' .

1

P n

,.... LI ,,.:., - T,

1

•,.. , ......, .vir-11.-..._u , alo• 1

DOOR: :DR,. A.2.1.11P.

ICAVANItZ:44.6:4-LittilE-. UTRECHT4.

DE WERELDOORLOG.

DE

liltERE11)00111,0G...

- DOOR -

DR. A. Z IJ P.

UITGAVE VAN

JOH. DE LIEFDE - UTRECHT.,

VOORWOORD.

De groote Europeesche oorlog, door velen reeds lang verwacht, maardoor evenveel anderen een onmogelijkheid geacht, is uitgebroken.

Snel, als donderslagen in een zware onweersbui, zijn de oorlogsverkla-ringen over en weer op elkaar gevolgd. Die van Oostenrijk aan Ser-vie was het schijnbaar onbeduidende begin. Laten ze daar in hetOostenmaar vechten, als ze er lust in hebben, was de meening van bijna ieder-een in Nederland. Men greep wat s peller Haar de kraut, men besprakde. kans op uitbreiding van den oorlog, waaraan echter weinigen ge-loofiden, en daarbiji bleef het. Zelfs door het bericht, dat ltusland zi-in.grenstroepen mobiliseerde, ontstond nog weinig onrust, zoodat het wer-kelijk ten slotte was tab een bliksemstraal bij helderen hemel, toenplotseling de Servisch-Oostenrijksche vonk bijna geheel Europa in lichter-laaie zette.

Duitschland verklaarde aan Rusland den oorlog, toen dit doorging metzijn tegen Oostenrijk gerichte mobilisatie, waiarop Frankrijk, krachtensvroeger gesloten verdragen, zijn bondgenoot to hulp kwam.

Nog mocht het laierbij niet blijven. Met schrik en angst vervuldeons de verschrikkelijke tijding, dat ooze ongelukkige nabuurstaat Bel-gie door Duitschland aangevallen werd, omdat het zijn neutraliteitniet wilde prijsgeven ten bate van den machtigen Oostelijken buur-man. Onmiddellijk trail nu ook Engeland op, dat wel bevriend met

Frankrijk was, maar zonder de schending van het Belgische grond-gebied Loch niet zou meegedaan hebben, en verklaarde op zijn beurtaan de Duitschers den oorlog.

Erger kon het niet, zoodat de later komende berichtén, dat Monte-negro 'zich bij Servie had aangesloten, en eindelk, dat ook Japan

Duitschland ging aanvallen, met een glimlachje werden vernomen. Eenmeer of minder, wat deed het er immers nog toe?

De wereld is dus vriiwel in twee strijdende partijen verdeeld: Duitsch-

land met Oostenrijkl) ter eene, Frankrijk met Engeland, Belgie, Rus-land, Servie, Montenegro Pn Japan ter andere zijde. Er ontbreekt glechts

1) Thans ook Turkije.

-6—

Ogg eon staat en dat is Italie, Duitschland's bondgenoot, die ontrouwschijnt -te zijn.

1VIillioenen soldaten, duizenden kanonnen, tientallen dreadnoughtsen andere oorlogsschepen zijn gereed om. elkaar te vernietigen, zijn daarthans reeds mede bezig.

Ook onze militaire macht, te 16,1nd en ter zee, is op .00rlogsvoet ge-bracht, gelukkig niet om mee te strijden, maar om te verhoeden, datwe daartoe gedwongen worden. Onze forten en versterkingen zijn. be-zet en onze soldaten staan. aan. de grenzen. leder gezin schier heatan of weer leaden moeten afstaan. Ern erger nog! Vele bed.rijven staaastil, of zullen spoedig stopgezet worden. Werkeloosheid en armoede, met

haar treurige gevolgen, bedreigen duizenden onzer nijvere burgers.zal de toekomst brengen? Hoe lang zal het duren? Wie zal het

winnen? Dat zijn de vragen, die bij een ieder, die aanspraak maakt opden naam van denkend mensch (en wie doet dat tegenwoordig niet), op-komen. Ook wil ieder wel weten, hoe deze vreeselijke oorlag ontstaan is.

Om al deze vragen geleidelijk aan te beantwoOrden en am een beter,gemakkelijker te voligen overzicht van de gebeurtenissen te seven, dap,de couranten dat kunnen doers met haar overstelpende massa's bench--ten, dag in, dag uit, bieden wij het Nederla,ndsche yolk slit boek aan.

HOOFDSTUK I.

De politieke verhoudingen in Europa.

Het is nu juist vier en veertig jaren geleden, dat voor het laatsthet kanon in West-Europa bulderde. Toen waxen het alleen Fra,nkrijken Duitschlanid, Welke ook nu weer tegenover elkaar in het veld stern,die elkaar trachtten te vernietigen. De ouderen ,onder ,ons zullen zichde gebeurtenissen van_ toen, de slagen, om er maar een paar te noe-men, van Worth, van Mars la Tour, van Gravelotte en van. Sedan, nogwel herinneren. De jongeren, wiaaronder ook wij ons rangschikken, heb-ben stellig wel eens het een en ander daarover gelezen.

,Ongeluk op ongeluk trof toen het Fransche Leger, totclat de eenehelft er van opgesloten was in de vesting Metz en na, eenige maandenzich moest overgeven, de andere helft, waarbij ook keizer Napoleon III,Napoleon de Kleine, zooals men hem- wel eens spottend ter oniderschei-ding van zjjn grooten boom genoemd heeft, bij 'Sedan omsingeld wen" enal dadelijk in krijgsgevangenschap naar Duitschland werd gevoerd.Daarna kwam het beleg van Parijs, de schitterende wereldsIard„ de stadvan kunst en weelde, van muse, comedie's, opera's en modemagazijnen,die na maanden van belegering en bombardement den vijanicl de poortenmoest openen.

De namen van de zegevierende Duitsche aanvoerders, de Koning,weldra Keizer Wilhelm I, zijn Rijkskanselier Bismarck, zijn opperbevel-:hebber von Moltke, waren op ieders lippen, maar ook verschillende Fran-schen, een Thiers en een Gambetta, die getracht hadden te redden, watnog te redden viel, hebben zich een plaats verworven in de boeken derGeschiedenis.

,Ook toen was er mobilisatie in ons vaderland, al ging dat nietzoo vlug en good ads ditmaal. Ook toen was er vrees, clat wij in demenschenslachterij zouden worden betrokken. Doch gelukkig ging dieramp aan ons voorbij en in het begin van 1871 wend het weer vredetusschen de twee -volken, of liever tusschen de twee Staten, want eenonverzoenbare haat tusschen de volken was het bliiVend gevolg.

Die haat is een der resuitaten, die er voor ons het meest op aan-komen, want tot op zekere hoogte is die ook nu weer een der Mang-rijke oorzaken van den oorlog.

8

Daarna,ast was het hoofdgevolg,dat de Duitsche Staten, die voor dientijd nog gedeeltelijk ieder op zjchzelf gestaan hadden, zich reeds tij-dens den oorlog verbonden haddentot het Duitsche keizerrijk, en datdaardoor de grondslag was gelegdvoor de groote macht door deDuitschers tegenwoordig uitgeoe-fend.

Het eertijds zoo machtige Frank-rijk, dat weer den republikeinschenregeeringsvorm aangenomen had, ergten proof was aan nauwelijks be-dwongen revoluties en later partij-twisten tusschen koningsgezindenvan teeerlei soort, 13,onapartisten enrepublikeinen, scheen voor goed uitde rij der groote mogendheden ge-schrapt. Het had twee schoone pro-vincien, Elzas en Lotharingen, ver-

loren en moest een oorlogsschatting van 5.000.000.000 francs betalen,een schuld, waaronder het, naar men meende, zou moeten bezwijken. Maarziet, in enkele maanden reeds had-den zij die reusachtige som ten voilebetaald en beijverde de bevolkingzich weer om de door den oorloggeleden schade te herstellen, enslaagde ook daarin spoedig. De ge-dachte van spoedig een wraak.00r-log tegen Duitschland te kunnen be-ginnen vatte post in alle Franscheharten. Velen zelfs waren ongedul-dig, hoe eerder hoe liever, was hunleus, maar de weer verstandigen, diede meerclerheid vormden, zagen in,dat slechts nieuwe rampen daarvanhet gevolg konden zijn en ze begroe-yen de wraakidee diep in hun hart:eens, hoopten ze, zou de tijd komen,dat ze hun „revanche" (wraak) zou-den kunnen nemen, dat ze hunschoone provincien,. hun prachti-ge steden, Straatsburg en Metz,

BISMARCK.

VON MOLTKE.

in Eizas en Lotharingen, op den veroveraar zouden kunnen heroveren.Europa ging plus een tijd van rust en vreedzame ontwikkeling te-

gemoet, want Duitschland wile den vrede en nienaand durfide zichtegen dien Wil verzetten. Trouwens twee der machtigste EuropeescheStaten, Rusland en i0ostenrijk, waren zijn bondgenooten.

Bismarck, Duitschland's geniale kanselier, arbeidde door, nu niet weerom te stichten, maa,r om zijn stichting in stand te houden en tot een on-gekenden bloei en macht te brengen. Handel en inidustrie kwamen totontwikkeling, kolonien werden verworven en zoo werd Duitschland ookin dit opzicht de eerste staat van Europa's va,steland.

De naaatregelen van de Fransche regeering, die zijn Oostgrens gingversterken met machtige vestingwerken en groote legerkorpsen, beant-woordde hij met gelijke munt, zoodat weldra, aan weerszijden van diegrenS als het ware een groote vesting ontstond.

Echter de vrede tusschen beide genoemde Staten was niet voldoendeom de rust in Europa, te handhaven. Er waren weer factoren, die invloeduitoefenden op de wereldgeschiedenis. Er waxen elders gevaarlijke kwes-ties, die .00k den Europeeischen vrede in geva,ar konden breugen.

In de eerste plaats was dat de Oostersche kwestie, d. w. z. de toe-stand op het Balkan-Schiereiland, dat Coen nog grootenideels Turkschwas. Het Turksche rijk was echter reeds aan een rulne gelijk: de nietoorspronkelijk Turksche bevolking streefde Haar onafhankelijkheid enmaakte opstanden, die op de vreeselijkste wijze weer in bloed gesmoorclwerden, terwijl Clostenrijk en Rusland het vuurtje brandende hielden,om op die manier het land voor zich te krijgen.

Het jaar 1877 bracht da,ax een geweldigen opstand, dien weer het ge-wone lot zou getroffen hebben, als niet Rusland aan den sultan denoorlog verklaard had. Na een moeilijken strijd behaalde het eerste rijkeen volledige overwinning. Zijn legers kwamen tot voor de poorten vanConstantinopel en dwongen de Turken tot den vrede van San Stephano.Alleen nog maar Constantinopel met omgeving en het tegenwofordigzoo goed bekende Albanie zo,uden Turksch blijven, de rest zou onaf-hankelijk worden. Zoo ontstonden Montenegro, Servie en Bulgarije,Welk laatste staatje het machtigste was en tot a,a,n de zee in het Ziui-den zou reiken. Natuurlijk zou die onaihankelijkheid slechts in. na,a,nabestaan en zou in werkelijkheid Rusland er de 1,a,kens uitdeelen. En hetis gemakkelijk te begrijpen, dat Oostenrijk zulks niet prettig vond. OokEngeland z,ag er een gevaar voor zich zelf in, daar Rusland op dezemanier macht zou kunnen uitoefenen in de Middellandsche Zee en zoo-als men weet : de zee moet Eugelsch zijn, was steeds zijn leus. BeideStaten begonnen erg krijgslustig te Moen en met den. salmi te ramme-len. Er Idreigde een groote oorlog. Dat was een moeilijk geval voorDuitschland. Neutraal blijven zou afbreuk doen aan de machtige po-site, die het innam. Partij kiezen dus in den oorlog ? Maar zoowel Rus-

— 10 —

land als Oostenrijk waren zijn vrienden. Bovendien had Bismarck, zoo-als hij zeide, voor de heele Balkainkwestie het Leven van geen enkelenPommerschen grenadier over. Hij wilde dus een oorlog voorkomen enzijn machtwoord : geen oorlog, maar eer.. algemeen congres in Berlijn,dwong de twistzoekers tot gehoorzaamheid. Deze bijeenkornst van ge-zanten der verschillende groote mogendheden bracht ten slotte een ver-drag tot stated, dat gedurencle 30 jaar Lang den politieken toestanid ophet Balkan-Schiereiland regelde, doch ook grooten invloed uitOefenideop de politieke verhouidingen in geheel Europa.

Rusland toch moest een groot, deel der behaalde voordeelen prijs-

geven. De Balkanstaaitjes bleven wel bestaa,n, doch met veel kleinergrondgebied. Vooral was dat het geval met Bulgarije, dat b ovendien

zelfs nog afhankelijk van den ,Sultan. bleef. De laatste behield een grootdeel van zijn gebied, maar moest to6laten, plat een deel er van, de ge-westen Bonnie en Herzegowina door Oostenrijksche troepen bezet zou-den worden, wat, zooals de geschiedenis zelf geleerd heeft, gelijk stond

met een afstand van dat ,gebied.Het geheele tractaat was dus ,een bittere pil, die Rusland van zijn

vriend Duitschland te slikken kreeg en maakte da,n ook een elude mandie vriendschap. Hierdoor werd de grond gelegd voor -de verbonden, dietot op den huiidigen dag onder de groote Europeesche Staten bestaan.Reeds in het volgende jaar 1879 werd een verbond tusschen Duitsch-

land en Oostenrijk gesloten, waarbij 'rekening gehouden wend met een

mogelijk bondgenootschap van Rusland met Frankrijk. Er werd n.l. af-

gesproken, idat Duitschla,nd aan Rusland den oorlog zou verldaren wan-neer dat land de Oostenrijksche politiek in het Balkan-Schiereilandmet geweld wilde tegengaa„n, terwiji omgekeerd Oostenrijk zijn bond-

genoot te hulp zou komen, wanneer Rusland in een nieuwen Fran,sch-Duitschen oorlog de partij van Frankrijk koos.

In 1881 sloot Italie zich bij dit verbond aan, uit vija,ndschap tegen

Frankrijk, dat zich meester gemaakt had van Tunis in Noord-Afrika,

dat Italie zichzelf toegedacht had. Heel hecht kon dit nieuwe verbond

echter niet zijn, want even gebeten als de Italiaansche regeering opFrankrijk was, waren de Italianen dat op Oostenrijk, terwiii trouwens

ook uit het oog verloren werd, dat de Italiaansche belangen in den

Balkan lijnrecht tegenover die van ,Oostenrijk stonden. Hoe het zij, hetverbond was tot stand gekomen pn werd sinds den Driebond genoemd,die in naam nog altijd bestaat, hoewel Italie niet van plan is z,ijnbondgenooten bij te springen.

De neigingen van Rusland tot Frankrijk leidden eerst in 1891 toteen werkelijk verbond, den Tweebond, die nadien bij verschillende ge-legenheden steeds vaster aangehaald werd. Veel waarde had dit echter

voorloopig nog niet. Wel profiteerde Rusland ervan door zich telkens en

telkens weer millioenen van Frankrijk ter leen te verschaffen, maar

— 11 —

liet weigerde de plannen van dat land teen Duitschland in de handte werken. Het had n.l. het oog gericht op Oost-Azie, waar het zijngebied gedurig uitbreidde, totdat door den oorlog met Japan, waarin hetgeweldig klop kreeg, paal en perk aan die uitbreidingen were gesteld.

Aartshertog FRANS FERDINAND, de vermoorde Oostenrijkschetroonopvolger, met gezin.

Voorloopig hadden de verbonden dan ook voor Europa geen anderedirecte gevagen, dan liet opvoeren van de legersterkteri, het opdrijven deroorlogsbegrootingen. Voor „Sijmen- dus, dat hij steeds meet inoest betalen.

Tot nu toe hebben we nog niet gezien, dat Engeland met een derbeide partijen in verbiniding stond. Dat was dan ook niet het geval.

— 12 —

Het volgde geheel zijn eigen -weg en bemoeide zich zeer weinig met dealgemeene Europeesche taken. Alleen van tijd 'tot tijd deed het zich gel-den en slo6t zich dan nu eens bij de eene, dan bij de andere partijnaar gelang in diat bijion.dere geval zijn. belangen het vorderden.

Doch op den duur kon dat niet zoo blijven. Het dankte, en danktnog altijd, machtige positie in de wereld aan zijn Egging als eilan-denrijk, aan zijn. groote vlooit, die het de heerschawij over de zeeenverschaft, aan zijn m.achtigen handel en bloeiende indrustrie. In eenstaat, die in dat ladles zijn concurrent werd, moest het op den duurzijn vijand zien. En dat was het geval met Duitschland. Sind 1871 ont-wikkelde zich de Duitsche industrie gewelclig, zoodat zelfs in de staal-en ijzerfabricage de EngeTsche er door in de schaduw gesteld is. Inverban.d daarmee ging ook de handel met reuzenschreden vooruit, enwerden Hamburg en Bremen de medeidingers van Louden en Liver-pool. Tegelijk daarmede begop het de hand te leggen op enkele streken.in Afrika en Australie, om ook koloniaal beiit te hebben. En toenhet alzoo een handels- koloniale mogendheid was geworden, moest erook een oorlogsvloot zijn, om de Duitsche belangen ter zee be behar-tigen. In de laatste 20 jaar is dan ook de Duitsche marine geweldigversterkt, en volgt thans in sterkte dadelijk op die van Engeland.

Dat alles maakte, dat Engeland geleidelijk aan vijandelijker je-gens Duit,schland gezinid werd. Het zag zijn inidustrie overvleugelen doorgene. Het moest gedoogen, dat zijn kooplieden van allerlei marktengedrongen werden doer de Duitsche. Het moest ten slotte bekennen, dathet niet 'anger onaangevochten de baas ter zee was. De openbare mee-ning, voorgelicht door de pers, begon voor Duitschland te vreezen, endwong de rageering maatregelen te nemen. Eerst uitte zich d,at alleenin het nog weer versterken van de vloot, maar weldra oak begonhet in de politiek merkbaar te worden. Telkens en telkens weernam Engeland de partij op voor Duitschland's vijanden en ten slatekwam het tot verdragen met Frankrijk en Rusland, waardoor de zoo-genaamde Triple Entente of Entente Cordiale (zeer vriendsch,appelijkeverstandhouding) tusschen deze brie Staten ontstond.

De 6 groote Europeesche Staten waren dus in. twee ,groepen ver-deeld, wier doel was versterking v,an de tegenp,artij tegen te gaan, die dusfeitelijk vijandig tegenover, elkaasr stonden. Tegelijk echter werd er eensoort evenwichtstoestancl in. het levee geroepen, die voor den vrede be-vorderlijk was, ter-wijl bovenidien ook dikwijls botsingen voorkomen wer-den, doordat ieder zijn eigen bondgenooten naar de oogen had te kij-ken en door deze dikwijls gedwongen werd zijn eischen jegens de tegen-partij te matigen.

Een paar maal evenwel stored het er uiterst gevaarlijk voor. Vow.-al was dat het geval tijdens de zoogenaamde Marokko-affaire, die zichals volgt toegedragen beef-t.:

— 13 —

In 1904, toen Engelancl en Frankrijk begonnen met de wederzijd-sche toenadering, werd afgesproken., dat Frankrijk Marokko, een vrijgroot 1VIahommedaansch rijk op de Noordkust van Afrika, zou mogeninpialmen, in ruil waarvoor het Engeland zijn gang zou laten giaan inEgypte. Duitschland had ook op bet bezit van eerstgen.oemd gebied ge-

WILHELM II van Duitschland.

vlast en was nu natuurlijk ten hoogste vertoornd. Het verzette zichtegen de Fransche plannen en eischte voor zich zelf gelijke rechten.Er dreigde een oorlog, die voorkonaen werd, in 1906, door de bijeen-komst van Algeciras, een stad aan de zuidkust van Spanje, dicht bijhet Engelsche Gibraltar. Daar werd. Duitschland, dat bovendien bin-nenslands moeilijkheden had in den Rijksdag, in den steek .gelaten

— 14 —

door zijn bonclgenoot Ita'HO, zoodat het met wrok in het hart moest toe-laten, dat Frankrijk grootendeels zijn zin kreeg.

Daarbij bleef het evenwel niet. In 1911 begon Frankrijk met hetzenden van een groote troepenmacht naar Marokko, om het geheel inte lijven. Dit was niet in_ overeenstemming met de afspraak, zooid:atDuitschland zich andermaal er tegen verzette. Al weer was gedurendeenkele weken de toestand uiterst gespannen. Vermoedelijk stuurde En-geland op een oorlog aan, in de hoop d:aardoor den Duitschen handelen industrie een. gevoelige klap te kunnen. toebrengen. Noch Duitsch-land, noch Frankrijk evenwel schenen claar Just in. te hebben en *dam,werden beide het na afzonderlijk,e onderhandelingen met elkaar ems:Frankrijk zou Marokko mogen inlijven, behalve het noordelijke gedeelte,dat aan Spanje zou komen, Aoch moest daarvoor aan Duitschland een(Yedeelte van de Fransche kolonie Fransch-Cono-o afstaan. We zien dusb nin dit geval, dat de Duitsche kolonien-honger vow-al den vrede in ge-vaar bracht. Maar geheel euvel duiden kan men dat streven niet. Een.Duitscher, met wien ik d,aa,rover sprak, gaf met enkele woorden ide stem-ming weer, die in dit opzicht in Duitschland heerschte : „Jelui, Engel-schen, Franschen en Hollanders, hebt 4.;oed praten, jelui 'midden alienreeds kolonien, voordat het Duitsche Rijk bestond. Nu komeil wij aande heart om de overgeschoten brokjes voor ones te krijgen."

Naa,st deze koloniale verwikkelingen leverde in de laatste jaren deBalk,ankwestie voor Europa weer velerlei moeilijkheden op, vooral sindshet jaar 1908. Het Turksche rijk was door binnenlandsChe onlusten, re-voluties en wa,nbe,stuur, hoe langer hoe zw,akker geworden., en werdslechts op de been gehouden door den onderlingen naijver der grootemogenidheden.

Plotseling in 1908, toen Turkije hervormingen gin,g invoeren, tastteOostenrijk toe en annexeerde het sinds 1878 bezette Bosnie en Herze-gowina, terwijl vorst Ferdinand van Bulgarije zijn land onaThankelijkverklaarde en zichzelf voorta,an Czaar der Bulgaren noemde. Erg naarden zin van Rusland en. Engeland was dat niet, maar hoewel Serviebij Rusland ,a,androng op een oorlog,sverklaring aan Oostenrijk (hetwilde zelf ide genoemide gewesten hebben), verzetten ze zich rilet, uitvree,s voor Duitschland. Rusland was niet gereed voor een oorlog, we-gen.s de groote verliezen, die het in den krijg tegen Japan (19041905) geleden had.

Rustig wend het evenwel niet in Turkije, ja de onlusten namenzelfs hand over hand toe.

Weerloos moest het dan oak toezien, dat Italie in 1911 een invaldeed in Tripolis, idat nog altijd aan Turkije behoorde. En hoewelItalie slechts de kustplaatsen bezetten kon, daar de inboorlingen zelfzich met hand en tand verdedigden, moest Turkije inderdaad in 1912

— 15 —

vrede sluiten en het gebied afstaan, om het hoofd te kunnen bieden

nieuwe vijanden.Die nieuwe vijanden waren de Balkanstaten, Bulgarije, Servie, Mon-

tenegro en Griekenland, die de onderlinge geschillen op zijde gezet,en een verbond gesloten hadden ter vernietiging der Turksche macht.

NIGOLAAS II van Rusland.

Het is hier niet de plaats, en bovendien is het nu de ,tijd er nietvoor, om een beschrijving van Idezen krijg te geven. Genoeg te vermel-den, dat de Turken overal versla,gen werden, en dat bijaa lrun geheele ge-bied in Europa weldra iii handen van de bondgenooten was.

Hielden de groote mogendheden zich buiten den oorlog? Ja en

— 16 —

peen I Rusland en vermoedelijk ook Italia, hadden waarschijnlijk wel dehand in het uitbreken er van, waardoor beider belangen gedierud wer-

den. Oostenrijk moest het tanclenknarsend aanzien, dat vooral het ,zwak-gemeende Servie, zoo schitterende overwinningen behaalde. Zijn belan-gen eischten een zwak Servie, maar zoolang Ruslarud zich er buitenhield, moest het beloven niets te ondernemen. Het waren Duitschlanid,Frankrijk en Engeland, die zich beijverden om den oorlog binnen denBalkan beperkt te houden. Wel mobiliseerden Rusland en 'Oostenrijkop de wederzijdsche grenzen, loch overwinningen van de Balkanstaten

maakten Rusland's optreden onnoodig, zoodat het zich weltdra, op ver-zoek van Oostenrijk's ouden keizer Frans J o z e f, bereid verklaarde

zijn soldaten .naar huffs te zenden, wits deze het ook deed. 'En zoo ge-

schiedde.Toch is het deze oorlog, die feltelijk de groove Europeesche van

thorns heeft tengevolge gehad, zooals uit het volgende zal blijken.Reeds bij het onderhandelen over den vrede norm Oostenrijk maat,

regelen, om het veibond tusschen de Balkanstaten uiteen te doen spat-

ten. Het verbood, verbonden met Italia, aan Servie en Griekenland deinlijving van Albania, waarom deze beide Staten bij Bulgarije aanklop-ten om schadeloos gesteld te worden met een cleel van heft oorspron-

kelijk daaraan toegest,ane gebied. Doch, vermoedelijk daartoe aange-zet door Oostenrijk, weigerde het, zoodat al dadelijk een tweede Balkan-oorlog uitbrak, nu van Griekenland en Servie, gesteund door Turkije

en Rumenie, tegen Bulgarije. 'Het resultaat was nadeelig v oor Oostenrijk.Servie, dat het zoo gaarne zwak Wilde maken, kwam zegevierend uit de

worsteling te voorschijn en z ‘ag zijn grondgebied nog aanmerkelijk uit-

gebreid. Reeds toen was het duidelijk, dat eens een directe oorlog tus-schen deze beide Staten moest uitbarsten, te meer daar de Servischeoverwinningen tengevolge hadden een opleving van de zoogenaamde

Groot-Servische idee, d. w. z. de vereeniging van alle Serviers, van wie

een .paar millioen Oostenrijksche onderdanen waren en nog zijn, onder

de. Servische vlag.De tOostenrijksche bemoeiing had dus geen ander gevolg, ,dan het

uiteenvallen van den Balkanbond, waarvan Bulgarije zich voortaan na-der bij Oostenrijk dan bij Rusland aansloot, en bovendien de stich-ting van het onafhankelijke koninkrijk Albanie. Dat dit laatste een dood-geboren kindje was, weet leder, die gelezen heeft van Td.e lijdensge,schie-denis der Nederlandsche officieren aldaar, en het sneuvelen van omen

kranigen overste Thomson.De telkens dreigende verwikkelingen evenwel hadden nog andere

gevdlgen gehad en wel legerversterkingen in alle Europeesche Staten.Duitschland gal het sein daartoe, .door in 1912 de vredessterkte van

zijn leger van 544.000 op 661.000 man te brengen, w,aarvoor 1.000.000.000

mark in eens noodig waren. Frankrijk volgde door den tweejarigen

-17—

actieven diensttijd van het leger in een driejarigen te verainderen.. Oos-tenrijk, Rusland en. Belgie en nog meer Staten namen dergelijke maat-regelen.

