Logisch proces: Bouwen met eps.

Brandveilig bouwen met

eps-se

inhoudsopgaveInleIdIng 2

1 brand,gevolgenenpreventIe 31.1 GevolGenvanbrand:slachtoffersenmateriëleschade 4

1.2 brandpreventiealGemeen 4

1.3 isolatieenpreventie 5

1.4 isolatieenbrandveiliGontwerp 6

1.5 ce-markerinG 6

1.6 prestatie-eiseneneps-en 6

2 brandgedragepS-Sebouwproducten 72.1 alGemenekenmerkenbrandGedraGeps-se 7

2.2 verbrandinGswarmte 8

2.3 GiftiGheidvanrook 8

2.4 rookdichtheid 9

3 caSuïStIek:epSInrelatIetotdebrandveIlIgheIdSeISenvanverzekeraarS 10

3.1 analyseGrotebranden 10

3.2 brandoorzaken 11

4 brandveIlIgheIdepS-SenaartoepaSSIngSgebIed 12

4.1 brandveiliGevloerenenfunderinGsbekistinGmeteps-se 12

4.2 brandveiliGeGevelsenwandenmeteps-se 12

4.3 brandveiliGestaalsandwichpanelen 13

4.4 brandveiliGevlakkedaken 14

referentielijst 16

2

inLeiding

Brand, rampzalig voor de getroffenen. Ook oplopende schadebedragen en verzekeringspremies

leiden tot discussies over de brandveiligheid van gebouwen. Over de verwaarloosbare rol van isolatie-

materiaal (en EPS-SE in het bijzonder) bij brand willen we het hier over hebben. Het toepassen

van isolatiemateriaal heeft een grote bijdrage geleverd aan de energiebesparing bij de verwarming

en koeling van ruimtes. Dit leidt niet alleen tot een financiële besparing maar reduceert de uitput-

ting van fossiele brandstoffen en de uitstoot van CO2 dat het broeikaseffect veroorzaakt. De unieke

eigenschappen van EPS-SE zorgen ervoor dat de bouw in veel gevallen kiest voor het isolatiemate-

riaal EPS.

dezebrochurebiedteenbondigoverzichtmetallewetenswaardighedenenonderbouwdefeitenoverbrandveiligbouwenmeteps-sebouwproducten,bestemdvoorallebetrokkenenzoalseigenaren,architecten,aannemers,brandweercommandanten,verzekeraars,risk-managersenrisk-engineers.voordeledenvanstybenexstaathetbelangvandemensvoorop.demensalsgebruikerdieeengezond,veiligenbetaalbaargebouwwenst.demensalsverwerkerdieeenbetrouwbaar,prettigengezondproductwil.endemensalsbrandweermandiebeperkterisico’swillopenwanneerhijandereninnoodsituatieshelpt.

Waarom EPS -SEDe technische voordelen: •lichtvangewicht,drukvast,uitstekend

beloopbaar•hogeisolatiewaarde,nietteruglopenddoor

uittredingvangassenoftoetredingvanvocht•prettig,schoonenveiligteverwerkenmet

veelvormgevingsvrijheid•schoon,biologischneutraal,geslotencellen•altijdinbrandveiligese-kwaliteitARBO -vriendelijk: •Geenirritatievanhuid,ogenenlongen

doorvrijkomendevezelsofstof.•Geenbeschermendehulpmiddelennodig

bijdeverwerking.

Milieuvriendelijk: •duurzaamwantdegenereertnietonder

invloedvanvocht,rot,schimmel,inklinkenofuv

•lagemilieubelastingbijproductieengrond-stoffen

•volledigrecyclebaarmetverwaarloosbaremilieubelasting

•formaldehydeen(h)cfk-vrij

Concurrerend geprijsd

3

Een brand kan alleen ontstaan en voortduren als aan de drie noodzakelijke factoren wordt voldaan:

de aanwezigheid van brandbaar materiaal, zuurstof en ontstekingsenergie. In de normale dagelijk-

se omgeving zijn brandbaar materiaal en zuurstof altijd aanwezig. Bij het ontstaan van brand zorgt

de aanwezigheid van de derde factor voor de ongewenste ontsteking van dit brandbaar materiaal,

bijvoorbeeld door een vlam, een vonk, een sigaret of kortsluiting.

temperaturen. voor mensen zijn temperatu-ren boven45ºc al onbehaaglijk. vanaf 65ºckan blijvende schade aan de longen ontstaan.bij nog hogere temperaturen kan een mensnietmeeroverleven.eps-se(brandvertragendgemodificeerd eps, zie hoofdstuk 3.1) begintte verweken vanaf circa 100ºc, een tempera-tuur waarbij de overlevingskansen voor men-sen nihil zijn. tijdens de flashover-fase ont-brandtbijvoorbeeldhoutvanaf340ºc,eps-sevanaf ongeveer 450ºc en glaswol vanaf circa700ºc.eenbrandheeftdirectnadezefasezijnvolleomvangbereikt.

