Natuur verdient beterHandreiking

2011-000

juni 2011

Colofon

Datum

juni 2011

Auteurs

Dinand Drankier

Kim de Bie

Luc van Dijk

Manouk Visser

Merlyse van Praet

Coördinatie en eindredactie

Lieke Poirot

Roy Spijkerboer

Project

Natuur Verdient Beter

Inlichtingen bij

Roy Spijkerboer, werkgroepcoördinator

email: RoySpijkerboer@gmail.com

Adresgegevens

Jongerenraad

Provincie Overijssel

Luttenbergstraat 2

Postbus 10078

8000 GB Zwolle

Telefoon 038 499 88 99

Fax 038 425 48 88

www.jongerenraadoverijssel.nl

Inhoudsopgave

Voorwoord 5

Inleiding 7

Samenvatting 9

1 Economie en natuur 11

2 Toerisme en natuur 13

3 Jongeren en natuur 15

4 Casus Weerribben-Wieden 17

Natuur Verdient Beter 5

Voorwoord

Voor u ligt de handreiking ‘Natuur Verdient Beter’, het resultaat van een samenwerking in het

gelijknamige project van de Jongerenraad en de eenheid Landbouw, Natuur en Landschap van de

provincie Overijssel.

Eén van de taken van de provincie is de natuur te beschermen en optimaal te laten functioneren.

Natuur is een belangrijke factor voor de leefomgeving van de mens. In de Omgevingsvisie wordt de

natuur dan ook benoemd als de groene ruggengraat van Overijssel. Door bezuinigingen wordt echter

binnen de provincie nagedacht over een nieuwe koers.

Zo’n 25 Overijsselse jongeren van gevarieerde samenstelling zijn samengekomen om via het project

‘Natuur Verdient Beter’ nieuwe strategieën en methoden te vinden om natuur te realiseren. De

jongeren hebben hierover in verschillende werkgroepen nagedacht in de rol van de overheid,

landbouw-, recreatieondernemers en natuurorganisaties.

De hoofdlijnen van de adviezen die hieruit voortvloeiden presenteren wij hierbij in deze handreiking.

Wij hopen dat de betrokkenen op een aantal van deze positief zullen insteken.

Namens de Jongerenraad van Overijssel,

Lieke Poirot, voorzitter

Roy Spijkerboer, werkgroepcoördinator

Natuur Verdient Beter 7

Inleiding

Deze handreiking biedt adviezen over de toekomstige natuurrealisatie in Overijssel en is een verslag

van de werkbijeenkomst ‘Natuur Verdient Beter’.

De bijeenkomst stond in het teken van het zoeken naar nieuwe strategieën en manieren voor

natuurrealisatie. Jong Overijssel was vertegenwoordigd door leden van de Jongerenraad en andere

jongeren, hierna collectief te noemen ‘jongeren’. Zij werkten samen met vertegenwoordigers van

landbouw, recreatie en natuurorganisaties Landschap Overijssel en Staatsbosbeheer.

De jongeren hebben in groepen gediscussieerd aan de hand van vier thema’s, in de rol van vier

vertegenwoordigers. Centrale vraag per vertegenwoordiger en thema is:

H1 Economie en natuur: hoe economie en ecologie te verbinden? – landbouwondernemer

H2 Toerisme en natuur: hoe inkomsten te vinden voor natuurbeheer? – recreatieondernemer

H3 Jongeren en natuur: hoe draagvlak te creëren voor natuur bij jongeren? – Landschap

Overijssel

H4 Casus Weerribben-Wieden: hoe het beheer van de Weerribben-Wieden veilig te stellen na

2012? – Staatsbosbeheer

De vertegenwoordigers beschreven het probleem waar ze tegen aanliepen en de jongeren gaven

onder coördinatie van adviseurs van de eenheid Landbouw, Natuur en Landschap van de provincie

Overijssel verschillende adviezen.

De uitkomsten van de werkgroepen zijn opgesomd in de samenvatting en toegelicht in de

hoofdstukken.

