dederlandse visse rshun spookvloot

Algemeen Dagblad 4 novernbe 2000

,

Voor altijd veroordeeld to1De loopgraven zijn er nog; doden worden nog steeds geborgen. Het Belgische Ieper ligt all

14 · AD MAG AZINE

!eGrote Oorlog:lar op de frontlijn. Door Micha Kat & Theo Toehosch

4T THEGOVW OYTH E SUN, A,VD lN THE MORNINO,

we WIU U'member them. Een kleine houtenkist verdwijn t in het graf Op de zon ~

overgoten begraafplaats staan bijna hen­derd mensen . De meeste n, ook de man

die de laatste regel van Laurence Binyens gedicht rortheFallen voordraagt. zijn leden van de Durham Light In­fantry. Vijfendertigduizend mannen uit het noordoos ­ten van Engeland vochten in het regiment ; de soldaatdie vandaag wordt begraven was een van hen. Terwijleen geestelijke voorgaat in gebed , kijken de vijftig DLI ~

veteranen in groene blazers Strak voor zich ui t. Een vanhen, met een bors t vol glimmende medailles, legt eenkrans van plas tic klaprozen naast hel graf en salueert.Twee trompettisten blazen The LIst Ibst, vaandels wor­den omhooggestoken en het groepje marcheert weg.

Terug in de bus vertellen ze gretig over hun avon­turen onder Montgomery bij Tobroek in Libië, tijdensde landing op Sicilië in 1943 ofin Korea in 1952. "De laar­ste veteraan die in 'Ik GreatWilr vocht is enkele wekengeleden gestorven. Hij was honderd jaar", vertelt de 88~

jarige Jacko Felton. die in India en Birma heeft gediend .Voor mannen aIs Felton draai t het leven om de DU~

association. De ene keer ontmoeten ze elkaar bij de jaar­lijkse domino , dans en wlust-compenrie , de anderekeer. zoals nu , op een begraafplaatsniet ver van de slag­velden van de Eerste Wereldoorlog

ALS H ET DUITSE LEGER IN 1914 BELGI~ BINNENTREKT EN

Oroot-Brittan nië Duits land de oorlog verklaart. staan deBritten aanvankelijk te trap pelen om ten strijde te trek­ken . Zo ook soldaat Thomas Hughes van het TweedeBataljon van de Durham Light Infantry. Op de boot. opweg naar de oorlog, schrijft hij voor de grap een briefjeaan zijn vrouw, stopt het in een fles en gooit het over­boord . Hij we et dan nog niet dat hij twaalfdagen later,op zijn eerste dag in de loopgraven, zal omkomen . Defles wordt pas SS jaar later door een visser uit zee gevist.

De Duitse eenheden walsen over België heen, metuitzonde ring van een klein stukje in het uiterste zuid­westen, bij het stadje Ieper. Daar brengen de Britten zetot Staan. Rond leper ontstaat een uitstulping in het

Soldateneert Veteranen van de Durham Light Infant rybrengen de laatste groet aan een teruggevonden kameraad.

AD M A GA Z I N E · 16

westelijk front, de Yp'" sa/1<1It. De soldatenin de saltent zijn extreem kwetsbaar: zeworden aan drie kanten omringd door deDuitsers, die met hun kanonnen het helegebied bes tri jken en Ieper volledig aan puinschieten . Terugtrekken achter het riviertjede ijzer zou tactisch verstandiger zijn gc~

weest maa r de beve lhebbers besluieen an­der>, leper moe' het symbool worden vande Britse onverzettelijkheid tt:gen de Hun­nen uit het (X)Ste.I1 . Met de steun van hetthu isfront zit het wel goed. 'Van prinsesMary en Vrienden thuis' staat op de kerst­kaarten die de loopgraven tegen het eindevan het jaar bereiken en de soldaten naast

een mmyChristmas ook een t'iaoriousnewyNTwensen. De oorlog kon immers nooit langduren . Die eerste oorlogswinter komt het opveel plaatsen langs het front spontaan toteen kerstbestand. Men zoekt elkaa r op innie mandsland en hier en daar wordt zelfseen vr iendschappelijk partijtje voetbal ge­speeld. Maar de zomer daarop ontaardt hetconflict in een smerige loopgravenoorlog.