1 Brand, gevoLgen en preventie

Standaard brandkromme ISO, TR9221-1. [ref 1]

0 Ignition Flashover Time t

Com

part

men

t tem

pera

ture

Stage 1 Stage 2 Stage 3 Decay stage Non-fl aming Developing fi re Fully developed fi re decomposition

Different phases in the development of a fi re within a compartment

een brand doorloopt verschillende fasen: ont-staan, ontwikkeling, volledig ontwikkeld enuitdoving. Gassen kunnen direct verbranden.vastematerialengevendoor verhittingbrand-bare gassen af, die verbranden. in de eer-ste fase van een brand hopen brandbare gas-sen zich op bij een relatief lage temperatuur.op enig moment ontstaat een snelle ontwik-keling van de brand, de zogenoemde ‘flasho-ver’.daarbijlooptdetemperatuursnelopvancirca100ºcnaarcirca750ºcenverspreidthetvuur zich over de ruimte. na de flashover isde kans op het redden van mensen en inboe-del bijzonder klein. bij brand ontstaan hoge

1.1 gevolgenvanbrand:SlachtofferSenmaterIËleSchade

brandisnooitvolledigtevoorkomen.desamen-leving is continu op zoek naar het optimaleevenwichttussendegevolgenvanbrandendeuitgaven ter voorkoming hiervan. in ons landworden ingoedoverlegregelsopgesteld indevorm van prestatie-eisen en worden mogelijk-heden geboden tot het aantonen van gelijk-waardige veiligheid. dat deze benadering toteen prima resultaat leidt, blijkt uit internatio-naalvergelijkendonderzoekdatnederlandquabrandveiligheid goed presteert. in nederlandis sprake van 6,4 doden per miljoen inwo-ners, ruim 50 procent lager dan het gemid-delde van dertien west-europese landen en75 procent lager dan in de verenigde staten.ook op het gebied van brandschade scoortnederland goed met een schade van 0,2 pro-centvanhetbnp,invergelijkingtot0,27pro-

4

Factoren verantwoordelijk voor toename hoge schadebedragen (o.a. ref. grote branden NCP):

• Toegenomen waardeconcentratie• Hogere vuurbelasting• Onvoldoende preventieve maatregelen• Toename in bedrijfsschade o.a. door

voorraad- en productieconcentratie• Duurdere en kwetsbaarder productiemachines• Lichtere, maar tegelijk grotere en

complexere gebouwen• Grotere compartimenten• Falende compartimentering en branddeuren• Claimgedrag: lager eigen risico en ruimere

dekking• Niet naleven van geldende overheids-

voorschriften

Nederland West-Europa USA Denemarken

Dodelijke slachtoffers (per milj. inwoners) 6,4 13,3 25,0 14,6Brandschade (in % BNP) 0,20 0,27 0,35 0,39Uitgaven brandpreventie (in % BNP) 0,30 n.a. 0,39 0,49

Overzicht slachtoffers en schade per regio.

cent voor het gemiddelde van diezelfde der-tien west-europese landen. deze score wordtbehaalddoordat innederland0,3procentvanhet bnp aan brandpreventie wordt besteed[ref 2].

dit staat in schril contrast met een land alsdenemarken.daarwordeninplaatsvanpres-tatie-eisen vaak voorschrijvende eisen gesteld,bijvoorbeeldaanisolatiemateriaal.ondankshetfeitdaterindenemarken60procentmeeraanbrandpreventie wordt besteed, ligt de schadedoorbrand95procenthogerdaninnederlanden zijn er 128 procent meer doden als gevolgvanbrand[ref 3].toch is er ook in nederland sprake van eenaanzienlijke brandschade. bij nadere analyseblijktnietzozeerhetaantalbrandendeachter-liggendeoorzaak,maareenkleinaantalbran-denmeteenhoogschadebedrag.zowaren in2001slechtsdriegrotebrandenverantwoorde-lijkvoor30procentvandetotalebrandschadeinnederland!

1.2 brandpreventIealgemeen

de beoordeling van materialen en productenmoetopbasisvanobjectievecriteriagebeuren.alshetomeffectievepreventiegaat,danbiedtdelijstmetoorzakenvoordehogebrandscha-des een goed aanknopingspunt om schade tereduceren:• Compartimenteer! enlethierbijnietalleenopdeoppervlakte,

maarookopdewaardebinneneencompar-timentenhetbelangvandeinhoudvanhetcompartimentvoordebedrijfscontinuïteit.scheidingvanopslagenproductieishiervaneenvoorbeeld.Garandeerhierbijdatdecom-partimenterendewerkingindeloopdertijd

5

• eengoedontwerpisdeeerstestap.Professionele uitvoeringiseentweede.Gebrekkigevoorbereidingenonoordeelkun-dighandelenisdebronvanveelellende.sprekendevoorbeeldenzijn:verkeerdemon-tage,verkeerdemaatvoering,lapmiddelenterverdoezeling,ontbrekendeafwerkingendeafwezigheidvannoodzakelijkepreventie-vemiddelenzoalseenhandblusserbijdak-werkzaamheden.

• omzekertestellendatdeproductenvanstybenex-ledenbrandveiligzijn,wordtdoordeledenvanstybenexvanafmaart2003uitsluitend brandvertragend gemodificeerd materiaal aan de bouw geleverd: EPS-SE.

niettenietwordtgedaandoorbijvoorbeeldhetaanbrengenvandoorvoeren.

• Reduceer de vuurbelasting! eps-seheefteenlaagsoortelijkgewicht

waardoorheteengeringebijdrageheeftindetotalevuurbelasting,ooktenopzichtevanandereisolatiematerialen[ref 4].