Natuur Verdient Beter 9

Samenvatting

De adviezen van de werkgroepen zijn samengevat de volgende:

1. Werkgroep Economie en natuur

inrichtingsmaatregelen waar noodzakelijk, natuurlijke systemen hun gang laten gaan waar kan

stimuleer particuliere natuurontwikkeling

verminder het aantal betrokken instanties en bureaucratie

optimaliseer het draagvlak voor natuur, vooral door verbetering van de communicatie

koppel de beleidsdoelen van de overheid

verdien aan natuur via vestigingsklimaat, recreatie, branding

stimuleer verantwoordelijkheid voor en verbondenheid met natuur bij burgers en bedrijven

2. Werkgroep Toerisme en natuur

samenwerking tussen overheid, burgers en bedrijven om natuur te adopteren

zet in op streekproducten en ontwikkel een natuurlogo

toeristenbelasting moet terugkomen in het natuurgebied en bijdragen aan de beheerkosten

meer verantwoordelijkheid voor natuuronderhoud bij de gebruiker, met kaderstellende

regelgeving van de overheid

3. Werkgroep Jongeren en natuur

beperkte aandacht voor natuur bij jongeren is tijdelijk, met volwassen worden keert deze terug

meer (praktische) natuureducatie en -bewustwording op scholen, investeer in contacten

jongeren gaan pas de natuur in als er iets te beleven valt, vooral niet belerend

verbeter de promotie, bijv. via social media

4. Werkgroep Beheer Weerribben-Wieden (Casus Weerribben-Wieden)

gebied trekt één miljoen bezoekers, laat gebruikers/profiteurs betalen

verhoog de prijzen van streekproducten en recreatieve activiteiten

verbeter de profilering en ontwikkel een kwaliteitskeurmerk

organiseer (betaalde) activiteiten in rietproductie, bijv. werkvakanties

ontwikkel een systeem van Weerribbendonateurs

technisch: laat studenten van bijv. Universiteit Twente een businesscase ontwikkelen

Natuur Verdient Beter 11

1 Economie en natuur

De provincie zal moeten proberen zowel haar uitgaven te beperken, als de effectiviteit van deze te

vergroten. In het natuurbeleid resulteert dat in het zoeken naar een verbinding van economie en

ecologie, oftewel: hoe natuur te realiseren op een manier die geld opbrengt?

Inrichting

Jongeren stellen dat, hoewel natuurlijke diversiteit op waarde geschat dient te worden, de overheid

serieus moet onderzoeken in hoeverre actief menselijk ingrijpen bij natuurontwikkeling noodzakelijk

is. Wat betreft jongeren is dat namelijk in vele gevallen overbodig. ‘Menselijk ingrijpen waar

noodzakelijk, maar natuurlijke systemen hun gang laten gaan waar kan’ is dan ook het advies.

Efficiëntie

Ook vragen jongeren zich af of de overheid wel de juiste uitvoerende instantie is voor

natuurontwikkeling. Jongeren blijken grote waarde toe te kennen aan de rol van de particuliere

sector en benadrukken dat de overheid particulier natuurbeheer en particuliere natuurontwikkeling

zou moeten stimuleren.

Verder adviseren jongeren unaniem om het proces van natuurontwikkeling efficiënter te maken.

Hierbij moet de nadruk liggen op het verminderen van het aantal betrokken instanties en het

terugdringen van onnodige bureaucratie. Ook dient de overheid het draagvlak voor

natuurontwikkeling bij de bevolking en het bedrijfsleven te optimaliseren, onder meer door

verbetering van de communicatie tussen de overheid en de overige actoren.

In het te voeren beleid van de overheid vinden jongeren dat het verwezenlijken van zoveel mogelijk

doelstellingen belangrijk is. Daartoe is het noodzakelijk, dat de overheid haar beleidsdoelen zo veel

mogelijk verbindt en samenvoegt tot een compacter geheel.

Verdienen aan natuur

Jongeren geloven dat natuur geldt als voorwaarde voor bedrijvigheid, leefbaarheid en een gezond

vestigingsklimaat. Invulling van natuur draagt actief bij dat bedrijven en personen zich graag

vestigen in Overijssel.

Een sector die relatief veel profijt heeft van natuurrealisatie is het toerisme. Waar de natuur

mogelijkheden biedt tot recreatie, zal de bedrijvigheid worden gestimuleerd. Hoewel jongeren deze

bedrijvigheid toejuichen, vinden ze het wel noodzakelijk om recreatieve activiteiten in

natuurgebieden te reguleren om de natuur niet overmatig te belasten.

Jongeren denken dat natuur door middel van branding met bijvoorbeeld ‘afkomstig uit Overijssel’,

kan helpen om Overijsselse producten te onderscheiden en gunstig in de markt te zetten.

Ten slotte denken jongeren dat bedrijven en burgers bereid zijn een deel van de kosten van

natuurbeheer op zich te nemen als zij zich verbonden en verantwoordelijk voelen voor een

natuurgebied.

