alg did lessen 2002-2003 - UGent › ~aaelterm › slides › alg_did... · 1. Leren is doelgericht...

1

A. Aelterman, algemene didactiek 2002-2003

Academiejaar 2002-2003allserv.rug.ac.be/~aaelterm/slides

Algemene didactiekProf. Antonia Aelterman


syllabus

Online beschikbaar op allserv.rug.ac.be/~aaelterm/Bijlagen: n Eindtermen: www.ond.vlaanderen.be/dvo/n Beroepsprofielen: www.ond.vlaanderen.be/“edulex” aanklikken, dan “wetgeving”, dan

“lerarenopleiding”: decreet op beroepsprofielen

2


Oproep opleidingscommissie

Vier studenten uit verschillende optiesKandidaturen bij decanaat PPW, voor 15 oktober, 17uInschrijving voor ailo is vereist


Opleidingsconcept ailo

Onderwijsvisie gesteund op de vragen: “welke rol speelt de leraar in het onderwijs?” en “welke rol speelt het onderwijs in de samenleving”Parallel tussen onderwijsvisie en opleidingsvisie

3


Kenmerken van opleiding

Praktijkgericht:n Vanuit actuele thematan Aansluitend bij actuele theorieënn Aanzet tot zoeken van voorbeelden


Persoonsgericht:n Uitgaan van ervaringen en “subjectieve opvattingen van

studenten”: zij kleuren de manier waarop studenten tegen de opleiding aankijkenn Reeds gesocialiseerdn Tip: sluit aan bij beginsituatie van uw leerlingen: krijg zicht op

hun voorkennis, vooroordelen, …

n Activerende didactiek:n Door reflectien Probleemstellend werkenn zelfstudie

4


socialisatie

Socialisatie is het proces waarin het individu gedragswijzen verwerft

en wordt opgenomen in de samenleving of in kleine verbanden,

doordat hij zich waarden, normen, symboolsystemen en interpretatiepatronen van de betreffende groep of samenleving eigen maakt


LERAAR - MAATSCHAPPIJ

cultuurparticipant

LERAAR - SCHOOL/ONDERWIJSGEMEENSCHAP

lid van schoolteam lid van de onderwijsgemeenschap

begeleider van leer- enontwikkelingsprocessen

LERAAR -LERENDE

inhoudelijke expertpart

ner

van

exte

rnen

inno

vato

r/on

derz

oeke

r opvoederorganisator

partners van ouders/verzorgers

5


Emancipatorische onderwijsvisie

Leerlinggerichtn Uitgaan van de beginsituatien Leerling als persoon

n recht zichzelf te zijnn fundamentele eigenheid van de mensn fundamentele gelijkwaardigheid

Procesvisien Ontwikkeling van de leerling belangrijkn Staat tegenover productvisie: leerstof, kennis staat

centraalVergelijk met opleidingsvisie:n Persoonsgericht: nadruk op ontwikkeling, groei van

leraar (reflecterend handelen)


“Men is geen leraar, men wordt het telkens weer, met elke nieuwe klas, met elk volgend uur”

6


Doelstellingen les 2

De componenten van het model van didactisch handelen kunnen onderscheidenDe maatschappelijke functies van het onderwijs kunnen definiërenDe algemene doelstellingen van het onderwijs kunnen situeren in het eigen vakgebiedKenmerken van effectieve leerprocessen kunnen benoemen


beslissingsmomenten

Doelstellingen: n Bevatten steeds een leerinhoud en een bepaling van

gedrag(sniveau) n Onderwijsvisie – eindtermen – leerplandoelstellingen -

lesdoelstellingen

Leer- en onderwijsproces: n proces van interactie leerkracht- leerlingn leerstof, methodes, media

evaluatie

7


eindtermen

Minimumdoelstellingen die leerlingen op het einde van een onderwijsniveau (lager, secundair onderwijs) dienen te bereiken voor de algemene vakken (ontwikkelingsdoelen voor kleuter- en buitengewoon onderwijs)Basiscompetenties voor optiegebonden vakkenHaalbaar voor de meerderheid van de leerlingenEen maatschappelijke consensusVakspecifieke en vakoverschrijdende eindtermen (leren leren; burgerzin; gezondheidseducatie; sociale vaardigheden; milieu-educatie)


Principes waarop de eindtermen steunen

Emancipatorische onderwijsvisie:n nadruk op actief lerenn harmonische vormingn zorgbreedte

