Rendement van toerisme en recreatie

Vanuit de Stichting Toeristisch Platform Zuid-Oost Veluwe en in samenwerking met het Kenniscentrum Hospitality Business van Saxion is begin 2008 een onderzoek gestart naar de economische betekenis van toerisme en recreatie in de toeristische regio de Veluwezoom.De directe en indirecte bestedingen in de toeristische en recreatieve sector leveren een belangrijke bijdrage aan de Nederlandse (regionale) economie. Wat betreft de werkgelegenheid is deze sector in Nederland zelfs groter dan de agrarische sector, ondanks meer beperkte subsidies en aandacht.

Met dit onderzoek wordt gezocht naar het inzichtelijk maken van de toeristisch recreatieve bestedingen in een toeristische regio, gekoppeld aan het economische effect binnen dit gebied. Allereerst is onderzoek uitgevoerd naar een betrouwbaar en effectief meetinstrument om als methode te gaan gebruiken. De theorie van de Input-Outputmethode kwam hiervoor als meest geschikte instrument naar voren. De daaropvolgende fieldresearch maakte duidelijk dat de praktische haalbaarheid vanwege uiteenlopende argumenten voor het gekozen onderzoeksgebied niet haalbaar bleek. De gedachtegang achter het Input-Output model kan worden gebruikt om bewustwording van het multiplier effect bij ondernemers en beleidsmakers te creëren. Door het gebruik maken van de creativiteit van ondernemers en onderlinge samenwerkingsverbanden te koppelen aan de streekeigenheid, ontwikkelt de toeristische regio een eigen identiteit. Deze onderscheidende identiteit zorgt voor de aantrekkingskracht van toeristen en recreanten, met als gevolg dat het bestedingspatroon kan worden verhoogd in het gebied. Creativiteit vormt de motor van de toeristische en recreatieve industrie en draagt bij aan de ontwikkeling van een aantrekkelijke, samenhangende regio voor de toerist en recreant, met als gevolg een hoger economisch rendement voor de regio.

Bert JanssenBas JansenSaxion

SamenvattingDe laatste jaren groeit, zowel bij overheden als ondernemers, steeds meer het besef van het belang van toerisme en recreatie. Toerisme en recreatie vormen een belangrijke bron van inkomsten en werkgelegenheid. Niet alleen binnen deze branche zelf, maar ook voor bijvoorbeeld de sectoren horeca en detailhandel. De verwachting is dat deze economische waarde in de toekomst alleen maar groter wordt, waardoor de branche met recht een pijler van de economie genoemd kan worden. De Veluwezoom heeft als regio een veelzijdig toeristisch aanbod en de branche heeft daardoor ook een duidelijke invloed op de regionale economie. Tot dit moment is er echter nog geen exacte berekening uitgevoerd van het economische effect van toerisme en recreatie. Dit kan echter zinvolle inzichten opleveren voor beleidsmakers over de economische samenhang in het gebied. Mogelijk wordt het met het aantonen van deze economische betekenis voor de ondernemers in de Veluwezoom makkelijker om subsidies en vergunningen te verkrijgen. Om deze economische betekenis van toerisme en recreatie aan te kunnen tonen is het nodig om gebruik te maken van een meetinstrument. De hoofdvraag van dit onderzoek luidt dan ook als volgt: ‘Wat is het meest geschikte meetinstrument om de economische betekenis van toerisme en recreatie binnen de Veluwezoom te kunnen meten?’

