Alternatieven voor geheel open winkelpuien

onderzoek naar alternatieven voor geheel open

winkelpuien in de binnenstad van Amsterdam

Beschermd stadsgezicht e n d u u r z a a m h e i d g á á n h a n d i n h a n d

3

1. Samenvatting 5

2. Beleid om duurzaamheid te bevorderen 9

3. Welstand en bestemmingsplannen in beschermd stadsgezicht 13

4. Winkelgebied in de binnenstad 17

5. Alternatieven voor open puien 19

6. Maatwerk 23

7. Inventarisatie met leeswijzer 27

8. definities 62

9. Colofon 64

Inhoudsopgave

Straatbeeld Nieuwendijk

februari 2012

4

Door de stadsdeelraad aangenomen motie

5

1. Inleiding / samenvatting

In de binnenstad van Amsterdam zijn bij veel winkelpanden luchtgordijnen toegepast, in

combinatie met continue geopende deuren of geheel open puien. Dit veroorzaakt veel

verlies van energie. Vanwege deze problematiek heeft de stadsdeelraad een motie van

Groen-Links en de Partij vd Arbeid aangenomen om luchtgordijnen bij winkels en andere

bedrijven bij nieuwbouw, verbouwing of renovatie te vervangen door alternatieven die

minimaal 42% minder energie verbruiken. Bij een pilot, opgezet door de dienst Milieu en

Bouwtoezicht bij de DA- winkel in de van Woustraat, bleek een energie reductie van 42%

mogelijk. Een automatische schuifdeur is daar gekoppeld aan een ‘slim’ luchtgordijn, dat

pas aangaat wanneer de deur opengaat. De automatische schuifdeur opent alleen als een

klant naar binnen gaat. Hierdoor verbeterde de luchtkwaliteit in de winkel en verminderde

de tochten lawaaihinder. Dit alternatief bood vanuit energieverbruik en binnenklimaat

voor dit pand een goede oplossing. Wat de ruimtelijke kwaliteit betreft is bij deze oplossing

wel meer aandacht nodig voor de detaillering en inpassing in de gevelcompositie.

Onderzocht is welke alternatieven voor open puien aan de hand van het geldende beleid

zijn toe te passen in het Beschermde Stadsgezicht. Naast energiebesparing is gekeken

naar de architectonische waarden en toegankelijkheid van het pand. Toegankelijkheid

van de winkel of ook horecapand is voor winkeliers van belang en een argument om

open puien te willen. De ondernemers verwachten dat klanten eerder hun winkel

binnen stappen wanneer hun deur wagenwijd openstaat. Er is een brede inventarisatie

opgenomen van de panden in de belangrijkste winkellinten. Deze panden zijn

gecategoriseerd en geanalyseerd en alternatieven worden aangereikt.

Wat zijn de conclusies? Het grootste energieverlies treedt op bij de open winkelpuien. Hoe groter de opening

in de pui des te meer energieverlies. Dit soort winkelpuien treft men vooral aan in de

‘intensieve’ winkelstraten met winkels die hun omzet halen uit een grote toeloop van

klanten, zoals bij veel ketens en outletstores het geval is. De hoogste concentratie open

winkelpuien is te vinden in de Nieuwendijk, de Kalverstraat, het Damrak een deel van

de Damstraat en de Leidsestraat. In de overige straten hebben de winkels veelal een

traditionele gesloten winkelpui met een gewone toegangsdeur ofwel ‘loopdeur’.

6

Nieuwendijk 34 (boven en onder)

Historisch waardevolle gevelbeelden; met een samenhang tussen winkelpui en bovenliggend gevelvlak

Nieuwendijk 59 (boven en onder)

7

Naast het zorgplichtartikel uit de wet Milieubeheer (het Activiteitenbesluit) van waaruit

bedrijven verplicht kunnen worden gesteld om doelmatig om te gaan met energie, zijn

ook de welstandscriteria zeer goed in te zetten om te grote openheid van de puien

te beperken en meer energiezuinige alternatieven in te zetten. Energiebesparing en

daarmee kostenbesparing kan de argumentatie naar winkeliers toe versterken om te

investeren in de ruimtelijke kwaliteit van hun winkelpui. Want de monumentale waarden

van het Beschermd Stadsgezicht en investeringen in het kader van de duurzaamheid

gaan hand in hand en versterken elkaar in dit geval.

8

1. Afstand luchtgordijn tot de deuropeningEen luchtgordijn is het meest doeltreffend wanneer het tegen de deuropening wordt gemonteerd. Hierdoor wordt vermeden dat energie verloren gaat en koude lucht binnentreedt via de zijkanten zoals weergegeven in figuur 1.

Tip: Neem contact op met uw installateur indien het luchtgordijn > 50 cm van de deuropening is gemonteerd, u verbruikt meer energie dan nodig.

2. Afstand luchtgordijn tot bovenkant deuropeningEen luchtgordijn is het meest doeltreffend wanneer het direct boven de deuropening wordt gemonteerd (zie figuur 2). Hoe kleiner de afstand tot de vloer, hoe minder energie nodig is. Let op dat er zich geen obstakels bevinden onder de uitblaas van het luchtgordijn zoals bv. een deurautomaat.

