AdviesrapportHoe kan het effect van “Leefcirkels” op het welzijn van bewoners met dementie worden vastgesteld?

AdviesrapportHoe kan het effect van “Leefcirkels” op het welzijn van bewoners met dementie worden vastgesteld?

Namen Grada Diepstraten 2038511Marjolein Goulmy 2064161Leroy Koumans 20787901

Bedrijfsgegevens: Consyst B.V.Jan Tinbergenstraat 8b5491 DC Sint-OedenrodeNederland

Praktijkbegeleider: Dennis van der Sloot

Docent: Martin van Gennep

Periode: Minor Active Ageing Avans Hogeschool Breda Academie voor gezondheidszorg

Datum: 9 januari 2016

Woorden samenvatting: woorden

1

Voorwoord Voor u ligt het adviesrapport “Hoe kan het effect van “Leefcirkels” op het welzijn van bewoners met dementie worden vastgesteld?”Met dit adviesrapport willen wij een meetpakket van meetinstrumenten adviseren om de effectiviteit van “Leefcirkels” te onderzoeken.

Dit adviesrapport is voortgekomen uit de huidige situatie van Consyst B.V. Consyst B.V. implementeert “Leefcirkels” binnen zorginstellingen. Door de veranderingen in de zorg neemt de vraag naar “Leefcirkels” toe.Echter blijkt dat het effect van “Leefcirkels” nauwelijks is onderzocht.

Door de medewerking van Consyst B.V., hebben wij een goed beeld kunnen krijgen van de organisatie, de visie en de werkzaamheden. Tevens hebben zij ons voorzien van de benodigde informatie en feedback ten aanzien van het project en het uiteindelijke adviesrapport. Daarom wordt Consyst B.V. en voornamelijk Dennis van der Sloot bedankt voor hun tijd en informatie.

Verder willen wij onze projectdocent Martin van Gennep bedanken voor zijn advies, feedback en begeleiding bij de uitvoering van het project.

Speciale dank gaat uit naar Mevrouw Droës en De Heer Lauriks, voor hun tijd en medewerking aan het interview als aanvulling op ons onderzoek voor het adviesrapport.

2

Samenvatting

3

InhoudsopgaveVoorwoord............................................................................................................................................2

Samenvatting.......................................................................................................................................3

1. Inleiding.........................................................................................................................................5

Leeswijzer.............................................................................................................................................6

2. Situatiebeschrijving......................................................................................................................7

2.1. Organisatie............................................................................................................................7

2.2. Diensten vanuit Consyst B.V..............................................................................................7

2.3. Visie.......................................................................................................................................7

2.4. Product, dienst, assortiment...............................................................................................7

2.5. Markt......................................................................................................................................7

2.6. Beleid.....................................................................................................................................7

3. Literatuuronderzoek........................................................................................................................8

3.1. Probleemstelling.......................................................................................................................8

3.2. Zoekstrategie............................................................................................................................8

3.3. Verloop onderzoek...................................................................................................................9

3.4. Deelvraag 1 Wat houdt “Leefcirkels” in?.............................................................................10

3.5. Deelvraag 2 Wat is het doel van “Leefcirkels”?.................................................................12

3.5. Deelvraag 3 Wat is dementie?.............................................................................................13

3.7. Deelvraag 4 Wat is het verschil tussen opgesloten zitten of vrijheid voor mensen met dementie?.......................................................................................................................................15

3.8. Deelvraag 5 Wat zijn de kenmerken van dementie die van invloed zijn op agressie en dwaalgedrag?.................................................................................................................................19

3.9. Deelvraag 6 Welke meetinstrumenten zijn er om het welzijn te meten bij mensen met dementie?.......................................................................................................................................22

4. Resultaat.....................................................................................................................................27

Conclusie............................................................................................................................................30

Discussie.............................................................................................................................................31

Aanbevelingen...............................................................................................................................31

Bibliografie..........................................................................................................................................32

Bijlage I Literatuurstudie...................................................................................................................33

Bijlage II Analyse...............................................................................................................................37

Bijlage III Meetinstrumenten.............................................................................................................41

Bijlage IV Interviewvragen deskundige...........................................................................................42

4

1. Inleiding Voor u ligt het adviesrapport “Hoe kan het effect van “Leefcirkels” op het welzijn van bewoners met dementie worden vastgesteld?”. In dit adviesrapport wordt het onderzoeksproces beschreven van het literatuuronderzoek om een meetpakket van meetinstrumenten vast te stellen, waarmee de effectiviteit van “Leefcirkels” kan worden vastgesteld.

“Leefcirkels” wordt geïmplementeerd door Consyst B.V. Door het wetsvoorstel ‘Wet zorg en Dwang’, waarmee de wet BOPZ binnenkort zal komen te vervallen, is er steeds meer vraag naar alternatieven om vrijheidsbeperking zoveel mogelijk te voorkomen (Rijksoverheid, Wetsvoorstel zorg en dwang, 2015).

Echter blijkt er weinig onderzoek gedaan te zijn naar de effectiviteit van “Leefcirkels”.Consyst B.V. heeft Avans Hogeschool te Breda benaderd met dit probleem, waar drie studenten onderzoek naar gaan doen.Wij zijn uitgekozen door Avans Hogeschool om deze opdracht op ons te nemen en uit te voeren.

Dit adviesrapport is samengesteld door Grada Diepstraten, Marjolein Goulmy en Leroy Koumans.Wij zijn drie studenten, met verschillende opleidingsachtergronden, die de Minor Active Ageing volgen.Zo volgen Marjolein Goulmy en Leroy Koumans de opleiding Gezondheidszorg Technologie en Grada Diepstraten de opleiding HBO Verpleegkunde.

Om te komen tot een compleet adviesrapport is er gebruik gemaakt van een literatuurstudie, om antwoord te geven op de hoofdvraag “Hoe kan het effect van “Leefcirkels” op het welzijn van bewoners met dementie worden vastgesteld?”.Om een compleet beeld te krijgen en de hoofdvraag zo volledig mogelijk te beantwoorden, is deze onderverdeeld in de volgende deelvragen:

Wat houdt “Leefcirkels” in? Wat is het doel van “Leefcirkels”? Wat is het verschil tussen opgesloten zitten of vrijheid voor bewoners met

dementie? Wat zijn de kenmerken van dementie die van invloed zijn op agressie en

dwaalgedrag? Welke meetinstrumenten zijn er om het welzijn te meten bij mensen met

dementie?

5

LeeswijzerHet adviesrapport is opgebouwd uit 4 hoofdstukken. In het tweede hoofdstuk wordt de context van het onderzoek beschrijven aan de hand van een situatiebeschrijving. In het derde hoofdstuk wordt ingegaan op het literatuuronderzoek. De probleemstelling, de zoekstrategie en het verloop van het onderzoek worden hierbij in kaart gebracht. Hierna volgt de uitwerking van de opgestelde deelvragen. In het vierde hoofdstuk volgt het resultaat van het literatuuronderzoek, met een beschrijving van het uiteindelijke meetpakket. Hierna volgt een conclusie en discussie ten aanzien van het adviesrapport en het verloop van het onderzoek dat is gedaan. Uiteindelijk wordt er een advies gegeven, in het hoofdstuk aanbevelingen, welke punten van belang zijn om mee te nemen in het uiteindelijke onderzoek naar de effectiviteit van “Leefcirkels”.

6

2. SituatiebeschrijvingDit hoofdstuk beschrijft wat Consyst B.V voor soort organisatie is. Daarnaast wordt er dieper ingegaan op de visie, beleid en markt van Consyst B.V. 

2.1. OrganisatieSinds 2003 is Consyst B.V op de Nederlandse markt actief als serviceorganisatie in de zorg. Destijds startte Rob Mandigers het bedrijf, in samenwerking met een fabrikant van zorgtechnologie. Sinds 2009 is Consyst B.V. volledig in handen van dhr. Mandigers (Consyst, 2015).

2.2. Diensten vanuit Consyst B.V.Consyst B.V. is een dienstverlener in de zorg binnen de provincie Noord-Brabant.  De organisatie signaleert de ‘kloof’ tussen zorg en techniek en speelt hierop in door voor zorginstellingen op te treden als functie-leverancier in plaats van alleen als techniek- leverancier (Consyst, 2015).

2.3. VisieConsyst B.V. heeft zich ten doel gesteld om haar activiteiten te richten op langdurige klantrelaties gebaseerd op het leveren van toegevoegde waarde. Of het nu gaat om advies, innovatieve oplossingen of gedegen service, Consyst B.V.  doen dit in partnerschap met hun klant (Consyst, 2015).

