April 2017 · 2017. 4. 21. · Wsw zit in een sterfhuisconstructie. Inmiddels zijn twee jaar...

Aansluiten bij datgene wat mensen kunnen

Cliëntenraden moeten eigen agenda maken

Meebewegen en een spreekbuis vormen

April 2017

Inhoudsopgave

Landelijke Cliëntenraad (LCR) [email protected] www.landelijkeclientenraad.nl, 070 349 9790Redactie Rietje Krijnen (productie en eindredactie), Else Roetering en Branko Hagen Fotografie Martine Sprangers, Lawine visuele communicatie en Jeroen Poortvliet Vormgeving Lawine visuele communicatie

Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Overname van artikelen alleen na schriftelijke toestemming van de LCR én auteur, en met bronvermelding.

4 Martijn van der Steen: Cliëntenparticipatie hoort bij het oude poldermodel Ab Harrewijnrede

8 Annemieke Bakker: Bij de voedselbank horen wat er werkelijk speelt Cliëntenraad Hilversum

10 Fons de Vries: We kijken wat we voor elkaar kunnen betekenen participatieraad Amsterdam

11 Arjan Vliegenthart: Cliëntenraad moet eigen agenda maken Amsterdamse wethouder Werk & inkomen

14 Delen achter de Duinen: De samenwerking is alleen maar toegenomen Cliënt in Beeld-prijs 2014

16 Hans Spigt: Cliëntenraden moeten meebewegen Aanjager banenafspraak en oud-wethouder

20 Maarten Schurink: Cliëntenraden moeten ons voeden Voorzitter raad van Bestuur SVB

23 Almelo Sociaal timmert nog altijd aan de weg Cliënt in Beeld-prijs 2013

25 Gijsbert Vonk: Soms is oordeel derde partij nodig Hoogleraar socialezekerheidsrecht Groningen

28 Jetta Klijnsma: een mooie mix van ervaringen is aan te raden Oud-staatssecretaris Sociale Zaken & Werkgelegenheid

31 FSU Jongerenteam: Jongeren zijn wel degelijk te motiveren Cliënt in Beeld-prijs 2016

33 José Lazeroms: Goed luisteren, anders sta je 2-0 achter lid raad van Bestuur UWV

36 UWV Cliëntenraad Noord: Speeddaten verbeterd Voorbeeld Cliënt in Beeld-prijs 2017

39 Wilma Kuiper: We moeten omgekeerd denken: aansluiten bij wat mensen kunnen Stimulansz, adviseur cliëntenraden

44 LCR: Cliëntenparticipatie belangrijker dan ooit

48 Column Vincent Bijlo: Raad voor raden

magazine cliëntenparticipatie 20173

Inspraak een farce? Cliëntenraden excuus-Truus? Cliëntenparticipatie niet meer van deze tijd? Het zijn de tegengeluiden van gemeenten en arbeidsregio’s die het maar lastig vinden om de inbreng van cliënten goed te organiseren. Het kost tijd. Dat klopt. Het is vele malen gemakkelijker om een advies of een voor-stel alleen binnen de gemeenteraad te bespreken. Maar kunnen ze ook namens cliënten praten?

Kan een klant die alleen maar bij de Jumbo komt meepraten over de dienstverlening van de Albert Heijn? Of vinden we het normaal dat bestuurders bepalen of de school van onze kinderen een continu-rooster heeft of niet? Willen we dat binnen het bedrijf waarvoor we werken alleen de Raad van Commissarissen bepaalt wanneer we ons loon of vakantiegeld krijgen en hoe onze werkplekken eruit zien? Nee toch?

In de gezondheidszorg is het zo geregeld dat patiënten eerst goede informatie moeten krijgen voordat ze kunnen beslissen over hoe hun be-han-deling eruit gaat zien. Uit tal van onderzoeken blijkt nog eens dat doordat patiënten meebeslissen over hoe de zorg in het algemeen is georganiseerd, mensen sneller opknappen. Er wordt zelfs een kostenbesparing gerealiseerd.

Het zou interessant zijn om de opbrengst van cliënten-participatie eens goed in beeld te krijgen. Hoeveel tijd zou er verspild zijn met het zoeken van de goede aan-spreekvorm als cliëntenraden niet een mening hadden gegeven over de bejegening? Was u erachter gekomen dat uw informatie mensen met een licht verstandelijke beperking niet bereikt?

Beleid wordt gewoon beter als iedereen die ermee te maken heeft, erover kan meebeslissen. Mensen die serieus worden genomen en van wie hun mening wordt meegenomen, leggen zich sneller bij beslissingen neer dan mensen die niet dat gevoel hebben.

Hoe cliëntenparticipatie in de toekomst vorm krijgt, is de grote vraag. Het is misschien tijd voor een grote stap waardoor meerdere groepen worden bereikt. Mogelijk moeten er andere wegen worden bewandeld om kwesties aan te kaarten. Dat cliëntenparticipatie nodig blijft, dat staat voor de Landelijke Cliëntenraad (LCR) als een paal boven water. Na 15 jaar blijft het devies: niet over ons, maar met ons.

Voorwoord

4magazine cliëntenparticipatie 2017


Er zijn allerlei ontwikkelingen gaande in de maat-schappij. De overheid trekt zich verder terug. De eigen verantwoordelijkheid wordt aangesproken. Daar staat tegenover dat er nog altijd cliënten zijn die een beroep moeten doen op diezelfde overheid, omdat ze geen werk hebben of hulp nodig hebben bij het vinden van werk dat bij hun mogelijkheden past. Cliëntenparticipatie is bij wet geregeld, maar staat ook onder druk. Er zijn veranderingen te verwachten? Welke dan? Martijn van der Steen, adjunct-directeur van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) laat er zijn licht over schijnen.

Toen Van der Steen in 2014 zijn Ab Harrewijnrede hield, stond Nederland aan de vooravond van decentralisatieprocessen. Per 1 januari 2015 is de Participatiewet ingevoerd. De Wmo heeft een nieuw jasje . De toegang tot de Wajong is gewijzigd. De Wsw zit in een sterfhuisconstructie. Inmiddels zijn twee jaar verstreken. Cliëntenparticipatie is stevig opgeschud en er wordt op allerlei vlakken gezocht naar een invulling. Er zijn allerlei nieuwe vormen: van louter cliëntenparticipatie is een verschuiving zichtbaar richting burgerparticipatie. Er zijn brede cliëntenraden. Kortom: het rommelt.‘Eigenlijk zien we dat cliëntenparticipatie een beetje hoort bij de ‘vroegere tijden’ waarin het poldermodel opgeld deed. Voor cliënten en burgers was het ja-renlang normaal om zich te voegen naar de institu-ties. Die waren leidend. Maar daarin zien

we grotere veranderingen. Het is niet langer de overheid die iets in gang zet en daarbij mensen zoekt die mee kunnen praten. Nee, meer en meer organiseren mensen het zelf allemaal wel. Ze doen dat uit eigen beweging en op hun eigen voorwaarden. Dan zie je dat cliëntenparticipatie zoals die nu is georganiseerd niet meer past. Cliënten moeten vertegenwoordigd worden. Dat is duidelijk.

We moeten het kind niet met het badwater weggooien, maar ik ben bang dat we het kind nu angstvallig in bad houden terwijl het allang schoon is. De waarde waar Ab Harrewijn zich sterk voor maakte moet worden behouden, maar het middel is niet heilig. Sterker nog: ik denk dat het middel ons bij de realisatie van die waarde, die gedachte, in de weg begint te zitten.’

RepresentatiefVan der Steen is de eerste om te erkennen dat cliëntenparticipatie een ingewikkelder verhaal is dan het gezamenlijk oprichten van buurtraden of een speeltuinbestuur. En toch zal er wat veranderen. ‘Wat nu gebeurt bij cliëntenparticipatie is dat een clubje mensen praat over de gehele breedte van

Martijn van der Steen (NSOB)

Cliëntenparticipatie hoort bij het oude poldermodel

Ik ben bang dat we het kind nu angstvallig in bad houden, terwijl het allang schoon is

Ab Harrewijnrede


het cliëntenbestand. Daar zitten mensen bij die wezenlijk van elkaar verschillen en aan wie niet allemaal recht wordt gedaan met één en hetzelfde advies. De representativiteit is in het geding. Willen cliëntenraden wel praten over re-integratie, want dan praten ze eigenlijk over mensen die lang-zamerhand geen cliënt meer zijn.

Ik denk dat we toewerken naar een meer individuele benadering. Daar wijst de wetgeving ook op: als er steeds minder randvoorwaarden zijn, dan bewegen naar meer individualiseren.’Is de medezeggenschap van cliënten daarom ten dode opgeschreven? Dat denkt hij nou ook weer niet. ‘Ik denk dat je wezenlijk andere vormen krijgt. Niet meer een structuur die de overheid oplegt, maar meer een structuur die ontstaat uit mensen zelf. Je hebt dan nog altijd een instantie nodig die formeel kan optreden namens burgers of cliënten, maar dat is te organiseren.’

OmbudsmanVan der Steen noemt het voorbeeld van een gemeen-telijke ombudsman die er sowieso al is voor alle burgers. ‘Amsterdam is zo’n voorbeeld waar iemand zit die de geledingen kan opschudden: Arre Zuurmond. Die man weet alles over bestuurskunde, maar kan zich dus ook openstellen voor burgers. Hij heeft zich in Amsterdam als dakloze gemeld en gezien wat er dan gebeurt. In het verleden heeft hij de Kafka-brigade opgericht: een grote groep situaties ging op-sporen waarbij sprake was van niet-functionerende bureaucratie. Zo iemand kan een prima spreekbuis zijn voor alle cliënten van een gemeente. Iedereen

kan zich daar melden voor zaken die niet goed gaan en daar wordt dan wel wat mee gedaan. Cliëntenraden zijn dan niet bezig met allerlei adviezen, maar anti-ciperen veel meer. Misschien wringt de schoen bij de een wel bij de aansluiting tussen Participatiewet en de zorg, bij de ander tussen Participatiewet en re-integratie én nog eens jeugdzorg. Er wordt met andere woorden veel meer op een individueel niveau gekeken wat er niet goed gaat.’

NetwerkenHij vindt daarbij dat cliënten wel een soort podium moeten hebben. Maar dat hoeft niet meer op een klassieke wijze te worden georganiseerd. ‘Ik zie veel meer allerlei netwerken voor me die signalen afgeven en op die manier de overheid in beweging zetten. En dat de overheid die netwerken moet volgen in plaats van andersom. Dat vraagt van de overheid een zekere dynamiek.

De overheid die altijd gewend is geweest om te denken in hierarchische lijnen, zal zich anders moeten gaan gedragen. Veel meer reagerend op, signaleren, inspelen op initiatieven en zorgen dat belemmeringen weggenomen worden.’Het past in de decentralisatiegedachte. Er is niet meer één grote overheid die aangesproken wordt, maar er zijn vele verschillende gemeenten en samen-werkingsverbanden. Sommige zaken, zoals beschut werken, wordt nog wel vanuit gemeenten geregeld, maar wordt opgezet binnen veelal gewone bedrijven. Daardoor is cliëntenparticipatie ineens niet meer voor één regeling te handhaven, maar moeten er andere vormen komen. ‘Mensen die zich organiseren. Die informatie vanuit andere hoeken ophalen en die inzetten. Daar gaat het meer naartoe.’

Ik denk dat we toewerken naar een meer individuele benadering

De overheid moet netwerken volgen, niet andersom


Hoe dan de kwetsbare burger daarin past? ‘Juist mensen die cliënt zijn van een sociale dienst, zijn vaak ook cliënt van een voedselbank of helpen mee in het wijkgebouw. Mensen zijn niet een-dimensionaal, maar vervullen meerdere functies waar ze al of niet hinder ondervinden van het cliënt-zijn bij een overheidsinstantie. Die signalen geven zij vanuit hun eigen netwerken af. En dié moeten worden gehoord. Dat recht zal overeind moeten blijven, maar dan meer vormgegeven vanuit de manier hoe mensen zich in het geheel van de maatschappij bewegen dan vanuit één wettelijke regeling. Het recht zal overeind moeten blijven, maar niet meer gekoppeld aan één wet, maar als recht van alle cliënten en alle burgers.’