Tip: Neem contact op met uw installateur indien het luchtgordijn > 50 cm van de deuropening is gemonteerd, u verbruikt meer energie dan nodig.

(Bron: Vereniging Leveranciers van Luchttechnische Apparaten (VLA), www.vla.nu.)

3. De breedte van het luchtgordijnHet effectieve deel van het luchtgordijn, de luchtstraal, moet minimaal de breedte van de deuropening beslaan om doeltreffend te zijn en energie te besparen. In figuur 3 is een te smal luchtgordijn gemonteerd waardoor lucht via de linker- en rechterzijkant binnentreedt. Figuur 4 laat een luchtgordijn zien dat te breed is waardoor teveel energie wordt gebruikt. Figuur 5 laat een juist geselecteerd luchtgordijn zien.

Tip: Neem contact op met uw installateur indien het luchtgordijn niet de breedte van de deuropening beslaat, u houdt namelijk last van tocht en verliest energie.

Correcte montage van een luchtgordijn

Goed

Figuur 5

Fout

Figuur 4

Fout

Figuur 3

Afstand luchtgordijn tot deuropening dient zo klein mogelijk te zijn.

Figuur 1

Verlies

Afstand luchtgordijn tot bovenkant deuropening dient zo klein mogelijk te zijn.

Figuur 2

In samenwerking met Energiecentrum MKB, Gemeente Amsterdam, Vereniging Leveranciers van Luchttechnische Apparaten (VLA), Vereniging Overleg Leveranciers Automatische Deuren (OLAD).

Dit is een publicatie van:

Agentschap NLNL Energie en KlimaatPostbus 8242 | 3503 RE Utrecht

© Agentschap NL | Januari 2010Publicatie-nr. 2MJAP1001

Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld kan Agentschap NL geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten.

Agentschap NL is een agentschap van het Ministerie van Economische Zaken. Agentschap NL voert beleid uit voor diverse ministeries als het gaat om duurzaamheid, innovatie en internationaal. Agentschap NL is hét aanspreekpunt voor bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Voor informatie en advies, financiering, netwerken en wet- en regelgeving.

De divisie NL Energie en Klimaat versterkt de samenleving door te werken aan de energie- en klimaatoplossingen van de toekomst.Adviezen voor een correcte montage van een luchtgordijn. uit: publicatie-nr2MJAP1001 van Agentschap NL | januari 2010.

9

2. Beleid om duurzaamheid te bevorderen.

Wanneer een winkel een (gedeeltelijk) open pui heeft of gewoon de deur altijd heeft

openstaan, zorgt dit op koude dagen voor veel energieverlies. De warme lucht in de

winkel gaat vrijwel meteen weer verloren aan de koude buitenlucht. Op warme dagen kan

het tegenovergestelde het geval zijn, wanneer airco of ventilatoren zijn aangebracht om

verkoeling te brengen in de winkel en er van buiten juist warme lucht de winkel inkomt.

Een winkel met een open pui heeft vaak een luchtgordijn aangebracht. Een luchtgordijn is

een verwarmingsinstallatie die boven de entree van de winkel hangt en warme lucht van

het plafond naar de vloer blaast, waardoor het minder zou moeten tochten in de winkel

en het warmteverlies beperkt kan blijven. Het komt echter vaak voor dat een luchtgordijn

verkeerd geplaatst is, waardoor het nog steeds tocht in de winkel en er sprake is van

warmteverlies.

Energiebesparende oplossingenEr zijn verschillende mogelijkheden om het probleem van energieverlies op te lossen.

De meest voor de hand liggende oplossing is natuurlijk het sluiten van de pui door een

pui met een deur aan te brengen.. Dat kan een gewone ouderwetse winkeldeur met

een dranger zijn, maar ook zelfsluitende schuifdeuren zijn een optie. Daarbij kan ervoor

gekozen worden om een luchtgordijn te gebruiken, maar deze moet dan wel op de juiste

manier geplaatst worden, namelijk in de winkel en niet aan de buitenkant. Een luchtgordijn

dat alleen werkt als de deuren opengaan, is een goed alternatief voor de conventionele

luchtgordijnen die continu warme lucht blazen. In combinatie met zelfsluitende

schuifdeuren die na iedere klant automatisch weer sluiten kan dit een energiebesparing

van meer dan 40% opleveren. Dit naar voorbeeld van een proef in de Van Woustraat

waarbij met dit systeem 42% energiebesparing is behaald.

Wettelijke verplichtingenDe gemeente heeft de mogelijkheid om maatregelen te nemen om energiebesparing te

bevorderen. Dit is op grond van het zorgplichtartikel uit het Activiteitenbesluit 1.

Op grond van het zorgplichtartikel moeten alle bedrijven doelmatig omgaan met energie.

Dit artikel is vooral gericht op bedrijven groter dan 800m2 of met een energieverbruik

vanaf 50.000 kWh. Op basis van een brief van staatssecretaris Atsma is het daarnaast

mogelijk om ook kleinere bedrijven op hun zorgplicht aan te spreken wanneer zij onder de

1 Het besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer, ook wel kortweg het Activiteitenbesluit. Sinds 1 januari 2008 gelden er landelijk uniforme milieuvoorschriften, waaronder dit zogeheten Activiteitenbesluit. Besluit gebaseerd op de wet Milieubeheer.