10 . AD MA CAZINE

De soldaten graven zich in, boven het maai­veld heersen de mitrailleur, de vlammen­werper, gd5 en tanks. Die oorlogszomer valthet eerste miljoen doden.

ROSD IEPERWORD~ NOG AUlJD Zo'N

honderdduizend soldaten ver­mist . vertelt Barry Murphy vande Commonwealth War Gr.IVCS

Commission. d ie namens Groot-Brittannië,Canada. Australië, India, Nieuw-Zeeland enZuid-Afrib ' ,' miljoen gr3\'Cll onderhoudtverspreid over de hele wereld . Murphy be­schikt over 4 0 medewerkers, meest tuin­mannen, d ie bijna tweehonderd begraaf­plaatsen in \Vest-Vlaanderen onderhouden."Een pur jaar geleden Wd:S een begrafenisnog zeldzaam. maar nu worden er regelma­tig stolfd ijke overschonen gevonden. Datheeft te maken met de bouw van nieuwe in­dustrie terreinen rond Ieper. Voor de bouwbegint,mogen amateur-archeologen de gronddoorzoeken, Alleen al bij Boezinge zijn hetafgelope n jaar de overblijfselen gevonden

Britse loopgraaf E~~~

van,38 Cernenebest-soldaten," Zo'n macabe:re ontdekking begint meesra l met de vondsvan een schoen of jas, waarin bij nader onderzoek een bee:n, heup of compleet skeleblijkt te steken. De amateur-archeo logen halen dan de Rijkswacht erbij die vasrsteh dahier geen sprake is van een slachtoffer valeen misdrijf Daarna mag een speciale afdeling van het ministerie van BinnenlandsZaken uitzoeken of het om een soldaat uihet Gemenebest, Frankrijk of Duitsland 8""1Alsdat duidelijk is, worden de overblijfselerovergedragenaan instanties ui t de berrokkerlanden. Zij zorgen voor de begrafenis. Identificatie is zelden mogelijk, vertelt Murphj"De soldaten hadden wel naamplaatjes, maadie waren van vergankel ijk materiaal. Sommigcn kochten daarom nóg een naamplaatjevan beter materiaal. maar ook die vin den Wo

zelden omdat het regel was dat de makkervan de gesneuvelde zo'n naamplaatje vcrwijderden en meenamen om te bewijze n dat hiwas omgekomen. \Ve moet en het dus doelmet metalen insignes, zoals bij die DLi'SOl

Om tien over drie inde ochtend brengen de Britten de bommen tot ontploffing.1huis in Londen rinkelen de inktpotjes op het bureau van premier Lloyd GeOlge.daal. waardoor we in ieder geval kunnenvaststellen bij welk onderdeel bij hoonde. Inde Tweede Were ldoorlog losten ze het pro'blee m op door soldaten twéé naamplaatjes tegeven."

De bus gaat richting Boezinge. naar hetindustrieterrein langs het Iepers Kanaalwaar de zojuist begraven soldaat is geven ­den. Tussen de loodsen en fabrie ken in aan ­bouw zijn vier mannen druk in de weer. TheDimrs, zo noemen ze zichzelf, dit groepjeBelgen dat in zijn vrije tijd zoekt naar over­blijfselen uit de Eerste Wereldoorlog. Van degemeente Iepe r hebben ze toes temming ge'kregen om het al tachtig jaar braakliggendeter rein te onderzoeken voo rda t de graafma­ch ines aan de slag gaan. Het fotoboek metvondsten wordt opengeslagen. Mu nitie, ge­weren, granaten, een kn uppel, de resten van

een Engels-Frans woordenboek. een kaart­spel. een kunstgebit en botten van een dooreen bom uiteengereten paard vormen deeven bo nte als bizarre verzameling. Demeest recente von dst is een waterpomp. ge;maakt in 19'5 in de fabriek van F&] HoskingLtd. te Londen, vlakbij de waterput waar deso ldaten hun dor st lesten. Put en po mpmaakten deel ui t van een loopgravens telseluit 1915. Als kleine jongens storten de vete­nmen zich op de bakken met opgegraven ko­gels. T he Diggers, die voo r het eerst bezoekkrijgen van vertegenwoordigers van een regi­ment, zijn op hun beun ontroerd als hun eenboe k wordt aangeboden over een mun itiela­briek in Durham Counry, waar tijdens deoorlog veel Belgische vluch telingen werkten .In ruim een jaar hebben ze op deze paar vier­kante kilom eter 101 slachtoffers gevo nden. De