2.4. Product, dienst, assortimentZorgverlening en technologie worden gezien als twee verschillende werelden. Het leveren van technisch innovatie-oplossingen leidt zelden tot het gewenste resultaat, daar deze worden ontwikkeld zonder een goede visie op de doelgroep en vraag vanuit de zorg.  Consyst B.V. werkt aan oplossingen die passen bij de organisatie en aansluiten bij de wensen en problemen, dichten zij deze kloof en bieden zij vraaggerichte innovaties.

2.5. MarktZorgverlening en technologie worden gezien als twee verschillende werelden. Het leveren van technisch innovatie-oplossingen leidt zelden tot het gewenste resultaat, daar deze worden ontwikkeld zonder een goede visie op de doelgroep en vraag vanuit de zorg.  Consyst B.V. werkt aan oplossingen die passen bij de organisatie en aansluiten bij de wensen en problemen, dichten zij deze kloof en bieden zij vraaggerichte innovaties.

2.6. BeleidDe technologie moet passen bij de visie van het bedrijf waar het wordt ingezet. Er moet gebruik gemaakt kunnen worden van een domoticoach om de technologie te introduceren (Consyst, 2015).

7

3. Literatuuronderzoek

In dit hoofdstuk wordt de probleemstelling nader toegelicht, samen met de wijze waarop het onderzoek is gedaan, samen met het verloop van het onderzoek.

3.1. ProbleemstellingDe effectiviteit van “Leefcirkels”, geleverd door Consyst B.V., is nauwelijks onderzocht.Echter neemt de vraag wel toe, doordat de wet is veranderd. Zo ligt er op het moment het wetsvoorstel ‘Zorg en dwang’. Dit wetsvoorstel introduceert een stappenplan dat gericht is op het voorkomen van dwang in de zorg voor mensen met dementie of een verstandelijke beperking (Rijksoverheid, 29 sep. 15).Door deze toename aan vraag naar alternatieven, is het van belang dat het wel effectieve alternatieven zijn, dan wel dat de effectiviteit van de alternatieven word onderzocht.Op deze wijze is ook dit adviesrapport ontstaan en is er actief gezocht naar meetinstrumenten om de effectiviteit van “Leefcirkels” aan te tonen.

Doel van het literatuur onderzoek is het beantwoorden van onderstaande vraag met behulp van de deelvragen.Op welke gebieden heeft “Leefcirkels” invloed en welke meetinstrumenten horen hierbij?Dit doen we met behulp van onderstaande deelvragen:

Wat houdt ‘Leefcirkels’ in? Wat is het doel van ‘Leefcirkels’? Wat is het verschil tussen opgesloten zitten of vrijheid voor bewoners met dementie? Wat zijn de kenmerken van dementie die van invloed zijn op agressie en

dwaalgedrag? Welke meetinstrumenten zijn er om het welzijn te meten bij mensen met dementie?

3.2. Zoekstrategie In deze paragraaf is de gebruikte zoekstrategie weergegeven in de vorm van een tabel.

Tabel 3.1. ZoekstrategieZoekstrategie

1. Bedenken van zoektermen per deelvraag2. Selecteren van databases en zoekmachines3. Zoeken naar relevante bronnen4. Gevonden materiaal beoordelen5. Aanvullende informatie zoeken6. Gevonden materiaal beoordelen7. Zoekstrategie hervatten

In bijlage I is een schematische weergave te vinden van de uitgevoerde literatuurstudie.

8

3.3. Verloop onderzoek Tijdens de eerste ontmoeting met Consyst B.V. is er vooral aandacht besteed aan de opdracht zoals deze op dat moment bekend was en verdere verheldering hiervan.Vragen die hierbij naar voren kwamen, om verder te onderzoeken, waren:

Dwalen bij dementie, waardoor ontstaat het? Kenmerken bij dwalen en onrust (stress, veel lopen, agressie) Waarmee kun je dit meten? (vital patch, fit bit) Bij hoeveel mensen? Hoe verbetert “Leefcirkels” de kwaliteit van leven?

Bij de tweede ontmoeting op locatie bij Consyst B.V. is er vooral ook ingegaan op het afbakenen van het onderwerp en belangrijke factoren waar Consyst B.V. waarde aan hecht dat de effectiviteit hiervan word gemeten.De grootste pijlers bij de meting van het effect van “Leefcirkels”, zijn:

Stress (is de grootste vijand bij dementie) Bewegen Dag- en nachtritme Medicijngebruik

Bij de tussenpresentatie bleek dat het belangrijk is om de probleemstelling duidelijk en concreet te formuleren, zodat deze ook voor een externe partij begrijpelijk is.Ook is het van belang om duidelijk in beeld te brengen welke kaders nu daadwerkelijk aan de hand van het rapport gemeten gaan worden.In de volgende paragrafen wordt de verdere uitwerking van de deelvragen weergegeven, waarna in hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de resultaten en de pijlers waarop het onderzoek gedaan zal worden.

9

3.4. Deelvraag 1 Wat houdt “Leefcirkels” in?

Wat zijn “Leefcirkels”? “Leefcirkels” zijn leefgebieden binnen een verzorgings- of verpleeghuis voor mensen met psychogeriatrische aandoening, deze leefgebieden zijn per individu instelbaar. Dit betekent dat de traditionele gesloten afdeling verdwijnt en er per cliënt gekeken wordt wat voor hen een veilig gebied is om vrij in te bewegen.   Om dit te kunnen realiseren is een naadloze afstemming tussen zorg en techniek essentieel. Er wordt hier gewerkt met verschillende “cirkels” denk hierbij aan mensen die niet van hun kamer af kunnen en mensen die gewoon rond kunnen lopen. De deuren kunnen geopend worden met hun persoonlijke sensor, het moment dat een bewoner de deur nadert word de persoonlijke sleutel gelezen en wordt de deur geopend of vergrendeld. ‘s Nachts worden de deuren afgesloten om nachtelijke dwalen tegen te gaan. Ook kan bij uitbraak van besmettelijke ziekten de Leefcirkel op “nul” gezet worden, dit houdt in dat geen enkele bewoner de kamer kan verlaten om besmetting te voorkomen. Het meetpakket wat door de projectgroep samen gesteld zal worden wordt toegepast op “Leefcirkels XL”.

Hoe werkt “Leefcirkels“? “Leefcirkels” biedt cliënten met dementie de maximale vrijheid op maat binnen een gesloten afdeling. Het doel hiervan is om de kwaliteit van het leven te vergroten. De cliënt wordt voorzien van een kleine zender. Bij het benaderen van een deur wordt automatisch gecontroleerd of de cliënt in deze ruimte mag komen. Op deze manier wordt een zo hoog mogelijke vrijheid bewerkstelligd.  De bepaling van de mate van vrijheid hangt af van de dementie en de zelfstandigheid van de cliënt (Consyst, 2015). Mensen met dementie in verzorgingshuizen moeten vaak naar een verpleegafdeling verkassen als zij zwaardere zorg nodig hebben. Maar juist zo’n overplaatsing kan tot meer desoriëntatie en onrust leiden. Stichting Tante Louise-Vivensis uit Bergen op Zoom heeft voor dit probleem een oplossing gevonden door mensen met dementie in het verzorgingshuis een eigen ‘Leefcirkels’ toe te wijzen waar zij veilig kunnen vertoeven. Bewoners krijgen een polsband met sensor om waardoor deuren naar plekken die voor onveilige situaties kunnen zorgen, voor hen gesloten blijven. De Leefcirkels wordt voor elk individu apart ingesteld. Zo heeft iedere bewoner de leefruimte die bij zijn situatie past. Voor verzorgenden hebben de polsbandjes het voordeel dat zij bewoners niet constant in de gaten hoeven te houden.