Boom-rizoomIn zijn Ab Harrewijnrede besprak hij de verhouding boom-rizoom. Boom als vertegenwoordiger van de klassieke hierarchische verhoudingen zoals die al decennialang bestaan. Rizoom als organisch netwerk van mensen die zichzelf organiseren en dat niét doen aan de hand van de boom. ‘Het zal nog best lastig zijn om de boom aan te laten sluiten op de rizoom. Dat schuurt. De overheid wil structuren die het herkent. Ik denk dat het voor cliënten beter is’. Of zoals hij in de rede zei: ‘Door de verbinding aan te gaan met raden uit andere domeinen en zodoende mee te groeien met voorzineingen die de bestaande grenzen overstijgen. Samen optrekken, verbinding aangaan en de cliënt vanuit meer dan één perspectief vertegenwoordigen. En tegelijker-tijd ook nadenken over hoe vertegenwoordiging er in het rizoom uitziet? Wat betekent het daar en hoe brengen we het gedachtegoed van Ab Harrewijn daaronder? Dus inspelen op de decentralisaties door het zelf beter te doen dan boom.’


‘We hebben in Hilversum een Adviesraad Sociaal Domein en een Cliëntenraad. Dat zijn twee verschil-lende raden. De Adviesraad kijkt bij haar adviezen meer naar het beleid en belang van alle burgers, terwijl de Cliëntenraad hoofdzakelijk kijkt naar de effecten voor inwoners die het minste hebben.

Bij de Adviesraad komt een advies in een mooi format en bij de Cliëntenraad kan ik uitgebreid verschillende casussen beschrijven en zo de praktijk inzichtelijk maken waardoor we gerichter kunnen adviseren over (nieuw) beleid. Dat is een groot verschil. Bij de één is het beleid en bij de ander is het de situatie van alledag. Zo zou je het kunnen omschrijven.’ Aan het woord is Annemieke Bakker. Zij is onafhankelijk voorzitter van de cliëntenraad en bemoeit zich in Hilversum met veel kanten van het sociale beleid. Ze doet bijvoorbeeld de intake van de voedselbank.

‘Mensen hebben de voedselbank niet nodig als het beleid goed wordt uitgevoerd en ook andere instanties hun werk goed doen. Je ziet precies waar de gaten vallen. Begrijp me goed: het beleid in de gemeente Hilversum zit echt prima in elkaar. Er wordt echt

nagedacht hoe de burger zo goed mogelijk geholpen kan worden. Maar we zien dat de uitvoering soms iets anders is dan in het beleid beschreven. Meldt iemand zich bij de voedselbank dan moet eigenlijk binnen drie tot zes maanden de beslagvrijevoet geregeld worden zodat de vaste lasten weer betaald kunnen worden. Zit iemand drie jaar bij de voedselbank dan gaat er iets grondig mis. Dat is mijn stelling.’De voedselbank is voor haar een uitstekende plek om ervaringen van inwoners op te halen. Ze ziet direct waarmee mensen worden geconfronteerd of wat er mis gaat. ‘Ik ben een soort onafhankelijke cliënt-ondersteuner voor mensen daar. De gemeente wilde de intake eerst onderbrengen op het sociale plein van de gemeente, maar daar ben ik geen voorstander van. Mensen zijn al emotioneel, komen misschien net een consulent tegen die hen – voor hun gevoel – niet goed heeft behandeld. Je moet een enorme drempel over om een voedselpakket aan te vragen dat is mak-kelijker op neutraal terrein. Je moet mensen vrijuit kunnen laten praten. Voor iedereen is dat beter, want Hilversum houdt zo de signaalfunctie in stand.’Ze noemt tal van zaken op die via de voedselbank zijn binnengekomen. De collectieve ziektekosten-verzekering bijvoorbeeld. Die kunnen mensen, met een inkomen tot 130% van de bijstandsnorm, goed-koop afsluiten en alles is daarin meegenomen: eigen risico, en eigenbijdrage CAK. ‘Het oude WTCG-geld is daar naartoe gegaan. Mensen die die zorgverzekering hebben, hoeven niets bij te betalen.

Bij de voedselbank horen wat er werkelijk speelt

Annemieke Bakker, Cliëntenraad Hilversum

Zit iemand drie jaar bij de voedselbank dan gaat er iets grondig mis


Niet voor medicijnen, niet voor de tandarts, niets. Ik kwam vaak tegen dat mensen in de problemen kwamen door juist die kosten en nu blijkt inderdaad in de praktijk dat er minder mensen in de problemen komen door deze verzekering. Kort geleden heeft ze te maken gekregen met de manier van werken bij de loonwaardebepaling. Ze is een paar keer mee geweest. ‘Dat was werkelijk mensonterend hoe dat bij die inwoner werkte. Het is de bedoeling

van het beleid mensen in hun kracht te zetten terwijl het resultaat grote onzekerheid was. Duidelijk maken waar het belang van de kwetsbare burger ligt staat voorop. Mensen goed voorlichten voorkomt veel pro-blemen. Ik vind het leuk om naar schuldhulpmaatjes te gaan, naar bejaardentehuizen en maatschappelijk werk. Daar haal ik zoveel informatie op en tegelijkertijd kan ik die weer voorlichten over alle regelingen dat komt iedereen in de gemeente ten goede.’


Een mix van ervaringsdeskundigen en mensen van organisaties. Dat is waar de Participatieraad Amsterdam uit bestaat. ‘De cliëntenraad Wwb is samengegaan met de WSW-raad’, vertelt een van de twee voorzitters Fons de Vries. ‘Om dit goed te laten verlopen is een kwartiermaker ingezet. Er is besloten om een dwarsdoorsnede van de populatie van uitkeringsgerechtigden in Amsterdam in te zetten.

Nu hebben we zeven mensen die zelf een uitkering hebben en zes mensen die vanuit een organisatie komen zoals vakbonden en belangenverenigingen voor mensen met een handicap, daklozen en zwerfjongeren. Professionals kunnen uit hun organisatie signalen krijgen en cliënten weten precies hoe bepaalde beleids-terreinen in de praktijk uitpakken.’ Door de diverse samenstelling staat de raad met beide benen in de Amsterdamse gemeenschap en opereert zeer breed. ‘We doen niet aan individuele belangenbehartiging, maar voor de rest kijken we wel of we uit kwesties die bij ons binnenkomen een signaal kunnen halen. Zo hebben we een zwartboek beslaglegging vakantiegeld gemaakt. En zo is vorig jaar ook het zwartboek over de kostendelersnorm tot stand gekomen.’

De gemeente hecht veel waarde aan cliëntenparticipatie en schakelt de Participatieraad vaak in. ‘De wethouder weigert bijvoorbeeld een voorstel in behandeling te nemen als niet eerst de Participatieraad zich over het onderwerp heeft gebogen en er een advies over heeft gegeven. Dat is mooi, maar het legt ook een grote druk op ons. We werken in themagroepen die bepaalde

adviezen voorbereiden. Is er tijd voor dan behandelen we het advies ook nog in de raad.’Om voeling te houden met andere beleidsterreinen is er een 3D-overleg in Amsterdam. De organisaties houden elkaar op de hoogte en als problemen elkaar overlappen dan weten de verschillende andere raden elkaar te vinden. ‘Denk daarbij aan de Wmo-raad, cliëntenbelang of de Jeugdraad. We kijken wat we voor elkaar kunnen betekenen. Neem het onderwerp armoede. Dat gaat niet alleen over mensen met een bijstandsuitkering, maar ook over zzp’ers. En vaak is er een multi-problematiek zoals iemand die in de sociale werkvoorziening zit en slechtziend is. Dan moeten we daar aandacht aan schenken.’

De Vries vindt dat de Amsterdamse Participatieraad nog niet zo slecht draait. Er wordt gewerkt aan een pool van mensen die ingezet kunnen worden als er leden van de raad wegvallen. De signalering van pro-blemen werkt goed en de raad kan een eigen agenda samenstellen. ‘Dit jaar hebben we aangegeven dat we in onze jaarplanning een vakantieperiode willen opne-men. Anders moeten we altijd maar beschikbaar zijn. Alle adviezen of vraagstukken die er liggen moeten dan maar even opgeschort worden. Dat is ook gehonoreerd en dat is mooi.’ Hij vindt het belangrijk dat de raad blijft werken met ervaringsdeskundigen én anderen uit het veld. ‘Je ziet in Den Haag dat er alleen maar profes-sionals in de Participatieraad zitten. Dat is niet goed. De intrinsieke motivatie van mensen die aan den lijve ondervinden wat het is om een uitkering te hebben is wezenlijk anders.’

We kijken wat we voor elkaar kunnen betekenen

Fons de Vries, Participatieraad Amsterdam


Cliëntenraad moet eigen agenda makenWat Arjan Vliegenthart betreft mogen cliëntenraden wel wat meer hun eigen agenda bepalen. Niet mee-lopen in de stroom, maar liever tegen de stroom in. Arjan Vliegenthart weet als Amsterdamse wethouder Werk & Inkomen en voorzitter commissie Werk & Inkomen VNG waar hij over praat. Ervaringsdes-kundigheid is een absolute voorwaarde voor hem. En: alleen met sterke cliëntenparticipatie kan een wethouder sociale zaken zijn werk goed doen.

Bij de uitreiking van de Cliënt in Beeld-prijs 2016 sprak Arjan Vliegenthart als jury-voorzitter de deelnemers aan het LCR-congres toe: ‘Als we eerlijk zijn: praten we niet veel vaker over mensen dan met hen? Welke beleidsmaker spreekt nou regelmatig die 50-jarige stratenmaker met versleten knieën en een bijstandsuitkering. Of die jongedame met autistische kenmerken die zich alleen met veel ondersteuning staande kan houden bij een baas?

Arjan Vliegenthart


Onze klanten hebben te vaak een zwakke stem en amper een gezicht. De oplossing die we hebben bedacht zijn jullie: cliëntenraden. We verplichten ons om te luisteren naar jullie adviezen. En dat is goed als we jullie niet zo geïnstitutionaliseerd zouden hebben. Jullie stem moet veel luider worden. Jullie gezichten herkenbaarder.’

FanclubNu, bijna een jaar later, heeft hij nog altijd dezelfde mening. ‘Ik verwacht niet van cliëntenraden dat ze de fanclub van de wethouder zijn. Ze moeten de luis in de pels vormen. De neiging die er bestaat om met de papierstroom van de gemeente mee te gaan, moeten ze proberen te onderdrukken. Het gaat erom dat ze niet volgen, maar gevolgd worden. Ik zie dat cliëntenraden nog wel eens de essentie missen omdat ze niet voldoende praten met mensen die ze vertegenwoordigen. Wat dat betreft zou ik willen zeggen: jullie agenda is niet dezelfde als mijn agenda.’

Vliegenthart praat in het algemeen over cliënten-raden. Er zijn uitzonderingen. Raden die zich laten gelden en niet alleen maar beleidsnotities doorplui-zen. ‘In Amsterdam bevragen we de cliëntenraad zeer actief. Alle stukken gaan per definitie bij hen

langs. En we zijn ook heel blij met hun adviezen. Maar dat moet niet het enige zijn. Ik was dolblij toen vorig jaar het zwartboek over de kostendelersnorm werd gepresenteerd. Dat was het gevolg van eigen onderzoek, eigen initiatief. Dat maakte het tot zo’n groot succes en daarmee zet je ook onderwerpen op de kaart. Dit bedoel ik dus: een goede cliëntenraad is mij een stapje voor. Die spoort mij aan. Ik denk absoluut dat cliëntenraden een tegenmacht moeten vormen, het oneens moe-ten kunnen zijn met bepaald beleid en ons laten zien waarom dat is.’