10

Hoe groter de opening in de winkelpui, des te groter het energieverlies.

140.000

100.000

80.000

60.000

40.000

20.000

120.000

Cen

trum

N

ieuw

endi

jk

191

win

kels

Zuid

-Oos

t B

ijlmer

plei

n 21

0 w

inke

ls

Noo

rd

Bui

kslo

term

eerp

lein

18

2 w

inke

ls

160.000

180.000

Osd

orp

Osd

orpp

lein

11

3 w

inke

ls

Oud

-Wes

t K

inke

rstra

at

123

win

kels

Oos

t-Wat

ergr

aafs

mee

r 15

9 w

inke

ls

Bos

en

Lom

mer

B

os e

n Lo

mm

erw

eg

143

win

kels

Zuid

er A

mst

el

Rijn

stra

at

197

win

kels

De

Baa

rsje

s Ja

n E

verts

enst

raat

13

9 w

inke

ls

Totaal aan m3 gasverlies in winkelstraten verspreid over de stad.Gegevens uit onderzoek DMB

11

welstand in beschermd stadsgezicht

Wet milieubeheer vallen. Bedrijven vallen onder de wet Milieubeheer wanneer zij minstens

1,5 KWh elektrisch vermogen hebben staan. Deze hoeveelheid elektrisch vermogen

is al gauw aanwezig wanneer er blowers, een airco, een luchtbehandelingsysteem

e.d. aanwezig zijn. Eigenaren van kleinere bedrijven kunnen verplicht worden om

energiebesparende maatregelen te nemen waarbij zij gebruik maken van de best

beschikbare technieken van dat moment. Dergelijke verplichten kunnen alleen worden

gesteld via de wet Milieubeheer. Het nemen van energiebesparende maatregelen is geen

verplichting die als voorwaarde is opgenomen in de WABO-vergunning, dus dat kan ook

niet in het traject van een aanvraag voor een WABO vergunning worden meegenomen

(zie ook hoofdstuk 4. welstand en bestemmingsplannen in Beschermd Stadsgezicht).

Onderzoek naar luchtgordijnen De dienst Milieu en Bouwtoezicht heeft gedetailleerd onderzoek gedaan naar de

toepassing van conventionele luchtgordijnen in verschillende winkelstraten verspreid over

de hele stad. In stadsdeel Centrum zijn de Nieuwendijk en de Kalverstraat onderzocht.

Op de Nieuwendijk zijn 191 panden bezocht. Daarvan hebben 110 panden de deur open

staan en 130 panden hebben een luchtgordijn. 53 panden hebben een gevelopening

van meer dan 3 meter en daar is er sprake van een ‘open pui’. Er is berekend dat bij de

bezochte panden op de Nieuwendijk sprake is van 165.000 m³ gasverlies per jaar.

In de Kalverstraat zijn 144 panden bezocht. Daarvan staat bij 86 winkels de deur open. Uit

het onderzoek blijkt dat in de Kalverstraat 32 panden een gevelopening van meer dan 3

meter hebben. Het gasverlies hierdoor bedraagt in de Kalverstraat jaarlijks 125.000 m3.

In beide straten is eenderde van de toegepaste luchtgordijnen fout geplaatst. Alleen

al door juiste plaatsing van deze luchtgordijnen is hier 12.000m³ gasverlies per jaar te

besparen.

Op de Nieuwendijk en in de Kalverstraat is, ten opzichte van de andere winkelstraten

in Amsterdam, het meeste energieverlies geconstateerd. Op het eerste gezicht lijkt hier

ook de meeste winst te behalen. Hierbij zijn echter twee factoren niet meegewogen. De

Nieuwendijk en Kalverstraat kennen extreem hoge bezoekersaantallen, rond de 50.000

bezoekers op één dag. Verder is één winkeltype oververtegenwoordigd: winkels gericht

op snelle verkoop met lage winstmarges.

Het totaal aan gasverlies in de Kalverstraat en de Nieuwendijk kost de ondernemers

gezamenlijk jaarlijks zo’n €150.000,-. Dit bedrag, gerelateerd aan bijvoorbeeld de

gemiddelde huurprijs van €2.500 per m² is marginaal te noemen en in ieder geval

onvoldoende om de ondernemers te overtuigen te investeren in een meer duurzaam

systeem.

12

Kalverstraat 86 beeld febrari 2011 (voor verbouwing)

aanvraag bouwvergunning winkelpui Hi Kalverstraatakkoord welstand 24 juni 2009

Kalverstraat 171, beeld februari 2011 (na verbouwing)

aanvraag bouwvergunning winkelpui Vero Modoakkoord welstand 4 juni 2008

Recente voorbeelden door welstand goedgekeurde winkelpuien.

13

3. Welstand en bestemmingsplannen in Beschermd Stadsgezicht

Het overgrote deel van de binnenstad van Amsterdam is Beschermd Stadsgezicht.

