ARCADIANEUROPEAN HERITAGE CONFERENCE

1-2 NOVEMBER 2018LEEUWARDEN - THE NETHERLANDS

L A N D S C A P E SC o n n e c t i n g C u l t u r a l H e r i t a g e a n d H i s t o r i c Des igned Landscape of Northwestern Europe

W W W . A R C A D I A N L A N D S C A P E S . C O M

LEEUWARDENSTANIA STATEOENTSJERK

ORANJEWOUDHEERENVEEN

2

ARCADIANEUROPEAN HERITAGE CONFERENCE

1-2 NOVEMBER 2018LEEUWARDEN - THE NETHERLANDS

L A N D S C A P E SC o n n e c t i n g C u l t u r a l H e r i t a g e a n d H i s t o r i c Des igned Landscape of Northwestern Europe

ProgrammaArcadian Landscapes biedt een perspectief op de verbinding tussen landgoederen en buitenplaatsen in het Europese cultuurlandschap. Inspirerende sprekers uit Engeland, Duitsland, België en Nederland delen tijdens Arcadian Landscapes hun kennis en ideeën over samenwerken aan de gebiedsgerichte aanpak van buitenplaatsen en landgoederen. Keynotespeakers, themasessies en excursies bieden deze twee dagen een stevig en interactief programma voor een breed publiek dat zich verbonden voelt met buitenplaatsen en landgoederen.

Centraal tijdens het tweedaagse congres staat de uitdaging om de betekenis en toekomstwaarde van dit Europese erfgoed te versterken, het publieksbereik te vergroten, de kennisontwikkeling te delen en de relatie te leggen met nieuw erfgoedbeleid. Een goede samenwerking tussen onderwijs, overheid, ondernemers en organisaties is essentieel om dit te organiseren. Maar hoe doen we dat? Op welke manieren kunnen we ons erfgoed ontsluiten, levend houden in de verhaallijnen voor jong en oud en zorgen voor een betekenisvol toekomstperspectief?

Voor wie?Arcadian Landscapes is een must voor iedereen die betrokken is bij de erfgoedsector en de ontwikkeling van cultuurtoerisme. We verwelkomen u graag samen met andere collega’s, professionals en specialisten, eigenaren en gebruikers van erfgoed, erfgoedorganisaties, kenniscentra (universiteiten), projectontwikkelaars, vastgoedorganisaties, adviesbureaus, monumentensteunpunten en erfgoedhuizen, (landschaps)architecten, stedenbouwers, planologen, bestuurders en medewerkers van gemeenten, provincies en rijk, restauratie- en aannemersbedrijven, provinciale landschappen en waterschappen, op dit niet te missen congres!

3

4

DONDERDAG 1 NOVEMBER 2018 VERDIEPING EN OPGAVE

08.30 - 09.30 Registratie en ontvangst met koffie en thee

09.30 -09.35 Opening en introductie onder leiding van dagvoorzitter Jaap Jepma

09.35-09.45 Welkom Arno Brok, commissaris van de Koning Fryslân Bearn Bilker, voorzitter Stichting Noordelijke Lustwarande

09.45-10.00 Interviews onder leiding van dagvoorzitter Jaap Jepma met onder andere Sylvo Thijsen, directeur Staatsbosbeheer Karel Loeff, directeur Erfgoedvereniging Heemschut

10.00 -10.35 Keynotespeaker: Hans Renes, hoogleraar Erfgoed en Ruimte, Vrije Universiteit Amsterdam en docent historische geografie, Universiteit Utrecht Hans Renes is als historisch geograaf gespecialiseerd in geschiedenis en erfgoed van cultuurlandschappen in Nederland en Europa. Zijn leerstoel ‘Erfgoedstudies, in het bijzonder erfgoed van stad en land’ aan de Vrije Universiteit heeft als kernthema Herontwikkeling.

