Actieonderzoek in de klas

Folkert Kuiken, f.kuiken@uva.nl

Nederlandse Taalkunde, Universiteit van Amsterdam

Conferentie BVNT2, Blankenberge, 23 mei 2008

2

Inhoud

1. Kennismaking

2. Waarom actieonderzoek?

3. Wat is actieonderzoek?

4. Hoe begin je?

5. Hoe verzamel je de benodigde gegevens?

6. Hoe analyseer je de verzamelde gegevens?

7. Hoe rapporteer je over het onderzoek?

8. Tot slot

3

1 Kennismaking

4

Opdracht 1

Wie, waar? Wie ben je, waar kom je vandaan?

Wat voor…? Wat voor ervaringen heb je met actieonderzoek?

Waarom? Waarom heb je voor deze masterclass gekozen?

Wat? Wat hoop je hier vandaag te leren?

5

Doel van de masterclass

Stimuleren Stimulansen bieden aan de onderzoekende docent

Feedback Op (nieuwe) ideeën en plannen voor onderzoek Op lopend onderzoek

6

2 Waarom actieonderzoek?

7

Algemene motieven Reflectie op de eigen praktijk

Een kritisch perspectief op de eigen praktijk: actieonderzoek als een krachtig reflectiemiddel

Meer inzicht in de klassendynamiek Systematisch bepaalde aspecten van het onderwijsleerproces

observeren leidt tot meer inzicht in de dynamiek van de klas

Leeropbrengst vergroten Inzicht in de dynamiek van de klas leidt tot veranderingen in het

curriculum die de prestaties van de leerders vergroten

8

Motieven van docenten zelf

(Nog) grotere betrokkenheid bij het onderwijs Werken aan de eigen professionele ontwikkeling Groter zelfbewustzijn Onderzoeksvaardigheden vergroten Natuurlijke uitbreiding van de onderwijspraktijk

9

Belang van gezamenlijk actieonderzoek

Gezamenlijke problemen delen en te lijf gaan Meer evidentie om zonodig zaken te veranderen Breder draagvlak om die zaken te veranderen Meer empowerment

10

Opdracht 2

In hoeverre maak je in je eigen onderwijs gebruik van onderzoeksresultaten?

Lees je vakliteratuur? Welke (soort) boeken, welke (soort) tijdschriften?

Hoe gebruik je wat je leest in je eigen lessen?

11

3 Wat is actieonderzoek?

12

Focus

Onderzoek voor en door de docent (de docent tegelijkertijd als regisseur en acteur)

Concrete, praktische kwesties uit de praktijk die voor de les van onmiddellijk belang zijn

Natuurlijke (les)situaties

13

Kenmerken

Contextgebonden, kleinschalig, lokaal, probleemgestuurd Gericht op problemen binnen een specifieke situatie

Evaluerend, reflecterend, interpreterend Gericht op verandering en verbetering van de praktijk

Participerend Met anderen samen werken (en samenwerken!) aan

verandering en verbetering

Interpreterend Gebruik van voornamelijk kwalitatieve methodes van onderzoek

14

Onderdelen Planning

Exploreren (aftasten), identificeren (onderwerp vaststellen), onderzoeksvraag formuleren, hypothese opstellen, planning maken

Actie Data verzamelen, observeren, analyseren

Reflectie Interpreteren, concluderen, rapporteren, resultaten

implementeren

15

Opdracht 3 Stel een lijst op van mogelijke onderzoeks-

thema’s of onderwerpen die in aanmerking komen voor actieonderzoek.

Als je kijkt naar de lijst van onderdelen van actieonderzoek, welk(e) onderde(e)l(en) is/zijn dan het moeilijkst om in je eigen situatie uit te voeren? Wat voor soort steun zou je daarbij kunnen helpen?