begraven ou-soldaat is waarschijnlijk in 1915omgeko men. Hij is namelijk zonder helmge­vonden, en helmen werden pas een jaar laterin het Britse leger gemeengoed . "Typ ischBrits", zegt een veteraan. "Altijd slech t voor­bereid de eerste slag verliezen, om daarnawijzer geworden de oorlog te winnen ."

DE LOOPGRAVEN BIJ BOEZINGE VORMDEN H ET TO­

neel van de eerste gasaanval van de EersteWereldoorlog. O p 22 ap ril 1915 staakt en deDu itsers volkomen onverwacht de al wekenaanho udende zware besch ietingen. Britse.Canadese en Franse soldaten die hun hoof­den nieuwsgierig boven de loopgraaf ui tsta­ken. zagen een gele wolk naderbij komen.Art hur Conan Dcyle, de schepper van Sher­loek Holmes, die een zoon in de oorlog ver­loo r, schrijft in zijn zesdelige geschiedwerk

Duitse loopgraaf

AD MA GAZIN E 17

Mool'd in dl'ievoud: De OOl'Iog ..ond lepe..

'lhe BntishCampaign in !tante and Flanders, 'DeFranse soldaten staken opeens hun armen inde lucht, grepen naar hun keelen vielenhap­pend naar adem ter aarde. De meesten bleventer plekke dood liggen. maar velen renden, [Q~

taal hulpeloos tegen dit duivelse strijdmiddelals gekken uit de gele mist naar de achter­hoede, dwars over de loopgraven. Sommigenstopten pas toen ze in Ieper waren, anderenrenden naar het kanaal en staken dat over."

Md als enige bescherming een 'masker'bestaande uit in urine gedrenkte sokken enlappen, weten Canadese en Britse eenhedenwonder boven wonder te voo rko men dat demet gasmakers uitgeruste Du itsers naar Ieperkunnen oprukken. Er vallen zestigduizendgeallieerde slachtoffers, tegen dertigduizendDuitse. Na Ieper 2, zoals de slag wel wordtaangeduid. ontstaat een pa tstelling die tweejaar standhoudt. De Duitsers krijgen de Brit­ten niet uit de salient weggeschoten, de Brit,ten bestonnen keerop keer tevergeefs de heu­velrug ten zuide n van leper waarvandaan hetDuitse geschut de Britse stellingen bestrijkt.Er zit voor de Britten maar één ding op: deDui tsers letterlijk van de heuvelrug af blazen.

De Durham Light Infantry telde nogalwat ex-mijnwerkers. Z ij werden opgenomenin speciale regimenten, Tunneling Ccmpa­nies, die de heuvelrug op 24 plaatsen onder­mijnden . Aanvankelijk wo rdt voor deze klusin Engeland een speciale boormachine ont­wikkdd. Het apparaat weegt 7.5 ton en rit op~

geborgen in 24kratten die in drie treinwagonsvanuit Engeland naar het front worden ver­voerd. Onder dekkingvan de nacht zetten deBritten het apparaat in elkaar. De boor doethet geweldig Hij gaat drie keerzo snelalsan­dere graafmethoden. Maar als na zeven uurboren de volgende ploeg arriveert en deze demachine weer VIiI aanze tten, geeft het (§:.­

vaatte geen sjoege meer. Hij rit muurvast inde mod der en daar, op zo'n 25 meter diepte,moet hij zich nog steeds ergens bevinden.

De tu nnelers moeten de klus met spier­kracht klaren. Op 7juni 1917 is het zover. Omtien over drie in de vroege och tend brengende Britten een half miljoenkilo springstoftotontploffing. In Londen rinkelen de inktpotjesop het bureau van premier Lloyd George.Tachtigduizend soldaten klimmen uit deloopgraven en verdrijven de Duitsers van deheuvelrug. Ieper 3 is begonnen. Opperbevel­hebber Haig drukt een grootscheeps offensiefdoor, maar de aanval loop t na een paar ki lo­mete r vast in de modder rond Passendale.