• Pas actieve brandpreventie toe! denkhierbijaanterreinbeveiliging,inbraak-

beveiliging,brandmeldinstallatiesensprink-lersystemen

• Voorkom dat branddeuren falen! volgensonderzoekvanfmspeeltdebrand-

deurbijtweederdevandeschadeseennega-tieverol.treeddusoptegenhoutenwig-jesofklossenom’dieonhandigzwaredeur‘opentehouden.[ref 5].

maarookdevolgendepuntenvragenomaan-dacht:• onderhoudvandeelektrischeinstallatie• handhavingvanbeleidtenaanzienvan

brandgevaarlijkewerkzaamhedenenhetvoorkomenvanopslagvanbrandbaregoede-rentegendebuitengevel

1.3 ISolatIeenpreventIe

ooktenaanzienvanisolatiezijnenkeleaan-dachtspuntentenoemen:• Pas een isolatiemateriaal nooit kaal toe. ditgeldtvooralleisolatiematerialen,inver-

bandmetsmeulbrandgevaar,schimmelvor-mingofvochtproblemen.

• elkeontwerperweetdatdekwaliteit van aan-sluitingen en details inhogematedekwali-teitvanhetontwerpbepaalt.ditzijndekriti-scheplaatsen.nietalleenmetbetrekkingtotdebrandveiligheid,maarvoorallewezenlij-keeigenschappenvandeconstructie.

Een brandveiliger detail kostte e 1.800,- De brandschade bij de Prinsenhof te Den Haag (september 2003) was ca. e 2.5 mil-joen volgens de dakdekker.

Cacaobrand Zaandam, de restanten na drie dagen.

6

warmtegeleiding volumieke massa verbrandingswarmte vuurbelasting vuurbelasting bij gelijke R-waardeMateriaal (W/mK) (kg/m3) H (mJ/kg) Qv (mJ/m3) Q (mJ/m2)

EPS 0,035 20 39,6 792 92

XPS 0,040 32 39,6 1.267 169

MWR 0,045 170 4,2 714 107

inonderstaandetabelgeeftprager[ref 8]aan,datdebijdrageaandevuurbelastingvaneps-se bij gelijke isolatiewaarde lager is dan dievan vergelijkbare andere isolatie-materialen.in de herziene norm nen 6090 (‘bereke-ning vuurbelasting’) dient minerale wol-iso-latie dan ook meegerekend te worden bij debepaling van de maximale compartiments-grootte,tenzijheta1-klasseis.

hoebelangrijkdebeoordelingvanproductenin hun uiteindelijke toepassing is, bleek weluit het onderzoek van tno [ref 9]: de euro-klasse wordt hoofdzakelijk bepaald door deafwerking.

1.6 preStatIe-eISenenepS-en

de nederlandse bouwregelgeving is inge-richt conform de eisen uit de richtlijnbouwproducten. dat betekent dat er eisenworden gesteld aan constructiedelen en aanhetbouwwerkalsgeheel.alleenbijheterook-gasdoorvoeren worden materiaaleisen gesteld.logisch. met de introductie van nieuweeuropese testmethoden moest ook de ver-taalslag van de bestaande “brandklassen”naar“euroklassenwordengemaakt.tnoadviseerdehet ministerie van vrom in overleg met denvtb, de koepel van nederlandse bouw-toeleveranciers. voor de meeste toepassingengeldt een minimale eis van klasse d; eps-sebouwproducten, beschermd toegepast vallenonder klasse b/s1/d0; beter dan ruimschootsvoldoende.

1.4 ISolatIeenbrandveIlIg ontwerp

in voordracht en voor het algemeen schadepreventieoverleg(aspo)injanuari2001werdderolvanhetisolatiemateriaalvoordebeheers-baarheid van brand tegen het licht gehouden.door het toepassen van eps-se op het dakbleekgeenwijzigingvanhetontwerpoptetre-denvoordenieuwbouwvan“hetkruidvat”[ref 6].de bijdrage aan de totale vuurbelasting dooreps-sewasminderdandrieprocent.eps-sebehaalt deze gunstig lage score vooral vanwe-gedegeringevolumiekemassavanhetmateri-aal(slechts15-20kg/m3).deconclusieisduide-lijk:hetwelofniettoepassenvaneps-seheeftgeensignificanteinvloedophetontwerp.

1.5 ce-markerIng

sinds mei 2003 is ce-markering op isolatie-producten verplicht. ce-markering kan wordengezienalseen’paspoort‘waarmeevrijverkeervanhetproductbinnendeeumogelijkis.dezebrand-klassevoorkaalmateriaal,zegtnietsoverhetwelofnietvoldoenaandeprestatie-eis.innederlandgelden prestatie-eisen voor de toepassing vanconstructiedelen. eps-se wordt nooit op stook-plaatsenenanderebrandgevaarlijkeplaatsentoe-gepast en vormt nooit het maatgevende, naarde brand toegekeerde oppervlak. de euroklassevan het ’naakte‘ isolatiemateriaal heeft vooreps-se dus slechts een formele betekenis. uitonderzoek door de europese kunststoffen-organisatieapmeendeeuropeseeps-belangen-organisatieeumepsblijktdateps-seals’naakt‘materiaalineuroklasse(dof)evalt[ref 7].