10.35-11.15 PAUZE (KOFFIE en THEE)

11.15 - 12.15 Regionale erfgoedvoorbeelden van de gebiedsgerichte aanpak uitgelicht

Noordelijke Lustwarande Groen Erfgoed voor lust en nut De historische parken en tuinen van de landgoederen en buitenplaatsen met het zeer waardevolle weidelandschap vormen een belangrijke erfgoedzone langs de Noord-Nederlandse en -Duitse Waddenkust. Door onderzoek naar de verhalen en verbindingen van het verleden en door samenwerking in het heden worden nieuwe toekomstbestendig verbindingen gelegd met als doel meer bewustwording en belangstelling voor dit unieke gebied.

Gelders Arcadië De vele kastelen, buitenplaatsen en landgoederen maken van de Zuidelijke Veluwezoom een Gelders Arcadië. Het programma zet in op de ontwikkeling van deze regionale kwaliteit, in samenwerking tussen eigenaren, overheden en erfgoedorganisaties. Innocastle Het Interreg project Innocastle werkt samen met vier regio’s aan praktijkvoorbeelden over het innoveren van beleidsinstrumenten voor het behoud, de transformatie en exploitatie van erfgoed, kastelen, landhuizen en tuinen.

STANIA STATE

5

12:15 - 12.40 Reflectie op het ochtendprogramma De dagvoorzitter in gesprek met Hans Renes, Sylvo Thijsen en het publiek. Wat ziet men nu als belangrijkste opgave voor deze dagen? 12:40 - 12.45 Aankondiging en toelichting op de interactieve sessies door de dagvoorzitter12:45 - 13.30 WALKING LUNCH

13.40 - 15.15 Interactieve sessies over inspirerende erfgoedthema’s De sessies duren 45 minuten en u kunt deelnemen aan maximaal twee sessies. Het doel van de sessies is interactief te bekijken wat we kunnen leren van elkaar en wat de gezamenlijke ambities zijn.

1. Noordelijke Lustwarande De Noordelijke Lustwarande is een parelsnoer van groen en rood erfgoed van landgoederen en buitenplaatsen langs de Noordelijke Waddenkust dat zich uitstrekt van de IJsselmeerkust in Noord-Nederland tot aan de rivier de Wezer in Noordwest Duitsland. Het waardevolle cultuurlandschap en de gemeenschappelijke verhalen uit het verleden verbinden deze gebieden. Door samenwerking met provincies, eigenaren, organisaties en onderwijs van beide landen, wordt de onderlinge samenhang tussen het erfgoed op basis van ieders belangen en behoeften versterkt. Verschillende thema’s zoals de toonaangevende tuinarchitectuur en de steenhuizen en stinzenplanten worden komende jaren uitgewerkt als ontwikkeling specifiek voor cultuurtoerisme. Tijdens deze sessie wordt er ingezet op een aantal actuele opgaven zoals leefbaarheid in krimpregio’s, herbestemming en energie (gasloos).

Georganiseerd door: Stichting Noordelijke Lustwarande, Provincie Fryslân, Provincie Drenthe, Gärtencentrum Leer www.lustwarande.eu 2. Gelders Arcadië De zuidelijke flank van de Veluwe is dicht bezaaid met kastelen, buitenplaatsen en landgoederen, die samen een hoge regionale kwaliteit bieden: Gelders Arcadië. Voor het herkennen en ontwikkelen van deze kwaliteit beheren vijf gemeenten een gezamenlijk programma, opgezet door het Gelders Genootschap, in nauw overleg met erfgoedeigenaren, particuliere landgoederen en gesteund door de provincie Gelderland. Gezamenlijk bepalen ze wat Gelders Arcadië was, is en kan worden. Daarbij komen vragen aan de orde over de wensen van eigenaren, de positie van erfgoed bij ruimtelijke ontwikkeling en de mate van sturing door overheden. Nieuwsgierig om te weten hoe Gelders Arcadië van een gedicht en een verborgen kwaliteit een begrip werd? Volg dan deze sessie.