In dit productverslag is onderzocht welke methoden en indicatoren er zijn om de economische betekenis van toerisme en recreatie in de Veluwezoom te kunnen berekenen. De Input-outputmethode is hierbij vanuit de theorie als optimaal naar voren gekomen. Het doel van deze methode is om de verdeling van de ‘eerste’ uitgaven van een toerist en recreant over de verschillende bedrijfstakken van een economie te volgen. Dit zijn de zogenaamde multiplier effecten. Op basis van de theorie van deze methode is in dit rapport een basisredenering opgesteld die inzicht geeft in de stappen die nodig zijn om de Input-outputtabel toe te kunnen passen in de Veluwezoom. Deze basisredenering is getoetst door middel van interviews met diverse experts in het werkveld. Hierdoor is het mogelijk geworden om te beoordelen of deze methode in de praktijk ook daadwerkelijk geschikt en toepasbaar is op de Veluwezoom. Deze toetsing is uitgevoerd middels een haalbaarheidsanalyse waarin een aantal hypothesen zijn opgesteld. Hieruit is naar voren gekomen dat de Input-outputmethode niet haalbaar en relevant is voor de Veluwezoom. De voornaamste reden hiervoor is dat het gebied te klein is waardoor er te weinig sprake is van een economische regio en daardoor een hoog importlek ontstaat. Hierdoor heeft het bepalen van het multiplier ratio geen toegevoegde waarde. Deze conclusie betekent echter niet dat toerisme en recreatie in de Veluwezoom niet van economisch belang is voor de regionale economie. Het is weliswaar niet mogelijk de Input-outputmethode toe te passen, maar wel kan middels een aangepaste aanpak, die is afgeleid van de theorie achter de Input-outputmethode, de economische betekenis worden bepaald. In dit rapport heeft dit geleid tot de ontwikkeling van een methode voor de Veluwezoom: ‘Methode Veluwezoom’. Hierbij worden de bestedingen van toeristen en recreanten inzichtelijk gemaakt en kan de werkgelegenheid binnen toerisme en recreatie in de Veluwezoom worden vastgesteld. Daarnaast worden de inkopen van tussenproducten door de kerntoeristische bedrijven in kaart gebracht en vastgesteld in hoeverre deze binnen of buiten de regio terecht komen. De gegevens om deze methode toe te passen kunnen door onze opvolgers in de volgende projectfase worden verkregen middels het afnemen van enquêtes onder verblijfstoeristen, recreanten en ondernemers. Door na de nulmeting de resultaten in een monitor te verwerken en deze periodiek te herhalen wordt de foto een film en kunnen ontwikkelingen zichtbaar worden gemaakt.

Naast het uitvoeren van de monitor is het ook belangrijk dat er bewustwording wordt gecreëerd bij de ondernemers en beleidsmakers door te wijzen op het belang van het verbeteren van het multiplier effect. Op deze manier kan de economische betekenis zonder exacte meting worden verbeterd. Naast het uitvoeren van de monitor is het voornaamste advies om bewustwording te creëren door ondernemers en beleidsmakers te informeren over de werking en mogelijkheden ter verbetering van het multiplier effect. Dit kan bijvoorbeeld, door de bezoekers langer vast te houden, streekeigenheid te stimuleren, het samenwerken in ketens en het ontwikkelen van gezamenlijke producten. Op deze manier wordt bijgedragen aan een aantrekkelijke, samenhangende regio voor de toerist en recreant, met als gevolg een hoger economisch rendement voor de regio.

De economische betekenis van toerisme en recreatie

Toerisme en recreatie verdient meer

De bestedingen in de toeristische en recreatieve sector leveren een belangrijke bijdrage aan de Nederlandse (regionale) economie. Er is niet alleen sprake van een bijdrage aan het Bruto Binnenlands Product maar ook aan de werkgelegenheid in de toeristische sector. Nu al neemt de branche bijna 4 procent van het Bruto Binnenlands Product voor haar rekening en biedt het werk aan ruim 380.000 mensen. De laatste jaren groeit, zowel bij overheden als marktpartijen, steeds meer het besef van het belang van toerisme en recreatie als pijler van de Nederlandse economie. Zowel op lokaal, regionaal, nationaal en internationaal niveau bestaat een duidelijke behoefte om een beter zicht te krijgen op de impact van toerisme en recreatie op de economie. Het is voor de sector van belang om op basis van betrouwbare informatie, de juiste strategische beslissingen te nemen. Aangezien de toeristische sector moeilijk is af te bakenen als economische activiteit is de beschikbaarheid van bestaande toerismestatistieken ontoereikend, zeker op het gebied van toeristische bestedingen. Het is hiermee dus de vraag welke aanpak en welk instrument de mogelijkheid biedt om de economische betekenis van toerisme en recreatie in kaart te brengen.