7

Kenmerken EPS-SE Temperatuur

Verweken, krimpen, smelten Vanaf 100ºCOverslag-ontbrandings-temperatuur 370ºCZelfontbranding (zonder pilotvlam) 450ºC

Het brandgedrag van een kaal isolatiemateriaal is niet relevant. Het materiaal wordt - in bouwdelen

waar brandveiligheidseisen gelden - immers altijd beschermd door andere materialen. Het isola-

tiemateriaal komt pas in aanraking met de brand als het beschermend materiaal is bezweken en

dan is een gebouw al meestal niet meer te redden. Niettemin bestaan er veel misvattingen over het

brandgedrag van EPS-SE, bijvoorbeeld over de rookproductie en de giftigheid van rook. De feiten

laten een heel ander beeld zien.

2 Brandgedrag eps-se Bouwproducten

de hittebron, waardoor de kans op ontstekingsterkafneemt[ref 11].bovendienzorgtdebrand-vertrager ervoor dat eps-se dooft wanneerde hittebron wordt weggenomen. het is zelfsmogelijkmeteenlasbrandereengatineenblokeps-setesmelten(ziefoto).wordtdebranderweggenomendandoofthetvuuronmiddellijk.als uitgangspunt voor de beoordeling vanbrandreactiegeldtdatdeconstructiealsgeheelmoet worden beoordeeld en dat eps-se nooitkaal - onbeschermd - wordt toegepast. omdateps-se nooit het maatgevende naar de brandtoegekeerdeoppervlakmagzijn,heeftdeclassi-ficatie van het ’naakte‘ materiaal weinig bete-kenis.maatgevend voor de brandreactie van eenconstructie met eps-se is het gedrag van debeschermendelaag.afhankelijkvandegesteldeeisenkanmeteengoedecombinatievaneps-bouwproducten en beschermende lagen eenconstructie worden ontworpen, die aan allebrandeisen voldoet. correct toegepast en ver-werktiseps-senietvaninvloedophetontstaanofdeontwikkelingvaneengebouwbrand.

2.1 algemenekenmerkenbrandgedragepS-Se

al tientallen jaren worden eps- bouwproduc-teninse-kwaliteitgeleverdvoordak-engeve-lisolatie. sinds begin 2003 wordt alle eps-bouwisolatie branchebreed uitsluitend in se-kwaliteitgeleverd.deaanduidingsegeeftaandat eps-se behoort tot klasse 1 (of 2), getestvolgens nen 6065. de naam ‘se’ komt van‘schwerentflammbar’of‘selfextinguishing’.dese-kwaliteitwordtbereiktdooreenbrand-vertrager.destofiseendoorhetministerievanvrom erkende brandvertrager. deze zit vol-ledigverankerdinenaanhetepsindemole-culaire structuur. onderzoek toont aan dat debrandvertragendheid instandblijftendewer-kingnatientallenjarennoggelijkblijft[ref 10].ook de oplosbaarheid in water is nihil, waar-dooruitlogingnietoptreedt.het brandgedrag van eps-se is wezenlijkandersdanhetgedragvannietbrandvertragendgemodificeerdeps,zoalsdatvoorondermeerverpakkingenwordtgebruikt.blootgesteldaanontstekingsenergie, krimpt eps-se weg van

8

2.2 verbrandIngSwarmte

de vrijkomende hitte door brandende mate-rialen bepaalt mede de ontwikkeling van eenbrand.inhetontwerpstadiumisditbelangrijkvoor de berekening van de vuurbelasting. zois van een bitumen platdakconstructie meteps-se de calorische waarde van het epsslechts 10 procent van die van de gehele dak-constructie.[ref 4] degeringevolumiekemassavaneps-seblijkteenzeergunstigewaardevandeverbrandings-warmte per vierkante meter op te leveren enlevert dus ook op gebouwniveau geen signifi-cante bijdrage aan de ontwikkeling van eendaadwerkelijke brand, omdat de vuurlast vanheteps-seslechtsdie10procentis.[ref 12]

2.3 gIftIgheIdvanrook

de giftigheid van de rookgassen bij verbran-dingvangeëxpandeerdpolystyreen is in1980aldoortnoonderzocht.daaruitbleekdatdiebeduidend minder is dan die van natuurlijkematerialenzoalshout,wolenkurk[ref 13].eps is een zuivere koolwatersof (c

8h

8) die

ontleedt inco,co2enh2o.de invloedvande toegepaste brandvertrager in eps-se heefteen gering effect door z’n geringe toevoeging(<0,5%).uitgebreid onderzoek naar de giftigheid vanrookgassenvanbrandendeps-seisuitgevoerddoorapmevolgensdedin-53436methodebijtemperaturen van 330ºc tot 600ºc. de rook-gassen van eps bleken minder giftig dan dievan de onderzochte ‘natuurproducten’ [ref 11].integenstellingtotbepaaldemineraleisolaties,diebijbrandnogurenkunnennagloeienenbijeenvolledigebrandheelveelrookontwikkelen,verbrandtduseps-serelatiefschoon.recent onderzoek van het zweedse brand-instituut sp naar giftigheid van rookgassenvoor 25 bouwmaterialen, waaronder de meesttoegepasteisolatiematerialen,bevestigtdit.deconclusievanditonderzoekwasdatisocyanaathetgevaarlijkstegasisdatwordtgeproduceerd.ditwerddooreps-senietgeproduceerd,maarverrassenderwijs bleek dat minerale wol hetmateriaal was dat dit in de grootste hoeveel-hedenproduceerde[ref 14].

