Amsterdam, 16 juni 2004 1 Toekomstdenken voor Duurzame Ontwikkeling in Onderwijs TUDelft:...

Amsterdam, 16 juni 2004

1

Toekomstdenken voor Duurzame Ontwikkeling in Onderwijs

TUDelft:voorbeelden, methoden en ervaringen

Faculty of Technology, Policy and Management

Jaco Quist & Crelis Rammelt

Technology Assessment Groep, faculteit Technologie, Bestuur, Management

Technische Universiteit Delft

DHO-Studiedag werkgroep Past, Present Futures

Amsterdam, 16 juni 2004 2

Opzet presentatie

• Inleiding toekomstdenken voor DO aan TUDelft• Uitwerking toekomstdenken voor DO aan hand

van opzet en uitvoering backcasting in TiDO Colloquiumvak

• Ruimte voor een paar vragen• OPTIE: Groepsdiscussie of backcasting-oefening

aan hand van toekomstbeeld voor toekomstdenken in DHO• 15 minuten in trio’s & 15 minuten

terugkoppeling


TUDelft: Onderwijs in Duurzame Ontwikkeling (ODO) project

• In 1998 heeft TUDelft besloten TiDO te integreren in alle curricula en is het ODO-project gestart

• ODO is ondergebracht bij de sectie Technology Assessment en is in 2002 zijn tweede fase ingegaan

• Hoofdelementen ODO-project:• TiDO-Basisvak in alle curricula• Invlechten DO in alle vakken (waar mogelijk)• TiDO Afstudeerspecialisatie• Netwerkvorming en interactie onder docenten en studenten


TUDelft: TiDO-afstudeerspecialisatie

• TiDO gerelateerd afstudeeronderwerp • 11 ects keuze uit cluster technische milieu/do-

vakken en uit cluster alfa-gamma milieu/do-vakken (50/50)

• TIDO Colloquiumvak (4 ects, verplicht) in 2 delen: • Multidisciplinaire bootweek gericht op verdieping in DO-

problematiek, transdisciplinariteit, state-of-the art voorbeelden en netwerkvorming onder TiDO-studenten

• DTO-week met backcasting, toekomstbeelden, stakeholders en de weerbarstigheid van implementatie

• Vakcoordinator: Crelis Rammelt


TUDelft: Toekomstdenkden voor DO in het onderwijs

• Toekomstdenken voor DO is onderdeel van TiDO-basisvakken op verschillende faculteiten (*)

• Toekomstdenken voor DO staat centraal in het TiDO-Colloquiumvak (***)

• Toekomstdenken voor DO in meerdere vakken (**):• Wm0909TU: TA: Technology, Society, Sustainability• Wm0910TW: TA en DO voor Technische Wiskunde• Mtp305: 1 ects binnen vak over duurzame maritieme

techniek• IO: Sustainable Product Development• Industrial Ecology (vakken en opleiding)


Toekomst-oriëntatie

Backcasting

Backcasting

2000 2050

ECOEFFICIENCY

TUSSENSTAPPEN

Backcasting: van visie naar actie

TIJD


Waarom Backcasting?

• Expliciet maken van wenselijke (duurzame) toekomsten

• Expliciet maken van normatieve aannames

• Alternatief voor regulier toekomstdenken

• Geschikt voor persistente problemen, maatschappelijk niveau, en onderzoeken radicale oplossingen

• Ervaring sinds jaren 70:• Backcasting: Energie, DO, participatief, bedrijven (TNS)

• In Nederland: DTO-programma, SusHouse, COOL-project


Backcasting: kenmerken

• Van toekomstvisie naar actie nu via ontwerp en analyse

• Normatieve toekomstbeelden & achterwaarts vooruitkijken

• Oriëntatie, Ontwerp, Analyse, Participatie• Proces en inhoud • Actor leren en congruentie• Draagvlak en inbedding


Backcasting in 5 stappen

Stap 1Strategische Probleemorientatie Analyse

Stap 2Maken gewenst toekomstbeeld Visie

Stap 3 Back-casting Wat is nodig?