Ook andere sectoren profiteren meeVoor het volledig in kaart brengen van de economische betekenis van toerisme en recreatie is het noodzakelijk om niet alleen de directe effecten maar ook de secundaire effecten mee te nemen. Deze secundaire effecten worden ook wel beschreven als het multiplier effect. Het principe van het multiplier effect is gebaseerd op de veronderstelling dat een besteding van een toerist of recreant niet alleen gevolgen heeft voor de toeristische en recreatieve sector, maar ook een bijdrage levert aan andere sectoren van de economie. Met de eerste uitgave van een toerist of recreant wordt als het ware een kettingreactie op gang gezet, ook wel sneeuwbaleffect genoemd. Het totale opgetelde resultaat vormt de economische betekenis van toeristische uitgaven in een gebied (Frechtling, 1994). De economische betekenis kan daarbij worden ingedeeld in directe, indirecte en afgeleide effecten. De indirecte en afgeleide effecten samen worden ook wel de secundaire effecten genoemd. Een multiplier effect kan worden omschreven als de hoogte van de secundaire effecten, normaal gesproken uitgedrukt als een ratio van de totale effecten in relatie tot de directe effecten (Miller and Blair, 1985). Hoe hoger het multiplier effect, hoe groter de invloed van één euro aan toeristische en recreatieve uitgaven in de regionale economie.

Het multiplier effect van toerisme en recreatie in Gelderland is bijvoorbeeld 1,5. Dit houdt in dat een toeristische uitgave van €100,- een totaal effect zal hebben van €150,- binnen de provincie. Dit is dus €100,- voor de toeristische bedrijven (sector) als direct effect en nog eens €50,- wordt ontvangen door

andere bedrijven (sectoren) binnen de regionale economie als secundair effect.

Voorbeeld 1: Multiplier effect in de praktijk

Theoretische achtergrondDit principe is niet nieuw maar is ontstaan in de achttiende eeuw. De Franse econoom François Quesnay kan worden gezien als de grondlegger van deze gedachte waarna John Maynard Keynes in de twintigste eeuw een belangrijke bijdrage heeft geleverd. Ook Nobelprijswinnaar Wassily Leontief heeft in de dertigerjaren van de twintigste eeuw een grote bijdrage geleverd en wordt door economen gezien als de grondlegger van de Input-outputanalyse. Op dit moment is deze Input-outputanalyse de meest geaccepteerde methode voor het vaststellen van de economische betekenis van toerisme en recreatie met multiplier effecten. Met behulp van de Input-outputanalyse kunnen de relaties tussen de verschillende sectoren binnen een economie bekeken worden. De Input-outputanalyse maakt hierbij gebruik van een zogenaamde Input-outputtabel. Deze laat zien welke input (inkoop, kostenzijde) nodig is voor de totstandkoming van een bepaalde output (afzet). De hoogte van de multiplier maakt duidelijk in welke sector de overheid of het bedrijfsleven het best kan investeren om het effect op de regionale economie te maximaliseren (Bos e.a., 2001). In het geval van toerisme en recreatie is het aannemelijk dat er andere sectoren zijn met een hogere multiplier werking. Dit instrument kan dan ook voor beleidsdoeleinden worden gebruikt bij het maken van een selectie tussen twee toeristische/recreatieve projecten.

Praktijk voor de toeristische regioUit onderzoek is gebleken dat de daadwerkelijke toepassing van de Input-outputmethode in de praktijk een aantal bezwaren heeft. Ten eerste is het ontwikkelen en invullen van een juiste Input-outputtabel zeer complex en daardoor kostbaar (tijd en geld). Ten tweede valt te bezien of de noodzakelijke indicatoren voor het invullen van de tabel beschikbaar zijn op het gewenste aggregatieniveau. Het is daarnaast noodzakelijk dat het een gebied bestaat uit voldoende omvang en met een duidelijke economische samenhang. De toepassing op een aggregatieniveau kleiner dan provinciaal is als onmogelijk aan te merken. Ten derde hangt de haalbaarheid samen met de bruikbaarheid en wenselijkheid van het onderzoek. Over het daadwerkelijk toepassen van deze aanpak als het gaat om beleidskeuzes zijn de meningen verdeeld. Onderzoek heeft uitgewezen dat een inzicht in de directe bestedingen en werkgelegenheid aangevuld met kwalitatieve gegevens over de ervaringen van toeristen en recreanten belangrijker is.