Particles and isocyanates from fire (Swedisch national testing and Research Institute).

85.000

40.000

35.000

30.000

25.000

20.000

15.000

10.000

5 .000

0 Glass Mineral PUR PIR Poly- Bitumen Wood PVC wool wool styrene (EPS)

Yield of isocyanates in cone calorimeter experiments82.119

38.411

2.715,9

6.976

093 25,2 76,7

9

Materiaal Rookdichtheid (m-1)

Hardboard 5,8Nylon tapijt >11,0Spaanplaat 3,8Polyester (GRP) >11,0Gipskarton 1,1Hard PVC >11,0PCV op glaswol 1,2

Rookproductie diverse materialen.

2.4 rookdIchtheId

normaaliseps-sebeschermdmetmaterialenalsgipskarton,steen,houtachtigeplaatmateria-lenofstaalplaat.inhetbeginvanbrandkrimpthet materiaal weg van de hitte en draagt dannietbijaandebrandvoortplanting;derookpro-ductie is dan uiterst gering. pas als het vuurhet eps-se bereikt ontstaat rook. deze rook-productie is inverhouding totdegehelerook-productiebijeenbrandendgebouwmetinven-tarisgering,omdateps-sevoor98procentuitluchtbestaat.voorderookdichtheidgeldteenbasiseisvan10m-1 en voor vluchtwegen (brandvoortplantingklasse1)eeneisvan5,4m-1.derookdichtheidvankaaleps-se,getestvolgensnen6066,iscirca4tot5m-1[ref 15].ditisbeduidendminderdande rookproductiebijandereveelgebruiktematerialen(figuur4).

10

bij kleine en grote branden in nederland wordensnel conclusies over de oorzaak getrokken. iederebetrokkenedoetdatvanuitzijnofhaareigenpercep-tie,deskundigheidofzakelijkbelang.

Analyse van gegevens door NIBRA over grote branden in 2001 leidde onder meer tot de navol-gende resultaten.

Gebouwsoortendemeestegrotebrandenvondenplaatsinonder-wijs-,industrie-enbijeenkomstgebouwen

3.1 analySegrotebranden Tijdstip van ontstaandegrotebrandenvondenoverwegendplaatsbuiten de normale werktijden, dus tussen18.00en9.00uur.

Bluswerkzaamhedenalle korpsen gaven aan dat de opkomsttij-den geen beletsel vormde bij de bestrijdingvan de brand. in ongeveer 5% van de geval-lenwasdebereikbaarheidvoordebrandweerproblematisch en in een gelijk aantal geval-len bleek de bluswatervoorziening ter plaat-seonvoldoende.

Bouwjaar getroffen pandenhet bouwjaar van de panden liep sterk uit-een. uit een vergelijking van het verloopvan de branden in panden van voor en nade introductie van het bouwbesluit in 1992wordtvoorzichtiggeconcludeerddatdebran-den in de panden van na 1992 enigszinsbeterbeheersbaarblekentezijn.

Brandoorzakende meeste grote branden ontstonden doortweeoorzaken:defecten/ofverkeerdgebruikapparatuur en installaties (26%) en brand-stichting(23%).hierbijmoetvermeldwordendatin40%vandebrandendeoorzaaknietbekendwas,zodatdehiervoorgenoemdepercentagesinwerke-lijkheidnoghogerzoudenkunnenzijn.

Optreden van de brandweerinca.13%vandegevallenkondebrandweerniet voorkomen dat branduitbreiding ont-stond naar belendende percelen. bij onge-veertweederdevandegrotebrandentraddebrandweerineersteinstantieoffensiefop.

In de verzekeringswereld bestaat de neiging om de keuze van het isolatiemateriaal bij de pre-

mievaststelling te betrekken. Een statistische onderbouwing hiervoor is echter niet voorhanden.

Speciaal voor verzekeraars is het van belang om op basis van de feiten te oordelen. In hun rol als

adviseur naar derden mogen zij deze niet benadelen door op basis van veronderstellingen of voor-

oordelen verkeerde aanbevelingen te doen. De feiten spreken voor zich.

3 casuïstiek: eps in reLatie tot de Brand-veiLigheidseisen van verzekeraars

onvoorzichtigheid met vuur, gebrek aan blus-middelen en andere materialen zorgden voorvuurbelastingenbranduitbreiding.dit is het bewijs dat eps-se niet bijdraagttot het ontstaan en de uitbreiding van brand[ref 18, 19, 20] (zie onderstaande tabel ‘doorkpmGgevalideerdoverzichtpraktijkbranden’).inmiddels is europa-breed een soortgelijkonderzoekstraject opgezet met dezelfde inten-tie:expertsenadviseursvoorzienvanobjectie-veinformatie.

11

Uitgevoerde controles door de brandweerGeblekenisdatmeerdandehelftvandekorp-senindeafgelopendriejaarnietopcontrolebe-zoekwasgeweest.bijdepandenwaarweleencontrole werd uitgevoerd, werden in 87% vande gevallen aanbevelingen gedaan voor verbe-teringen.

Brandcompartimenteringallepandenhaddeneenvormvanbrandcom-partimentering, maar slechts in 62% van degevallen pleegde de bevelvoerder daarop zijninzet.inmeerdan30%vandezegevallenfaal-de de brandcompartimentering, waarbij bleekdat 50% van de zelfsluitende brandwerendedeurennietvoldeed.