Onderdeel van het Beschermd Stadsgezicht is de Waarderingskaart Beschermd

Stadsgezicht. Op deze kaart zijn alle panden gebouwd voor 1940 in de binnenstad

gewaardeerd met een orde. De ordes lopen op van orde 3 (passend in het

stadsbeeld), orde 2 (bepalend voor het stadsbeeld) tot orde 1 (beschermd gemeentelijk

of rijksmonument). De meeste panden van de winkelstraten hebben ook een

ordewaardering. Op de Nieuwendijk hebben maar tien panden geen ordewaardering, bij

de Kalverstraat zijn dat er negentien.

Kenmerkend voor de traditionele winkelpuien is een zorgvuldige opbouw met borstwering,

omlijstingen en etalages. De winkelpui is op die manier in harmonie met de gehele

gevel van het pand. Bij veel winkelpanden is in de loop der tijd de pui echter vernieuwd

of aangepast, waarbij geen rekening is gehouden met de proportie en architectuur van

de gevel van het pand. Daarmee is een architecturale tweedeling ontstaan tussen de

winkelpui en de bovengelegen gevel. Het is belangrijk voor het historisch waardevolle

bebouwingsbeeld van het beschermd stadsgezicht dat de gevels van de winkelpanden

en ook horecapanden een architectonisch geheel vormen en dat de algemene principes

van de opbouw van een pand bewaard blijven. De welstandscriteria die gelden voor de

binnenstad hebben regels om die monumentale waarden te behouden, zonder daarbij

vernieuwing uit te sluiten.

In de bestemmingsplannen van stadsdeel Centrum is het volgende opgenomen:

‘Het is niet toegestaan de gevel te construeren of te wijzigen ten behoeve van

gevelverkoop dan wel op dusdanige wijze dat – de mogelijkheid tot het maken van – een

open gevel ontstaat.’

Het stadsdeel heeft hiermee voldoende beleid in handen om bij verbouwing of

vernieuwing van de winkelpui te grote gevelopeningen of geveldoorbraken, en indirect

toepassing van grote luchtgordijnen, te voorkomen. Naast ruimtelijke kwaliteit zal de

kostenbesparing op energielasten winkeliers ervan moeten overtuigen minder forse

gevelopeningen toe te passen. Toepassing van het Zorgplichtartikel kan wellicht nog een

extra drukmiddel zijn. Maar dan nog blijven er winkeliers (huurders) met kleine omzetten

die geen investeringen willen doen in het uiterlijk van hun pand en dus geen vernieuwing

van hun winkelpui overwegen.

14

l o s s e l e t t e r D

C

B

A

schema 2: voeten op de grond schema 3: elk pand een eigen winkelpuischema 1: proportie van de gevel

30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)

schema 8: reclame, uithangbordenA=max 0,65m2B=max 1 meterC=max 1 meterD=min 2.20 meter en max 5 meter

schema 9: losse lettersschema 7: technische installatiesschema 6: rolluikenschema 5: borstwering verplicht

schema 4: relatie onderpui met rest van het pand

winkelpui

gevelvlak

kroonlijst

proportie van de gevel

De binnenstad van Amsterdam is Beschermd Stadsgezicht. De panden zijn gebouwd in een bepaalde evenwichtige proportie. Veel voorkomende panden hebben een maat van 25 voet of 30 voet (zoals de panden van Philip Vingbooms)

1. opbouw gevel en het pand staat met ´de voeten op de grond´


C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst

2. elk pand heeft een eigen winkelpui


C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst


C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst

3. borstwering is verplicht

welstand in beschermd stadsgezicht

4. rolluiken


C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst


C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst

5. toevoegingen 6. reclame: uithangborden


C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst


C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst

7. reclame: losse letters

15

Voor de verbouw van winkelpanden gelden onderstaande objectgerichte welstandscriteria1:

`het veranderen van de onderpui is geen op zichzelf staande ontwerpopgave; er dient

een relatie met het bovenliggende gevelvlak te worden gezocht; omlijstingen, kroonlijsten,

penanten en tussenkolommen in de pui dienen te worden gehandhaafd´

(schema 1 en schema 2)

èen borstwering is in winkelpuien verplicht: volledig glazen puien of (grotendeels) te

openen puien zijn niet toegestaan´

(schema 3)

`geheel gesloten rolluiken leiden tot ernstige aantasting van het straatbeeld en voldoen

nooit aan redelijke eisen van welstand´

(schema 4)

Ìnstallaties zoals koel/ventilatie-units, afvoerkanalen en dergelijke dienen zo compact

mogelijk te worden vormgegeven en inpandig te worden aangebracht. Als dat niet

rederlijkerwijze mogelijk is dienen ze aan de achtergevel of op het dak van een eventuele

lagere achteruitbouw te worden geplaatst´

(schema 5)

Met betrekking tot gevelreclame zijn de volgende criteria geciteerd uit `regels gevelreclame, stadsdeel centrum, maart 2009´:

`Bij de plaatsing van een uithangbord dient te worden uitgegaan van bepaalde

afmetingen.´

(schema 6)