Georganiseerd door: Provincie Gelderland, Gelders Genootschap www.geldersarcadie.nl

3. Thematische erfgoedlijnen als marketingmiddel Tot nu toe bestond het cultuurhistorische verhaal van Drenthe uit delen die los van elkaar werden verteld. Er was behoefte aan een overkoepelende samenhang, een strategisch narratief. Dat is uitgewerkt in de vorm van de Drentse erfgoedlijnen. Het zijn verhaallijnen die gezamenlijk de prachtige Drentse cultuurhistorie beschrijven, maar hoe gebruik je thematische verhalen als succesvol marketinginstrument? De kracht van een gemeenschappelijke vertelling staat in deze sessie centraal.

Georganiseerd door: Provincie Drenthe Drentse erfgoedlijnen

4. De landgoed-en buitenplaatsbiotoop; een belangrijke provinciale bouwsteen Vanaf 2011 zijn de provincies Zuid-Holland en Utrecht overgegaan op het beschermen, waarderen en sturen van ontwikkelingen in de omgeving van buitenplaatsen. Het planologisch instrument om dit te doen is de landgoed-en buitenplaatsbiotoop, waardoor provincie met omwonenden in gesprek kan gaan. Dit beleid rond biotopen is ingebed in een breder kader dat is gericht op het beleefbaar maken van buitenplaatsen

6

en landgoederen. Tijdens deze sessie staat nut en noodzaak van de landgoed-en buitenplaatsbiotopen centraal. Dit beleid wordt door beide provincies toegelicht aan de hand van concrete casussen. Door prikkelende stellingen worden de voor-en nadelen van dit beleid interactief bediscussieerd.

Georganiseerd door: TU Delft leerstoel landschapsarchitectuur, Provincie Zuid-Holland History an Heritage Vector Cultuurhistorische kaart Zuid-Holland 5. Strategie landgoederen en buitenplaatsen als landschappelijke iconen Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten beheren tientallen historische landgoederen, buitenplaatsen en kastelen. In deze sessie wordt aangegeven hoe deze terreinbeheerders op basis van een gebiedsgerichte aanpak een verbinding leggen tussen de monumenten en het omliggend landschap. Dit wordt geïllustreerd met een aantal concrete voorbeelden. Daarbij wordt ingegaan op de aanpak, de wijze waarop onderzoek benut wordt en de manier waarop een evenwicht gezocht wordt tussen natuur en cultuur. Daarnaast is er veel aandacht voor de publieksparticipatie. Doel hiervan is drieledig: niet alleen het publiek informeren en de gelegenheid bieden te genieten van de landgoederen, maar ook actief betrekken bij beheer en duurzaam veiligstellen van het erfgoed. De best practises van het landgoedbeheer van deze twee organisaties die samen tientallen landgoederen beheren worden besproken. Met veel ruimte voor discussie en uitwisseling en specifiek aandacht voor het snijvlak van natuur en cultuur.

Georganiseerd door: Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten Erfgoed Staatsbosbeheer Monumenten Natuurmonumenten

6. Innocastle Het huidige beleid voor het beheren van historische kastelen, landgoederen en buitenplaatsen is soms verouderd en biedt weinig kansen om dit Europese erfgoed tot zijn recht te laten komen. Innocastle wil dit beleid goed bekijken en aanbevelingen doen om in de toekomst dit specifieke Europese erfgoed tot bloei te laten komen. Meestal gelegen in landelijke en afgelegen gebieden, zijn historische kastelen, landhuizen en landgoederen vaak onbekend bij het grote publiek en toeristen. Ze hebben de potentie om krachtige drijfveren te worden voor plattelandsontwikkeling en innovatie. Dit vereist echter een verschuiving van paradigma in bestuur en ondersteuning. Meer weten over beleid en praktijken uit andere Europese landen? Of benieuwd of een eigen project of organisatie in een Europees project zou passen? Neem dan deel aan deze sessie. Meer weten over beleid en praktijken uit andere Europese landen? Of benieuwd of een eigen project of organisatie in een Europees project zou passen? Neem dan deel aan deze sessie.