10

“Leefcirkels” XL Bij “Leefcirkels” XL wordt er een stap verder gegaan, cliënten die nog een boodschap kunnen doen, mogen zich vrij bewegen buiten de muren van het verzorgings- of verpleeghuis. Techniek creëert hiervoor een veilig vangnet, met back-up van vrijwilligers in de wijk (v.d. Sloot, 2015). Deze back-up werkt als volgt, er zijn meerdere vrijwilligers die zich aangemeld hebben om op een oproep te reageren. Als een bewoner te lang weg blijft of de weg kwijt is gaat er een melding rond over de betreffende bewoner, het moment dat een vrijwilliger de bewoner ziet wordt er een praatje met de bewoner gemaakt tijdens dit praatje kan er een melding naar het verzorgende personeel gestuurd worden die de bewoner dan kan ophalen. Zo lijkt het voor de bewoner alsof hij een praatje gemaakt heeft en zal hij het niet ervaren als een verplichting om terug te gaan. Het is namelijk zo dat de technologie die gebruikt wordt voor de “Leefcirkels” overal toepasbaar is. Op dit moment wordt het alleen toegepast op mensen met dementie, vandaar dat hier ook de meting bij plaats gaat vinden. Er kan in de toekomst altijd bekeken worden of “Leefcirkels” ook effect heeft op mensen met andere aandoeningen.  “Leefcirkels” combineren met andere soorten domotica Om “Leefcirkels” te implementeren wordt gebruik gemaakt van NetBOX3. Deze is voorzien van verschillende interfaces waarop apparatuur van derden kan worden gekoppeld. Zo is deze bijvoorbeeld uitgerust met een EIB/KNX bus interface. Deze wordt door meer dan 1000 fabrikanten van domotica apparatuur gebruikt (Consyst BV, 2015). Op deze manier kan niet alleen de polsband gebruikt worden als “sleutel” voor de deuren maar ook de gps zender. Ook persoonlijke alarmeringssystemen kunnen hierop aangesloten worden. Door deze opties zijn er meer mogelijkheden om het idee “Leefcirkels” te blijven uitbreiden en verbeteren. Gebruik “Leefcirkels” thuissituatie Op dit moment worden “Leefcirkels” nog niet toegepast in de thuissituatie, dit omdat er een complete infrastructuur moet worden aangelegd. Er zouden veel aanpassingen plaats moeten vinden om het leven voor een enkel persoon makkelijker te maken.  Het moment dat er meerdere bewoners op een plek zijn wordt het mogelijk en betaalbaar om de optie “Leefcirkels” toe te passen. Leefcirkels zijn nog wel op andere plaatsen toegepast in Voorschoten bijvoorbeeld. Ook bij woonzorgcentrum Topaz Vlietwijk in Voorschoten worden “Leefcirkels” toegepast, zij het met een ietwat andere aanpak. Dit centrum werd in mei 2012 geopend en huisvest in tien woningen zo’n zestig mensen met dementie. Zij kennen vier Leefcirkels, van Leefcirkel 1 die zich beperkt tot de eigen woning, tot Leefcirkel 4 die toegang biedt tot het hele pand. Medewerkers hebben flink moeten wennen, inmiddels wil men niet meer terug naar de deuren met cijfersloten (Susan Verheij, 2013). 

11

3.5. Deelvraag 2 Wat is het doel van “Leefcirkels”?Verzorgingshuisbewoners hebben steeds vaker zwaardere zorg nodig en dementie komt steeds meer voor. Dit betekent dat steeds meer bewoners overgeplaatst moeten worden vanuit een kamer in het zorgcentrum naar een kamer op een verpleegafdeling. Daardoor raken zij hun vertrouwde omgeving kwijt. Dit kan desoriëntatie, achteruitgang en onrust met zich meebrengenDankzij de domotica-oplossing in de vorm van “Leefcirkels”, kunnen ouderen met dementie langer in hun vertrouwde omgeving blijven wonen.Daarnaast biedt “Leefcirkels” een oplossing voor het probleem van het scheiden van wonen en zorg. Daarbij zal de vraag naar zware zorg toenemen, maar verpleeghuisplaatsen zijn niet direct beschikbaar.“Leefcirkels” geeft de kans om verzorgingshuizen langer en flexibeler te benutten en financieel haalbaar af te bouwen. Zo kan de overstap van verzorging naar verpleging dynamisch plaatsvinden (zorgvisie, 7 augustus 2012, M. Dorresteijn).

Met behulp van “Leefcirkels” kunnen bewoners met dementie zich vrij en veilig door het gebouw bewegen (zorginnovaties, maart 2009, A. Rövekamp, M. Schoone-Harmsen, J. Oorthuizen).

“Leefcirkels” zorgt ervoor dat bewoners met dementie hun vrijheid niet verliezen.Ouderen kunnen zelf een blokje op en hiermee wil men voorkomen dat de dementerende bewoner zich opgesloten en geïsoleerd voelt.Ook zorgt het voor meer rust bij de familie van de bewoners, die hierdoor hun vrijheid voor een deel terug krijgen (Consyst, 9 december 2014, M. Meeuwsen).

3.5. Deelvraag 3 Wat is dementie?

Definitie dementieDe definitie van dementie verwijst naar 'ontgeesting, geestelijke aftakeling'. Het is een verzamelnaam voor stoornissen waarbij (hogere) verstandelijke vermogens achteruitgaan. Het wordt ook wel het dementiesyndroom genoemd (Bedaf, 2015).

Cijfers dementieIn Nederland telt men op dit moment 260.000 mensen met dementie. Door de vergrijzing zou het aantal mensen wat leidt aan dementie toenemen. Men verwacht in 2040 ruim een half miljoen mensen last hebben van dementie (Alzheimer Nederland, 2015).

ZiektebeeldBij dementie raken de zenuwcellen in de hersenen en/of verbindingen tussen deze zenuwcellen beschadigd. Dit leidt tot mentale en lichamelijke achteruitgang, er omstaat een beperking bij sociale redzaamheid (Alzheimer Nederland, 2015). Dementie, wordt ingedeeld aan de hand van een internationaal classificatiesysteem, de DSM-IV (Halem, N. v., Herpen, C. v., & Rooyen, M. v, 2010).

DSM-IV hanteert de volgende criteria voor dementie:

Geheugenstoornissen bij het korte en lange geheugen, wordt omschreven als een verminderd vermogen om nieuwe informatie te leren of zich eerder geleerde informatie te herinneren;

12

Daarnaast moet er minimaal nog één (of meer) van de volgende cognitief stoornis aanwezig zijn op een bepaald gebied: Afasie: taalstoornis waarbij een persoon woorden niet goed begrijpt en zich niet

goed kan uitdrukken. Apraxie: de persoon heeft er moeite mee om handelingen uit te voeren omdat

de spieren minder goed functioneren. Agnosie: iemand kan geen personen, voorwerpen en geuren herkennen

ondanks dat de zintuigen nog wel werken. Stoornis in uitvoerende functies, zoals plannen maken, organiseren (Halem, N.

v., Herpen, C. v., & Rooyen, M. v, 2010).

Fases dementie

Fase 1: Beginnende dementieIn deze fase merkt men ‘dat er iets niet-pluis is’. Er vinden kleine gedragsveranderingen plaats. Vaak heeft men niet meteen door dat er iets aan de hand is. Wanneer men het wel opmerkt verwijt men aan eerder situatie bijvoorbeeld stress (Bedaf, 2015) (Alzheimer Nederland, 2015).In de beginfase van dementie kunnen de volgende gedragsveranderingen waargenomen worden:

Verward zijn, Het moeilijk vinden om beslissingen te nemen, Nieuwe ideeën trager begrijpen, zich herhalen, De draad van een verhaal sneller kwijtraken, Minder vloeiend spreken,

Fase 2: Matige ernstige dementieIn deze fase worden de veranderingen zichtbaarder en er treden ook al de eerste problemen op. Als men deze fase bereikt dan is het korte termijn geheugen aangetast. De bewoner stelt hierbij vaak de zelfde vragen (Alzheimer Nederland, 2015).

In de matige fase van dementie kunnen de volgende gedragsveranderingen waargenomen worden:

Overstuur, boos of achterdochtig worden, Verwarde momenten worden afgewisseld met heldere momenten, Moeite met herinneren en uitvoeren van de ADL activiteiten, Weglopen of de weg kwijtraken, Verward zijn over waar ze zijn, Toegenomen vergeetachtigheid (zich uitend in o.a. het gas aanlaten), Toegenomen valrisico door verslechtering van cognitief en coördinatie

Fase 3: Ernstige dementieIn het laatste stadium van dementie wordt ook het lange termijn geheugen aangetast. Dit leidt tot gevolg dat bekende voorwerpen, personen en omgeving niet meer herkend worden.

In de ernstige fase van dementie kunnen de volgende gedragsveranderingen waargenomen worden:

Moeite met kauwen en met slikken,

13

Gewichtsverlies, ondanks te veel eten, Geleidelijk verlies van de spraak, Mensen kunnen onrustig worden, Incontinentie voor urine en later ook ontlasting, Verdrietig of agressief (Alzheimer Nederland, 2015).

14

3.7. Deelvraag 4 Wat is het verschil tussen opgesloten zitten of vrijheid voor mensen met dementie?

Opgesloten zijnHet wonen in grootschalige zorginstellingen strookt niet met de woonwensen van ouderen met dementie. Voor velen blijkt het moeilijk om een gevoel van thuis zijn te ervaren in een grootschalige leefomgeving als het verpleeghuis. De verhuizing van de eigen woning naar een afdeling in een verpleeghuis waar de ruimte en faciliteiten gedeeld moeten worden met een relatief grote groep anderen, is een bron van veel spanning en angst voor ouderen met dementie (S.Lauriks, J.P. Osté, C.M.P.M. Hertogh e.a.; maart 2008).