Òp alle panden moet reclame plat op de gevel, uit losse letters bestaan.Reclame door

middel van losse letters zorgt ervoor dat de (monumentale) gevel visueel intact blijft en de

samenhang met de naastliggende gevels zichtbaar blijft. Hierdoor wordt de karakteristiek

van het beschermde stadsgezicht gerespecteerd´

(schema 7)

1 Opgenomen in: De schoonheid van Amsterdam digitaal, welstandsnota voor stadsdeel Centrum 2009

16

1. intensieve winkelstraten met grootste percentage open puien

winkelgebied in de binnenstad

UtrechtsestraatVijzelstraat

Leidsestraat

‘9 straatjes’

Rozengracht

Elandsgracht

Hazenstraat

Westerstraat

Zeedijk

Kalverstraat

Nieuwendijk

Damrak

Haarlemmerdijk en straat

1. Nieuwendijk 2. Utrechtsestraat 3. Berenstraat, 9 straatjes

3. kleine en specialistische winkels: geen open puien2. gemengde winkelstraten met weinig open puien

17winkelgebied in de binnenstad

4. Winkelgebied in de binnenstad

Het winkelgebied van de binnenstad is opgebouwd uit winkellinten. Het zijn langgerekte

routes op de oude middeleeuwse dijken en aan de radiaalstraten. Langs de grachten zijn

winkels alleen in de hoekpanden toegestaan.

Grofweg kenmerkt het winkelgebied zich als volgt:

1. Rondom de Dam: straten zoals de Kalverstraat, de Nieuwendijk en het Damrak Dit zijn de drukst bezochte en meest toeristische winkelstraten. In deze straten zijn veel

souvenirshops en grote ketens in traditionele panden te vinden. Deze monumentale

panden zijn veelal aangetast doordat de relatie tussen de winkelpui en bovenliggende

verdiepingen verbroken is. Ongeveer een kwart van de winkelpuien zijn geheel

opengebroken, waarbij veelal energieverslindende luchtgordijnen worden toegepast.

2. De radiaalstraten: straten zoals de Leidsestraat, de Utrechtsestraat en de Vijzelstraat In deze straten zijn afwisselend grote ketens en kleine winkels in historische panden

te vinden. Er is een afwisselend beeld zichtbaar van enerzijds traditionele winkelpuien,

waarbij de relatie met de bovenliggende verdiepingen aanwezig is en anderzijds

aangetaste winkelpuien. De deuren van de winkels zijn meestal geopend, waarbij

luchtgordijnen zijn toegepast. Het aandeel geheel geopende puien is met uitzondering van

de Leidsestraat beduidend lager dan in de straten rondom de Dam.

3. De zijstraten buiten de SingelDit is het meer bijzondere winkelgebied, zoals de ‘9 straatjes’. In deze straten vindt men

kleine winkels en/of specialistische winkels in traditionele panden. De puien zijn in de

meeste gevallen niet aangetast. De winkelpui vormt een eenheid met het pand. De deuren

zijn afwisselend geopend en gesloten. Luchtgordijnen zijn zelden toegepast.

De focus van deze studie lag op de winkels rond de Nieuwendijk, de Kalverstraat en het

Damrak. Deze straten hebben het hoogste percentage open puien. Daarnaast zijn de

Haarlemmerstraat en -dijk, het Rokin, de Utrechtsestraat en de 9 straatjes onderzocht.

18

Deur dicht! Rusland 3

SchuifdeurenNieuwendijk 217

19

5. Alternatieven voor open puien

Er zijn viif alternatieven voor de te open puien:

1. De deur dicht Bij het overgrote deel van de winkels is dit de meest simpele en voor de hand liggende

oplossing. Een deur voorzien van een dranger zorgt dat de deur weer automatisch

dichtvalt. Met deze oplossing kan een oorspronkelijke historische winkelpui behouden

blijven.

2. Automatische schuifdeuren

Voor de winkels met grote open puien is een automatisch schuifdeursysteem een

oplossing. Dit kan redelijk eenvoudig bij gevelpuien van na 1940. Bij plaatsing in de

traditionele gevelpui moet wel gekeken worden of de goede maatverhoudingen niet

worden aangetast.

Deur dicht, winkel open! Rusland 3

SchuifdeurenNieuwendijk 217

20

Automatische schuifdeur met ‘slim’ luchtgordijnVan Woustraat 38-40

Tochtportaalmet mogelijkheid voor een

automatisch schuifdeursysteemRokin 30

21

5. tourniquet bij de Bijenkorf aan het Damrak

3. Tochtportaal met automatische schuifdeuren

De combinatie van een tochtportaal en een automatisch schuifdeursysteem maakt dat de

monumentale gevel zoveel mogelijk in tact kan blijven en aan de binnenzijde een meer

technische invulling kan krijgen, zoals een automatisch schuifdeursysteem.

4. Combinatie met ‘slim’ luchtgordijn

Alle bovenstaande gevallen kunnen gecombineerd worden met een ‘slim’ luchtgordijn.

Dit luchtgordijn gaat pas werken wanneer er iemand binnenkomt. Een goed afgesteld en

geïnstalleerd luchtgordijn maakt dat er minder warmteverlies optreedt.