Reeds in het begin van het jaar 1914 verschenen er aanwijzingen, datde politieke toestand niet gunstig was. Vooral tusschen Duitschlanden Rusland was het niet rooskleurig. De wederzijdsche pens publiceer-de allerlei artikelen, die getuigden van grooten. haat. Niemand echterdacht toen, dat de uitbarsting reeds zoo nabij was : men was immers alzoo lang gewend aan politieke crisissen, die toch op niets uitliepen.

Het was dan ook bijna al weer vergeten, toen de tijding kwam, datden 28sten Juni te Serajewo, de hoofddstad. van Bosnia, de Dostenrijkschetroonopvolger, A a r t s her tog Frans Ferdinand en zijn gemalin,de Hertogin van Hohenberg vermoord waren. Hun moord e-naar en zijii medeplichtigen waren Serviers, Bloch Oostenrijksche onder-danen, die echter, zooals spoedig bleak, in verbincling stonden met hethoofdkwartier van de bovengenoemde Groot-Servische beweging in Ser-vie zelf.

Men begreep overal, dat het niet zou kunnen blijven bij de bestraf-fing der daners alleen, en erkende het recht van ,Oostenrijk, om vande Servische regeering de bestraffing van de medeplichtigen en de on-derdrukking van elke tegen Oostenrijk gerichte beweging te eischen.

Maar Oostenrijk wilde vender gaan. De oude vredelieverude keizer'Frans Jozef, moest zwichten voor den aandrang van de militaire partij,'Wier hoofed de vermoorde kroonprins geweest was. Daze toch achtte hetoogenblik gekomen, om de Servische macht voor goed to vernietigen,da,ar geen West-Europeesche staat zich zou willen compromitteeren doorvoor een yolk van moordenaars in de bras te springer, Aileen Ruslandzou niet dulden, dat zijn invloed op het Balkan-Schiereiland door denval van Servie zou vernietigd worden ten bate van. Oostenrijk. Maardaarvoor had men den Duitschen bondgenoot, die den 'Oost-Europee-schen kolas wel in bedwang zou houden. Want Duitschlarud's keizer,Wilhelm I I, moat aan Oostenrijk zijn toestemming hebben gegeventegen Servie op te treden, met de belofte elke Russische inmengingtegen to zullen gaan. Vermoedelijk heeft hij gemeend, dat een bedrei-ging voldoende uitwerking zou hebben, daar het bekend Was, dat nochRusland, noch zijn vricnd Frankrijk voor een oorlog gereed waren.Want het is niet mogelijk, dat hij willens en wetens de oorlogsfurieheeft ontketend.

HOOFDSTUK II.

Hoe de wereldbrand uitbrak.

Er kwam nu de stilte, die aan den storm voorafga,at. leder ver-wachtte een optreden tegen Servie, maar voorloopig gebeurde er niets.Oostenrijk stelde een uitgebreid onderzoek in, onderhandelde met Ber-lijn en nom. waarschijnlijk in het geheim reeds allerlei militaire maat-regelen.

Eindelijk, den 23sten Juli, stelde het aan de Servische regeering eenultimatum. Binnen 48 uur werd van Servie ide inwilliging van dedaarin gestelde eischen gevorderd. Al die eischen hadden betrekking opde bestraffing van Servische oruderdanen, die medeplichtig waren aansamenzweringen .tegen Oostenrijk en dus gewettigd. Evenwel waren ereen paar onider, Waardoor de onafhankelijkheid „ van Servie ernstig be-dreigd werd.

Men kan dan ook gerust aa,nnemen, d,at het niet alleen de bedoe-ling was om de schuIdigen te _straffen. Het was duidelijk, dat aange-stuurd werd op een vernedering van Servie, waardoor tegelijk Ruslandgedwongen zou worden kleur te bekennen. Want dit zou voor 'de keusstaan, of Servie in den steek te laden, of het te hulp te komen.

Liet het Servie in den steek, dan zou dit zich of zonder slag ofstoat moeten onderwerpen, Of alleen den ongelijken strijd met Oosten-rijk moeten uitvechten, wasarbij het waarschijnlijk het onderspit zoudelven. In beide gevallen zou Oostenrijks positie op het. Balkan-Sciaier-eiland aanmerkelijk versterkt, die van Rusland daarentegen verzwakt,zoo Diet, geheel vernietigd worden. Sprong het daarentegen voor Serviein de tires, dan ha,alde het zich een oorlog -op den hals, niet alleenmet Oostenrijk, maar ook met diens bonidgenoot Duitschland, volgens de inhet lste Hoofdstuk vermelde afspraak, en in een. dergelijken .00rlog zouhet niet twijfelachtig zijn, of het 2:011 een geweldige nederlaag lijden.

Geen wonder dus, dat Rusland met zijn vrienden Frankrijk en Ewe-land pogingen deed om tijd te winners. Aan den eenen kant gaven zeaan Servie den raaid om zooveel mogelijk toe te geven, aan den ande-ren kant vroegen ze aan Oostenrijk verlenging van den termijn, binnenwelken geantwoord moest worden. Dit laatste evenwel was vergeefs.

— 19 —

Den 25sten Juli overhandigde Servie zijn antwoord aan den Oos-tenrijkschen gezant te Belgrado. Het bevatte een bijna, volledige inwil-liging ervan, met uitzondering van het tweetal bovenbedoelde eischen,die ze voorloopig weigerden, loch voorstelden te onderwerpen aan. een

ALBERT I van Belgie.

scheidsrechterlijke uitspraak van het Hof van Arbitrage in den Haag.De Oostenrijksche gezant vond, in verband met zijn instructies, die

hem voorschreven slechts met een volledige inwilliging genoegen tenemen, slit antwoord onvoldoende, en verliet zijn standplaats: de di-plomatieke betrekkingen tusschen Oostenrijk en Servie waren dus afge-

— 20 —

broken. Een ernstig iets voorwaar, maar Loch wanhoopte men inEuropa nog niet aan de mogelijkheid den vrede te bewaren.

Onmiddellijk begonnen onderhandelingen'tusschen Oostenrijk en Ras-land, terwijl de Engelsche Ministers Asquith en Sir EdwardGrey dadelijk pogingen in het werk stelden om Duitsdhland, Frank-rijk en Italie over te halen tot een beraadslaging, hoe men een oorlogzou kunnen vermijden. Duitschland weigerde evenwel. Oostenrijk enRusland moesten het samen maar bedisselen, de anderen ging, de zaakniet aan, vond het. Doch tusschen die twee staten wilden de onder-handelingen niet vlotten.

Ondertusschen werd zoowel in Oostenrijk als in Servie reeds gemo-biliseerd, terwij1 B e 1 g r ad o a1 door het Hof, de Regeering en de Ban-ken verlaten werd, om niet bij het uitbreken van den oorlog in eenopen grensstad to zijn. Servie wilde inlet toegeven, het rustte zich tenoorlog uit, daarbij klaarblijkelijk rekenende op krachtigen steun vanRusland.

Zoo kwam het tot de oorlogsverklaring van Oostenrijk aan Servieop den 28sten Juli, id,adelijk gevolgd door militaire maatregelen vanRusland op zijn westgrens.

Evenals in den Balkanoorlog togen nu de andere mogendheden aan.het werk, om den strijd tot de twee eerste Staten te beperken. VOOr allesmoest getracht worden Rusland er buiten te houden ; ook nu weermaakte vooral de Engelsche regeering zich daarbij verdienstelijk. Zoohad dit b.v. tengevolge, dat de Oostenrijksche regeering de verklaringaflegde, dat het been stukje van. Servie zou inlijven en dat het alleeneen militaire straf-expeditie bedoelde.

Ook dit was echter vergeefs. Ook hierdoor zouden de Russischebelangen geschaaid worden. Het R,us,sische yolk weed meer en meer oor-logiszuchtig en ,steeds talrijker werden de geruchten van geheime mo-bilisatie, die uit Rusland overwaaiden. De eerlijk bedoelde pogingen vande Engelsche regeering, geholpen door de Fransche, waren niet,s fan:de stem van een roepende in de woestijn. Duitschland hield zich uiterstgereserveerd. Het was er blijkba,a,r vast van overtuigd, dat het tot eengrooten strijd moest komen, zooals duidelijk blijkt uit een telegram vanden Engelschen gezant in Berlijn aan zijn regeering, waarin hij mede-deeling deed van voorstellen, hem door den Duitschen RijkskanselierVon Bethman-H ollweg gedaan in den nacht van 28 op 29 Julien dat ongeveer het volgende inhield:

„Von Bethman-Hollweg deelde mij mede, dat Duitschl,a,nd zijn n bond-genoot Oostenrijk zou te pulp komen, als Rusland dien aanviel. Hijvreesde, dat clan ook Frankrijk zich bij Rusland zou aansluiten, maarhoopte verder, dat Engeland zich neutraal zou houden. En daar Duitsch-land moist, dat Engeland nooit een verzwakking van Frankrijk %oukunnen dulden, beloofde hij, dat Frankrijk, hoe het ook verslagen mocht

— 21 —

worden, noon gedwongen zou worden tot den afstand van een .eel vanzijn grondgebied.. Toen ik hem vroeg, of hij hetzelfde kon beloven be-treffende de Fransche kolonien, bleu hij het antwoord sclauldig. Welbeloofde hij, dat Duitschland de neutraliteit van Nederland zou eer-biedigen, als de tegenpartij dat ook deed. Wat evenwel Belgle aa,ng,ing,als de Fransche krijgsoperaities het noodig maakten, zou Duitschland.Diet aarzelen door Belgie heen. naar Frankrijk it e trekken. Als Engelanazich neutraal hield, zou na den oorlog de Belgische onafhankelijkheid.weer volledig hersteld worden."

Duitschland's plannen stonden plus reeds vast, en opdat ze des tobeter zouden slagen, moest Engeland er buiten blijven, want daardoorzou Duitschland meester ter zee zijn en niet alleen zijn handel kunnengaande houden en den invoer van levensmiddelen verzekeren, maarook de kust van Frankrijk bedreigen.

Engeland's antwoord echter was een weigering om op deze voor-stellen in te gaan, die enkele dagen later door , minister Asquith„schandelijk" genoemd werden. En wat betreft het gedeelte daarvan,dat over Belgie handelt, kunnen ook wig ze niet anders vinden. Met En-geland en Frankrijk toch had Duitschland indertijd iilechtig beloofdaltijd de neutraliteit van Belgie te zullen handhaven, en nu trachtte hetEngeland te verlokken toe te laten, alai, het zijn belofte schond en daar-door het arme landje tot het tooneel van den krijg maakte. Zoo isde politiek van de groote militaire mogendheden. De belangen van Mei.-nere en zwakkere sta,ten zijn ondergeschikt aan de hunne. Duitschlanidachtte het in zijn belang een inval in 'Belgie te doen, welnu, dit had.dat te dulden, of als het zich -verzette, plan zou het voor die gewel-dige brutaliteit gestraft worden, zooals weldra, zou blijken.

Natuurlijk werden van dit oogenblik of ook de betrekkingen tus-schen Engela,nd en Duitschland zeer gespannen, nog niet evenwel wer-den ze geheel ,afgebroken. Nog gingen telegrammen van Loniden uitnaar alle Europeesche hoofdsteden, om voor den vrede te pleiten. Eenoogenblik zelfs scheen het, als sof het oorlogsgevaar met een slag zoukunnen worden afgewend. Er werd n.l. bekend, dat C zaar Nicolaa sII van R u s 1 and aan Reizer Wilhelm II verzocht had zijn invloedbij Oostenrijk aan te wenden, om den vrede te bewaren. We weten ech-ter niet, of dit cerlijk gemeend was. Zelfs komt het rons meer waar-schijiilijk voor, dat het niets was plan een poging om Duitschland awn

den praat te houden en aaardoor nog qngestoord met de geheime mo-bilisatie voort te kunnen gaan. Immers torn Duitschland bezig was degevraagde stappen in Weenen te doen, kwamen van den Duitschen ge-zant in Rusla,nd zeer alarmeerende berichten omtrent de mili-taire maatregelen tdaar. Het gevolg was, dat de bemiddelingsp.ogingengestaakt werden en dat den 3lsten Juli een ultimatum aan Ruslandwerd gesteld, w,aarin onmiddellijke ,demobilisatie geeischt wend.

— 22 —

Nu begreep iedereen, dat het oorlog zou worden. Onze regeering be-sloot, om op alle gebeurtenissen voorbereid to zijn, tot algeheele mobili-satie van militie en landweer. leder herinnert zich dien laatsten -dagvan Juli, het was een , Vrijdag, toen de oproepingsplakkaten verschenen;en op veel plaatsen de klokken geluid werden en velen een schrik op't lijf gejaagd werd: wat zal het lot Van ons vaderland. zijn`? Belgie wasons reeds voor geweest, Bloch het had niet zijn geheele leger onder dewapenen geroepen. ,

De gebeurtenissen volgden elkaar nu snel op:Den listen Augustus besloot Duitschland tot algem.eene mobilisatie

van zijn millioenenleger, en verklaarde, daar het geen gunstig l'ant-woord uit Rusland ontvangen had, den oorlog aan dien staat.

Frankrijk volgde dadelijk met ''t mobiliseeren van zijn geheele legermacht,waarop het van Dhitschland een nota ontving, die de vraag inhield,Welke bedoelingen het daarmee had. Twee dagen later, den 3den Augus-tus, volgde daarop ode oorlogsverklaring.

Ondertusschen had de Duitsche regeering reeds den len Augustus,tegelijk met de plotselinge bezetting van het neutrale, legerloozeLuxemburg, geschied op grond van de omstandigheid, dat de spoorwe-gen het eigendom van Duitschland waren, aan Belgie een ultimatumgezonden, waarin gevraagd werd of Bolgie zich niet wilde verzettentegen een Duitschen opmarsch door zijn gebied, daar dat voor de Duit-sche krijgsplannen, in geval van een oorlog met Frankrijk, noodzake-lijk zou zijn. Als Bolgie zich daartegen verzette, zou Duitschland ver-plicht zijn geweld te gebruiken.

Als ooit een gebeurtenis een overweldigende verontwaardiging ge-wekt heeft, dan is het deze. leder voelde : het was machtsmisbruik vaneen reus tegen een dwerg op de meest brutale manier.

Ko n i n.g Albert van Belgie stelde dadelijk Engeland en Frank-rijk in kennis met den Duitschen eisch en verzocht vooral de tusschen-komst van eerstgenoemd land. Tevens antwoordde hij den naachtigeneischer, dat Bolgie zich neutraal wenschte te houden in glen meest strik-ten zin van het woord. Dat Frankrijk de verzekering gegeven had dieneutraliteit te zullen eerbiedigen en dat hij vertrouwde, dat ook Duitsch-land het vroeger gegeven woord gestand zou blijven. Indien niet, danzou het Bolgische leger elken duim van het grondgebied aan den in-valler betwisten.

Zboals te verwachten was, richtte Engeland dadelijk een waarschu-wing aan Duitschland, dat het elke schending van de Bolgische neutra-liteit als een vijandige daad zou beschouwen. Aan deze bedreiging werdkracht bijgezet door de mobilisatie van de Engelsche vloot.

Alweer vergeefs evenwel, den 4den Augustus moest ook Engelandaan Duitschland den oorlog verklaren, daar Duitsche troepen. den in-val in Bolgie begonnen waren.

— 23 —

Zoo was plan de wereldbrand uitgebroken ! Wie was de brand-stichter ? De aandachtige lezer zal aarzelen het antwoord te geven. Hijzal de sch-tild zoeken bij Oostenrijk, bij Duitschland, bij' Rusland, bijden Driebond en bij de Triple Entente. Misschien zal hij ten slottezeggen, dat alien min ofweer schuldig zijn. Zeker, zoo is het. De oor-zaak is te vinden in de zucht vain, elk der groote mogenidheden om den,baas te zijn, de eerste m:acht in Europa. Men noemt dat wel eens hetimperialisme. Het duikt telkens en telkens weer op. In Duitschlanden 'Oostenrijk neemt het den vorm aan van Pan-Germanisme, d. w.z. de overheersching van het Germaans ,Che, lees Duitsche, ras. In Rus-land en bij de Slavische Balkanstaten treedt het op als Pa,n Slavisme,de bevrijding van alle Slavische volken en de stichting van vrije •Sla-vische Staten onder de heerschappij van Rusland. Vooral deze twee stro p

-mingen zijn het, die het .00rlogsspook hebben te voorschijn geroepen.Het waart nu rond door Europa, door de akkers en wouden van Oost-Pruisen, door de uitgestrekte velden van Galicie, op de eens lachendebeemden van Belgie en Frankrijk, over de golven van de Noordzee. Ja,zelfs Azle, Afrika en .._A_ustralie zijn op kleine schaal het tooneel vanden strijd. Zelfs een Aziatische staat als Japan heeft het noodig ge-oordeeld zijn kanonnen in den Pan-Europeeschen oorlog mee te laterbulderen. Te land, ter zee, in de lucht, overal dreigen dood en verderf.En midden tusschen de strijdenden, als het nest van den ijsvogel, rustigte midden der woedende baren, ligt ons lieve vaderland, vredelievend,maar tot de tanden gewapend, gereed den eersten den besten, die onis hetlot van Belgie zou willen doer deelen, met man en macht of te weren.

Geve God, dat het voor ons niet noodig zal zijn ook maar een schotte lossen, want dat eene schot zou ook voor ons beteekenen: oorlog,dood en vernieling.

HOOFDSTUK III.

De strijdmacht der oorlogvoerende Staten.

De teerling was dus geworpen, de wapenen zouden beslissen. Al-weer eens zou niet het recht, de rechtVaardigheid worden betracht,maar zouden de krachten gemeten worden, om te leiden tot de over-

winning van. den sterkste.De vreeselijke oorlogsma,chines der verschillende Staten moesten, al-

vorens gebruikt te kunnen worden, eerst gemonteerd worden, d. w. z.de legers, die op vredessterkte waren, zooals gewoonlijk het geval is,moesten aangevuld worden tot de oorlogssterkte verkregen was, demanschappen moesten hun oorlogsuitrusting ontvangen, de artillerie na-

gezien, de paarden opgevorderd, de oorlogsschepen bemand worden.De mobilisatie-telegrammen vlogen de wereld door, niet alleen in

het binnenlanid, maar overal, waar zich in den vreemde kOlonisten nit

de oorlogvoerende landen bevonden. Duitschers, Franschen, of wat geo6k zijt, verlaat uw werk, uwe ge zinnen I Nijvere landman, laat uw

koren staan, zwarte mijnwerker, verlaat de duistere gangen in het bin-nenste der aarde, koopman, sta op van de bureaustoel, laat anderen uwwerk Moen, als dat mogelijk is : gij wordt geroepen voor anderenarbeidi Den ransel op den rug, het geweer op schouder moet ge nit-rukken, den dood tegemoet, die velen uwer zal treffen, dien gij ond.er

uw vijanden zult verspreiden, om het vaderland te verdedigen 1Duizenden„ neen honderduizenden moeten afscheid semen van al wat

hen het liefst is op aarde. Hoe zwaar zal. aan. de meesten dat af-scheid vallen, vooral aan de huisvaders, die misischien voor het laiatsthun vrouw en kiruderen in den arm drukken, niet wetend, wat de toe-konast . voor hun lievelingen zal brengen, wie hun later brood zal geven,als de man en vader verminkt, of misschien in. 't geheel riiet terug-komt.

Tranen zullen er gestort zijn binnenshuis, maar buiten, in het pu-bliek hebben ze wel ernstige, maar vastberaden gezichten getoond,

want dllen, van Welke nationaliteit ze ook zijn, hebben het besef: hetvaderland is in gevaar, op ons rust de zware tank, de verheven plichtom het te redden.

— 25 —

De uitslag van do worsteling is behalve van factoren. die eerst lateraan het licht komen, ELLS daar zijn de bekwaamheid der `,A a n v oe ders,de geoefendheid der manschappen, de reg:\ling van den verplegings-dienst, voor een goed ;deel afhankelijk van Let taantal troepen, dat

FRANZ JOZEF, Keizer-Koning wad Oostetarijk---liongarije.

beide partijen in het veld kunnen brengen, van het, aantal oorlogs-scheptm, dat „gereed ligt om zee te kiezen. En bovendien: in de wereld-worsteling, die op hander is, en waarin gewieldige legers en vlotenelkaar zlillen bestrijden, is het noodig zich rekenschap te geven vande sterkten en van de eenheden, waaruit ze ziin samengesteld. 'We

2

Belgisch ,officier, dr.i,gieir van de Luik-medaille.

een bataillon, onder een majoor,

Ben der befaamde Duitoche Doodskophazaren.

— 26 —

moeten dus een ,00geriblik de pan-

dach t vragen voor een vervelendeopsomming, die we ech ter meenenonzen lezers Diet ,kunnen ont-h ouden.

DE LEGERS.

Een leggier; iederoetn( weet dat,is ,een verz,arneling van soldaiten van

allerlei soort, in ganterie, artillerie,cavalerie en genie (ingenieurs met

vaklieden van ,allerlei aard, als

merli e den, snieden, telegrafist en.enz.). Elk dier ,soorten, wapenen zegtmen, is gerangsehikt in vasteafdeelingen onder offieieren. Dokleinste daarvan zijn de compag-nieen, bij de ruiterij, eskadrons enbij de artillerie batterijen genoomd,onder bevel van Xapiteins. Eenigevan die compagnieen vormen samet[

waarvan weer een drie of viertai oenregiment uitmlaken, dat door een overste of kolonel wiordt; aange-voerd. Deze worden cl_tan nog samengevoegd tot brigades, Idivisieslegercorpsen van verschillende sterk-te. Bestonden de ieerste afIdeelingenuitsluitend nit soldaten van een wa-pen, de divisies en dus .00k, de leger-corpsen zijn samengesteld uit regi-menten van alle wapenen: het zijndus kleine legers op ziôhzelt.

Deze indeeling konit in hoofdzaakoveral voor, kleinere verschillen doen

weinig ter mace, ,zoodat we hieropniet m:eer behoeven terug to komenen ons uitsluitend unrien bepalei.tot de legersterkten cler verschillen-de staten.

Duits ch. land: In ditland bij uitnemendheild woricit hetleger gevormid door algemeenendienstplicht, ieder burger, dieniet ialgekeurd of pm andere rade-nen vrijgesteld worth, is dienstplich-

tig Hij ko.mt op zijn 20ste jaar on der de wapenen en blij ft. aan ge-durende 2 jaar (bij Idle bereden wapens jaar) in actieven dienst„waarna hij nog 5 1/2 jaar lang omit tot de reserve van het actieveleger, dus ongeveer tot zijn 28ste ja,aT. Hij gaat dan over tot de land-weer, waarin hij blijit tot zijn 39ste jaar. Deze drie afdeelingen, actieven,

reservisten en landweerimannen vormen het ieigenlijke leger, dat voor

den dienst te gebruikt kan worden. Het aantal daarvan zoudenwe kunnen stollen op drie A, Vier millioen soldaten, onderofficierenen officieren. Evenwiel kunnen deze niet in hun geheel tegelijk panden strijd ideelneirnien. Een grout gedeelte is noodig voor Oen ver-plegingsdienst en voor het bezetten van vestingen, bruggen, gren-zen van ,neutirale mogendheden, enz.

Evenwel is daarlmede Duitschlands soldiatenvoorraaa nog lang nietuitgeput. Behalve de genoemide afdeelingen is .er nog de Jandstorm.

Deze bestaat uit twee onderdeelen of klassen, n.l. de mannen tusschen39 en 45 jaar, die vroeger giediend; hebben, alle andere mannen van

17 tot 45, die niet soldaat geweest zijn, . ,dus die, of nog niet den leef-tijd van 20 jaair bereikt hebben, of om ,verschillende redenen van dendienst vrijgesteld ,werOlen. De eerst genoemde afcleeling ka,n on.middellijknaar het front gezondon worden, als dat noodig is, doch zal; pTactischalleen voor bezettingsdoeleinden te gebruiken zijn, de andere is gedeelte

lijk slechts bruikbaar voor burgerlij i ke diensten, gedeeltelijk echter, vootzoover de jongere ,eletmOiten betreft, is deze bestemd om gedrild teworden en daarna, taanvulling vo or eventueel to lijden verliezen tedienen.

Alias bij elkaar genornien, is kilt ledger ,clus een geweldig oorlogs-

instrument. Gerekend op ,ongeveer 5.000.000 geoefenden of onmiddel-lijk to oefenen Manschaypen zal het igemakkelijk gedurende m.aanden een

Inalachtt van twee a drie Imiillioen soldaten op de slagvelaien kunnenst ellen.

Natuurlijk behooren idaarbij ettelijke tienduizenden paarrion en dui-zenden kianonnen, Iterwijl seen iongolooflijk iaantal ivrachtwagens, auto-imobielen, rijwielen en motornywielen het legal- vergeezllen.

Onder de kanonnen bestaat grooit - 'verschil van kaliber, van de

kleine machinegewOren af, die door een paar man gedragen kunnen wor-den, tot het mare belegeringSgeochut toe, dat duizendien kilograMmenweegt en projectielen van imeer dan 500 kilo Igewicht vijftien kilo-

meter ver slingert.Niaasit dit reuzenleger zal ook strijden dat van Duitschlanidi's bond-

genoot Oostenrijk, dat gel aainmer!kelijk kleiner, waar Loch een

macht is, waairmede rekening gehouden moet worden.In hoofdzaak geldt hetzelfde legersysteem en hat totaal van

de in het veld te brengen rnianschadDpen zal ongeveer 1.500.000 bedragen,die alien gored geoefend en van goede geweren ien kanonnen voorzien zijn.

Den Turco met zijn Franschen wapenmakker.

— 28 —

Evenwel. heeft dit leger

een groot gebrek. Het bestaatn.l., evenals het rijk zelf,een bonte mengeling van vol-

eren, die nu juist niet bij-zonder eensgezind zijn, jadie zelfs voor een gedeelte

scherp vijandig tegenover el-kaar staan. Een mar ,groe-

pen, n.l. de Serviers nit Bos-nie en Slavonie, en de Roe-

thenen nit Galicie staan er

zelfs voor bekend, dat zemeervoor Servie en Rusland voe-len, clan voor den staat onider

wiens bestuur ze staan.A:an dezen kant; staan aus\

ongeveer 4.000.000 krijgers in

het eerste gelid, met gewel-dige reserves daarachter, at-len gereed tot den strijd ellwel verdeeld over chile ver-schillende kriigstooneelen.Fen groote legermacht zalin het Westen moeten strijden tog en de vereenigde macht van Frank-rijk, Ilelgie en Engeland, een ander ip het Oosten tegen Rusland, ter-wij1 een kleiner in het Zuid-Oosten hen strijd tegen Servie zal moetenaanbinden.