3.2 brandoorzakenuitobjectievegegevensblijktdatdebijdragevaneps-se aan het ontstaan of uitbreiden van eenbrandminimaalis,álseraleenverbandteleggenis.zekernuepsaandebouwnoguitsluitendinse-kwaliteitwordtgeleverd,watbetekentdateps-sevoldoetaanklasse1of2vannen6065voorwatbetreftdebijdragetotdebrandvoortplanting.

bda (bureau dakadvies) en tno hebben inopdracht van stybenex sinds 2001 onderzoe-ken uitgevoerd naar veertig grote industrië-lebrandeninnederland,meteenschadegro-terdanéénmiljoeneuro.vaniederonderzoekis een rapportage beschikbaar. de reden voordeuitvoeringvanditonderzoekisdatdebran-cheexactwildewetenwateraandehandwas,omzoongenuanceerdeuitsprakenvanondes-kundige derden te kunnen weerleggen. bdaentnoconcludeerdenbeidedatdetoepassingvan eps niets met het ontstaan of de uitbrei-ding van de branden te maken had, maar dat

alleonderzoeken leverendeonderbouwingdatepshetbrandrisicoenhetschadeniveaunietverhogen.

Door KPMG gevalideerd overzicht praktijkbranden

Brandoorzaken (%) aantal aantal totaal % totaal % total schade wand dak wand of dak loss miljoen

Ongeïsoleerd/onbekend 12 6 12 32,4 66,7 3,0Minerale wol 16 14 19 51,4 73,7 102,6PUR/PIR 6 7 12 32,4 75,0 35,0EPS 2 14 15 40,5 60,0 32,5

12

4.2 brandveIlIgegevelSenwandenmetepS-Se

Gevelconstructies met eps-se zijn het duide-lijkstevoorbeeldvanhetfeitdathetbouwbesluitterechtgeeneisenaanmaterialen,maaraandeconstructiestelt.eps-sekanwordentoegepastals (na)isolatieaandebinnenzijde,alsspouw-isolatie,alsbuitengevelisolatie,indevormvansandwichpanelenenalseps-separelisolatieingevelsluitendeconstructiesofalsna-isolatieindespouw.voor gevelconstructies (dragend en/of schei-dend) gelden de eisen met betrekking tot debrandreactie en weerstand tegen branddoor-slag en brandoverslag (wbdbo), afhankelijkvanhetontwerp.alseenvloeropmeerdan5meter boven het maaiveld ligt, geldt voor debuitenzijde van gevels tot een hoogte van 2,5meterbovenhetmaaiveldvoordebrandreactieeeneis vanbrandklasse 1 volgensnen6065.daarnaast gelden specifieke eisen voor stook-plaatsen(openhaard)enrookgasdoorvoeren.spouwisolatie met eps-se is geen onderwerpvan discussie met betrekking tot brand: desteenachtigespouwbladenbeschermeneps-sevoldoende, zodat er zelfs niet nader beproefdhoeftteworden[ref 21].

bijbinnengevelisolatie(eps-semetgipskarton,oftussenstijl-enregelwerkafgewerktmetgips-karton)ishetgedragvanhetgebruiktegipskar-ton maatgevend. deze worden in nederlandmeestal geleverd met een komo-productcer-tificaat.dezeconstructievaltineuroklasseb/s1/d0[ref 22].

In dit hoofdstuk wordt aan de hand van het Bouwbesluit beschreven op welke wijze brandveilige

constructies met EPS-SE kunnen worden gerealiseerd.

Correct toegepast en verwerkt is EPS-SE nauwelijks van invloed op het ontstaan of de ontwikke-

ling van een brand. Afgeschermd door een bekledingsmateriaal vormt EPS-SE namelijk nooit het

maatgevende naar het vuur toe gekeerde oppervlak.

Met EPS-SE is dus in vrijwel alle gevallen een passende geïsoleerde constructie te ontwerpen.

4 BrandveiLigheid eps naar toepassingsgeBied

4.1 brandveIlIgevloerenenfunderIngSbekIStIngmetepS-Se

eps-se wordt in vloeren toegepast als isola-tie onder cement- of anhydrietgebonden dek-vloeren,alsisolatieonderbeganegrondvloeren(geïsoleerde kanaalplaatvloer, ribbenvloer ofcombinatievloer)enalsisolerendeverlorenfun-deringsbekisting. isolatie onder verdiepings-vloerenkomtweinigvoorenwordtinkalever-siedoorstybenexenhaarledenafgeraden.onder de begane grondvloer en in de kruip-ruimte gelden geen eisen ten aanzien vanbrandveiligheid. niettemin hebben de eps-fabrikanten, verenigd in stybenex, in 2003besloten integraal - dus ook onder de vloer -eps-setoetepassen.demaatregelheeftech-teralleentemakenmetdebrandveiligheidopde bouwplaats en ter bevordering van brand-veiligheid in geval van onbedoeld gebruik opandereplaatsen.

Gevelsluitende elementen (gemetseld buiten-spouwblad) met eps-se parelisolatie zijn quabrandreactietebeschouwenalsbinnenisolatie:hetplaatmateriaalisbepalend.buitengevelisolatievaltinnederlandondereenkomo-regeling, zowel voor het product alsvoor het bouwproces. in vrijwel alle gevallenzijn de buitengevelisolatiesystemen getoetstaan de betreffende eisen voor de brandveilig-heid.nietsstaatdusdetoepassingvaneps-seindegevelindeweg.