Methode Veluwezoom geïnspireerd op de Input-outputmethode en de praktijkOm tegemoet te komen aan de behoefte om meer zicht te krijgen op de directe bestedingen, directe werkgelegenheid en kwalitatieve gegevens over de toerist en recreant is het mogelijk een meting uit te voeren op basis van de ‘Methode Veluwezoom’. Met deze methode, die is afgeleid van de theorie achter de Input-outputmethode, kan de economische betekenis van een toeristische regio worden bepaald. Dit gebeurt door het afnemen van enquêtes onder verblijfstoeristen, recreanten en ondernemers. Hiermee krijgen beleidsbepalers en ondernemers een inzicht in de bestedingspatronen, doelgroepen, kwalitatieve inzichten in de ervaringen van de toerist en recreant en de voornaamste inkopen van tussenproducten door de kerntoeristische bedrijven (binnen of buiten de regio). De methode kan hiermee worden gezien als de middenweg tussen theorie en praktijk. Door de resultaten in een monitor te verwerken en deze periodiek te herhalen wordt de ‘foto’ een ‘film’ en kunnen ontwikkelingen zichtbaar worden gemaakt. Schematisch is deze aanpak als volgt weer te geven:

Figuur 1: Basismodel eenvoudige methode Veluwezoom

BewustwordingsconceptOp grond van praktische conclusies is algemeen vast te stellen dat het multiplier effect voor een toeristische regio gezien kan worden als een bewustwordingsconcept. Deze bewustwording moet worden gecreëerd bij de ondernemers en beleidsmakers door te wijzen op het belang van het verbeteren van het multiplier effect. Op deze manier kan de economische betekenis zonder exacte meting worden verbeterd. Dit kan bijvoorbeeld door activiteiten die erop zijn gericht, de bezoekers langer vast te houden, streekeigenheid te stimuleren, samen te werken in ketens en gezamenlijke producten te ontwikkelen. Op deze manier wordt bijgedragen aan een aantrekkelijke, samenhangende regio voor de toerist en recreant, met als gevolg een hoger economisch rendement voor de regio.

Voor meer informatie zie het rapport ‘De economische betekenis van toerisme en recreatie binnen de Veluwezoom’ geschreven door Bas Jansen en Mariëlle Smeur. Hiervoor is contact op te nemen met Bas Jansen, Student Saxion Hogescholen Deventer: email 2404817@student.saxion.nl

Kerntoeristische bedrijven

Overige bedrijven

Inkoop

Inkoop

Inkoop

Inkoop

Inkoop

Inkoop

Loon Belastingen

Bestedingen

toeristen enrecreanten

De economische betekenis van toerisme en recreatie

Toerisme en recreatie verdient meerToerisme en recreatie is belangrijk voor de Nederlandse (regionale) economie. De sector biedt in Nederland werkgelegenheid aan ruim 450 duizend mensen en er gaat ruim 31 miljard euro in om. Hiermee is de sector groter dan bijvoorbeeld de agrarische sector. Het is echter niet alleen de eigen sector die profiteert maar ook bij de niet-toeristische bedrijven is een deel van de omzet het indirecte gevolg van toerisme en recreatie in een gebied. Vele bakkers, supermarkten, kledingzaken maar ook accountants en energiebedrijven hebben een deel van hun inkomsten te danken aan de toerist en recreant. Het werkelijke belang van toerisme en recreatie voor de economie is dus nog vele malen groter, niet alleen qua inkomsten maar ook qua werkgelegenheid. Om bij overheden en beleidsmakers deze erkenning en bewustwording te creëren over het belang van het toerisme en recreatie is onderzoek nodig. Onderzoek kan werken als ‘eye opener’ voor overheden waardoor toeristische ondernemers meer ruimte krijgen in de vorm van subsidies en vergunningen. Bewustwording is de eerste stap maar ook voor de toeristische ondernemer zijn er ‘tips and tricks’ die kunnen zorgen voor een opbloei van de lokale economie maar belangrijker nog een verbetering van de eigen omzet………

