1

Advies Burgerpanel Actieplan Open Overheid 2016-2017

Utrecht, 27 juni 2015

2

3

Voorwoord

Wij, een groep van 18 heel diverse mensen (‘het burgerpanel’; zie bijlage 2) die bereid zijn mee te denken bij de ontwikkeling van het Actieplan Open Overheid 2016-2017,

zijn geïnformeerd over het voornemen van de overheid om een Actieplan Open Overheid 2016-2017 uit te brengen,

hebben daar op 27 juni 2015 een dag met elkaar over van gedachten gewisseld,

en zijn op grond daarvan tot het advies gekomen dat op de volgende pagina’s is beschreven.

De adviesvraag die ons is voorgelegd, luidt:

“Het ministerie van BZK vraagt het Burgerpanel Actieplan Open Overheid om advies uit te brengen over de volgende vragen: 1. Sluiten de koers, de aanpak en de centrale thema’s van het Actieplan Open Overheid aan bij de behoeften

die het burgerpanel zelf in de Nederlandse samenleving ziet? 2. Aan het ontsluiten van welke (soorten) informatie heeft de samenleving behoefte en wat is hiervoor de

achterliggende motivatie? Zijn er prioriteiten te benoemen? Is er nog onderscheid te maken in informatie vanuit verschillende informatiehouders zoals Rijksoverheid, provincie, gemeente, semipublieke sector of uitvoerende diensten? Gaat het de samenleving om het controleren, het meekijken, het meedenken en/of het meedoen met de overheid?

3. Hoe zou de overheid zichzelf kunnen verbeteren, als het gaat om het op juiste wijze informeren van burgers en het beter en sneller toegankelijk en vindbaar maken van informatie voor iedereen?”

4

5

Het advies

Wij, het Burgerpanel Actieplan Open Overheid 2016-2017 …

Algemene Overwegingen en dilemma’s

… hebben als algemene overwegingen en zien als dilemma’s bij dit advies: We vinden het allen belangrijk dat de overheid meer open wordt.

We vinden allemaal dat er in Nederland bepaald nog geen sprake is van een Open Overheid. Er moet nog veel gebeuren. En tegelijkertijd beseft iedereen binnen ons panel dat er tijd nodig is voor de gewenste veranderingen. De Open Overheid zal niet van de ene op de andere dag ontstaan.

Niet iedereen binnen ons burgerpanel verwacht dat de overheid daadwerkelijk opener zal worden. Een aantal van ons is daar uitgesproken somber over en meent dat het niet best gesteld is met het lerend vermogen van de overheid. Als kennis macht is, zal de overheid die machtsbasis dan zomaar opgeven? Er zal veel vertrouwen teruggewonnen moeten worden. Wat dat betreft hopen we dat deze sceptische (of misschien wel realistische) houding in Den Haag als signaal wordt opgevat.

Het gevoel ‘eerst zien, dan geloven’ overheerst in het burgerpanel. Een aantal van ons geeft daar nog een optimistische draai aan: ‘Niet op wachten, maar doen!’. “Samenwerken en samen leren. Samen valkuilen en problemen opsporen en die aanpakken en oplossen.” Een reden voor dit optimisme, zo zeggen zij, is dat op deze adviesbijeenkomst het eerste zaadje is gezaaid.

Tegelijk zijn we van mening dat de overheid er niet aan ontkomt om meer open te worden. Verschillende ontwikkelingen maken dat onontkoombaar, van technische ontwikkelingen tot de groeiende verwachtingen qua openheid in de samenleving. Wij hebben als burgers zelf ook een rol te spelen bij het meer open maken van de overheid.

Wat ons betreft is de ‘Open Overheid’ niet (alleen) een kwestie van techniek, maar juist ook van een andere houding en gedrag van de overheid.

De belangrijkste verandering die we daarbij zouden wensen, is dat de overheid zich (weer) opstelt als dienaar van de burger. Trek als overheid niet alle maatschappelijke initiatieven naar je toe. Het gebeurt nu nog vaak dat de overheid zelf initiatieven organiseert of overneemt van burgers en organisaties. Ondersteun en faciliteer initiatieven van deze mensen (en kaap die niet). En ondersteun dan niet alleen de zwakkere groepen, maar richt je op zwakke én krachtige mensen en laat die samen optrekken en samengaan (voor zover die althans kúnnen samenwerken).

Is het voor de overheid al moeilijk om open te zijn; bij particuliere ondernemingen en eigendommen ligt dat vaak nog veel moeilijker. In het verlengde daarvan, zien we privatisering van overheidsdiensten (openbaar vervoer, gezondheid) als bedreigend voor een Open Overheid en voor openheid in de samenleving.

We vinden het niet altijd wenselijk, en ook niet altijd nodig, dat àlle informatie steeds openbaar is. We vinden het wel heel belangrijk dat goed wordt onderscheiden welke informatie wel en niet openbaar is (denk bijvoorbeeld aan het proces van aanbestedingen).

6

In het verlengde van het bovenstaande zien we een dilemma tussen openheid en privacy. Dit dilemma betekent dat je elke keer opnieuw moet afwegen tot hoever je kunt gaan met het openbaar maken van gegevens. Dit privacy-dilemma loopt als een rode draad door onze overwegingen over de Open Overheid.

We menen dat het van groot belang is dat de verschillende bestuurslagen, én politiek, bestuur en ambtenaren op één lijn zitten, zowel in hun bereidheid om informatie te geven als in de informatie die ze verstrekken en in het voorkomen dat mensen van het kastje naar de muur worden gestuurd. De grootste opgave zien we daarbij weggelegd op lokaal niveau, voor lokale bestuurders, politici en ambtenaren.

Ook vinden we het belangrijk dat voor dezelfde zaken niet steeds nieuwe termen of criteria worden verzonnen. Daardoor wordt vergelijken en leren in de tijd heel moeilijk. Dit is direct ook van toepassing op het Actieplan Open Overheid: we zien dat de termen die voor het nieuwe plan worden gebruikt, anders zijn dan die uit het huidige actieplan. Zo maak je je eigen plannen nooit ‘open’ of evalueerbaar.

Het uitdagende beeld

We hebben onze algemene overwegingen, dilemma´s en uitdagingen in allerlei kreten op post-its gezet. Het algemene beeld dat daaruit naar voren komt, is hieronder te zien.

Denkrichtingen en actiepunten voor centrale thema’s

(adviesvraag 1)

Wij zien dat er een voornemen is om het Actieplan Open Overheid 2016-2017 te richten op zeven thema’s; (1) open over geld; (2) heldere informatievoorziening; (3) Inzicht in (democratische) besluitvormingsprocessen; (4) Open Overheid op lokaal niveau; (5) (open) archivering van informatie; (6) Open data als grondstof voor innovatie; en (7) Houding en gedrag binnen de overheid. We zijn nagegaan van welke van deze thema’s we meer en minder warm worden, welke thema’s we missen en wat we verder aan opmerkingen hebben.

7

Wij willen het volgende meegeven over het Actieplan, qua denkrichtingen voor centrale thema’s:

Over de thema’s van het actieplan We hebben allemaal voor onszelf op een rij gezet welke thema’s wat ons betreft meer en minder prioriteit hebben. Daarna hebben we onze prioriteiten met elkaar vergeleken en besproken. Het blijkt dat onze prioriteiten wel enigszins uiteenlopen, maar dat drie thema’s voor de meesten van ons prioriteit hebben. Dat zijn (in deze volgorde):

Prioriteit 1: Houding en gedrag binnen de overheid

Prioriteit 2: Heldere informatievoorziening

Prioriteit 3: Open overheid op lokaal niveau Er zijn twee redenen waarom we ‘houding en gedrag binnen de overheid’ eerste prioriteit geven. De eerste reden is dat we veel belang hechten aan een dienstbare overheid die integer is en de (inbreng en signalen van de) burger serieus neemt en respecteert. Ten tweede willen we een beter communicerende overheid, die gewone taal spreekt en naar mensen luistert. De bejegening van burgers moet beter zowel waar het gaat om het halen als het brengen van informatie. Bij onze tweede prioriteit ‘heldere informatievoorziening’, gaat het ons vooral om het bijvoeglijk naamwoord: ‘heldere’. Begrijpelijke, handzame en eenduidige informatie is hard nodig. Pas als die er is kunnen we meedenken en meedoen en kunnen we ons een eigen oordeel vormen over wat de overheid doet en van plan is. We vinden een open overheid op lokaal niveau, de derde prioriteit, belangrijk omdat die dicht(er) bij de inwoners staat. En dat is het niveau waarop meepraten, -denken,–doen en –controleren het beste gaat en het meeste loont. Een open overheid op lokaal niveau is een essentiële voorwaarde voor directe invloed van burgers.