5. Tourniquet Voor grote panden, hotels en grootwinkelbedrijven is de toepassing van een tourniquet

of draaideur een prima oplossing qua energieverbruik, tocht en toegankelijkheid. Voor de

meeste, niet zo grote winkelbedrijven zal deze oplossing teveel ruimte in beslag nemen.

Automatische schuifdeur met ‘slim’ luchtgordijnVan Woustraat 38-40

Binnenzijde tochtprotaalRokin 30

22

1

2

Rokin 44 Utrechtsestraat 101

Nieuwendijk 126

Nieuwendijk 34

Nieuwendijk 127 Nieuwendijk 15

3

Dam 4 Nieuwendijk 198

23

6. Maatwerk

De opbouw van de winkelpui heeft een nauwe relatie met het energieverbruik. Het type

winkel (speciaalzaak, outletstore, keten) bepaalt de mate van gewenste toegankelijkheid.

Daarnaast zijn de mogelijke ingrepen afhankelijk van de reeds aanwezige winkelpui en de

monumentaliteit (ordewaardering) van het pand. Op basis van deze variabelen zijn er zes

categorieën te onderscheiden.

(1.) Speciaalzaken in een historisch pand met een traditionele winkelpui

De winkelpuien vormen een eenheid met de gevel. De puien voldoen aan de

welstandscriteria. Het beleid is erop gericht deze puien in stand te houden. De puien

hebben een voordeur en een etalage. De deur is veelal handmatig te openen en te

sluiten. Luchtgordijnen worden soms gebruikt. Het is niet wenselijk de winkelpui aan te

passen. Het energieverbruik kan verminderen door de deur dicht te doen en te voorzien

van een dranger, zodat de deur langzaam dicht valt nadat er een klant is binnengekomen

of de winkel heeft verlaten.

(2.) Speciaalzaken in historisch pand met een aangetaste winkelpui

De winkelpuien zijn gedeeltelijk of geheel opengebroken óf op zodanige wijze vernieuwd

dat de eenheid van de gevel verloren is gegaan. Tijdens de winkelopeningstijden

is de gehele, of een groot deel van de pui continu geopend. Om het klimaat in de

winkels aangenaam te houden zijn grote luchtgordijnen aangebracht, die een hoog

energieverbruik hebben. Na sluitingstijd is de pui afgesloten, veelal met een rolluik over

de gehele pui. Bij deze panden is de ruimtelijke kwaliteit laag en het energieverbruik hoog.

Een energiebesparende oplossing moet gezocht worden in het herstellen van de

winkelpui volgens de richtlijnen van de welstandsnota en het bestemmingsplan (zie hfst

4). De architectonische eenheid van de gevel kan daarmee hersteld worden. Een meer

gesloten pui voorzien van een loopdeur of voordeur is de eenvoudigste oplossing.

(3.) Ketens/ winkels met intensieve toeloop in een historisch pand met een traditionele winkelpuiDe winkelpuien vormen een eenheid met de gevel. De puien voldoen aan de

welstandscriteria. Het beleid is er op gericht de traditionele puien in stand te houden.

Bij wijziging moeten de oorspronkelijke maatverhoudingen, de relatie met het totale

gevelvlak, in ogenschouw genomen worden. De winkelintensiteit kan een automatisch

24

4

5Nieuwendijk 160

Nieuwendijk 186

Utrechtsestraat 80

Rokin 54

25

schuifdeursysteem verlangen. Door de schuifdeur terug te leggen ten opzichte van de

voorgevel en bijvoorbeeld te combineren met een portaal kan de traditionele winkelpui

worden gehandhaafd. Met een ‘slim’ luchtgordijn bij de schuifdeur aan de binnenzijde kan

toch energie worden bespaard.

(4.) Ketens/ winkels met intensieve toeloop in historisch pand met een aangetaste winkelpui

De puien bestaan uit grote deuren en grote etalages. De deuren zijn continu open.

Veelal zijn schuifdeuren toegepast, maar deze staan permanent open. Grote

luchtgordijnen zijn aanwezig. De relatie tussen de winkelpui en het pand is vaak geheel

verdwenen. Bij deze panden is de ruimtelijke kwaliteit laag en het energieverbruik zeer

hoog. Een energiebesparende oplossing kan samengaan met het herstellen van de

architectonische eenheid van het pand volgens de richtlijnen van de welstandsnota en

het bestemmingsplan. Een goed alternatief is een meer gesloten pui met een smallere

automatische schuifdeur, gekoppeld aan een luchtgordijn, dat pas werkt als de deur

opengaat.

(5.) Ketens/ winkels met intensieve toeloop in nieuwbouw

Bij panden van na 1940 zijn de winkelpuien minder gesloten dan bij de traditionele,

oudere panden. Of dit nu ketens of speciaalzaken betreft. Eenheid met het totale

gevelvlak blijft uitgangspunt. Automatische schuifdeursystemen zijn goed in te passen,

eventueel gecombineerd met een ‘slim’ luchtgordijn.