Onderzoeksgebied de VeluwezoomVoor de Veluwezoom is onderzocht welke aanpak de zogeheten multiplier effecten van toerisme en recreatie kan aantonen. Het principe van het multiplier effect is gebaseerd op de veronderstelling dat een besteding van een toerist of recreant niet alleen gevolgen heeft voor de toeristische en recreatieve sector, maar ook een bijdrage levert aan andere sectoren van de economie. Bijvoorbeeld, er wordt geld uitgegeven in een hotel (direct effect) en het hotel gebruikt vervolgens een deel hiervan om broodjes te kopen bij de lokale bakker voor het ontbijt (indirect effect). Met de eerste uitgave van een toerist of recreant wordt als het ware een kettingreactie op gang gezet, ook wel sneeuwbaleffect genoemd.

Belang van een beter multiplier effectEen verbetering van het multiplier effect is voor de economie in een gebied minstens net zo belangrijk als binnenhalen van meer bezoekers en hogere bestedingen. Toch wordt in de meeste beleidsdoelstellingen de nadruk gelegd op het laatste. Het effect van meer bezoekers of hogere bestedingen op de economie in een gebied is nihil wanneer deze inkomsten direct wegvloeien. Het multiplier effect verbeterd naarmate de besteding die een toerist of recreant heeft gedaan bij de toeristische ondernemer vaker opnieuw binnen de regio wordt uitgegeven en dus niet wegvloeit. Hiervoor moet zoveel mogelijk gebruik worden gemaakt van lokale leveranciers. Dit zorgt er voor dat toerisme en recreatie belangrijker wordt voor de economie, omdat er meer geld circuleert en meer banen worden gecreëerd. Hoe hoger het multiplier effect in de sector, hoe belangrijker deze is voor het gebied. De toeristisch ondernemer is gebaat bij het stimuleren van dit effect aangezien dit bijdraagt aan de opbloei van de lokale economie. Hierdoor wordt het belang van toerisme en recreatie door de toeristische ondernemer vergroot aangezien ook andere bedrijven/sectoren meer afhankelijk worden van de toerist en recreant. In sectoren die belangrijk zijn voor de economie wordt in de regel meer geïnvesteerd en geïnnoveerd waardoor de kwaliteit kan verbeteren. Ook hier kan de toeristisch ondernemer zijn voordeel mee doen.

Methode Veluwezoom: meten=wetenEr is vastgesteld dat er voor een toeristische regio zoals de Veluwezoom geen methode beschikbaar is om het multiplier effect concreet te meten. De voornaamste reden hiervoor is dat het gebied te klein is waardoor er te weinig sprake is van een economische samenhang en een te hoog importlek ontstaat. Het multiplier effect kan dan ook worden gezien als een bewustwordingsconcept waarbij een exacte meting niet striknoodzakelijk is. De belangrijkste conclusie is daarom ook dat bewustwording van deze theorie bij ondernemers en beleidsmakers belangrijker is dan de meting. Een bewuste ondernemer en/of beleidsmaker staat namelijk open voor handreikingen die kunnen bijdragen aan een verbetering van het multiplier effect.

Ondanks de beperkte mogelijkheden is een eenvoudige meting wel haalbaar en bruikbaar. In het onderzoek is dan ook een eenvoudige methode ontwikkeld waarmee ook voor een kleine toeristische regio, zoals de Veluwezoom een meting kan worden uitgevoerd. Dit wordt gedaan

middels een bestedingsonderzoek bij de toerist/recreant en de toeristische ondernemers. Hierbij worden de bestedingen van toeristen en recreanten inzichtelijk gemaakt en kan de werkgelegenheid binnen toerisme en recreatie worden vastgesteld. Daarnaast worden de inkopen van tussenproducten door de toeristische bedrijven in kaart gebracht en wordt vastgesteld in hoeverre deze binnen of buiten de regio terechtkomen. Het resultaat van de meting kan het belang van de sector aantonen en helpt bij het verkrijgen van de gewenste erkenning. In ruil voor het afgeven van bedrijfsgegevens krijgt de ondernemer een instrument in handen dat kan helpen bij het verkrijgen van vergunningen en/of subsidies. Dit doel is echter niet te bereiken zonder medewerking van de toeristische ondernemers.

