1 1

Alles over dementieDe ziekte van Alzheimer en andere vormen

voor een toekomst zonder alzheimer

2 3

05

0707

08

08

10

12

1414

17

19

21

23

25

2626

27

29

30

3232

33

38

4242

44

45

48

50

Introductie

1 Wat is dementie?

1.1 Dementie herkennen

1.2 Alzheimer of een andere vorm

van dementie?

1.3 Leven met dementie

1.4 De werking van de hersenen

bij dementie

1.5 De invloed op het geheugen

en vaardigheden

2 Verschillende vormen van dementie

2.1 De ziekte van Alzheimer

2.2 Vasculaire dementie

2.3 Dementie met Lewy-lichaampjes

2.4 Frontotemporale dementie

2.5 De ziekte van Parkinson

2.6 Syndroom van Korsakov

3 De diagnose

3.1 De eerste onderzoeken

3.2 Neuropsychologisch onderzoek

3.3 Hersenscans

3.4 Laboratoriumonderzoek

4 Omgaan met dementie

4.1 Dementie bespreekbaar maken

4.2 Dementie en gedragsveranderingen

4.3 Omgaan met dementerenden

5 Medicatie

5.1 Medicatie bij alzheimer

5.2 Medicatie bij aanverwante symptomen

5.3 Ondersteunende behandelmethoden

6 Het verwerkingsproces

Neem contact op

Inhoud

alzheimer.nl

4 5

Introductie

Wie zelf of in zijn naaste omgeving

voor het eerst in aanraking komt

met de ziekte van Alzheimer, heeft

hoogstwaarschijnlijk een hoop vragen.

In deze brochure leest u meer over

de ziekte van Alzheimer en andere

vormen van dementie. Hoe herkent u

de ziekte en de verschillende vormen

van dementie? Wat komt er kijken bij

de verzorging van dementiepatiënten?

Voor vrienden en familie, maar ook

voor verzorgers van patiënten met de

ziekte van Alzheimer en aanverwante

aandoeningen.

Alzheimer en dementie in het algemeen

hebben een grote impact op de patiënt

en zijn omgeving. Steeds meer mensen

hebben met de ziekte te maken.

Momenteel lijdt in Nederland ongeveer

één procent van alle 65-jarigen aan

dementie. Bij mensen van 90 jaar en

ouder is dit meer dan 40 procent. Met

de toenemende vergrijzing zal naar

verwachting ook het aantal mensen met

dementie de komende decennia stijgen.

Organisatie ISAO is een non-profitorganisatie die wetenschappelijk onderzoek doet naar oorzaken en behandelmethoden van de ziekte van alzheimer. Wilt u voorlichting of met één van de medewerkers van ISAO over een bepaald onderwerp van gedachten wisselen, belt u dan gratis naar 0800 022 88 80

6 7

1 Wat is dementie?

Vergeetachtigheid of dementie?Bij dementie is het alsof informatie

volledig uit het geheugen is

verdwenen. Dus niet enkel een detail,

zoals bij vergeetachtigheid, maar

de hele gebeurtenis, de handeling

of het voorwerp. Daar komt bij dat

dementie niet alleen het geheugen,

maar vaak ook het gewone dagelijkse

functioneren verstoort. Dit is bij gewone

vergeetachtigheid niet het geval. Bij

gewone vergeetachtigheid is het bijna

niet denkbaar dat een persoon in zijn

pyjama boodschappen gaat doen. Bij

een persoon die aan dementie lijdt kan

dit wel gebeuren. Bij een dementerend

persoon is het stukje informatie dat hem

eraan laat denken om zich aan te kleden

voordat hij de deur uitgaat, uit het

geheugen verdwenen.

De eerste symptomen De ziekte begint vaak ‘onschuldig’ met

een lichte vorm van geheugenverlies

en een afnemend reactievermogen door

een verminderde hersenactiviteit. In de

eerste fase uit het geheugenverlies zich

door vergeetachtigheid, desoriëntatie,

verandering van de persoonlijkheid en

vermindering van het reactievermogen.

=

Iedereen vergeet wel eens wat. Lichte

vergeetachtigheid en een ‘trager’

geheugen horen bij het normale proces

van ouder worden. Oudere mensen

hebben over het algemeen meer tijd

nodig om nieuwe dingen te leren of oude

zaken te herinneren. Daarnaast hebben

ouderen meer moeite om de aandacht

ergens op te richten en die aandacht vast

te houden. Ook vinden zij het moeilijker

om verschillende dingen tegelijk te doen.

Dit hoofdstuk gaat in op het herkennen

van dementie, de verschillende vormen

en de werking van de hersenen bij

dementie.

Mogelijke symptomen van dementie

kunnen zijn:

– telkens dezelfde vraag stellen;

– verdwalen op bekende plaatsen;

– aanwijzingen niet kunnen opvolgen;

– desoriëntatie in tijd, plaats en persoon:

hoe laat is het, waar ben ik en met wie

ben ik hier;

– verwaarlozing van persoonlijke veiligheid,

hygiëne en voeding.

Mensen die zich zorgen maken over hun

vergeetachtigheid doen er goed aan een

huisarts te raadplegen. Als de huisarts

vermoedt dat er meer speelt dan normale

vergeetachtigheid, zal hij enkele testjes

uitvoeren. Eventueel wordt de patiënt

voor verder onderzoek doorverwezen

naar een specialist (zie hoofdstuk 3: De

diagnose).

Stress en dementieStress, angst of een depressie kunnen

mensen ook vergeetachtig maken.

Emotionele problemen, eenzaamheid,

bezorgdheid of verveling worden bij

ouderen wel eens verward met dementie.