26

luchtgordijn rolluik schuifdeur draaideur loopdeur geheel geopende pui

-- | - | + | ++-- | - | + | ++

-- | - | + | ++

uitnodigend ruimtelijke kwaliteit

duurzaamheid

aanpasbaarheid-- | - | + | ++

niet | weinig | redelijk | voldoende duurzaamniet | beetje | redelijk | voldoende uitnodigendgeen | weinig | enige | goede ruimtelijke kwaliteitniet | weinig | redelijk | goed aanpasbaar

1. opbouw gevel en het pand staat met ´de voeten op de grond´


C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst

2. elk pand heeft een eigen winkelpui


C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst


C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst

3. borstwering is verplicht 4. transparante rolluiken


C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst


C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst

5. toevoegingen 6. reclame


C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst

type entree

welstandscriteria

analyse bestaande situatie

27

leeswijzer inventarisatie

7. Inventarisatie

36

Nieuwendijk nr 179

5 - -+ - +

uitnodigend

ruimtelijke kwaliteit

duurzaamheid

aanpasbaarheid

elk pand een eigen pui

energieverlies terugbrengen door schuifdeur aan te brengen

winkelpui meer transparantdoor glas in ramen

één winkelpui over twee panden

groot energieverlies

winkelpui niet transparant en materiaalgebruik niet in harmonie met het pand

voeten op de grond elk pand een eigen winkelpui


opbouw gevel met een borstwering, winkelpui, gevelvlak, en kroonlijst/beeindiging

gevelopening reikt over één verdieping

30 voet ( 9,144m)50

voe

t ( 1

5,24

m)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)

de afmetingen van de winkelpui staat in verhouding tot het gehele pand

de winkelpui heeft een verdeling met een deur en etalage (en is dus niet geheel opengebroken)

Ketens/ winkels met grote toeloop in historisch pand met een aangetaste winkelpui

categorie winkelpui (zie pag 24-25)

pictogrammen type entree aanwezig

analyse bestaande situatie

welstandscriteria

waaraan winkelpand niet

voldoet

straat en huisnummer

foto huidige situatie pand

detailfoto winkelpui

analyse huidige situatie

(ongewenste situatie)

mogelijke oplossing

voor vermindering

energieverlies en

herstel van winkelpui

(=gewenste situatie)

NB. In de navolgende inventarisatie worden mogelijke oplossingen aangedragen voor wijzigingen aan de gevels. Aan deze voorstellen kunnen geen rechten worden ontleend ten aanzien van bouwvergunningsaanvragen of welstandsadvisering. Beoordeling is aan de Commissie voor Welstand en Monumenten.

Nieuwendijk 169

28

Nieuwendijk nr 22

1 ++ ++++


duurzaamheid

aanpasbaarheid

onderkant pand in harmonie met bovenkant pand

pand staat met voeten op de grond: borstwering

mogelijkheid sluiten loopdeur:weinig energieverlies

verdeling pui met etalage en loopdeur

speciaalzaken in historisch pand met een traditionele winkelpui

29

Rokin nr 30

1 ++++++nvt


duurzaamheid

aanpasbaarheid

mogelijkheid sluiten loopdeur endaarachter nog een schuifdeur: weinig energieverlies

winkelpui in harmonie met pand

transparante winkelpui

speciaalzaken in historisch pand met een traditionele winkelpui

30

Nieuwendijk nr 5voeten op de grond elk pand een eigen winkelpui




30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)







30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)



2 - -+ -- -+


duurzaamheid

aanpasbaarheid

te grote lichtbak verkeerd materiaalgebruik pui

geheel opengebroken pui

borstwering ontbreekt


pui in harmonie met het pand

verdeling pui met loopdeur en etalage

voeten op de grond: borstwering aanbrengen

energieverlies terugbrengendoor loopdeur te sluiten

speciaalzaken in historisch pand met een aangetaste winkelpui

31





30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)



Nieuwendijk nr 11

2 + -+ -- +


duurzaamheid

aanpasbaarheid

herstellen pui:etalage en één loopdeur

mogelijkheid sluiten loopdeur

geopende deur

terugliggende ingangopen pui daarvoor

oorspronkelijke deur wordt gebruikt als open etalage:groot energieverlies

speciaalzaken in historisch pand met een aangetaste winkelpui

32

Dam nr 4

3 ++++ ++nvt


duurzaamheid

aanpasbaarheid


dagkanten aanwezig in gevel en pui: diepliggende ramen

winkelpui in harmonie met pand


tweede entree overbodig?

nette reclame: open letter

33





30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)







30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)



4 - -- -- -+


duurzaamheid

aanpasbaarheid

pui in roolijn en borstwering aanbrengen

winkelpui in harmonie brengen met pand

schuifdeur: minder energieverlies

pui springt terug: niet in rooilijn

tweedeling tussen onderkant en bovenkant pand

toegevoegd element niet in harmonie met pand

geopende deur: groot energieverlies





30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)50

voe

t ( 1

5,24

m)

15 v

oet (

4,5

72m

)



Ketens/ winkels met grote toeloop in historisch pand met een aangetaste win-kelpui


C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst

34





30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)



4 -+ + -+


duurzaamheid

aanpasbaarheid

borstwering ontbreekt


toegevoegd element (rond) niet in harmonie met pand

aanbrengen borstwering

winkelpui transparant

pui in harmonie met pand



C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst

35





30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)







30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)