We zien deze drie prioriteiten ook als noodzakelijke voorwaarden voor de Open Overheid. Een aantal van ons heeft vastgesteld : “als het met deze drie thema’s goed zit, volgt de rest automatisch.” Een ander zei (bij het thema ‘open data’): “Eérst vertrouwen, dan pas bouwen.” De thema’s ‘Open over geld’ en ‘inzicht in (democratische) besluitvormingsprocessen’ vinden we ook belangrijk. Betere controle door burgers draagt bij aan goed functioneren van politiek, bestuur en

8

diensten. De thema’s ‘open archivering’ en ‘open data’ hebben voor de meesten van ons minder prioriteit.

Over ontbrekende thema’s Wat ons betreft zouden óók thema’s in het Actieplan moeten zijn:

Kennis delen: Niet alleen kennis van de overheid naar de samenleving, maar ook andersom. De overheid moet openstaan voor signalen en ervaringsdeskundigheid van burgers.

Eenduidige wet- en regelgeving op landelijk niveau in plaats van op gemeentelijk niveau (APV’s); we vinden dat waar dat kan, met name bij algemene zaken die ons allen aangaan, deze landelijk moeten worden geregeld. We vinden het belangrijk dat tegenstrijdigheden worden weggehaald opdat de wet- en regelgeving zo eenduidig mogelijk wordt. In de basis moet iedereen dezelfde rechten hebben, waarbij we denken dat er op lokaal niveau wat extra’s bij zou kunnen komen.

Hervorming van zeggenschap (waterschappen).

Distributie van informatie: we vinden het belangrijk dat niet alle informatie alleen digitaal wordt verstrekt. We hechten belang aan het zorgen voor gerichte informatie op een wijze die voldoet aan de behoefte van de doelgroepen. Voorkom een overvloed aan informatie en geef duidelijk aan waar goede informatieverstrekking aan moet voldoen.

Opvolgen van meldingen en signalen; en communiceren wat hiermee gedaan wordt.

Een contactpersoon bij de overheid moet deskundig zijn; en de overheid is méér dan één contactpersoon.1

Verdere algemene opmerkingen bij het Actieplan Tot slot hebben we nog een aantal algemene opmerkingen bij het Actieplan-in-wording. Om te beginnen was er binnen het panel het geluid dat het merkwaardig is om ‘open overheid op lokaal niveau’ als afzonderlijk thema te benoemen. Alle andere thema’s spelen immers ook op lokaal niveau? In zekere zin versterkt dit onze prioriteit voor ‘open overheid op lokaal niveau’. Een overheid die zonder aankondiging informatie op een moeilijk vindbare plek neerzet, beschouwen we niet als ‘open’. We zien informatie pas als echt ‘open’ als we hier actief op worden geattendeerd. ‘Open’ betekent: actief informeren. Sterker nog: we voelen ons alleen goed geïnformeerd over besluitvorming als we tijdig worden geïnformeerd, ruim vóórdat een besluit valt. We vinden het van belang dat beleid van onderaf tot stand komt. De belangrijkste reden waarom we informatie willen hebben, is om te kunnen meepraten en meedoen – en misschien nog wel vooral om dingen zelf te kunnen doen. Geef ruimte aan burgers en aan burgerinitiatieven. Het is goed als de overheid ervoor zorgt dat kennis en hulp wordt geboden door professionals. Maar die moeten de burgerinitiatieven niet overnemen of kapen. Het is goed dat bij de totstandkoming van het Actieplan Open Overheid met een burgerpanel wordt gewerkt. Dat zou bij alle beleidsthema’s moeten gebeuren. En dan niet alleen participatie ‘als het ons uitkomt’ en het kosten bespaart. Ons advies: Kom tot een vast burgeradviespanel.

1 Eén van ons voegt naderhand toe: “Contactambtenaren moeten niet alleen goed geïnformeerd zijn in hun vakgebied maar ook breed inzicht hebben over alle diensten. Het moeten integralisten zijn, ze moeten kunnen overzien waar de vraag het beste thuishoort zodat de vrager niet rondgestuurd wordt.”

9

Informatiebehoefte (adviesvraag 2)

Wij willen het volgende meegeven over de informatiebehoefte die we hebben en onze achterliggende motivatie daarbij: Naast het feit dat we vooral behoefte hebben aan het meer en beter ontsluiten van de soorten informatie die we verderop beschrijven, willen we meegeven dat we het belangrijk vinden dat het Actieplan zich richt op het: - Tijdig communiceren over voorgenomen

besluiten, omdat we merken dat

de overheid (zowel Rijksoverheid, provincies en gemeenten) besluiten achteraf communiceert waardoor burgers, die vaak (ervarings)deskundig zijn over bepaalde thema’s, niet kunnen meedenken en -doen met visie- en/of beleidsontwikkeling;

financiële consequenties nu niet (vooraf) worden gecommuniceerd met vervelende gevolgen voor burgers van dien;

- Regelen van centrale informatievoorziening, gezien onze ervaringen dat

mensen nu vaak niet weten waar ze moeten zijn voor bepaalde informatie omdat het bij gemeenten overal anders is geregeld en ingericht;

- Voorkomen van situaties waarin de overheid (gemeenten) misbruik maakt van de Wet op de Privacy en zich hierachter verschuilt om geen informatie te hoeven geven, omdat

gemeenten nu nog al te vaak de wet op de privacy misbruiken wanneer ze geen antwoord willen geven op vragen van burgers;

- Informatie duidelijk wordt gecommuniceerd zodanig dat alle mensen het kunnen begrijpen. Naast deze meer algemene overwegingen zien we in de samenleving en bij onszelf vooral behoefte aan meer en beter ontsloten informatie over: - Budgetten, subsidies, voorzieningen en belastingen, in het bijzonder informatie over:

Budgetten voor het sociaal domein, de publieke taken en de uitgaven en partijen die deze gaan uitvoeren in gemeenten (stad, gebied); omdat burgers dan (via de zogeheten ‘Right to Challenge’) met eigen plannen kunnen komen en zo kunnen meedoen met aanbesteding

Mogelijkheden voor onkostenvergoedingen en declaraties in brede zin (zowel voor burgers als ook voor ambtenaren) omdat die nu vaak onduidelijk zijn en mensen er vaak pas na jaren achter komen waar ze eigenlijk recht op hadden

(openheid van) (veranderingen in) Vergoedingen van ziektekosten, te communiceren door zorgverzekeraars en ministerie, omdat medicijnen die al jarenlang wel zijn vergoed ineens niet meer worden vergoed en het de apothekers lijken te zijn die hierover beslissen (geldkwestie) en patiënten hierin geen stem hebben

Recht op toeslagen, informatie die (lokale) overheidsinstantie en belastingdienst niet openlijk deelt terwijl ze andersom de burger wel heel goed weten te vinden als er betaald moet worden

10

Wmo info en regels, subsidies (Sociale Verzekeringsbank), wijkteams, UWV omdat het nieuwe Wmo speelveld en de Participatiewet voor de burgers onduidelijk en onoverzichtelijk zijn

Subsidieverlening omdat deze processen niet transparant verlopen

Toeslagen en drempels bij belastingen die nu soms plotsklaps wijzigen, zoals bij de inkomstenbelasting; omdat het belangrijk is dat we weten wat we moeten betalen en wat we kunnen terugvorderen. De Belastingdienst weet alles van ons en verwacht daarom kennelijk dat wij ook alles van belastingen weten?!

- Onze (directe) leefomgeving waarbij we denken aan alle informatie die van invloed is op ons dagelijks leven en welzijn, en in het bijzonder informatie over:

Milieuvoorschriften en milieuvergunningen zodat we weten welke gevaren er zijn en welke risico’s we lopen (denk aan Moerdijk)

Gevaarlijke stoffen (info van regionale overheid, milieudiensten) omdat we onze veiligheid belangrijk vinden

Risico’s, evenementen, plannen (van rijk, gemeenten, waterschap, provincie) die worden ontwikkeld en die ons kenbaar kunnen worden gemaakt via bijv. een buurt-omgevingsalert of – app. Hierdoor kunnen wij beter weten wat er in onze omgeving gaat spelen. Dat maakt het ons ook mogelijk om daarop te reageren en ons erop voor te bereiden. En we kunnen dan bijvoorbeeld zelf een initiatief nemen, lokale initiatieven ondersteunen of daaraan meedoen (waardoor weer meer cohesie in de wijk of buurt ontstaat).

Beleidsplannen m.b.t. nieuwbouw, ontwikkeling en bestemmingsplannen (van gemeente en provincie) omdat nu plannen vaak vaag omschreven zijn waardoor we geen bezwaar kunnen maken en bezwaar maken alleen maar mogelijk is als een ‘dure’ jurist zich ermee bemoeit

Zorg & Wonen, waarbij we het belangrijk vinden dat de wooninformatie op wijkniveau wordt gegeven en de regelgeving omtrent wonen ook buurtgericht wordt; dit in verband met het in de buurt (kunnen) blijven wonen.2

De toekenning van huurwoningen door de gemeente omdat we graag willen weten aan wie een woning wordt toebedeeld en misbruik van woningtoekenning willen voorkomen; daarom vinden we het belangrijk dat het systeem transparant wordt.