Daarbij heeft doze partij het vo ordeel, dat zoo noo!dig troepen vanhet eene naar het andere tooneel overgebracht kunnen -worden, wat

door mididel van de spoorwegen ze er snel zal kunnen geschieden.De tegenpartij mist dat voorde el elk der drie groepen idatarvan

geheel op zichzelf aangewezen, ten zij men zou trachten eenige legeraf-deelingen te transporteeren tangs den zeeweg benoorden Seandinavieom, OVOT de Russische haven Archaagel, wat echter practisch vrijwel

onuitvoerbaar is.

De verbondenen:

Op het Westelijk slagveld zuflen,zooals gezegd is, de Fran.schen,

verbonden met de Engelsche en B eigische legers, tegen de Duitschersstrijden. De eersten brengen van die vereenigde macht het overgrootegedeelte op de been. We dienen !du s in de eerste plaats onze aandachtaan hen te wijden.

Hoewel Frankrijk nog niet een 2/3 van de bevolking van lluitsch-

— 29 —

land heat. beschikt het over een leger, dat niet veel kleiner dan het.Duitsche is. leder Fransehman, en het aantal vrijstellingen is veel ge-ringer dan in het andere k.omt op zijn 20ste jaar voor Brie jaarender de wapenen. Na volbrachten diensttijd blijft hij elf jaar lanein de reserve, dan nog zes jaw: in het territoriale leger (te vergelijken

met de Duitsche landweer) en ten slotte nog zes jaar in de reservedaarvan.

Tellen we alle y samen, dan k omen we op een aantal van, 4 a 41/2millioen mansehappen, waarvan evenwel 1 millioen, als gelijkwlaardigaan den Duitsehen landstorm, buiten rekening motet gelaten worden. Derest levert na laltrek van die noodige vestinggarnizoenen en bewakings-troepen teen veldleger van hoogstens 11/2 dat evenals het Duitscnegedurende langen tijid voldoende aiangevuld kan wo:fden. Vermoe[dielijkzal het nog versterkt worden met troepen nit de Afrikaansche kolo-nieen van Frankrijk.. Zonaven Senegaleezen, da-ppere goedge-oefende inlandsehe solidaten, wier waarde in een Europeeschen oorlogevenwel nog bewezen meet worden.

De Belgisehe legermacht is nit den aard der zaak zwak, te meerdaar eerst in den laatsten tija ultbreidingswetten zijn aangenomen., die

echter nog niet doorgewerkt hebben. Het geheel bedraagt ongeveer

slechts 230.000 man, waarvan meer dan de helft noodig is vouri)cle be-

zetting 'van de drie gi.bote vesting en des lands, Luik, Namen en Ant-werpen (in laatstgenoemde alleen 80.000 man), zoociat voor het veld-leger niet meer dan 100.000 man overblijft. Als aanvulling kan men

daarbij nog rekenen op de lichtmg 1914, ruim 30.000 manschappen,die evenwel bij het begin van den porlog nog opgeroepen moesten wor-

den en dus eerst nog geheel geoefend ,dieniden te worden. Er kanechter gerekend worden op eenige duizenden. min of meer geoefende

Bella het gewone legal.- is er nog de Garde Civique of Burger-

wacht, ,te vergeliziken met ooze vroegere schutterij, waarmede er ge-noeg van gezegd is. BehalVie voor bewakings- en politiediensten, zalslechts e'en zeer klein deel er van voor de verdediging van de vestin-

gen gebruikt kunnen. worden.Ten slotte de Engelsche krijgsmacht;, die nit geheel andexe elementen

dan die anidere Europeesehe legers s,a inengesteld is. Er bestaat n.l. een

dienstplicht, maai clientstnetming zooals iii one indische leger.

vrijwilligers zijn verplieht zoowel in Engeland als in anderedeelen der aaricle te dienen, en zoo zullen ze nu ooh Mar Frank-

rijk en Belgie gezonden worden.Hun aantal is betrekkelijk gering, zoodat slechts 120 a 130.000 man

dadelijk beschikbaar zijn. Evenwel k an dit ,getal vergroot worden tdo_)r

troepen-afdeelingen nit Engelsch-Indie, die nit zeer krijgshaftige

sale stammen bestaan. Bovendien is het do bedoeling om een nieuw,

veel grooter leger aan te wetrven, waardoor de expeiditionaire machtkan aangevuld en later zelfs versterkt worden. Het is dus raogelijk, datlater een grooter, raiisschien wel het dubbele ,aantal aan den oorlogzal :deelneraen.

Voor de verdediging van Engeland zelf zorgt in de eerste plaats

GEORGE V van Engeland.

de vloot en mocht toch nog een vijandeliike macht ,er in slagen telanden, dan bestaat ear een zoogeu aamd territoriaal leger, ,00k uit, vrij-willigers besitaande, die evenwel, z onder hun toesteMming, niet buitenEngeland gezonden mogen worden.

Samengevati ku.nrien verbontlenen dus op het Westelijk oorlogs-

-32—

moeten bijna alto oorlogvoerenden een belangrijk gedeelte van de your deyolksvoeding benoodigde levensmiddelen en van de gronldstoffen voorde vervaardiging van krijgsmateriaal van elders en over zee aanvoeren.De partij, die ter zee het stierkst is, kan den invoer van den vijanidbeletten, tevens zijn geheelen stopzetten en eindelijk ook hemzijn kolonien ontnomen.

Van de oorlogvoerenden hebben behalve Be Siervie enMontenegro oorlogsvloten. Evenwel, die van Japan komit alleen in zoo-

verre in aanmerking, als daardoor lief kleine Duitsche ,eskader in Oct-Azle onschadelijk wordt gemaakt. Daarom zullen we die niet, besplieken,evenmin als we dat deden met het Japansche dat vermioedelijkalleen gebruikt zal worden arn de Duitsche bezetting in China, Klan-

Tsjau, te veroveren. (Hetgeen reeds geschied is).Een moderne zeemacht bestaat nit verschillende soorten van sehe-

pen, alien, op enkele uitzonderingen na, van zware pantseringen voorzien:

lste. De s lag schepe n, beste mid om den eigenlijken zieesta ,(2., tie le-veren, groote, sterk gepantserde va artuigen, -,bewapand met de zwaarstkanonnen. Die grootsten daaronder, .schepen van 20.000 ton en "neer, dra-gen den naam, van dfeaidnoughts ( yrees-niets, naar een Engelschschip, het eerste van die soort, (dat dien naam droeg).

2de. De k r u i s e r s, meer best amid om den vijanli op to zoeken ofte vervolgen, jaicht te maken op koopvaardijschepen, enz. Pantsering

en bewapening zijn minder zwaar dan van de slagschepen, de snelheid isdaL:_cti,egen in den reel veel grooter. De afruetingen veftoonen groote,verschillen, naast zeer Heine zijn er, die even groot zijn als de laread-noughts.

3de. Torped o-j agers ezi torpedobooten. Bit zijn betrekkelijkkleine sehepPri, zelden grooter dan ongeveer 800 ton. Hun hoofdwapen

zijn de torpedo-buizen, waardoor de gevaarlijke torpedo's gelanceerdworden, die eenmaal afgesciloten, d 00r eigen kracht recht op het doel,het vijandelijk schip, afgaan, dit on der den waterspiegel treffen en danontploffen. Dikwijls is een enkele torpedo voldoende om: een groort oor-logsschip tie doen zinken.

De torpedojagers zijn greeter dan de booten en hebben behalvegenoemde buizen, ook nog enkele lichte kanonnen man boord. Ze die-nen vooral voor aanvalsdoeleinden vef van de havens, terwijl de bootenmeer dicht bij de kust blijven ,en duo bestemd zijn om die tegen, aan-vallen te beschermen.

4de. De ()rider z e e ë r s, eveneens torpedobooten, doch die het vermo-gen hebben onder water te va ren, waairbij dan een dunne buis metspiegeltjes boven het water ttitsteekt, de zoegenaamide periscoop, die

den commandant in staat stelt tie zien, of zieh vijandelijke schepenin de nabijheid bevinden.

ade. II u_1131,k ruis er s, allerlei soorten van mailbooten, die tijdelijk.

-31—terrein een lager van 11/2 a 2 millioen manschappen tegen. Duitsch-

land in het veld brengen.In het Oosten sta,at tegenover de vereenigde macht van Duitscii-

land en Oostenrijk, die van Rusland. Thit reusachtige tijk', inlet een be-volking van 'neer ,dan het dubbele van die van Duitschlan.d, heeft eenleger, dat in ,vredestijdi reeds 1.400.000 soldaten telt. 1V1instens 5 wil-lioen gian geoefende reserves, die in het veld bruikbaar zijn, kunnen

daaraan toegevoegd worafen. Evenw el geldt ook hier, dat sterke afklee,-lingua ter bezetting moetien achterblijven, voora;1 in woelige ged:eeltenvan het rijk, zooals Turkestan en Kaukasies verder langs de kustender Oostzee en ;aas vestinggarnizoen.en. Bovendien is het practisch on-

mogelijk om meer da,n 2 of 3 ,nail linen teg'elijk Raar de grenzen te zen-

aen, daar anders de spoorwegen te ko rit'zouden ,schieten in 'taanvoeren vande noodzakelijke levensmiididelen en !agnMunitie. Het spoorweignet is nl.nog weinig .ontvvilkkeldi en de akstanaen, die de transporten mloeten afleg-gen, zijn veel grooter ,darn elders. Met, ongeveer '2 17/2 •.naiillioen in hetfront blijven er natuurlijk geweldige reserves fachter.

Einaelijk staan in het Zuid-Oosten de ,vereenigde legertjes van Ser-vie en Montenegro. In main1 hebben dem twee staten respectievelijk400.000 en 40.000 man beschikbaar. Evenwel zijn in den laatsten Balkan-oorlog. daarin groote bressen gescho ten , duizenden zijn idiaarin gedoodof doom wonden voor verdieren krijg gdienst ongeschikt geworden. Bayou-dien zullen sterke lafdeelingen noo dig zijn oral in het pas verworven

gebied de ordie te bewaren en de Bulgaarsche en Albaneesche gren-zen to bewaken, waar tegenover staat, daft die, nieuwe gedeelten thans ookhun recruten voor het leger geleverd hebben. Als we dus idle 'gezanaen-

Eike sterkte op ongeveer 400.000 goed geoefende en reeds van oorlogs-ervaring voorziene manschappen sch Oben, dan zullen we niet ATeir. be-zijden de waarhei0 z'ij,n.

Alles te samen zullen dus ,de bondgenooten 41/2 a 5 millioen krijgs-lieden in het vuur kunnen brengen,, dus lets meer dan idle tegenpartij.Tegenover het yoordeel vain de centrale Egging aan de zijde van denliaatste, "staat plus dat van het aant nal aan de zijde van 'toile , eersten, zoo-dat we vrijwiel kunnen zeggen, dat beide ten naaste bij tegen 'elkaar,opwegen.

DE VLGTEN.

Hoewel het voornaamiste deel van den. oorlog te land zal worden uit-o.evochten, mioeten we de beteekenis van ade mrinekrachten van beidet,partijen niet tie laag aanslaan. Fen beslissende overwinning tier zeetoch, stelt den overwinnaar in staa t troepenlandingen te bewerkstelli-

gen op de kusten van zijn vijanden en die dus te idtwingen hun veld-leger te verzwakken door er korps en voor de bewaking der havens aante on.ttrekken.. Bovendien, en dit is afanvankelijk van nog naleer gewicht,

Admiraal, S .A... JOHN RUSHWORTHJELLIGOE, de opperbevelhebber van

de Engelsche vloot.

-33—

van een paar kanonnen voorzien zijn, jaclit to kunnen maken opvijandeliike koopvaarders ; verlder mijnenleggers en -vegers, kanonneer-booten enz.

Veireweg de grootste marine ter wexeld is die van Engelanid, en datis Been wonder, als we in aanmer king ,nemen, dat de veiligheid van

dit land geheel van, zijn vloot iafhangt en dat tevens de gewel)dige han-del en uitgestrekte bezittin2.en in andere wereldideelen er doorbeschermd moeten worden. Overal, op Ladle zeeen, zijn een groot aantalEngelsche oorlogsschepen verspreid, ,die samen reeds een geweldigemo,c 1,1t vormen. Daarnaast evenwel lift de eigenlijke oorlogsvloot in Enge-land zelf. Dcz-,bestaat uit grooteafdeelingen, ,waairvan de eerste voort-

durend Aienst doet en uit nieu-were sehepen bestaat, samen on-geveer 30 dreadnoughts, evenvi,e1

kruisers en 85 torpedojagers en

-booten. De tweede vloot wordtoorlogstijd onmiadellijk daaraan toe-gevoegd, terwijl de Verde als e-

serve dienst doet. Samen tellen dezebeide ongeveer 25 slagschepen, 48kruisers en een honderdtal torpedo-

jagers en -booten. Deze schepen zijngelmiddeld kleiner en ouder dan die

der eerste vloot, doch ails we in,aanmerking nemen, idat, sleehtser van order zijn dan het/ jaar 1902

en de rest jonger, dan kunnen weconstateeren, dat ook deze twee vlo-ten een groete gevechtswaarde heb-ben. Totaal heeft Engetand dus vow:den strijd te,gen Dui t sehland incle Noordzee een maclit van 55 slagschepen, 78 kruisers en 180 a 200torpedobooten en -jagers, en verder nog een onbekend aantal onder-zeeers beschikbtaar. Hulp van de Fransehe marine krijgt Engeland daar-bij niet, daar die ongeveer geheel, in de Middellandsche Zee gestation-neerd is.

De Duitsche ,admiraliteit heeft in de laatste jaren met grootenijver gewerkt aan de stichting van een zeemaat, die niet tie veel

in de minderheid bij de Engelsehe zon zijn. En dat haar i werk suece,sigehaid heeft, kan nit de volgende _ijfers btijken. De vloot telde P

bij het iiithrekeii van den oorlog iii 't geheel 37 slagsehepen, 48 krui-

sers, 180 a 200 torpedo-jagers en -booten, met vele onderzeeers. Hier-van meet editor een aanial afgetrokken \verde'', dat dienst doet. in

— 34 —

de Middellandsche Zee, in Oost-Aziö, Austria.lie en Afrika. Daarmede re-kening houdende, blijft een 'mat over van respectievelijk 35, 40 en 150bodems, waarvan, evenals in Engeland, een gedeelte uit oudiere sche-

pen bestiaat.

Generaal VON MOLTKE, Chef van den Grooten Generakin Staf inDuitsichland, 1)

Evenwel mioet. Duitschland, behalve in de Noordzee tegen Engeland,

ook strijden tegen Rusland in de Oostzee. Die Russische Oostzee-vloot,(er best:Etat ook een Zwarte-Zee-vloot, loch die ka,n inert aan den ,00rlog

1) 'Wegens ziekte later vervangett do or Generaal van Falckenhayn.

— 35 —

deelneimen, tenzij tegen Turkijie, dat, zich bij Duitschland en Oos-

tenxijk voegt1) is slechts klein, claar in den oorlog tegen Japan (1904-1905) de toenmaals bestaancle zeemacht zoo goed als geheel in de Oost-

Aziatische wateren vernietigd is.Eerst in de laatste jaren is de regeering aan het scheppen van een

nieuwe vloot begonnen, met het ucesultaat, dat thans groote slagsche-pen, een 10-tal kruisers en ongeveer 50 bruikbare torpedojagers en -boo-

ten aanwezig is. Natu-arlijk is deze vloot in normlale oinstandigheden

to zwak een aanval op Duitschland te doen, doch zij tdwingt de Dui t-sellers am. een gedeelte van hun oorlogsschepen in de Oostzee te latenkruisen.

Met het oog daarop is het niet waarschijnlijk, dat de Duitsche vlootaanvallend zal optreden. De noofatmlacht, d. w. z. de , groote slagsche-pen en kruisers zullen zich blijvenophouden in den hoek, achter ,het

eila,nd Helgoland, dat van geweldige vestingwerken voorzien is en wtaarzich bevinden de Elbe- en Weser -monden mot hunne havens, het Marine-station Wilhamishafen en het Kaiser-Wilhelimskanaal, dat een veilige

verbinding vomit tusschen Noord- en Oostzee en wiaaraan ide grootooorlogshaven Kiel gelegen is. Do kleinere schepen, torpeidojagers en ,on-der zeeers, zullen kruistochten in beide zeieen maken, om: tde bewegingen

der Engelschen en Russell bespieden en, als zich een gunstige gele-

genheid voordoet, hun slag to slaan. Een Engelsche aanval fop de Duit-sche vloot achter Helgoland in bijna onmogelijk, idaar behalve de sche-pen, ,00k, de vesting`werken op dat eiland en de. tallooze miijnen in hetvaarwater, den toegang verdedigen. Ben dergelijke a,anval zou den aan-\Taller op groote verliezen koimen te staan, zonder de zekerheid NT.n eenoverwinning tie verschaffen.

Het tweede terrein van den zeeoorlog vvordt gevortind in die Mid-della,ndsche Zee, speciaal een onderdeel daarvian, de Adriatische Zee,die tusschen Italie en de Oostenrij ksche en Albaneesche kuslt ligt.

Hier zullen tegenover elkaar kunnen strijden de Fransche gvloot, ver-sterkt door een vrij rsterk Engelscli eskader, en die van Oostenrijk met mo-gelijk een drietal Duitsche schepen.

De Fransche vloot is na die 'van Engeland en Duitschland 1de

sterkste in Europa en -tfelt, ,ongeveer 23 slapschepen, waarlvan 3 dread.-

noughts, 32 kruisers, 220 torpedojagers en -bootee en een 50-tial onder-zeeers, die, zOoials reeds gezegki is, voor het grootste gedeeltie zich in.de Mick1611addsche Zee bevinden, behalve een aantal kruisers (en tor-pedojagers, die in Alen Atlantischen Oceaan en elders ,de Franschekust en en koopiva,arders beschermen en jachrt rm4ken op die derDui t s c hers .

Oostenrijk lean idaar slechts een aanmerkelijk zwakkere mat te-

1) Ilietgecn ntusschen gebeurd is.

— 36 —

genover stellen, n.l. 15 slagschepen (waarvan 3 dreadnoughts), 11kruisers, een 70-tal torpedojagers en -booten en ongeveer 6 onderzeeers.1 -)eze -loot moet zich dus geheel tot een verdedigenide houding bepalen.

Samengevat kan dus vastgesteld. Nvothen. dat ter zee het voordeelzal zijn aan den kant van Engeland en zijn bondgenooten. Ville zeeen,behalve de Oostzee, zullen door hen beheerscht worden. Te verwiachtenis dus, dat Duitsche kolonien langzamerhand door hum vijandenbezel ,zullen worden, dat Duitsch-Oostenrijksche zeehandel geheel stop-gezet zeal worden en dat de invoer ,van over zee in beide landen, tenzij

mogelijk via aangrenzende staten, zal verhinderd woriden.Behalve tie land en ter zee, zal ook de lucht gebruikt worden voor

de krijgsbedrijven. Alle oorlogvoerenden hebben vliegmachines, enkele ookbestuurbare luchtschepen. Wat de eerstgenoemden betreft, staat ver-moedelijk Frankrijk boven aan, het land bij uitnemendheild voor de vlieg-sport. Dnitschland is door zijn Zeppelins ,de baas op het gebied der lucht-

schepen, ireusachtige gevaarten, die kleine kanonnen en een groote hoe-veellieid ,springstoffen kunnen medevoeren. laatsten zullen dus vooral

gcvaarlijk zijn voor belegerde steden, „terwij1 de vliegmachines dienst zul-len oen als verkenners. Hoot zwevende boven ft land, zullon ze Tontidekken,waar en hoe de vijand zich heeft .opgesteld, hoe sterk hij is ,en ookwelke bewegingen bij hem plaats vinden. Ook zullen zij kunnen #aange-yen, waar de vijandelijke kanonnen ,opgesteld zijn, en dus aanwijizen in

welke xichting en op welken ,afstand gevuurd moot worden. Voor

laatste ,doel zijn 'evenwel ook in gebruik ,de zoogenaamde Gallons Cap-tifs, gewone, niet-bestuurbare luchtballons, ,die door eon langen kabel

met den grond verbonden blijvten.De aantallen van al deze toes't ellen voor de verschillende Staten op

to geven is ondoenljjk, daar Jn Aden regel geheim gehouden woriden.We eindigen nu dit hoofdstak paet een opsomming van de ver

schillende oppeTbevelhebbers, die elkaar ,zullen bestrijden. We behoeven

dan later daarop niet meer terug te (komen.

t se Irian d: het opperbevel over alle legers berust bij den ,kieizer,

bijgestaan .door den chef van den Grooten Algemeenen Staf, Generaal

von Moltke. Zij leiden het geheele, lager ;en beslissen over de bewegingender geheele krijgsmacht. Onder hen istaan de bevelhebbers der verschil-lende legers, onder wie meest bekende zijn : de Duitsche- en diet Beier-sche KToonprins, Hertog-troonopvolger tAlbracht van Wurtemberg, veld-maarschalk von der Goltz en de !genieraals von K tuck, von Heeringen, vonBillow. von Haussen von Emmich, von Einem, 'von Hindenbtrieg ,en de Minis-

ter van Oorlog, generaal von Fa Ickenhayn. De voornaarnste aanvoer-ders van de Duitsche Zeemacht zijn ;de opperbevelhebber admiraal vonIngenohl, vender Prins Hendrik van Pruisen, admiraal von Koester en

de Minister van Marine, admiraal von Tirpitz.0 o s t e nr ij k: Ook bier berust iu naam het opperbevel bij den, ikei-

-37—per, voor wieii vroeger de vernaoorde kroonprins optrad. Thai's treclenhet meest op den voorgrond de; tegenwoordige Aartshertog-troonopvol-ger en de generaals Danekt en von Auffenberg. Vermoedelijk zal opden dour het oppercommantdo komell te berusien bij den GrooLen t-schen Generalen Star. De \loot wordt taangevoerd door admiraal Haus.

Generaal JOFFRE, Opperbevehlebber van -h et Fransche Leger.

F ran'kr ij k: opperbevelhabber A-an het geheele Fransche Leger,die tevens de opperleilding van troepen der verbonden mogendhedenop het Westelijk offidogst iooneel zal hebben, is generaal Joffre. Orderhem staat ails Chef van den Staf generaal de Casteimm, verder do ge-

neran is Pan. Michel, Percin, enz.

De vloot in de ,Middellandsche Zee staat onder comMando van aki-

ith(iraal Boue de Lapeyre.B e l gi e. In ma,am, is hier de koning de opperbevelhebber. In werk-

kelijkheid berust het opperbevel bij de verschillende generaals, bevel-hebbers vain de vestingen en van het veldleger, o.a,. den ,commandant

Van Luik, generaal Leman.E n g e land: De ministers van Oorlog en van Marine, Lord Kit-

chener en Winston Churchill, de laatste, bijgestaan door de zooge-naamde „Sea Lords", hebben opperleiding van leger en Het

commando over de naar Frankrijk en Belgie to ,zend_en legermacht is

opgedragen aan generaal Sir 'John French, die evenals :Lord Kitche-ner, bekend is Tilt glen Boerenooilog, terwijl admiraal Sir John Jellicoehet opperbevel voert over ode geheele Engelsche zeemaclit.

B u sland: De Czaar, die (in alie opzichten absoluut heerscher is, heeft

tot opperbevelhebber van het leger benoemid Grootvorst Nicolaas, diereeds lang eon, belangrijke plaats daarin bekleed heeft. Onder helm, idienen

o.a. de generaals Rennenkamipf, Roesjki en Iwanoff.

De vloot wordt gecoMmandeerid door ladmiraal Gregorowitch, te-vens minister van Marine.

Ser v i e en Mont e negr o : Eivenals in den Balkan-oorlog, (zullende koning van het raatste en de kr oonprins van het 'eerste land de op-perleiding va,n het leger hebben, bijIgestaan door generaals Os Marti-

novitz, Jankovitz e.a., die iaillen hun sporen in genoomiden ,00rlog ver-

diend hebben.

HOOFDSTUK IV.

De eerste drie weken : de vooraereiding tot deneersten grooten slag.

_Na het uitbreken van leen oorlog verloopen er steeds enkele wekt,ntusschen de oorlogsiverklaring en den eersten veldslag van beteekenis.Wij zullen zien hoe idat komit.

Zoodra de toestana kritiek wera, hebben beide partijen reeas hungrensvestingen versterkt en kleine afdeelingen op de toegangswegen stothun land geplaatst. Ze mioeten waken tegen een )eiventueele ,overrom-peling. Tusschen deze kleine wa,cht pos ten worden natuurlij Iv van hetoogenblik af, dat de oorlog verklaard wordt, schoten gewisseld, terwij Ibovendien ruiterij-patrouilles tracht en ,over de ,grens te kiciralen en clawverkenningen tie doen, bruggen of tunnels te bezetten, voordat de vijand

die in de lucht heeft ktoen vliegen. .In het binnenland heat dan kie mobilis e:t i e plaats. De reservis-

ten hebben hun Oproelag ontvang en. In groote land,en . als Duitsch-land en Frankrijk is het niet zooals ,bij ons, dat lane (nalannetj es opeen en denzelfden dag ,opkomien, mnar is dat 'verdeelidi over eeiiige op ..

eenvolgende dagen. 'eider weet op welken diag en waar hij zich mioetvervoegen. Zoo woraen. 'dian de legerraldeelingen, comipagnieen, bataillons,tregimenten, brigades, divisies en 'ten slotte de legercorpsen gevomid.Zoo'n legercorps is een leger op zichzelf met infanterie, cavallerie, artil-lerie, genie en legertrein. De imobilisatie van zoo'n corps, dat uit een

40 a 50.000 mian •estaat, vordert natuurlijk vrij wat tijd, vooral dam:onbruikbare deelen der uitrusting dikwijls nog door nieuwe .uit de ma-

gazijnen moeten vervangen wofden.Is alles gereed, dan .wordt betaldus gevormIcie corps vanuit zijn

standplaats naar zijn operatie-basis overgebracht, d. w. z. naar het punt

dicht bij de grens, vanwaar het idenopmiarsch tegen den vijand zal be-ginnen. Ook dat vordert itijd!. Onge veer 160 lange, propvol .geladen trei-

nen zijn noodig voor -dat vervoer. Die kunnen natuurlijk niet allemaal

Itegelijk vertrekken. Het gnat een voor e'en, met de ,noodige tusschen-ruim:te. Het inladen van paarden en kanonnen vooral kost .00k veel tijd.En ialts mien zich herinnert uit het vorige hoofdstuk, hoeveel honderd-

- 40 -

duizenden de legers der verschillende staten tellen, dan begrijpt men.dat er vrij mat dagen nooldig zija, om .allen en alles naar hun plaatste brengen, te meer waar de afstanden, die afgelegd moeten warden, somezeer groot zijn. Van Berlijn of Hamburg naar Metz bijv., is een lange rein.