Georganiseerd door: Eurodite, HOGent, Provincie Gelderland Interreg Europe Innocastle

15:30 - 16.15 Keynotespeaker: Tom Williamson, hoogleraar Universiteit van East Anglia (UK) Tom Williamson is landschapshistoricus en landschapsarcheoloog aan de University of East Anglia (Norwich). Tom Williamson onderzoekt onder andere ontworpen landschappen, met name parken en tuinen uit de achttiende en negentiende eeuw en is momenteel betrokken bij onderzoek voor de Gardens Trusts of Hertfordshire en Norfolk naar het werk van de ontwerper Humphry Repton. 16:20 - 17.00 Oogst van de dag De dagvoorzitter gaat in gesprek met keynote speakers, studenten en het publiek. Welke kansen ziet men op het gebied van publieksbereik, kennisontwikkeling en erfgoedbeleid? Wat is de oogst van deze dag en wat betekent dat voor de opmaat naar het programma voor dag twee?

17:15 – 20.00 BORREL EN WALKING DINER (Stania State te Oentsjerk)

7

VRIJDAG 2 NOVEMBER 2018 VERBINDEN EN BENUTTEN

09:00 - 09.30 Ontvangst met koffie en thee

09:30 – 09.50 Opening en introductie onder leiding van dagvoorzitter Jaap Jepma

Column Bert Looper, directeur TRESOAR, Fries Historisch en Letterkundig Centrum Betekenis geven aan het erfgoed en landschap, het belang van de taal van de erfgoedverhalen.

09.50 – 10.25 Keynotespeaker: Heike Düselder, directeur Museum Lüneburg en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Osnabrück (DE) Heike Düselder is historica. Als directeur van Museum Lüneburg legt zij vanuit een integrale aanpak verbanden tussen erfgoed en het cultuurlandschap in Nedersaksen, onder meer in de Hanzestad Lüneburg en omgeving.

10.25-11.00 Keynotespeaker: Hanneke Ronnes, bijzonder hoogleraar Historische Buitenplaatsen aan de Rijksuniversiteit Groningen (NL) Hanneke Ronnes is hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen en docent en onderzoeker aan de afdeling Kunst en Cultuur van de Universiteit van Amsterdam. In de afgelopen jaren was zij tevens opleidingsdirecteur van de masterprogramma’s Erfgoedstudies aan de Universiteit van Amsterdam. 11.00-11.05 Introductie op de drie thematische sessies en de excursies door de dagvoorzitter

11.05-12.00 Thematische sessies (publieksbereik, kennisontwikkeling en erfgoedbeleid) met koffie en thee Er zijn in totaal drie thematische sessies, u kunt deelnemen aan één sessie:

1. The story told… Door verhalen te vertellen krijgen de kastelen, buitenplaatsen en landgoederen meer (persoonlijke) betekenis en inhoud voor uiteenlopende doelgroepen. Dat draagt ook bij aan het maatschappelijk draagvlak voor de instandhouding van dit bijzondere monumentale erfgoed. Deze interactieve sessie richt zich met behulp van ‘pitches on the spot’ op het verbindende verhaal op zowel internationaal, provinciaal als regionaal niveau. Stichting Kastelen, Buitenplaatsen en Landgoederen https://www.skbl.nl/