De WOZ-waarde van ons eigen huis en van de huizen van buurtgenoten, omdat we denken dat deze informatie (van de gemeente) belangrijk is voor meer transparantie en inzicht en van belang is voor de onderbouwing van bezwaarschriften en omdat we denken dat hierdoor een gelijkwaardige verdeling plaatsvindt; nu is er vaak geen reële schatting hetgeen massaal bezwaren oplevert die je anders had kunnen voorkomen. Het is eerlijk om te weten wat de waarde van de huizen van je buurtgenoten is.

- Veiligheid en criminaliteit, in het bijzonder informatie over:

Actuele inbraakgegevens; zodat we weten wat er speelt en we evt. maatregelen kunnen treffen

Criminaliteitscijfers en – gegevens (van de politie) omdat we willen weten wat er gebeurt in onze omgeving en omdat we willen weten hoe de overheid (politie) hieraan opvolging geeft en nazorg verleent

2 Twee van ons lichten dit toe door te wijzen op het belang van het in de buurt kunnen blijven wonen van bekende en vertrouwde

faciliteiten en sociale netwerken. Dit geldt in het bijzonder ook voor mensen met een beperking die baat hebben bij voorzieningen, winkels, sociale contacten en openbaar vervoer dichtbij. Echter, door nieuwe manieren van het regelen van de toekenning van sociale huurwoningen en nieuwe criteria en voorwaarden, bijvoorbeeld het regionaal open stellen ipv enkel lokaal open stellen, weegt het criterium van het ‘reeds in de buurt wonen’ minder zwaar. Dit maakt het moeilijker om in de buurt te blijven wonen. De criteria, eisen en voorwaarden worden door woningcorporaties ingesteld vaak zonder dat de (lokale) overheid mee kan bepalen welke (eigen) burgers voorrang zouden hebben bij de toewijzing. Daarmee krijgt het ‘in de buurt kunnen blijven wonen’ een minder ‘Open overheid’-karakter.

11

Het persoonlijk en arbeidsverleden van politici (‘antecedenten’) om te voorkomen dat er verwevenheid van criminaliteit optreedt in het openbaar bestuur

- Medische gegevens, in het bijzonder informatie over:

Het Elektronisch Patiënten Dossier (EPD), waarbij we willen aantekenen dat we privacy heel belangrijk vinden en uitgaan van het principe ´privé, tenzij….. ´ omdat we het belangrijk vinden dat de informatie van de zorginstellingen niet in verkeerde handen valt.

Donor-informatie waarbij we pleiten voor een manier van registreren die uitgaat van het principe ‘iedereen is donor tenzij bezwaar’ omdat we denken dat je op die manier meer levens kunt redden

- Sociale Dienst en UWV, in het bijzonder informatie over:

Hoe je aan werk kunt komen; de site van het UWV werkt nu absoluut niet goed en klopt niet; op deze manier kan het UWV mensen niet aan banen helpen

De cliëntenraad van de Sociale Dienst, bijvoorbeeld van de gemeente Zoetermeer, omdat de cliëntenraad een belangrijk rol heeft bij het toezicht, de controle, het meedenken en beschermen tegen willekeur; hierover is betere voorlichting nodig

Sociale Diensten en schuldhulpverleners moeten creatiever worden in hoe zij mensen kunnen helpen; niet steeds terugvallen op oude methodes en denkwijzen.

- Specifieke zaken als:

Bundeling informatie over koopgedrag door middel van bevolkingsonderzoek

Fiscale zaken; i.h.b. informatie van UWV en Belastingdienst over hoe ze omgaan met buitenlandse medewerkers (expats); nu is het zo dat als het UWV al akkoord heeft gegeven de belastingdienst en de werkgever niet bij die informatie kunnen komen terwijl dat zou moeten kunnen in het kader van de uniformiteit

Ondersteuning burgerkracht omdat we het belangrijk vinden dat de gemeente duidelijkheid verschaft over de manier waarop ze burgerkracht wil ondersteunen. Het is goed dat de overheid de burger ondersteunt die met eigen initiatief en eigen kracht wil bijdragen aan sociale cohesie en samenhang maar die ondersteuning moet gebeuren ZONDER dat het initiatief van bovenaf door betaalde krachten wordt overgenomen (d.i. gesubsidieerde welzijnsorganisaties die ideeën afpikken en ze toe-eigenen)

De toegankelijkheid voor mindervaliden van gebouwen met publieke functies (bijv. bibliotheken, gebouwen waar gestemd wordt), Openbaar Vervoer, uitgaansgelegenheden en winkels, omdat het belangrijk is dat iedereen mee kan doen en iedereen weet hoe de toegang tot de voorzieningen is (nu is de informatie hierover verspreid over vele informatiebronnen en sites.)3

Wajong, waarbij we het vooral belangrijk vinden dat de regeling consistent en eerlijk is en niet leidt tot een situatie, zoals nu het geval is, dat (meer) werken wordt gestimuleerd en mogelijk wordt gemaakt maar je tegelijkertijd in inkomen achteruit gaat

Parkeerbeleid en parkeertarieven, omdat de situatie per gemeente en per locatie (bijv. ziekenhuizen) verschilt waardoor een onoverzichtelijke wirwar van regels ontstaat en er (grote) verschillen zijn tussen publieke en private (digitale) (denk aan Cition) parkeervoorzieningen

Informatievoorziening (door de douane) m.b.t. invoer van producten daar deze onvoldoende is en onvolledig, bijv. de wet Flora-Fauna

3 Eén van ons voegt hier nog aan toe: “Ongehinderd.nl is goed bezig. Je kunt zelf simpel toegankelijke horeca en voorzieningen aangeven. Maar dat is nog groeiende. Mensen hierop attent maken. Want we hebben er baat bij dat er één centrale landelijk site komt, waar alles in staat en komt te staan wat er allemaal toegankelijk is voor gehandicapten en ouderen. Denk aan het belang van de toegankelijkheid en het gebruik van toiletvoorzieningen.”

12

Houding en gedrag van de overheid (adviesvraag 3)

Zoals hiervóór ook al beschreven is, vinden wij houding en gedrag van de overheid een heel belangrijk thema in het Actieplan Open Overheid 2016-2017. Dat bleek ook al op de startbijeenkomst. Toen we daar spontaan de vragen inventariseerden die ‘de Open Overheid’ bij ons oproept, bleken onze vragen hoofdzakelijk op houding en gedrag van de overheid betrekking te hebben. Na enige ordening van onze vragen bleken deze in acht thema’s in te delen te zijn. Tijdens de adviesbijeenkomst hebben wij verder nagedacht over wat wij qua houding en gedrag van de Open Overheid willen en wat voor concrete acties wij ons daarbij voorstellen. Onze wensen en ideeën bleken goed aan te sluiten bij de eerder onderscheiden thema’s. Wel hebben we nog enige thema’s toegevoegd. We presenteren onze adviezen dan ook langs de lijn van deze thema’s.

Qua houding en gedrag van de overheid adviseren wij het volgende: Thema: Onze vragen, hartenkreten en voorstel voor actiepunten daarbij:

Wees vertrouwenwekkend Er is bij meerderen van ons, als gevolg van allerlei ervaringen met de overheid, weinig vertrouwen dat er echt iets van de ‘Open Overheid’ terecht komt

Voor een ‘Open Overheid’ is een cultuurverandering nodig. Ga daarmee aan de slag!

Voeg de daad bij het woord; doe wat je zegt (en zeg wat je doet)

Wees eenduidig en standvastig (denk aan de verschillen en veranderingen m.b.t. BTW, leasebijtelling)

Neutraal, niet bevooroordeeld

Stop met het doorgeschoten managementdenken en met privatisering (Terug naar de Bank voor de Burger!)

De participatiemaatschappij is pure bezuiniging met een modern sausje

Wees eerlijk! (waarom verdwijnt er zo vaak belastende informatie?)

Altijd de Tweede Kamer en burgers inlichten en geen dingen

13

Thema: Onze vragen, hartenkreten en voorstel voor actiepunten daarbij:

achterhouden

Waar zijn de vergaderingen van de Eerste en Tweede Kamer te volgen?

