Actor-netwerk theorie in de sociale wetenschappen

|

faculteit gedrags- enmaatschappijwetenschappen

pedagogische wetenschappen en onderwijskunde

Datum 7.12.20101

De sociale participatie van objecten

presentatie aan RuG studenten psychologie

dinsdag 7 december 2010

Ernst D. Thoutenhoofd

Bruno Latour en actor-netwerk theorie (ANT) in de sociale wetenschappen

|



Datum 7.12.2010

Hoe wordt een object sociaal?

|



Datum 7.12.2010

Voor actor-netwerk theorie (van onder andere Bruno Latour, John Law, Michel Callon en anderen) wordt een object aanduidbaar sociaal doordat het reden geeft tot collectieve bezorgdheid—zoals wanneer een lijnvliegtuig wordt ingezet als wapen.

‘Vliegtuig’ verkreeg daarmee nieuwe betekenis, nieuwe mogelijkheden, nieuwe vertaling en nieuwe ruimte van handelen.

3

|



Datum 7.12.2010

Een object is meervoudWant elk object is een verzameling.

De fenomenologie (via Heidegger en Husserl) onderschrijft de stelling dat een object niet via handelen maar juist via taal tot enkelzijdigheid komt: via het gebruik ervan draagt elke individuele hamer –en soms ook andere slagvaardige objecten – bij aan een enkel gedeeld begrip van hamerigheid dat bij het woord hamer hoort.

In de filosofie besprak Quine de ondergedetermineerdheid van vertaling van de betekenis van talige begrippen aan de hand van de uitroep Gavagai! ‘Zie, een konijn.’

|



Datum 7.12.2010

Zie, een konijn.

|



Datum 7.12.2010

Een object is dus verzameld

Bruno Latour heeft het over een ‘verzameld object’ waarin staten van feitelijkheid dynamisch afwisselen met staten van zorgelijkheid.

Verzamelde objecten dragen daardoor bij aan sociale netwerken: objecten zijn wel degelijk sociale actoren.

|



Datum 7.12.2010

Niet-concrete objectenOok niet-concrete objecten—zoals ziekte-categorieën—zijn verzameld, zoals Annemarie Mol heeft aangetoond voor atherosclerose (2002). Voor een patiënt is atherosclerose ongemak; voor een farmacoloog eerder het onderstaande beeld.

|



Datum 7.12.2010

Wat is nu het belang?Als objecten actoren zijn, zijn ze dat ook in sociale wetenschap.

Een aardige vraag voor psychologen wordt dan—

Hoe participeren objecten in psychologisch denken en handelen?

|



Datum 7.12.2010

Objecten in de psychologie

|



Datum 7.12.2010

Gestalts

|



Datum 7.12.2010

Depressie

|



Datum 7.12.2010

ADHD

|



Datum 7.12.2010

De DSM classificatieDSM: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, uitgegeven door de American Psychiatric Association (APA).

|



Datum 7.12.2010

Toetsen

|



Datum 7.12.2010

Literatuur

|



Datum 7.12.2010

Digitale omgevingen

|



Datum 7.12.2010

Ook de psychologie kent dus vele ‘verzamelde’ objecten. Een aantal daarvan (zoals de stoornissen gecategoriseerd in de DSM, denk aan depressie en ADHD) hebben met de tijd nieuwe mogelijkheden, nieuwe vertalingen, nieuwe ruimte van handelen verkregen.

De DSM geldt als een immutable mobile, een object dat in ogenschijnlijk dezelfde vorm toepassing vindt op verscheidene plaatsen en binnen verschillende netwerken. Overal recruteert de DSM nieuwe actoren die baat hebben bij deelname in het netwerk dat rondom de DSM mobiliseert en het daarmee schept.

Zo wordt ADHD bijvoorbeeld ingezet als noemer voor onderwijskundige ‘zorg’ aan kinderen met gedragsproblemen, als farmaceutisch afzetgebied, en als zorgelijk toenemende maatschappelijke ontwikkeling die aanzet tot aandacht in de media en het politiek vrijmaken van publieke middelen.