ErvaringenHij is er duidelijk over: die signalen die vanuit de cliën-tenraad komen, moeten gevormd zijn door ervaringen van mensen. Kunnen anderen dus ook namens cliënten spreken? ‘Het is mijn grootste zorg dat anderen het woord gaan voeren voor mensen om wie het gaat. Dat kan uiteindelijk geen goed beleid zijn. Je moet weten van de mensen die het betreft wat de effecten zijn. Dat wil niet zeggen dat dit voor een wethouder altijd het leukste is, maar uiteindelijk is dat wel het beste.’Het niveau van cliëntenparticipatie kan behoorlijk verschillen, zo signaleert de Amsterdamse wethou-der. Omdat hij ook voorzitter is van de commissie


Het is mijn grootste zorg dat anderen het woord gaan voeren voor mensen om wie het gaat

Werk & Inkomen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten vangt hij meer signalen op. Op sommige plekken draaien cliëntenraden heel goed. ‘Het hangt vaak samen met mensen: zij moeten het doen. Als je een mooi gevarieerde groep hebt, loopt het wel goed. Maar je ziet ook dat in sommige gmeeenten de stem van cliënten minder duidelijk naar voren komt. Het is natuurlijk niet aan mij om cijfers te geven aan het functioneren van cliëntenraden, maar ik signaleer dat wel. Het is ook lastig en er wordt veel gevraagd van de leden van zo’n raad. Tegelijkertijd zitten die mensen in die cliëntenraad omdat ze niet werken of zorg nodig hebben. Als ze aan de slag komen, ontstaan er weer wisselingen. Dat maakt dat cliëntenraden altijd in een krachtenveld opereren. Werk gaat uiteraard voor. En als het goed is vangt een cliëntenraad het wegvallen van leden wel weer op, maar het doet iets met de continuïteit.’

Niet pamperenDe vraag doemt op of het daarom zaak is om toch wat meer ondersteuning te bieden aan cliëntenraden. Daar is Vliegenthart mordicus tegen. ‘Als cliëntenraden ondersteuning nodig hebben, moeten zij dat voorleggen. Ik vind het verkeerd als dat vanuit gemeenten komt. Dan ga je mensen te veel pamperen, met alle risico’s van dien. Ik laat het liever aan hen zelf over.’

Hij behoudt graag de cliëntenraden zoals ze nu func-tioneren. ‘Mijn wens is dat cliëntenraden een duur-zame relatie hebben met beleidsmakers. Er moet een organisatie staan die op langere termijn meedenkt en een bestendige lijn daarin bewaakt. Tegelijkertijd verandert de samenleving. Ik denk dat cliëntenraden er verstandig aan doen om gebruik te maken van beschikbare middelen. Social media kunnen daarbij helpen, maar niets gaat boven persoonlijk contact. Dan kun je pas echt goed uitdiepen wat er aan de hand is. Die taak vraagt vakmanschap. In Amsterdam wordt daarmee geëxperimenteerd. Soms wordt een cliënten-onderzoek gedaan vanuit de cliëntenraad, soms doen wij dat. Dan hou je voeling met het veld. Er moet wel een lijn in zitten en je moet geen hap-snap-beleid willen. Dat werkt niet.’

Al met al is hij blij met de gang van zaken in Amster-dam. ‘Ik wens iedere wethouder zo’n actieve cliënten-participatie toe. Zij helpen mij echt bij het maken van beleid. Ik vind zelfs dat ze mij nog wel iets dichter op de huid mogen zitten. Zo van: ‘leuk bedacht hoor, sympathiek voorstel, maar heb je wel gedacht aan de gevolgen?’ Ik hou wel van zo’n spanningsveld en met mij veel meer collega’s. Wethouders bijten niet. Ik denk dat ze dat in Amsterdam wel door hebben en ik tel mijn zegeningen.’


In 2014 had de Cliëntenraad SZW Den Haag het ini-tiatief genomen met Delen Achter De Duinen (DADD) de krachten van 35 organisaties in Den Haag te bundelen. 35 organisaties die betrokken zijn bij de armoedeproblematiek en zo armoedevraagstukken beter in beeld brengen. Na de veranderingen in het gemeentelijke beleid is het DADD voor de wind ge-gaan. Henk Baars van de huidige Participatieraad: ‘We werken nu met zestig organisaties samen en de armoedeproblematiek staat meer dan ooit op de agenda. Het klinkt een beetje stoffig, maar we stellen jaarlijks een rapport op met al die organisaties samen. Het is een inspiratienota voor de begroting van de gemeenteraad. Dit jaar is die echt subliem. We verzamelen van iedereen informatie en bieden oplossingen. Als er een ‘perverse’ maatregel is (uitkomst is het tegenovergestelde van hetgeen er-van wordt verwacht) dan laten we dat weten en we geven meteen aan hoe die veranderd kan worden.’

VrijwilligerswerkZo stuitte het samenwerkingsverband ook op de rare regeling dat vrijwilligers met een uitkering een vergoeding van 750 euro voor vrijwilligerswerk kunnen ontvangen en dat werkenden hiervoor een vergoeding van 1500 krijgen. ‘Niemand kon ons uit-leggen waarom dat was, terwijl die mensen met een uitkering het harder nodig hebben. We hebben dat rapport ook naar staatssecretaris Klijnsma gestuurd en wat blijkt: de maatregel is landelijk aangepast.’

Een ander voorbeeld is de bezuiniging op maat-schappelijke opvang. ‘Ook dat hebben we op de kaart gezet. Zoveel mensen vallen daardoor buiten de boot. Dat kan natuurlijk niet. We kaarten dat aan en dan blijkt toch dat iedereen het erover gaat hebben. Er wordt uit onze inspiratienota geciteerd. Mooier kun je het niet hebben, toch?’

VerkiezingsdebatNaast het schrijven van de nota, zet de organisatie zich ook in de wijken in. ‘We zijn met een verkiezings-debat in de Schilderswijk geweest. Dan haal je meningen op van mensen die met hun neus in de problemen zitten. Erg belangrijk. Daaruit komen weer voorbeelden naar boven. Wij zeggen dan: als je maatregelen neemt die niet inzichtelijk zijn en die alleen maar problemen opleveren, waarom gebeurt dat dan? Bedenk eens wat anders. Iets wat meer mensen verder helpt en niet zover de armoede induwt. We kijken naar kinderen en armoede. Dat is ook een onderdeel van ons werk geworden. En we geven aandacht aan andere ontwikkelingen. Op een bepaald moment kregen we te horen dat vlakbij een wijk met veel inwoners met financiële problemen een casino gesitueerd zou worden. Dan zeggen wij: lazer toch op met je casino, want dat creëert alleen maar meer problemen. Dat casino is er niet gekomen. Ik bedoel maar. Het gaat om het hele brede veld. Daar hebben wij echt overal antennes voor uitstaan.’

De samenwerking is alleen maar toegenomen

Delen achter de Duinen


Cliënt in Beeld-prijs

2014


Als iemand zijn sporen heeft verdiend in het sociale domein, is het Hans Spigt wel. Tot 1 maart 2017 is hij aanjager voor de uitvoering van de banenaf-spraak overheidssector. In zijn huidige functie is hij voorzitter van Jeugdzorg Nederland. Daarvoor wethouder in Utrecht en Dordrecht en voorzitter van de commissie Werk & Inkomen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Hij kent het terrein uit en te na. Al in 2011 belichtte hij in ‘zijn’ Ab Harrewijnrede het belang van een omslag voor de cliëntenparticipatie. Méér: ‘er zijn voor de cliënt’ en minder: ‘we denken mee met het beleid’. Dat vindt hij nog steeds, al is er wel een dimensie bijgekomen.

‘Wij doen het voor u! Dat is wat u en andere cliënten-organisaties terecht zeggen om duidelijk te maken waarom het belangrijk is dat ze bestaan. Het is in uw belang dat wij voor uw rechten opkomen. Toch is het maar de vraag of dit altijd zo is. Ondanks alle goede bedoelingen en de inzet van een ieder, lijkt u eerder de vooruitgeschoven, bevlogen voorhoede die een goede gesprekspartner is voor de directeur van de sociale dienst, UWV, de zorgverzekeraar, de wethouder, het ministerie of de Tweede Kamer. Om zeker te weten of de cliënt goed is gehoord, vragen zij bij ieder voorstel of de cliëntenraad ook heeft geadviseerd. Of de cliënten dan ook echt gehoord

Cliëntenraden moeten meer meebewegen

zijn, blijft de vraag.’ Dat was de uitermate kritische noot die Hans Spigt in zijn Ab Harrewijnrede van zes jaar geleden had te kraken. Zijn verhaal is nóg kritischer geworden.

Verschillende opdracht‘Laat ik voorop stellen dat elke organisatie feedback moet hebben van cliënten. Maar in welke hoedanig-heid: dat is de vraag. Is dat in de rol van consument, het beschermen van de rechten of als medebestuurder. Elk van die rollen heeft een verschillende opdracht nodig. Zoals ik het nu zie, is cliëntenparticipatie geïnstitutionaliseerd. Ze beweegt niet meer mee. In het hele systeem houden overheid en cliënten-participatie elkaar gevangen en dat kan niet.’

OpdravenSpigt gruwt ervan dat cliëntenraden plichtmatig adviezen uitbrengen en op komen draven als instanties dat vragen. Die niet langer hun pure rol vervullen maar worden bevraagd zodat bijvoorbeeld een ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid kan zeggen: ‘We hebben het advies van de cliëntenraad gevraagd’. ‘Dat ze zich daar vervolgens helemaal niets van aantrekken en hun eigen plan trekken, dát is de uit-was van hoe cliëntenparticipatie nu is georganiseerd. Het moet weg van de manier waarop overheden zijn vormgegeven, maar een eigen pad bewandelen.’

Hans Spigt

Ab Harrewijnrede


Hij ziet het in zijn functie van banenaanjager. Daar moet hij in contact komen met Wajongeren. Waar lopen zij tegenaan? Wat gaat er niet goed? Waar moet echt verandering in komen. ‘Dat hoor je alleen maar van de mensen zélf. En dus moet je die bevragen. We zijn daarom aan de slag gegaan om Wajongers te zoeken en hebben mensen gevraagd zich aan te sluiten. Zij kunnen hun eigen punten agenderen. Laten zien wat de dagelijkse praktijk voor hen is. En dát is belangrijk.’Wat Spigt probeert te zeggen is dat ervaringen van cliënten zelf veel meer de boventoon moeten voeren. Niet reageren op allerlei ontwikkelingen, maar daarop vooruit lopen. Zoals met Wajongers die wel aan een baan kunnen komen, maar nooit meer kunnen verdienen dan 75% van het wettelijk mini-mumloon. Dat is nou eenmaal de dispensatieregeling die voor hen geldt. Terwijl mensen uit dezelfde doelgroep die via de gemeenteregeling aan het werk gaan met loonkostensubsidie wel het WML verdienen.‘Als we dat bespreken met die klankbordgroep met Wajongers dan zeg ik ‘wettelijk minimumloon is wettelijk minimumloon’. Daar gaan we dus niet aan tornen. Ik kan dat zeggen, maar ik heb de Wajongers nodig om dat geluid kracht bij te zetten.’

TegenpratenTegenmacht organiseren, is een zeer belangrijke taak voor cliënten. In welke vorm die dan ook wordt gegoten. Niet meepraten, maar tegenpraten. Een soort vakbondsfunctie. Maar zijn vakbonden dan niet op sterven na dood? ‘Ik denk dat vakbonden weer helemaal opkomen. We leven in een tijd van

grote onzekerheid. De rechten van werknemers worden steeds verder uitgehold. Dat vinden jongeren nog tot daaraan toe, maar op het moment dat zij aan een huis beginnen, een gezin gaan stichten, dan willen ze vastigheid. Die vastigheid en de rechten zijn moeilijk alleen voor jezelf te bevechten: je hebt een spreekbuis nodig.’

Niet meelopendAls dat voor vakbonden geldt, dan zou bijna de conclusie kunnen zijn: ook cliëntenraden moeten sterker worden. ‘Jazeker! Zo sta ik er ook in. Maar dan véél sterker. Niet meelopend in het systeem, maar zelf agenderend wat er moet gebeuren. Dat kan alleen als cliëntenraden namens cliënten spreken van wie ze veelvuldig signalen krijgen. Voor mijn part regel je de belangen van cliënten op een héél andere manier. Als onderdeel van de dienstverlening. Dat het UWV medewerkers afrekent op de kennis die ze hebben van cliënten. Dan moeten beide kanten wel in beweging komen. Niet afwachten, maar elke arbeidsdeskundige verplichten om eens in de zoveel tijd met twintig personen aan tafel te gaan zitten en te luisteren wat er speelt. Waar lopen mensen tegenaan? Hoe kan dat veel beter? Weet je wat nog mooier zou zijn? Als in elke Raad van Bestuur de stem van cliënten vertegen-woordigd is. Niet als apart celletje dat er zonodig moet zijn, maar als onmisbaar aspect in het grote geheel. Zoals financiële deskundigheid of juridi-sche deskundigheid ook betrokken zijn of worden. Op die manier kun je als organisatie – want dat zijn UWV, SVB en gemeenten – zorgen dat het belang

Die vastigheid en de rechten zijn moeilijk alleen voor jezelf te bevechten: je hebt een spreekbuis nodig


van cliënten permanent in beeld is. Het gaat om checks and balances.’