Op ,de plaats van besteamning aangekomen, ,moeten de troepen dannog nader geordend worden eii dik wijls te voet afmarcheeren naar 11.4:Ahuxi _aangewezen punt. En als dan ,dat alles eindelijk gesehied is enondertusschen (ook de idienst van de leger yerzorging geregeld is, dan

eerst kan de opm,arsch tegen den vij and :een aanvang nemen, ,en waar opde Fransch-Duitsche grens de troe pen ,dan reeds op vrij korten afstand.van elkaar genaderd zijn, kan dan ook spoedig eon belangrijk treffen

plaats vinden.Een geheel bijzonder geval is het nog met Rusland. Bat, land is

zoo geweldig groot, de verkeersmiddelen ,nog zoo weinig talrijk, dat 11&-,.een maand nog niet mogelijk is, om ,alle troependeelen op de grens

te hebben. De belangrijke gevechten :daa.r zullen dus aanmerkelijk laterkomen dan in het Westen.

Over .de eerste drie weken van den oarlog, die in .dit hoofldstukbehandeld woraen, zou dan ook met veel bijzonders te vermelden zijn,als zich ditmaal geen buitengewone gebeurtenissen liadden afgespeeld.1k, bedoel den aanval der Duitschers in Luxemburg en Wat daar-buiten valt, Mlle gevecht ien, die de telegrammen ons in deze periodegemeld hebben groote overwinningen„steeds behaald door do partij,

die het wereldkuodig maakte, zijn van geen of weinig beteekenis ge-

weest, ,scherm‘utselingen, wiaarin van weerszijden slechts ,enkele homier-

den van de honderd-duizeddien teg enover elk:ander stonden. Daaroaderbehooren ,alle gevechten in de Vogezen, het gebergte, waarover het Zui-delijk gedeelte van de Fransch-Duitsche ,grens loopt, eveneens alle ge-vechten op de grenzen van Luxemburg, op die van Rusland en Servie.

Een uitzondering alleen dient gemiaakt te worden voor de gebeurte,-nissen in het uiters'ie Zuid-AVesten van Duitschland., in den Elzas. In

dit gebied, dat in 1871 door Buil sehland aan Frankrijk ontnomen is, enwaar de bevolking voor ,een groot deei nog Franschgezind is, liebben de Fran-

schen al in de . (_-erste oorlogsWeek een inva,1 gedaan met eenige duizenidenmansehappen. Zij drongen 8 Augustus door tot voorbij de gro:ofte openstad Miihlhausen, ,dock weriden dadelijk weer door de Duitschers dtaar-nit verdreven, om ev:enwel den 19den ,andermaal vooruit te dringen.Hun ,doel zal geweest zijn een poging om dit gebied te lieroveren enhet de bevotking mogelijk be mtaken voor Frankrijk partij te kiezen, inde hoop, dat d,an Lotharingen dat voorbeeld zou volgen. Men behoeftzich slechts de geschiedenis van de onlusten in Zabern te herinneren,om te weten hoe anti-Duitseh de, gezindheid van een deel der bevoiking

daar is. Veel succes evenwel liebben de invallers er niet mede behaa!d.Meer behoeven we dus over ,a1 die schermutselingen niet to sclirij-

Tp.t

Z onpiy.a

70/11.,-•

A nfw4o en•4,-+

t °'+•x4/1",,,,e /en

.0 Leaven Afaitst,--/c. fit

a:4- ,,,i...,4 A-e;.,BRUSSiL

cc. wbre Nam en ',-4, 5c 1 _.. i i CCWC/7 II

o"

i'.

; I,. , , , a eu:-...:-

Zc'b 4. 1 '...)..,-,

la .,,, ...7 i„UXEMCURG NG? 1 ,, i ' ..: , ,4l'

PAR/JS

ti

/ rad I'sTow

L engres

Epenci

Besot: foil f

SitileleN groote vestenyert root- a'e * ezz de xy'›eyorieiz.

ry

— 41 —

yen en terwijl we de millioenen-legers zich rustig laten verzamelen, zul-len we ons in dit hoofdstuk bepalen tot een verhaal van de gebeur-tenissen, die zich zoo dicht bij onze eigen grenzen, in Belgie hebbenafgespeeld. En hoewel deze gebeurtenissen in belang verre overtroffenzullen worden door de latere, zullen we bij den strijd in Belgie wat

langer stilstaan, daar de rampen, die het zoo na verwante yolk trof-

fen, ons veel meer aan het hart gaan, dan al het andere. Onze Lim-

burgers en Brabanders hebben zelf het bulderen van de kanonnen ge-hoord, het branden van hoeven en heele dorpen aanschouwd. Ze hebbende arme vluchtelingen, de van have en goed beroofde bewoners liefde-rijk opgenomen en verpleegd. In geheel Nederland werden en wordennog steeds gelden opgebracht om het lot van die stakkerds te verzach-ten. We willen dus ook precies weten, wat daar gebeurd is.

Waarom moest Belgie in den oorlog betrokken worden? Deze vraagis gemakkelijk te beant woorden: omdat het voor Duitschland noodzake-

3

— 42 —

lijk was. Omdat ,een directe aanval op Frankrijk geen kans op spoedigsucces hood, moesten ze het wel trachten aan te vallen door Luxem-burg en Belgie heen. Een dergelijke bewering moet natuurlijk bewezenworden. Ook dat is gemakkeliik. leder, die een atlas bij de hand heeft,een kleine, zooals de kinderen op school gebruiken, is voldoende, sladaarin op de kaart van Frankrijk of Duitschland. Men ziet dan, datde Fransch-Duitsche grens niet zoo heel lang is en zich uitstrekt vanZwitserland tot Luxemburg. Voor de helft loopt die grens door eengebergte, de V o g e z e n, .dat daar een aanval op grooten schaal on-mogelijk maakt. Ten Zuiden er van ligt een smalle, meer vlakke strook,de z.g. Bourgondische poort. Deze streek is uitstekend geschikt voortroepenbewegingen. Echter, en we] om twee redenen, is ook hier eenhoofdaanval van Duitschland op Frankrijk uitgesloten.

Die Bourgondische poort Loch is smal en kan dus door een betrekke-lijk geringe macht verdedigd word en, te meer daar de toegangswegenafgesloten worden door de sterke vesting Belfort. De tweede reden is,dat van hier naar Parijs al weer gebergten den weg versperren, en juist

,daarheen moeten de Duitschers trachten te komen.Meer Noordelijk evenwel maakt de grens een groote bocht naar het

Westen en loopt niet langer langs het gebergte, maar over de hoog-vlakte van Lotharingen. Door dit gebied loopen de groote wegen vanDuitschland naar Parijs. Hier zou dus de hoofdaanval der Duitschersmoeten plaats vinden, evenals ,dit in 1870 het geval was.

Doch juist hier hadden de Franschen hun hoofdmacht opgesteld,terwijl een lange reeks van vestingen langs de rivieren Moezel enMaas: Nancy, Toul, Verdun, enz., de gelegenheid biedt ,om langen tijd,idesnoods aan een veel sterkeren vijand het hoofd te bieden. En lienlangen tijd kon Duitschland niet verliezen, want in het Oosten zou hetgevaar voor een inval der Russen met den dag grooter worden. Zoospoedig mogelijk moest met Frankrijk afgerekend worden, om een Heelvan het leger uit het Westen naar de Oostgrens te kunnen vervoeren.De Noord- en Noord-Oostgrens van Frankrijk is hier en daar ook welversterkt, doch in veel mindere mate, zoodat van Luxemburg en Bel-gie uit, veel gemakkelijker een inval in Noord-Frankrijk kan wordengedaan. Bovendien loopt het bergland van de Ardennen slechts totaan de Maas, ten Noorden en Westen daarvan ligt slechts heuvel- en laag-land, het terrein bij uitnemendheid voor den opmarsch van 'n groot leger.

We kunnen ,dan ook gerust aannemen, dat het plan van een door-tocht door Belgie reeds lang kant •en klaar op de bureaux van denGrooten Generalen Staf in Berlijn lag.

Ook hierbij evenwel mocht geen tijd verloren gaan. Belgie moestzich er niet tegen verzetten, of indien het dat wel deed, moest hetdoor een snellen aanval overrompeld worden, voordat het gereed wasden aanvaller te lijf te gaan.

Vandaar het ultimatum van den lsten Augustus en vandaar ook,toen dit geweigerd werd, den plotselingen inval en den stormaanvalop L u i k. Belgie moest opgeofferd worden aan het belang van Duitsch-land. Het recht van den sterkste moest Belden. Verdragen en beloftenwerden tot scheurpapier verklaard.

De beweringen van Duitsche zijde, als zouden reeds voor hen,Fransche en Engelsche troepen de Belgische grenzen overschreden heb-ben, wordt ons inziens voldoende gelogenstraft door het felt, dat dezein 't geheel niet meegeholpen hebben om den invallers hun opzet teverhinderen.

Reeds terwijl de onderhandelingen met Belgie nog gaande waren,in den nacht van den lsten op den 2den Augustus ,kwamen plotseling

De door de Bel en opgeblazen Maaisbrug te Vise.

treinen en automobielen met Duitsche soldaten het onzijdige Groother-togdom Luxemburg binnen en namen onder protest der autoriteiten de

spoorwegen en stations in bezit. Dit geschiedde, zooals verklaard werd,om Duitschland het bezit daarvan (ze zijn door Duitschland aange-legd) te verzekeren. Onder de officieren werden er verschillende her-kend, die te voren als spoorwegbeambten in Luxemburg gevestigd ge-weest waren. Deze troepen werden spoedig gevolgd door meerdere enBinds dien zwijgen de berichten over dit deel van Europa. Evenwel, hetwas duidelijk, dat het plan der Duitschers was, om gedeeltelijk langsdezen weg de Fransche grens te bereiken, om zoodoende geen last tehebben van de gevaarlijke fortenlinie van Verdun, Toul en Nancy.

In Belgie schijnt het bericht hiervan geruststellend gewerkt te heb-ben. Men scheen te denkc,n, dat hierdoor voor Duitschland de weg door

— 44 —

dit land .onnoodig geworden was. Evenwel zorgde de regeering er voor,dat de betrekkelijk korte grenslijn tusschen Belgie en Duitschland, vanLuxemburg tot de Nederlandsche grens bewaakt werd, maar vooralwerd koortsachtig gewerkt om de vestingwerken van Luik en Namendie door de Duitschers bij een inval gepasseerd moesten warden, zooveel mogelijk te versterken. Vooral was dat het geval bij Luik, waar,de verschillende spoorwegverbindingen met Duitschland samenkomen endat slechts door een smal, betrekkelijk laag heuvelland van de Duit-sche grens gescheiden is. Hetgevreesde inval zou plaatsvinden. De forten kregen hun

oorlogsbezetting en werdengeapproviandeerd, terwijl

loopgraven en tusschenbatte-rijen in de open ruimten tus-schen de forten werden opge-worpen, om de stelling zoosterk mogelijk te maken. Devesting Luik bestaat uit eenkring van 13 grootere en klei-nere forten rondom de stad,waarboven zich de beroemdecitadel verheft, eens een ge-weldige sterkte, doch thansniet meer bestand tegen deuitwerking van het geschut.Ten Noorden van de vesting-linie, met name van de fortenPontisse en Barchon, ligt eensmalle strook, waarin de dor-pen Argenteau, Vise en an-dere, die zich uitstrekt totde Nederlandsche grens en diemet uitzondering van het Noordelijkvestingen bestreken wordt.

Veel tijd tot het voltooien der

Nederlandsch-Duitsche grenswacht.

gedeelte door de kanonnen dezer

schansen werd den Belgen evenwel

was daarom te verwachten, dat hier de

niet gelaten, want reeds in den morgen van den 4den Augustus ruktende eerste Duitsche troepen langs verschillende wegen het land binnen.De voorhoede van het 7de legercorps, uit soldaten in automobielen, ge-volgd door ruiterij, bestaande, drong dicht langs de Nederlandschegrens door tot aan de Maas. Het Joel van deze tocht was een po-ging om door overrompeling zich meester te maken van de bruggen bijde dorpen Vise en Argenteau. Ze kwamen evenwel te laat: de Belgi-

sche soldaten hadden die bruggen laten sprirgen en ontvingen de in-

— 45 —

dringers met een krachtig geweervuur, waardoor ze gedwongen werden

terug te trekken.Het duurde echter niet Lang, of nieuwe troepen trokken Tangs onze

zuidgrens, vooral cavallerie, maar spoedig ook infanterie en artillerieseen geheel legercorps, het 7de, rukte aan op de Maas en op de Noord-Oostelijke forten van Luik, mogelijk nog wel niet geheel op oorlogs-sterkte, doch in dat tekort werd voorzien door de talrijke ruiterij-af-deelingen, die er aan toegevoegd waren. De commandant, generaal vonEmmich sommeerde de vesting om zich over te geven, wat, zooals vanzelf spreekt, geweigerd werd door generaal Leman, den bevelhebber van

Luik.Ondertusschen waren ook meer Zuidelijk andere legercorpsen in

Belgie binnengetrokken. Een ,daarvan, het lode, kreeg blijkbaar bevelhet 7de voor Luik te hulp te komen, zoodat weldra ,de fortenliniebeoosten de Maas geheel omsingeld was. Mogelijk heeft ook nog een

derde legercorps voor Luik gestreden.Den 5den Augustus werden met nieuwen moed en veel talrijker

strijdkrachten de aanvallen op de vesting en de pogingen om over derivier te komen, hernieuwd. Stormloop op stormloop werd gedaan te-gen de Belgische loopgraven, doch daar ze niet ondersteund werdendoor zwaar geschut, werden ze telkens weer door de Belgische infan-terie, geholpen door de kanonnen der forten, met zware verliezen te-ruggeslagen. Datzelfde geschiedde aanvankelijk aan de rivierzijde, waarde bruggen, door de Duitschers geslagen, vernield werden door de gra-naten van Barchon en Pontisse, terwijl de Belgische infanterie van deheuvels aan de ioverzijde, een levendig vuur onderhield.

De dorpen tusschen Luik en de Nederlandsche grens evenwelwerden, na harden strijd, wa,arbij ook de bewoners zich niet onbe-tuigd lieten; door de Duitschers bezet. Zelfs werden op verschillendeplaatsen na die bezetting, nog schoten uit de huizen gelost. Tot strafdaarvoor werden tientallen mannen gefusileerd, anderen als krijgsge-vangenen naar Duitschland gevoerd, terwijl de ongelukkige dorpen, zoo-als Berneau, Vise, Argenteau en Mouland, geheel of gedeeltelijk in vlam-

men opgingen.Hoopen vluchtelingen, mannen, vrouwen en kinderen, sommigen zelfs

gewond, overdekten ,de wegen en snelden, de handen in de hoogte, naarEysden, om op Nederlandschen bodem het veege lijf, maar ook niet

meer dan dat, te redden. Tot die , vluchtelingen behoorden ook ,eenige

duizenden Duitsche en Oostenrijksche inwoners van Luik, die door deregeering verbannen waren. Deze laatsten werden zoo spoedig mogelijk

doorgezonden naar Duitschland.Op het einde van den dag slaagden de aanvallers er in om vas-

ten voet op den Westelijken Maasoever te krijgen. Buiten het bereikvan de Luiksche kanonnen werd een pontonbrug geslagen en een sterke

— 46 —

troepenmacht ging over de rivier, om ook van .dien kant tot den aanvalop de vesting over te gaan, terwijl de ruiterij uitzwermde in de rich-ting van Tongeren, om te waken voor een mogelijken overval van diezijde.

Met verbittering werd aan beide zijden gestreden, zoodat, naar oog-getuigen meldden, de velden als bezaaid lagen met dooden en gewon-den, die zoo spoedig mogelijk door het Roode Kruis opgenomen engedeeltelijk ook naar Maastricht en Eysden gebracht werden.

Daarheen kwamen iook een aantal vluchtende of verdwaalde soldatenvan beide partijen, die ontwapend werden en tot het einde van denkrijg geinterneerd werden,.de Duitschers in de buurt van Alkmaar, deBeigen in het Gaasterland.

Losse paarden, wier berijders ergens waren neergevallen, holdendoor de terreinen; ook daarvan werden er op Nederlandsch gebied eenaantal opgevangen.

Met het einde van den ,dag begon de drukte langs onze Zuider-

— 47 —

grens te verminderen; de strijd verplaatste zich meer Zuidwaarts; al-

leen hoorde men nog in de verte het bulderen der kanonnen.De toestand van de vesting werd hoe Langer hoe benarder, het aan-

tal der vijanden werd steeds grooter en daarmede hun aanval gevaar-lijker. Onophoudelijk trokken nieuwe Duitsche troepen over de grens.Kennissen uit een klein plaatsje in den Eifel schreven ons, hoe nachtin nacht uit nieuwe manschappen bij tientallen tegelijk ingekwartierdwerden, alien viol geestdrift voor den zegetocht naar Parijs, die ze zichvoorstelden te maken. Arme kerels, hoevelen zullen dat doel, gesteldidat het bereikt wordt, bereiken. Hoevelen zullen .niet op den langenweg door het doodelijk lood getroffen worden en begraven in vreem-den bodem, of met smartelijke wonden, voor altijd verminkt, terugge-bracht worden naar het vaderland, dat ze zoo juichend verlieten.

De duistere nacht maakte geen einde aan den strijd. Integendeel,juist die duisternis maakte het mogelijk om onbemerkt te naderen.Langs het fort Fleron wisten de Duitschers de Belgische verdedigersuit hun loopgraven te verjagen, een afdeeling ruiterij slaagde er zelfs intot aan de stad door te dringen, Welke stoutmoedigheid haar duur testaan kwam. De aanvallers werden door terstond aangesnelde reservestot buiten den fortenkring teruggedreven.

De Ede Augustus bracht al weer nieuwe aanvallen, waarbij weldra deeerste granaten in de stad begonnen te vallen. Nieuwe ellende dus. Deinwoners begonnen te vluchten in de richting van Brussel, of kropen, omzich te beveiligen, in de kelders hunner woningen.

Hoe het terrein, waar in de vorige dagen gevochten werd, ,er uit-zag, wordt . ons door allerlei ooggetuigen beschreven. Overal verbrandehoeven, andere nog overeind, maar ,doorzeefd met kogelgaten, verschil-lende dorpen half in ruiner veranderd. Daartusschen geen bewoners,slechts angstig dooreenloopend vee. Langs de wegen liggen nog de lij-ken van gesneuvelde soldaten, van burgers, ,die doodgeschoten waren,omdat ze verdacht werden aan den strijd te hebben deelgenomen, of bijongeluk tijdens hun vlucht geraakt.

Overal renden ruiters, vlogen auto's met officieren langs de wegen,op verschillende plaatsen waren kampementen opgeslagen, waar .develdkeukens het eten gereed maken en .de soldaten met gedempte stemspraken over de makkers, die ze uit hun midden hadden verloren.

Lange reeksen ambulancewagens voerden hun droeven last Oost-waarts; hier en daar in het veld waren enkele gewonden bijeenge-bracht, waar ze door doktoren en Roode Kruissoldaten voorloopig ver-

bonden werden.De ioogst, die te velde stond te wachten op den maaier, was ver-

trapt onder de hoeven der paarden, onder de lichamen der voortkrui-pende infanteristen. Als de oorlog voorbij is, zal er voor ,de arme boe-ren niets meer te oogsten vallen.

Generaal VON EMMICH, de comman-dant van het Duitsche leger, dat Belgie

binnen viel en Luik nam.

— 48 —

Ondertusschen begon het Bel-

sche commando te begrijpen, dat destad Luik weldra ingesloten zou zijn,

.i wat op den duur de overgave, en

dus de gevangenneming van de ge-heele bezetting, tengevolge zou heb-ben. De vesting toch was niet in-gericht op een langdurige belege-

ring, dock slechts om dienst te doenals sperfort, d. w. z. om een in-valler zoo lang mogelijk tegen tehouden, opdat het veldleger zichongehinderd zou kunnen samentrek-ken en de gelegenheid te geven tothet in staat van tegenweer brengender Antwerpsche fortenlinie.

En daar zich in Luik niet alleende gewone vestingtroepen bevonden,

Generaal TAMAN, de verdediger van Luik. -maar ook de 3de divisie van het veldleger (dit telt in het geheel 6 di-

visien), moest deze tijidig gered worden. Terwijl dus de achterhoede,geholpen door de forten, de Duitsche troepen, die fangs de Maas opbeide overs naderden, zoo lang mogelijk tegenhield, ontruimde dehoofdmacht de stad en trok zichterug in de richting van Namen enBrussel.

Den volgenden morgen capituleer-de de stad, die nu weldra 'door de

Duitschers bezet werd. De fortenevenwel waren nog allen, iof ten min-ste voor het grootste gedeelte, in

handen der Belgen.Het doel was bereikt, drie dagen

lang waren de invallers door destaid opgehouden, terwijl ze gedachthadden misschien reeds na enkeleuren, dock in elk geval na een oftwee ,dagen, hun marsch te kunnenvoortzetten.

Wel waren sterke afdeelingen rui-terij in Westelijke richting ,opgerukt,maar daar ze niet ondersteund wer-den door infanterie, hadden ze zich

op de Maas moeten terugtrekken.

-- 49 —

En ,daarmede was het nog niet afgeloopen. Zooals we gezegd heb-ben, hidden de forten den strijd nog steeds vol. Daardoor werden deDuitschers gedwongen zware artillerie aan te voeren, om de geweldigepantserkoepels te vernielen en een voldoend sterke macht achter telaten ter verdediging daarvan.

De berichten over den verderen strijd tegen de Luiksche forten zijnschaarsch. Het Duitsche legerbestuur had dadelijk den val van de ves-ting wereldkundig gemaakt en zweeg verder over .de beschieting, die nogvolgde. Slechts enkele . malen drongen tijdingen tot de buitenwereld

KAMPLEVEN. Een officier vangezond'A eid verbindt de verwonde hand van een

Duitsch Uhlanen-officier.

door, tegelijk met de berichten over de gebeurtenissen, die onmiddelijkaan de overgave vooraf waren gegaan , waarvan we het verhaal hierlaten volgen. In den nacht van den Eden op den 7den Augustus wis-ten de Duitschers door te dringen tusschen de forten Evegnee enFleron en daarna een gunstige stelling voor hun veldgeschut in te ne-men, niet ver van de Chartreuse. Vandaar uit werden eenige granaten opde stad afgevuurd, om den schrik er in te brengen en dus de over-gave te bespoedigen. Enkele huizen werden getroffen, een paar zelfsvernield, menschenlevens waren daarbij, buiten een tweetal kinderen,niet te betreuren.

— 50 —

Na de zaak aldus voorbereid te hebben, zond de Duitsche bevelheb-ber, generaal von Emmich, een officier als parlementair, om de staden de vesting op te eischen. Langdurige onderhandelingen volgden, daargeneraal Leman de forten niet op Wilde geven. Ten slate, nadat nogenkele bowmen in de stad waren geschoten, werd men het er overeens. De Duitschers zouden ongehinderd langs bepaalde wegen de stadmogen bezetten, doch ide forten daarbij niet benaderen.

Wat nu verder •den strijd in deze streken. aangaat ,bleven de aan-Vallers voorloopig buiten het bereik van de zware kanonnen der forten,in afwachting totdat hun belegeringsgeschut werd aangevoerd. Thendit er eenmaal was, geweldige stukken, die projectielen van 28, 32 enzelfs van 42 c.M. middellijn, vele kilometers vex konden slingeren,nam het bombardement der forten een aanvang. Een bestorming werdniet weer beproefd, doch dat was ook niet noodig. Een voor een werdende sterkten tot overgave gedwongen, sommige niet eer, voordat idekoepels geheel vernield waren door de ontzettende kracht van deerop geslingerde bowmen.

Vermoedelijk duurde dit alles tot den 16den Augustus. Men had inDuitschland dus wel wat al te vroeg gejuicht. Want al was de inne-ming der stad op zichzelf reeds een groot succes, door het nog negendagen Lang stand houden der forten, was het onmogelijk op grooten

Schaal den marsch langs de Maas naar Namen en Frankrijk en overdie rivier tegen het Belgische veldleger voort te zetten. Immers, zoo-lang in hun. rug de spoorwegen bij Luik nog ,onbruikbaar waren, zou-den ze te groote moeilijkheden hebben met het aanvoeren van levensmid-delen voor het verder rukkende leger. Bovendien was het ,er noodig

door geworden grootere troepenmassa's naar Belgie te zenden, en diewaren nog niet beschikbaar, daar voor het 'einde der eerste drie wekende mobilisatie en de concentratie van het leger nog niet voltooid kondenzijn. En ten slotte was afwachten ook nog geboden, omdat bij eeneventueele nederlaag in Belgie of op de Fransche grenzen, de terug-trekkende troepen Luik zouden moeten passeeren, wat, zoolang de for-ten daar nog in Belgische handen waren, tot een ramp aanleiding kon

geven.Hiermede wordt dus voldoende verklaard, dat voor den 16den

Augustus geen sprake kon zijn van groote gebeurtenissen verder inBelgie. Alleen trokken nu overal de Duitsche troepen naar de Maas inde richting van Namen en Dinant, terwijl 'door een groote massa rui-

terij, die benoorden Luik de rivier gepasseerd was, het Belgische legerverhinderd werd naar het i0osten op te rukken. Groote veldslagenhadden daarbij niet plaats. In den regel trokken de ruiters, als

sterkere vijanden hen aanvielen, onmiddellijk terug. Doch idaarbij behaal-

den ze vermoedelijk toch een belangrijk succes.De tegenpartij toch werd in den waan gebracht, dat het niet

-51—

in de bedoeling der Duitschers lag, verder in Belgie door te dringen,maar dat alleen langs Maas en Sambre tot den inval in Frankrijk zouworden overgegaan en het dus niet noodig was troepen naar Brusselte zenden, om het Belgische Leger te ondersteunen. Het Belgische le-ger meende men, zou niet verder aangevallen, doch alleen in bedwanggehouden worden door een Duitsch observatie-leger.

De Fransche hoofdmacht hoopte zich dus op langs de Duitsche,Luxemburgsche en Belgische grenz en, in dier voege, dat de uiterstelinkervleugel zich beyond in den hoek, gevormd door Sambre en Maas,terwijl de Engelschen in plaats van in Belgie te landen, in Franschehavens ontscheept werden.

De berichten uit deze dagen vermelden talrijke schermutselingen,vooral tusschen de wederzijdsche cavaleristen, tusschen Franschen enDuitschers in Belgisch Luxemburg en tusschen Belgen en Duitschers inNoord- en Midden Belgie.

De door de Duitschers bij Lyxhe (even (ten Zuiden der Limb. grens) over de Maas

gelegde brug, waarover enorme troepen massa's Belgie verder binnentrokken.

Het schijnt, dat deze laatste ruiterij, na aanvankelijk weer op deMaas te zijn teruggetrokken, den 9den en lOden Augustus andermaalover de noodbrug ten Noorden van Vise oprukte in de richting vanTongeren, •dat den 9den reeds bezet werd en waar eenige duizendenfrancs uit de kassen van de gemeente en het postkantoor werden inbeslag genomen.

Terwijl we dus de Duitschers om de Luiksche forten hun vernie-lingsswerken laten verrichten, zullen we hen volgen bij hun verderen op-marsch in Belgie.