Stap 4Uitwerking, analyse en bepalen KT-vervolg

Stap 5Agenda, inbedding & follow-up

N.B. Iteraties niet weergegeven + niet stap 5


Toolkit voor Backcasting:4 groepen methoden

• Participatieve en interactieve methoden

• workshops, visioning, creativiteit

• Ontwerp- en scenario-methoden

• Analyse- en modelleer-methoden

• LCA, effecten, procesanalyse, stakeholderanalyse

• Management-methoden voor Proces, Project, Netwerk en Stakeholders


Voorbeeld 1: Novel Protein Foods DTO-programma

Toekomstbeeld 2040: 40% vlees vervangen door Novel Protein Foods

Noodzakelijke veranderingen (CST-format):• C: Consument & Maatschappelijke Acceptatie, andere

rol vlees, consumentenvoordelen• S: Kleinere vleessector (flankerend beleid), nieuwe

NPF-sector• T: Nieuwe kennis en technologie voor producten,

systemen, en ketens


Voorbeeld 2: SusHouse project

3 toekomstbeelden voor Voeden 2050: 1. Intelligent Koken en Bewaren• high-tech, gemak, milieuwinst via techniek

2. Super-Rant: eten en boodschappen in buurtcentrum• service, geen kuiken thuis, collectief (maar vrij)

3. Lokaal groen eten & kopen: zelfvoorzienende lokale & regionale ketens• autarkie, eigen kas en tuin, composteren, slow

food


Assessment resultaten

SCE-NL Assessment ResultsConsumer Econ.Change Env.Reduction

DOS 1ICS

+- Moderate High

DOS 2SR

- Moderate Low

DOS 3L&G

++ High High


Backcasting: TiDO Colloquimvak opzet

• A: bootweek met orientatie, gastlezingen, onderwerpkeuze

• B: DTO-week met backcasting en multidisciplinair project • Inleidende lezing over backcasting en DTO

• Workshop-sessie (dagdeel) voor toekomstbeeld

• Workshop-sessie (dagdeel) voor backcasting

• Lezing over implementatie en maatschappelijke dynamiek

• Workshops en projectwerk in groepen 4-8

• Groepen kiezen eigen onderwerp en zoeken stakeholders

• Eindpresentaties met aanwezigheid experts/stakeholders


TiDO Colloquimvak: Voorbeelden

• Duurzaam riviersysteem voor de Yangtze Rivier (China)• Duurzame kleding en duurzame handel• Duurzame energie in een Ned. woonwijk• Duurzame landbouw in Europa• Duurzame ontwikkeling met gentechnologie• Meervoudig ruimtegebruik: wonen op water• Compacte stad en veel natuur• Weg met biopiraterij• Duurzaam waterbeheer in het Westland• Duurzame Middellandse Zee• Onbemande schepen m.b.v. golfenergie


TiDO Colloquimvak: Uitkomsten

• Studenten enthousiast over integrale benadering en multidisciplinariteit

• Studenten enthousiast over backcasting-methode en goed in staat hiermee te werken

• Studenten goed in staat aansprekende socio-technische toekomstbeelden te genereren

• Lastig om veelheid aan methoden over te dragen en te beperken tot de essentie

• Studenten vinden sociale dynamiek en pluriformiteit lastig bij implementatie-aspecten

• Studenten vinden vak druk (lastig en handig)


TiDO Colloquimvak: Stap 1Stap 1Strategische Probleemorientatie

• Welke behoeften worden vervuld?• Wat zijn belangrijke trends en ontwikkelingen gerelateerd aan deze

behoeftevervulling?• Wat is het probleem en wat zijn probleempercepties?• Wat zijn de onduurzaamheden en wat zijn de oorzaken?• Wie zijn stakeholders, probleemhebbers, probleempercepties? • Wat zijn mogelijke oplossingsrichtingen en stakeholder-preferenties?