4.3 brandveIlIgeStaal-SandwIchpanelen

onderzoek door tno gaf overduidelijk aan:voorstaalsandwichpanelenisdebekledingaandebrandzijdemaatgevend.omdatbijdeinter-pretatievandeproefresultatendebrandontwik-kelingindeeersteminuutbepalendis,bepaaltvooraldecoatingdeeuroklasse.hetmaaktdusnietuitwelkisolatiemateriaalineenstaalsand-wichpaneel is toegepast: voor brandgedrag isdeeuroklassehetzelfde[ref 9],ervanuitgaandedatdepanelenconformdeverwerkingsrichtlij-nenzijnaangebracht.

13

Kernmateriaal Coating aan Euroklasse Rook de vuurzijde

EPS Plastisol C+ S3 MWR Plastisol C+ S2- PUR Plastisol C+ S3 EPS Polyester B+ S1

C+ betekent: aan de hoge kant in C B+ betekent: aan de hoge kant in B

in bovenstaande tabel is het resultaat van ditonderzoekinhetkadervaneuropesenormali-satieweergegeven.

ookonderzoekvolgensdeoudenormnen6065in 2002 door tno leverde een vergelijkbaarbeeldop:debijdragetotdebrandvoortplantingisonafhankelijkvanhetkernmateriaal[ref 23].

in 2002 werd onderzoek uitgevoerd op hetbrandweeropleidingscentrum in tilburg. ditwas een zogenoemde ‘free standing room

cornertest’ (analoogaaniso13784),volgenshet referentiescenario voor grote brandproe-ven. het onderzoek toonde aan dat, bij eenbeginnende brand met eps-staalsandwich-panelen en een goed ontworpen detailleringplus uitvoering, de brandlast na een half uuruitgebrandis.heteps-seisweliswaargesmol-ten, maar de staalsandwichpanelen hebbenhun integriteit niet verloren. dit bewijst datpanelenmeteenkernvaneps-senietbijdra-genaaneenbeginnendebrand.[ref 24]

het rapport van de association of britishinsurers(abi)[ref 25]geeftoverduidelijkaan:inde voedselindustrie en koelhuizen moet omredenen van hygiëne vaak gekozen wordenvoorkunststofschuimen.brandveiligheidmana-gement - ook nadat het gebouw in gebruik isgenomen-komtdanopdeeersteplaats.voordebuitenzijdeishetbrandrisicogering.’sandwichpanels do not start a fire on their own’, con-cludeerthetrapport.

14

brandeigenschappenvaneps-sestaal-sandwichelementen:•onafhankelijk van het soort kernmateriaal

hebbenallesandwichpanelenmeteenplas-tisolcoatingdezelfdeeuroklasse.

•bij een full scale iso 9705 test gedragenpanelenmeteenkernvaneps-sezichvrij-welgelijkaanpanelenmetandereisolatie-materialen.

•uitvergelijkendonderzoekblijkenderesul-tatenvandesbi-test(eenkleinereengoed-koperetest)goedovereentestemmenmettesten volgens iso 9705 (groter en duur-der)[ref 26].

•dewijzevanbevestigenenhetverbindings-detailzijnmaatgevendvoorhetgedragbijbrandbijallemogelijketesten.

4.4 brandveIlIgevlakkedaken

werkzaamheden op of aan het dak veroorza-ken veruit het grootste aantal dakbranden. erhoeftnieteensopenvuuraantepastekomen.eenbitumenketelbijvoorbeeldkanbijoverver-hitting al bij 310°c tot zelfontbranding raken.bda onderzocht enkele jaren geleden de oor-zaken van het ontstaan van dakbranden enkwam tot de conclusie dat brand vooral ont-staatbijhetgebruikvanopenvuurbijdakaan-sluitingen met opgaande gevels, wanden en(pannen)daken[ref 27].

bij geïsoleerde daken wordt het al dan nietbrandgevaarlijk zijn in de zin van nen 6063bepaalddoordedakbedekking.omdathetiso-latiemateriaal eps-se altijd tussen verschil-lende lagen in zit, is gebleken dat de toepas-sing van eps-se van zéér weinig invloed isop het brandgedrag van bovenaf van de dak-constructie, omdat vliegvuur het eps-se nietbereikt[ref.5].hetisaandeaanbiedervandewaterdichtedakbedekkingomaantetonendatzijndakbedekkingconstructievoldoetaannen6063 en vrijwel alle aanbieders hebben datinmiddelsgedaan.alshetdakmeteenballast-laagvangrindofbetontegelsisafgewerkt,isditdaksowiesonietbrandgevaarlijk.