Inactiviteit Onderzoek laat zien dat verpleeghuisbewoners grote inactiviteit tonen. Deze inactiviteit heeft negatieve gevolgen voor de fysieke fitheid en deelname aan dagelijkse activiteiten – die bekend staan om hun positieve invloed op het fysieke functioneren en de kwaliteit van leven.Uit het onderzoek blijkt dat merendeel van de psychogeriatrische en somatische verpleeghuisbewoners hun dag inactief besteden, in een liggende of zittende positie op de afdeling (M. Ouden den, M. Bleijlevens, J. Meijers e.a.; 1 november 2015).

Depressie Depressieve symptomen en depressie komen vaak voor bij verpleeghuisbewonersSlechte fysieke gezondheid, ernstige dementie en een groter aantal medicijnen hebben een grote associatie met ernstige depressieve symptomen en een hogere depressie score."Prikkelbaarheid" was het meest voorkomende en aanhoudende symptoom bij de onderzochte verpleeghuisbewoners (T. Borza, K. Engedal, S. Bergh e.a.; 1 april 2015).

Zorg weigerend gedragZorg weigerend gedrag is gebruikelijk onder bewoners met een geriatrische achtergrond, vooral bij bewoners met dementie.Uit onderzoek blijkt dat zorg weigerend gedrag vaker voorkomt bij bewoners met dementie of een functionele beperking.Hoe hoger de mate van dementie, des te hoger de kans op het ontwikkelen van zorg weigerend gedrag en weerstand bij de ADL (S. Ishii, J. Streim, D. Saliba; januari 2011).

15

Agitatie en apathieBewoners met dementie vertonen vaak verschillende neuro psychiatrische symptomen, zoals agitatie, agressie, psychose, depressie en apathie (Proefschrift, 1 juli 2008, S.U. Zuidema).Eerdere studies hebben aangetoond dat de prevalentie hiervan bijzonder hoog is onder verpleeghuisbewoners.82% van de verpleeghuisbewoners met dementie heeft tenminste een neuro psychiatrisch symptoom.Hoewel de prevalentie van individuele symptomen varieerde, zijn er wel degelijk hoge prevalentiecijfers voor agitatie en apathie (G. Selbaek, K. Engedal, S. Bergh; maart 2013).Oudere bewoners met dementie vertonen vaak een hoge mate van agitatie tijdens het nuttigen van de maaltijd (R. Whear, R. Abbott, J. Thompson-Coon e.a.; maart 2014).

Bewoners met apathie, hebben gemiddeld een lagere MMSE score, vaker ernstige dementie volgens de Clinical Dementia Rating en een hogere afhankelijkheid bij de activiteiten van het dagelijks leven.Tevens blijkt dat bewoners met apathie vaker last hebben van een delirium. Apathie is een veel voorkomend en ernstig neuro psychiatrisch symptoom dat geassocieerd wordt met cognitieve achteruitgang, delirium, handicaps en is ook een onafhankelijke voorspeller voor mortaliteit onder dementerende ouderen (E.H. Höltä, M. L. Laakkonen, J.V. Laurila e.a.; juli 2012).

Valrisico Bewoners met dementie hebben een verhoogd risico op vallen.De meest voorkomende diagnoses en symptomen op het moment van vallen zijn in 27% van de gevallen een delirium, in 18% van de gevallen een urineweginfectie en in 16% van de gevallen dwalen (S. Eriksson, S. Strandberg, Y. Gutafson e.a.; juli-augustus 2009).

Delirium Delirium is een veel voorkomend en ernstig acuut syndroom onder ouderen, veroorzaakt door meerdere externe factoren zoals acute ziekten, trauma, chirurgie en medicatie.Ouderen met dementie en verminderde cognitieve reserves, hebben minder externe factoren nodig om een delirium te ontwikkelen (E. H. Hölta, J.V. Laurila, M.L. Laakkonen e.a.; november 2014).

16

VrijheidDe beschikbaarheid van tuinen of buitengebieden in verpleeghuizen hebben een grote positieve invloed voor bewoners met dementie, door de mogelijkheid die dit bied om te tuinieren, lopen in buiten omgeving en zitten in een passende omgeving.De beschikbaarheid van tuinen of buitenruimtes in verpleeghuizenkan een scala van voordelen bieden voor bewoners met dementie, zoalsmogelijkheden voor actieve betrokkenheid bij het tuinieren, wandelen in eenoutdoor milieu en zitten in een rustgevende omgeving. Actuele richtlijnen voor dementie adviseren dat specifieke aandachtmoet worden besteed aan de fysieke omgeving waar bewoners met dementieleven, met inbegrip van het ontwerp van en de toegang tot tuinen.Twaalf van deze richtlijnen geven aan dat tuinen een sterk element kunnen zijn van toekomstige zorg voor bewoners met dementie.

Uit onderzoek blijkt dat bewoners, familie en personeel allen de aanwezigheid van een tuin waarderen, die zowel ruimte gaf voor ontspanning, als de mogelijkheid tot activiteiten het stimuleren van herinneringen.Het hebben van een tuin gaf ook de gelegenheid voor informele interactie tussen het personeel en de bezoekers.Ook blijkt uit dit onderzoek dat valgevaar en beperkte tijd voor personeel om bewoners naar buiten te begeleiden een grote belemmering zijn voor het bezoek van de tuin.

Nog meer voordelen van de tuin zijn te bereiken door twee mechanismen: herinnering en sensorische stimulatie.Uit de gegevens blijkt dat deze mechanismen worden geactiveerd door het stimuleren van een ontspannende en rustgevende omgeving, terwijl het ook een kans verstrekt om oude vaardigheden en gewoontes te behouden, zoals tuinieren. Dit wordt deels ook ondersteund door een ander onderzoek, die betrokken is in de systematic review, dat suggereert dat alleen maar het bekijken van natuur stress en boosheid kan verminderen.Andere betrokken studies laten ook duidelijk zien dat lichamelijke activiteit een rol speelt in het vertragen van cognitieve achteruitgang en in het verminderen van valpartijen en dit wordt bereikt door gebruik te maken van tuinen en buitenruimtes.

Er zijn veelbelovende gevolgen voor de niveaus van agitatie bij bewoners met dementie door tijd door te brengen in een tuin.Wel is er meer onderzoek nodig en goede evaluatie en analyse van de gegevens om daadwerkelijk betrouwbaar en concreet bewijs aan te tonen (R. Whear, J. Thompson Coon, A. Bethel e.a; 2014).

17

Uit onderzoek van het VUMC komt naar voren dat op de volgende gebieden een klein effect te bereiken is onder bewoners door middel van het toepassen van Leefcirkels: medicatie, valincidenten in de gang.

Uit hetzelfde onderzoek komt verder naar voren dat op de volgende gebieden een middelgroot effect te bereiken is onder bewoners door middel van het toepassen van Leefcirkels: sociaal isolement, iets om handen hebben, totaalscore DQol, incidenten agressief gedrag.

Ook blijkt uit het onderzoek dat op de volgende gebieden een groot effect te bereiken is onder bewoners door middel van het toepassen van Leefcirkels: zich thuis voelen, verschil MMSE, aantal valincidenten in toilet/badkamer

Tevens is in het onderzoek ook gekeken naar het effect van de interventie op het personeel, hieruit kwam naar voren dat een groot effect te bereiken is over de tevredenheid over feedback en duidelijkheid en een klein effect te bereiken is over de ervaren kwaliteit van zorg, vanuit het oogpunt van de zorgverleners.

Naar aanleiding van deze onderzoeken, kan gesteld worden dat het gebruik van tuinen en domotica een significant effect heeft op kwaliteit van leven, te weten op de domeinen ‘sociaal isolement’, ‘iets om handen hebben’ en esthetiek.Daarnaast geeft de interventie ook mogelijkheden om andere domeinen ten aanzien van de kwaliteit van leven te verbeteren, op lichamelijk, psychisch en sociaal gebied.Tevens werkt het geven van ruimte, met behulp van domotica, positief op het aantal valincidenten in de badkamer/het toilet (S.Lauriks, J.P. Osté, C.M.P.M. Hertogh e.a.; maart 2008).

18

3.8. Deelvraag 5 Wat zijn de kenmerken van dementie die van invloed zijn op agressie en dwaalgedrag? Agressie

Definitie“Niet met opzet uitvoeren en/of nalaten van handelingen waardoor anderen en/ of jezelf schade ondervinden’’ (Hazelhof, T., Garenfeld, W., & Verdonschot, T, 2011).