Welke hun bedoeling was, bleek in de eerste dagen nog niet. Waar-schijnlijk waren en bleven zoowel de Franschen en Engelschen als deBelgen zelf er van overtuigd, idat alles wat bewesten de Maas gebeurde,slechts een schijnbeweging was, om de aandacht of te leiden van heteigenlijke meer Zuidelijk gelegen oorlogsterrein.

Thans evenwel is het duidelijk, dat al die vermoedens slechts op

— 52 —

een vergissing, of liever een misrek ening steunden. Zeker, ,de Duitschetroepen, die Binds den 9den Augustus over de brug bij Vise de rivieroverschreden, waren niet zoo heel sterk in aantal en bestonden groo-tendeels uit cavalerie en hun bewegingen hadden niet veel meer betee-kenis dam die van verkenningstochten op uitgebreide Schaal. Maar menvergat, dat de rechtervleugel van hun Leger onmogelijk vooruit kontrekken, alvorens de geheele Maaslinie door Belgie been, dus van hetNederlandsche Eysden tot bezuiden het Belgische Dinant, in hun macht

Kijkje in een der straten van het totaal verwoeste Vise.

was. Zoolang Luik, Namen, Dinant nog in handen der Belgische- enFransche troepen waren, zou een vooruitrukkende Duitsche rechter-vleugel groot gevaar loopen tusschen twee vuren to geraken.

Eerst volgde dus de opmarsch van vele Duitsche legercorpsen doorhet Groot-Hertogdom Luxemburg en de Belgische provincie van idien-zellden naam naar de Maas. Van dit oprukken vernamen we weinig.Vermoedelijk werden ze daarbij slechts in geringe mate bemoeilijkt doorde Fransche voorposten, die wel bier en idaar plaatselijke successen

— 53 —

boekten, in de oorlogstelegrammen groote overwinningen genoemd,maar die door de achter de teruggedreven voortroepen aanmarcheeren-de hoofdmacht spoedig teruggejaagd werden.

Dat ondertusschen in de omgeving van Luik alles voor een verderoptreden in gereedheid gemaakt werd, daarop wezen de telkens groo-tere afdeelingen, die van uit Aken oprukten, en ook de aanleg vanmeerdere en betere bruggen.

Die aanleg en 'dat 'oprukken werden nog steeds bemoeilijkt door hetgeschutvuur van het fort Pontisse, welks bezetting door vliegeniers werdingelicht over de plaatsen, waar de Duitschers zich bevonden.. Neder-landers waren er in de buurt van Eysden getuigen van, hoe op den10,den Augustus een Duitsch kampement beschoten werd, zoodat hetWings moest verplaatst worden, terwijl ook herhaaldelijk de bruggen ige-troffen werden, waarbij echter slechts zeer geringe schade toegebrachtwerd, die onmiddellijk hersteld kon worden.

Dat het hinderlijke daarvan door de Duitschers ingezien werd, blijktuit het feit, dat ze voor alles trachtten zich meester te maken van idatfort, of ten minste het tot zwijgen te brengen. •

De schermutselingen meer westwaarts namen steeds grooter afme-tingen aan, vooral in de buurt van Hasselt, St. Truyen, Diest en Thie-nen. De Duitsche ruiterij bezette den llden eerstgenoemde stad, waarze een belangrijken buit in geld behaalden, doch reeds idenzelfden idagmoesten ze weer terugwijken, om den volgenden morgen versterkt terug tekomen en zelfs nog verder door te dringen. Daarbij schijnen ze uiterstonverschrokken, om niet te zeggen roekeloos, te werk te zijn gegaan,waarvan het gevolg was, dat ze bij Haelen, in 'de buurt van Diest, enbij Eghezee, meer zuidwaarts, met betrekkelijk groote verliezen wer-den teruggedreven. Volgens de Belgische berichten was het een pagingom 'onverhoeds door te breken in de richting van Leuven en Brussel.Men was evenwel 'op zijn hoede en bij een riviertje, de Geethe, wer-den ze door verdekt opgestelde Belgische troepen met artillerie afge-wacht. Then de Duitschers dichtbij gekomen waren, werd het vuur ophen geopend. Niettegenstaande •dat, bleven ze voortrukken en beproef-den ze zelfs 'een vermetelen aanval, waarbij gansche rijen der ruiters'door de Belgische mitrailleurs weggemaaid werden. Ten slotte moestenze zich terugtrekken, evenwel niet ver, daar ze slechts zwak iachter-volgd werden. Het slagveld, of Bever het terrein der schermutseling,bood, volgens ooggetuigen, naderhand een vreeselijk schouwspel. Degrond zou als bezaaid geweest zijn met dooden en gekwetsten. Dat zalnatuurlijk wel bij wijze van spreken geweest zijn, want, waar volgensde berichten hoogstens 5000 man aan den slag ideelgenomen hadden, zou-den minstens alle Duitschers daar gelegen moeten hebben. We zullengoed 'doen, het aantal der gevallenen op eenige honderdtallen te stellen,en 'dat is vreeselijk genoeg.

— 54 —

Hoe weinig invloed deze gevechten hadden, blijkt uit het feit, datden volgenden dag de Duitschers de slechts iets Oostelijker gelegenplaatsjes Hasselt en St. Truyen bezet hielden. Alleen traden ze voort-aan voorzichtiger op, zoodat dergelijke ongelukken vermeden werden.

Vermoedelijk had het ,00k tengevolge, dat meerdere infanterie de rui-terij kwam versterken, om te verhinderen, dat de Beigen, verder voor-deel van hun overwinning zouden kunnen behalen. Althans werdenvanaf Eysden verschillende afdeelingen er van waargenomen op weg

naar het Westen.

De verwoesting van 't bekende toeristen-oord Dinant, aan de Maas in Bel.

't Stadje werd hevig gebombardeerd, omdat, volgens • Duitsche lezing, franc-ti-

reurs van de omliggende hoogten op de Duitsche troepen hadden geschaten.

Daar in Eysden bemerkte men in deze dagen meer van den .00r-

log. Groote troepen vluchtelingen n.l. kwamen de grens over, uit hetdorp Vise, dat men in de verte kon zien branden. Het was eenstrafoefening. De Duitschers beweerden namelijk, to recht of ten on-rechte, dat ,door inwoners op hen geschoten was. Tot straf werdenenkelen doodgeschoten, de andere mannen grootendeels als krijgsgevan-genen naar Duitschland gevoerd. Vrouwen en kinderen werden uit dehuizen verdreven, en die in brand gestoken. Van het geheele dorp bleef

niet veel meer •dan een ruine over.

— 55 —

Ook in de volgende dagen werden allerlei kleine gevechten gele-verd, waarbij sommige Duitsche ruiters zelfs tot Aerschot, bewestenDiest gelegen, doordrongen.

Belangrijker evenwel was het gevecht, dat in deze dagen geleverdwerd bij Dianant. Deze Dude, schilderachtige stad, ten Zuiden van Na-men gelegen, was door Fransche troepen. bezet. Deze werden 'door Duit-schers, die dus den marsch door beide Luxemburgen volbracht had-den, aangevallen en uit de stad verdreven. Groote aldeelingen kunnener aan beide kanten niet gestaan hebben, trouwens, de telegrammennoemen o.a. het cijfer van 500 Franschen. Deze werden evenwel spoe-dig daarop versterkt en kregen hulp van geschut, ,dat in een bosch op-gesteld was. Nu werden de Duitschers op hun beurt teruggedreven, alweer, naar het 'heet, met zeer groote verliezen. Het schijnt evenwel, datze niet Lang ,daarna toch de beide toevers der Maas bij Dinant hebbenkunnen bezetten, ten minste de berichten 'zwijgen van verderen strijdin deze buurt.

Ook begonnen de Duitschers blijkbaar aanstalten ,te maken tegende vesting Namen op te treden. De forten idaarvan waren nog niet allegereed, toen de oorlog begon, maar idaarin was door in der haast op-geworpen versterkingen voorzien. Hier werd door hen niet dezelfde tac-tiek toegepast, die hun voor Luik zulke zware verliezen had berok-kend. Langzamerhand werd de vesting door hun troepen omsingeld, inafwachting van de komst van het zware geschut, dat aanvankelijk nogbij Luik ,dienst deed, maar ,dat na den 16den Augustus, toen de laatste ,derLuiksche forten overgegeven, en andere door de bezetting Opgeblazen wa-ren, natuurlijk naar Namen gebracht kon worden.

Zoo kunnen we dus vaststellen, dat de Duitschers meester warenvan den lijn Dinant—Namen—Diest, hoewel daarin het garnizoen van detweede stad zich nog bleef verdedigen. Tegenover die linie moeten we,ons denken het Fransche leger in het Zuiden, evenwel zoo, dat slechtsbetrekkelijk zwakke voortroepen zich top Belgisch grondgebied bevonden,en in het Noorden het Belgische veldleger, dat geen Fransche ofEngelsche hulptroepen te midden van zich had. Waarom dat niet hetgeval was, kan vermoedelijk verklaard worden uit de meening, dat deDuitschers geen groote troepenmacht tegen het Belgische leger zoudenlaten ,oprukken, maar ook uit de ,ornstandigheid, dat het Fransche hoofd-kwartier moist, dat zeer sterke troepenafdeelingen door Luxemburgtrokken. Daartegen diende het Fransche leger geconcentreerd te wor-den, terwijl meer Noordwaarts gezonden corpsen bij een eventueele over-winning der Duitschers in het Zuiden gevaar zouden loopen van Frankrijkte worden afgesneden. Vandaar, dat de Belgen alleen werden gelaten, en)dat hun bondgenooten slechts weinig vooruittrokken over de Belgischegrenzen tusschen Maas en Sambre, en slechts een betrekkelijk zwakkemacht lieten verzamelen bewesten de plaats waar de Sambre uit

— 56 —

Frankrijk in Belgie stroomt, .d. w. z., bij de vesting Maubeuge. Dezelaatste macht bestond in hoofdzaak uit het Engelsche leger.

Thans was dus voor de Duitschers .de tijd aangebroken om hunrechtervleugel vooruit te brengen, wat bovendien mogelijk werd, door-dat hun leger langzamerhand geheel gemobiliseerd begon te worden, endus nieuwe troepen beschikbaar werden. Den 18den Augustus werd danook gezien, .dat de opmarsch van Duitsche troepen 'over de bruggen bijVise, die eenige dagen gestaakt was, opnieuw begon. Datzelfde moet ge-beurd zijn tusschen Luik en Namen, zoodat een aanzienlijke Duitschetroepenmacht geconcentreerd werd in de richting van Brussel. Het Bel-gische leger begon gevaar te loopen, door deze overmacht iovervleu-geld te worden en nadat in een paar als moorddadig betitelde gevech-ten de kracht van den tegenstander ondervonden was, werd het be-sluit genomen om den weg naar Brussel vrij te laten en met de hoofd-

De Burgerwacht te Brussel brengt de stad in staat van verdediging door het

opwerpen , van verschansingen enz.

macht meer Noord-Westwaarts terug te trekken, in de richting vanAntwerpen en Mechelen. Zoo was den 19den Augustus de geheele Bel-gische krijgsmacht in vollen aftocht, behalve enkele detachementen,die een te snel opdringen van den vijand moesten verhinderen. De eersteteekenen van den Duitschen .opmarsch waren ,de tallooze troepen rade-

looze vluchtelingen uit de idorpen beoosten Leuven en uit die stad zelf,die zich Westwaarts spoedden. Daar bij Leuven kwam het tot een ge-vecht tusschen 'de achtergelaten achterhoede en de Duitsche voortroe-pen, dat slechts kort duurde en eindigde met den terugtocht der Bel-gen, die echter niet achtervolgd werden. De aanvallers rukten kalmvoorwaarts, overal het terrein 'onderzoekende en steeds afwachten.detot verkenners geconstateerd hadden, dat de op den weg liggende dor-pen niet bezet waren. Leuven was spoedig door hen bezet en hunvoorhoede trok vender, zoowel in de richting van Brussel, als in dienaar Mechelen. Ook daar evenwel werd hun nog weerstand geboden,

— 57 —

zoodat eerst in den loop van den 2Osten Brussel door hen bereikt

werd.In die stad had men sands eenige dagen zich gereed gemaakt tot,

een verdediging, barricaden en prikkeldraadversperringen waren aange-legd bij alle toegangen en bezet door de Brusselsche burgerwacht. Al

De Duitsche Kroonprins.

doze toebereidselen hadden blijkbaar gem ander doel gehad, dan tewaken voor een ontijdige verrassing en ook om de bevolking een gevoelvan veiligheid te geven. Hoe het beoosten de stad gesteld was, daar-

van wisten de Brusselaars niets. De regeering had geen enkel berichtdoorgelaten en men meende, dat de Duitschers reeds gedwongen waren,

4

Burgemeester MAX.

— 58 —

of ten minste spoedig zouden worden, om het Belgische grondgebiedgeheel te verlaten. De overwinningsberichten hunner eigen troepen, dieschermutselingen als groote veldslagen voorstelden, hadden daartoe nietweinig bijgedragen. Men kan zich dus voorstellen wat een teleurstel-ling en schrik gewekt werden, toen de regeering het besluit nam omvoor meérdere veiligheid naar Antwerpen te vertrekken, en toen er eenproclamatie afgekondigd werd, waarin de burgerij tot kalmte aange-ma,and werd, indien de stad door den vijand werd bezet, opdat geen.wraakoefeningen het gevolg zouden zijn, terwijl bovendien de burger-wacht gedeeltelijk ontwapend, gedeeltelijk per trein naar Gent werd door-gezonden. Vrijwel een paniek ontstond. Duizenden namen de vlucht,vooral naar Gent en Ostende, doeenige richting, waarin treinen voo-het publiek liepen. Anderen vlucht-ten in auto's, op rijwielen, ja, tevoet zelfs.

Den volgenden morgen trokkende Duitsche ruiters de stad binnen,zonder dat er ook maar in het minst

gevochten werd. De achtergeblevenbevolking wachtte in vreezen enbeven de dingen af, die komen zou-den. Er waren in de dagen vande eerste spanning en woede ra-men ingegooid van Duitsche win-kels en restaurants; zouden de solda-ten daarvoor geen wrack nemen?Evenwel die vrees werd niet bewaar-heid. Alvorens de stad officieelbezet werd, hadden onderhandelin-gen plaats tusschen den burge-meester Max en den Duitschen

bevelhebber. Daarbij werd de doot beide partijen te volgen gedrags-lijn bepaald en werd o.a. can de stad een groote oorlogsschatting op-gelegd. Het burgerlijk bestuur zou blijven in handen van den burge-meester en de verdere Belgische autoriteiten, die te zorgen hadden voorhet bewaren der orde en te voorkomen, dat door burgers iets tegen debezetting of de doortrekkende troepen werd ondernomen.

Eerst toen kwam de hoofdmacht de stad binnen, en van dat oogen-blik afaan trokken steeds nieuwe troepen door of ook langs de stad,zoowel in Westelijke als in Zuidelijk e richting.

En daarmede was het voorspel van den grooten volkerenkrijg teneinde. De legers waren op oorlogssterkte gebracht en geconcentreerdop de plaatsen, vanwaar de hoofdsl ag een aanvang kon nemen.

— 59 —

Slechts met het Russische leger was dat nog niet geheel het ge-val, hoewel reeds aanzienlijke troepenmassa's van de Oostzee tot deZwarte Zee, dicht bij de grenzen van Duitschland en Oostenrijk waren

samengetrokken.Alvorens nu tot de 2de periode over te gaan, dienen we nog even

aan te toonen, hoe de verschillende posities waren, sours ook tenge-volge van Welke gebeurtenissen die verkregen waren en eindelijk, watter zee en buiten Europa gedurende de eerste drie weken plaats ge-

vonden had.In de eerste plaats zullen we den toestand op het Westelijke oor-

logsterrein bespreken, dat voorhands het meest belangrijke zou blijken

te zijn.De Duitsche gevechtslinie strekte zich in deze dagen uit van iets

benoorden Bazel tot iets ten Westen van Brussel. De hoofdmacht daar-van moeten we ons denken in het midden, n.l. de legers, aangevoerd

door de Kroonprinsen van Beieren en Duitschland en door den Her-tog-troonopvolger Albrecht van Wurttemberg. De linkervleugel, daar tenZuiden van, werd gecommandeerd door Maarschalk von Heeringen, ter-wijl de rechtervleugel, die zeer sterk was, bestond uit de legermach-ten onder bevel van de generaals von. Hausen, von Billow en von Kluck.

Hoe deze laatste drie er in geslaagd waren, de op de kaart aange-geven stellingen in te nemen, is reeds besproken. Maarschalk von Hee-ringen was er niet in geslaagd post te vatten op Fransch grondge-bied. Integendeel, hij was door sterkere vijandelijke krachten van de

grens teruggedrongen tot voorbij, d. i. ten Oosten van Miihlhausen, inden Elzas. Over die gevechten is ook reeds met een enkel woord ge-wag gemaakt. Hier waren niet de Duitschers, doch de Franschen deaanvallers. Den 7den Augustus overschreden ze van Belfort uit de grensen verdreven bij Altkirch de Duitsche bewakingstroepen. Den volgen-den morgen bereik ten de aanvallers al strijdende de groote, maar openstad Miihlhausen, die ze onder de kreten: „naar Berlijn!" bezettenEen ooggetuige zag hen doortrekken en zegt, dat hun sterkte ongeveereen legercorps bedroeg. Lang duurde het evenwel niet. Reeds den vol-genden dag k-kamen de Duitschers tot dicht bij de stad terug. Welwerden ze voorloopig nog door de Franschen tegengehouden, doch hungranaten vielen er hinnen en verwoestten vele huizen. Op den duur won-nen ze terrein en den lOden ontruimden de Franschen de stad weer.De verliezen aan beide zijden waren naar verhouding tot het aantalvrij groot, trein op trein met gewonden moesten vandaar hun droeve

lading vervoeren.De inval der Franschen eindigde evenwel hiermede niet, ze ble-

ven op het Duitsche grondgebied, terwijl ze dat meer Noordelijk door

de passen der Vogezen, o. a. die van Saales, eveneens betraden. Zewisten daarbij op de vooruitgeschoven troepen uit de vesting Straats-

— 60 —

burg het meegebrachte geschut te veroveren. Ook een paar vaandelsvielen bij een enkele van al deze gevechten in hun handen, terwijl tenslotte de tweede bezetting van MUhlhausen er het gevolg van was,zoodat op het einde van deze periode hun geheele rechtervleugel opvijandelijk grondgebied stond .

Tegenover den kroonprins van Beieren, die door de zoogenaarade

,''' ..._•,, 4,,...0 4,„..... ......

_e– Osfencre --.\. /in/wet-pen .., % 44,.......... .9 \

*1 •IGent 1 /

40/sz'• •\ Leuven • \.,I ermaacie •

i.,..... KorfryA 43RIVilleThienez. •tHeLgjeLnk /11.2"4"/�"h/i

*\

.....–.....Doorwek G_,-- * n , ,,, Z lie A

Be/yen. i t 7, bre1k. r*-----• 5°' Charleroi

u6i.-2-iqe `-_, De:7ent

O

C.

1/4

• reslingen..PutIsche Ayers ey, het' ebed®der eersie (tree coekeit

Trouee de la Moselle, d. w. z, den toegangsweg tot Frankrijk landsde Moezel, trachtte op te rukken in de richting van de vestingen Nancyen Toul, behaalden de Franschen niet zooveel successen. Aanvankelijk

zelfs drongen de Duitschers bier in Frankrijk door en bombardeerdenhet stadje Pont a Mousson, a an de Moezel, ten Noorden van Nancy.Een paar dagen later evenwel wer den ze teruggedrongen en bezetten

Kroonprins van Beieren.

Generaal VON HEERINGEN.

— 61 —

de Franschen enkele plaatsjes overde grens, waarbij ze een deel vande bagage hunner vijanden zou-den bemachtigd hebben. Doch ookdie voordeelen waren niet van blij-venden card, want in denzelfdentijd, dat ze Miilhausen voor dentweeden keer innamen, werden zeNoordelijker over de grens terugge-dreven. Den 21sten. Augustus stondendus beide partijen evenwijdig met degrens, elk op eigen grondgebied.

Het Leger van den Duitschenkroonprins had daarentegen meersucces in zijn strijd tegen de Fran-sche afdeelingen, die hem den op-marsch betwistten. Hij rukte op tenNoorden van Metz, gedeeltelijk

over Duitsch, gedeeltelijk over Luxemburgsch en Belgisch gebied. Alspoedig wist hij de grens bij Briey te overschrijden en dat stadje te be-zetten. Een paar dagen later trok hij, onder allerlei schermutselin-gen, voorbij de kleine Fransche vesting Longwy, die ingesloten werd.Onder de schermutselingen waren de belangrijkste die bij de Othain, een

klein riviertje, dat Westelijk vanLongwy stroomt en later zich in deMaas stort, en bij Lagarde. Bij ditdorp werd door de Franschen eenhardnekkigen tegenstand geboden,waarbij z; zich in huizen en loopgra-ven verschanst hadden. Tot zelfs opden kerktoren stonden mitrailleuses.Het Duitsche geschut bombardeerde

het dorp, dat grootendeels platge-schoten werd, en na een bajonet-aan-val en een flankbeweging werden deFranschen op de vlucht gedreven.

Aansluitende aan het gevechts-front van zijn Beierschen collega,stond kroonprins Wilhelm dus tenslotte gedeeltelijk op Fransch, ge-deeltelijk op Belgisch grondgebied,

terwijl voor hem, vooral op het laatst-genoemde, dicht bij de Maas, een ter-rein lag, dat niet zoo gemakkelijk

Hertog ALBRECHT VAN WURTTEMBERG.

1 keij ge

Generaal VON KLUCK.

—62—

te verdedigen was en waar dus doorde zoogenaamde „Trouóe" van deMaas of van Stenay een toegangswegnaar Frankrijk loopt. Achter hembleef echter de vesting Lonkwy zichnog eenige dagen moedig verdedigen.

Rechts van dit leger was deHertog van Wurttemberg langzaamWestwaarts opgeruktr,- zonder veelstrijd, maar des te meer bemoeilijktdoor het zware bergachtige terrein,dat het moest passeeren. Ook hijstond op het einde der eerste drieweken vlak bij de Maas, Welke ri-vier door zijn rechterburen, von Hau-sen en von Billow, zelfs reeds bereiktwas, dock om die te bereiken, moesthij eerst nog een zijtak, de Semois,over trekken.

Het Fransche leger stond overalvlak tegenover al deze legermach-

ten, zooals door de vele kleine gevechten voldoende aangetoond is.Meer Westwaarts, tegenover von Kluck, zal de tusschenruimte wat groo-ter geweest zijn. Sterke afdeelingen zullen op deze uiterste linkervleu-gel van de Franschen niet gestaan hebben. Evenwel marcheerden daar-heen de Engelsche landingstroepen, die met de grootst moge

heimzinnigheid in Havre, Boulogne-

sur-Mer en Duinkerken aan wal ge-bracht werden en Wier aanwezig-heid eerst bekend werd, toen ze reedsin het vuur geweest waren. Tevenskan met stelligheid worden aange-nomen, dat ook Fransche verster-

kingen hierheen gezonden werden.Zooals ook reeds opgemerkt is,

valt er van het Oostelijk oorlogster-rein in deze periode weinig belang-rijks te vermelden, daar de legerszich hier op groote afstanden vat.elkaar concentreerden. Evenwelclient het terrein hier eenigszins uitvoerig besproken te worden. Zooals

op de kaart te zien is, dringt Rus-land in het midden diep in het ge-

— 63 —

zamen.lijke gebied van Duitschland en Oostenrijk doo-.c. Dit allerweste-lijkste deel van Rusland, Polen genaamd, ligt dus uiterst gevaarlijk,char het van drie zijden gelijktijdig binnengetrokken kan worden. Omhet verlies van dit gebied tegen to gaan, heeft de Russische Generale

Staf van de hoofdstad Warschau een groote en sterke vesting ge-maakt, waar voortdurend een groot garnizoen ligt, en waar in oor-logstijd onmiddellijk eenige legercorpsen ter verdediging gemobiliseerdworden. Een aanval kan van Warschau uit in het eerste gedeelte vanden oorlog niet gedaan worden, vandaar dat de Duitsche en Oosten-

— 64 —

rijksche grenzen ten Westen, ten Noorden en ten Zuiden ervan aan-vankelijk Been gevaar loopen. Duitschland, dat gedurende lien tijd inde eerste plaats voor zijn Westgrens heeft te zorgen, kan dus hier vol-staan met zwakke afdeelingen, die zelfs nog wel aanvallend te werkzullen kunnen gaan. In het Noorden daarentegen ligt de Pruisische pro-vincie Oost-Pruisen gevaarlijk, daar het een zeer lange grenslijn tegenRusland heeft en wel tegen enkele van de dichtstbevolkte deelen daar-van, waar Wilna een belangrijk middelpunt is van spoorwegen en duseen voornaam centrum voor de concentratie der troepen.

Het is dus te verwachten, dat Duitschland in dit gebied een aan-val zal hebben te doorstaan, waarbij waarschijnlijk, echter niet voor-dat de eerste maand van den oorlog voorbij is, sterke Russische le-gers gelijktijdig van uit het Noorden, Oosten en Zuid-Oosten zullen

aanrukken. Al dadelijk zal ook de Russische ruiterij trachten zoo diepmogelijk in Oost-Pruisen door te dringen, om de spoorwegen en tele-graaflijnen te vernielen en den Duitschers moeilijkheden te veroorzakenbij het verzamelen van hun Leger en het approviandeeren daarvan. Te-vens ook om zooveel mogelijk den te velde staanden oogst te vernie-tigen, om de voedingskwestie in Duitschland, waarvoor Oost-Pruisen eenbelangrijke korenschuiir is, moeilijk er te maken.

Daarom zal Duitschland in dii gebied het grootste gedeelte vanzijn voor de Oostgrens beschikbare macht . moeten samenbrengen, endaarmede een vijandelijke opmarsch zoo mogelijk tegenhouden, totdatdoor een beslissende overwinning in het Westen meerdere troepen be-schikbaar worden, en een tegenaanval ondernomen kan worden. Die ver-dediging wordt gemakkelijk gemaakt door de vesting Konigsbergen endoor den card van het land, dat zeer moerassig is, vol meren en hieren daar begroeid met groote wouden.

In het Zuiden bevindt zich de Oostenrijksche provincieOok deze ligt blootgesteld voor een Russischen aanval, waartoe de

troepen uit geheel Midden- en Zuid-Rusland aangevoerd kunnen worden.Evenwel daar Oostenrijk spoediger gereed kan zijn dan zijn tegenstan-der, zal van hier uit, speciaal van uit het Westelijk gedeelte er van.,vermoedelijk een inval in Polen worden gedaan, om Warschau te ne-men, waarbij ze hulp kunnen krijgen van, wel is waar zwakke, Duitschetroepen, die van uit de vestingen Thorn, Posen en Breslau Ruslandzullen binnenrukken.

In de Oosthelft van Galicie zal een tweede Oostenrijksche leger-

macht verzameld worden, om te verhinderen, dat het eerste in de flankzou worden aangetast. De vestingen in dit gebied, komen voorloopigweinig in aanmerking, daarover kunnen we dus nu z-wijgen.