Horizontale en verticale samenhangBewaking van de studiebelastingBewaking van de kwaliteit van het onderwijs

8


beïnvloedingsfactoren

de leerkracht: bekwaamheid, interactiestijl, opvattingen, waarden, engagement, attitudes de leerlingen:n individuele leerlingenn de socio-structuur van de leergroep

de situationele omstandigheden: beschikbare ruimte, leermiddelen, momentane gegevensexterne factoren: de school, onderwijsbeleid


leerlingen

Directe leerlingkenmerkenn Voorkennis, leersituatiebeleving, vakbelevingn Socio-structuur van de leergroep

Leerpsychologische kenmerken:n Leerstijln Metacognitieve kennis en vaardighedenn Motivatie

Algemeen psychologische kenmerkenn Intelligentie, socio-emotionele structuur

Indirecte leerlingkenmerken

9


Onderwijs en opvoeding

Onderwijs: n Gericht op verhogen van handelingsbekwaamheidn systematisch en planmatig: intentioneel lerenn door omstandigheden te creëren die het leerproces

gunstig beïnvloedenOpvoedingn Eveneens doelgericht in functie van

handelingsbekwaamheidn Meer algemene doelstellingen, niet gebonden aan

leerstof


Begeleider van leerprocessen

de beginsituatie van lerenden en leergroep bepalendoelstellingen kiezen en formulerenleerinhouden/leerervaringen selecterenleerinhouden/leerervaringen structureren en vertalen in zinvolle opdrachtende methodische aanpak en groeperingsvormen bepalen

10


leermiddelen kiezen, aanpassen en ontwikkelende evaluatie voorbereidenkrachtige leeromgevingen realiserenproces en product evalueren


Maatschappelijke functies van het onderwijs

1. de kwalificatiefunctie: ontwikkeling van instrumentele kennis en vaardigheden2. de selectie- of allocatiefunctie3. de identificatie- of integratiefunctie: overdracht en intergatie van waarden

= samen de maatschappelijke reproductiefuncties

11


4. emancipatiefunctie: optimale ontplooiing van het individu in functie van een grotere mondigheid, onafhankelijkheid en meer kansen voor een grotere zelfbepaling binnen een democratische samenleving


Spanning reproductie - innovatie

Onderwijs beschikt over een “relatieve autonomie” :n Cultuur als dialoogn Subjectieve cultuurn cf. de leraar als “cultuurparticipant”, de “leraar

als intellectueel”Dynamische socialisatietheorie: individu als actief handelend t.a.v. maatschappelijke krachten

12


Enkele maatschappelijke ontwikkelingen

exponentiële kennistoenamecomplexiteit van maatschappelijk leven en arbeidssituatiesconcurrentie, mondialiseringveranderende gezinssituatieseconomisme, pluraliteit aan waardenveranderende jeugdculturen


Algemene doelstellingen van het onderwijs

zelfstandigheidsociabiliteitdoorzettingsvermogendrang naar inzichtbeslissingsvermogenproductiviteitobjectiviteit

13


relativiteitszinkritische zinnatuurlijkheidvolkomenheidstructureringordelijkheidongecomplexeerdheidongedwongenheid


Algemene attitudes

Zijn een uiting van cultuurvolwassenheidze laten toe op een persoonlijke manier om te gaan met de “objectieve cultuurgoederen”d.w.z. deze om te zetten in “subjectieve cultuur”

14


herhaling

Visie op actieve rol van het onderwijs, leidt tot de formulering van een aantal algemene doelstellingen, vertaald in attitudesLeerlingen uitrusten met een competentie die hen in staat stelt om te gaan met de uitdagingen van de samenlevingLeerkracht vertaalt die attitudes in werkbare doelen die via de vakinhouden aan bod komenTegengewicht op een eenzijdige nadruk op

vakkennis


15


Visie op leren

Gedefinieerd vanuit de “constructivistische leertheorie”: de mens als verwerker van informatie

Cf: de eindtermen en de beroepsprofielen


Leren:

Duurzame verandering bij de persoon

Soorten leerprocessen:n Cognitieven Dynamisch-affectieven Motorische of psychomotorischen sociale

16


Kenmerken van effectieve leerprocessen (in schoolverband)

1. Leren is doelgericht

2. Gericht op duurzame resultaten en transfer


Kenmerken van leerprocessen gedefinieerd vanuit de constructivistische leertheorie