CijfersBewoners met dementie. Eén op drie vertoont tot één op tien wekelijks in een verpleeghuis één of vaker agressief gedrag in gebaar en/of woord. Bij ongeveer 33% bewoners komen verbale agressie of vloeken wekelijks voor. Agressief gedrag kent ook andere vormen zoals: (beide 5%), gooien met spullen (4%), krabben en spugen (beide 8%), slaan en schreeuwen, trappen (7%), duwen (9%) slaan en schreeuwen verbale en fysieke seksuele avances (beide 2%). (beide 13%), vastpakken (24%), zichzelf of anderen pijn doen en spullen kapot scheuren bijten (3%) (Geelen, R, 2015).

OorzakenDoor problemen bij vergeetachtigheid en oriëntatie kunnen dementerende inzicht kwijt raken op het dagelijks leven. Voor dementerende, die nog wel besef hebben op het dagelijks bestaan, kunnen hierdoor gefrustreerd raken. De omgeving wordt een steeds grotere bedreiging voor dementerenden. Door agressief gedrag te uiten geeft men aan dat men zich ongelukkig voelt (Agressie in de zorg, 2015). Het uiten van dit gedrag kan op verschillende manieren: in non- verbale zoals: schoppen, bijten, slaan of verbale agressie zoals: schreeuwen, spotten, schelden(Hazelhof, T., Garenfeld, W., & Verdonschot, T, 2011).Bij lichte vorm van dementie uit zich dit eerder in verbale agressie, de non- verbaal ofwel fysieke agressief gedrag komt voor bij gevorderde dementerenden (Geelen , R, 2015).Dementerenden kunnen geagiteerd of agressief raken door overprikkeling (bijvoorbeeld door te veel geluid). Ook kan het zijn dat een dementerende gebrek heeft aan activiteiten en hierdoor geagiteerd of agressief wordt.

Dwaalgedrag

Definitie dwaalgedrag “Aan dementie gerelateerd voortbewegend gedrag gekarakteriseerd als vaak terugkerende, tijdelijke verwardheid en/of ruimtelijke desoriëntatie die zich uit in het lopen van willekeurige rondjes en/of drentelen, soms gepaard gaan met weglopen, weglooppogingen of verdwalen’’(Kerkhof, Y, 2012).

CijfersDwaalgedrag is veel voorkomende probleem bij dementie. Het komt zowel overdag maar ook in de nacht voor. Gemiddeld gaan zeven op de tien mensen met dementie dwalen in verloop van de ziekte. De percentage naar veel dwalen variëren van 10 tot 25%.Dwaalgedrag is erg belastend voor de zorgverleners. De dementerende moet heel de tijd in de gaten worden gehouden. Dwalen kan leiden tot de volgende risico’s: verdwalen, vallen, uitgedroogd of onderkoeld raken (Alzheimer Nederland, 2015). Dwaalgedrag kenmerkt zich door: zonder een doel ergens naar toe lopen, bestemming is niet meer bereikbaar, weg niet meer kunnen herkennen en loopt continue (Geelen , R, 2015).

19

OorzakenOorzaken van dwaalgedrag zijn te onderscheiden in:

Geheugenstoornis. Daarnaast is er sprake van stoornis in uitvoerende taken bijvoorbeeld apraxie, afasie en agnosie.

Biologische prikkels bijvoorbeeld: honger, pijn, dorst, zich te koud of te warm voelen, vermoeidheid, bijwerking van medicijnen, obstipatie en volle blaas.

Psychische prikkels bijvoorbeeld: spanning, angst, depressie, agitatie, zich onveilig voelen, frustratie en gevoelens hopeloosheid of eenzaamheid

Omgevingsfactoren. Separatie van een vertrouwelijke omgeving kan dwalen, bevorderen en leiden overprikkeling (Kerkhof, Y, (2012).

Depressie

Definitie’ Men spreekt van een depressie als de stemming abnormaal verlaagd is. Bij een depressie zien we dat er geen verbetering van de stemming optreedt en naarmate de tijd vordert steeds verder daalt. De mate van daling is een maat van de ernst van de depressie. Er moet minimaal 2 weken een stemmingsdaling waarneembaar zijn om van een depressie te spreken ’’ (InfoNu.nl, 2015).

CijfersIn Nederland zijn ongeveer 2 tot 6% mensen die leiden aan depressie. Boven de 65 jaar hebben 10 tot 15% depressieve klachten die professioneel behandeld moeten worden; 5% heeft daarvan ernstige depressie (Geelen , R, 2015).

OorzakenUit internationaal onderzoek is geconstateerd dat ongeveer 40% van de opgenomen ouderen op een bepaald moment depressief raakt, voornamelijk bij lichte en matige cognitieve problemen. Depressie is een gevolg van: pijnklachten, aanleg, lichamelijke kwalen en een gebeurtenis uit het verleden. Kenmerkt zich door: depressieve stemming o.a. hopeloos, sombere gevoelens, slaap problemen, moeilijk te concentreren, weinig energie, gewichtstoename of gewichtsverlies, agitatie of geremdheid in handelen. Als dementie toeneemt, dan nemen de klachten van depressie af (Geelen , R, 2015).

20

Delier

Definitie“Delier is afkomstig van het Griekse woord ‘leros’ (gekkenpraat, onzin) en het Latijnse‘lira’ (ontspoord, het spoor bijster zijn).Het is een acuut optredende verwardheid ofwel hersenontregeling, meestal doorlichamelijke oorzaken. Zie het als een crisis, een wending in het functioneren. Het gaatsteeds slechter, tot overlijden toe óf er komt op een gegeven moment herstel ’’ (Geelen , R, 2015).

CijfersNaarmate dementie vordert, nemen de risico’s toe op delier. In de thuissituatie komt minder dan 0,5% delier. Delier komt het meest voor in algemeen ziekenhuis. Bij crisisopnamen boven 65 jaar is percentage ongeveer 10%. Het treedt vaak op na chirurgie (10-40% van geopereerden), bij mensen met heupoperaties (15-50%), en hersenproblemen zoals vasculaire accidenten. Bij stervende mensen komt het delier in 80% van de gevallen voor. Degenen die een delier doormaken, sterft tot 25% binnen een half jaar (Geelen , R, 2015).

OorzakenAgitatie, psychose, depressie apathie en bijwerkingen van medicijnen of andere stoffen, zoals drugs of alcohol kan leiden tot een delier. Een delier uit zich door: verminderd bewustzijn o.a. slaperig, sloom, verminderde concentratie, wisselende stemmingen o.a. wanhoop, angst, desoriëntatie voornamelijk in plaats en tijd, taalproblemen, verbale onrust o.a. roepen of gillen, lichamelijke verschijnselen o.a. koorts (Geelen , R, 2015).

Apathie

Definitie’’Geen pathos, ofwel geen hartstocht. Apathie is een gebrek aan motivatie vergeleken met vroeger functioneren of in vergelijking met wat bij de leeftijd en cultuur van deze persoon past’’ (Geelen, R, 2015). CijfersEr wordt geschat dat ongeveer 40% bewoners met dementie apathisch gedrag vertonen in verzorgingshuis of verpleeghuis (Geelen, R, 2015).

Kenmerken van apathie zijn (Geelen, R, 2015):Gebrek activiteiten te ondernemen Geen zin om nieuwe ervaringen op te doen.Gebrek aan emotionele reactie Ontstaat tekort aan sociale contacten.

21

3.9. Deelvraag 6 Welke meetinstrumenten zijn er om het welzijn te meten bij mensen met dementie?De fitbit  

De fitbit is een sporthorloge maar kan gebruikt worden voor meerdere doeleinden, het belangrijkste aan dit horloge is de optie om constant je hartslag te monitoren. Dit wordt getoond op de display maar kan ook op afstand via de computer bekeken worden. Het moment dat iemand stress krijgt of zich ongemakkelijk voelt is er een verandering in hartslag en dat kan op deze manier eenvoudig gemeten worden. Ook is bewezen dat stress een van de grootste oorzaken is van hartkloppingen (Tartuffel, 2015). Een apparaat zoals de fitbit kan dit eenvoudig opsporen en aantonen op het scherm. 

Er zijn verschillende modellen en de prijzen kunnen oplopen van 79 Euro tot zelfs 239 Euro.  Het prijs verschil komt door de extra functies die op het horloge beschikbaar zijn, dit zorgt er ook voor dat het horloge meer op een echt horloge gaat lijken in plaats van een hulpmiddel. Zo zal de bewoner het horloge ook niet snel als iets lastigs ervaren.