Utrechtsestraat nr 80

4 - -+ -+-++


duurzaamheid

aanpasbaarheid

dezelfde winkelpui onder meerdere panden

geopende pui: groot energieverlies

aangetastte pui:geen borstwering

elk pand een eigen winkelpui

verdeling pui met loopdeur en etalage ruitenterugbrengen borstwering



C

B

A


30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)




winkelpui

gevelvlak

kroonlijst

36

Nieuwendijk nr 169

4 - -+ - +


duurzaamheid

aanpasbaarheid

één winkelpui over twee panden







30 voet ( 9,144m)

50 v

oet (

15,

24m

)

5 vo

et (

1,52

4m)

25 voet ( 7,62m)

50 v

oet (

15,

24m

)

15 v

oet (

4,5

72m

)



meer ingetogen reclame

pui-indeling gebaseerd op pui eind 19e eeuw

aanbrengen loopdeur of automatische schuifdeur

37

Nieuwendijk nr 154

5 - ++ + +


duurzaamheid

aanpasbaarheid


energieverlies


nette reclame: open letter

ketens/ winkels met intensieve toeloop in nieuwbouw

38

Nieuwendijk nr 160

5 - -+ -+ -+


duurzaamheid

aanpasbaarheid

geopende pui:groot energieverlies

aanbrengen schuifdeur: minder energieverlies

ketens/ winkels met intensieve toeloop in nieuwbouw

39

2

Kalverstraat nr 9

2

Kalverstraat nr 31avondbeeld

2


inventarisatie

40

4

Kalverstraat nr 86

5


2


41

4

Kalverstraat nr 109

4

Kalverstraat nr 157

1

Kalverstraat nr 190

42

2

Nieuwendijk nr 15

2

Nieuwendijk nr 19

1

Nieuwendijk nr 23

43

1

Nieuwendijk nr 34

1

Nieuwendijk nr 35

2

Nieuwendijk nr 41

44

2

Nieuwendijk nr 48

2

Nieuwendijk nr 55

4

Nieuwendijk nr 70

45

5

Nieuwendijk nr 71

1

Nieuwendijk nr 75

2

Nieuwendijk nr 84-90

46

2

Nieuwendijk nr 101avondbeeld

2


2

Nieuwendijk nr 123

47

1

Nieuwendijk nr 124

2

Nieuwendijk nr 126

1

Nieuwendijk nr 129

48

4

Nieuwendijk nr 134

5

Nieuwendijk nr 141

2


49

2


2

Nieuwendijk nr 169

4

Nieuwendijk nr 173

50

2

Nieuwendijk nr 178

3

Nieuwendijk nr 182

5

Nieuwendijk nr 186

51

5

Nieuwendijk nr 188

4

Nieuwendijk nr 196

3

Nieuwendijk nr 198

52

4

Nieuwendijk nr 202

4


4


53

4


4

Nieuwendijk nr 212

3

Nieuwendijk nr 217

54

4

Nieuwendijk nr 229

4

Nieuwendijk nr 235

2


55

1

Nieuwe Hoogstraat nr 3

1

Rusland nr 3

5

Rokin nr 16

56

1

Rokin nr 24

4

Rokin nr 32

2

Rokin nr 42

57

1

Rokin nr 44

4

Rokin nr 54

1


58

2


4


1


59

2


1


1


60

2


1


1


61

2


2


1


62

4

van Woustraat nr 38

inventarisatie

63

7. Definities

Luchtgordijn: Verwarmingsinstallatie die boven de ingang van de winkel hangt en warme lucht van

het plafond naar de vloer blaast, waardoor tocht in de winkel wordt tegen gegaan en het

energieverlies beperkt blijft .

Open pui: Een opengebroken winkelpui, met gevelopeningen van meer dan 3m, waar de traditionele

indeling van etalage met een toegangsdeur is verdwenen.

Winkelketens: Aantal winkels, geëxploiteerd door een groot winkelbedrijf. Reclamevoering, kleurstelling

en winkel(pui)indeling moeten voldoen aan vaste regels.

Outlet stores: Winkels gericht op goedkope bulkverkoop met een snelle doorloop. Er worden geen

investeringen gedaan in inrichting of uiterlijk van het pand. Reclamevoering is gericht op

opvallen en daarom vaak groot van formaat en in opvallende primaire kleuren.

Speciaalzaken: Winkel gericht op een nichemarkt met grotere winstmarges op producten en een lagere

omloop snelheid. Service, uitstraling en uiterlijk van het pand zijn van belang voor de

winkelvoering.

65

8. colofon

Afdeling Ruimtelijk beleidHilde de Boer, hoofd afdeling Ruimtelijk BeleidAafke Verbeek, beleidsadviseur duurzaamheidVeronica Meijer, stedenbouwkundige Ellen van Kessel, beleidsadviseur erfgoed

Dienst Milieu en BouwtoezichtPatrick Teunissen (informatie onderzoek conventionele luchtgordijnen)

enBureau Marlies van Diest OntwerpBaarn

defintieve versie, 16 juli 2012

Alternatieven voor geheel open winkelpuien

Documents

Transcript of Alternatieven voor geheel open winkelpuien