1. Leren is een actief , constructief proces

2. Leren is cumulatief n belang van voorkennis; n opletten voor misconcepties!

17


3. Leren is zelfgereguleerd:n Metacognitieve kennis:n Algemene opvattingenn Opvattingen over je eigen kennisn (declaratieve kennis, procedurele kennis, situationele

kennis)

n Metacognitieve vaardigheden:n Zich oriënteren, plannen, berwaken, toetsen,

reflecteren (modeltaak voor de leraar!!)n Bevordert transfer


4. Leren is contextgebondenn Leren aan ervaringenn Authentieke, reële situaties

“leren is de betekenis van de dingen veranderen door ze in een context te plaatsen” (Dewey)

18


Leren is coöperatief: leren is een gedeelde activiteitn Kennis als sociale constructien Zone van de naaste ontwikkeling


Fasen in het leerproces (gedrags-, beheersingsniveau)

1. Weten:n losse elementen

2. Inzien:n Verbanden(kennen)

3.Toepassen (productief, creatief)(kunnen)4. Integreren: (zijn)n Slaat op spontaan gedragn Doorgedreven toepassing= van partieel naar integraal leren

19


inhoudsniveau

1. Feiten2. Begrippen3. Relaties4. Structuren

= (kennis)5. Oplossingsmethodes, vaardighedenn (algoritmen, heuristieken) = vaardigheden

6. Attitudes= van beperkt naar fundamenteel leren


transferniveau

1. Vaktypisch leren2. Vrij algemeen lerenn Theoretisch wetenschappelijke transferkringn Technischen Maatschappelijken Esthetische

3. Algemeen leren

20



Resultaten onderzoek “welbevinden”

T.a.v. de leraar als begeleider van leerprocessenn Vakkennis, van vak houdenn inspraakn gebruikscontext, aanschouwelijkheid: lessen die voorbereiden

op het echte leven (“leraar maakt leerstof tof of saai”)

n leerplan “te veel excuus”n te weinig afgestemd op leerling: “werken volgens het boekske”

21


Resultaten onderzoek welbevinden

Leraar als begeleider leerprocessen

n ongepast gebruik van leermiddelen, slechte accommodatien eentonigheid in werkvormen: nood aan meer “zelf doen”,

oefeningen, groepswerk, spelvormen, …n vragen mogen stellen, meer hulp bij verwerken leerstofn te veel huiswerk, slecht gepland; nut?n te hoge prestatie- en werkdruk (toetsen!ouders!):

onduidelijkheid in wat te leren, te weinig aandacht voor inzet, te weinig feedback


Onderwijs vandaag?

Onderwijscultuur i.p.v. leercultuurn Te grote kloof tussen schoolse kennis en het

leren buiten schooln Te veel “hapklare” brokken

“onderwijs maken betekent leerhandelingen plannen, m.a.w. krachtige leeromgevingen creëren”

22


Krachtige leeromgeving

1. Gepaste inhouden2. Contextgebondenheid 3. Affectieve component4. Activerende didactiek


Naar inhoud

Gericht op een goed evenwicht m.b.t. alle categorieën van kennis en vaardigheden:n domeinspecifieke kennisn meer algemene kennis en vaardigheden, in het

bijzonder de heuristische methodes n metacognitieve kennis en vaardighedenn leervaardigheden en -strategieën

23


Affectieve component

1. Overtuigingen (i.v.m. vak en intelligentie), attitudes, motieven en emoties

2. Wijze van attribueren: causale attributie


Hoe beïnvloeden?

Leergerichtheid (leerdoelen): intrinsieke motivatiegeloof in ontwikkeling van intelligentie

Prestatiegerichtheid (prestatiedoelen): extrinsieke motivatie

24


Hoe beïnvloeden?

Stimulerende rol van leerkracht:n Invloed op de doelenn Invloed op de juiste inschatting (op beeld dat leerling

van zichzelf heeft)Stimulering positieve attitudes:n Feedbackn Nadruk op veranderbaarheid n Betrokkenheid n Nieuwsgierigheid opwekkenn Veilig klimaat: zelfvertrouwen, emotionele

belemmeringen wegnemen


faalangst

vooral bij leerlingen met prestatiegerichtheidvooral bij hogere denkactiviteitenmislukken wordt toegeschreven aan interne stabiele kenmerken

25


Hoe faalangst herkennen?

lichamelijke signalencognitieve signalen: onzekerheid, negatief zelfbeeld, tunneldenken, ik-gericht, mijdingsgedrag, …onrustig bij toetsen, chaotisch te werk gaan, …