Wat nu de gebeurtenissen op dit -uitgebreide oorlogstooneel gedurendede eerste drie weken betreft, kunnen we kort zijn. Van den eersten dig

of aan hadden grensgevechten plaats, vooral hij spoorwegstations. Het

— 65 —

waren vooral de Kozakken, die daarbij van Russische zijde optraden\Teel succes hadden ze daarbij niet, evenmin in Oost-Pruisen als inGalicie. De Oostenrijksche berichten evenwel, als zouden ze daarbij ge-weldige verliezen hebben geleden, zullen stellig uit de lucht gegrepenzijn. In zoo groot aantal traden ze nooit gelijktijdig op, en overeen-

komstig hun vechtwijze, trokken ze zich steeds terstond terug, zoodraze op sterken tegenstand stuitterL

In West-Polen werd door de Duitschers uit het Westen een invalgedaan, waarbij over de geheele grenslengte een strook Russisch ge-bied bezet werd, voornamelijk in het Zuidelijk gedeelte, en wel tot aande rivier de Warthe; o. a. behoorde daartoe de vrij belangrijke fabriek-stad' Kalisch.

Nog Zuidelijker drongen de Oostenrijkers van uit West-Galicie Rus-land binnen en bezetten daarbij een uitgestrekt gebied van de pro-vincies Kielce en Petrikow, beide ten Westen van de Weichsel gele-

gen, terwijl ook aan weerszijden van die rivier hun troepen opruktennaar Warschau, zonder daarbij veel tegenstand te ondervinden. Directgevaar liep laatstgenoemde vesting evenwel niet, daar ook deze inval-lers aanvankelijk slechts uit betrekkelijk zwakke afdeelingen bestondenen eerst na een paar weken de opmarsch van de hoofdmacht een aan-yang kon nemen.

Op het einde van de eerste Brie weken evenwel, moest deze machteen zwenking naar het Oosten ma ken., daar van uit die richting eensterk Russisch leger kwam oprukk en. Dat was vrij onverwachts, wantniemand had gedacht, dat de Russische mobilisatie vOOr minstens eenvolle maand na de oorlogsverklaring gereed zou zijn. De milliarden,die Rusland in de laatste jaren van Frankrijk voor militaire doeleindenhad geleend, waren dus goed besteed, en daardoor de magazijnen goedvoorzien van het noodige voor de uitrusting der troepen. Bovendien

werkte de bevolking zelf krachtig mede. De Duitsche- en Oostenrijkscheberichten, die vertelden dat de Russen den oorlog beschouwden metonverschilligheid en zelfs met afkeer, berustten niet op waarheid. In-tegendeel: geloofwaardige correspondenten, die zich in Rusland bevon-den, schreven, dat er een gevveldige geestdrift voor den krijg bestond.De verklaring daarvoor is gemakkelijk te vinden. Sinds jaren was hetyolk den haat tegen Duitschland ingeprent door de pers en door de gees-telijkheid, op last van de overheid, terwijl het panslavisme meer danvoldoende geweest was om in Oostenrijk, den onderdrukker van Slavi-sche volken, als Serviers, Tsjechen, Roetheenen enz., den erfvijand vanhet geheele Slavendom, dus van Rusland in de eerste plaats, te zien.

Behalve de frontverandering van het Oostenrijksche leger, duiddeook een krachtige inval in Oost-Pruisen op het spoedig geheel gereedzijn der Russen. Na, de mislukte ruiteraanvallen, waarbij evenwel vrij

wat schade werd aangericht, hadden ze dit Duitsche gewest nogal met

— 66 —

rust gelaten, totdat plotseling den 19den Augustus een sterke leger-macht de grens overtrok en het belangrijke station Gumbinnen bezette.

We 'kunnen dus verwachten, dat al dadelijk bij het begin van detweede oorlogsperiode, zoowel in het. Noorden als in het Zuiden vanhet Oostelijk oorlogsterrein, groote gebeurtenissen zullen plaats vin-den, die niet zouden nalaten hun invloed ook in het Westen te doengevoelen.

In het Zuid-Oosten van Europa brachten de eerste drie Aveken nietveel belangrijks. De voorgenomen straf-expeditie van Oostenrijk tegenServie werd wel begonnen, maar met aanzienlijk geringer krachten,

Bewoners van verwoeste Oost-Pruisische steden vluchten naar 't Westen.

dan aanvankelijk de bedoeling geweest was. Een deel der troepen moestnaar het Noorden gezonden worden, een ander deel gebruikt wordenvoor bewaking van de kusten der Adriatische Zee.

Na tallooze schermutselingen met ongeregelde Servische benden inBosnie en een herhaald bombardement van de Servische hoofdstad Bel-grado, trokken eindelijk den 14den Augustus, dus 21/2 week na de oor-logsverklaring, de Oostenrijkers over de Drina het vijandelijk gebied bin-nen, doch met zeer weinig succes. Hoewel de berichten van weers-zijden met elkaar in strijd zijn, is het toch voor zeker aan te nemen,dat ze er vOOr den 2lsten weer uit verdreven werden. Vermoedelijktrouwens had deze inval Been ande r doel, dan zoo lang mogelijk een

— 67 —

.aanvallend optreden der Serviers tegen te houden. De oorlog tegen Rus-land toch was thans voor Oostenrijk hoofdzaak; werd die gewonnen,of kon Duitschland een grootere troepenmacht naar het Oosten zen-den, dan zou als het ware vanzelf ook Servie het onderspit moetendelven.

Te verwachten is dus, dat Oostenrijk tegen Servie niet aanvallendte werk zal gaan, evenmin als tegen Montenegro, maar dat het zichzal bepalen om zijn grenzen te verdedigen aan den kant van Sau enDonau en in Bosnie, tot het bezetten van sterke stellingen, om daarhet vooruittrekken der Serviers te verhinderen.

Ter zee hadden gedurende het eerste tijdperk geen gevechten vanbeteekenis plaats. De Russische vloot werd door de Duitsche opge-sloten in de Finsche golf, waaraan de hoofdstad St. Petersburg ge-legen is, en waar ze veilig lag be schermd door de kanonnen der ves-tingen, door mijnen in het vaarwater en door daarin tot zinken ge-brachte schepen. Ook een Nederlandsch schip, de Alcor, werd daarvoorbij de haven van Hango in den grond geboord. De Duitsche oorlogssche-pen beschoten daarna de haven Libau en bleven verder rondkruisen.

De Oostenrijksche werd eveneens opgesloten en wel in de AdriatischeZee, terwijl het drietal Duitsche schepen in de Middellandsche Zee,n.l. het pantserschip GOben, de kruiser Breslau en de kanonneerbootPanther, er in verhinderd werden zich daarbij te voegen. Ze wistenevenwel aan de hen vervolgende Fransche- en Engelsche oorlogsschepen

te ontsnappen en zelfs nog een paar Algerijnsche havens te bombar-deeren. (Algiers is n.l. een. Fransche bezitting, gelegen op de Noordkustvan Afrika). Daarna slaagden ze er in de Italiaansche haven Messinate bereiken, waar ze, zooals geoorloofd is, enkele uren bleven en hunkolenvoorraad aanvulden, en vluchtten vervolgens Oostwaarts. De Pan-ther liep een Turksche haven in Syrie binnen, de beide and ere ontkwa-men veilig door de Dardanellen naar Constantinopel, waar ze aan Tur-kije werden verkocht.

De Oostenrijksche schepen bombardeerden nog de Montenegrijnschehaven Antivari, doch werden daarna nog meer Noordwaarts opge-jaagd, waarbij een er van, de kruiser Zenta, door de Franschen in dengrond geboord werd en waarna de laatsten een paar -Oostenrijksche ha-vens beschoten.

In de Noordzee, het voornaamste oorlogsterrein ter zee, trokkende Duitsche schepen zich terug in den hoek achter Helgoland, waar-over reeds gesproken is. De Engelsche scheepsmacht kruiste voortdurendheen en weer en achtervolgde alle Duitsche schepen, die zich op hetruime sop waagden. Toth slaagden laatstgenoemden er in een grootaantal mijnen te leggen in de buurt van de Doggersbank, waardoor tal-rijke, zoowel Engelsche als neutrale, ook Nederlandsche, handelsschepenen visschersbooten vergingen. Een der mijnenleggers, de Koningin Luise,

— 68 —

werd bij haar luguber werkje verrast door den Engeschen kruiser Amphionen tot zinken gebracht. De laatste evenwel kwam vlak daarna zelf_ inaanraking met een mijn en verging eveneens.

Enkele dagen later poogde een flotilje Duitsche onderzeeers eenaanval op Engelsche kruisers en torpedo-jagers te doen, ze werden ech-ter opgemerkt, zoodat hun poging mislukte en ze, achtervolgd door deEngelschen, naar Helgoland moesten terugvluchten, waarbij een ervari,de U. 15, in den grond geboord werd en met man en muffs verging.

Buiten Europa, op de Oceanen, waren toen nog enkele Duitschekruisers overgebleven. Hun vijanden maakten jacht op hen, doch voor-loopig tevergeefs. Een brief uit onze kolonie Curacao maakte 'er mel-ding van, hoe eën van die vervolgde schepen daar aankwam, terWijitwee onzer oorlogsschepen, de Heemskerk en de Kortenaer, daar vooranker lagen. Volgens het zeerecht mocht de Duitscher de haven bin-nenkomen en daar hoogstens 24 uur blijven, zonder dat daardoor deneutraliteit zou worden geschonden. Onze commandant, die evenals deDuitsche, niet zeker wist of er ge en oorlog ook tusschen ons land enDuitschland was uitgebroken, liet onmiddellijk alle kanonnen laden enop den bezoeker richten, die eerst na de belofte, ingeval er berichtkwam van een uitgebroken krijg, zich dadelijk, zonder slag of stoot tezullen overgeven, binnengelaten werd. Spoedig evenwel kwam telegra-fisch bericht, dat wij nog steeds vre de hadden, zoodat de vreemde krui-ser na een kort oponthoud weer k on wegstoomen.

Deze kruisers maakten, evenals enkele in hulpkruisers veranderdegroote mailbooten, jacht op vijandelijke koopvaardijschepen, zonder ech-ter, achtervolgd als ze zelf werden, er veel te kunnen icemen.

Anders was het evenwel met Engelschen. In een paar weken had-den ze tallooze Duitsche en Oostenrijksche koopvaarders in voile zeebemachtigd, terwijl eveneens tallooze in hun havens en die van hunbondgenooten in beslag genomen werden. Andere bleven in neutrale ha-vens liggen, of wisten die al vluchtende te bereiken. Zoo lagen er spoe-dig vele in Noord-Amerikaansche havens en in die van de Zuid-Ameri-

kaansche Staat Brazilie. Ook in Nederlan.dsche en Nederlandsch-Indi-sche havens, vonden verschillende een veilige schuilplaats.

Het gevolg evenwel was, dat de geheele Duitsche zeehandel stop-gezet werd en dat daarmede een belangrijke bestaansbron van dat yolkhad opgehouden te bestaan.

Maar bovendien werden ook neutrale schepen verhinderd Duitscheproducten en goederen, voor Duitschland bestemd, te vervoeren. Daar-door werd niet alleen aan tienduiz enden reservisten belet zich naarhun vaderlarid te begeven, maar werd ook alle invoer van over zee naarDuitschland onmogelijk gemaakt. In hoeverre dat een ramp voor datland zal zijn, moet de toekomst le eren. Een felt is het evenwel, dat

het bijv. Lang niet genoeg tarwe v erbouwt om in de behoefte te voor-

zien. Voor brood zal het dus bijna, geheel op rogge zijn aangewezen,en ook daarvoor reikt de hoeveelheid, met de tarwe samen, niet voorhet geheele jaar. Mogelijk is dus, dat de stille hoop der Engelschen,dat bij een eenigszins langen duur van den oorlog hongersnood in hetvijandelijke land zal uitbreken, in vervulling zal komen. Door neutralelanden als Nederland, Denemarken en Zweden kan Duitschland zijngraanvoorraad niet aanvullen, want daar is overal de uitvoer verboden,omdat ze zelf ook aangewezen zijn op van over zee aangevoerde voor-raden. Bij ons houdt de regeering tenminste een uiterst scherp toezicht,dat het verbod niet wordt overtreden.

De maatschappelijke toestand iced dus reeds, tenminste in Duitsch-land en stellig ook in Servie, geese ldig onder den oorlog, terwijl ookin andere krijgvoerende landen op allerlei gebied de nadeelige invloedwerd ondervonden.

Duitsche mu nitie-colonne.

Doch ook in neutrale staten, als de onze, leed men onder denwereldstrijd. Men denke slechts aan de opwinding en vrees der eerstedagen, toen de spaarbanken bestormd werden door menschen, die hunspaarpenningen wilden opvragen, to en de Nederlandsche Bank niet instaat was het aangeboden papieren geld te verzilveren en duizendenin lange rijen voor de kantoren stonden te wachten, tot hun beurt kwam.

De winkels toch, die . ook al bestormd werden, leverden slechts tegenklinkende munt. Doch die eerste verwarring was spoedig ten einde.Toen echter begon het dreigende spook der werkloosheid en armoedeop te doemen. Vele fabrieken moesten stopgezet worden, omdat de be-noodigde grondstoffen niet meer, of slechts tegen te hoogen prijs kon-den worden verkregen, of hun pro ducten niet meer verkocht kondenworden.

— 70 —

In de havens was het nog erger. In die van Rotterdam kwam ge-middeld niet meer dan het vierde deel van het gewone aantal sche-pen binnen. De bootwerkers waren grootendeels overbodig geworden,en met het werk hield ook het middel op om het gezin het noodigete geven. Zoo ontstond met de werkeloosheid overal de armoede. Welwerden groote geldsommen bijeengebracht en trachtte de overheid, doorhet beginners van allerlei werken, de ergste nood te lenigen, maar ge-heel voldoende kon dat toch niet zijn.

En niet alleen de arbeiders, maar ook de nijvere burgers uit den mid-denstand, wier zaken geheel of gedeeltelijk stil stonden, leden onderden oorlog. Stellig zal in menig gezin uit die kringen, in stilte ellende-geleden zijn, ellende, die op den duur nog grooter zal worden. Ge-lukkig, dat ook hier de regeering door wijze maatregelen den ergstennood wist te voorkomen.

Zelfs door de rijken, bezitters van effecters, groote kooplieden enindustrieelen, werden verliezen gele den, die zich vooral uitten door hetleegblijven van vermakelijkheden en het aanschaffen van luxe-artikelen.De couranten stonden vol met advertentien, waarin automobielen, mo-

torrijwielen, booten enz., te koop werden aangeboden.De geheele wereld door lieten zich de gevolgen van den uitgebroken

oorlog gevoelen en lang niet alleen door den strijd in de kolonien oftusschen de verspreide schepen der oorlogvoerende partijen. Overal

tobde men met wissels, die niet betaald werden, goederen, die niet,aankwamen, producten, waarvoor geen koopers waren of geen middelen

om ze te Nervoeren.In Brazilie bleef men met de koffie zitten, die nu begrijpelijker

wijze niet naar Hamburg of Bremen (Duitschland) kon wordP,n verzon-

den, 'in Chili met de salpeter, die daarheen placht te gaan. In deVereenigde Staten van Noord-Ameilka was men ongerust over de duizen-den, die als toeristen zich in Europa bevonden, en wier cheques nietmeer uitbetaald werden, millionairs, die in Zwitserland of elders zaten„tijdelijk even arm als de armsten, of liever nog armer, daar ze nooitgeleerd hadden zich te bekrimpen. Een oorlogsschip met goud geldwerd uitgezonden om in Nederland, waarheen al deze slachtoffers vanhet noodlot langzamerhand met hulp van de consuls en gezanten van hun,land vervoerd werden, hun de middelen te verschaffen, hun schulden

te betalen en hen in staat te stellen naar Amerika terug te reizen.Als de tijden niet zoo tragisch waren, zou men bijna gelachen heb-

ben om deze arme millionairs, met credietbrieven van duizenden dol-lars, die waardeloos geworden waren, en die due zonder cent op zak

waren.De arme Javanen leden ook onder de tijdsomstandigheden. Allerlei

cultures krompen hun bedrijf in en ontsloegen hun werkvolk. Hunhoofdvoedsel, de rijst, die ze zelf in niet voldoende hoeveelheid ver-

-71—bouwen. (er zijn 30 millioen hongerige monden te vullen), werd vandag tot dag duurder, want het was de vraag of aanvoer uit Achter-Indie wel mogelijk zou zijn. Trouwens, ook daar, waar anders grooteovervloed was, stegen de prijzen wegens de groote vraag van uit Europa.

Ook daar nam de regeering goede maatregelen. Maar zouden dieop den duur voldoende zijn? We zullen het hopen.

Hiermede kunnen we van de eerste oorlogsperiode afstappen, enovergaan tot een nieuw hoofdstuk. Daarin en in het volgende zullen we be-handelen den strijd op de hoofdtooneelen van den oorlog, n.1. dien in hetWesten tusschen de Duitschers en het verbonden Fransche- en Engel-sche leger, die in het Noord-Oosten tusschen de Russen en de Duitschersin Oost-Pruisen en dien in Galicie en Zuid-Polen tusschen eerstge-noemden en de Oostenrijkers. Als eindpunt er van zullen we nemenhet tijdstip, waarop de Duitschers gedwongen werden hun opmarschin Frankrijk te staken en zich een eindweegs terug te trekken.

De gebeurtenissen in den rug van het Duitsche leger in het Noor-den van Belgie, de strijd van Oostenrijk tegen Servie, de oorlog terzee en buiten Europa komen dan naderhand wel ter sprake.

HOOFDSTUK V.

De Duitsche stormloop tegen Frankrijk.

In het vorige hoofdstuk stelden we de positie der Duitsche legersvast na het tijdstip, waarop ze gereed stonden den algemeenen aan-val tegen Frankrijk te beginnen, terwijl het Belgische leger op Antwer-pen terug gedrongen was en voortaan, mits goed bewaakt, geen hin-derpaal daarvoor uitmaakte.

We zullen nu goed doen even in het kort te bespreken, Welkemoeilijkheden, behalve het Fransch e leger zelf, ze op hun weg naar hethart van Frankrijk, Parijs, zullen hebben te overwinnen.

Wat het Oostelijk gedeelte der Fransche grenzen betreft, deden wijdat reeds. Daar bestaat een z eer sterke verdedigingslinie Tangsde rivieren Moezel en Maas met de groote vestingen Verdun, Toul enNancy, onderling door een rij van sperforten verbonden. Meer Zuid-waarts, waar bovendien het bergachtige terrein groote hinderpalen aan-biedt, bevinden zich de vestingen Epinal en Belfort, met daarachter ge-legen in tweede linie nog Langres, Dijon en Besancon. Om dus vandeze zijde of naar Parijs te kunnen trekken, moeten eerst ern of meerhiervan worden genomen, wat in verband met de -werkzaamheid van heter bij geplaatste gedeelte van het Fransche veldleger, niet zoo heel ge-makkelijk zal gaan.

Het was dan ook, zooals reeds opgemerkt is, juist om aan diemoeilijkheden te ontkomen, dat de opmarsch van een groot gedeelteder Duitschers zich richtte door Luxemburg en Belgie. Aan die zijdezijn n.l. de natuurlijke en kunstmatige hinderpalen niet zoo talrijk en.sterk. Alleen vlak ten Noorden van Verdun ligt een bergachtig ter-rein, doorsneden door de Maas met zijn zijrivieren, de Chiers in Frank-rijk en de Semois in Belgie, waarvan de overgang, behalve door delegers, verdedigd wordt door verschillende vestingwerken, zooals dievan Longwy, Montmedy, Ayvelles, Mezieres, Rocroi en Givet. De legersvan den Duitschen Kroonprins en van den Hertog van Wurtemberg

moesten eerst deze linie forceeren om den weg naar Parijs te kunnen

inslaan, en ook om Verdun aan de Noord- en Westzijde te kunnen in-

— 73 —

sluiten. Verder Westwaarts ligt bovendien op den weg van den eerst-genoemde het Argonnenwoud, een gebergte, dat reeds meermalen inde geschiedenis een leelijke sta-in-den-weg gebleken is. Voor denlaatstgenoemde ligt echter, als hij eenmaal de Maas overschreden heeft,een breed open terrein.

Verder Westwaarts, dus in het gebied, waar de drie legers van denDuitschen rechtervleugel, die van von Hausen, von Billow en von Kluck,

Duitsche belegerings-houwitser.

Frankrijk willen binnenvallen, liggen slechts een paar groote vestingen,Maubeuge en Rijssel, op grooten afstand van elkaar, terwijl behalve dezeer zich maar enkele kleinere forten bevinden. Bergen zijn bier niet,hoogstens lage heuvels. Deze legers zullen dus betrekkelijk gemakkelijkkunnen oprukken, tenzij ze daarin worden verhinderd door het Fran-sche (en Engelsche-) leger tegenover hen.

Eenmaal deze grenslinie gepasseerd, vinden ook zij een open terrein5

— 74 —

voor zich en kunnen dus verder in ern linie met den Hertog van Wur-temberg Zuidwaarts trekken, terwijI de Duitsche Kroonprins, met zijnleger tom Verdun heentrekkende, hen verband zal doen houden met hetDuitsche leger, dat van het Oosten uit zal trachten Frankrijk binnente trekken. Daarbij tdient nog opgemerkt te worden, dat, als een vande vijf Westelijke legers de eerste, bovenbeschreven verdedigingslinieder Franschen weet door te breken en het vijandelijke leger voor zich uitte drijven, de tegenover de andere vier strijdende Fransche afdeelin-gen vanzelf zullen moeten terugtrekken, daar ze anders omgetrokkenzouden kunnen worden.

Evenwel tusschen lde eerste verdedigingslinie en Parijs ligt nog eentweede, waarvan de vestingen Reims, Laon en La Fere langs een kring-vormige heuvelrij, de zoogenaamde Falaises van de wijnrijke provincieChampagne, deel uitmaken, terwij1 took de rivieren Oise en Aisne, methun talrijke zijrivieren, die dit gebied doorstroomen, evenzoo vele hin-dernissen voor den invaller opleveren. Meer naar het Westen sluitzich aan ideze vestingrij aan de zoogenaamde Somme-stelling, langs derivier van dien naam, die door Noord-Frankrijk loopt en in het Ka-naal uitmondt.

Eerst als hij ook deze tweede linie genomen heeft, ligt de wegnaar Parijs voor den invaller open. Frankrijk's hoofdstad is evenwelgeen open stad, ,doch een geweldig versterkt vestingwerk, dat ver-dedigd wordt door een groot aantal zeer sterke forten en bovendiendoor een legermacht, die minstens 200.000 man telt, afgezien van hetgroote veldleger, dat in de nabijheid manoeuvreert en een belegeraarzal trachten in den rug aan te vallen. Mocht het zoover komen, datParijs een belegering heeft te doorstaan, dan is het vroeg genoeg, ,omeen nadere beschrijving er van te geven. Thans kunnen we volstaanmet de wetenschap, dat het geen stad is, die zoo maar door een enkelenstormloop te bezetten is.

Met deze kennis toegerust, zullen we gemakkelijk de bewegingen derverschillende legers volgen kunnen.

De tweede oorlogsperiode werd dadelijk ingezet met verwoede ge-vechten over het geheele front, van ode Vogezen tot bewesten Bergenin Henegouwen.

In het Zuiden werd voor den 20sten Augustus door de Fran-schen een aanval beproefd op 'de stellingen van den Kroonprins vanBeieren, dock, na een aanvankelijk succes, werden ze op dien datumteruggeworpen bij Dieuze, ten Oosten van Luneville, een stad, dichtbij de grens, aan de Meurthe, in de buurt van Nancy. Volgens deDuitsche berichten was het meer een vlucht dan een terugtocht vande Franschen, terwijl verscheidene batterijen door de Duitschers zou-den zijn veroverd. Dat moet evenwel overdreven zijn., want vêr rukten deoverwinaars niet voorwaarts: eerst den 23sten Augustus werd Luneville

— 75 —

door hen bezet, wat een geweldige feestvreugde under de zegevierendesoldaten tengevolge had. Bewesten en Bezuid-westen Luneville echterwisten de Franschen zich staande te houden.

Meer Noordelijk kwam het in de streek tusschen de steden Verdun,Diedenhofen (in Duitschland, ten Noorden van Metz), Longwy en Longu-yon tot een botsing tusschen het leger van den Duitschen Kroonprins,welks linkervleugel door 'dit gebied Frankrijk Wilde binnentrekken_ ende Franschen, die hem aanvielen. De Duitschers hadden Longwy be-reikt, terwij1 hun vijanden oprukten van de lijn Verdun-Montmedy. Delaatsten drongen aanvankelijk vrij per Oostwaarts door, dock op den22sten Augustus werd hun linkervleugel teruggeworpen op het stadjeVirton, halfweg tusschen Longwy en Montmedy gelegen. Dit succesder Duitschers noodzaakte de Fransche rechtervleugel om zich even-eens terug te trekken. De vesting Longwy, die nu in den rug tier Duit-schers lag, werd door hun achterhoede ingesloten ,en gebombardeerd.

Op den 23sten Augustus werd de strijd hervat, waarbij de Fran-schen andermaal teruggedrongen werden en wel naar het reeds ge-noemde riviertje de Chiers, waar ze krachtigen weerstand boden aanhet oprukkende vijandelijke leger. Dat werd hun vergemakkelijkt, ,door-dat de Duitsche linkervleugel, die zich meer Zuidelijk be yond en zichgereed maakte hen van ter zijde aan te vallen, bij Etain werd ver-slagen door een Fransche, uit Verdun te hulp gekomen, legermacht.Dit zou groote gevolgen gehad hebben, als niet juist op tijd verschetroepen uit Metz de wijkende Duitschers ondersteund hadden, waar-

door ze stand konden houden.Eindelijk, den 25sten Augustus, werden de Franschen uit hun stel-

lingen verdreven, en gedeeltelijk teruggedrongen op de heuvels (Cotesde la Meuse) ten Oosten van Verdun, gedeeltelijk naar .de rivier de

Maas zelf, zoodat in (dit gebied de Duitschers de grens overschredenhadden en de Franschen zich hadden moeten terugtrekken op huneigenlijke verdedigingslijn.

Ook de vesting Montmedy was nu in den rug van de overwinnaarsgelegen en dus omsingeld. Beide waren natuurlijk lastig doordat hetaanvoeren van levensmiddelen Tangs een tweetal spoorwegen er door be-let werd. Ze moesten dus zoo spoedig mogelijk genomen worden. Daar-mede werd de zware artillerie belast en na eenige dagen van een ge-weldig bombardement op Longwy, waarbij het reeds van te voren doorde bevolking verlaten stadje geheel vernield werd, en het geschut vande vesting ten slotte op slechts een kanon na onbruikbaar was gescho-ten, stemde de commandant van de dappere bezetting, overste Darche,er in toe te onderhandelen. Deze besprekingen hadden in een auto,vlak bij de vesting plaats en leidden tot de volledige overgave.Overste Darche, Wien de Duitsche Kroonprins, uit eerbied voor zijnheldhaftig gedrag, den degen liet behouden, en zijn mannen, 3700 in

aantal, waarvan. 600 gewonden, werden in krijgsgevangenschap naarDuitschland gevoerd.