19

|



Datum 7.12.2010

Antecedenten van ANT

Ludwik Fleck 1935‘The genesis and development of a scientific fact’

Thomas S. Kuhn 1962‘The structure of scientific revolutions’

Bruno Latour en Steve Woolgar 1979‘Laboratory life: the construction of scientific facts’

20

|



Datum 7.12.2010

Feiten als verzameld object21

Ludwik Fleck (1896–1961)

|



Datum 7.12.2010

In Genesis and development of a scientific fact beschrijft Ludwik Fleck hoe een verzameling aan observaties over een cluster aan ziektebeelden wordt verenigd in een wetenschappelijk feit via een ‘doorbraak’ in laboratorium-werk; waarvan we het resultaat kennen als ‘syphilis’.

Het eenduidige verschijnsel syphilis is de uitkomst van het mobiliseren van wetenschappelijk consensus en gedeelde know-how rond de betrouwbaarheid van een laboratoriumtest.

22

|



Datum 7.12.2010

Syphilis als laboratoriumfeit

Kolmer and Kahn syphilis tests (1940)

|



Datum 7.12.2010

Maar ook syphilis vormt een actor-netwerk met het vermogen om nieuwe actoren te recruiteren (zoals ‘nieuws’ of ‘geschiedenis’) en daarmee nieuwe ruimte te scheppen voor verassende vormen van sociaal denken en handelen.

24

|



Datum 7.12.2010

Syphilis buiten het lab

Did Hitler unleash the Holocaust because a Jewish prostitute gave him syphilis?

by JENNY HOPE

Last updated at 21:33 20 June 2007

www.dailymail.co.uk/news/article-463391

|



Datum 7.12.2010

Tot nu toe zijn vooral de materiële aspecten van concrete objecten, diffuse objecten, sociaal-wetenschappelijke en medische objecten aan de orde gekomen.

Ook feiten zijn nu belicht als verzamelde objecten met materiële kwaliteiten. Actor-netwerk theorie is daarom wellicht ook relevant voor nog weer andere abstract-wetenschappelijke (denk)objecten, zoals bijvoorbeeld kennis, waarheid, en—waarom niet?—laboratoria en ambulatoria.

Een voorbeeld is wellicht te halen uit Thomas Kuhn’s The structure of Scientific revolutions uit 1962.

26

|



Datum 7.12.2010

Kennis als verzameld object

Thomas S. Kuhn The structure of scientific revolutions (1970)

Steve Fuller Thomas Kuhn: A philosophical history for our times (2001)

27

|



Datum 7.12.2010

Wetenschappelijk paradigma

Als wetenschappelijk consensus verschuift naar verdeelde bezorgdheid over richting of theoretische relevantie, wordt het object van die wetenschap (‘zwaartekracht’) eigenlijk ook zichtbaar als een verzameld object.

|



Datum 7.12.2010

Waarheid als een verzameld object

Volgens The structure of scientific revolutions is wetenschap niet op zoek naar waarheid, maar schept zij deelinzichten die waarheid bevatten alleen voor degenen die deze inzichten aanhangen.

Sismondo 2004:14

Everything we know […] casts substantial doubt that anything like an intention, idea, proposition, or message could have ever been transmitted intact over any great expanse of time and space. The only thing that prevents this point from having more impact […] is that virtually all theories of progress and rationality presuppose the contrary to be the case.

Steve Fuller 2000:28-9

|



Datum 7.12.2010

Het laboratorium als actor

Bruno Latour (Centre de Sociologie de l’innovation, École des Mines) Reassembling the social: An introduction to actor network theory

30

|



Datum 7.12.2010

En zoals Ludwik Fleck, Bruno Latour en Steve Woolgar eigenlijk hebben aangetoond, is een ‘laboratorium’ evengoed een verzameld object, een immutable mobile dat in vele plaatsen een ogenschijnlijk zelfde vorm heeft met een karakteristieke inzet en ruimte tot handelen.