22

Jawbone up

Een armband die je beweeg ritme meet, ook je slaapritme. Het is namelijk zo dat bij stress het slaapritme veranderd (Van Der Velde, 2010) dit kan op deze manier gemeten worden. Voor 119 Euro kan het apparaatje aangeschaft worden het is ook geheel waterdicht en kan tegen een stootje. Het is oplaadbaar en de accu gaat gemiddeld 7 dagen mee na het opladen. Verder ziet het er uit als een gewone armband en hij is gemaakt van rubber zodat het comfortabel aanvoelt.

De Jawbone Up heeft als doel om je dagelijkse activiteit bij te houden en je zo te inspireren tot een gezonder leven. De armband meet je beweging en doet dienst als stappenteller, maar kan met de bewegingssensor ook de kwaliteit van je nachtrust of juist work-outs meten. Daarnaast geeft de app je feedback over je maaltijden. Met een foto geef je aan wat je hebt gegeten en twee uur na je maaltijd word je gevraagd om in te voeren hoe energiek je je voelt. Alle gegevens worden bijgehouden in een paar inzichtelijke grafieken, bijvoorbeeld op een iPhone.

Verder kun je een alarm instellen dat je bijvoorbeeld overdag herinnert dat je al een uur niet meer hebt bewogen. Ook is het mogelijk om de Jawbone Up als wekker te gebruiken, waarbij hij je wakker maakt op een moment dat je niet diep slaapt en je relatief fit wakker wordt.

23

Withings bloeddruk meter voor IOS

De “moderne” bloeddruk meter, deze meter is helaas alleen maar beschikbaar als je beschikt over een apparaat met IOS aansturen (vooral Apple producten). Hij kan naar wens bloeddruk meten op bepaalde tijden en dit automatisch opslaan in de Cloud, dit zorgt ervoor dat gegevens tijden het meten altijd beschikbaar zijn en er eenvoudig een vergelijking gemaakt kan worden met eerdere gegevens. Het is beschikbaar voor een vaste prijs van 129 Euro. Ook kan hij gekoppeld worden met programma’s zoals Google Health en Microsoft Health Vault hiermee kun je nog beter metingen verwerken en wordt alles duidelijker. Hoge bloeddruk door stress kan ontstaan als je langdurig onder hoge spanning staat. In tegenstelling tot bijvoorbeeld hoofdpijn en slapeloosheid door stress, merk je een hoge bloeddruk vaak niet direct op. Daarom is het goed op je bloeddruk in de gaten te houden als je veel lichamelijke en psychische druk ervaar (Sonnevelt, 2013). Dit is iets wat we tijdens het gebruik van de Leefcirkels graag willen weten.

24

De health patch

De zelf metende pleister, het product heeft een CE- keurmerk waardoor het in Nederland als apparatuur in de zorg gebruikt mag worden, niet alleen om te meten. Het kan zelfs verschillen meten in de tempratuur van de huid waar de patch opgeplakt wordt. Tevens is hij herbruikbaar, doordat de sticker te vervangen is. De gegevens kunnen afgelezen worden door het te koppelen aan een telefoon, IPad of computer. Het kan zelfs tot een week lang metingen opslaan voor het afgenomen wordt.

De health patch meet de volgende waarden:

Single-Lead ECG Hartslag Veranderingen in de hartslag Ademhalingsfrequentie Lichaamstemperatuur Lichaamshouding Valdetectie Activiteit en stappenteller

(Geeknewscentral, augustus 2014)

MMSEDe Mini-Mental State Examination (MMSE) wordt gebruikt om te screenen op dementie en de ernst van cognitieve stoornissen vast te stellen (Platform ouderenzorg).De MMSE bestaat uit 20 items gericht op oriëntatie in tijd en plaats, eenvoudige geheugentest, concentratie, taal, rekenen, praxis en visuoconstructie. De score loopt van 0-30 (Nederlands Kenniscentrum Ouderenpsychiatrie).Elke score groter dan of gelijk aan 25 punten (van de 30) is in feite normaal (intact). Een lagere score kan als volgt geïnterpreteerd worden: ernstig (≤ 9 punten), matig (10-20 punten) of mild (21-24 punten) (Kok, R.M., Verhey, F.R.J., 2002).

QualidemDe Qualidem is een meetinstrument voor de kwaliteit van leven van mensen met dementie in verpleeg- en verzorgingshuizen. De Qualidem, kent negen subschalen en veertig items die door verzorgenden moeten worden ingevuld. Het instrument is geschikt voor toepassing bij ouderen boven de 65 jaar in verpleeg- en verzorgingshuizen met lichte tot zeer ernstige dementie (BTSG Bibliotheek, 2015).Het scoren van het meetinstrument gebeurt per subschaal. De aparte itemscores worden opgeteld per subschaal. Hoe hoger deze score, hoe hoger de kwaliteit van leven voor deze subschaal (Boudry, S., Juni 2007).

25

DQOLDQOL is een meetinstrument waarmee de kwaliteit van leven bij mensen met beginnende dementie in een interview wordt bepaald (Adler, E., Resnick , B., augustus 2010).

Cane vragenlijstDe Camberwell Assessment of Need for the Elderly is een uitgebreid persoonsgericht behoeftebeoordelingsinstrument, dat speciaal voor ouderen is ontwikkeld. Het is toepasbaar in een scala van klinische en onderzoekssettingen. Hulpverleners die de CANE gebruiken, moeten hierin getraind zijn en ervaring hebben met het werken met ouderen (Nederlands Kenniscentrum Ouderenpsychiatrie).

PGCMSDe Philadelphia Geriatric Center Morale Scale werd ontworpen om de mate van emotionele tevredenheid bij mensen van 70 tot 90 jaar in kaart te brengen. Het voorziet in een multidimensionale aanpak om de beoordeling van de staat van psychologisch welzijn bij ouderen te meten. Het meet de waargenomen moreel bij ouderen door middel van drie factoren: agitatie, houding ten opzichte van het ouder worden en ontevredenheid over eigen eenzaamheid. Als een algemene richtlijn, worden scores 13 tot 17 beschouwd als hoge scores, scores 10 tot 12 vallen binnen de middenklasse en scores onder 9 zijn aan de onderkant. Hoe lager de score, des te beter het psychologisch welzijn van de oudere (BioPsychoSocial Assessment Tools for the Elderly).

CMAIDe Cohen-Mansfield Agitation Inventory schaal (CMAI) meet de mate van agitatie en bestaat uit 29 gedragingen die gepaard gaan met agitatie (zoals ijsberen, vloeken, bijten, krabben, etc.) en worden gescoord met een score tussen 1 (komt nooit voor) en 7 (komt meerdere keren per uur voor). De totale score varieert tussen 29 en 203.Hoe hoger de score, des te hoger de mate van agitatie (BTSG bibliotheek, 9 juli 2015).

Observed Emotion Rating ScaleObserved Emotion Rating Scale is een observatie instrument om getoonde emoties (gezichtsuitdrukkingen) in kaart te brengen. Hiernaast wordt ook de tijd van de getoonde emoties in kaart gebracht. Op basis hiervan kan een conclusie gevormd worden over de emoties van de geobserveerde persoon en de mate van plezier of tevredenheid (M. Powell Lawton, K. Haitsma van, J. Klapper; 2001).

26

4. ResultaatIn dit hoofdstuk worden de resultaten van de gevonden meetinstrumenten besproken, het gaat hier om de gemiddelde cijfers die de meetinstrumenten gescoord hebben en het uiteindelijk pakket wat gebruikt gaat worden.

De meetinstrumenten zijn beoordeeld met een cijfer, dit gaat als volgt. Per instrument wordt er gekeken naar de methodologische kwaliteit en de hanteerbaarheid (gebruiksvriendelijkheid), hier zijn 15 punten uit ontstaan die in de tabellen weergegeven worden in bijlage II (C. Terwee, S. Beurnskens, H. Wittink, 2012). Per punt is er gekeken of er positief gescoord werd of negatief, door naar verschillende reviews over de producten en vragenlijsten te lezen, kon hier een relevantiecijfer aan vastgehangen worden ten aanzien van het onderzoek naar het effect van “Leefcirkels”. Wanneer alle cijfers bij elkaar opgeteld zijn per meetinstrument kan het gemiddelde uitgerekend worden, dit geeft niet alleen een indicatie van de betrouwbaarheid en validiteit van het meetinstrument, maar ook een idee van de bruikbaarheid voor het uiteindelijke onderzoek.Per punt wordt het cijfer 1 t/m 10 gegeven, dit heeft enerzijds te maken met de beoordeling van het meetinstrument in de reviews en anderzijds met de samenhang van de functies ten opzichte van de speerpunten die gemeten gaan worden in het onderzoek naar de effectiviteit van “Leefcirkels”: mate van activiteit, emotionele gemoedstoestand, agitatie, apathie en valrisico.