Inbreng nodigHij noemt een voorbeeld op een ander vlak: sinds kort hoort het Openbaar Ministerie ook de slachtoffers van misdrijven. ‘Dat was een aantal jaar geleden echt ‘not done’. Maar nu staat het belang van alle partijen in de belangstelling en is het een logisch gevolg dat slachtoffers worden gehoord.’ Het belang is er niet alleen voor cliënten, vindt Spigt. Ook de overheid zal mee moeten bewegen. ‘Als je je als overheid terugtrekt en terughoudend opstelt, dan heb je sowieso de inbreng van cliënten nodig. Alleen dan weet je of de doelen die je stelt haalbaar zijn. Anders wordt het een onbeheersbaar geheel.’ Zijn betoog sluit naadloos aan op de tekst die hij zes jaar geleden uitsprak. ‘De cliëntenraad wordt de Bond van Werkzoekenden. Een Bond van Werkzoekenden waar iedere burger in Nederland zich bij aan kan sluiten, want vandaag heb je een baan morgen zoek je werk. Dit is wel één van de belangrijkste lessen van de crisis. Een bond die de belangen van de werkzoekenden samenbrengt en die zich sterk maakt voor een individueel recht op ontwik-keling van arbeidsmarktkwalificaties. Het leven lang

leren wordt een persoonlijk opleidings- en werkplan. Een werkzoekendenbond die de kwaliteit van de dienstverlening van sociale diensten, werkpleinen en UWV beoordeelt, misstanden aan de kaak stelt en goede prestaties waardeert. Een bond die werkgevers en werkzoekenden adviseert en goede initiatieven ondersteunt. Een onafhankelijke organisatie met een duidelijk doel, want werk zoeken is werk creëren. Nu is het zaak de boodschap verder uit te dragen. Uiteraard zal er nog veel moeten worden nagedacht en gepraat. Zijn vakbonden en wellicht de consumentenbond goede gesprekspartners. Toch is het zaak om eerst zelf de koers te bepalen. De cliëntenraad is geen ameublement in ons sociale zekerheidsstelsel. De cliëntenraad mobiliseert werkzoekenden en spreekt met kracht en invloed. Het is zaak om nu zelf het initiatief te houden en vooral te voorkomen dat anderen voor u gaan bepalen hoe de toekomst van de cliëntenparticipatie er uit zal zien. Pas op voor de haviken! Je ziet ze niet maar ze zijn er wel.’Die waarschuwing heeft Spigt nog altijd op zijn lippen liggen. ‘Beweeg mee want de samenleving staat niet stil en zorg dat je laat zien wat je eigen belangen zijn. Laat je niet inlijven door het systeem. Daar moeten cliëntenraden nu echt vanaf!’


De SVB heeft lastige periodes gekend. De uitvoering van het persoonsgebonden budget (pgb) liep niet goed. Inmiddels is het belangrijkste deel opgelost, zo zegt Maarten Schurink (voorzitter van de Raad van Bestuur van de SVB). Hij vindt dat hij de cliëntenraad heel hard nodig heeft om voeling te houden met de mensen voor wie hij werkt. ‘Zij kunnen aangeven hoe beleid en dienstverlening aankomt. We kunnen nooit genoeg signalen uit de praktijk krijgen.’

Maarten Schurink is bijna een jaar voorzitter van de Raad van Bestuur van de SVB. Hij kwam binnen in de turbulente periode waarin er tal van problemen opgelost moeten worden. ‘Het is de kunst om niet alleen maar de regels te volgen, maar te zorgen dat mensen gehoord worden’, stelt Schurink. ‘Je kan in een organisatie als de SVB verschil maken als je juist oog hebt voor die persoonlijke verhalen. Daarom vind ik de cliënten-raad ook zo belangrijk. Zij kunnen dat menselijke gezicht van de cliënten toevoegen.’

Scherp houdenIn principe voert de SVB een aantal regelingen uit die niet onderhevig zijn aan grote verschillen. ‘Heel veel

van wat wij doen, is geautomatiseerd. We worden steeds beter in een snelle dienstverlening. Tachtig, misschien wel negentig procent, is straks te regelen met het aanslaan van een paar toetsen. Maar het gaat ook om die situaties die niet automatisch op te lossen zijn. Daar moet binnen je organisatie oog voor zijn. De noodzaak van maatwerk zien we ook steeds meer. En dat is precies waar we de cliëntenraad voor nodig hebben. Ons scherp houden. We zijn een dienstverlenend bedrijf: voor cliënten. Ik verwacht dus ook dat de signalen vanuit cliënten via de cliëntenraden binnen komen.’Heel lang kaartte de cliëntenraad algemene zaken aan. Schurink ziet liever dat ze komen met casussen. ‘Ik merk een zekere huiver van de leden van de cliëntenraad om dat te doen. Voorheen werd steeds gezegd “nee, jullie moeten het algemene verhaal neerzetten”. Ik denk dat we daar weinig aan hebben. De verhalen van personen, hun ervaringen, die staan symbool voor veel meer mensen. Daar moet je een lijn in zien.’

Problemen oplossenHeel veel andere cijfers krijgt de SVB toch wel boven water. Hetzij door de vele klantcontacten, hetzij door slimme manieren om gegevens te analyseren.

Zij zijn onze directe lijn met de ervaringen die we niet binnen krijgen

Cliëntenraden moeten ons voeden


‘Intern werken we met een systeem waarbij mede-werkers zaken kunnen aandragen die ze niet lekker vinden lopen. Dan gaan we daar met een team voor zitten en proberen we dat op te lossen. Elke keer zoeken we een team bij een betreffend probleem. Dat kan een jurist zijn of een organisatiekundige. Het ligt er maar aan wat er opgelost moet worden. Het knelpunt kan iets zijn waardoor de organisatie niet lekker loopt of waardoor de uitvoering stokt volgens de mensen die hier werken. Ik bedoel daarmee te zeggen dat algemene lijnen wel worden getackeld. Alles wat wij vervolgens bedenken, moet ook goed aankomen. Dát willen we van de cliëntenraad horen. Zij zijn onze directe lijn met de ervaringen die we niet binnen krijgen. Ik denk dat de cliëntenraden die signalen vanuit hun eigen netwerk, hun eigen achterban moeten ophalen.’

DwarsverbandenHet bijzondere aan de SVB is dat zowel jong (uitvoering van de kinderbijslag) als oud (AOW), nabestaanden (ANW) en mensen die langdurige zorg, ondersteuning aan huis of jeugdhulp nodig hebben en hiervoor een PGB ontvangen, worden bediend. De cliëntenkring is daarmee erg divers. Onderlinge verbanden zijn er vaak niet. ‘Maar ik zie wel dat er verbanden zijn tussen de ANW en bijvoorbeeld schuldenproblema-tiek. Daar liggen veel dwarsverbanden. Een goede cliëntenraad is er ook een die dat soort zaken signa-leert. Die tegen ons zegt: hé, maar we merken dat best veel mensen problemen hebben op een ander gebied. Hoe kunnen we dat oplossen? Ik bedoel daarmee dat er tussen de politieke wereld en de echte wereld taken weggelegd zijn voor organisaties als de SVB. Wij moeten daar een rol in spelen, maar ik denk dat die rol veel groter kan zijn dan nu het geval is. Ik zou er dan ook voor pleiten dat niet alleen tussen organisaties als SVB, UWV en gemeenten meer dwarsverbanden zijn, maar ook tussen cliënten-raden. Of liever: dat zij de ervaringen ophalen en naar

ons doorspelen. Dat we horen hoe die werelden niet goed op elkaar aansluiten en wat wij daarin kunnen betekenen. Nu krijgen sommige mensen met SVB, UWV én gemeente te maken. Lopen soms tegen muren aan. Dat zouden we moeten kunnen voorkomen. Ik zou het mooi vinden als we de ervaringen van cliënten zo kunnen gebruiken dat ze geen last hebben van de regels, maar dat die ten dienste van hen staan.

Dat zou dus ook betekenen dat cliëntenraden over grenzen heen kunnen kijken. Ik denk dat het systeem met aparte cliëntenraden voor allerlei organisaties de verkokering ook in stand houdt. Dat kan anders, beter.’

Kloof dichtenSchurink zegt nadrukkelijk dat bestuurders niet op de stoel van cliënten moeten gaan zitten, maar ze kunnen wel een kloof dichten. ‘Als wij signalen krijgen van de cliëntenraad dan moeten we in staat zijn om daar bepaalde waarden uit te halen om dit te vertalen binnen de organisatie. In principe moeten we regels uitvoeren, maar we hebben ook de mogelijkheid om daarvan af te wijken. Kan dat? Hoe staan cliënten daarin? Waar hebben ze last van? Wat kan beter? Ik vind het echt een primaire taak van een dienst-verlenende organisatie als de SVB om daar zo goed mogelijk aan tegemoet te komen.’

Ik denk dat het systeem met aparte cliëntenraden voor allerlei organisaties de verkokering ook in stand houdt

Het thema van de Cliënt in Beeld-prijs waarbij Almelo Sociaal zowel de publieksprijs als de juryprijs won was ‘Samenhang en samenspel’. Tot op de dag van vandaag geldt dat voor de cliëntenraad in het Almelose. Monique Budde: ‘De samenwerking gaat steeds beter. De betrokkenheid van verschillende partijen is groot. Ouderen, Wmo, Participatiewet, verstandelijk gehan-dicapten: iedereen is vertegenwoordigd. Elk van deze groepen heeft een eigen motivatie, maar ze gaan ook

allemaal voor samenwerking, het uitwisselen van informatie en doorverwijzen. We zijn nu nog met een onderzoek bezig of we de Jeugdwet ook binnen Almelo Sociaal zouden kunnen laten vallen. De raakvlakken zijn er uiteraard.’

Almelo sociaal timmert nog altijd aan de weg



2013

Het signaleren gaat deze groep goed af. Ze houden goed de vinger aan de pols op verschillende terreinen. ‘Ik zal een voorbeeld noemen: de laatste tijd merken we steeds vaker dat mensen niet worden geholpen door het maatschappelijk werk. Bezuinigingen hé. Dat sturen we dan door naar de Wmo adviesraad. Die moet daar iets aan doen, maar dat wil niet zeggen dat wij het onderwerp laten zakken. Veel mensen lopen tegen problemen aan als ze maatschappelijk werk niet kunnen inschakelen. We houden het in ons blikveld. Blijft het spelen, dan zullen wij het ook aankaarten.’

Almelo Sociaal wil zich niet te veel in de bureaucratische molen laten trekken. ‘Als er iets speelt, willen we met korte lijnen de gemeente kunnen benaderen. Meteen doorspelen wat er aan de hand is en hoe het beter zou kunnen. Dat hoeft niet altijd met een advies, maar het kan ook door gewoon de telefoon te pakken. De gemeente staat daar zeker voor open.’

Om te garanderen dat de organisatie genoeg ‘voeding’ krijgt vanuit de hele brede achterban zijn er nauwe

banden met gehandicaptenorganisaties en bijvoor-beeld schulddienstverlening. ‘We weten allemaal dat er veel speelt op dat laatste terrein. Daarom moeten we goed de vinger aan de pols houden. Inventariseren waar mensen tegenaan lopen en hoe situaties op te lossen zijn. Dat is nou het voordeel van Almelo Sociaal: we zijn in staat om snel te schakelen en kunnen onderling goed terugkoppelen. Zo’n onderwerp als schuldhulpverlening speelt over een heel breed terrein en dat kunnen we dan ook zo uitrollen.’