Martin Lawn & Ian Grosvenor hebben op eenzelfde wijze de bijdrage van de materialiteit van scholen (2005) en onderwijs (2009) aan de constructie van onderwijskundige kennis geanalyseerd.

Al dat soort werk heeft natuurlijk verwantschap met Michel Foucault’s aandacht voor (bijvoorbeeld) gevangenissen en het panopticum model van sociale correctie en zelf-controlerend gedrag in Discipline and Punish.

In het kort geldt voor psychologie wat geldt voor wetenschap in het algemeen volgens actor-netwerk theorie; zoals John Law het stelt:

31

|



Datum 7.12.2010

Wetenschap en ANT

Science [dus ook psychologie] is a durable process of heterogeneous engineering in which

“bits and pieces from the social, the technical, the conceptual, and the textual are fitted together, and so converted (or translated) into a set of equally heterogeneous scientific products”,

including facts, knowledge, expertise, and progress.

John Law Notes on the theory of the actor-network 1992:381

32

|



Datum 7.12.2010

Wat betekent dit nu voor bijvoorbeeld wetenschappelijk denken en handelen in de sociale wetenschap; en in psychologie?

Ik geef een voorbeeld vanuit de sociale (inclusief wetenschappelijke) aandacht voor doofheid. ‘Doofheid’ heeft ook te maken met verschillende actor-netwerken en verzamelde objecten, een aantal daarvan wetenschappelijk en materieel. Zo zijn er audiometrische testen, vormen van diagnostiek, hoortoestellen en cochleaire implantaten.

Deze laatste zijn onder andere ‘wetenschappelijk’ en ‘medisch’ en gebaseerd op daaraan verwant denken, handelen en feitelijkheden. Kijk bijvoorbeeld naar het volgende filmpje.

33

|



Datum 7.12.2010

Doofheid as verzameld object

http://www.youtube.com/watch?v=SmNpP2fr57A

|



Datum 7.12.2010

Maar ‘doofheid’ heeft ook te maken met heel andere objecten, zoals gebarentalen.

(Hebben gebarentalen ook object kwaliteiten binnen actor-netwerk theoretisch denken? Ik denk van wel: ze hebben zeker materiële kanten, zoals ‘movies’, woordenboeken, leermiddelen, corpora*, enzovoort; en verbinden in sociale netwerken met andere sociale actoren zoals dove mensen, dovenonderwijs, gebarentolken, ondertiteling van televisie, studie-ondersteuning, en ga zo maar door.)

* NB: corpora zijn databestanden van taal, die vaak bedoeld zijn een representatieve weergave te zijn van de taal zoals die werkelijk is geuit. Het oogmerk van corpora is veelal via frequentiemetingen te komen tot betere grammatica en woordenboeken die op eigenlijk taalgebruik zijn gebaseerd, en niet langer op een ideaalbeeld van hoe een taal zich volgens experts zou moeten gedragen. Het ‘British National Corpus’ (BNC) van de Engelse taal omvat teksten met een totaal van 100 miljoen woorden die zijn verzameld uit de media, literatuur, onderwijs, dagelijks leven, enzovoort.

Zie verder http://nl.wikipedia.org/wiki/Corpus_(taalkunde)

Voor een corpus van de Nederlandse Gebarentaal (NGT), zie http://www.ru.nl/corpusngt/.

35

|



Datum 7.12.2010

Wat is er mis met doofheid? http://www.youtube.com/watch?v=X5x1BIdM8PQ

|



Datum 7.12.2010

Een uitdaging—slecht erkend door actor-netwerk theorie—is dat als objecten sociaal betrokken zijn, zij dat ook zijn bij vormen van sociaal onderscheid, zoals bijvoorbeeld maatschappelijke uitsluiting. Objecten oefenen dus macht uit.

Een cochleair implantaat zet in op herstel van het gehoor, wat in Engelstalige landen ook wel met audism wordt aangeduid—het vooropstellen van ‘horende’ normen en waarden over bijvoorbeeld talige communicatie en omgangsvormen, terwijl gebarentaalwoordenboeken, onderwijs en linguistiek eerder inzetten op erkenning van sociale, culturele en talige diversiteit.