16

4 Hoe begin je?

17

Hindernissen

Tijdgebrek Weinig steun van directie en collega’s

Onderzoek wordt als iets perifeers gezien Het kan als een bedreiging worden opgevat Angst dat negatieve aspecten van het onderwijs naar voren

worden gebracht

Skepticisme over het nut van actieonderzoek Onzekerheid over eigen onderzoeks-

vaardigheden

18

Hindernissen wegnemen Begin klein Claim tijd Zorg voor een goede organisatie (duidelijke

afspraken, houd notulen bij, etc.) Maak een duidelijke, realistische planning Richt zelf een groepje op van mensen die in

actieonderzoek geïnteresseerd zijn Observeer elkaars lessen (peer observation;

collegiale consultatie)

19

Alle begin is moeilijk

Onderwerp vaststellen Onderzoeksvraag formuleren

20

Begin met een concreet probleem Ik wil graag meer weten van … Het lukt mijn leerders niet om … Wat kan ik daaraan

doen? Ik wil graag de manier veranderen waarop mijn leerders

… Ik zou in mijn klas meer aandacht willen besteden aan …

Hoe kan ik dat doen? Ik zou met mijn collega het volgende wel eens willen

uitproberen: … Wat zou er gebeuren als we dat deden? Waarom doen sommige leerders in mijn klas … en

andere … Hoe kom ik erachter wat hier aan de hand is?

21

Nuttige tips Vermijd vragen waar je niets aan kunt doen Beperk de omvang en de duur van het

onderzoek Focus op één probleem/onderwerp per keer Kies een onderwerp dat voor jou en je

onderwijsinstelling van direct belang is en dat je interesse heeft

Probeer zo mogelijk aan te sluiten bij andere veranderingen of projecten

22

Maak een projectbeschrijving Onderwerp in algemene zin Lesonderdelen die hierbij betrokken zijn Plan van aanpak Overzicht van betrokkenen

Onderzoekspartners, supervisoren, collega’s, studenten

Benodigde praktische zaken Materialen, apparatuur, hulp van collega’s etc.

Manier(en) van dataverzameling Planningsschema

23

Opdracht 4

Wat zijn in jouw situatie knelpunten en hindernissen bij het starten van actieonderzoek?

Hoe zou je deze kunnen overwinnen?

Ga na waar weinig of niets aan te doen valt en wat wel mogelijk is.

24

Opdracht 5 Maak een lijst van punten die op jouw instelling

het begin van een onderzoek zouden kunnen zijn.

Welke verdere informatie is nodig en waarop zou je kunnen focussen?

Formuleer een zo specifiek mogelijke onderzoeksvraag.

25

Opdracht 6 Maak een voorlopig actieplan Bepaal wie bij het onderzoek betrokken zal zijn Welke bronnen, zowel materieel als immaterieel,

nodig zijn Hoe lang het traject in zijn geheel gaat duren en

in welke fasen het kan worden onderverdeeld Op welke manier er terugkoppeling en

rapportage plaatsvindt

26

5 Hoe verzamel je de benodigde gegevens?

27

Instrumenten

Praktisch uitvoerbaar, haalbaar Veelal kwalitatief, exploratief, interpretatief Observatie versus niet-observationele

technieken

28

Basisprincipes bij observatie

Bepaal wat je wilt observeren; probeer niet alles te doen

Bepaal waar je wilt observeren (klas, kantine, etc.)

Bepaal wie je gaat observeren Ontwikkel een observatiesysteem Registreer ‘on time’ of meteen daarna Wees zo objectief mogelijk Observeer zo compleet mogelijke episodes

29

Observatietechnieken

Aantekeningen Dagboek Observatieschema Audio/video-opnames (selecteer fragmenten) Foto’s (in actieonderzoek onderschat) Kaarten (in kaart brengen van klassesituatie,

sociogrammen)

30

Niet-observationele technieken (1)

Interviews Individueel dan wel in groepsverband Gestructureerd, half gestructureerd, ongestructureerd

Vragenlijsten Open vragen, gesloten vragen, schalen Belang van goede vragen en een goede vraagstelling: van

tevoren uitproberen! Vragenlijsten en interviews zijn goed met elkaar te combineren

31

Niet-observationele technieken (2) (Taalleer)biografie van de leerders zelf

Welke gemeenschappelijke thema’s komen hieruit voort? Wat zijn (gedeelde) positieve ervaringen, wat negatieve?

Documenten Portfolio’s, lesplannen, lesmateriaal, testuitslagen, etc. Producten van leerders

Vraag leerders een brief te schrijven (b.v. een adviesbrief aan een beginnend taalleerder)

Een tekening van de cursus, de les

Metafoor NT2 als bootreis, prijs in de loterij, zware bevalling, etc.

32

Opdracht 7 Ga na van welke dataverzamelingstechnieken je

gebruik zou kunnen maken bij de beantwoording van de onderzoeksvraag die je bij opdracht 5 hebt geformuleerd.