Zie de burger als individu en niet als massa of als een nummertje in de statistieken

Geef begrijpelijke informatie Gebruik Jip en Janneke taal

Gebruik de ‘taal’ van burgers in zoekfuncties

De maatschappij wordt erg ingewikkeld, daardoor vallen mensen buiten de boot

Laat een brief vóór die uitgaat eerst lezen door een panel vanuit de doelgroep

Websites zijn ontoegankelijk; dat kan beter door burgers mee te laten sturen bij de bouw ervan

Informeer burgers vóóraf, bijv. bij werkzaamheden aan de weg

Zorg voor duidelijke bewegwijzering en in eenvoudige taal binnen de overheid (letterlijk en figuurlijk)

Laat ambtenaren een cursus ‘gewoon en eenvoudig communiceren’ volgen

Pas op voor te oppervlakkige verhalen. Via sociale media, zoals WhatsApp en Facebook, krijg je al snel populaire verhalen zonder inhoud

‘Thematisch besturen’ voor overzicht, inzicht en archivering.4

Maak informatie toegankelijk voor alle doelgroepen

Zorg ervoor dat ook de klagers en afhakers geïnformeerd worden

Denk eraan dat er ook mensen zijn zonder internet

Houd rekening met laaggeletterden

Houd rekening met gehandicapten. Ook verstandelijk beperkten en ouderen.

Regel zaken minder bureaucratisch

Gebruiksvriendelijke websites

Geef burgers bij overheidsvestigingen een speciale ambtenaar met “social skills” als contactpersoon en/of aan een loket, om te voorkomen dat mensen van het kastje naar de muur worden gestuurd. Dat voorkomt allerlei ellende die achteraf via een ombudsman moet worden rechtgezet. En het sluit ook aan bij het belang dat we hechten aan een goede bejegening van burgers.

Duidelijkheid scheppen over wie welke doelgroepen (laten) vertegenwoordigen

Kennis centraliseren per doelgroep

Maak gebruik van ingeburgerde informatiekanalen, zoals info-winkels

Niet discrimineren (dit ook verbieden)

4 Eén van ons licht toe wat hiermee wordt bedoeld: “Bijvoorbeeld: bij mij in de gemeente is men afgestapt van raadscommissies. Die heten

nu fora. Probleem is dat onderwerpen niet meer thematisch worden behandeld en dus in verschillende fora worden behandeld. Heel lastig om te volgen, want soms tegelijk. Als landelijk dezelfde termen worden gebruikt is het eenvoudiger om digitaal te zoeken, te archiveren en te rubriceren. Oudere bestanden zijn overigens lastig digitaal terug te vinden. Projectmatig archiveren zorgt dat burgers inzicht krijgen in achterliggende stukken per dossier. In het verleden werd er voor in een rapport een overzicht van gebruikte/betrokken/voorliggende stukken geplaatst. Als dat nu verandert in links is het eenvoudiger om relevante stukken te vinden. Voordeel van het digitale tijdperk is dat relevante (openbare) stukken gekoppeld worden aan de agenda door de griffie. Dat maakt het doorgronden van een dossier eenvoudiger. Zoek systemen zijn vaak niet doeltreffend. Je moet heel specifiek zijn om een bulk aan gegevens te voorkomen. Je kan vaak beter de website van een overheidsorganisatie doorgronden, dan met trefwoorden je info te vinden. Als die thematisch is opgebouwd kom je vaak sneller tot je doel.”

14

Thema: Onze vragen, hartenkreten en voorstel voor actiepunten daarbij:

Informeer actief Zorg ervoor voorgenomen besluiten tijdig bekend te maken!

Ga naar de burgers toe (of bel ze), thuis of in de buurt en/of via hun ondersteuners, zoals familie, netwerken, zorgaanbieders, belangenorganisaties, zoals FNV, ANBO, KBO, Vereniging LFB, Ieder(in), NPCF, LPGGZ en alle andere gehandicapten- en patiëntenorganisaties en plaatselijke gehandicaptenplatforms

Neem een proactieve i.p.v. een passieve houding aan

Brieven werken niet voor iedereen

Werk met ‘telefoon’-alerts

Wijs de burger actief en gericht op zijn rechten, bijvoorbeeld op recht op vergoeding van schade die door de overheid is veroorzaakt, of op recht op toeslagen

Lastig, niet iedereen is geïnteresseerd in alles

Open referenda

Zorg voor controle op (het verstrekken van) de informatie

Zorg dat controleerbaar is of de overheid transparant is (en zorg voor controle) (Hoe weet ik of de overheid mij de juiste informatie geeft?)

Zorg voor manieren en hulpmiddelen waarmee ook burgers het overheidsbeleid mee kunnen controleren en evalueren

Stel een ombudsman aan bij alle overheden (ook bij gemeenten, provincies en waterschappen)

Vooruitkijkende rekenkamer

Geef informatie over de effecten van maatregelen; leg verantwoording af

Besluitvorming standaardiseren

Inzicht in de opbouw en de manier waarop beslissingen tot stand komen

Controlekosten moeten wel in verhouding staan: ook bepaalde mate van vertrouwen geven

Controle ter verificatie, niet uit wantrouwen

Bescherm privacy Maak niet alles openbaar: niet de privacy van burgers schenden

Maak duidelijk welke categorieën informatie wel en niet openbaar zijn

Bij levensgevaar: privacy opheffen!

Waar houdt bescherming privacy op? Pedofiele zwemleraren, sportinstructeurs, onderwijzers ….

Maak duidelijk aan wie je toestemming tot openbaarheid vraagt namens zwakkere groepen

Internet maakt privacy ‘kleiner’

Dwing mensen niet om smartphones of social media te gebruiken

Google weet door te dringen

Ministerie: neem hackers in dienst!

Sta ook open voor informatie van burgers

Open overheid moet tweerichtingsverkeer zijn

Er zit ook veel informatie en deskundigheid bij burgers die de overheid niet in beeld lijkt te hebben

Schakel minder instellingen, managers en adviesbureaus in. Kennis van adviesbureaus is niet genoeg. En: veel communicatie gaat via instellingen, niet via actieve burgers. Bij raadplegingen blijkt 80% van de aanwezigen direct of indirect ingehuurd te zijn door de overheid, slechts 20% actieve burgers.

Doe ook iets zinvols met de informatie van de burgers, alleen

15

Thema: Onze vragen, hartenkreten en voorstel voor actiepunten daarbij:

luisteren is niet genoeg

Ga niet zelf als overheid allerlei communicatienetwerken maken maar sluit aan bij bestaande netwerken

Gebruik ervaringsdeskundigheid en laat je vaker adviseren door ervaringsdeskundigen, zoals gehandicapten, ouderen, mensen met ervaringen in thema’s, enzovoort.

Omarm initiatieven en verleen medewerking

Zorg voor eenduidige regels en maak één loket

De overheid is niet meer te begrijpen als regels voor belastingen, PGB, Wmo, gehandicapten, etc overal verschillend zijn

Pas op voor het lokale melkkoe-effect (parkeeropbrengsten, hondenbelasting)

Maak één loket voor alle vragen over overheidsdiensten

Maak ‘Open Overheid’ en de actieplannen daarvoor, beter en actiever openbaar

Zorg ervoor dat we niet – zoals nu – pas van het bestaan van het Actieplan op de hoogte raken op het moment dat er aan een volgend Actieplan wordt gewerkt

Rol de geslaagde projecten uit het plan 2013-2015 in NL uit

Ontwikkel een (reclame) campagne, o.m. in dagbladen

Wijd er een TV programma aan

Informeer via Postbus 515

Informeer burgers actiever, stuur het Actieplan bijvoorbeeld naar de G-1000 beweging

5 Dat Postbus 51 al sinds 2013 niet meer bestaat, is ons bekend. Wij vinden duidelijke en herkenbare publieksvoorlichting belangrijk.

‘Postbus 51’ was zeer herkenbaar.

16

Tot slot geven we mee:

dat we – tegen de tijd dat het nieuwe Actiepan in gevorderde staat is – graag te horen krijgen welke van onze adviezen wel en niet in het Actieplan Open Overheid 2016-2017 zijn opgenomen. We stellen het dan ook op prijs als er een terugkombijeenkomst wordt georganiseerd.

Dit advies is uitgebracht namens

ons allen,

Het Burgerpanel Actieplan Open Overheid 2016-2017

17

Bijlagen

Bijlage 1 Persoonlijke achtergrondverhalen enige panelleden

Wij brengen dit advies uit tegen de achtergrond van allerlei persoonlijke ervaringen met de overheid. Een aantal daarvan willen wij hierbij meegeven.