in de huidige lichte bouw nemen staaldakeneen belangrijke plaats in. een veelgehoordestelling is dat het gebruik van kunststof iso-latiemateriaal in combinatie met staaldakentot een brandgevaarlijke constructie zou lei-den.laboratoriumonderzoekenonderzoekvanpraktijkbrandentonenhettegendeelaan.door het thermoplastisch gedrag van eps-se,bestaat de kans dat bij een binnenbrand dedakbedekking eerder in brand raakt. volgensresearchzouditeffectzichnaongeveer20tot30minutenkunnenvoordoen.hetisdevraagin hoeverre dit gegeven relevant is. immers,bij een gebouw met een onbeschermde staal-

constructie moet bij een volledig ontwikkeldebrand al na 10 tot 20 minuten rekening wor-den gehouden met het bezwijken van de sta-lendraagconstructie[ref 12].hetinbrandrakenvan het dak kan overigens ook optreden dooranti-corrosieve coatings en de veelvuldig bijandere isolatie noodzakelijke dampremmendelagen.verderblijktuitonderzoekvanpraktijk-branden dat via gevelopeningen en dakdoor-brekingenhetdakoppervlakopdeeenofande-re wijze toch in brand raakt. onafhankelijkvan het isolatiemateriaal kunnen daarbij doordewindgrotedelenvanhetdakoppervlakont-branden, ondanks het feit dat de daken vlieg-vuurbestendigzijn.

Ontstaan van dakbrand, volgens verzeke-raars en expertisebureaus:

Door werkzaamheden ter plaatse van opgaand gevelwerk

Door werkzaamheden ter plaatse van dakranden

Door reparatie-werkzaamheden in het dakvlak

Door een bitumenketelbrand

59%

7%

26%

8%

15

ten slotte heeft het smelten van eps-se ookeen positief effect. door het smelten gaat deisolatiewaarde van het eps-se verloren, waar-door warmte via het dak wordt afgevoerd, debrandzichmindersnelontwikkelt,derookgas-en staaltemperaturen lager blijven, de flash-over wordt vertraagd en de brandweer krijgtdusmeertijdomintegrijpen[ref 12].soms wordt bij een dakbrand gesproken overgesmolten eps-se dat door de naden van eenstaaldak brandend naar beneden valt en daar-meeaanleidingisvooreensnelleverspreidingvan de brand. als eps-se aan hoge tempera-turen wordt blootgesteld en er druppels ont-staan,danstollenendovendezedruppelsdirectnadatzegevallenzijn.ditgebeurtuiteraardnietalszedirectindebrandbelanden.indatgevalzal daar ter plekke zeker geen brandweermanmeer aanwezig zijn en is er geen sprake vanbranduitbreidingofenigpersoonlijkgevaar.

teneindehetontstaanvanbrandbijaanslui-tingenenrenovatiebijgebruikvaneenbran-der zoveel mogelijk te minimaliseren werk-testybenexmeeaanhettotstandkomenvande vrijwillige, breed gedragen, norm nen6050 ‘brandveilig detailleren en werken ophetdak’.

recent onderzoek bij tno en de rijksuni-versiteit van Gent geven aan dat voor staal-dakenmeteps-seeneenbitumineuzedak-bedekkingdeklasseb/s1/d0gehaaldwordt.

16

referentIelIjSt

[1] International Standardisation Organisation (ISO),

Technical Report 9122-1

[2] 3231, World fire Statistics, GAIN, nr 19, 2003

[3] 3232, VIB, “Aktuelle Brandschutzkonzepten”,

Schneider e.a., TU Wien, april 2000

[4] 3157, ROOFS ,”De vuurbelasting van een dak”, Appels,

Chr., september 2002

[5] 3230, “Impact on Insurance”, Battrick,P. FM Global,

presentatie oktober 2001 Luxemburg

[6] 3172, ASPO presentatie 26-01-2001, Las, H.E.

[7] 3204, EUMEPS APME TR 01/2000 “testing naked

EPS”, november 2000

[8] 2839, “Research in the causes of fire”, Prager, F.H.,

Cellular Polymers nr. 20-3 / 2001

[9] 3184, “Omzetting Euroklassen”, Mierlo, R. van,

TNO, augustus 2001

[10] 2719, “Long term fire behaviour of EPS B1 and B2”,

APME TD 99/01, februari 1999

[11] 3167, Fire behaviour of EPS, APME september 2002

[12] 0110, “Brandgedrag geïsoleerde stalen daken”, TNO,

Zorgman, H. , februari 1987

[13] 0514, “Giftigheid van gassen bij verbranding EPS”,

Zorgman, H., TNO, juni 1980

[14] 3234, “Particles and isocyanates from fires”,

SP report 2003:05

[15] 2 010 t/m 2013, “Rookproductie EPS 15/20,

-N/-SE”, TNO, januari 1998

[16] 2798 t/m 2959, casuïstiek I, BDA, 2001-2002

[17] 3055, TNO, o.a. 2004/CVB-B0336/RNP/TNL

[18] 3210, TNO, o.a. 2004/CVB-B0833/NSI/TNL

[19] 3414, 2004 TNO-CVB-R0310

[20] 3189, Euroclasses of EPS/Gypsum, “doublage”,

APME/EUMEPS, september 2004

[21] 2965, “Onderzoek sandwichpanelen”, Langstraat, W.,

TNO, maart 2002

[22] 2966, 2001 TNO-CVB-B04432

[23] 3166, ABI, Fire performance of sandwich panels

[24] TNO rapport 2004-CVB-R0076, Paap,F., maart 2004

[25] 0857, “Bevordering brandveilig werken”, BDA/SBR

rapport, november 1990

19

Ontw

erp:

Con

crea

te -

’s-He

rtog

enbo

sch

postbus21085300cczaltbommeltel.0031418513450fax0031418513888e-mail:info@stybenex.nlwebsite:www.stybenex.nl

06

-10

/2