Het einde van de oorlog komt maandenlater en aan het Franse front. De geallieerdenbelevendaar nog enkelebenauwde ogenblik­ken als d e Du itsers in het voorjaar van 191.8een groo t offensiefstarten en veel terrein ver-

Vellig heenkomen: Deeerste loopgraven'N3J"enveredelde greppels. later verscheen het beton.

Voozjaar 1917: OeaeaJlleerdenbesluiten tot eenoffensief omleper; eenuitval Inoostelijker1chUng,naar Passendale enGheluvelt, gevolgddooreenorten­sfef richt ingOostende.2':tuni: Negentien mijnen maken

eenmndeaan deDuitse stemn­gen.Ervallen 24.000 dodenaanDuitse kant.

15.ful:i: Beginvan het bombar­dement opde Duitse stellingen.

31 juli: Beginvan deaanvaLHierendaar wordt eenpaarkilometergewonnen,maarhevige~va1

maa kt dat degevechten na eenpaar dagen stil komen te liggen.Daarna zijnalledOOf'braakpogln­gengedoemdt emislukken.16 aaguatu5: Nieuwe aanval,weerveteduizendendoden.september. Oe maand Isdroogenmooi;de strijd wordt hervat.4 oktober: De teructrte SlagbijBroodselnde.Kort daarop komtde regenweer Inbakkennaarbeneden. OeBritse bevelhebberHalgweet echter van8S6nophou­den. De rest vande maand con­centreren de geveentenzichomde resten vanPassendale.20 lI~mber: Passendale valt In&eaJlieerde handen.Halggalasthetoffensiefaf. HetIs een totalemislukkinggeworden. leper 3kostbektezijden eenkwart milJoenslacht offers.

gasaanval van de OOrlog.. Doorpaniekaan geallieerde zUdeont­staa t eengat van meerdere kilo­meters. Canadese en Britsereserves weten eendoorbraakte voorkomen.

,,, .....JfO'eM..

' ............d... ' . " _ _ •

9 oktober 1914: Antwerpen 22 aprU 1915: leper 2.om hetgeeftzich over. DeDuitsen ruk- vertnlk van elr divisies naar hetkensoelverder op. Oostfront t emaskeren,voeren12 oktober. In eenpoginghen de Duitsers zware beschietingenterugte drijven doet de Franse uitgevolgd dooreenaanvalmetopperbgvelhebber Joffnl een chloorgas, de eerstetegenaanval tenzui-denvan leper. '1 " .. "'; D Belqie

18 oktober. Het I o~1tU 1111 • ••• t .. . •. ". •Duitse offensiefloopt netbulten destad vast. = I .. .. -,29 oktober. Deeer- \ .... .....-- ......

~ , .. ' :ateslagom leper.De ""..J:.o.. ....- _ ; ..Duitse opperbellel- -... :....." _ •hebber Voo ~ f " ..)ou-.. .. :. (:; _.Falkenhayn ope nt '. 'l. ..... _ - :

eenotfensleftegen \ \. ... ... :---"" :', ... .. .de Britse ste llingen. \<' 2-,, " •DeDuitse llerlieze n ... -_. _ ...1 .~~ .. -" '.,11<9' :zIJnenorm, maar op 1- ~.- ' I •

~ o......w.. ·31 oktober breken ze -..:-.... 'dOOf'. De laatste \ /Brttse reserve-een- ---... , \held weet eenramp / ..... .te voorkomen. , , •..u.._ .11 november: EenDuitseelite-eenheid,de Pmlslsche Garde.doet een laatstedoorbraakpoglng.De5200 Ught In1antry (die hon­derdJaar eerder bU WaterlOONapoleonsKelzerlUke Gardehad gestuit) slaat de aanval af.Einde van leper 1.Intotaal vielen5aooododen.

18 AD MAGAZ INI': fOT O, F U IS "~ l

Opdat we niet vergeten: Oeoorl og rondom leper heeft een miljoen slachtoffers geëist. Jn de murenvan de Meensepoort, aan de rand van de stad, zijn de namen van 35.000vermisten aangebracht.