“Ik heb een aantal jaren in het Verenigd Koninkrijk gewoond, kwam daarna met twee

kinderen terug naar Nederland. Ik heb hier mijn leven opnieuw moeten opbouwen, in een nieuwe en lege woning en zonder eigen spullen. Dat was een uitdaging. Ik ben mijn huis gaan inrichten met wat andere mensen als grof vuil beschouwen. Daardoor ben ik alles gaan beschouwen als bruikbaar. Ik ben de waarde gaan zien van wat mensen wegdoen. Ik heb veel nagedacht over hergebruik, even schuren en schilderen en je hebt iets unieks wat niet in de winkel te koop is, en ben daar ook andere mensen mee gaan helpen. Dat waren allemaal mensen met ook weer hun eigen verhaal, ik heb al die verhalen gehoord en veel mensen de juiste weg kunnen wijzen. Later heb ik ook mijn huidige man leren kennen, die was als oud-militair met vervroegd pensioen en deed vrijwilligerswerk bij het steunpunt GGZ. Hij was echt zo’n strak denkende militair, (eigen schuld, dikke bult en wie zijn billen brand moet op de blaren zitten). Hij is door zijn omgang met mensen bij de GGZ en de diversiteit van de problematiek, zoals werkloosheid, ongeletterdheid, tiranniserende kinderen, psychische problemen, drugsgebruik etc. zaken anders gaan bekijken. Het werd hem duidelijk dat problemen je soms overkomen en het van kwaad tot erger kan gaan zelfs al doe je nog zo je best. Ook blijkt dat mensen niet altijd weten waar ze met hun verhaal naartoe kunnen. Bij wie kunnen ze terecht, waar hebben ze recht op, wat kan er allemaal? Veel mensen mijden de instanties, ze schamen zich dat ze in deze positie zijn geraakt. We hadden allebei dezelfde typen ervaring. Toen kwam er in onze omgeving een ‘integrale wijkaanpak’. Er kwamen architecten en kunstenaars bij ons in de wijk die probeerden in contact met burgers te komen. Dat lukte ze niet. Toen zeiden wij: geef ons die bovenverdieping van dat mooie gebouw van jullie. Dan beginnen wij daar een Winkel zonder Kassa. Daar komen dan veel mensen op af die jullie ook kunnen aanspreken, dat versterkt elkaar. De voorwaarden waaronder wij de bovenverdieping mochten gebruiken waren; Niet alleen voor de arme mensen, en mensen aantrekken van buiten de wijk. In de eerste weggeefwinkel hadden we alleen decoratieve spullen. Dat is voor niemand noodzakelijk en voor iedereen leuk. Dus daar kwam rijk en arm, alle godsdiensten, jong en oud. We hadden als regel: we praten niet over politiek, we zijn hier mens. Dat is toen heel succesvol geworden, na een half jaar was de zaak al te klein en begonnen we een tweede winkel. In de tweede winkel, zijn we huishoudelijke en andere nuttige spullen gaan weggeven. Mensen konden één ding per keer meenemen, op die manier komen ze ook vaker terug. Daar kwam een heel ander soort mensen: tienermoeders, blijf-van-mijn-lijfhuis bewoonsters, zwak- en minderbegaafden, mensen met niet-aangeboren hersenletsel. Allemaal mensen die op zichzelf gaan wonen en niks hebben. Bij deze mensen, die weer opnieuw moesten beginnen, gingen wij in gesprek en

18

verzamelden de spulletjes die ze nodig hadden die ze dan na sluitingstijd konden ophalen. Bij ons kregen ze tijd en aandacht en een kop koffie. En steeds hoorden we: “niemand luistert naar me”, “ik begrijp die brieven niet”, “wat moet ik nou met dat belastingformulier?”. Wij luisterden naar de mensen en hielpen ze. We probeerden ook samen te werken met andere vrijwilligersorganisaties, maar wij waren de enige die vanuit burgerkracht werkte. De rest heeft allemaal subsidies. En die clubs leken ons wel als bedreiging te zien. Niemand weet de echte vrijwilligers die vanuit hun eigen kracht werken te vinden. Op zeker moment konden we niet blijven zitten waar we zaten en moesten we een nieuw pand vinden. De gesubsidieerde welzijnsorganisatie bood ons alleen panden aan die voor de meeste cliënten niet bereikbaar waren i.v.m. slechte bereikbaarheid en/of de afwezigheid ven een lift. Op zeker moment heb ik tegen hen gezegd: je biedt deze panden aan terwijl je weet dat ze ongeschikt zijn en ik deze moet weigeren zodat je me uiteindelijk kan wegzetten als iemand die altijd ‘nee’ zegt en waar niets goed genoeg is. Daarna heb ik niets meer gehoord. De welzijnsorganisaties krijgen subsidie, die drukken de vrijwilligers weg. Zij moeten resultaat kunnen laten zien. Zij hebben nu ‘weggeefwinkels’. Gratis koffie en thee leidde tot ruzie met de buurthuizen omdat dit hun bron van inkomsten is. Maar mijn idee is weg, het is overgenomen door zogenaamde professionals, ze hebben mijn vrijwilligers weggelokt met onkostenvergoedingen en extraatjes met Pasen en Kerst. Ik ben een actieve burger. Ik ben mantelzorger, bewindvoerder, heb middelbare scholieren gehad voor hun maatschappelijke stage, help ouderen met zaken die zij zelf niet meer kunnen en doe van alles. De gemeente heeft Inkr8 ingehuurd om bijeenkomsten te organiseren en zodoende meer samenhang in de wijk te krijgen. Ik heb een training gevolgd en organiseer nu zelf bijeenkomsten. Zo proberen we een goede buurt te bouwen waar mensen elkaar kennen , steunen en helpen. Het is belangrijk dat mensen van onderaf zelf verantwoordelijkheid nemen. Dan leert men elkaar weer kennen, is er weer sociale controle. Ook jongeren, als je die betrekt en de buurt zelf mooi laat maken dan help je ze om trots te worden op zichzelf en op de omgeving. En die ervaring delen ze. Zolang je geen subsidie aanvraagt, kan je het zelf doen. En wat zien we: de gemeente komt nu met de Academie van Amsterdam om met studenten hetzelfde te gaan doen als wij. Dan denk ik: waarom versterk je ons niet, in plaats van steeds weer alles dubbel te doen?”

“Ik werk als beleidsondersteuner bij Ieder(in), een netwerk voor mensen met een beperking of

chronische ziekte. Ik richt me vooral op mensen met een verstandelijke beperking. Mijn focus voor de Open Overheid, en waarom ik mee doe aan het panel, ligt vooral bij het doel om de groep mensen met een verstandelijke beperking een kans te bieden en een stem te geven. Daarnaast werk ik bij Vereniging LFB. De belangenvereniging voor en door mensen met een verstandelijke beperking zelf. Dat ben ik medeoprichter van (1995 opgericht). Persoonlijk vind ik de samenleving en overheid niet toegankelijk genoeg. Bijvoorbeeld de meeste horeca is niet toegankelijk voor rolstoelers en ouderen. Daar loop ik steeds tegen aan. Mijn vriendin kan daarom bijna nergens naar de WC. De informatie is niet toegankelijk genoeg. Als ‘gewone’ mensen iets willen bij een gemeente of andere instelling, dan weten zij dat wel te vinden. Voor mensen met een verstandelijke beperking geldt dat in veel mindere mate. Zij raken ondergesneeuwd, begrijpen het niet of lopen dingen mis. Deze mensen hebben dus hulp nodig. Ieder(in) en Vereniging LFB helpen mensen met een beperking. Vereniging LFB geeft o.a. cursussen, trainingen, workshops, lezingen en advies, etc. en probeert te praten met de overheden.

19

Verenging LFB overlegde voorheen 2x per jaar met de landelijke overheid. Helaas heeft de overheid in 2011 besloten om te bezuinigen. Zo wordt er veel minder subsidie toegekend aan organisaties als Vereniging LFB en andere gehandicapten- en patiëntenorganisaties. Dit zorgt er weer voor dat de organisaties minder mensen kunnen helpen. Die missen de boot en dat vind ik erg. Ik merk dat de bezuinigingen door en bij de overheid een negatieve invloed hebben op hoe de overheid communiceert met mensen met een beperking. De overheid heeft nu te weinig geld voor duidelijke/eenvoudige communicatie. Ieder(in) en Vereniging LFB geven advies aan de overheid over duidelijke communicatie met mensen met een beperking. Daar wil de overheid aan Vereniging LFB nu echter voor hulp en advies niets meer voor betalen, terwijl zij aan adviesbureaus wel veel geld betalen. Ervaringsdeskundigen met een lichte verstandelijke beperking kunnen hele goede adviezen geven over toegankelijkheid en toegankelijke informatie, etc. Net zo goed als een adviesbureau. Een ander probleem dat ik zie, is dat de overheid in 2011 heeft besloten om niet meer met alle gehandicaptenorganisaties aan tafel te gaan zitten, maar alleen met een paar daarvan. De overheid praat daardoor alleen nog maar met de koepels en niet meer met ervaringsdeskundigen. Het zit helaas niet meer in de cultuur en houding van de overheid om mensen met een verstandelijke beperking te betrekken. Dat kost de landelijke overheid teveel moeite en geld. Ik geef een paar concrete voorbeelden waaruit dat blijkt:

- Mensen met een verstandelijke beperking worden onvoldoende betrokken bij het democratische proces, m.n. de verkiezingen. Waar blinde en slechtziende mensen hulp mogen krijgen in het stemhokje bij het uitbrengen van hun stem, is dat voor mensen met een verstandelijke beperking niet geregeld. Dat zou wel moeten, want zij hebben die hulp nodig.