Natuur Verdient Beter 13

2 Toerisme en natuur

Ondernemers die in de recreatieve branche actief zijn hebben baat bij een mooi natuurgebied. Er is

echter minder geld beschikbaar om deze natuur goed en duurzaam te beheren, zoals van belang

voor de (recreatie)ondernemers. Vraag is dus hoe inkomsten gevonden kunnen worden voor

natuurbeheer.

Adoptie

Burgers en bedrijven zouden samen kunnen werken met de overheid om bepaalde onderdelen van

de toeristische sector op een duurzame manier te behouden door stukken natuur te adopteren. De

provincie zou deze samenwerkingen kunnen coördineren en faciliteren. Op deze manier worden

mensen bewust van en betrokken bij de natuur en is tegelijkertijd een nieuwe inkomstenbron voor

natuurbehoud gevonden.

Streekproducten

Ontwikkeling van streekproducten is volgens jongeren van belang en kan extra inkomsten opleveren

voor de regionale economie. Ondernemers kunnen bijvoorbeeld in een samenwerking investeren om

in de eigen omgeving, op duurzame en herkenbare manier streekproducten te produceren.

Profilering kan hierbij via een (natuur)logo, waarmee mensen kunnen zien dat het product

duurzaam geproduceerd is en daardoor beter is voor hun lokale natuur. Volgens jongeren is de

consument dan bereid om extra voor producten te betalen. In vergaande samenwerkingen kunnen

ook arrangementen worden ontwikkeld, waarmee meer verdiend kan worden.

Gebruikersbijdrage

De toeristenbelasting is impopulair bij de recreatieondernemers en gaat naar de algemene middelen

van gemeenten. Volgens jongeren is een gebruiksbijdrage gepast, maar zou meer moeten worden

getoond waaraan het geld wordt besteed. Verder zou de toeristenbelasting overwegend moeten

terugkomen in het natuurgebied en bijdragen aan de kosten van beheer- en onderhoudprojecten.

Ten slotte vinden jongeren dat zowel diegene die van de natuur genieten als diegene die er baat bij

hebben zouden moeten bijdragen aan de kosten van het beheer van het natuurgebied. Naast de

gebruiker dient de lokale samenleving zich in te spannen om hun natuur te onderhouden, zij mogen

wat betreft jongeren best wat meer verantwoordelijkheid krijgen. De overheid zou hierbij in haar

regelgeving bepaalde kaders kunnen stellen, waarna de lokale bevolking deze met eigen keuzes kan

invullen.

Natuur Verdient Beter 15

3 Jongeren en natuur

Met het oog op de toekomst willen natuurorganisaties meer jongeren betrekken bij de natuur. Men

is bezorgd over de afwezigheid van jongeren in de natuur, omdat daarbij de kans bestaat dat de

sympathie voor natuur en daarmee het draagvlak voor natuur verdwijnt. Hoe is dit draagvlak onder

jongeren te creëren? Hoe kunnen jongeren gestimuleerd worden de natuur in te gaan en zich,

vervolgens, in te zetten voor natuurbehoud?

Aanwezigheid

Jongeren stellen dat zij te weinig tijd hebben om de natuur in te trekken. Hun afwezigheid moet niet

worden geïnterpreteerd als een gebrek aan sympathie voor de natuur, maar is een gevolg van het

drukke leven dat jongeren vaak leiden. Ze prioriteren school, sport, vrienden, bijbaantjes,

enzovoort. Ze voorspellen op latere leeftijd weer de natuur in te trekken, als ze bijvoorbeeld zijn

afgestudeerd of kinderen hebben.

Om alle jongeren kennis te laten maken met de natuur adviseren jongeren de natuurorganisaties

om scholen te benaderen. Zowel middelbare scholen, waar ze onze vertegenwoordiging zullen

aantreffen, als basisscholen. Jongeren benadrukken dat zij het liefst op een aantrekkelijke manier

benaderd willen worden de natuur in te gaan. Vrijheid, activiteit en entertainment zijn hierbij

steekwoorden. Als de natuur negatief wordt ervaren, zullen jongeren op latere leeftijd minder snel

zelf de natuur ingaan en kan het aansporen tot betrokkenheid met natuur ook averechts werken.

Geadviseerd wordt verder om vooral in te zetten op basisschoolleerlingen, omdat zij vaak meer

open staan voor facultatieve activiteiten.