De onafhankelijke cliëntondersteuning valt inmiddels ook onder Almelo Sociaal. Die kan goed de mensen doorverwijzen vanaf dit ene loket waarachter alle organisaties zijn vertegenwoordigd. ‘Ook daar leggen we verbindingen. We kunnen mensen zo goed helpen en signalen opvangen die we weer in ons werk kunnen gebruiken. Op deze manier kunnen we blijven doen waar we voor staan: ervaringen ophalen en goed inzetten zodat het sociale beleid van Almelo steeds beter wordt.’



De Ab Harrewijnrede die Gijsbert Vonk in 2016 hield, kreeg veel aandacht. Verschillende cliëntenraden wilden graag weten hoe ze het pad zouden kunnen bewandelen waar hij de bewegwijzering tijdens zijn rede voor uitzette: gerechtigheid. Als hoogleraar socialezekerheidsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen staat hij volgens eigen zeggen midden in de samenleving. En er moet begrip zijn voor de problemen van mensen. Dit gaat op voor gemeenten en voor cliëntenraden.

‘Het thema van vandaag is decentralisaties en mensenrechten’, zo begon Gijsberg Vonk zijn Ab Harrewijnrede in 2016. ‘Zijn die mensenrechten bij de gemeenten in goede handen? Dat is de centralevraag. Ik ben bang dat het antwoord hierop niet zonder meer ‘ja’ is. Ik zal betogen dat in ons sys-teem een cocktail tot stand is gekomen die afbreuk doet aan de kwaliteit van de rechtspositie van mensen die afhankelijk zijn van zorg en bijstand. Dat kan ertoe leiden dat de sociale grondrechten in het gedrang komen. Maar we hoeven die cocktail niet te drinken. We staan er zelf bij.’

Vonk is niet mild als het over cliëntenraden gaat in dit verband. Ze hadden meer moeten doen. ‘Bij die decentralisaties is het lang niet altijd goed gegaan. Mensen kregen per brief te horen dat hun huishou-delijke hulp stopgezet werd. Heel veel individuen werden geraakt door het beleid. Mensen stonden in de kou. En wat hebben cliëntenraden gedaan? Die hebben het overgelaten aan het individu. Nog scherper gesteld: ze hebben geen hand uit-gestoken. Er is, bij mijn weten, geen cliëntenraad geweest die tegen een cliënt van de gemeente heeft gezegd: kaart dit probleem eens aan, doe er wat mee. Als je dan collectief optreedt als cliëntenraad, heb je ook een verantwoordelijkheid.’

GepraatNet als zovelen signaleert hij dat formele inspraak-organen vaak te veel aanschurken tegen het systeem. Er wordt gepraat over regeltjes, terwijl ondertussen mensen in de kou komen te staan. ‘Je moet als cliëntenraad het ambtelijke pad durven te verlaten. Dan hoef je niet als een losgeslagen terrier van je af te bijten, maar je moet het perspectief zien.’

‘Soms is het gewoon nodig om een oordeel te vragen van een derde partij’

Gijsbert Vonk

Ab Harrewijnrede


Als hij over rechten praat, over recht halen, dan is hij helder. ‘Je hebt in ons land de wetgevende en de uitvoerende macht. Als je er dan niet uit komt, dan kun je je schouders ophalen en doorgaan met alles waar je mee bezig was. Maar je kunt ook naar de derde peiler in ons bestel: de onafhankelijke rechter, de ombudsman of bijvoorbeeld het College voor de Rechten van de Mens. Daar vraag je dan om een uitspraak over een bepaald geschil. Dat is een normale weg. Alleen op die manier is de wetsuitvoering goed te handhaven. Moet je eerst rollend over straat om vervolgens de gang naar de rechter te maken? Welnee! Je kunt dit ook in samen-spraak met gemeente of UWV doen. Zeggen: “luister

eens, we komen er niet uit zo. Wat nou als we het oordeel van de rechter vragen dan is het helder wie hier gelijk heeft.” Het voordeel van procederen is dat iedereen dan weet waar hij of zij aan toe is. Dat kun je als cliëntenraad ook doen. Sterker nog: dat hadden cliëntenraden vaker kunnen doen.’

Eigen agendaHij verwijt cliëntenraden niets. Het gaat allemaal om bewustwording. Om het doorbreken van jarenlang ingesleten gewoontes. Bij gemeenten en UWV én bij cliëntenraden. ‘Cliëntenraden moeten ervoor zorgen dat ze hun eigen agenda volgen. Ze moeten hun eigen positie en mening bepalen. Dat is de makke


van het systeem waarin we zitten: je ziet nu dat er te lang wordt meegedacht met gemeenten. Als je dat doet, dan is hetgeen een gemeente zegt de logica. Daar moet je los van raken.’Hij noemde het ook in de Ab Harrewijnrede: ‘Zelf zou ik het toejuichen als de cliëntenraden zich uitdruk-kelijker gaan opstellen als hoeders van de sociale grondrechten. Een strategie die hierbij kan worden gevolgd, is problemen niet alleen aan te dragen bij het lokale bestuur maar ook bij de andere actoren die in onze rechtsstaat actief zijn, zoals de rechter, de ombudsman en de pers. Het is immers – in mijn theorie – niet via het bestuur, maar via deze instel-lingen dat het serum kan worden aangeboord dat de cocktail van discretionariteit (opdracht), dis-ciplinering (handhaven en straffen) en degeneratie (neergang) helpt neutraliseren. (…) We hoeven niet te laten gebeuren dat decentralisaties negatief uitwerken voor onze sociale grondrechten. We staan erbij en kunnen er wat aan doen. Het mooiste zou zijn als de cliëntenraden zelf partij zijn in een collectieve klachtenprocedure over schendingen van sociale grondrechten.’Dát is dus het probleem, zo stelt hij. ‘We zijn allemaal individuen. Het is de staat tegen de individuen.

We kunnen niet en masse voor heel veel mensen procederen omdat het recht hierin niet voorziet. Moet je dan achteroverleunen en alles maar laten gebeuren? Dat denk ik niet.’

InhakenInhaken op de actualiteit en zaken volgen, is het devies. Zorgen dat je als cliëntenraad ergens op in kunt haken. ‘Ik noem een rapport van de Ombudsman over de Fraudewet. Dat veegde de vloer aan met die wet. Met dat rapport in de hand en voorbeelden die binnen gemeenten speelden hadden cliëntenraden hun slag moeten slaan. Maar dat betekent dat de kloof tussen de klassieke werkwijze en andere wegen bewandelen moet kunnen worden gedicht. Dan moet niemand groter denken dan dat het is. We hebben een mooi systeem in Nederland met drie peilers. Er zijn tussenwegen bij adviesraden en colleges. Ook daar kun je terecht. Gebruik die mid-delen en laat je niet in slaap sussen. Loopt iets niet? Kaart het aan en ga niet denken hoe de gemeente dat nou moet oplossen. Dat kunnen ze best zelf. Doen ze het niet goed, dan moet je er staan als cliëntenraad: pal voor de belangen van individuen.’

We hebben een mooi systeem in Nederland met drie peilers: gebruik die middelen en laat je niet in slaap sussen


Een mooie mix van ervaringen is aan te raden

Jetta Klijnsma


De overheid is ook partij als het gaat om cliënten-participatie. In die hoedanigheid krijgt staats-secretaris Jetta Klijnsma van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (in die functie totdat er na de verkiezingen van 15 maart 2017 een nieuw kabinet is gevormd) vaak met de Landelijke Cliëntenraad te maken. Over de rol die de LCR inneemt is ze uitermate positief. De omslag naar meer burger-participatie juicht ze niet toe.

Jetta Klijnsma is bij het verschijnen van dit nummer twee keer staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid geweest. In beide regeerperiodes is ze in aanraking gekomen met de LCR. ‘Het mag heel helder zijn dat mensen die te maken krijgen met de gemeente als het gaat om Wmo en Participatiewet of met UWV als ze werkloos of (tijdelijk) arbeidson-geschikt zijn, in kwetsbare posities zitten. Ze onder-gaan veel. Dan is het belangrijk dat er cliënten zijn die meedenken over beleid en de uitvoering daarvan. Op landelijk niveau doet de LCR dit. Ik weet dat dit een kleine organisatie is, maar er wordt ontzettend veel werk verzet. Ze zijn de luis in de pels voor de landelijke overheid. En ze motiveren plaatselijke cliëntenraden. Dat vind ik erg positief. De mensen van de LCR laten zich vaak zien en ik kom hen vaak tegen. Wat ik goed vind, is dat ze het beleid altijd kritisch volgen. Op het ministerie proberen we hen zo vroeg mogelijk bij de vaststelling van het beleid te betrekken. Een aantal zaken komt terug in het

periodiek overleg van het beleid. En uiteraard trekt de LCR zelf ook aan de bel. Laatst nog bij nieuwe regelgeving over beschut werken. Ik hecht veel waarde aan de mening vanuit cliënten.’

ContinuïteitHoewel ze lovend is over de LCR ziet ze in het land soms zaken ook goed én minder goed verlopen. ‘Er zijn regio’s of gemeenten die hun zaakjes prima op orde hebben. Zij verversen regelmatig hun raad. Maar je ziet ook dat sommige mensen erg lang blijven zitten. Het is lastig voor cliëntenraden want je moet aan de ene kant continuïteit nastreven en aan de andere kant zijn er steeds weer nieuwe mensen nodig als cliëntenraadsleden een baan vinden. Ik denk ook echt dat de huidige cliëntenraden behoorlijk wat te verhapstukken hebben.’Tegenwoordig kiezen veel gemeenten ervoor om een brede raad in te richten die de belangen van álle burgers binnen de gemeentegrenzen kan behartigen. Burgerraden buigen zich op sommige plekken ook over zaken waar zij niet dag in dag uit mee te maken hebben. Dat kan frictie veroorzaken. ‘Ik kan me voorstellen dat cliëntenraden zelf het een verademing vinden als er ook anderen in de raad zitting hebben’, zegt Klijnsma. ‘Het kan een meer-waarde hebben om breed te blijven kijken naar het hele sociale beleid in de gemeente. Maar het is niet voor niets dat cliëntenparticipatie in de Participatie-wet is opgenomen.


Cliënten moeten zich zelf kunnen buigen over beleid en de uitvoering ervan. Je moet dus wel erva-ringsdeskundigen in je raad hebben zitten. Burgers kunnen ook ervaringsdeskundig zijn, maar het zou heel vreemd zijn als er alleen maar mensen in een raad zitten die geen enkel probleem ervaren. Een mooie mix van ervaringen is wat mij betreft aan te raden. Een gemeenteraad hecht volgens mij ook aan de inbreng van cliënten. Ik ben wethouder geweest en ging in die tijd ook te rade bij stedelijke organisaties, omdat ik wilde weten wat cliënten ervan vonden. Dat is nu niet anders. Elk gemeenteraadslid wil een open oor hebben voor alles wat burgers betreft. Als het om dit soort zaken gaat, is het eigenlijk een cadeau als je die inbreng zo bij de hand hebt en er zelf geen enorme zoektocht hoeft te ondernemen.’

VolwassenZe signaleert dat cliëntenparticipatie meer en meer volwassen is geworden. ‘Het is mijn rol om bij de totstandkoming van de wet goed te luisteren naar cliënten. Maar ook dat cliëntenparticipatie in de wet is opgenomen. Cliëntenparticipatie is wat mij betreft een groot goed. Ik denk dat iedereen wel ziet dat cliënten-raden zaken kunnen aandragen waar je als wetgever op gemeenteniveau nog niet aan hebt gedacht. Daar moet iedereen het langzamerhand wel over eens zijn. Natuurlijk: de decentralisatie van 1 januari 2015 is nog vers. Er kan nog van alles gebeuren en veran-deren. Maar ik zie wel dat de LCR en de decentrale

cliëntenraden daar goed op inspelen. Aan de andere kant zie ik dat gemeentebestuurders de meerwaarde van cliëntenparticipatie meer en meer ontdekken. Ze hebben er profijt van. Dat wordt nu wel duidelijk.’