Deze vergeetachtigheid is in de meeste

gevallen tijdelijk. Als de gevoelens

langer aanwezig blijven, is het belangrijk

professionele hulp in te schakelen.

1.1 Dementie herkennen

VergeetachtigheidBij normale vergeetachtigheid vergeet

iemand een detail van een gebeurtenis.

Iedereen, van jong tot oud, kent wel

momenten van vergeetachtigheid. Een

moment waarop het moeilijk is om

op een bepaald woord te komen of de

naam van een persoon te herinneren.

Iedereen vergeet wel eens waar hij zijn

autosleutels heeft neergelegd. Mensen

die lijden aan een vorm van dementie

maken dit soort situaties regelmatig

mee. Het is niet ongewoon dat men bij

vergeetachtigheid bij ouderen al snel

denkt aan dementie. Gelukkig is de

beschreven vergeetachtigheid echter

zelden een voorloper van de ziekte.

Geheugen trainen bij vergeetachtigheid Ouderen die geen symptomen van

dementie vertonen, kunnen zelf hun

geheugen trainen. Bijvoorbeeld door

het (weer) oppakken van een bepaalde

hobby. Op die manier blijven ze hun

hersenen stimuleren. Ook lichamelijke

beweging zorgt voor een extra stimulans

van de geest.

Door het hele land zijn er thuiszorg-

instellingen die geheugentrainingen

organiseren bestemd voor mensen van

55 jaar en ouder, die merken dat hun

geheugen achteruit gaat. Tijdens deze

trainingen leren mensen het gebruik van

hun geheugen te verbeteren.

8 9

Hoewel het dementiesyndroom

geen directe aanleiding is voor

overlijden, wijst onderzoek uit dat de

levensverwachting van mensen met de

ziekte van Alzheimer korter is dan die

van gezonde mensen.

Dementie gaat dikwijls gepaard met

persoonlijkheidsveranderingen en

momenten van angst, achterdochtigheid,

neerslachtigheid, boosheid, rusteloosheid

of lusteloosheid. Ook komen

zwerfgedrag en verstoringen van het

waak-slaapritme voor. De ontregeling

van emotie en gedrag wordt niet alleen

veroorzaakt door de achteruitgang van

de hersenen, maar heeft ook te maken

met het leren omgaan met de ziekte door

de patiënt zelf.

Ondanks een verstoord denken, ervaren

dementerenden psychische en fysieke

pijn. Ook kunnen ze verdrietig of angstig

zijn, doordat ze vertrouwde handelingen

niet meer kunnen verrichten. Voor

naasten betekent dementie een langdurig

verwerkingsproces om het verlies van

een persoon. Zorgen voor een familielid

of vriend met dementie is een zware

opgave die een forse aanslag kan zijn op

het welbevinden en zijn gezondheid.

1.2 Alzheimer of andere vorm van dementie?

Er zijn verschillende vormen van

dementie. Op dit ogenblik zijn er in

ons land ongeveer 250.000 mensen

aan het dementeren. Van hen lijdt

ongeveer 70 procent aan de ziekte

van Alzheimer. Andere mogelijke

oorzaken van dementie zijn hersenletsel,

medicijngebruik, verkeerde voeding, een

stofwisselingsstoornis, een hersentumor,

een slecht werkende schildklier of

andere ziekten zoals de ziekte van

Parkinson. Dementie kan dus het gevolg

zijn van verschillende aandoeningen of

stoornissen.

De ziekte van Alzheimer is vooralsnog

onomkeerbaar. Ondanks uitgebreid

wetenschappelijk onderzoek is de

oorzaak van de ziekte onbekend en zijn

er nog geen behandelmethoden voor

genezing. Sommige andere vormen van

dementie laten zich wel behandelen.

Het is steeds van groot belang om de

oorzaak snel vast te laten stellen en met

een geschikte behandeling te starten.

Hoofdstuk 2 van deze brochure gaat

uitgebreid in op de verschillende vormen

van dementie.

Vergeetachtigheid

– kan iedereen overkomen;

– heeft betrekking op details;

– hoeft niet vooraf te gaan aan dementie;

– is pas dementie als hele gebeurtenissen uit

het geheugen verdwijnen in plaats van

details.

Dementie

– is een syndroom waarbij steeds minder

hersencellen goed functioneren;

– komt vooral voor bij oudere mensen;

– heeft zowel invloed op de patiënt als op

zijn omgeving;

– maakt de patiënt afhankelijk en ontregelt

de emoties;

– is niet te genezen.

1.3 Leven met dementie?

Bij dementie functioneren de hersenen

onvoldoende. In sommige delen

van de hersenen houden cellen op

met functioneren en sterven af. De

dementerende verliest het vermogen

om helder na te kunnen denken. Het

geheugen laat (steeds meer) te wensen

over en het taalbegrip loopt terug.

Dementie uit zich ook in stoornissen bij

het denken, waarnemen, redeneren en

handelen.

De ernst van de symptomen, de

prognose voor het ziekteverloop en

de levensverwachting zijn afhankelijk

van de oorzaak van dementie. De

achteruitgang van de hersenen verloopt

over het algemeen traag en is vaak

al jaren bezig als de diagnose wordt

gesteld.

Gedurende het verloop van de ziekte

maakt zelfstandig functioneren plaats

voor afhankelijkheid. Deelname aan

sociale activiteiten wordt moeizaam en

langzaam raakt de patiënt het contact

met het dagelijks leven kwijt. De

patiënt verliest het vermogen om zaken,

situaties en mensen te herkennen. Hoe

pijnlijk ook, er komt een moment dat

de patiënt zelfs directe familieleden en

andere dierbaren niet meer herkent. Het

vermogen om taal te gebruiken of te

begrijpen, gaat op den duur verloren.

1