Boeken ovezoWO I- tee 'Iaf1 Bergen,Zacht eneervoLlijdenen

sterven in eengrote oorlog,uitgeverij sou.- R1chard Heijst9l", 'eper 14-18,uitgeverij

tannco,- Chrlsje en Kees 8r'ants, Velden vanweleer.

Reisgids naBrde Eerste WereldoorlogNijgh & van OItmar.

BeDen~gheden

- Museum In Randen flelds. GroteMarkt 34, B· 8900leper, tel 0511228584(ook voor rondleidiJ'lge1\ wandel- en fiets­routes)

- St. George Memorlal Ch,.urch,EI....erdi ngsestraat (achter de kath edraal)

- The Shell Hol e (mllitar;aW'inkel enBed&Breakfast), D'HondtStraat 54

- Menenpoort. Hier wordt Iedere avondomacht uur The last Post geblazen.

Websites- Allesover de Eerste. WerektClOt'fclg:

www.worldwar1.com- Voorliefhebbers van militaire geschiede­

nis en mirttaria:www.westemfront.co. ukwww.wfa.com

- Museum In Randers Flelds:www.lnnand ersftelds.be

2 0 · AD M A G AZISE

overen , maar als deze aanval is afgeslagen. ishet keerpunt bere ikt. Duitsland heeft zijnlaatste krachten en reserves verspee ld en te­kentop u november 1918 een wapenstilstan d.

FREDERICK lOGE;NS, TWEEDE LUlTENA},ï VAN HET

13de Bataljon van de DL! is dan al dood , Hijligtop de Railway Graveyard bij Zillebeke. Inhet register bij de ingang staat een kon ver­slag uit de London Gazetu van 31 juli 1917. Tiendagen na de grote ontploffingen raakt Youenstijdens een patrouille gewond. Hij keen terugnaar zijn loopgraafbij HilI 60 om zijn won ­den te laten verzorgen. maar amper aangeko­men raken de troepen in zijn loopgraaf doo rzware besch ietingen in paniek. De luitenantprobeert zo snel mogelijk een machinege­weer in stelling te brengen, maar terwijl hijdaarmee 'bezig is valt een bom naast zijn voe­ten die echter nog niet ontploft. Youens raaptde bom op en gooit hem over de borstwering,richting de Duitsers. Er valt een twee de bom.Wéér raapt hij hem op . Ket wanneer hij debom wil weggooien, ontplofi deze. Youens is

op slag dood. Er is geen twijfel mogelijk, zomeldt de kran t, dat dankzij zijn dappere ge­drag de aanval kon worden afgeslagen. 'ïou­eJ1S kreeg postuum het Victoria Cross . H ij iseen van de zes ou-soldaten die in de EersteWereldoorlog deze hoogste Britse militaire

onderscheiding - waarvoor heldhaftig ster ­ven bijna een vereiste is - kreeg. Hij zaldaarom niet worden vergeten.

Het loopt tegen het einde van de dag, deavondzon scheen langs kastanjebomen engrafstenen, als de ou-veteranen zijn grafop­zoeken. 'Ihqgpv< rhetrJUlortin, DUT today klinkthet . En daar is weer de krans met plasticklaprozen, het symbool van de gevallenen opde velden van Vlaandere n. Klaprozen ook opde houren kruisjes die hangen in de Menen ­poon in Ieper. Hier en daar is een pers()(m~

lijke groet gekrabbeld aan een van de vijftig­duizend soldaten, van wi e alleen de naamnog rest , gebeiteld in de poort. Iedere avondom acht uur blazen vier bran dweerliedenhier 'Thl Last Post. TOl voor kon deden ze datvoor een handjevol toeschouwers; regen ­woordig verzamelen zich 's avonds hender­den toeristen en vete ranen. De ou-veteranenzijn ook present , keurig in her gelid. Wc.crdraagt de voorganger de regels van Binyonvoo r die elke veteraan van buiten ka lt:

'Ihq ,hall net grow D!cl,as ue tha, art I,ft regrow old;Ag ,hall nor weary ,hem,nor theyears condemn.Ar rhegoing of thesun, andin the moming\Véwil!renumbtr them. •