Breder kijkenKlijnsma vindt het kwalijk dat op sommige plaatsen nog geen cliëntenparticipatie is ingericht. Het hoort er wat haar betreft helemaal bij. ‘Op plekken waar nog geen cliëntenraad actief is zal echt iets op poten gezet moeten worden. Ik snap dat het even duurt voordat de Participatiewet en Wmo goed functioneren in een gemeente en dat dan cliënten-participatie tijd vraagt, maar er moet echt aandacht aan worden gegeven.’Blijven cliëntenraden altijd bestaan of komt er een andere vorm opzetten? Op die vraag antwoordt Klijnsma streng: ‘Ik stuur regelmatig verzamel-brieven naar gemeenten om zaken aan te kaarten of onder de aandacht te brengen. Daarin zeg ik ook geregeld: zorg ervoor dat die cliëntenraad goed is samengesteld. Ik zie dat dat meer en meer gestalte krijgt. Aan de andere kant moeten colleges van burgemeester en wethouder zich ook actief inzetten als er nog geen cliëntenraad is. Waarom is die er niet? Of waarom kijkt een cliëntenraad maar naar één aspect terwijl breder kijken toch echt wel beter is. Natuurlijk is dat per gemeente verschillend, maar ik denk wel dat een brede kijk op het héle sociale domein noodzakelijk is.’

Colleges van B&W moeten zich ook actief inzetten als er nog geen cliëntenraad is


‘Het FSU Jongerenteam laat zien dat jongeren wel degelijk te motiveren zijn een bijdrage te leveren aan het cliëntenraadswerk. Dat zit ‘m in het verbinden: het gaat niet om rechtstreekse vertegenwoordiging van jongeren in de cliëntenraad, maar om het contact met jongeren en hun organisaties. De FSU-jongeren zijn actief in hun eigen team en weten hun doel-groep te bereiken. FSU Jongerenteam maakt ook duidelijk dat jongeren op een andere manier te werk gaan en op een andere manier bereikt moeten

worden dan op de gebruikelijke wijze.’ Dat is in het kort waarmee de jury onderbouwde waarom FSU Jongerenteam de juryprijs van de Cliënt in Beeld-prijs 2016 moest winnen. Het enthousiaste team ging met een mooie geldprijs naar huis.

FSU Jongerenteam


2016


Luwie Lieuwes van het jongerenteam: ‘We zijn nog altijd druk bezig. Na het winnen van de prijs zijn we vaak benaderd met de vraag hoe we dit doen. Dat hebben we verwerkt in een portfolio waarin projecten van het FSU Jongerenteam staan vermeld en waarin we dus ook laten zien dat wij de prijs hebben gewonnen. We hebben ook veel verzoeken gekregen over de doelgroep en preventie. Veel organisaties weten daar toch niet zo goed mee om te gaan. En tenslotte is het de bedoeling dat vanuit het Nibud en het Verwey-Jonker instituut een onderzoek wordt gestart naar de methode die we gebruiken. De gesprekken zijn al gevoerd, maar we weten alleen nog niet of de subsidie is toegekend.’

FSU Jongerenteam heeft het prijzengeld besteed aan het vernieuwen van workshops die ze vooral in klassen en dus op scholen geven. ‘Die worden een stuk aan-trekkelijk gevonden en de reacties zijn positief. Dat is

voor ons prachtig. Het is de bedoeling dat mensen aansluitend contact opnemen en dat gebeurt ook wel.’ Het liefst zou FSU Jongerenteam op deze voet doorgaan. Het is altijd de vraag of de jongeren op deze manier de toekomst in kunnen en of de organisaties FSU en het jongerenteam gesubsidieerd blijven worden. ‘Voor ons is dat geen kwestie eigenlijk’, zegt Lieuwes. ‘Natuurlijk houdt het ons bezig hoe de toekomst gaat worden, maar wij gaan hoe dan ook door.’

Ze gebruiken nog altijd social media, filmpjes en gaan met actieve werkvormen (zoals spellen) af op de doelgroep. Manieren die passen bij deze generatie. Hun methode blijft succesvol want ze halen veel informatie op over de leefwereld van werkzoekenden en jongeren met een beperking.


Bij UWV was de cliëntenraad altijd al in beeld, maar het vereiste energie om dit voor elkaar te krijgen. De afgelopen jaren is het steeds meer vanzelfsprekend geworden dat de cliëntenraad betrokken wordt bij allerlei vraagstukken waar UWV in relatie tot cliënten tegen aan loopt. José Lazeroms, lid van de Raad van Bestuur van UWV, is kritisch op de organisatie, maar ze stelt ook eisen aan de cliëntenparticipatie.

‘Wij doen het werk voor cliënten. UWV is er om ervoor te zorgen dat we het goede doen voor mensen die in

Goed luisteren, anders sta je 2-0 achter

een situatie zitten die ze liever niet hadden gehad: werkloosheid, ziekte of arbeidsongeschiktheid. Wij kunnen wel denken dat we het goede doen, maar mijn ervaring is dat je dat alleen kunt weten als je je oor te luisteren legt bij de mensen die onze dienst-verlening ervaren en dus ook bij cliëntenraden.’

PlaatsvervangendJosé Lazeroms is stellig over de waarde van cliënten-participatie. ‘Cliëntenraden kunnen meer toevoegen dan een medewerker ooit zelf kan bedenken.

José Lazeroms (UWV)


Je moet bij alles wat je doet goed nadenken over de positie van cliënten. Hoe komt een bericht bij iemand over? Ik kan best plaatsvervangend denken en dat kunnen medewerkers van UWV ook prima, maar als je zelf afhankelijk bent van regelingen komt informatie vaak net wat anders binnen. Dat kunnen grote, maar ook kleine dingen zijn. Ik zal een voorbeeld noemen. Bij bezwaar en beroep denken onze cliënten vaak aan iets ingewikkelds en plechtigs. Dat is niet zo. Onze mensen van bezwaar en beroep zijn gewoon mensen en vlees en bloed waarmee je een gesprek kunt voeren. Mensen zijn nu vaak heel zenuwachtig voor zo’n gesprek. Door duidelijker te zijn voorafgaand aan dit gesprek over wat zo’n gesprek inhoudt en hoe dit plaatsvindt, kan je een deel van de spanning bij de cliënt voor zo’n gesprek wegnemen. Een tip die zeer nadrukkelijk vanuit onze cliëntenraden naar voren is gekomen.’

Plank misVeel zaken die cliëntenraden aandragen betreffen de bejegening, vertelt Lazeroms. En dat vindt ze ook terecht. ‘Wij kunnen nog zo vol goede bedoelingen zijn, maar we slaan soms de plank toch mis. De positieve benadering die we hebben: wat kunt u nog wel? Wij denken: dat is prima, want dan ga je uit van de mogelijkheden en niet de beperkingen. Cliënten kunnen dit ervaren alsof ze niet serieus worden genomen. Dat we niet weten wat ze niet kunnen of dat niet willen erkennen. Door ons hiervan meer bewust te zijn, kunnen we aangeven dat we zien wat mensen niet kunnen, waarbij we tegelijker-tijd aangeven dat we ondanks de beperkingen kijken naar wat mensen wel kunnen. Het is het-zelfde gesprek maar toch anders. De insteek moet dus zijn dat mensen zich gehoord voelen, anders sta je vanaf het begin meteen met 2-0 achter.’


OnderzoekWat haar betreft, houdt de cliëntenraad de vinger aan de pols. Juist vanuit cliënten verwacht ze inbreng hoe UWV zaken beter kan aanpakken, welke punten belemmerend werken voor cliënten en welke activerend. ‘Door enkele dirstrictscliënten-raden is er een onderzoek gehouden over de gevolgen van de Fraudewet. Dat vind ik positief. Dat je ons laat zien wat er gebeurt met weten regelgeving. Hoe die uitpakt. Maar ook hoe bijvoorbeeld de heffingskorting doorwerkt.’

De grotere rol van cliëntenraden heeft wat haar betreft ook iets kroms. ‘Deze mensen zitten in die cliëntenraad omdat ze cliënt zijn van UWV. We zien dat de raden steeds beter functioneren. Dat betekent dus ook dat we een steeds groter beroep op hen doen. Maar juist die vertegenwoordigers kunnen wel eens overvraagd worden. Dat is best lastig. De ene persoon in de cliëntenraad kan ook iets meer aan dan de andere. Iemand die vanwege bepaalde be-perkingen arbeidsongeschikt is, zal minder kunnen presteren dan iemand die werkloos is geworden en daarvoor een actieve baan had. Dat kan wel eens leiden tot een scheve taakverdeling binnen een raad. Ik denk dat een raad daarover zelf met elkaar in gesprek moet gaan en hoe rekening houdend met ieders vermogen, een oplossing wordt gevonden. Komen de raadsleden er onderling niet uit, dan kunnen ze altijd een beroep op ons doen, maar in principe zijn we daar niet voor. Dan is onze rol niet meer puur en gaan verhoudingen door elkaar lopen.’

PrikkelLazeroms geeft wel aan dat er soms vanuit UWV een prikkel moet komen om iets in gang te zetten. Ze noemt cliëntenparticipatie in de arbeidsmarkt-regio. ‘Onze cliëntenraden willen hieraan graag hun steentje bijdragen maar hebben geen officiële gesprekspartner. Wij hebben aangegeven dat het

goed is dat mensen vanuit het UWV Werkbedrijf die participeren in de regio in elk geval een link hebben met cliëntenraadsleden UWV. Hierdoor weten de mensen wat er speelt. Dit werkt nu ook zo. Maar de wens vanuit UWV én de leden van de cliëntenraad op dit terrein gaat verder.

Ze vindt niet dat cliëntenraden alleen overal voor verantwoordelijk moeten zijn. UWV zelf heeft ook een belangrijke taak om het werk zo cliëntvriendelijk mogelijk uit te voeren. ‘Wij bevragen ook cliënten-panels over onze werkwijze. Dat is alleen maar goed. En we moeten natuurlijk onze oren en ogen openhouden voor allerlei ontwikkelingen. Het kan niet zo zijn dat we alleen maar de cliëntenraad benaderen over onze dienstverlening. Dat werkt niet zo. We halen ook informatie op via social media. Vragen input. Maar als het om structurele zaken gaat, moeten we dat overleggen met cliëntenraden.De samenwerking tussen de cliëntenraden en UWV is zeer goed en constructief. Binnen de cliëntenraad zijn er wel eens mensen die zich afvragen of deze niet te goed is. Tenminste, die geluiden hoor ik wel eens. Het is echter van belang dat ieder zijn eigen positie inneemt. En ik ervaar in ieder geval dat de centrale cliëntenraad ook voor het belang van de cliënt opkomt, wanneer we daar als UWV minder goed invulling aan kunnen geven. En zo hoort het ook.

Cliëntenparticipatie is er om de kant van de klant goed naar voren te brengen. Dan geven wij als UWV wel aan wat wel of niet kan. Ik denk dat dat alleen maar kan als we in grote transparantie met elkaar werken. Niet ‘wij’ tegen ‘zij’, want dan zijn we van beide kanten verkeerd bezig.’ Of de cliëntenraad ook wel eens als excuustruus wordt gebruikt? Lazeroms: ‘Ik denk dat we die fase echt wel voorbij zijn. Ik zie hun input als een meerwaarde en ik weet zeker dat dit voor iedereen binnen UWV geldt.’



2017

Thema van de Cliënt in Beeld-prijs 2017 is ‘We houden een spiegel voor’. Er waren veel inzendingen, maar ook voorbeelden die niet ingestuurd zijn voor een beoordeling. Vaak omdat cliëntenraden zelf denken dat deze niet de moeite waard zijn. Een van die voorbeelden is van UWV Cliëntenraad Noord, waar een Speeddate-evenement na een klantbelevingsonderzoek van de Cliëntenraad Noord een realistischer karakter heeft gekregen.

Eko Steen is adviseur cliëntenparticipatie: ‘Het idee van speeddaten wordt overal ingezet. In de Arbeidsmarktregio Friesland gebeurde dat ook. De Cliëntenraad Noord constateerde dat de aanwezige uitzendbureaus vooral gericht waren op twee beroeps-takken en dat de bezoekers dat niet wisten. Degenen die werk zochten in andere branches kregen nul op het rekest en gingen teleurgesteld naar huis. Een goed georganiseerd evenement kreeg daardoor een negatief tintje. De Cliëntenraad Noord heeft de verwachtingen en de ervaringen van 192 mensen in kaart gebracht en enkele adviezen uitgebracht. De projectorganisatie bij het UWV WERKbedrijf Arbeids-marktregio Friesland besloot vervolgens om de Speeddate op belangrijke onderdelen aan te passen, onder andere door meer adviseurs werk van UWV op de vloer beschikbaar te hebben die de rondlopende bezoekers vragen wat zij zoeken of nodig hebben. Bijvoorbeeld om mensen, waar nauwelijks werk voor is, richting vrijwilligerswerk, scholing of een baan in

een andersoortige branche te begeleiden.’ Het management was heel blij met de gekregen adviezen en met alle doorgevoerde verbeteringen. De Cliënten-raad Noord zoekt samen met de professionals bij UWV voortdurend naar verbeteringen.

