Analyserenvandata uitinterviews!! · staan, kun je de meningen van de respondenten samenvoegen of...

Analyseren van data uit interviews

Foeke van der Zee (Hulp bij Onderzoek, Groningen, versie 1, september 2016)

www.hulpbijonderzoek.nl

Voorwoord Dit paper maakt deel uit van een reeks papers waarin ik een aantal onderwerpen behandel die te maken hebben met het doen van onderzoek. In deze papers kan ik een onderwerp uitgebreider bespreken dan op de site. De papers zijn ontstaan als blogartikel of ter voorbereiding van een nog uit te geven of reeds uitgegeven publicatie van een boek. Het staat je vrij om dit paper te printen voor eigen gebruik. Je mag het ook doorsturen naar anderen als die behoefte hebben aan deze informatie. Overschrijven of ergens opslaan waar het voor anderen te downloaden is ten strengste verboden. Wil je in je thesis of verslag refereren naar dit paper, doe dat dan op de officiële manier zoals dat in jouw vakgebied gebruikelijk is. Alle informatie staat op de voorkant. Foeke van der Zee Ik wil je graag leren goed onderzoek te verrichten, want met goed onderzoek krijg je betere informatie. Met betere informatie kun je betere beslissingen nemen. Met betere beslissingen kun je een betere wereld maken. Met mijn methode van onderzoek krijg je altijd goede en betrouwbare resultaten. De methode is ook altijd en overal toepasbaar. Ik leer het je in mijn boeken. Als jij wilt leren goed onderzoek te verrichten, raad ik je een van mijn boeken aan. Je zult er geen spijt van krijgen.

Foeke van der Zee: Analyseren van data uit interviews

Alle ondersteuning vind je op: www.hulpbijonderzoek.nl

1

Het analyseren van je data uit interviews Onderstaande tekst is overgenomen uit mijn boek Methodologie voor onderzoek in … . Onderstaande tekst is minimaal aangepast en de volgorde van de paragrafen is ook net even anders, want ja je kunt nu eenmaal niet midden in een betoog de draad opnemen. Inleiding In kwalitatief onderzoek worden regelmatig interviews afgenomen waarbij de geïnterviewde zelf van alles mag vertellen. Dit noemt men het vrije attitude interview of een open interview. Het is nu lastig om de antwoorden van de ene persoon te vergelijken met de antwoorden van een andere persoon. Hetzelfde doet zich voor met open vragen die in enquêtes worden gesteld. De respondent mag in eigen woorden over een bepaald onderwerp vertellen. Er zijn een aantal methoden die richtlijnen geven hoe je deze gegevens kunt analyseren. De meest simpele technieken zijn die van refereren, samenvatten en beoordelen. Bij refereren neem je een stukje tekst letterlijk over en stelt dat dit hetgeen is wat er is gezegd. Dat kan alleen bij kleine stukjes tekst. Als er veel over een bepaald onderwerp is gezegd, kun je het samenvatten. Hier zit onderzoektechnisch gezien een valkuil, want heb je het wel goed samengevat? Met een samenvatting kun je niet alle nuanceringen weergeven en misschien komt de tekst nu wel heel anders over dan de geïnterviewde heeft bedoeld. Bij beoordelen ga je nog een stap verder. Je gaat nu ook de tekst of de uitspraken of de teksten bruikbaar zijn in het kader van jouw onderzoek. Je kunt gemakkelijk dingen weglaten of er een andere betekenis aan geven. Dit is dan een tweede valkuil. De beide valkuilen - of liever nog drie: verkeerd weergegeven, verkeerd samengevat of verkeerd beoordeeld - zijn een vorm van interview-bias. Interview-bias moet worden voorkomen, want anders wordt de mening van de onderzoeker weergegeven en niet de mening van de ondervraagde. Er zijn een aantal technieken die je helpen interview-bias te voorkomen. Eén van die technieken heb ik leren kennen als protocolanalyse. Deze term kom ik de laatste jaren nergens meer tegen, dus misschien is deze term vervangen door een