Educatie en bewustwording

Eenmaal in de natuur, kunnen jongeren bewust worden gemaakt van de inspanning die nodig is

voor het behoud van de natuur. Dit zou op verschillende wijzen kunnen gebeuren, aangepast op de

leeftijd. Op jonge leeftijd bijvoorbeeld door kinderen te leren de natuur te respecteren door het niet

te vernielen of te vervuilen, door ze bewust te maken van de aanwezigheid van de natuur en de

mogelijkheden die dat biedt. De natuurorganisaties zouden hier breder en dieper invulling aan

kunnen geven.

In het voortgezet onderwijs zou bewustzijn kunnen worden opgenomen in het lesaanbod. Zo zouden

de natuurorganisaties voor het vak biologie practica kunnen aanbieden en bij de lessen

maatschappijleer zou een speciale module over natuurbehoud kunnen worden toegevoegd. Jongeren

adviseren op regionale schaal samenwerking te laten plaatsvinden tussen scholen en

natuurorganisaties.

Natuur Verdient Beter 17

4 Casus Weerribben-Wieden

Eén van de natuurgebieden die Overijssel rijk is, is de Weerribben-Wieden. Het riet uit dit gebied

wordt door telers gemaaid en verkocht. Vanwege de sterke concurrentie uit China en Oost-Europa

heeft de provincie zich ingespannen voor een regeling voor de riettelers, een vergoeding voor hun

dalende inkomsten. Deze regeling loopt echter af in 2012 en dus moet het beheer van de

Weerribben (ter waarde van twee miljoen euro per jaar) op andere manier worden ingevuld.

Als het riet niet meer gemaaid wordt, verveent het gebied en wordt bos. Dit houdt in dat de

Weerribben haar unieke positie als natuurgebied verliest, wat volgens jongeren een verlies voor

Overijssel zou zijn.

Belangrijk is dat de Weerribben-Wieden zo’n één miljoen bezoekers per jaar ontvangt. Het

benodigde bedrag van twee miljoen euro lijkt dan ineens, aldus de jongeren, een stuk beter te

overzien. Het gebied is tot nu toe altijd gratis te betreden geweest. Jongeren zien een oplossing in

het vragen van een toegangsbijdrage, van bijvoorbeeld één euro per persoon. Ze zijn van mening

dat dit bedrag zó laag is dat het niemand ervan zal weerhouden om het gebied te bezoeken. Natuur

is van ons allemaal en dat zal ook zo blijven, maar desondanks zijn jongeren van mening dat het

principe ‘de gebruiker betaalt’ een oplossing voor het probleem zou kunnen zijn.

Ook geven jongeren aan dat de prijs van bijvoorbeeld boottochten of kanoverhuur met enkele euro’s

verhoogd kan worden, waarbij de extra opbrengsten ten gunste van de onderhoudskosten van het

gebied komen.

Daarbij moet duidelijk worden gemaakt dat deze extra bijdrage ten gunste komt van het gebied zelf

en niet zó hoog is dat het mensen afschrikt. Enerzijds wordt hierdoor duidelijk dat het geld goed

terecht komt en anderzijds realiseert men zich dat het onderhouden van zo’n natuurgebied erg

kostbaar is. Dat besef is namelijk vaak niet erg aanwezig.

Jongeren vinden dat de Weerribben-Wieden zich sterker moet profileren en uit moet gaan van zijn

kracht. Concreet is er bijvoorbeeld gesproken over een keurmerk voor Weerribbenriet; de prijs mag

dan misschien hoger zijn dan die van de concurrentie, maar er wordt wel een uitstekende kwaliteit

gegarandeerd. Daarnaast kan het milieuaspect hierbij betrokken worden; doordat bijvoorbeeld

minder transport nodig is, is het Weerribbenriet beter voor het milieu.

Verder zouden er voor het gebied specifieke betaalde activiteiten georganiseerd kunnen worden,

zoals rietmanden vlechten met echt Weerribbenriet. Op grote schaal valt dan bijvoorbeeld te denken

aan een concept met kampeerboerderijen en werkvakanties waar mensen worden betrokken bij de

rietproductie.

Hoewel er verschillende suggesties ter tafel kwamen op het technische vlak (afbranden, natuur haar

gang laten gaan, enzovoort), zijn we hier niet verder op ingegaan. Het ontbreekt ons simpelweg aan

kennis over wat mogelijk en wenselijk is. Wel werd nog gesuggereerd om studenten van

bijvoorbeeld de Universiteit Twente een businesscase te laten ontwikkelen, om creatieve ideeën op

te doen die mogelijk aanzetten tot andere oplossingen.