LijnrechtDit is een succesvolle manier van werken die in Noord voortdurend wordt ingezet, stelt Steen. ‘Toen ik in 2008 adviseur cliëntenparticipatie werd, stonden UWV en cliëntenraad te vaak lijnrecht tegenover elkaar. Nu is dat een heel ander verhaal. In het kort samengevat: de cliëntenraad houdt het UWV zo nu en dan een spiegel voor. De managers en medewerkers willen er vanwege de meerwaarde heel graag inkijken. We dienen hetzelfde doel en dát is wat wordt gezien. Ik vind het prima dat er zo nu en dan ‘tegenmacht’ wordt georganiseerd, maar als dat het karakter krijgt van barricadestrijd, dan schiet je je doel al snel voorbij. We zijn allemaal mensen. Met een goed gesprek en een goede uitleg bereik je veel meer dan de ander iedere keer weer ter verantwoording te roepen. Dat wil niet zeggen dat mensen niet kritisch mogen zijn: juist wel.’

Op de stoel vanOm de zaak om te draaien – dus om een cliëntenraad een inzichtgevende spiegel voor te houden – heeft Steen een opstelling bedacht waarbij een van de raads-leden op de stoel van de gesprekspartner mocht zitten.

Een goed functionerende raad durft alle kanten op te spiegelen


‘De anderen kregen de kans om de gesprekspartner te belagen. Naderhand hebben we deze ervaring besproken. Uiteraard voelde de gesprekspartner zich niet zo prettig. Je ervaart zo hoe het is om allerlei verwijten naar je hoofd geslingerd te krijgen. Logisch dat een gesprekspartner dan afstand gaat nemen. Met zo’n spiegelende oefening kruipen mensen in elkaars rol en hebben ze veel meer begrip voor de ander. Nogmaals: niet met als doel om die ander naar de mond te praten, maar vooral om onderlinge relaties goed te houden en om zo blijvend effectief invloed te krijgen en te pakken.’

Naar draagkrachtUWV besteedt veel tijd aan het ondersteunen en opleiden van cliëntenraadsleden. Steen noemt op: Nieuwe leden krijgen een 3-daagse introductiescholing. Ook mogen nieuwe leden bij het klantencontactcentrum op bezoek voor een ‘kijkje in de keuken’. ‘Sinds vorige zomer worden ook ‘Summer Schools’ georganiseerd waar mensen met individuele leer- of ontwikkelwensen naartoe kunnen. Denk aan iemand die wat onzeker is en graag een rol wil hebben binnen de cliëntenraad. Of een ander die opkijkt tegen een manager, hoe kan zij of hij daarmee beter leren omgaan.

Iedereen moet naar draagkracht kunnen participeren. Er moet voor het uitvoeren van het raadswerk altijd voldoende draagkracht in de groep aanwezig zijn. Acceptatie van verschillen is een belangrijke rand-voorwaarde. Karakters kunnen elkaar versterken. Als één karakter het collectief in de weg zit, dan is snel en adequaat reageren noodzakelijk. Natuurlijk met het doel om de samenwerking weer vlot te trekken.’ Verder is het nodig dat raadsleden elkaar ook scherp houden. Bij de politie organiseren ze bij misdrijven interne spiegels. ‘Bij een misdrijf worden er 25 inspecteurs op de zaak gezet, 24 om de dader aan te wijzen. De 25ste moet de tegenspraak regelen, zodat er geen tunnelvisie ontstaat. Zo zie ik dat ook graag bij cliëntenparticipatie. Een goed functionerende raad durft alle kanten op te spiegelen.’


‘We moeten omgekeerd denken: aansluiten bij wat mensen kunnen’

Wilma Kuiper


Als iemand de wereld van cliëntenraden goed kent, is het Wilma Kuiper wel. Ze komt van CliP (Stichting Cliëntenperspectief) en is sinds de overname van die organisatie in dienst bij Stimulansz. Haar doel is, zoals ze het zelf formuleert: ‘Cliëntenraden slag-kracht geven’. Hoe doe je dat? Hoe zorg je ervoor dat de ervaringen die cliënten meebrengen vertaald wordt in het systeem? Hoe zorgen cliëntenraden dat ze datgene bereiken waar ze voor staan: beter beleid, luisterende beleidsmakers en uitvoerders.

Op het moment van het interview heeft Wilma Kuiper net een blog gepubliceerd. Daarin legt ze de vinger op de zere plek: ‘De discussie (binnen cliën-tenraden, red.) gaat over beleid en koersen, regels, aanpakken en werkwijzen. En daar moet een gede-gen advies op gegeven worden. In brieven die aan-sluiten bij de ambtelijke en politieke wereld en die laten zien dat de adviesraad een serieuze inbreng heeft. En als dan aan de cliënt aan tafel gevraagd wordt wat hij ervan vindt, staat die met zijn mond vol tanden of er komt een schuchter antwoord. Daar heb je ‘niets’ aan, is dan al snel de conclusie. Maar ja. Die mond vol tanden snap ik nog beter. Er wordt namelijk een andere taal gesproken. Soms letter-lijk, maar meestal in figuurlijke zin. Want de wereld van beleid en advies is een andere wereld dan de dagelijkse werkelijkheid van mensen in cliëntenra-den. Die gaat over dagelijks overleven en het hoofd bieden aan stress en problemen. Over de wijze waarop hulp geboden wordt. En over de houding en de toon waarmee cliënten geholpen worden. Of ze een beetje respect ervaren. En niet direct wegge-zet worden door de oordelen in de hoofden van de ‘normale’ mensen. Cliëntenparticipatie, in het woord zit een contradictie besloten. Voeg nog een vleugje lage opleiding of geldstress toe en cliënten lopen hard weg van de onderwerpen die aan de cliënten-adviesraadtafel besproken worden. We stellen hen de verkeerde vragen! Er zou meer ‘gewoon’ gepraat

moeten worden met cliënten. Over hun dagelijkse praktijk. En hoe het anders zou kunnen. Want daar hebben zij vaak wel een mening over. Praten met cliënten en ervaringsdeskundigen houd je bij de les. Over de wereld waarin we leven.’

VertaalslagHaar standpunt is duidelijk, maar de volgende vraag aan Kuiper is dan: hoe moet dat dan gebeuren? ‘Ik denk dat het de opdracht is aan gemeenten dat ze uiteindelijk zelf de vertaalslag maken van de systeemwereld naar de leefwereld. Ze moeten luisteren naar verhalen die worden verteld. Er zijn wel mensen nodig die dat kunnen. Zeg maar de missing link.’Dat zou betekenen dat het model van de cliënten-participatie zoals het er nu ligt compleet op de schop gaat. Ze is wat aarzelend, maar daar komt het wel op neer. ‘Je vraagt cliënten te reageren op iets wat ze bijna per definitie niet in hun mars hebben. Anders zaten ze niet in de positie van cliënt. Ik chargeer want er zijn uitzonderingen, maar daar komt het wel op neer. Dan wordt dus aan een cliëntenraad gevraagd commentaar te leveren op juridische verordeningen. Dat is een complexe taak en ze moeten de consequenties voor beleid en uitvoering overzien. Ik denk dan: begin eens andersom.’Ze bedoelt daar niet mee dat de gemeente de situatie primair gaat uitleggen, maar wel dat de gemeente met mensen praat. ‘Ervaringen ophalen. En dat gemeenten en UWV dáárvan leren. Hoe ze zaken moeten aanpak-ken of doen. Zij moeten begrijpen wat mensen mee-maken en daaruit filteren wat belangrijk is voor beleid.’

Geest van de wetBij Stimulansz doet de ‘omgekeerde toets’ op dit moment opgeld. Het gaat erom dat niet van een cliënt wordt gevraagd welk ‘product’ hij of zij van een organisatie wil hebben, maar dat de organisatie eerst de onderliggende vraag helder krijgt. Dus niet:


Vervolgens is het voor de gemeente wel noodzake-lijk dat het college en de gemeenteraad een weer-slag krijgt van de punten die besproken zijn. Dat mag een advies zijn of aandachts- of zorgpunten. Dat maakt niet uit. Dan komt de leefwereld wel de systeemwereld binnen.’Ze wil niet de indruk wekken dat ze de systeem-wereld als een vijand van de leefwereld ziet. Totaal niet. ‘Die is hard nodig, want er moeten zaken worden geregeld. De systeemwereld zorgt dat dat goed loopt. Maar als je het hebt over de effecten van de systeemwereld, dan moet je soms af van te strakke lijnen. Cliëntenraden worden opgeslokt door het advies-werk voor die systeemwereld. Als ervaringen opge-haald moeten worden, dan is het zaak dat dit wordt geregeld. De cliëntenraad komt er nauwelijks aan toe. De vraag is ook: waarom maakt de gemeente niet fulltime iemand vrij die het ophalen van inbreng van burgers tot zijn taak maakt? Die zorgt voor onder-steuning en dat signalen goed worden verwerkt. Het kan wel, want er zijn al gemeenten in Nederland die zo werken. Ik denk aan Tilburg die de Sociale Raad faciliteert met twee beleidsmedewerkers die zich richten op wat er leeft in de stad en bij cliënten en daarvoor signalen ophalen.’

Het beste voor burgersDe systeemwereld moet naar de leefwereld toe en de leefwereld moet zich openstellen voor de sys-teemwereld. Moet het zo geformuleerd worden?

‘Ik kom voor een uitkering’, maar wel: ‘Ik ben net mijn baan kwijtgeraakt en ik red het niet met mijn geld, maar ik wil niet diep in de schulden komen te zitten’. Volgend daarop kan worden meegedacht met een cliënt en een passend èn rechtmatig aanbod worden geformuleerd. ‘Precies. Zo zou het ook met cliëntenparticipatie moeten lopen. Ga niet zitten op de letter van de wet maar allereerst op de geest van de wet. Wat de bottleneck is bij de systeem- en de leefwereld, is dat het systeem te zwaar gaat rusten op rechtmatigheid en dan is de doelmatigheid ver te zoeken. Je vraagt bij de supermarkt ook niet aan klanten wat ze vinden van de omzet, maar wel of ze blij zijn met het aanbod pindakaas, of er genoeg soorten zijn, wat de prijs is en waar het product staat in de winkel. Zo moet je het ook zien bij cliëntenparticipatie: over praktische punten waar mensen zelf mee te maken krijgen, hebben ze echt wel een mening. Over abstracte theoretische zaken en juridische wegen veel minder.’

Invloed van buitenafWat niet uitsluit dat er een soort adviesraad zal moeten blijven bestaan. ‘Het hele terrein van het Sociale Domein is eigenlijk te groot. Ik denk dat er veel meer in deelraden gewerkt moet worden op thema’s. Tegelijkertijd zorg je voor een groep cliënten en burgers die – als aanvulling op de adviesraad – van buitenaf betrokken zijn op een bepaald terrein. Met hen worden veel meer incidentele gesprekken gevoerd op een bepaald thema. Gesprekken!

Je moet ongelijke situaties dus ook ongelijk kunnen beoordelen


‘Ook gemeenten willen voor hun burgers het beste binnen de mogelijkheden die er zijn. Maar dat wil niet zeggen dat alles zo maar kan. Het haalbare moet goed worden georganiseerd. Ik denk dat de opdracht voor cliëntenraden is om veel beter inzichtelijk te maken wat consequenties zijn van be-leid. Hoe ziet de kostendelersnorm er in de praktijk uit? Wat doet de tegenprestatie met mensen? Niet het straffen- en belonen-denken. Ga nou eens met elkaar kijken welk effect je wilt bereiken? En laat dan als eerste uitgangspunt even de strakke regelgeving los. Ik weet dat gemeenten – en ook de rijksoverheid – bang zijn voor precedenten en onge-lijkheid. Maar het punt is dat je het zelden hebt over een exact gelijke situatie. Je moet ongelijke situaties dus ook ongelijk kunnen beoordelen, maar dan wel met het oog op die persoon die iets nodig heeft. En, dat is heel belangrijk: zorgen dat je er zorgvuldig mee omgaat.’