Scores

De scores van de technologische meetinstrumenten zijn:

Tabel 4.1. Score technologische meetinstrumentenFitbit 7.73Withings bloeddrukmeter 6.81Jawbone Up 7.73Health patch 8.13

De scores van de vragenlijsten zijn als volgt:

Tabel 4.2. Score vragenlijstenMMSE 7.4Qualidem 8.4DQOL 7.3Cane Vragenlijst 7.6PGCMS 8.7CMAI 9.2Observed Emotion Rating Scale 8.2

27

De Fitbit en de Jawbone Up hebben dezelfde scores behaald, maar als er gekeken word naar het domein - wat er allemaal gemeten kan worden - wordt er gekozen voor de Jawbone Up, daar deze het dag- en nachtritme meten van de bewoners. De Health patch heeft de hoogste score gehaald en heeft ook het grootste meetdomein, ook zijn de resultaten van de Health patch het meest betrouwbaar.

De MMSE wordt gebruikt als 0-punt meting, dit geeft een inzicht over het stadium van dementie waar elke bewoner zich in bevind. Op deze manier kan ook vastgesteld worden of de controlegroep en interventiegroep qua condities en omstandigheden gelijk zijn. Aan de hand hiervan kan de rest van het onderzoek plaatsvinden met behulp van een meetpakket van verschillende meetinstrumenten.

Het complete meetpakket zal bestaan uit de volgende meetinstrumenten, met als doel de volgende gegevens te verzamelen:Jawbone Up: mate van activiteit, dag- nachtritmeHealth patch: bloeddruk (mate van stress), valdetectie, houdingMMSE: mate van dementie (0-punt en evaluatie).Qualidem: kwaliteit van leven, zoals gemoedstoestand en onrustPGCMS: psychologisch welzijn, zoals agitatieCMAI: agitatie en agressief gedrag

Als aanvulling van de literatuurstudie zijn er ook interviews afgenomen bij twee onderzoekers van het VUMC, die hebben meegewerkt aan het onderzoek naar de effectiviteit van “Leefcirkels” in het Leo Polakhuis.Mevrouw Droës en De heer Lauriks zijn geïnterviewd aan de hand van de vragen in bijlage IV. Na het interview zijn de antwoorden nogmaals doorgesproken of deze op de juiste wijze zijn geïnterpreteerd. Ook is het interview opgenomen om terug te luisteren, zodat er geen relevante informatie over het hoofd wordt gezien.

Uit deze interviews is naar voren gekomen dat het van belang is om de volgende punten mee te nemen in het onderzoek: Veiligheid Mensen met dementie zelf ondervragen Familie, professionals betrekken bij onderzoek Procesanalyse doen onder personeel: hoe is het allemaal verlopen en hoe

hebben ze dit ervaren?

28

Verder geven beide onderzoekers aan dat de onderzoekspopulatie 54 bewoners, waarvan 30 in de interventiegroep en 24 in de controlegroep, genoeg is maar de groep wel groter mag zijn. Op deze manier kan het effect nog beter onderbouwd worden.Een onderzoeksperiode van 120 dagen tussen voor- en nameting prima, alleen langer en gefaseerd meten is wel beter.Daarnaast is het belangrijk dat je als onderzoeker erop zit dat technologie zoals de Jawbone Up wordt gebruikt, daar deze anders wordt vergeten.Ook is het belangrijk om de mate van medicatie voor bijvoorbeeld onrust of depressie mee te nemen in het onderzoek. Wel moet hiervoor ook de arts geïnformeerd worden.Verder werd als tip gegeven om ook de mate van inzet van vrijheid beperkende maatregelen mee te nemen, om zo te zien of “Leefcirkels” een goed alternatief biedt ten aanzien van het wetsvoorstel Zorg en Dwang.

29

ConclusieIn dit hoofdstuk worden de resultaten van de onderzoeksvraag –Hoe kan het effect van “Leefcirkels” op het welzijn van bewoners met dementie worden vastgesteld? - beschreven. Tevens wordt er beschreven welke meetinstrumenten er ingezet kunnen worden om de effectiviteit van de “Leefcirkels” te meten.

Tijdens de literatuurstudie naar een meetpakket om de effectiviteit van “Leefcirkels” vast te stellen, zijn er twee onderzoeken gevonden, waarbij al resultaten zijn terug te vinden over de effectiviteit van een tuin, danwel van “Leefcirkels”.Aan de hand hiervan zijn pijlers vastgesteld, waarop gemeten zal worden in het onderzoek naar de effectiviteit van “Leefcirkels”. Deze pijlers zijn: de mate van activiteit, emotionele gemoedstoestand, agitatie, apathie en valrisico.

Aan de hand van deze pijlers en de interviews met twee deskundigen, is een meetpakket ontstaan met de volgende instrumenten: de Jawbone Up, de Health patch, de MMSE, de Qualidem, de PGCMS, de CMAI.

Deze meetinstrumenten zullen ingezet worden bij het onderzoek naar de effectiviteit van “Leefcirkels”, dat opvolgend aan dit adviesrapport uitgevoerd zal worden.

30

DiscussieTijdens de literatuurstudie zijn verschillende aspecten naar voren gekomen, die van belang zijn om mee te nemen in het onderzoek naar de effectiviteit van “Leefcirkels”.Daar er twee verschillende onderzoeken zijn gebruikt voor het bepalen van de pijlers waarop gemeten zal worden, kan het effect hierop anders zijn dan bij de onderzoeken die geraadpleegd zijn. Dit kan komen doordat het ene onderzoek een systematic review is van meerdere onderzoeken binnen verschillende zorginstellingen en de populatie die wordt onderzocht in het volgend onderzoek na dit adviesrapport, verschillend zijn qua grootte en samenstelling.

Ook moet er rekening gehouden worden met een uitvalspercentage van 15% door overlijden van de bewoner.Daarnaast zijn ouderen met dementie erg gevoelig voor veranderingen, waardoor er vertekende waarden kunnen ontstaan.

Aanbevelingen Voor het onderzoek is het van belang dat de meting gefaseerd zal

plaatsvinden over een periode van minimaal 120 dagen, die wordt onderverdeeld in minimaal 4 delen. Hierbij wordt er dan op zijn minst twee keer gemeten voor de interventie en twee keer na de interventie. Deze gegevens kunnen dan geëvalueerd worden, aan de hand van een analyse.

De onderzoekspopulatie moet uit tenminste 54 bewoners bestaan, maar een grotere groep is wenselijker voor een betere onderbouwing van het gemeten effect.

Belangrijk is om personeel en familie goede voorlichting te geven over het onderzoek en het belang ervan. Neem ook ervaringen mee door hen te interviewen over de veranderingen die zij hebben opgemerkt.

Om effectiviteit op medicatiegebruik te kunnen registreren, is het van belang om de behandelend arts hierin te betrekken. Deze moet hiervoor open staan, anders is de kans op veranderingen hierin miniem.

Het is van belang om medewerkers duidelijke informatie te geven en te begeleiden bij het gebruik van de instrumenten, zodat deze ook worden ingezet.

Laat medewerkers de mate van inzet van vrijheid beperkende maatregelen registreren, zodat te zien is of “Leefcirkels” een goed alternatief bied ten aanzien van het wetsvoorstel Zorg en Dwang.

Evalueer met de medewerkers de ervaringen van het gehele proces: hoe is het allemaal verlopen en hoe hebben ze dit ervaren? Op deze manier wordt een goed beeld geschetst van hoe medewerkers de veranderingen hebben ervaren en waar ze tegenaan zijn gelopen.