- Een ander voorbeeld is dat veel mensen met een verstandelijke beperking maar moeilijk uit de voeten kunnen of totaal niet met de digitale overheid. Deze mensen zouden veel beter benaderd kunnen worden per telefoon of door bij ze langs te gaan.

Tot slot wil ik nog meegeven dat ik heb meegeholpen bij het organiseren van focusgroepen met mensen met een verstandelijke beperking. Het was een vraag van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid over de Participatiewet, dit jaar. Maar ik vraag me af, en ben benieuwd, wat SZW uiteindelijk met die informatie heeft gedaan. Daarom vraag ik of ook de andere ministeries ook mensen met een verstandelijke beperking als ervaringsdeskundigen gaan vragen voor projecten en focusgroepen. Ook zouden ze ervaringsdeskundigen met een verstandelijke beperking in dienst moeten nemen. Want zij zijn heel aanvullend in werk bij de overheden.”

“Ik ben 28 jaar geleden van België naar Nederland verhuisd. Je zou zeggen dat dit niet zo’n

grote stap kan zijn maar nog steeds word ik geconfronteerd met het feit dat ik hier niet ben geboren. Zeker in het begin was het erg onduidelijk waar ik als immigrant allemaal aan moest voldoen, welke papieren ik moest invullen en wat ik als immigrant in Nederland zou moeten weten. Want hoe weet je nou precies wat je niet weet? Zo heeft de inschrijving bij de gemeente al een hoop gedoe en zelfs een hoop kosten met zich mee gebracht. En ik heb zelfs 14 jaar zonder een geldig rijbewijs gereden zonder dat ik dit wist. Ik mis dan ook: één plek voor informatie. Elk onderdeel informatie staat weer op een aparte locatie. Ik spreek tenminste nog Nederlands, maar hoe moet dit wel niet zijn voor immigranten uit andere landen? Een immigrant is immers ook een Nederlandse burger.

20

Voor mij is een Open Overheid een overheid die informatie toegankelijk maakt. Het liefst één loket en niet 10 verschillende websites. Mijnoverheid vind ik erg knullig opgezet. Correctieverzoeken worden niet verwerkt en het schort nog aan veel. Nog steeds ervaar is last van mijn ‘immigrantenstatus’. Ik mag alleen op lokaal niveau stemmen en tot voor kort niet eens stemmen voor de Europese Unie. Daar raak ik erg gefrustreerd van. Toen ik de eerste twee regels voor het burgerpanel las, heb ik me dan ook gelijk opgegeven. Ik ben bovendien politiek geïnteresseerd en heb ook zelf bij een gemeente (Dordrecht) gewerkt. Net als andere panelleden vind ook ik de besluitvormingsprocessen erg onduidelijk. Als burger word je niet goed op de hoogte gehouden: je legt iets neer, dan gaat het via een route naar de gemeenteraad en soms krijg je dan een toelichting en/ of komt er iets uit. Datzelfde verhaal geldt ook voor aanbestedingen. Wat mij betreft zou je niet alleen besluiten moeten laten zien, maar ook het traject ervoor, de voorgenomen besluiten, toegankelijk moeten maken. Dit geldt overigens niet alleen voor de gemeente maar ook op provinciaal niveau. Na mijn laatste ontslag ben ik in een dipje geraakt maar daarvoor was ik altijd erg actief en betrokken bij gemeentelijke aangelegenheden, vaak in relatie tot werk, maar sinds kort ook in mijn gemeente. Ik heb o.a. een brief naar de burgemeester gestuurd en ben recent naar een politiek café geweest. Het viel me daarbij op dat bij dit soort gelegenheden de thema’s vooraf toch vaak al vastgesteld zijn en er weinig ruimte is voor inbreng daarbuiten. Mijn gemeente, Sliedrecht, is in die zin vrij gesloten en dat geldt zowel voor de gemeente als de gemeenschap. Ik vind dat de overheid hierin haar rol zou moeten pakken en wijkinitiatieven (buiten de “usual suspects”) moet faciliteren. Zo heb ik gepoogd met de buren in contact te komen om over de plannen om een nieuwe bestemming toe te kennen aan een stuk braakliggend terrein waarvan een gedeelte parkeerplaats zou worden. Ik wilde graag, samen met hen, kijken wat we konden bedenken voor het resterende gedeelte. Helaas vond ik geen gehoor bij mijn buren. Het zou prettig zijn indien de gemeente dit initiatief zou ondersteunen, of sterker nog faciliteren. Ik denk daarbij meer aan “samenwerken” in plaats van enkel de procedureel vastgestelde hoorzitting voor het wijzigen van een bestemmingsplan. Het beschikbaar stellen van ruimte om te overleggen, het uitnodigen van mensen, en eventueel aanwezig zijn als toehoorder en niet als initiator die al van tevoren het besluit heeft genomen en daarop stuurt! Als je zelf met een vraag of idee bij de gemeente komt word je vaak niet gehoord, je krijgt een foldertje of je wordt doorverwezen met het verhaal dat je bij een andere ambtenaar moet zijn. Het idee van een Open Overheid vind ik geweldig, maar aan de meest basale dingen ontbreekt het nog. Eenduidigheid is binnen de overheid is ver te zoeken. Voor mij is Nederland bovendien ook het land van de afkortingen! Zo heb ik er even over moeten doen om ‘WAO’ en ‘AOW’ uit elkaar te houden”. Veel dingen kunnen wat dat betreft duidelijker, in Nederland. Je moet als immigrant hard in jezelf geloven om er te komen. Nou ben ik wel een pitbull, maar andere migranten hebben dit wellicht een stuk minder. Integratie is een goede gedachte, maar in de chaos en wirwar van de doolhof overheidsloketten is het moeilijk de uitgang te vinden. En hoe groter de gemeente/stad, hoe groter de doolhof. Zoals bleek tijdens de bijeenkomsten van het burgerpanel, is het voor de geboren en getogen Nederlander al een opgave om de weg te vinden, laat staan voor de migrant, zeker als deze nog niet bekend is met de komma’s en punten van de Nederlandse taal.

21

Open Overheid betekent nog een hele weg te gaan, te beginnen met 1 loket waar je in beginsel alle vragen kan stellen en waar dienstbaarheid de basishouding is van de (gemeente) ambtenaar en de informatie niet versnippert.”

“Ik ben douane expert bij KLM Cargo en los douaneproblemen op voor KLM Cargo en haar

klanten waar mogelijk. Ik zie regelmatig dat onze Overheid vele steken laat vallen en zeker niet Open is. Met name de controlerende instanties die controletaken en wetshandhaving moeten uitvoeren, o.a. douane, KMAR, ambtenaren m.b.v. Flora & Fauna-wetgeving en de Inspecties die controle op goederen uitoefenen. Wat ik merk is dat de controlerende instanties geen respect hebben voor deze goederen. Voor hen geldt alleen dat men met eigen ogen wil vaststellen dat iets goed is en dus ALLES mag doen om dat doel te bereiken, ten koste van alles. Dat betekent dat de controlerende instanties alle tijd nemen, ongeacht hun dienstrooster, ziek zijn, vakantie nemen en pas weken later erop terugkomen. En dan goederen vrij geven zonder enige Verantwoording. Het komt ook voor dat goederen beschadigd raken bij de controle maar dat men dan geen informatiebrief achter laat waar de eigenaar zijn ontstane schade kan verhalen! M.a.w. men (de overheid) is geen “goed huisvader” over andermans spullen en is wat dat betreft geen open overheid! Dit is de negatieve zijde. Natuurlijk gaan er ook controles goed! Een ander voorbeeld dat ik nog wil geven dat een ´open overheid´ zou moeten oplossen is dat we in Nederland regels hebben voor de in-, uit-, en doorvoer van `strategische goederen`. Dat kunnen allerlei zaken en producten zijn die gerelateerd zijn aan Defensie maar soms vallen daar ook zaken onder, zoals snij-werend materiaal of slaghoedjes die in de mijnbouw worden gebruikt, waarvan je je kunt afvragen of die ´strategische goederen´ zijn. Mijn punt is dat de informatie over die (verschillende) regels en wetgeving vaak in het Nederlands is opgesteld terwijl het de buitenlandse medewerkers zijn die daar mee te maken hebben (dwz de uit-, in- en doorvoer). Als je echt open bent als overheid, zorg je ervoor dat die informatie (op een website) bijvoorbeeld ook in het Engels beschikbaar is.”

“Mijn deelname aan het burgerpanel is gemotiveerd op twee gronden:

1) Vanuit mijn werk als rechtskundig adviseur heb ik voor het MKB, stichtingen, verenigingen,

Verenigingen van Eigenaren veel met een “gesloten” , niet-meewerkende overheid te maken. Door deelname aan het panel hoop daardoor iets positiefs te veranderen. In mijn rol als beschermingsbewindvoerder heb ik veel met personen met diverse problemen te maken (zorg, gezinsproblemen, delicten, schulden); ook hier weer de “gesloten”, niet-

22

meewerkende overheid, positief is dat dit stapsgewijs begint te veranderen.