Stap 1Methoden• Actor/Stakeholder analyse• Systeemanalyse• Interactieve methoden (interviews, worskhops, etc)• Modelleren en dataverzameling (vergt veel tijd)


Sketching The Problem: stap 1 vb

Facts:

• Economy heavily dependent on agriculture (57% of GDP, 85% of exports, 90% of work force)

Problems:

• Not self-sufficient in production of food• Poor farming techniques• Soil erosion (loss of topsoil and nutrients)• Rainfed Agric, only 4% of cultivated land

is irrigated


TiDO Colloquimvak: Stap 2Stap 2Maken gewenst duurzaam toekomstbeeld

• Wat zijn eisen aan het toekomstbeeld (Terms of Ref)?• Hoe ziet sociotechnisch toekomstbeeld en behoeftevervulling er uit? • Welke onduurzaamheden zijn opgelost?• Welke technologie is nodig? Wat is de cultuur en structuur? • Hoe wordt er geleefd in het toekomstbeeld?• Wat zijn belangrijke trends, ontwikkelingen voor behoeftevervulling?• Hoe kan toekomstbeeld duurzamer gemaakt worden?

Stap 2Methoden• Interactieve methoden (interviews, worskhops, etc) • Creativiteitstechnieken, ontwerpmethoden• Intuitieve methoden• Consensusgerichte methoden• Modelleermethoden• Illustreer-methoden (hoe geef je toekomstbeeld weer?)


Toekomstbeeld: stap 2 voorbeeld biopiraterij (1)

•Geen onderdrukking

•Gelijke machtsverhoudingen

•Gelijke verdeling van middelen

•Behoefte

DTO aanpak

Huidige situatie

Trends

Probleem- eigenaren

Actoren

Toekomstbeeld

Behoeften

Structuur

Cultuur

Technologie


Toekomstbeeld: stap 2 voorbeeld biopiraterij (2)

•Kennis en resources vrij toegankelijk

•Erkenning van de waarde van kennis en resources

•Toegevoegde waarde op kennis en resources

•Eigendom en controle over eigen resources

•Eerlijke handelspositie op wereldmarkt

•Functie

DTO aanpak

Huidige situatie

Trends

Probleem- eigenaren

Actoren

Toekomstbeeld

Behoeften

Structuur

Cultuur

Technologie


TiDO Colloquimvak: Stap 3

Stap 3 Back-casting Wat is nodig?• Welke veranderingen zijn nodig om toekomstbeeld te

realiseren (technologisch, cultureel, structureel, organisatorisch)?

• Hoe zijn de veranderingen tot stand gebracht/gekomen en welke stakeholder/actor heeft wat gedaan?

• Is het mogelijk tussenstappen te definieren?

Stap 3 Methoden• Backcasting-analyse aan hand van backcasting-vragen


Goal (Future view): stap 3 voorbeeld (1)

Every country should be able to supply the national food demand independantly

• Technology (agriculture methods)• Structure (trade framework)• Culture (e.g. consumption & production

patterns)


Backcasting: stap 3 voorbeeld (2)

• Technology• Focus on change of agriculture efficiency by

• Biotechnology• Fertilizers• Irrigation

• Distribution• Structure

• Cooperation between NGO’s• IMF Loans - Debt relief & export obligations• Mixed economy

• Culture• Awareness raising


TiDO Colloquimvak: Stap 4Stap 4Uitwerking, analyse en bepalen KT-vervolg

• Wat is een mogelijk ontwerp van het sociotechnisch systeem• Wat zijn hiervan (mogelijke) gevolgen voor verschillende aspecten

(sociaal, economisch, milieu, etc)?• Wat zijn drivers, barrieres en condities? • Wat is de follow-up agenda (beleid, onderzoek, ontwikkeling, ngo)? • Welke KT-activiteiten zijn mogelijk en wie kan ze (al dan niet in

samenwerking) uitvoeren? • Werk een follow-up/implementatievoorstel uit

Stap 4Methoden• Ontwerp-toolkit (afhankelijk van onderwerp)• Methoden voor Milieu-analyse, consumentenonderzoek, economische

analyse (I/O) in kader van beschikbare tijd• Technology Assessment methoden (checklist, etc)• Constructieve TA methoden (moeilijk in onderwijs)


TiDO Colloquimvak: Stap 5

Stap 5Agenda, inbedding & follow-up• Hoe ga je inbedding & follow-up agenda realiseren en wie zijn

nodig? • Hoe ga je specifiek voorstel inbedden en realiseren?