Als je uit deze technieken een keuze moet maken, waar gaat dan je voorkeur naar uit?

Kies je voor observatie of niet, of misschien voor een combinatie van technieken?

33

6 Hoe analyseer je de verzamelde gegevens?

34

Wat is data-analyse en fasering

Wat houdt data-analyse in? Beschrijven: wat Verklaren: waarom

Fasering Data ordenen Coderen Vergelijken Interpreteren Rapporteren

35

Eisen aan onderzoek

Validiteit Betrouwbaarheid

36

Validiteit en betrouwbaarheid vergroten

Methode van dataverzameling Data op verschillende manieren verzamelen

Tijd Data verzamelen op meerdere momenten

Ruimte Data verzamelen bij verschillende (sub)groepen

Onderzoeker Meer dan één observator

Theorie Data analyseren vanuit verschillende perspectieven

37

Voorbeeld: Interactie in de klas

Loop door het transcript en noteer wat je in eerste instantie opvalt

Besluit welke patronen het meest opvallen in relatie tot de onderzoeksvraag

Tel hoe vaak deze patronen voorkomen Selecteer fragmenten die een goede illustratie

vormen van deze patronen Gebruik deze informatie voor de planning van

verdere onderwijsstrategieën

38

Opdracht 8

Hoe pak je de analyse aan van de verzamelde gegevens (zoals je je dat bij opdracht 7 hebt voorgesteld)?

Zou je bij nader inzien gebruik willen maken van meer of andere dataverzamelingstechnieken (denk aan de validiteit en betrouwbaarheid van het onderzoek)?

39

7 Hoe rapporteer je

over het onderzoek?

40

Belang van rapportage

Doel van rapportage is primair verandering en verbetering

Dubbelrol van de docent Onderzoeker (verspreider van resultaten) Kritische consument

Actieonderzoek impliceert een onderzoek-gerichte benadering van het onderwijs

Schriftelijke en/of mondelinge rapportage

41

Schriftelijke rapportage

Verslag In- en/of extern

Portret Casestudie

Artikel in een tijdschrift Les, Levende Talen Tijdschrift

Update Nieuwsbrief Personeelsbulletin

42

Ingediënten van een verslag Inleiding

Waarom dit onderzoek?

Probleemstelling, onderzoeksvraag Wat wisten we al, waar liepen we tegen aan, welke vraag willen we

beantwoorden?

Aanpak Hoe is de beantwoording van de vraag aangepakt, wie deden aan het

onderzoek mee, hoe zijn de gegevens verzameld?

Resultaten Wat heeft analyse van de gegevens opgeleverd?

Conclusies, discussie, aanbevelingen Wat weten we nu, wat moet op basis van deze gegevens anders, wat

willen we nog meer weten?

43

Mondelinge rapportage

Individuele presentatie Groepspresentatie (door het hele

onderzoeksteam) Interactieve presentatie Video Foto’s Poster

44

Opdracht 9

Naar welke vorm(en) van rapportage van actieonderzoek gaat je voorkeur uit?

Welk publiek (welke doelgroep) heb je daarbij vooral voor ogen?

45

8 Tot slot

46

Doorgaan met actie(onderzoek) ‘Actieonderzoek helpt om dat te formaliseren en te

structureren wat docenten intuïtief al doen’

Neem het uitvoeren van onderzoek op in een deskundigheidsbevorderingstraject

Stel een docentennetwerk samen Zoek onderzoekspartners (b.v. aan universiteit of

elders) Koppel actieonderzoek koppelen aan andere

onderwijsvernieuwingen

47

Voorwaarden voor actieonderzoek gekoppeld aan onderwijsvernieuwing

Een team dat tot verandering bereid is Een klein team dat als trekker fungeert Studiegroepjes die regelmatig bij elkaar komen Overeenstemming over de manier waarop er

wordt omgegaan met veranderingen Basiskennis van actieonderzoek Technische assistentie en ondersteuning

48

Literatuur

Burns, A. (1999) Collaborative action research for English language teachers. Cambridge: Cambridge University Press.

Hacquebord, H. (2003) Ontwikkelingsonderzoek in het talenonderwijs. Oude traditie, veelbelovend concept? Levende Talen Tijdschrift 4, 2, 18-23.

Tips voor de praktijk. Professionaliseren moet je doen! SpeZiaal 3, 2, 21-24.