2) Vanuit (mijn) politieke werkzaamheden, raadslid te Schiedam, juich ik open overheid toe, denk aan de D1000 te Apeldoorn eerder dit jaar en de G1000-initiatieven. Deze positieve beweging (zachte revolutie) zal leiden tot het regeren van de “open” overheid met en voor de burger in plaats van over de burger.”

“Ik werk in de commerciële sector als verkoper van ICT en consultancy en maak daarbij veel

gebruik van mijn netwerken die ondertussen bestaan uit mensen uit alle kringen in de samenleving. Ik zet mijn netwerk in om mensen te helpen met het vinden van een baan. Dit doe ik belangeloos voor mensen zonder baan. Ik ben vrij actief als het gaat om vrijwilligerswerk. Zo help ik bijvoorbeeld mensen met het leren van de Nederlandse taal. Op dit moment leer ik Nederlands aan een Poolse dame. Ook ben ik vrijwilliger bij de voetbalclub. Al met al kom ik via mijn werk en vrijwilligerswerk in contact met de politiek en de maatschappij. Mijn ervaring met de (open) overheid komt voornamelijk voort uit een plan dat ik 14 jaar geleden heb bedacht om werklozen aan het werk te krijgen. Het plan speelt in op de ondernemersdrang bij werklozen. Mijn plan was om een inventarisatie te maken van werklozen die een bedrijf op willen zetten zodat het mogelijk zou zijn om hen samen te brengen en elkaar te helpen. Als je zo een combinatie weet te maken van 5 à 10 mensen in één bedrijf heb je de juiste competenties in huis voor het succesvol opzetten van een onderneming. Om dit plan te laten slagen had ik wel informatie nodig van het UWV, bijvoorbeeld informatie over de competenties van de ondernemende werkzoekers. Het UWV schermt deze regels echter af door zich te verschuilen achter de privacy-regelgeving. Door met mijn plan bezig te zijn ben ik wel in contact gekomen, via mijn netwerk, met de politiek en belangenverenigingen. Deze partijen vonden het wel een goed plan maar ze hebben er niets mee gedaan. De gemeente Amersfoort heeft het plan afgeketst omdat één dame van de gemeente er niets in zag. En zo ging het ook met andere partijen als de FNV en Stichting Platform Bèta Techniek. Het is heel frustrerend als je een goed idee hebt maar daarmee tegen een gedesinteresseerde muur loopt. Bij de Stichting Platform Bèta Techniek heb ik een keer heel lang moeten wachten op mijn afspraak om vervolgens na vijf minuten weer buiten te staan met het argument dat er “geen geld” voor het plan zou zijn”. Dan kun je niet zeggen dat er serieus naar je is geluisterd. Mijn visie op het Actieplan Open Overheid is dan dat het gericht zou moeten zijn op de vraag hoe je als initiatiefnemer de overheid mee krijgt. Een open overheid is volgens mij een overheid die ook meedenkt met de burgers en burgerinitiatieven ondersteunt. Ik zou, als initiatiefnemer, van de overheid het liefst niet willen horen hoe het niet kan, maar juist hoe het wel kan. Een open overheid is een oplossingsgerichte overheid en een overheid die zich niet enkel verschuilt achter regels maar ruimte weet te bieden voor innovatie. Zo zou het UWV bijvoorbeeld eens een kleine pilot kunnen beginnen met een selecte groep mensen om te kijken of het plan werkt. Of laat professionals kijken naar de haalbaarheid van initiatieven.”

23

“Ik heb aan het Burgerpanel Actieplan Open Overheid 2016-2017 meegedaan omdat ik actief

bezig ben (bestuur) met het burgerinitiatief Stadsdorp Zuid, maar vooral omdat mijn persoonlijke missie is om, uitgaande van het thema ‘Open Overheid’, een lans te breken voor: 1. Extra middelen voor het met name kunnen blijven bijbenen van ouderen (en niet-

draagkrachtigen) op de digitale snelweg 2. Participatie mij aanspreekt mits het niet alleen maar financieel wordt benaderd 3. Ouderen helpen subsidiëren om met tablets te blijven c.q. te leren werken omdat dit de

voorwaarde is om én de zorg én de open communicatie te helpen realiseren. Ik wil dit best verder toelichten, ik heb een speciale aanpak voor ouderen ontwikkeld en een pilot uitgevoerd.”

“Ik woon sinds 1957 in Amstelveen. Ik ben diverse malen verhuisd maar altijd in dezelfde wijk

blijven wonen. Na mijn lagere school heb ik 3 jaar de MULO gevolgd en heb daarna de opleiding UTS werktuigbouw gevolgd (ik heb een wiskundeknobbel). Daarna heb ik gewerkt in een Landbouwwerktuigenfabriek op het gebied van de normalisatie en standaardisatie en vervolgens heb ik gewerkt in een Farmaceutische groothandel. Naast mijn werk ben actief voor de samenleving. Ik ben zes jaar voorzitter geweest van wijkplatform en heb in die hoedanigheid steeds overleg gevoerd met de gemeente. Graag geef ik mee hoe ik de overheid heb ervaren vanuit mijn voorzitterschap van het wijkplatform als een overheid die niet open staat voor signalen van haar burgers. Tijdens mijn voorzitterschap (1990 – 2006) van het wijkplatform begon de politiek aan ons “bestaan” te knagen. Wij hadden zelf het idee dat wij “de praktijk” waren en heel goed wisten hoe het zat in onze wijk. De plaatselijke politiek vond ons echte “Te kritisch”. Zo kregen we onder meer de vraag gesteld of we wel representatief genoeg waren? Als wij goede voorstellen deden, bijvoorbeeld over het beheer van de openbare ruimte, werden deze afgewimpeld. En dat terwijl deze voorstellen volgens ons heel goed en realistisch de problemen oplosten die er waren. Met onze voorstellen werd niets gedaan. Dat er niets met ze werd gedaan kregen we dan weer wel te horen. Overigens alleen van de betreffende ambtenaar. Maar wat schetst onze verbazing? Drie jaar later werden “onze” punten toch opgepakt, zonder dat wij er nog bij werden betrokken. De gemeente deed echter niet precies wat wij hadden geadviseerd en dus ging het niet helemaal goed. Wij denken dat als de gemeente ons erbij had betrokken het plan wellicht duurder was geworden maar wel verkeersveiliger! Uiteindelijk bleek dat de gemeente ) ons niet goed had begrepen en b) niet goed op de hoogte was van de lokale situatie. Al met al het is gevolg en de stand van zaken nu dat de situatie niet 100% is. In dit kader is het wel interessant om te vermelden dat vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen er veel bobo’s naar onze gemeente zijn gekomen om iedereen tot stemmen te motiveren (o.a. Remkes en Cohen). Die bobo’s stelden dat de politiek dichter bij de burger moest komen. Op mijn vraag hoe en of die kloof ontstaan is hebben die bobo’s geantwoord dat er geen sprake was van een kloof. Toen heb ik ze maar even bovenstaand voorbeeld verteld. Cohen heeft daarop gereageerd door te

24

zeggen dat deze situatie niet goed is afgehandeld door en gaf als oplossing dat een gemeente moet kijken hoe ze betrokkenen bij de planvorming kan betrekken. Hij zei dat gemeenten burgerinitiatieven serieus moeten nemen. De burgemeester is echter niet meer langs geweest om ons probleem nog eens aan te horen.”

25

Bijlage 2 Verantwoording samenstelling Panel

Het Burgerpanel bij het Actieplan Open Overheid 2016-2017 is geworven en geselecteerd door Bureau KLB in opdracht van het ministerie BZK.