Dove mensen die gebarentaal gebruiken worden echter eerder uitgesloten van bijvoorbeeld passend onderwijs of werk. Er is zelfs sprake van de teloorgang van gebarentalen door het gebrek aan maatschappelijk draagvlak.

Cochleaire implantaten (als materiële actoren) verbinden onder andere audiologie, fabricage van precisie-instrumenten, chirurgie, inclusief onderwijs en horende ouders in een dominant actor-netwerk van doofheid als fysiek tekort.

Maar via het verbinden van onder andere popmuziek, youtube, gebarentaal, tolkenopleidingen en karaoke is een parallel non-dominant actor-netwerk van doofheid en jeugdcultuur ontstaan.

37

|



Datum 7.12.2010

GebarenkaraokeMiley Cyrus Party in the USA / Taylor Swift You belong with me

http://www.youtube.com/watch?v=KY4ixh96Qdo

http://www.youtube.com/watch?v=QmKnQjBf8wM

|



Datum 7.12.2010

In opsomming van mijn voorbeeld, het overgrote merendeel van doof-geboren babies wordt vroeg bilateraal geïmplanteerd in de verwachting dat zij zich als ‘horende’ medemens zullen ontwikkelen, zonder gebarentaal. Cochleair implantaten zijn daarom een directe materiële bedreiging voor het erfgoed van doven, inclusief de continuiteit van gemeenschap en taal; en inclusief gebarenkaraoke.

Conclusie: als objecten sociale actoren zijn moet er aandacht komen voor hun rol in sociale verscheidenheid, inclusief ook wat als afwijkend geldt in bijvoorbeeld psychologisch denken en handelen.

39

|



Datum 7.12.201040

EindeBronnen op het volgende beeld.

|



Datum 7.12.2010

References

41

Dehue, Trudy (2008) De depressie-epidemie. Amsterdam, Netherlands: Augustus.

Dehue, Trudy (2010) De ADHD-beweging, leven in het tijdperk van het brein. Amsterdam, Netherlands: Augustus.

Fleck, Ludwik (1979) The Genesis and Development of a Scientific Fact. Chicago, US: University of Chicago Press. English translation of (1935) Entstehung und Entwicklung einer wissenschaftlichen Tatsache. Einführung in die Lehre vom Denkstil und Denkkollektiv. Schwabe und Co., Verlagsbuchhandlung, Basel.

Fuller, Steve (2000) Thomas Kuhn: A philosophical history for our times. Chicago, US: Chicago University Press.

Kuhn, Thomas S. (1970) The structure of scientific revolutions. Chicago, US: Chicago University Press

Latour, Bruno (1988). The Pasteurization of France. Cambridge Mass., US: Harvard University Press. English translation of (1984) Pasteur, une science, un style, un siècle. Éditions Perrin, Paris.

Latour, Bruno (2005) Reassembling the social: An introduction to actor-network-theory. Oxford, England: Oxford University Press.

Latour, Bruno and Steve Woolgar (1979) Laboratory Life: the Social Construction of Scientific Facts. London, England: Sage.

Law, John (1992) Notes on the Theory of the Actor Network: Ordering, Strategy and Heterogeneity. Lancaster, UK: Centre for Science Studies, Lancaster University. www.comp.lancs.ac.uk/sociology/papers/Law-Notes-on-ANT.pdf

Lawn, Martin (ed. 2009) Modelling the future exhibitions and the materiality of education. Oxford, England: Symposium Books.

Lawn, Martin and Ian Grosvenor (eds. 2005) Materialities of schooling: Design, technology, objects, routines. Oxford, England: Symposium Books.

Mol, Annemarie (2002) The body multiple: Ontology in medical practice. Durham, US: Duke University Press.

Sismondo, Sergio (2004) An introduction to Science and Technology Studies. Malden (MA), US: Blackwell.

Actor-netwerk theorie in de sociale wetenschappen

Education

Transcript of Actor-netwerk theorie in de sociale wetenschappen