2

andere. Overigens merk ik wel dat de nieuwste soortgelijke technieken niet zo heel erg veel verschillen, dus daarom presenteer ik toch graag protocolanalyse als een goede en bruikbare techniek. Protocolanalyse is een goede en handige techniek In protocolanalyse worden de volgende stappen onderscheiden. Stap 1: schrijf alle interviewgegevens uit/typ alle antwoorden over Deze eerste stap levert een geschreven tekst op. Deze tekst vormt het uitgangspunt van je analyse. Het hoeft geen mooi en netjes lopend verhaal te zijn. Als je interviews hebt afgenomen, zul je merken dat veel gesproken zinnen niet volgens de regels van een geschreven tekst lopen. Verder zal het opvallen dat sommige mensen de neiging hebben om te praten in oneindige zinnen: er lijkt geen einde aan te komen, de spreker kan geen punt achter een zin zetten en blijft maar doorpraten, totdat de onderzoeker ingrijpt en een nieuwe vraag stelt. Bij observaties bestaan de teksten soms alleen uit steekwoorden. De observator moet zijn notities dan uitwerken tot een ruwe tekst. Hij moet zich herinneren wat hij bij het opschrijven van dat steekwoord zag, hoorde, voelde en dacht en dat verhaal uitwerken. Bewaar de oorspronkelijke gegevens zorgvuldig. Het is het ruwe feiten-materiaal. Het zou kunnen dat je dit materiaal later nog eens nodig hebt om er iets in op te zoeken of dat een ander vraagt naar het ruwe feitenmateriaal. Bewaar ook de uitgeschreven tekst zorgvuldig. Soms heb je die tekst later nodig om er iets in op te zoeken. Maak er een kopie van en ga daarmee aan de slag. Stap 2: wis de irrelevante informatie Gewoonlijk zal niet alle uitgeschreven tekst te maken hebben met het onderzoeksonderwerp. Het is aan de onderzoeker om te bepalen wat wel en wat niet relevant is. Van sommige stukken tekst is dat wel duidelijk (bijvoorbeeld: ‘Wilt u nog koffie?'), maar van andere is dat veel moeilijker. Het is voorstelbaar dat een respondent een voorbeeld geeft om zijn betoog te ondersteunen. Dat de respondent een voorbeeld gebruikt is waarschijnlijk wel belangrijk, maar dit



3

hoeft meestal niet in geuren en kleuren vermeld te worden. De onderzoeker staat nu voor de keuze: de hele tekst zo laten staan, de hele tekst over het voorbeeld weglaten, of aangeven dat de respondent een voorbeeld gebruikt en het voorbeeld kort weergeven. De macht van de onderzoeker bestaat uit het toelaten of weglaten van gegevens of zelfs van hele onderzoekseenheden. Het weglaten van informatie mag niet naar willekeur gebeuren. Uitval en non-respons zijn elders uitvoerig besproken. Daar is ook aangegeven welke oorzaken er zijn te onderscheiden en wat voor gevolgen dit kan hebben. Voor alle duidelijkheid, het kan gaan om volledige uitval of om partiële uitval. Stap 3: splits de tekst op in fragmenten Nadat je de irrelevante informatie uit de tekst hebt verwijderd, kun je beginnen met het opdelen van de hele tekst in fragmenten. Het liefst wil je per zin één onderwerp aan bod laten komen. Zeer lange zinnen worden daarom in tweeën of in drieën geknipt. Ook zinnen waarin twee of meer onderwerpen aan bod komen worden uit elkaar gehaald en in twee of meer zinnen opgedeeld. Een woningzoekende die zich aanmeldt voor een woning kan melden dat hij een open keuken wil, liever geen tuin heeft, een balkon wel op prijs stelt en een tweede slaapkamer belangrijk vindt. Een dergelijke zin kan de onderzoeker dan het beste opdelen in vier gelijkluidende zinnen. Stap 4: label ieder fragment Nadat de tekst uiteen is gerafeld in fragmenten zet je een trefwoord boven elk tekstfragment of ernaast in de kantlijn. Welke trefwoorden je gebruikt, hangt af van het onderwerp van onderzoek. Het fragment wordt bij voorkeur getypeerd met één trefwoord. Heb je twee trefwoorden nodig, dan kun je het tekstfragment dupliceren. Je moet zoveel mogelijk data-driven te werk gaan. Daarmee bedoelt men dat je probeert vanuit de tekst een trefwoord te vinden en dus niet probeert om tekst bij je trefwoorden te zoeken. Tijdens open interviews en tijdens observaties komen onderwerpen vaak op diverse plaatsen aan de orde. Dit betekent dat bij een en dezelfde respondent dezelfde trefwoorden meerdere keren kunnen voorkomen.