De beoogde samenstelling

De beoogde samenstelling van het panel was: - een divers samengestelde groep mensen; - met bovengemiddelde ervaring (in contacten) met de overheid; - en zonder actuele beroepsmatige interesse6 (bijv. journalistiek, formeel-politieke functie). De diversiteit van de groep mensen is geoperationaliseerd naar: - divers qua geslacht - divers qua leeftijd - divers qua opleidingsniveau - divers qua leefomgeving (wel/niet verstedelijkt, spreiding over G4, G32 en overig) De mate van ‘ervaring met de overheid’ is geoperationaliseerd naar: - zelfrapportage relatieve frequentie contact met de overheid - aard van het contact met de overheid - ervaring met specifieke contacten met de overheid (bijv. bijwonen raadsvergadering of indienen

WOB verzoek) - specifieke motivatie voor deelname aan panel (zelf te motiveren)

De wijze van werving

Potentiële deelnemers zijn langs twee wegen geworven. Enerzijds is een internetenquête afgenomen onder een representatieve steekproef van deelnemers aan het PanelClix on-line panel. Langs deze weg is een bruto respons gerealiseerd van 2010 volledig beantwoorde vragenlijsten. Anderzijds heeft Bureau KLB handmatig op internet gezocht naar actieve burgergroepen, en zijn links naar online enquêtes verstuurd naar contactpersonen van deze groepen, met nog de suggestie om de link onder de achterban te verspreiden. Langs deze weg is een bruto respons gerealiseerd van 153 volledig beantwoorde vragenlijsten. Eén van de vragen in de vragenlijst was of men al dan niet belangstelling had voor deelname aan een burgerpanel. Van de 2010 PanelClix deelnemers antwoordden 144 bevestigend op deze vraag. Van de 153 deelnemers vanuit de burgergroepen antwoordden 16 met ‘ja’. Er is nagegaan bij wie professionele betrokkenheid moest leiden tot uitsluiting van deelname. Dit bleek het geval te zijn bij 11 gegadigden vanuit PanelClix en bij 2 vanuit de burgergroepen. Vervolgens zijn – successievelijk, om zo precies mogelijk uit te komen bij een initiële groep van 25 à 30 deelnemers – 69 van de PanelClix gegadigden en 16 van de gegadigden vanuit de burgergroepen uitgenodigd om deel te nemen aan het panel. Een aantal van hen reageerde positief, een aantal alsnog negatief en een aantal reageerde niet. Op de uiteindelijke adviesdag hebben 18 (van de 85 genodigde) mensen acte de présence gegeven.

6 Dit laatste criterium in verband met het parallel plaatsvinden van bijeenkomsten met stakeholdergroepen, die

juist wel ook mensen met beroepsmatige interesse representeren.

26

De uiteindelijke samenstelling van het panel

In de onderstaande tabel geven we de kenmerken weer van de PanelClix deelnemers, de gegadigden, de genodigden en de uiteindelijke panelleden. Deze kenmerken corresponderen met de selectiecriteria die hierboven zijn beschreven.

Samenstelling selectiegroep PanelClix7

(n = 2010)

Gegadigden (n = 160)

Genodigden (n = 85)

Def. Panel (n=18)

In vergelijking met andere mensen heb ik: – Veel vaker contact met de overheid – Vaker contact met de overheid – Ongeveer even vaak contact met de overheid – Minder vaak contact met de overheid – Veel minder vaak contact met de overheid – Weet niet / geen mening

2% 9%

29% 22% 26% 10%

15% 21% 33% 17% 9% 6%

24% 36% 19% 14% 1% 6%

12% 47% 12% 29% 0% 0%

Ik heb vooral contact met de overheid: – Wanneer ik als klant / gebruiker met overheidsdiensten te

maken heb – Wanneer ik bij mijn eigen activiteiten / initiatieven de

overheid tegenkom of nodig heb – Wanneer ik beleid of plannen van de overheid probeer te

beïnvloeden – Wanneer ik uit interesse in politiek en openbaar bestuur volg

wat er bij de overheid gebeurt – Anders, nl. – Weet niet / geen mening

66%

7%

2%

4%

4%

17%

52%

19%

6%

7%

6%

10%

39%

27%

12%

9%

8% 5%

53%

18%

6%

12%

12% 0%

Ik heb wel eens: – Een gemeenteraads− of commissievergadering bijgewoond – Contact gezocht met politici, bestuurders of ambtenaren – Op de website/pagina's van het College van B&W, van

Provinciale Staten en/of van de Tweede Kamer gekeken – Een beleidsstuk of rapport opgevraagd en/of ingekeken – Een overheidsbegroting opgezocht/ingekeken – Een overheidsarchief geraadpleegd – Een WOB verzoek ingediend – Een melding gemaakt bij een overheidsmeldpunt – Aan een internetraadpleging, een bewonerspanel e.d. vanuit

de overheid meegedaan – Een app gebruikt met alarm− of opsporingsinformatie

(alert.nl, burgernet, amber alert, enz.) – Een bezwaarschrift of klacht ingediend (bijv. over de WOZ

waarde, of bij een Ombudsman) – Anders, nl ? – Geen van deze

9%

13% 23%

7% 4% 5% 2%

12% 12%

23%

17%

3%

38%

18% 38% 39%

26% 16% 17% 6%

23% 31%

28%

24%

4%

14%

36% 55% 53%

37% 22% 25% 11% 24% 41%

29%

26%

6% 6%

59% 76% 65%

53% 35% 29% 0%

24% 53%

59%

41%

0% 6%

Bent u geïnteresseerd in deelname aan deze twee bijeenkomsten en bent u beschikbaar? – Ja – Nee

7% 93%

100% 0%

100% 0%

100% 0%

7Alleen bij gegadigden voor deelname is naar achtergrondgegevens gevraagd (geslacht, leeftijd, opleiding, woonplaats).

Zodoende zijn over de volle breedte van de PanelClix deelnemers geen achtergrondgegevens bekend. Zie in plaats daarvan de NL referentiecijfers (cursief achter de vraag).

27

Samenstelling selectiegroep PanelClix7

(n = 2010)

Gegadigden (n = 160)

Genodigden (n = 85)

Def. Panel (n=18)

Is er een specifieke reden waarom u in deelname geïnteresseerd bent? – Ja – Nee

n.v.t. n.v.t.

43% 57%

65% 35%

88% 12%

Wat is uw geslacht? – Man (NL 2014: 49,5%) – Vrouw (NL 2014: 50,5%)

Onbekend

2

onbekend2

56% 44%

61% 39%

50% 50%

Wat is uw leeftijd? – Tussen de 18 en 25 jaar – Tussen de 26 en 40 jaar (NL 2014; 20–40 jaar: 25%) – Tussen de 41 en 65 jaar (NL 2014: 35%) – Ouder dan 65 jaar (NL 2014: 17%)

onbekend

2

onbekend2

onbekend2

onbekend2

8%

26% 54% 13%

5%

21% 58% 19%

0% 0%

72% 22%

Wat is uw hoogst genoten opleiding? – Basisonderwijs (NL 2014: 8%) – Lager Beroepsonderwijs (LBO) (NL 2012: 10%) – Voorbereidend Middelbaar Beroepsonderwijs (VMBO) (NL

2012: 12%) – HAVO/VWO (NL 2012: 11%) – Middelbaar Beroepsonderwijs (MBO) (NL 2012: 29%) – Hoger Beroepsonderwijs (HBO) (NL 2012: 19%) – Wetenschappelijk Onderwijs (WO) (NL 2012: 10%)

onbekend

2

onbekend2

onbekend2

onbekend

2

onbekend2

onbekend2

onbekend2

0% 4% 7%

11% 25% 36% 16%

0% 5% 7%

8%

22% 41% 16%

0% 6% 0%

0%

24% 59% 12%

Verstedelijkingsgraad herkomst panelleden – G4 – G32 – Overig

onbekend

2

onbekend2

onbekend2

33%

26% 41%

30% 22% 48%

28% 39% 33%

Windroos t.o.v. Utrecht – Noordoost – Zuidoost – Zuidwest – Noordwest

onbekend

2

onbekend2

onbekend2

onbekend2

14% 15% 42% 29%

17% 14% 38% 30%

11% 17% 33% 39%

Uit de tabel komt het volgende naar voren.

De combinatie van de drie typen selectiecriteria ((1) diversiteit, (2) ervaring met de overheid en (3) bereid en in staat tot deelname) heeft geleid tot een suboptimaal resultaat op elk van de afzonderlijke typen criteria.

De beste score is gerealiseerd op het criterium ‘ervaring met de overheid’. Het panel bestaat overwegend uit mensen met (veel) ervaring met de overheid. Meer dan de helft van de panelleden zegt in vergelijking met andere mensen (veel) meer contact te hebben met de overheid. Ruim de helft heeft dat contact vooral als klant/gebruiker van overheidsdiensten, de andere krappe helft komt de overheid tegen als partij om mee samen te werken of te beïnvloeden. Bijna alle panelleden hebben op uiteenlopende, heel concrete manieren contact: rechtstreeks met politici en bestuurders, via inzage in overheidsstukken, en ook door gevraagd of ongevraagd de eigen mening aan de overheid te laten weten.

Qua diversiteit laat de samenstelling van het panel een gemengd beeld zien. Het panel is divers samengesteld qua geslacht, regionale spreiding en mate van verstedelijking van de woonplaats. Er is minder diversiteit qua leeftijd (40+ is oververtegenwoordigd) en opleidingniveau (een markante oververtegenwoordiging van HBO opgeleiden).

28

Kennelijk vroeg deelname specifieke motivatie van de panelleden. Het percentage tussentijdse afhakers was aan de hoge kant (van 85 genodigden naar uiteindelijk 18 deelnemers), waardoor de uiteindelijke omvang van het panel iets kleiner was dan beoogd. Zoals in de tabel te zien is, zegt verreweg het grootste deel van het panel (88%) specifieke redenen te hebben waarom men in deelname geïnteresseerd is.

Bureau KLB, 270615