De kwaliteit van een toeristisch gebied is een teamprestatieToeristische ondernemers moeten zich bewust zijn van hun eigen en het algemene belang bij een hoog multiplier effect. Het is belangrijk te weten op welke wijze de multiplier positief beïnvloed kan worden om meer inkomsten over te houden. Met andere woorden: ‘Hoe kan er voor gezorgd worden dat er meer besteed wordt en dat de bestedingen langer binnen het gebied blijven circuleren?’ Dit kan op verschillende manieren. Wanneer men in een toeristische regio wil zorgen voor een hoger rendement en economische bloei is samenwerken het codewoord. Als toeristisch ondernemer moet men zich bewust zijn van de onderlinge afhankelijkheid.

Bewustwording en tips and tricksToeristische ondernemers moeten er voor zorgen dat toeristen en recreanten enthousiast worden om binnen de regio meer activiteiten te gaan ondernemen, in plaats van ze te verwijzen naar een grote stad buiten het gebied. Wijs de bezoeker op het evenement dat momenteel plaatsvindt, die mooie fietsroute met een bezoekje aan het museum of dat gezellige restaurant op de hoek. Het devies is samenwerken en niet bang zijn om business te delen met andere ondernemers in het gebied. Hiermee wordt niet alleen gedoeld op toeristische ondernemers onderling maar ook ondernemers uit andere sectoren kunnen een bijdrage leveren aan het verbeteren van de ervaring en kwaliteit van het bezoek. Door samen te werken wordt de regio een aantrekkelijk samenhangend geheel voor de toerist en recreant, waardoor deze verleid wordt om (meer) te besteden in de regio. Bij vormen van samenwerken valt te denken aan het samenstellen van aantrekkelijke arrangementen, ontwikkelen van streekproducten, maar ook een goede afstemming tussen de ondernemers onderling. Voor een goede afstemming is het essentieel dat de ondernemers op de hoogte zijn van wat er speelt in de regio. Het zou namelijk zonde zijn als twee leuke activiteiten tegelijkertijd plaatsvinden, waardoor bezoekersaantallen wellicht kunnen tegenvallen. Het is dus zaak dat de ondernemer verder denkt dan de eigen onderneming, maar zijn bedrijf gaat zien als een schakel in een groter geheel. Alle schakels samen moeten een aantrekkelijk en uniek toeristisch product vormen, waarbij de hele regio gebaat is en uiteindelijk ook de ondernemer zelf.

Naast activiteiten gericht op de toerist en recreant kunnen ook de noodzakelijke bestedingen door de ondernemers om hun activiteiten te kunnen aanbieden het multiplier effect positief of negatief beïnvloeden. Veel ondernemers maken gebruik van de diensten van bijvoorbeeld een groothandel/aannemer buiten de regio. Het is zaak om ook eens te kijken wat er binnen de regio te krijgen is. Hierbij valt te denken aan de bakker in het dorp of de boerderij verderop die zijn eigen producten verbouwd. Tot slot is het zaak dat de bedrijven hun inkomsten zoveel mogelijk herinvesteren binnen het gebied. Door de verkregen inkomsten constant te benutten voor het verbeteren van de kwaliteit van de dienstverlening blijft de geldcirculatie zoveel mogelijk doorgaan.

Voor meer informatie zie het rapport ‘De economische betekenis van toerisme en recreatie binnen de Veluwezoom’ geschreven door Bas Jansen en Mariëlle Smeur. Hiervoor is contact op te nemen met Bas Jansen, Student Saxion Hogescholen Deventer: email 2404817@student.saxion.nl