De tweede vesting, Montmedy, hield het nog eenige dagen uit,doch de toestand daarbinnen was -weldra zoo hachelijk, dat de comman-dant den 30sten Augustus besloot een uitval te doen, om te trachtenzich met het garnizoen een weg te banen dwars door Duitsche linieheen naar Verdun. Zijn poging mislukte evenwel en hij volgde de be-zetting van Longwy naar Duitschland.

Jets Noordelijker werd intusschen even verwoed gevochten. Daarhad, zooals gezegd is, Hertog Albrecht van Wurtemberg .omstreeksden 20sten Augustus het riviertje de Semois bereikt, nadat hij de Fran-sehe ruiterij voor zich uitgedreven. had. Aan beide zijden van dit rt.

Duitsch belegerings-geschut.

viertje kwam het nu tusschen hem en de vijandelijke hoofdmacht totzeer zware gevechten, waarin hij er ten slotte in slaagde de overwin-ning te behalen en 'door te dringen tot iden Oostelijken never van deMaas, zoodat ,00k hier de Franschen zich op hun eerste verdedigings-linie hadden moeten terugtrekken. Ja, zelfs wist hij een oogenblik hetgrootste gedeelte van zijn Leger over de Maas te voeren, doch werddaarna zoo vinnig aangevallen, dat hij hals over kop naar den ioverkantterug moest vluchten. Daar het evenwel voor de Franschen te ge-vaarlijk was, zich, door hem te vervolgen, te ver vooruit te wagen,gelukte het hem spoedig zijn troepen opnieuw te verzamelen en aanden Oostelijken never post te doen vatten.

Op geheel dit gedeelte van het uitgestrekte slagveld waren dus

-77—over het algemeen de Duitschers in het voordeel, zonder dat echteroverwinningen op groote Schaal behaald waren. Verderop evenwel wa-ren de voordeelen, die door hen verkregen werden, aanzienlijk grooter.Vermoedelijk waren de Franschen in dit gedeelte niet gereed den aan-val te keeren, hetzij door eenige papering in hun organisatie, hetzij, endat heeft meer schijn van waarheid, dat ze hier niet zoo spoedig een zoogroote Duitsche krijgsmacht verwacht hadden.

Terwijl de Fransche troepen de legermachten van von Billow en vonHausen aan de Maas tot bij Namen tegenhielden en Namen zich aanhet einde van deze linie bleef verdedigen tegen de aanvallers, zwenktehet leger van generaal von Kluck van Brussel uit naar het Zuiden. Zijnruiterij manoeuvreerde vex voor hem uit naar het Zuiden, die der Fran-schen en Engelschen voor zich uitdrijvende, waardoor de bewegingenzijner hoofdmacht verborgen bleven. Op ide lijn Charleroi (aan de Sam-bre)—Bergen, stootte hij op het Fransch-Engelsche leger en zoo begonook daar de eerste slag.

Bij Charleroi had de Duitsche aanval ten doel, van het Noordennaar het Zuidon de Sambre over te steken, waardoor dan iook bijDinant de Franschen van de Maas zouden moeten terugtrekken. Hard-nekkig werd door de verdedigers, die van tijd tot tijd aanvallers wer-den, weerstand geboden. Hier wordt voor het eerst gewag gemaakt vande Algerijnsche soldaten ,der Franschen, de Turco's, die met wildenmoed een stormaanval deden op de Duitsche Garde, die tot versterkingder Duitschers op het slagveld verscheen. Beide troepen leden ver-schrikkelijke verliezen, maar het resultaat was, dat ook hier de Fran-schen terug moesten, en wel tot op de lijn Maubeuge—Mezieres.

Meer naar het Westen werd de schok van den Duitschen aanvaldoor de Engelsche hulptroepen der Franschen opgevangen. En waar,in tegenstelling met ide Fransche- en Duitsche legeraanvoerders, ,die alhun bewegingen en daden met het diepste zwijgen omringen, de Engel-sche commandeerende generaal, Sir John French, in een uitvoerig rap-port aan zijn regeering verslag van de gebeurtenissen dezer dagen idoet,lijkt het ons goed, aan de hand daarvan, een uitvoerig verhaal over dekrijgsverrichtingen iop dit gedeelte van het slagveld samen te stellen.

Sir French vertelt idan, hoe hij met zijn leger den 2lsten Augustusuit de treinen gestapt was, die hen van de kust naar de grens vanBelgie gevoerd hadden en hoe hij den volgenden avond, den 22stenAugustus dus, de in overleg met generaal Joffre bepaalde stellingenhad bezet. Zijn macht bestond uit twee legerkorpsen en een cavale-rie-divisie, samen dus ongeveer 80 a 90.000 man, die als volgt ,opge-steld waren: het 2de corps Tangs het kanaal van Conde naar Bergen,het iste ten Oosten daarvan, tusschen Bergen en Binche, in Welke laat-ste plaats zich een brigade cavalerie beyond. Als reserve stond de restvan de cavalerie daarachter, in afwachting tot het 3de legercorps, dat

— 78 —

zich nog op reis beyond. zou zijn aangekomen. Het iste corps werdgecommandeerd door generaal Sir Douglas Haig, het 2de door gene-raal Smith-Dorrien, terwijl generaal Allenby de cavallerie-divisie aan-voerde. Volgens de berichten van den Franschen opperbevelhebber,generaal Joffre, die bevestigd werden door zijn eigen verkenners envliegeniers, was French van meening, dat een vijandelijk leger, tersterkte van een legercorps, met een ruiterij-divisie, tegen hem oprukte,dock dat geen pogingen gedaan werden zijn linie om te trekken. Denvolgenden dag, den 23sten, 's middags om drie uur, kreeg hij bericht,dat de vijand aanvalsplannen had tegen zijn rechtervleugel, het eerstecorps .dus. Dit trok zich daarop iets terug naar een heuvelrij ten Zuidenvan de oorspronkelijke linie gelegen. De Duitschers bezetten Coen het doorde Engelschen verlaten Binche.

Ondertusschen evenwel kwamen mededeelingen in, .dat de vijandveel sterker was, dan eerst gemeend werd, n.l., dat voor hem stondenhet IVe en het IXe Duitsche legercorps, terwijl nog een ander corps,het 2de, van Doornik uit hem in de linkerflank wilde aanvallen. Bo-vendien meldde generaal Joffre, dat het Fransche leger op den Engel-schen rechtervleugel in aftocht was, nadat de Duitschers het van uitde Sambre-stelling tusschen Namen en Charleroi hadden verdreven.

Met het oog op het gevaarlijke van zijn positie en nadat den geheelennacht door allerlei gevechten geleverd waren, besloot French in denochtend van den 24sten tot een terugtocht op nieuwe stellingen bewes-ten Maubeuge. Met veel beleid werd die uitgevoerd. Eerst trok, onderbescherming der cavallerie en het 1 ste corps, het 2de terug, waarnade ,achtergeblevenen volgden, echter niet, idan nadat zware verliezen ge-leden waren, speciaal door de ruiterij, die een aanval had willen ,doerop een vijandelijke infanterie-afdeeling, .dock daarbij op een prikkel-draadversperring gestooten was, en door de rechtervleugel van het 2decorps, dat in en om Bergen gevochten had.

Op den avond van den 24sten \stond het geheele leger op de vast-gestelde plaats tusschen Maubeuge en Valenciennes. Evenwel ,00k idaarwas het niet mogelijk stand te houden. Vandaar dat in den vroegenmorgen van den 25sten Augustus de marsch in Zuidelijke richtingwerd voortgezet, terwijl . de ruiterij den vijand op een afstand hield enwaarbij Ihulp iontvangen werd van een nieuwe divisie, die op dien idagjuist was aangekomen.

Het leger, dat zeer uitgeput was, verkeerde dien geheelen dag ineen gevaarlijken toestand, door de flankaanvallen der Duitschers in hetWesten, die het wilden omtrekken en in Maufbeuge opsluiten. Tochwerd de lijn Kamerijk-Le Château-Landrecies gelukkig bereikt. De troe-pen waren echter zoo vermoeid, dat het onmogelijk was de stellingen ge-heel te bezetten. Ze fmoesten noodig rust nemen, te meer daar zoo spoe-dig mogelijk verder teruggetrokken diende te worden, in verband met

Douai Co/2a'e•

A rras• Valenciennes1P4 1 , A.44 04_

Conzpie:gne Ai'sine

Soe.ssons

DE TERUGNITCHT DER ElYGELSCHEN.

— 79 —

den terugtocht van ,de Franschen ten Oosten van hen. 's Nachts even-wel werden ze op verschillende plaatsen door de Duitschers aange-grepen. Daardoor was het onmagelijk dadelijk terug te trekken. De aan-vallen werden echter afgeslagen, o.a. een waarbij zeer bloedige straatge-vechten werden geleverd in de stad Landrecies, waar de aanvallersalleen reeds meer dan 700 man zouden ihebben verloren.. Deze succes-

sen waren gedeeltelijk te danken aan den steun, die verleend werddoor een tweetal Fransche reserve-divisies, under generaal d'Aumade,die te hulp waren geroepen.

De dag, die nu aanbrak, de 26ste, was de meest kritieke van dengeheelen veldslag. Door de hulp der Franschen, kon de Engelscherechtervleugel over Wassigny naar Guise terugtrekken, de linker even-wel kreeg het hard te verantwoorden, daar de Duitsche hoofdmachthem aanviel en het uit een grout aantal batterijen granaten regende

— 80 —

boven de slechts gebrekkig verschanste Engelschen. Onder die omstan-digheden terugtrekken kon ide aanvoerder, generaal Smith, niet. Dengeheelen dag werd echter 'dapper weerstand geboden. Ten slotte werdhet duidelijk, dat alleen zijn onmiddellifke terugtocht het corps vooreen algeheele vernietiging redden kon. Tegen den avond werd diedaarom begonnen, ionder dekking van de artillerie, waarvan vele ka-nonnen moesten in den steek gelaten worden, daar alle paarden ge-dood waren. De Duitsche vervolging was, tot geluk voor ;de Engelschen,slechts zwak; waarschijnlijk waren dus ook aan die zij.de de verlie-zen groot, en de manschappen uitgeput.

Den volgenden dag kwam ;hulp opdagen, in den worm van Franscheruiterij, die de vervolgers terugwierp naar Kamerijk, terwij1 hetFransche legercorps, onder generaal d'Aumade, in het Westen de ver-dere omtrekkende beweging der Duitschers verhinderde.

Zoo kon het Engelsche leger op den 28sten Augustus in den vroegenimorgen zich .vastzetten in nieuwe stellingen langs de Oise, op de lijnNoyon-Chauny-La Fere en 'daar zich herstellen van de vermoeienissenen de gele:den verliezen.

Het had zich beter gehouden., .dan men verwacht had. De lang-zame terugtocht in goede orde, het voortdurend tegenstand bieden aanden overmachtigen vijand, had •den ondergang voorkomen van een be-langrijk gedeelte der Imeer Oostwaarts strijdende Franschen, en het mo-gelijk gemaakt om versterkingen, onder d'Aumade, met kans op succes,naar het Westen teizenden.

Dat was evenwel duur gekocht, want de Engelsche verlieslijsten,die zeer nauwkeurig zijn, geven over deze dagen een verlies op van nietminder dan 8000 man aan dooden, gewonden en vermisten.

Hier waren dus ode Duitschers reeds den 25sten Augustus door ,deeerste verdedigingslinie heengebroken. Hun opmarsch was verrassendsnel geweest. Van het begin tot het Bind waren ze de aanvallers ge-weest en overal hadden ze hun teganstanders teruggedreven. Een wer-kelijk beslissende overwinning evenwel hadden ,ze niet behaald, zelfsniet op hun rechtervleugel, ,waar ze het verst vooruit waren gerukt.De Franschen en Engelschen, die zwakker in aantal waren, haddenzich steeds voor de overmacht teruggetrokken en de gevechten warenmeestal achterhoede-gevechten geweest, geleverd om 'de indringers zoobang mogelijk op te houden.

De verklaring, waarom de Franschen hier een zoo betrekkelijk ge-ring aantal troepen Ihadden, is reeds op te ma-ken uit wat in het vo-rige hoofdstuk, naar aanleiding van den Duitschen opmarsch mar Brus-sel, gezegd is: ze hadden aanvankelijk, tot kort voor den 20sten Augus-tus, in de meening verkeerd, dat 'slechts een klein getal vijanden door

Belgie oprukte. Toen ze hun vergissing gewaar werden, was het te laat.Hun linkervleugel moest terugtrekken en daarmede het centrum ge-

— 81 —

leidelijk de Maaslinie prijsgeven. Eerst van Namen tot Dinant, .dan tot

Givet, dat ongeveer ,op ide Fransch-Belgische grens gelegen is, en daarnatot dicht bij Mezieres. Daardoor evenwel konden de Duitschers ooksteeds meer troepen naar het Westen, in de richting van Maubeuge,zenden, waardoor de ,daarheen in der ijl gezonden Fransche versterkin-gen geneutraliseerd werden, en tevens een nieuwe noodzakelijkheid ont-stond tot den verderen terugtocht.

Bovendien Imoest het gebruik, dat de Duitschers wisten te maken vanhun cavalerie (de z.g. uhlanen, hoewel tegenwoordig alle Duitsche rui-ters met een lans gewapend zijn), die in groote zwermen vooruit reed,en alle bewegingen der hoofdmacht wist te verbergen, bewondering af-dwingen. Zoodoende konden zij op plaatsen, waar dit niet verwachtwerd, den zwakkeren vijand met groote iovermacht overvallen. Daarbijzagen hun aanvoerders niet op eenige menschenlevens. De aanvallenwerden met groote aantallen tegelijk ondernomen, in dichte gelederen,om idaardoor den tegenstander des te eerder tot wijken te ibrengen endaardoor zelf tijd te winnen. Brieven van Engelsche soldaten, die degevechten bij Bergen en later medemaakten, weten tenminste van nietveel anders te vertellen, dan van het verschrikkelijke granaatvuur derDuitschers en van .de groote massa's der aanvallers, die ze zelf haddendoodgeschoten, wat evenwel vergeefs geweest was, daar de Duitschersvoor elken gevallene twee versche mannen in de plaats stelden, zoo-dat ze tenslotte moesten overwinnen.

Dit alles komt geheel overeen met de Duitsche theorie, die leert,dat de aanvaller, die doorzet, altijd de beste kansen heeft, en dat deaware verliezen, daarbij geleden, meer dan goed gemaakt worden doorhet stijgen van den moed der overlevenden en door de ontmoediging,die zich na een nederlaag altijd van den verslagene imeester maakt.

Ondertusschen waren de Duitschers in hun achterhoede den aan-val begonnen op de Belgische vesting Namen, die noodzakelijk in hunhanden moest zijn, wilden ze met succes verder Zuid- en Westwaartstrekken. Het is n.l. een belangrijk kruispunt van spoorwegen, die noo-dig waren voor het aanvoeren der levensbehoeften voor het leger.Een eenigszins lang standhouden der stad, zou hen dwingen tot het ma-ken van groote omwegen, waarbij tevens de kans ,bestond, dat enkeleihoofdlijnen te veel gebruikt zouden moeten worden, waarvan eveneensvertraging het gevolg zou ,zijn. Reeds in den nacht van den 20sten opden 2lsten Augustus werd in Namen van alle kanten kanongebuldervernomen, nadat de stad reeds van te voren geheel van de buitenwe-reld afgesloten was. Alleen van het Zuiden uit konden ein:delijk nogeenige honderden Fransche soldaten de stad bereiken, om de verdedi-gers te helpen. Lang iduurde de verdediging evenwel niet, want deDuitschers wisten van een ‘zwaren mist gebruik te maken om tusschentwee forten door te naderen en hun geschut op de stad te richten. Na

— 82 —

een bombardement van twee dagen, waarbij heel wat vernield werd, ter-wijl door ode zware kanonnen van den vijand reeds twee der forten ver-woest waren, besloot ,de bezetting van de duisternis gebruik te maken,om ongemerkt de stad te ontruimen en te trachten zich door denvijand heen te slaan naar het meer Zuidelijk liggend Fransche leger,en daarcloor aan de krijgsgevangenschap te ontsnappen. Deze pogingslaagde, doch niet, nadat zeer veel verliezen aan dooden, gewonden enkrijgsgevangenen geleden waren. Het overschot der Belgische beizettingwerd door Frankrijk naar de kust gevoerd en bereikte daarna overEngeland te Ostende weer den Belgischen bodem. Veel was er evenwelvan de divisie, die oorspronkelijk 20.000 . man telde, niet overgebleven,

Engelsche artillerie op we naar 't front.

want de berichten spreken slechts van ongeveer 10.000 manschappen,die voet aan land zetten.

De forten waren Coen evenwel nog niet alle genomen. Met ver-dubbelde woede werd het bombardement daarvan voortgezet, zoodatin een enkelen nacht op dat van Marche les Dames niet minder dan292 granaten vielen. Het resultaat kwam snel en zeker, want reedsden 26sten Augustus kwam ,de tijding, idat alle forten in handen derDuitschers waren.

Zoo kon dus iook hier de marsch naar het Zuiden met krachtvoortgezet worden en aansluiting verkregen worden met het leger vangeneraal von Kluck, van Wiens daden tot den 27sten Augustus we

— 83 —

reeds gelezen hebben, en die zich, na zijn overwinning tusschen Kame-rijk en La Fere, of zooals de Duitschers het noemen, bij St. Quentin,in Westelijke richting gewend had, om de op zijn rechterflank ver-schenen. Fransche troepen terug te drijven.

Von Billow en von Hausen waren, zooals we gezien hebben, al inhet begin van ionze periode er in geslaagd over de Maas te komen.In den hoek tusschen deze rivier en de Sambre dreven ,ze de Fran-schen voor zich uit. Van dien terugtocht is ons reeds iets gebleken bijde behandeling van dien der Engelschen. Ook zij konden zich op deeerste verdedigingslinie niet handhaven, vooral niet na de nederlaagder Engelschen. Maubeuge, waarop aanvankelijk hun vleugel steunde,werd in den steek gelaten en dui weldra door de Duitschers bele-gerd, evenals Givet en de andere kleinere forten. Met breede frontlijnrukten de twee Duitsche legers Zuidwaarts, terwijl von Billow in Zuid-Westelijke richting voeling trachtte te krijgen met von Kluck en vonHausen hulp verleende aan den Hertog-troonopvolger van Wurtemburg,bij diens zwaren strijd om over de Maas te komen. Hierdoor ook inde flank aangevallen en in 'hun rug bedreigd, moesten de Franschenden overgang vrijlaten en ook zij begonnen hun terugtocht naar hetZuiden, zoodat alleen aan den Duitschen kroonprins den weg over deMaas nog betwist werd, waarbij de verdedigers gesteund werden doorhet geweldige garnizoen van Verdun.

Het Engelsche leger schijnt na den 28sten Augustus eenige dagenrust gehad te ihebben, althans er is nergens sprake van gevechten,waarin het betrokken zou zijn geweest, terwijl daarentegen op de plaats,waar vroeger door hen tegen von Kluck werd gestreden, nu de voor hetleger van von Billow wijkende Fransche corpsen den laatsten andermaaltrachtten tegen te houden, n.l. bij St. Quentin. Ook dat was evenwelvergeefsch, evenals een hernieuwde aanval der Franschen op de flank vanhet leger van von Kluck, in de buurt van Peronne.

De positie van den Franschen linkervleugel is hierdoor weer dui-delijk geworden, en wel strekte hun linie zich uit langs de vestingenLa Fere en Laon en in het verdere Weston langs de Somme. De Duit-schers waren overal met hem in aanraking, terwijl tevens ruiterij-pa-trouilles in Westelijke richting verk anningstochten ondernamen. Dekuststreek evenwel werd niet door hen bereikt, hoewel de Franschenslechts weinig troepen in die streken achtergelaten hadden. Zoo wasde vesting Rijssel grootendeels door hen ontruimd, daar ze beslotenhadden de verouderde vestingwerken niet te verdedigen.

Evenals von Billow bereikte von Hausen nu ook spoedig de nieuweverdedigingslinie der Franschen, die tot Rethel, aan. de Aisne, terug-gedrongen werden, na een eerie van bloedige gevechten, halverwege tus-schen die plaats en Mezieres.

Meer Oostwaarts had het leger van Albrecht van Wurtemberg en

— 84 —

de linkervleugel van den Duitschen Kroonprins met groote moeilijkhe-den te kampen, om met de meer in het Westen strijdende legers opeen lijn te komen. Wel waren beiden de Maas overgekomen, maar voorhun marsch naar het Zuid-Westen (de Aisne) en naar het Zuiden (omVerdun aan de Westzijde in te sluiten) moesten ze of een zeer moeilijkterrein, het Argonnerwoua, een sterk begroeid gebergte, doortrekken,of izich idicht in de nabijheid begeven van de fortenrij van genoemde

vesting.Hoe geweldig er in pdat Argonnerwoud gestreden is in die dagen,

zonder dat een van beide partijen er in slaagde den ander er uit teverdrijven, lezen we nit een brief van een Duitsch ionderofficier, die

eenige gevechten medemaakte.Op een Vrijdag, het zal vermoedelijk den 28sten Augustus geweest

zijn, marcheerden de schrijver met een legerafdeeling van 4 bataillonsmet een batterij veldartillerie en een aantal mitrailleurs door een kleinrivierdal het bergwoud binnen, waarbinnen geen geluid weerklonk. Menzou gemeend hebben ver van het oorlogsterrein te zijn, als niet enkeledooden, Franschen en Duitschers door elkander, gedoode paarden envernielde wagens gewezen hadden iop de nabijheid van den vijand, diereeds te voren met de voorposten slaags was geweest. De Duitschelegermacht, die tot taak had het uitgestrekte woudgedeelte voor zich,van vijanden te zuiveren, drong er een drietal kilometers in door, toeneensklaps eenige kogels idoor het geboomte floten. Er werd halt ge-houden, waarbij de manschappen languit op den grond lagen, en enkelekleine patrouilles doorzochten het terrein. Er werd echter geen vijandgevonden: de voorposten, die door hun schoten de hoofdmacht gewaar-schuwd haaden, waren teruggetrokk en. Er zat dus niets anders op, danmaar weer voorzichtig voorwaarts te gaan. Gedurende 10 minuten gingdat goed, toen echter werd de voorhoede door een sterk geweervuurontvangen: men was op een grootere vijandelijke afdeeling gestooten.De vier Duitsche bataillons iontwikkelden zich en rukten vooruit tegeneen berghelling op. Dwars voor hen liep een weg, ver daarachter

schenen de Franschen te zitten.Er was echter niets van hen te zien, hoewel het geweer- en mitrail-

leurkogels en zelfs granaten regende boven de gelederen der Duit-

schers, die in het Wilde weg het vuur beantwoordden. Onze brief-

schrijver beyond gzich in de voorste rijen. Commando's waren niet meer

te hooren, slechts een dental 'zijner mannen waren bij hem, de ande-ren onzichtbaar rechts en links van hem. Eindelijk hoorde hij overal

een krachtig „hoera" weerklinken, de aanvalskreet, en met een kort

bevel aan die bij hem waren, rende hij vooruit, over den weg heenen het bosch aan de andere zijde in, waarheen een zestal hem konvolgen. Vlak bij hem, slechts op enkele meters van hem verwijderd,zag hij enkele Fransche soldaten met hun roode broeken half krui-

---,--85—

pend, half in gebukte houding loopend, ontvluchten. Haastig werdenhun een aantal schoten achterna gezonden en toen begon over de ge-heele linie een drijfjacht. Slechts of en toe kregen de vervolgers eenigeder vluchtende vijanden te zien, hoewel ze vlak bij moesten zijn, daarhun de kogels om de ooren bleven fluiten. Op een lichtere plek werd

Engel sche infanterie-patrouille.

de beschieting heviger, een landweersoldaat, vlak achter onzen onderoffi-cier, werd getroffen en viel dood ter g arde. Maar daarop kon niet ge-

let worden. Vooruit maar weer, den kogelregen tegemoet. Het werdsteeds moeilijker. De vervolgers raakten verstrooid en het was bijna on-mogelijk den troep bijeen te houden. Dan ook, de soldaten, geen

— 86 —

vijand ziende, schoten maar in het wilde weg, op ge-vaar af onzicht-

bare, voor hen uit loopende kameraden te raken. Ten slotte, op een ruimeopen plek, kregen ze een twaalftal vijanden in het oog, die echterijlings ontweken.

Daar .kon de slagorde oak weer hersteld worden, en het batail-lon vormde een lange keten, met den overste voorop. Zoo ging hetdan kalmer vooruit, terwiji de schemering reeds begon te vallen, omde van te voren aangewezen stelling, aan den rand van het woud, tebezetten. Eensklaps, terwij1 het bosch al dunner begon te worden, be-gonnen granaten boven hun hoofden te springen, takken vielen naarbeneden. Het was een ware hel. De manschappen verloren het hoof den wilden er van door, weg van die gevaarlijke plek. Met moeitewerden ze op de plaats gehouden. Een kwartier Lang lag men daar,toen hield het granaatvuur op. Daar de sterkte van den vijand niette verkennen was, besloot men niet verder te gaan, maar zich op deplaats zelve, zoo goed en zoo kwaad als het ging, te verschansen. Deverschillende compagnieen werden verzameld, ieder op een aparte plek;ze vertoonden groote gapingen. In schrijvers compagnie ontbraken nietminder dan. 25 man (op de 200), waaronder een onderofficier. Lichtmocht niet gemaakt worden, zoodat iedere afdeeling op den tast af .de

aangewezen stelling bezette.De nacht verliep vrij rustig, de mannen sliepen als ossen, na den

vermoeienden dag, het kostte zelfs moeite om de schildwachten wak-

ker te houden.Den volgenden morgen begon het lieve Leven opnieuw en ,daar ,de be-

zette stelling te gevaarlijk bleek, moest men den terugtocht naar hetpunt van uitgang gaan aanvaarden. Het was geen prettig idee, te we-

ten, ,dat de opoffering van zooveel menschenlevens nutteloos geweestwas. Maar die terugtocht was ook nog niet zoo gemakkelijk. Op ver-

schillende plaatsen ,wend men weer beschoten. Toch gelukte het ten

slotte vrij goede stellingen te bezetten op ,de plek, waar den vorigen

dag het gevecht begonnen was, langs den dwarsweg. Daar ging men

zich verschansen, ,om een even.tueelen aanval te kunnen afweren. Wel-dra begonnen de in het bosch verscholen schutters van den vijand,weer met de beschieting, waarbij ze tevens de stellingen der Duitschersverkenden, met dit gevolg, dat weldra weer de kanonnen in werkingkwamen. Een nieuwe regen van granaten kwam neer. Een er van doodde

6 'man tegelijk van de compagnie van onzen briefschrijver. De anderenwerden met moeite op hun plaats gehouden. De vijandelijke kanonnen

konden niet verder af zijn dan 700 a 800 meter; het was echter on-mogelijk een aanval er tegen te ondernemen. Zelfs gedurende dennacht bleef het granaatvuur voortduren, tot een handgemeen met deFranschen kwam het evenwel niet. Het was evenwel erg genoeg. Deverliezen werden steeds grouter; dooden en steunende gewonden moesten

— 87 —

op tie plaats zelve, waar ze getroffen waren, blijven liggen, want hulpkon den laatsten in het donker niet verleend worden. Licht te ontste-ken, zou den vijand in de gelegenheid gesteld hebben met grootertrefzekerheid te schieten.