31

BibliografieMarjolein

32

Bijlage I LiteratuurstudieBohn Stafleu van LoghumZoekterm Boleaanse operatoren ResultatenDementie

EN dwaalgedragEN effect opsluitenEN gesloten afdelingEN gevolgen gesloten afdelingEN effect gesloten afdeling

501035031

41

Leefcirkels 3Effect kwaliteit van leven dementie

EN gesloten afdeling 21

KalugaZoekterm Boleaanse operatoren ResultatenDomotica

Volledige tekst online(2005 – 2015)

253193

Meetinstrumenten Volledige tekst

online (2005 – 2015)

Dementie

17111299

149

Stress Meten (2005-2015) Dementie (2005-

2015)

17593982992562

BloeddrukMeten (2005-2015) Applicatie (2005-2015)

1811701 55

SlaapritmeMeten (2005-2015)

2311

33

ScienceDirectZoekterm Boleaanse operatoren ResultatenDementia

AND wander 2005 – 2015

AND outdoor spaces 2006 – 2016

AND quality of life 2006 – 2016 Alzheimer disease,

dementia, cognitive, Alzheimer, sleep, health, depression, mental health

AND effect locking up 2006 – 2016 Alzheimer disease,

mental health, dementia, sleep, Alzheimer, cognitive

AND effect hospitalisation

1449992771137148033429917197063288

26431430150

Domotica 20Home automation

AND dementia18011266

Dementia AND quality of life AND measure instruments

2006 – 2016 Dementia,

depression, health, Alzheimer disease, sleep, mental health, Alzheimer

Rating scaleAND outdoor spaces

2006 – 2016 Health, dementia,

Alzheimer disease, physical activity, behavioral science, physical, activity

7393

4837755

95048033450

Effect outdoor spaces AND dementia 314Effect memory games AND elderly people

Mental health 6Effect closed ward AND quality of life

dementia 2011 – 2016 Dementia, mental

health, health,

183246054

34

Alzheimer disease

35

Effect closed geriatric ward

AND quality of life dementia

2011 – 2016 Dementia, mental

health, hip fracture, Alzheimer

62615529

Effect closed geriatric ward

AND behavior dementia 2016 – 2011 Delirium, dementia,

mental health, elderly, geriatric, resident, Alzheimer, cognitive, Alzheimer disease, depression

AND fall accidents dementia

2011- 2016AND fractures dementiaAnd agression dementia

67612947

231313583

closed wards for residents with dementia 2016 – 2011

Patient, dementia, resident, care, mental health, delirium, health, Alzheimer disease, geriatric

1279320162

SpringerLinkZoekterm Boleaanse operatoren ResultatenDementie 3546Dementie En dwaalgedrag 26Domotica

En dementie22768

Leefcirkels 3Dementia

AND outdoor spacesAND effect outdoor spaces

77772408358

Dementie EN effect gesloten afdelingEN gevolg gesloten afdeling

101100

36

Google Scholar Zoekterm Boleaanse operatoren ResultatenDoel Leefcirkels 11GPS technologieNeuro psychiatrische symptomen bij dementie

860

Technologie AND DementieAND OndersteuningAND Verzorgers

149001330266

GoogleZoekterm Boleaanse operatoren ResultatenConsyst B.V. Sint Oedenrode 39Wet BOPZ Zorg en dwang

Wet 33.600

Domotica Technologie Dementie Drs. JJ der Leeuw

59.500

Aanpassingsvermogen Dementie 6050Neuro psychiatrische symptomen dementie 2005 – 2015

76002360

Technologie AND DementieAND DwaalgedragAND OndersteuningAND Onderzoek

32500154001620014000

Dwaalgedrag AND DementieAND Definitie

239067

Dementie Wat is dat 741000

Papieren literatuurstudie XploraZoekterm a.d.h.v. ResultatenDementieKlinische les

Tijdschrift voor Verzorgenden in Nederland

1

Handboek 2010

Psychogeriatrie 62

Dementie Psychiatrie 219DementiezorgZwerfgedrag

Dementiezorg in de praktijk

41

37

Bijlage II AnalyseFitbitBetrouwbaar +- (5) Leesbaar ++ (10)Valide ++ (8) Afnametijd ++ (9)Responsief ++ (8) Frequentie

afname++ (10)

Sensibiliteit +- (6) Belasting patiënt ++ (7)Normen ++ (8) Mee te nemen ++ (10)Domein +- (6) Prijs +- (6)Reproduceerbaarheid +- (6) Makkelijk in te

vullen++ (8)

Interne consistentie ++ (9)

Withings bloeddruk meterBetrouwbaar ++ (9) Leesbaar +- (8)Valide ++ (8) Afnametijd ++ (8)Responsief ++ (7) Frequentie

afname++ (7)

Sensibiliteit ++ (8) Belasting patiënt +- (6)Normen +- (6) Mee te nemen +- (6)Domein --(2) Prijs +- (6)Reproduceerbaarheid

+- (5) Makkelijk in te vullen

++ (10)

Interne consistentie +- (6)

Jawbone UpBetrouwbaar +- (6) Leesbaar +- (6)Valide +- (6) Afnametijd ++ (10)Responsief ++ (8) Frequentie

afname++ (10)

Sensibiliteit +- (6) Belasting patiënt ++ (9)Normen ++ (7) Mee te nemen ++ (10)Domein ++ (8) Prijs +- (6)Reproduceerbaarheid

++ (8) Makkelijk in te vullen

+- (6)

Interne consistentie ++ (10)

38

Health patchBetrouwbaar ++ (10) Leesbaar +- (7)Valide ++ (10) Afnametijd ++ (10)Responsief ++ (8) Frequentie

afname++ (8)

Sensibiliteit ++ (8) Belasting patiënt +- (7)Normen ++ (8) Mee te nemen ++ (8)Domein ++ (10) Prijs +- (6)Reproduceerbaarheid

+- (7) Makkelijk in te vullen

+- (7)

Interne consistentie ++ (8)

MMSEBetrouwbaar +- (7) Leesbaar ++ (10)Valide +- (7) Afnametijd ++ (10)Responsief +- (5) Frequentie

afname+- (6)

Sensibiliteit +- (6) Belasting patiënt +- (6)Normen +- (6) Mee te nemen ++ (10)Domein +- (7) Prijs ++ (10)Reproduceerbaarheid

+- (6) Makkelijk in te vullen

+- (6)

Interne consistentie ++ (10)Specifiek +- (6)

QualidemBetrouwbaar +- (5) Leesbaar ++ (10)Valide ++ (10) Afnametijd +- (6)Responsief +- (6) Frequentie

afname++ (10)

Sensibiliteit +- (6) Belasting patiënt ++ (10)Normen +- (6) Mee te nemen ++ (10)Domein ++ (10) Prijs ++ (10)Reproduceerbaarheid

++ (10) Makkelijk in te vullen

++ (10)

Interne consistentie +- (7)(Ettema, T.P., Droës, R.M., Lange de, J. e.a., 2007) (Ettema, T., Lange de, J., Droës, R.M., mei 2005)

39

DQOLBetrouwbaar +- (6) Leesbaar +- (6)Valide +- (6) Afnametijd +- (6)Responsief +- (6) Frequentie

afname++ (10)

Sensibiliteit +- (6) Belasting patiënt +- (6)Normen +- (6) Mee te nemen ++ (10)Domein +- (6) Prijs ++ (10)Reproduceerbaarheid

++ (10) Makkelijk in te vullen

+- (6)

Interne consistentie ++ (10)(E. Adler, B. Resnick, augustus 2010)

PGCMSBetrouwbaar +- (6) Leesbaar ++ (10)Valide ++ (10) Afnametijd ++ (10)Responsief ++ (10) Frequentie

afname++ (10)

Sensibiliteit +- (6) Belasting patiënt +- (6)Normen ++ (10) Mee te nemen ++ (10)Domein +- (6) Prijs ++ (10)Reproduceerbaarheid

++ (10) Makkelijk in te vullen

+- (6)

Interne consistentie ++ (10)(Instruct)

CMAIBetrouwbaar ++ (10) Leesbaar ++ (10)Valide +- (6) Afnametijd +- (6)Responsief ++ (10) Frequentie

afname++ (10)

Sensibiliteit +- (6) Belasting patiënt +- (6)Normen ++ (10) Mee te nemen ++ (10)Domein ++ (10) Prijs ++ (10)Reproduceerbaarheid

+- (6) Makkelijk in te vullen

+- (6)

Interne consistentie +- (6)(BTSG bibliotheek, 9 juli 2015).

40

Observed Emotion Rating ScaleBetrouwbaar +- (6) Leesbaar ++ (10)Valide +- (6) Afnametijd ++ (10)Responsief +- (6) Frequentie

afname++ (10)

Sensibiliteit +- (6) Belasting patiënt ++ (10)Normen ++ (10) Mee te nemen ++ (10)Domein +- (6) Prijs ++ (10)Reproduceerbaarheid

+- (6) Makkelijk in te vullen

++ (10)

Interne consistentie +- (6)(M. Powell Lawton, K. Haitsma van, J. Klapper; 1996).

41

Bijlage III Meetinstrumenten

42

Bijlage IV Interviewvragen deskundigeHoe groot moet de onderzoeksgroep zijn?Welke concrete aanbevelingen heeft u ten aanzien van de onderzoeksgroep?Hoe groot moet de controlegroep zijn?Wat vindt u ervan als interventie- en controlegroep binnen dezelfde organisatie zijn?

Wie heeft de meting gedaan?Welke meetinstrumenten zijn er gebruikt?Staan jullie achter de gebruikte meetperiode van 7 weken? (moet deze anders zijn?)

Wat is van belang om mee te nemen in het onderzoek? (ervaringen familie, medicatie)Op welke wijze zouden deze gemonitord kunnen worden?

Heeft u nog aanvullende informatie of advies voor ons project?

43