Stap 5Methoden• Communicatiemethoden• Participatieve methoden

Algemeen• projectwerk, teamwerk en communicatievaardigheden• Ook (proces)evaluatiemethoden


Conclusies• Toekomstdenken voor DO aan TUDelft opgenomen in

verschillen vakken en op verschillende niveaus • In TiDO-afstudeerspecialisatie TiDO-Colloquiumvak:

• Multidisciplinair probleemgericht projectonderwijs met backcasting en stakeholders, praktijk-simulatie

• Sociotechnische systemen en integrale insteek• Participatieve backcasting uit DTO-programma vertaald toegepast in

onderwijs-setting• Methoden aangepast, maar essesentie gehandhaafd• Studenten enthousiast en gemotiveerd, ook complex en druk• Implementatie, maatschappelijke dynamiek en weerstanden worden

moeilijk gevonden

• Transfer naar andere opleidingen goed mogelijk


TiDO Colloquimvak: Methoden

Stap 1Strategische Probleemorientatie• Actor/Stakeholder analyse• Systeemanalyse• Interactieve methoden (interviews, worskhops, etc)• Modelleren en dataverzameling (vergt veel tijd)

Stap 2Maken gewenst duurzaam toekomstbeeld• Interactieve methoden (interviews, worskhops, etc) • Creativiteitstechnieken, ontwerpmethoden• Intuitieve methoden• Consensusgerichte methoden• Illustratiemethoden

Stap 3 Back-casting Wat is nodig?• Backcasting-analyse aan hand van backcasting-vragen


TiDO Colloquimvak: Methoden

Stap 4Uitwerking, analyse en bepalen KT-vervolg

• Ontwerp-toolkit (afhankelijk van onderwerp)• Methoden voor Milieu-analyse, consumentenonderzoek,

economische analyse (I/O) in kader van beschikbare tijd• Technology Assessment methoden (checklist, etc)• Constructieve TA methoden (moeilijk in onderwijs)

Stap 5Agenda, inbedding & follow-up• Communicatiemethoden• Participatieve methoden


Toekomstbeeld voor Toekomstdenken en DHO

• Alle DHO-studenten dienen basiskennis te hebben over toekomstdenken en LT-denken voor DO.

• Alle DHO-studenten dienen transdisciplinair geoefend te hebben met gewenste duurzame toekomstbeelden en competenties te hebben voor deelname transities.

• Er dienen specialisten opgeleid worden met competenties voor faciliteren en gebruik methoden voor toekomstdenken in multi-actor settings

• Docenten hebben juiste kennis en vaardigheden• Virtueel instituut voor toekomstdenken, instituties.


Vragen aan deelnemers

• Wat zijn ervaringen & kennis met toekomstdenken voor DO (in HO) en wissel deze uit in uw groep?

• Backcasting-oefening (in groepen 3-4):• Welke veranderingen (technisch, cultureel,

institutioneel/structureel, organisatorisch) zijn nodig om dit toekomstbeeld te realiseren?

• Welke acties/activiteiten/actie-agenda kunnen opgesteld worden om snel aan de gang te gaan?

• Eerst aanpassen toekomstbeeld is mogelijk!

Amsterdam, 16 juni 2004 1 Toekomstdenken voor Duurzame Ontwikkeling in Onderwijs TUDelft:...

Documents

Transcript of Amsterdam, 16 juni 2004 1 Toekomstdenken voor Duurzame Ontwikkeling in Onderwijs TUDelft:...