UIT: ALS EEN FENIKS UIT DE AS herstellen en voorkomen van burn-out een oefenboek door Annejet Rümke. Uitgever: Christofoor, Zeist 2008 ISBN 978 90 6038 292 9 Interview door Arianne Collee (colleeteksten@planet.nl) Leo Beth: “Mijn eigen burnout is een van de belangrijkste leerervaringen in mijn leven geweest.” “Wat is mijn diepste drijfveer? Dat is het centrale punt in burnoutcoaching”, aldus arts en biografisch consulent Leo Beth. “Een burnout is een geweldige mogelijkheid – een herkansing – om opnieuw op koers te komen.” Leo Beth werkt graag met cliënten die een burnout hebben: “Mensen die burnout raken zijn krachtige mensen. Je kunt alleen burnout raken als je iemand bent die brandt. Ik hou van types met passie in hun donder. Die iets willen veranderen aan de bestaande werkelijkheid, iets ten goede willen keren. Mensen die hun ‘legende’ leven en met hun krachten smijten; die heroïek die spreekt mij aan. Soms hoort daar een carrièrebreuk bij. En hoe onverstandig dat ook lijkt, de passie is belangrijker. Het verschijnsel burnout ken ik van binnenuit. Bijna twintig jaar geleden werd ik van mijn fiets gereden. Ik zat op straat en voelde me ineens volledig uitgeput. Met een grote klap kwam ik op aarde. Waar ben ik mee bezig? Mijn huisarts concludeerde dat ik - zo heette dat destijds - ‘overwerkt’ was. Na een korte periode van rust, kreeg ik een idee van wat er aan de hand was. Twee beroepen had ik in rook op zien gaan, maar door de burnout werd mijn echte ideaal, mijn diepste drijfveer zichtbaar. Ik werd me er van bewust wat ik in mijn eerdere beroepen eigenlijk altijd al gewild had, namelijk, mensen op weg helpen activiteiten te ontplooien waarin ze de wereld het beste van zichzelf kunnen geven. Ruim een jaar na de val van mijn fiets werkte ik zelf met mensen met een burnout. Het was een variant op wat ik eerder als huisarts in A’dam-Noord had willen doen – niet alleen symptoombestrijding met medicijnen bij de zoveelste oorontsteking, maar met patiënten zoeken of het ziek-zijn van dat moment een signaal zou kunnen zijn of ze nog op koers zaten in hun leven. En het was een voortborduren op mijn werk als studieleider aan de Vrije Hogeschool waarin ik studenten begeleidde bij het leren sturen van zichzelf en hun leven.

Dé kans voor wie een afslag heeft gemist Ik begin ieder traject met het hier en nu in kaart te brengen. Eerst moeten de gaten in de dijk gedicht. Als iemand helemaal in de stress is over een bezoek aan de bedrijfsarts, ga ik daar natuurlijk op in. Vervolgens gaan we samen ‘terugkijken’. Dat doen we met een reden. Essentieel voor mensen met een burnout is het zogenaamde ‘stokken van de wil’; ze willen eigenlijk even helemaal niets meer. De enige manier om dan opnieuw verbinding te krijgen met die wil, is kijken naar het verleden. Want de toekomst is in nevelen gehuld, maar als je kijkt naar de feiten van het leven dat achter je ligt, dan ben je daar als mens zichtbaar, met je richtinggevende waarden en met alles waar je in gelooft. Die feiten liggen er. De vraag hoe je naar die feiten kijkt, is van groot belang. Zie je jezelf als slachtoffer, als acteur in dat verhaal, of ben je ’co-auteur’? Om je leven weer in eigen hand te nemen is het nodig jezelf als scheppende en niet alleen als lijdende mens te beschouwen. Daartoe ga ik met mensen na waar het verleden onvervreemdbaar hun handtekening draagt. Daarna kijken we op welke manier en in welke setting ze die opnieuw vorm kunnen geven. Een voorbeeld. Ik heb een traject gedaan met een onderwijzer. Hij was burnout geraakt omdat zijn directie niet achter hem ging staan toen hij ten onrechte beschuldigd werd van vrijpostig gedrag tegenover leerlingen. Die mens blijkt zeer betrokken bij het wel en wee van zijn leerlingen. Maar zijn vorm van welgemeende nabijheid werd op zijn werk niet meer gewaardeerd. Die man is door de gebeurtenissen heel erg aan zichzelf gaan twijfelen. Kijkend naar zijn verleden, zagen we dat hij altijd nabijheid heeft geboden. Volledig integer. En dankzij die terugblik kon hij zich opnieuw verbinden met wie hij is: iemand van nabijheid. Dat is zijn handtekening. Van daar uit kwamen we bij de vraag terecht waar hij met zijn kwaliteiten wél tot zijn recht