Houding leerkracht

Vriendelijk, rustigPositieve verwachtingen scheppenWederkerigheidJuiste attributies achterhalenOverzichtelijk werkenRegelmatige toetsbeurten, voldoende tijd geven

26


Activerende didactiek

1. Een stimulerend klimaatn Probleemstellend werkenn Zone van naaste ontwikkelingn Sequentie van de leertakenn Afwisselend individueel en coöperatiefn Authentieke situatiesn Nodige denktijd


activerende didactiek (vervolg)

2. De leraar als begeleider:n modellerenn coachen en scaffoldingn laten expliciterenn laten reflecterenn laten explorerenn = gedeelde verantwoordelijkheid

n generaliseren (decontextualiseren)

27


activerende didactiek (vervolg)

3. Een aangepaste sociale context: klas als leer- en onderzoeksgemeenschapn Groepswerk, interactien Respect

4. Een geleidelijke overgang naar zelfsturing: van externe sturing, over gedeelde sturing naar zelfsturing


eindtermen leren leren

1. Vaardigheden op vlak van uitvoeringn m.b.t. losse gegevensn m.b.t. samenhangende informatien (je oriënteren, begrijpen, verdiepend werken,

herhalen

n problemen oplossenn informatiebronnen gebruiken

2. Vaardigheden op vlak van regulering

28


eindtermen leren leren

3. Op vlak van houdingen (affectieve verwerkingsactiviteiten)

4. Op vlak van studiebegeleiding


Voorbeeld heuristiek

Fase 1: “waar gaat het over?”n opgave goed lezenn alles op een rijtje zetten: probleemrepresentatie

Fase 2: “hoe ga ik het aanpakken?”n op zoek naar de oplossing

29


vervolg

Fase 3: wat is het antwoord?n optekenen van het antwoord

Fase 4: klopt het antwoord?n is de vraag beantwoordn zijn alle aanwijzingen gebruikt?n is de uitkomst van een berekening realistisch


Hoe “leren leren” vorm geven op school?

Een longitudinaal procesn verschillende contexten, geleidelijke opbouw,

doorlopende ontwikkelingslijnn een taak van elke leraar

Een zorg voor de ganse school: schoolwerkplanEen bijzondere onderwijsaanpak: van externe, over gedeelde naar zelfsturing

30


leerstijlen

Verwijst naar “relatief” stabiele patronen van leergedrag

Ervaringen en voorbeeldgedrag spelen een rol


Typische stijlen

dromers: een voorkeur voor reflectief observerendenkers: combineren reflectief observeren met abstract conceptualiserenbeslissers: abstract conceptualiseren en actief experimenterendoeners: actief experimenteren en concreet ervaren

31


Leerstijlen volgens Vermunt

• de diepte van de verwerking

• de leerconcepties

• de regulatievoorkeur

• de studie-oriëntatie


Vier types volgens Vermunt

repoductiegericht: veel aandacht voor detailstoepassingsgericht: aandacht voor het bruikbarebetekenisgericht: kritische benaderingongericht

onderwijsstijl leraar: n fricties of congruentiesn houding

32


Kenmerken goed huiswerk

in relatie tot de doelstellingenrelevante opgavenduidelijkheid van nutvoldoende tijd voor informatiebronnenstappen van het leren lerenaandacht voor besprekingkwaliteit i.p.v. kwantiteitdoelmatig gebruik van agenda


didactische werkvormen

1. Informatie-aanbiedende methodesn Docerenn Vertellenn Demonstrerenn …

33


2. Dialectische methodesn onderwijsleergesprekn klasgesprekn kringgesprekn groepsdiscussien brainstormingn andere (forum-, paneldiscussie)


3. coöperatieve methodesn groepswerk (parallel en complementair)n projectwerk

4. spelvormenn simulatiespeln rollenspel

5. taken en opdrachten

34


onderwijsleergespek

sterk geleid gesprekco-activiteit tussen leerkracht en leerlingzoeken samen naar een oplossingcombinatie van verschillende onderwijs- en leeractiviteiten


onderwijsgesprek

meer nadruk op onderwijzenricht zich tot één leerling, stuurt niet aan op onderlinge geachtenwisselingdirecte (gesloten) vragen