Sociale coöperatie Ze noemt verschillende voorbeelden van mensen die niet zo goed in het systeem passen, maar wel wat willen. In dat verband denkt ze aan een sociale coöperatie waarbij iedereen tot zijn recht komt. Weg van de vaste regels, de standaard banen. Iemand die niet goed aan het werk komt en ook niets als zzp’er zou functioneren kan binnen een sociale coöperatie van bijstandsgerechtigden wel een ander helpen, zodat de samenwerking de kracht wordt. ‘De een kan boekhouden, de ander schilderen, weer een

ander is goed met het maken van websites, of zet de koffie. Als je met elkaar een aanbod creëert, zorg je ook dat mensen participeren. Het is een voor-beeld van hoe een leefwereld in een systeemwereld gebracht kan worden. Want de eis is participatie. Alleen faciliteer je die op een andere manier dan door te zoeken in een vacaturebank.’Moeten cliëntenraden zich dan ook meer gaan afzetten tegen gemeente of UWV om zich zo beter te kunnen profileren? Dat denkt Kuiper niet. ‘Tegen-spraak geven, alternatieven aandragen en andere wegen bewandelen hoeft niet haaks te staan op een goede verstandhouding. Juist niet. Als je het goed met elkaar kunt vinden, dan word je ook meer ge-gund. Bel, communiceer, leg uit, vraag. Stel je open: zowel de raad als de gemeente. De kracht van het omgekeerde denken, is dat je op een doelmatige en rechtmatige manier bereikt wat je met rechtmatig-heidsdenken alleen niet voor elkaar krijgt.’


‘Wie iets voor mij doet zonder mij, is tegen mij’, is een bekende uitspraak van Ghandi naar een spreekwoord uit Centraal Afrika. Beter kun je de essentie van cliëntenparticipatie niet beschrijven. Dit spreekwoord maakt in één klap duidelijk dat cliëntenparticipatie niet kan worden vervangen door burgerparticipatie. Toch is er in gemeenten een beweging waar te nemen dat cliëntenparticipatie steeds meer wordt vervangen door burgerparticipa-tie en soms zelfs worden afgeschaft. Wat kunnen we doen om het tij te keren? Tekst: Else Roetering, LCR.

In dit magazine zijn diverse Ab Harrewijnredenaars, bestuurders van Amsterdam, UWV en SVB en een on-dersteuner van cliëntenraden aan het woord. Zij zien allemaal nog wel het belang van cliëntenparticipatie maar kraken wel een aantal kritische noten. Zij vragen zich af: laten cliëntenraden het geluid van de cliënten werkelijk horen? Zijn zij een verplicht nummer gewor-den? In de diverse interviews wordt op verschillende wijzen verwoord, dat cliëntenraden meer hun eigen pad moeten bewandelen. Hun eigen plan trekken. De boer op en ervaringen met het beleid ophalen. De beleidsmakers en uitvoerders een spiegel voor-houden. Laten zien waar het wringt. Een tegenmacht vormen. We kunnen de gemeente de schuld geven dat cliëntenparticipatie niet floreert en cliëntenraden opzij worden geschoven ten faveure van burger-

raden. Dat is vaak terecht maar we moeten ons ook de vraag durven stellen: wat hebben wij als cliëntenraad gedaan dat de gemeente ons niet meer ziet staan?

Wat heeft de cliëntenraad te bieden?De vraag wat wij als cliëntenraden hebben geboden en wat verwacht de gemeente, het UWV en de SVB van ons, moét dringend gesteld en beantwoord worden. In hoeverre weet de cliëntenraad waar het wringt? Alleen cliënten kunnen de werkelijkheid ver-woorden. Zij weten wat mensen in de spreekkamers meemaken en kunnen de verhalen van cliënten vertalen naar ervaringskennis. Het is bizar dat zowel door beleidsmakers als binnen adviesraden over cliënten zónder cliënten wordt gesproken. Gemeenten zoeken burgers met kennis van de leefwereld van cliënten voor hun adviesraden. Maar deze burgers weten niet uit eigen ervaring wat het is om afhankelijk te zijn van een uitkering of van zorg. Zij kennen niet de angst voor een brief van de uitkeringsinstantie op de deurmat. Zij hebben geen ervaring met een keuken-tafelgesprek dat eenrichtingsverkeer is. Zij kunnen geen feedback geven over bejegening. Het is anders om een inbreng te leveren van horen zeggen dan uit eigen ervaring. De ervaringen van mede-cliënten verwoorden en cliënten die ervaringen van anderen ophalen levert doorwrochte ervarings-kennis op. Ervaringen die burgers of onderzoekers ophalen, vormen een statistische opsomming van

Cliëntenparticipatie belangrijker dan ooit

Landelijke Cliëntenraad (LCR)


feiten. Dat is waardevolle informatie, maar de vertaalslag naar wat dat voor cliënten betekent en hoe het anders kan, kunnen alleen cliënten leveren. Dat geeft een extra dimensie aan de informatie. Dat moet je als bestuurder, beleidsmakers en uitvoerders niet willen missen.

VernieuwingHet moet anders is veel gehoord: een raad is niet meer van deze tijd. Innovatie van cliëntenparticipatie is nodig. Onder die gevleugelde woorden wordt cliëntenparticipatie ‘vernieuwd’, worden raden afgeschaft en cliënten geraadpleegd per thema. Daarna, zo is de mening, kan zonder cliënten worden bepaald of er iets met de inbreng gebeurt en hoe de inbreng wordt vertaald naar beleid en uitvoering. En daarna zien we wel weer. Een gedegen betrokkenheid van cliënten in de hele beleidscyclus komt op deze manier niet tot stand. Het met elkaar scherp krijgen – cliënten en beleidsmakers – hoe de opgehaalde

ervaringen kunnen worden vertaald naar het beleid ontbreekt. Daarmee doet een bestuurder en beleids-maker zichzelf tekort. Cliëntenparticipatie hoort niet bij ‘vroegere tijden’, een raad is niet ouderwets. Dat wil niet zeggen dat innovatie niet nodig is. Innovatie moet worden gezocht in hoe maken we cliëntenparticipatie effectiever. Bereiken we wel alle mensen met onze huidige manieren van signalen ophalen. Als we een bijeenkomst organiseren zien we dan telkens dezelfde mensen en als dat zo is hoe bereiken we ook anderen. Steeds vaker horen we dat de leefwereld en de systeemwereld bij elkaar moeten worden gebracht. Door af en toe cliënten te raadplegen komt dat niet tot stand. Leefwereld en systeemwereld komen al-leen dichter bij elkaar als beleidsmakers, uitvoerders én cliënten structureel en open met elkaar in contact staan. Dat betekent ook dat cliëntenraden op zoek moeten naar de leefwereld van cliënten. Lukt het

Cliëntenparticipatie hoort niet bij ‘vroegere tijden’, een raad is niet ouderwets


u als cliëntenraad om in contact te komen met de mensen die niet zo zelfredzaam zijn? Bent u, zoals Vliegenthart het verwoordt, uw bestuurder een stapje voor?

BurgerinitiatievenWe hebben te maken met een terugtrekkende over-heid. We zien dat burgers initiatieven nemen om gaten op te vullen. Maar dat betekent niet dat er geen cliëntenparticipatie meer nodig is. Al was het maar dat ook deze geboden diensten moet worden beoor-deeld op hun cliëntenperspectief. Maar nog belang-rijker: vinden we het terecht dat de overheid zich terugtrekt? Het voeren van de fundamentele discussie over de zorgplicht van de overheid voor zijn kwets-bare burgers is een belangrijke taak van cliëntenraden. Daarmee wordt opnieuw het belang van cliëntenraden onderstreept. Het voeren van fundamentele discus-sies kan niet worden gerealiseerd met het hap snap raadplegen van cliënten.

DecentralisatiesWe zijn van centraal naar decentraal gegaan. En schalen dan weer op naar de regio. Naast het gegevendat de overheid van decentralisaties financieel wijzer wil worden, is een ander belangrijk argument dat de gemeente dichter bij de burger staat. Daar ligt in opgesloten dat de gemeente in gesprek moet met de burger. Maar daar moet het niet bij blijven, want beleid en uitvoering slaan neer op cliënten en alleen zij kunnen vertellen hoe het beleid uitpakt en ervaren wordt. Dan is de cirkel rond. Bedenk: Wie iets voor mij doet zonder mij is tegen mij!

Het was geen aanrader, deze raad. De burgers waren het alleen maar eens over het feit dat ze het nergens over eens konden worden. Hij had geen enkele status, deze raad, zoals een Wmo-raad of een participatieraad, een Deelraad, een Cliëntenraad, een Blinden- Doven- of patiëntenraad, het was een goodwillraad voor betrokken ingezetenen.

We vergaderden in het Gemeentehuis en we kregen een faciliterende ambtenaar en koffie toegewezen. Er stond meteen een Burgerraadleider op. Onze ver-gaderingen, die meestal handelden over een rotonde, de ontmoediging van sluipverkeer of bomen met acute iepenziekte, kregen onder zijn leiding het karakter van crisisoverleg in de atoombomvrije kelder onder het Witte Huis.

Met verhitte koppen zaten wij aan de ene kant van de kloof, de ambtenaar zat, glimlachend notulerend, aan de andere kant. Nooit greep hij in. Ook niet toen een ruzie over led-lantarenpalen zo hoog opliep dat een handgemeen bijna onvermijdelijk was. pas toen ik, te midden van het gescheld “jij bent een fascist” “en jij een racist” met mijn vuist op tafel sloeg en riep: ‘Hou op, jullie gunnen elkaar het ledlicht in de ogen niet! Neem een voorbeeld aan mij, ik heb helemaal geen lantarenpalen nodig’, pas toen bedaarde het gekrakeel enigszins.

Op een dag dacht ik: dit kan niet langer zo. ik belde de raad Voor raden, dat is, de naam zegt het al, een raad die raden raad geeft. De raad Voor raden was duidelijk in zijn advies.

‘Dit probleem’, zei de raad, ‘heeft alles te maken met sturing. Jullie lullen maar een eind in de ruimte, dat zien we vaker, bij alle soorten raden. Het komt door een gebrek aan sturing, dat heb je al heel gauw met burgers. Weet je waar het om gaat in een goede raad? Om deskundigheid. Dat kan vakdeskundigheid zijn of ervaringsdeskundigheid. En die deskundigheid moet dan ook nog eens in goede banen worden geleid. Soms denkt de overheid, of een ziekenhuis of wat voor club ook, dat als je een paar burgers bij elkaar zet je meteen een goed functionerende raad hebt. Maar zo werkt het niet. ik ken een cliëntenraad van een zieken-huis waar een man in zit wiens enige binding met het ziekenhuis is dat zijn broer erin gelegen heeft. Toen hij zes was. Voor zijn amandelen. Een goede raad hoeft niet duur te zijn, en kan heel veel opleveren. Betrokken en deskundige burgers zijn onbetaalbaar.’

Onze Burgerraad bestaat inmiddels niet meer. De kloof tussen enkele raadsleden is onoverbrugbaar geworden. De ambtenaar zie ik nog wel vaak, hij is een goede vriend geworden, in het café stuur ik hem aan, hij kan heel goed bier halen.

Raad voor radenColomn: Vincent Bijlo

Ik heb een tijdje in een raad gezeten, een Burgerraad, die de overheid moest bijstaan met raad en daad. Het was een soort klankbordgroep, een panel eigenlijk dat een stukje feedback moest geven, moest monitoren zeg maar, waarmee de kloof tussen burger en overheid verkleind zou kunnen worden.

April 2017 · 2017. 4. 21. · Wsw zit in een sterfhuisconstructie. Inmiddels zijn twee jaar...

Documents

Transcript of April 2017 · 2017. 4. 21. · Wsw zit in een sterfhuisconstructie. Inmiddels zijn twee jaar...