komt. Waar is zijn ‘product’ wél gewenst? Die plek heeft hij gevonden. Vroeger vonden mensen hun zingeving in het geloof, tegenwoordig ligt dat anders. Voor veel mensen geeft het geloof geen richting meer, dus moeten zij hun ankerpunt uit het eigen levensloop, uit de eigen ‘mythe’ halen. Het is mijn overtuiging dat er met ons allemaal een opdracht is meegeschreven. En die legende, de reden dat je hier bent, ontdek je aan het leven zelf. Mensen maken als het goed is rond hun mid-life in het werk - in loopbaanjargon - de omslag van ‘outside in’ naar ‘inside out’. Wie begint met werken richt zich op wat er van hem wordt verwacht. Maar op een gegeven moment is het nodig dat je je ‘inside out’ oriënteert en je afvraagt wie je bent en waar je optimaal tot expressie kan komen. Wie die omslag niet ‘vanzelf’maakt, kan gebaat zijn bij een burnout. Als je op de snelweg een afslag gemist hebt, krijg je alsnog een kans. Mensen die al ‘inside out’ georiënteerd zijn, raken niet burnout. Kenmerkend voor een burnout is ook dat mensen sterk gaan twijfelen aan eigen competenties. Daarom doe ik bij al mijn cliënten een vaardigheidsanalyse. Mensen moeten weer zicht krijgen op hun talenten en op wat hen ‘het snoepje van de week’ maakt voor bepaalde functies. Opdat ze zich opnieuw zeker gaan voelen.

Hetzelfde werk anders doen Ik werk zelden langer dan een half jaar met mensen. De eerste drie maanden bestaan uit het verleden in kaart brengen en woorden geven aan iemands diepste drijfveer. Omdat die in de hele levensloop zichtbaar blijkt te zijn, gaan cliënten met grote regelmaat hetzelfde werk anders doen. Met cliënten die een andere baan willen, loop ik de toekomst tegemoet. Dit deel van het traject doen we letterlijk wandelend. We kijken samen in de verte en merken welke hindernissen we gaandeweg tegenkomen. Het hebben van idealen is namelijk niet voldoende om je bestemming te bereiken. Je hebt ook realiteitszin nodig. Het gaat er om dat iemand bij het in praktijk brengen van zijn diepste drijfveren rekening leert te houden met zijn eigen mogelijkheden en beperkingen. Ik heb in mijn coachingpraktijk veelvuldig te maken met ‘klokkenluiders’. Het blijkt regelmatig om mensen te gaan die niet begrijpen dat hun idealen niet door iedereen gedeeld worden. Zo heb ik met een touringcarchauffeur gewerkt. Doordat hij aankaartte dat de busmaatschappij met slecht materiaal reed, gingen collega’s hem treiteren, kreeg hij vervelende roosters en het slechtste materiaal. Uiteindelijk raakte hij burnout. Hem werd verweten dat hij de vuile was buiten wilde hangen en de werkgelegenheid van zijn collega’s op de tocht zette. De betreffende man snapte zelf absoluut niet dat hij de enige was die het belangrijk vond om met verantwoord materiaal te rijden in plaats van met gladde banden. Door terug te kijken in zijn leven ontdekte hij dat rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid altijd heel belangrijk voor hem geweest zijn; daar kon hij niet mee sjoemelen. Hij was vroeger altijd diegene die de klas uitgestuurd werd omdat hij opkwam voor zijn medeleerlingen. Door terug te kijken zag hij dat zijn grote verantwoordelijkheidsgevoel een meerwaarde van hem is. En hij zou het opnieuw aan de kaak stellen als een busmaatschappij met gladde band rijdt, maar, de volgende keer zal hij dat handiger aanpakken; dus beter timen en eerst draagvlak creëren. Hij is nu aan het solliciteren en maakt in zijn sollicitatiebrieven melding van het feit dat integriteit en openheid voor hem heel belangrijke waarden zijn. Hij krijgt daar positieve reacties op; er zijn dus bedrijven die daar ook grote waarde aan hechten. Waar een wil is, is een weg Je idealen zijn vaak zo vanzelfsprekend dat je niet kunt bedenken dat anderen die niet hebben. Zo is het laatste wat een vis leert kennen het water. Mensen met een burnout liggen als een vis op het droge. Ze krijgen de kans om erachter te komen in welke substantie ze graag zwemmen. En dan kunnen ze een omgeving gaan zoeken waar water is…” Leo Beth ziet nauwelijks terugval bij zijn cliënten: “Waar een wil is, is een weg. Als mensen hun inspiratie weer te pakken hebben, dan gaan ze die in praktijk brengen. En dat is fantastisch om mee te maken.”