35


leergesprek

gesprek tussen leerkracht en leerlingenuitgangspunt is een complexe probleemstellinggericht op het vinden van oplossingsmethodes en leren lerenopen karakterinzien en toepassenessentieel in procesgericht onderwijs


uitvoering leergesprek

heldere vraag of opdrachtdenkstilte: leerlingen zoeken zelfstandigstart met een foutieve oplossinganalyseer de fouten (geen taalzuivering)remedieer de foutendoorvraag-/doorspeeltechniekgeef geen kritiek op de leerlingvraag niet te veel herhalenlaat iemand juiste antwoord samenvatten

36


Voorbereiding leergesprek

zoek een probleemstelling (moet voldoende onzekerheden bevatten)anticipeer op mogelijke foutenbedenk suggestiestref nodige voorzieningen in klas


klasgesprek

door de leerlingen van de klas onderling, leraar op de achtergrondde vrije gedachtenwisseling primeertdoel: creatief zoekenvooral gericht op affectieve doelstellingen leerlinggeoriënteerd, draagt bij tot een hecht groepsklimaat

37


Belang van evaluatie

doelstellingen bereikt?systematisch!waardebepalingbeslissingen nemen

micro-, meso-, macroniveau


Functies van evaluatie

Productevaluatien de leerling als product: prestaties en leergedrag

Procesevaluatien slaat op het didactisch procesn onderdeel van het reflecterend handelen

38



Productevaluatien de leerling als product: prestaties en leergedrag

Procesevaluatien slaat op het didactisch procesn onderdeel van het reflecterend handelen



2. summatieve evaluatien op het einde van een bepaalde leer- of

onderwijsperioden oordeel om leerling te kwalificeren, te

oriënterenn gobaal waardeoordeel: deliberende klassenraad

39



2. summatieve evaluatien op het einde van een bepaalde leer- of

onderwijsperioden oordeel om leerling te kwalificeren, te

oriënterenn gobaal waardeoordeel: deliberende klassenraad


Wat evalueer je?

vanuit doelstellingenalle elementen uit het leermodelvoorbeeld: “kunnen aantonen dat een kunststijl gebonden is aan bepaalde periode”n duid aan in welke periode het impressionisme, het

realisme en het kubisme voorkwamenn situeer het realisme als kunststroming in de tijd en

breng in verband met de maatschappelijke ontwikkelingen van die tijd

40


kenmerken van een degelijke evaluatie

doelmatigheidn begripsvaliditeitn inhoudsvaliditeitn betrouwbaarheid

billijkheidn objectiviteitn doorzichtigheid


vraagvormen

1. mondeling:n voordelen:

n beginsituatien voortgangn spreekvaardigheidn originele ideeën

n nadelen:n subjectiviteitn openbaarheid, emotionele belemmeringn beperkt aantal leerlingen

41


2. schriftelijk

open vraagstelling:n korte antwoordvormn essayvraag

gesloten vraagstellingn juist/onjuistvragenn sorteervormenn meerkeuzevragen

n tenminste drie, beter vier alternatievenn belang van de afleiders


open vraagvorm (essayvraag)

voordelen:n vrijheidn creatieve toepassingenn gemakkelijk op te stellenn raden uitgeslotenn schrijfvaardigheid

nadelen:n subjectiviteit (halo-effect)n veel tijd nodign benadeling minder taalvaardige leerlingen

42


meerkeuzevragen

Voordelen:n objectiefn breed gamma van doelstellingenn bij voldoende alternatieven: raden uitgeslotenn gemakkelijk te verbeterenn geschikt voor grote groepen


meerkeuzevragen

nadelen:n herkennenn geen creativiteitn niet gemakkelijk op te stellenn slechte studiegewoontesn beperkte taalvaardigheid

43


observatie

voor motorische doelstellingen en praktische vaardigheden: product en proces

bij dynamisch-affectieve en sociale doelstellingen


kritische zin

positieve gedragingen: n analyseert opgaven laat anderen “uit”argumenterenn is voorzichtig in formulering conclusiesn levert opbouwende kritiek

deficiëntien houdt onvoorwaardelijk vast aan eigen standpuntn negeert gegronde argumentenn raadt naar oplossingen

44


momenten in het evaluatieproces

registrereninterpreterenrapporteren: feedback en foutenanalysebeslissen

alg did lessen 2002-2003 - UGent › ~aaelterm › slides › alg_did... · 1. Leren is doelgericht...

Documents

Transcript of alg did lessen 2002-2003 - UGent › ~aaelterm › slides › alg_did... · 1. Leren is doelgericht...