4

Stap 5: orden de labels Nu alle tekstfragmenten een eigen label hebben gekregen, breng je een ordening aan. Op een schoon blaadje zet je helemaal links bovenaan het onderwerp van studie. Daaronder plaats je alle labels uit alle interviews of de geanalyseerde tekstfragmenten. Het is niet prettig leesbaar als de onderwerpen in een willekeurige volgorde worden behandeld. Daarom probeer je de trefwoorden in een logische volgorde te plaatsen of samen te nemen in een cluster en plaats je een overkoepelende term erboven. Het resultaat lijkt sterk op een inhoudsopgave van een boek. Deze werkwijze leidt ertoe dat je de bevindingen opdeelt in hoofdstukken, paragrafen, subparagrafen en mogelijk zelfs kopjes boven de alinea's. Voor alle duidelijkheid, het ordenen van de labels doe je voor alle respondenten. Dat sommige respondenten niets gezegd hebben over een bepaald onderwerp of trefwoord doet er niet toe. Stap 6: verplaats de tekstfragmenten onder de labels Tenslotte verplaats je alle tekstfragmenten naar het document met de labels, waarbij elk tekstfragment onder het betreffende label komt te staan. Als een respondent tijdens het interview meerdere keren iets over een onderwerp heeft gezegd, komen al deze fragmenten van die ene respondent bij elkaar te staan. Gewoonlijk zullen er meerdere respondenten in het onderzoek ondervraagd zijn. Dat maakt niets uit. Je plaatst van alle respondenten alle tekstfragmenten over dat ene trefwoord bij elkaar. Om het onderscheid tussen de respondenten duidelijk te houden, is het zinvol boven het fragment of in de kantlijn de naam van de respondent, een respondentnummer of id-nummer te noteren. Sommige onderzoekers werken liever met een andere kleur tekst voor iedere respondent. Het is mogelijk dat tekstfragmenten niet goed onder een bepaald label vallen. Deze plaats je dan achteraan onder het kopje ‘losse opmerkingen'. Misschien komen ze later nog van pas en kun je een fragment ergens opnemen in de tekst, maar het is ook goed mogelijk dat je ze later alsnog definitief weglaat. Je kunt ze in het uiteindelijke rapport ook laten staan onder het kopje ‘losse opmerkingen', omdat ze op de een of andere manier toch interessant of relevant zijn.



5

Stap 7: herschrijf de tekst Nu je van alle respondenten de gegevens over één onderwerp bij elkaar hebt staan, kun je de meningen van de respondenten samenvoegen of tegen elkaar afzetten. Je kunt aangeven waar respondenten het met elkaar eens zijn, of aangeven waar de meningen van elkaar verschillen. Het is makkelijk om een mening te illustreren door de letterlijke woorden van een respondent aan te halen. Daarbij moet je voorkomen dat de respondent met naam en toenaam herkenbaar wordt. Ook voor dit soort gegevens geldt dat de anonimiteit gewaarborgd moet zijn. In deze fase maak je vooral een leesbare tekst, maar je moet er voor oppassen dat het leesbaar maken niet de inhoud beïnvloedt. Kun je met protocolanalyse ook vergelijkingen maken? Soms is het onderzoek klaar als je de resultaten hebt beschreven. Dit komt voor bij vraagstellingen als ‘Wat vinden klanten van het bedrijf?' of ‘Hoe verloopt een normale werkdag van een werknemer?' Andere onderzoeken gaan een stap verder: er moet een vergelijking worden getrokken. Onderzoek heeft dan een vraagstelling als ‘Is er een verschil in mening van de klanten van winkel 1 en van winkel 2?' of ‘Is er een verschil in werkzaamheden van de werknemers uit het ene bedrijf in vergelijking met dat van het andere?' Hieronder staan tips om dergelijke vraagstukken aan te pakken. Maak gebruik van het onderzoeksdesign Als je twee situaties wilt vergelijken, moet je beginnen met een beschrijving van de beide situaties. Welke situaties je wilt vergelijken maak je duidelijk in het onderzoeksdesign. Als je bijvoorbeeld de manier van werken in een zorginstelling wilt vergelijken met de manier van werken bij een andere zorginstelling, ziet het onderzoeksdesign er als volgt uit: t zorginstelling 1: O zorginstelling 2: O



6

Je kunt ook een vergelijking in de tijd maken. Een dergelijke vraagstelling zou kunnen luiden: ‘Is sinds de reorganisatie het werk aan de balie plezieriger geworden?' Het onderzoeksdesign ziet er dan zo uit: t1 t2 zorginstelling: O1 X O2 Dit laatste onderzoeksdesign is minder ver uitgewerkt. In het boek zijn de tekortkomingen van dit design aangegeven. Ook in kwalitatief onderzoek is het beter om het design verder uit te werken. Dat kan soms heel goed. Je kunt functioneringsgesprekken voeren met de baliemedewerkers van twee bedrijven. Als in één bedrijf specifieke maatregelen zijn genomen, kun je nu nagaan of dit uitmaakt. Het design ziet er dan zo uit: t1 t2 experimentele groep: O1 X O2 controlegroep: O1 O2 Bij dit design zijn ook uitkomsten te bedenken, zoals deze: t1 t2 zorginstelling 1: tevreden X tevreden zorginstelling 2: tevreden ontevreden Met deze uitkomst kun je concluderen dat de tevredenheid van de baliemedewerkers in zorginstelling 1 niet is toegenomen. Dat is frustrerend voor het bedrijf dat maatregelen had genomen. Echter de tevredenheid van de baliemedewerkers in zorginstelling 2 is afgenomen. Dat er bij zorginstelling 1 acties zijn ondernomen, heeft dus wel effect gehad. Zonder controlegroep zou je daar nooit achter zijn gekomen. Toch moet je voorzichtig zijn met de conclusie dat dit komt door de genomen maatregelen. Het design helpt je om het onderzoek goed op te zetten, maar het geeft geen garantie dat er een alternatieve verklaring is die het gevondene ook (of zelfs beter) zou kunnen verklaren. In dit voorbeeld zou het kunnen dat - sinds de maatregelen zijn genomen - er heel andere klanten worden bediend, de afdeling gehalveerd is, of dat er een ander baliehoofd is aangesteld. Ook in kwalitatief onderzoek blijft voorzichtigheid geboden.