2. Wie kennis heeft, heeft de macht De term ‘fake news’ is een wereldwijd begrip geworden. Donald Trump is er een meester in om zelfs berichten uit betrouwbare bron dat stempel te geven. Hij zet daarmee de agenda en bepaalt het debat. Wie bepalen de kennis- en onderzoeksagenda’s voor erfgoed en landschap? Wie bepaalt bij wie de kennis terecht komt? En via welke media gebeurt dat? Kennis staat centraal in hoe we omgaan met de werkelijkheid. Het bepaalt wat voor ons de werkelijkheid is. Dat geldt zeer sterk voor erfgoed: zonder verhaal geen herkenning, geen beleving, geen behoud. Korte filmpjes dagen u uit mee te discussiëren over deze fundamentele vragen. Nederlandse Kastelenstichting https://www.kastelen.nl/

8

3. ‘Erfgoed Telt’, nieuw beleid voor het Nederlandse erfgoed De Modernisering Monumentenzorg (MoMo, 2009) heeft in positieve zin veel veranderd in de Nederlandse erfgoedzorg. De tijd staat niet stil en daarom is het erfgoedbeleid met de bijbehorende instrumenten herzien, zodat het voldoet aan de eisen van deze tijd, mee kan bewegen met maatschappelijke en ruimtelijke trends en ontwikkelingen en toekomstbestendig is. De beleidsbrief ‘Erfgoed Telt’ (zomer 2018) schetst de ontwikkelingen voor de komende jaren in de Nederlandse Erfgoedzorg waarbij het gaat om: - De instandhouding van het erfgoed voor huidige en toekomstige generaties. - Het positioneren van erfgoed in de leefomgeving. - Aandacht voor de verbindende kracht – de sociale en maatschappelijke waarde – van het erfgoed. Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed https://cultureelerfgoed.nl/

12.10-12.40 Kansen voor Europese landgoederen en landschappen Onder leiding van de dagvoorzitter en in samenwerking met Hanneke Ronnes, Hans Renes, studenten en het publiek wordt gekeken naar de oogst van deze twee dagen. Welke agendapunten nemen we mee en wat wordt dé opdracht voor de toekomst? Reflectie op de thema’s publieksbereik, kennisontwikkeling en het erfgoedbeleid met Arjan de Zeeuw (directeur Kennis en Advies Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, Erfgoed Telt en Erfgoeddeals) en Philip de Haseth Möller (Vereniging Particulier Historische Buitenplaatsen en landgoedeigenaar). EXCURSIE ORANJEWOUD TE HEERENVEEN

12:45-13.45 LUNCH ON THE ROAD Vertrek van Oentsjerk naar Oranjewoud

14.00- 17.00 Rondleidingen in drie carrousels

1. Museum Belvedère, museale functies op een landgoed Yme Kuiper (emeritus hoogleraar Historische Antropologie en Antropologie van religie en emeritus hoogleraar historische landhuizen en landgoederen, Rijksuniversiteit Groningen) en Han Steenbruggen (directeur Museum Belvedère). Museum, landschap en park: kansen voor Gesamtkunstwerk.

2. Landgoed Oranjewoud: Relatie huis, interieur, park en omgeving Johan de Haan (Bijzonder hoogleraar Instituut voor Historische, Literaire en Culturele Studies, Radboud Universiteit) (Onder Voorbehoud) en Cees Wagenaar, beheerder landgoed Oranjewoud geven het belang van de relatie van huis en interieur met het park en het omringende cultuurlandschap.

3. Landgoed Oranjestein, wandeling door het 19e-eeuwse landschapspark (L.P. Roodbaard) Els van der Laan (landschapsarchitect, adviseur groen erfgoed, PhD TU Delft), Willemieke Ottens (landschapshistoricus, PhD Rijksuniversiteit Groningen) en Rita Radetzky (kunsthistoricus, PhD Rijksuniversiteit Groningen) gaan tijdens een rondwandeling in op de tuinarchitectuur van de vele landschapsparken van Noord-Nederland van onder andere Lucas Pieters Roodbaard (1782-1851). www.roodbaardsrijkdom.nl

17:00 -18.00 AFSLUITING MET BORREL door Bearn Bilker (Museum Belvédère)

18:00 Vertrek naar station Heerenveen en Leeuwarden

9