7

Maak een overzicht van de onderzoeksresultaten Het wordt zelden gezegd, maar ook voor kwalitatieve data is een spreadsheet met de meetgegevens een goed hulpmiddel. In de eerste kolom staan de onderzochte objecten en op de bovenste rij de kenmerken waarop je de respondenten wilt vergelijken. In de cellen staan de meetresultaten. In illustratie 1 staat een voorbeeld. Door zo’n overzicht te maken, zijn de resultaten veel duidelijker. Deze manier van werken levert twee voordelen op. Ten eerste kom je erachter of je volledig bent. Het kan zijn dat je bepaalde informatie mist en dat betekent dat je naar aanvullend materiaal op zoek moet. Ten tweede kun je erachter komen dat je bepaalde kenmerken nog wat wilt verfijnen. Dat kan zonder problemen door op de bovenste regel nieuwe kenmerken toe te voegen of uit te splitsen.

Formaat Kleur-

stellingen Gebruiks-

gemak Prijs-

stelling Zou het

aanschaffen Jansen goed mooi matig goed ja Pietersen mag iets

groter paars is

niet mooi kan beter beetje te

duur nee

Klaassen te klein lelijk slecht te duur nee Van der Veen goed mooi matig te duur ja Illustratie 1 Systematische weergave van de oordelen van de personen die een nieuw product hebben mogen uittesten De lijst met onderzoekseenheden (de linker kolom) kan heel kort zijn, maar ook heel lang. Als de lijst te lang wordt, lijkt het verstandig om over te gaan naar kwantitatief onderzoek. Daarvoor geldt dan nog wel één voorwaarde extra: de scores in de cellen moeten met elkaar vergelijkbaar zijn. Dat betekent dat je de (soms zeer uitgebreide) antwoorden in de cellen moet coderen. Bij voorkeur gebruik je daarvoor een beperkt aantal trefwoorden, korte zinnen of een getal. Dat is een lastig karwei. Met hard datamateriaal is dat makkelijker te doen dan met zacht datamateriaal, want bij zacht datamateriaal moeten de antwoorden geïnterpreteerd en beoordeeld worden. Daar kan discussie over ontstaan. Het datamateriaal kun je laten beoordelen door twee onafhankelijke beoordelaars. Waar ze het met elkaar eens zijn, neem je hun oordeel over. Waar ze van elkaar verschillen, laat je een derde beoordelaar het finale oordeel vellen. Het is veel



8

werk, maar voorkomt dat je als onderzoeker meegesleurd wordt in vooroordelen en niet meer objectief naar de empirie kunt kijken. Slotopmerkingen Het verrichten van protocolanalyse is goed te doen als er niet te veel cases (personen, onderzoekseenheden) zijn. Hoe meer respondenten er zijn, des te lastiger is het om al die kleine nuanceringen in de analyse te verwerken. Er bestaan een aantal programma’s waarmee je op de computer een vorm van protocolanalyse kunt uitvoeren. Wester (2004) beschrijft het programma Kwalitan dat op deze manier kwalitatieve gegevens analyseert. Andere analyse-programma’s zijn Atlas.ti en NVivo. Ik wens je heel veel succes met je onderzoek! Foeke van der Zee



9

Meer weten over onderzoek? Alle informatie en ondersteuning vind je op onze site www.hulpbijonderzoek.nl. Daar vind je: -‐ het online woordenboek Onderzoek en Statistiek -‐ nog meer white papers -‐ een video cursus methodologie / onderzoeksvaardigheden -‐ een video cursus over statistiek -‐ een video cursus over SPSS -‐ een basiscursus statistiek en SPSS Ik wens je heel veel succes met je onderzoek! Foeke van der Zee

Analyserenvandata uitinterviews!! · staan, kun je de meningen van de respondenten samenvoegen of...

Documents

Transcript of Analyserenvandata uitinterviews!! · staan, kun je de meningen van de respondenten samenvoegen of...