De ochtend brak aan en daarmede begon een zwakke frontaanvalder Franschen, die evenwel gemakkelijk afgeslagen werd. Spoedig ech-ter bleek, dat zij versterking gekregen hadden en daarvan gebruik maak-ten om een omtrekkende beweging te ondernemen. De toestand der Duit-schers werd hoe langer hoe gevaarlijker; hun rechtervleugel werd te-ruggedrongen tegen den linker, ja zelfs hun geheele slagorde verbro-ken. Slechts de beschutting van het bosch en het vuren hunner mitrail-leurs behoedde hen voor een geheele vernietiging.

Engelsche infanterie, voorafgegaan door eenige doedelzakblazers.

Lang kon die toestand echter niet duren, alleen een tegenaanvalkon redding brengen. Die werd beproefd en slaagde, zoodat de oudestelling weer ingenomen kon worden. Zes, zevenmaal nog herhaaldende Franschen hun aanvallen, dock telkens weder werden ze terugge-worpen.

Maar al hielden ze dapper stand, het zag er bij de Duitschers treu-rig uit. Achter hun linie, in een hollen weg, lag het vol gewonden,die geholpen moesten worden, anderen weer moesten eerst nog daar-heen gedragen worden. Verder diende er gezorgd te worden voor etenen aanvulling der patronenvoorraad en dat alles terwijl nog steeds vanvoren en opzij de kogels kwamen aansuizen. Een daarvan trof brief-schrijver's revolver, een ander wondde zijn kapitein, die ernstig in debuik gekwetst werd. Nog iets later werd ook de luitenant getroffen. Onze

— 88 —

onderofficier moest het bevel over de compagnie overnemen, wat eenmoeilijke taak was, want opnieuw kwamen er granaten en eenige man-schappen, gedemoraliseerd door drie ,dagen van strijd, wilden wegvluchten.

Eindelijk kwam voor de derde maal de nacht, de gedunde gelede-ren werden samengetrokken en de manschappen sliepen onder be-schutting van omgehouwen boomstammen, die hen beveiligden voor denog steeds rondvliegende kogels.

In den ochtend van den 4den dag, den Maandag dus, kwam be-richt, dat versche troepen hen zouden aflossen. De sterk gedunde ba-taillons, die nauwelijks 3/4 van hurl vroegere sterkte hadden iovergehou-den, kregen tot den volgenden dag rust, om zich te herstellen. Daar-na werden ook zij weer naar het front gezonden en bleven ze veledagen lang sterke stellingen bezetten, zonder evenwel vooruit te kun-nen. gaan.

We hebben hier een beeld geschetst van een der gevechten, zooalser zoovele zijn geleverd, ja, waaruit de moderne veldslag geheel schijntte bestaan. Op een dag worden er op verschillende punten zulke ge-vechten geleverd. De eene partij behaalt hier, de andere daar de over-winning. De overwinnaar moet sours terug, omdat naast hem een andereafdeeling verslagen werd. Eerst na dagen lang vechten komt dan debeslissing, die maakt, dat een der beide legers in zijn geheel een eind-

weegs moet terugtrekken.In dit geval was het ten slotte het Duitsche Leger, n.l. de corp-

sen onder bevel van Albrecht van Wurtemberg, .die voorspoed hadden:ook dit bereikte de Aisne, terwijI de Duitsche kroonprins aan de Oost-zijde van het Argonnerwoud, tusschen de kam van dit gebergte en ,deNoord-Westelijke forten van Verdun, zeer langzaam Zuidwaarts kontrekken. De ]aatste bleef evenwel een aanmerkelijk eind ten achter bij,

de andere reeds genoemde legers.Omstreeks den lsten September dus lagen de Franschen tusschen

Maas en Oise, op de lijn La Fere—Laon—Rethel—Verdun, Welke linieechter in gevaar werd gebracht, doordat Hertog Albrecht van Wurtem-berg, de Aisne genaderd zijnde, een bocht had doen ontstaan, terwijlde toestand vender naar het Westen eveneens steeds ongunstiger be-gon te worden. Daar werd n.l. de Fransche linkervleugel door vonKluck van de Somme-linie teruggedreven, doordat hij den 3lsten Augus-

tus er in slaagde ,de stad Amiens te bezetten. Van daar uit kon hij het

Fransche centrum omtrekken, ja, zelfs kon hij, zonder iets anders opzijn weg te ontmoeten dan de reeds door hem verslagen troepen, naarParijs optrekken.

Wat het gevolg daarvan was tzullen we straks zien, daar we eerst

moeten weten, hoe de toestand gedurende deze dagen in het Oostenvan Frankrijk was. De ,macht toch, die beide partijen daar in het veld

hadden, was stellig niet zwakker, dan die in het Noorden en als de

•

— 89 —

Franschen er daar, steunende op hun groote vestingen, niet in slaagden

de legers van von Heeringen, van den Kroonprins van Beieren en denlinkervleugel van den Duitschen troonGpvolger tegen te houden, zouook van dien leant den marsch tegen Parijs kunnen beginnen. De om-standigheden zouden dan voor Frankrijk veel ernstiger zijn, daar hetNoorder-leger dan ook in de rechterflank zou worden aangetast, enmisschien gedwongen worden. op Parijs terug te trekken, met gevaar

daarin te worden. opgesloten..Hier evenwel schoten de aanvallers slecht op. We kunn.en vrijwel

zeggen, dat er geen enkele beslissing viel. Het aantal der gevechten

Schotsche Hooglanders In et een machine-geweer.

was groot, en wel geheel van den aard, zooals we geschetst hebben inhet Argonnerwoud. De Duitschers moesten toveral oprukken ?door uiterstmoeilijk terrein, heuvel- en bergland, met idiepe ravijnen doorsneden enbegroeid met zwaar bosch of dicht kreupelhout, afgewisseld met openweiden en bouwlanden, waar een aanvaller blootgesteld is aan het vuurvan een ionzichtbaren vijand. Bovendien was hier, niet alleen door hetbouwen van vestingen, maar ook door den aanleg van tallooze loopgra-yen, gezorgd voor een doeltreffende verdediging.

Wel waren ook hier de Franschen grootendeels, behalve in deZuidelijke helft der Vogezen en ten Oosten van Belfort, van de gren-

6

— 90 —

zen teruggeworpen en hadden de Duitschers de steden Luneville en St.

Die, aan de Meurthe, bezet, maar verder door te (dringen, was den laatstenonmogelijk. De Fransche legers bleven 'standhouden op de hoogten beoos-ten Verdun, Nancy en Epinal en verhinderden idaardoor een aanval opdie vestingen. Zoowel in Woeuvre (het land tusschen beide eerstge-noemde vestingen) als tusschen Moezel en Meurthe, wisten ze alleaanvallen af te slaan. Hier en daar konden ze zelfs tot tegenaanvallenovergaan. De officieele oorlogsberichten uit 'deze streken, meldende, datde toestand ,ongewijzigd was, of dat naast beliaalde voordeelen ookgeleden nederlagen geboekt moesten worden, of zooals de meeste Duit-sche tijdingen luidden, dat de Franschen een hardnekkigen tegenstandboden, illustreerden den toestand volkomen. Aan deze zijde was voor-eerst geen doorbraak te duchten!

Het eenige belangrijke succes, dat de Duitsche wapenen, speciaalhun zware belegeringskanonnen hier hadden, was de vernietiging van hetsterke fort Manonvillers, vlak bij de grens ten Oosten van Lunevillegelegen. Van Duitschen bodem af werd het letterlijk plat geschotendoor dezelfde stukken van 42 c.M., die bij Luik en Namen hun vernie-lingswerk hadden volbracht. Slechts een armzalige ruine, een chaos vanstukgeschoten steenklompen, betonblokken, stalen koepels en kanonnen,viel met het overschot (der bezetting den overwinnaar in. handen.

Meer Zuidwaarts, in de Zuidelijke dalen der Vogezen en tusschenBelfort en Milhlhausen, behielden de Franschen de overhand. ,Geen derbeide partijen had hier overigens een sterke troepenmacht, daar dieelders meer noodig was. De vesting Belfort toch dekte de Franschegrens volkomen, terwijl de Rijn en de versterking van de stadStraatsburg, Duitschland voldoende beschermden tegen een mogelijken

aanval.Ook in de eerste week van September beef hier in het Oosten de

toestand (ongewijzigd, alleen ,ontruimden de Franschen 'het Duitschegebied bijna geheel, om de troepen vandaar naar het (oorlogs-tooneel tusschen Parijs en Verdun te kunnen zenden. Daartegenoverstond echter, dat ze er in slaagden ,de Duitschers over (de Meurthe te-rug te werpen en dus de reeds genoemde steden St. Die en Lunevilleiopnieuw te bezetten. De strook Fransch gebied, die hier in 's vijandshanden was, werd daardoor tot een uiterst smalle strook beperkt. •

Hiermede zijn we echter de gebeurtenissen in Noord-Frankrijkreeds vooruit geloopen. We weten nu, dat de beslissing daar moest val-len en dus zullen we met nog meer spanning, dan in de eerste dagenvan September zelf, den verdereri opmarsch tegen Parijs en het Fran-sche Leger volgen.

Ongeveer op den lsten September stonden, zooals we zagen, de Fran-schen op een lijn, die van Verdun over Rethel, Laon en La Fere lieptot lets bezuiden. Amiens, Welke positie verre van gunstig was. Van-

— 91 —

daar, dal ook hier 'standhouden een onmogelijkheid was: er moest dusnog verder teruggetrokken. worden..

De Duitschers naderden ,dus Parijs, de Lichtstad, die reeds door destoutmoedige vluchten van vliegeniers met hun. „Tauben" voorproefjesvan het naderend gevaar had ,ontvangen. Die militaire vliegeniers had-den enkele bommen laten vallen, vat zich elken dag herhaalde, docn,zooals vanzelf spreekt, niet zoo heel veel schade veroorzaakte.

Evenwel, de bevolking begon beangst te worden en maakte aanstal-ten de stad te verlaten en werd daarin aangemoedigd door de regee-ring. Honderdduizenden, vooral de gegoeden en ,de allerarmsten (delaatsten op regeeringskosten), trokken Zuidwaarts en verminderden zoo.doende het aantal monden, die gevuld moesten worden, waardoor ingeval van een beleg, de opgeslagenvoorraden langer zouden kunnen,duren.

Ook in andere opzichten werd alles gereed gemaakt voor een beleg.De laatste hand werd gelegd aan de verdedigingswerken, die van destad een reusachtige vesting maakten, verdedigd door een paar hon-derdduizend soldaten. De uiterste linies werden sterk bezet, om zichte vrijwaren tegen een cavallerie-overval, terwijl men de omgeving derforten van boomen en huizen zuiverde.

Generaal Gallieni, een der bestbekend staande Fransche tegeraan-voerders, werd aangewezen als de leider ,der verdediging; in een pro-clamatie aan nde bezetting en de bevolking verklaarde hij, de vesting

tot het uiterste te zullen verdedigen.De regeering, die onder invloed van het dreigende gevaar, eenigs-

zins gewijzigd was en samen.gesteld uit personen van alle politieke rich-tingen en zich voortaan noemde Ministerie van Nationale Verdediging,besloot de wijk te nemen naar ,de Zuidelijke stad Bordeaux. Dezeverplaatsing moet niet als een yin cht beschouwd worden, maar als eenverstandige daad in het algemeen belang. Immers, als de regeering inParijs werd ,opgesloten, zou het onmogelijk zijn in verbinding te blijvenmet ,de legers en de rest van Frankrijk, terwijl, als Parijs genomen werd,de regeering ook zou hebben ,opge houden te bestaan. Ook dan evenwelzou men geen vrede willen sluiten, zou de verdediging van het landvoortgezet worden, en daartoe zou het noodig zijn, ,dat de regeering

bleef voortbestaan.Op het eerste oogenblik veroorzaakte het bericht van deze „vlucht"

groote vreugde bij de vijanden, schrik bij de vrienden van FrankrijkSpoedig evenwel begreep iedereen de ware beteekenis er van.

Het leger trok ,ondertusschen terug. La Fere, Laon en Reims werdenbijna zonder strijd door de Duitschers bezet, daar de bezetting van deze

vestingen van te voren afgetrokken was. De Aisne was nu reeds door hen.gepasseerd. De Engelschen waren van de lijn Compiegne—Soissons Laid-waarts getrokken, evenals de geheele Fransche slaglinie, die zich in

— 92 —

Westelijke richting uitbreidde door een nieuw leger, dat op de linker-flank van de Engelschen verscheen, terwijl het centrum versterkt werddoor een ander, dat de open rulmte tusschen twee der Fransche legerskwam opvullen.

Natuurlijk word er tusschen de Duitsche voor- en Fransch-Engel-sche achterhoede voortdurend gevo chten. Elk gevecht kostte beide par-tijen een min of meer groot aantal dooden, gewonden en vermisten.Over het geheele front was dagelijks het verlies zeer groot. De overwin-ning in die plaatselijke gevechten was nu eens aan de eene, dan weer

aan de andere partij, vandaar de berichten, die beide ,opgaven van , be-haalde victories.

Een van die gevechten werd in een Bosch, Zuidwaarts van Com-piegne geleverd, tusschen Duitsche en Engelsche ruiterij. De laatstemoest terugtrekken en verloor o. a. een batterij veldgeschut. Daarnaechter kregen de geslagenen versterking, en op hun beurt dreven ze denvijand voor zich uit, heroverden de verloren batterij en maakten boven-dien 12 vijandelijke kanonnen buit.

Den 3den September stond het Fransche leger reeds bezuiden deMarne en begonnen de Duitschers die rivier, tusschen Meaux en Eper-

-- 93 —

nay over te trekken. Meer Oostelijk., in het Argonnerwoud en bij Verdun,hadden de eersten hun posities weten te handhaven. Hier bleven deinvallers dus iets achter.

In het Westen begon zich omstreeks dezen tijd iets hoogst opmer-kelijks te voltrekken: ide Duitsche rechtervleugel zwenkte uit zijn oor-spronkelijke, van het Noorden naar het Zuiden gerichte, richting, naarhet Zuid-Oosten om. Daardoor lieten ze Parijs rechts liggen. Tot eenbeleg zou het dus nog niet komen. Waarom niet? Tot nu toe was tochblijkbaar zulks ,de bedoeling geweest. Het antwoord evenwel ligt voorde hand: een beleg te beginnen, waarvoor minstens 300.000 man noo-dig waren, was onmogelijk, zoo lang een groot vijandelijk leger nogonverslagen in ,de nabijheid stond, tenzij voor de belegeringstroepeneen geheel nieuw leger kon aange voerd worden. Dat laatste nu, wasvoor de Duitschers niet mogelijk. Integendeel, de ,ontwikkeling der toe-stand op 'hun Oostgrens, eischte zelfs het zenden van troepen van hetWesten daarheen. Allerlei berichten, reeds uit de laatste idagen vanAugustus, uit Belgie afkomstig, wezen daarop. Het in Frankrijk staan-de leger kon dus niet versterkt worden, het moest, zonder hulp, methet Fransche leger afrekenen. Vandaar, dat het beleg van Parijs moestuitgesteld worden en alle macht aa,ngewend, iom het vijandelijke legerte vernietigen, of althans geweldig te verzwakken. Het middel, dat zedaartoe wilden aanwenden, was een wig te drijven tusschen het centrumen den linkervleugel der Franschen. Het eerste zou, als dat gelukte,worden geworpen in Oostelijke en Zuid-Oostelijke richting, naar de ves-tingen aan Maas en Moezel, de laatste zou gedwongen worden een schuil-plaats te zoeken in Parijs. Het Fransche leger zou daardoor in twee cdee-len gesplitst worden en zoodoende gemakkelijk te vernietigen zijn.

Het was evenwel een uiterst gevaarlijke onderneming, want ,de Duit-sche rechtervleugel zou blootgesteld worden aan eeu flankaanval vande Fransche linkervleugel, versterkt door de bezetting van Parijs. Daar-door ontstond tevens gevaar voor deDuitsche communicatie-lijn, d. w. z.de verbindingswegen met het Noorden, waarlangs de aanvoer vanlevensmiddelen en ammunitie plaats plaats vinden.

Het was iop den 4en en 5en September, dat deze bedoeling meeren meer duidelijk merkbaar begon te worden. Een sterke Duitscheafdeeling, die we het 1ste leger zullen noemen, bleef benoorden deMarne standhouden, met het front naar het Westen, tusschen Meauxen Nanteuil, terwijl ze achter zich had het riviertje de Ourcq. Dit

leger, ongeveer 80.000 man sterk, behalve de cavallerie, moest de Fran-sche linkervleugel, die uit meer dan 100.000 man bestond en die eenkrachtige reserve bezat in de bezetting van Parijs, in bedwang houden.

De hoofdmacht der Duitschers, minstens ongeveer 9 legerkorpsen(plm. 360.000 man), met een groote afdeeling ruiterij als rechtervleu-gel, trok in den loop van den Seri September over de Marne, vanwaar

— 94 —

de Engelsche en Fransche troepen in Zuidwaartsche richting zich naarde Seine 'hadden teruggetrokken. Van dat oogenblik af begon generaalJoffre de toebereidselen tot een algemeenen aanval. Zijn linkervleugelbond den strijd aan tegen de Duitschers aan de Ourcq, terwijl zijn hoofd-leger de noodige bewegingen uitvoerde, 'am met den meesten kans opsucces, dien aanval te kunnen beginnen.

Ondertusschen rukten de Duitschers nog steeds verder naar het Zui-den, zoodat op den Eden September hun leger stontd langs den Noor-delijken never van het riviertje ide Grand Morin. Meer Otostwaarts zelfshadden ze dat water overschreden en reikte hun voorhoede tot Provinsen Nogent aan de Seine, terwijl de hoofdmacht zich uitstrekte langsSezanne, Vitry le Francais en Ser maise, tom vandaar in Noord-Ooste-lijke richting aan te sluiten bij het leger van den Duitschen Kroon-prins, ten Westen van Verdun.

Reeds op dien dag werd over het geheele front uiterst heftig ge-vochten, zonder echter dat het al tot een of andere belangrijke be-slissing kwam. In het Westen werden de Duitschers eenigszins terug-geworpen, doch bij Sezanne ,konden ze nog eenige kilometers tdoordrin-gen. Tegen den avond evenwel begon iook daar hun terugtocht, ofBever, trok hun voorhoede, die te vêr vooruit geraakt was, op de hoofd-macht terug.

De groote slag, die over het wel en wee van Frankrijk moest be-slissen, zou dus een aanvang nemen. Thans weken ,de Franschen nietmeer, doch hielden stand en waren zelfs van plan van verdedigers totaanvallers te worden. Hun positie leende zich daar uitstekend toe, vooraldoor den toestand van den Duitschen rechtervleugel, en bovendienhadden zij de overmacht door het aantal. Want terwijl we ide sterkteder Duitsche hoofdmacht, bezuiden ide Marne, reeds geschat heb-ben op 360.000 man, behalve de ruiterij, stonden tdaartegenoverongeveer evenveel Franschen, met nog het 100.000 a 120.000 mansterke Engelsche leger. In het geheel stonden dus pl. m.500.000 Duitschers tegen pl. m. 600.000 Franschen en Engelschen. Eengeweldige veldslag zou het worden. De aanvoerders van beide kantenlegden .daarvan getuigenis af, 'door dagorders, aan hun troepen gericht.

Dat der Franschen, gedateerd van den Eden September, luidde:Op het oogenblik, dat de veldslag begint, waarvan het lot van

het land afhangt, moet ik er allen aan herinneren, idat de tijd vanachterom zien voorbij is. Alle pogingen moeten Joel hebben denvijand aan te vallen en terug te werpen. Een troep, die niet meer kanoprukken, moet, koste wat het wil, stand houden op het veroverde ter-rein en zich eerder op haar plaats laten dooden, dan terugtrekken. Inde huidige omstandigheden kan geen zwakheid worden geduld.

De Duitsche Generale Staf drukte zich als volgt uit op den den 7denSeptember:

— 95 —

Hetdoel van onze Lange, moeilijke marschen is bereikt. De voor-naamste Fransche strijdkrachten he bben den strijd moeten aanvaarden,na zich aanhoudend te hebben teruggetrokken. De groote beslissing isiophanden. Morgen zal dus de geheele Duitsche strijdmacht over degeheele linie, van Parijs tot Verdun, slag leveren. Voor ide eer en denvoorspoed van het Duitsche rijk verwacht ik van elken officier en sol-daat, dat hij, in weerwil van de hevige en heldhaftige, maar ver-moeiende gevechten van ide laatste dagen, geheel zijn plicht zal doen entot zijn laatsten ademtocht volhouden. Mies hangt van het resultaatvan den idag van morgen af.

Fransch bivak achter een artillerie-stelling.

Reeds de eerste dag, de 7de September, begun met een pacer be-langrijke successen voor ide Fransc hen. Ze slaagde er n.l. in om denDuitschen rechtervleugel uit zijn st ellingen tusschen Meaux en Nanteuil

terug te dringen tot op den Oostelijken never van de Ourq, waardoordeze schuin achter de hoofdmacht kwam te staan. Niet alleen, datdaardoor de laatste in een gevaarlijke positie geraakte, maar ook werdeen gedeelte der verbindingswegen a fgesneden, met name de weg naarCompiegne en Amiens, vanwaar de Duitsche troepen waren gekomenen waarlangs, zoolang Maubeuge no g stand hield, de convooien levens-middelen en ammunitie hen moest en volgen. Enkelen daarvan werden

— 96 —

buitgemaakt, o.a. een lange rij van ammunitiewagens, waaruit de pa-troontasschen ider soldaten gevuld hadden moeten worden. Het gevolgwas, ,dat de manschappen niet behoorlijk gevoed konden worden en hetleger gevaar liep gebrek aan schietvoorraden te krijgen en daardoor z'ngevechtswaarde grootendeels te verliezen.

Het 2de rsucces, dat in verbandrnet het lste stond, was het terug-werpen der Duitschers van ,de 'Grand Morin naar ,de Petit Morin, nadateerst ide reeds over eerstgenoemde rivier getrokken afdeelingen inder-haast teruggetrokken waren, zoo op ,de hielen gevolgd door de Fran-sche ruiterij, dat de door hen aangelegde of herstelde bruggen niet ver-field konden worden, zoodat ,de Franschen er bij hun vervolging dade-lijk gebruik van konden maken. Tusschen de twee Morins hadden (deDuitschers elke ,duimbreed grond h ardnekkig verdedigd. In de (dorpenverdedigden ze zich met mitrailleurs op de kerktorens en met soldatenin elk huffs, zoodat sommige er van ,door .de Fransche artillerie geheelplatgeschoten moesten worden. Dooden van beide partijen, overdektenhet terrein geheel; Franschen vOOr de door hen bestormde Duitsche loop-graven, Duitsche daarin of daarachter, neergeveld bij hun poging omzich naar nieuwe stellingen terug te trekken. Men wist te vertellen, dateen geheel Fransch regiment, op weinige overlevenden na, geheel vier-nietigd was, dat een paar (duizend Duitschers, met kanonnen, die om-singeld waren, dock weigerden zich over te geven, ten slotte tot denlaatsten man gedood werden.

Het was hier, idat de Franschen voor het eerst een groot aantalkrijgsgevangenen maakten, nadat reeds vele duizenden hunner eigen sol-daten in Duitsche kampen waren ondergebracht. Daarnevens werdenettelijke batterijen door hen buitgemaakt, zoodat Parijs hetzelfde schouw-spel te zien kreeg, wat Berlijn en andere Duitsche steden reeds genotenhadden, n.l. .de tentoonstelling van dat veroverde geschut.

Hoewel ze verder naar het Oosten niet minder hevig werden aange-vallen, wisten ide Duitschers daar hun stellingen voorloopig toch nogte behouden. Reeds gedurenden den6den September waren ,deze gevech-ten begonnen bij Sêzann.e. De Dulls oilers hadden zich hier verschanstop een heuvelrij, aan het Oostelijke uiteinde waarvan een uitgestrektmoeras gelegen was. Onophoudelijk golfde de strijd hier been en weer.Nu Bens waren de Franschen op de heuvels, dan weer werden die ,Goorde Duitschers hernomen. Een mooi ioud kasteel, dat van Mondement,was aanvankelijk in Fransche hand en geweest, maar een geweldigestormaanval, waarbij honderden sneuvelden, had het in het bezit derDuitschers gebracht. Niet voor lan g evenwel, want onmiddellijk begon-nen de verdrevenen het te bombard. eeren. Door ide bressen in den ring-muur stormden daarna de Fransche infanteristen den tuin weer binnen.Tusschen de heesters en bloembedd en gingen de vijanden kelkaar met

,de bajonet te lijf. Door de ramen en deuren drongen ten slotte de Fran-

— 97 —

schen het kasteel binnen. Wat ,daarbinnen gebeurde, kunnen maar wei-nigen van hen navertellen, doch ze werden opnieuw bezitters van hetreeds half in puin liggend kasteel. Den volgenden dag herhaalde zichde historie en wisselde het nog een paar malen van eigenaar, totdat deDuitschers idefinitief van verdere aanvallen moesten afzien.

In den nacht van den 7den op den 8sten September moesten de

Duitsche troepen aan de Petit Morin, ,dus het Westelijk gedeelte derhoofdmacht, ook over ,dat riviertje terug trekken. Zij hoopten zich dussteeds meer op in het gebied benoorden Sezanne, terwijl den volgendendag het Duitsche centrum gedeeltelijk tot wijken gebracht werd. Daar-

DE VESTING MAUBEUGE.

bij werd een afdeeling van de Garde des Keizers in ,de bovengenoemdemoerassen geworpen, waarin talrijke kanonnen verzonken en ook velemanschappen omkwamen. De Duitsche linkervleugel wist zich nog steedsbij Vitry en Sermaise staande te houden.

Hun rechtervleugel deed, nadat in allerij1 eenige versterkingen aange-voerd waren, verwoede pogingen om ide Ourcq weer over tie steken,om de bedreigde verbindingslijn te herwinnen, wat evenwel mislukte.Het eenige, dat bereikt werd, was, idat een verdere terugtocht voor-komen werd. Dat was trouwens ander de gegeven omstandighedenreeds een belangrijk succes, daar a nders de terugtocht van een deel derhoofdmacht in gevaar gebracht, zoo niet bijna onmogelijk zou zijn ge-worden.

— 98 —

Dij 9den werden de aanvallen der Franschen, ,afgewisseld door Duit-sche tegenaanvallen, over het gehe ele front voortgezet. Langzaam aanwerden de Duitschers in de richtin g van de Marne teruggedrongen.Reeds begonnen de Engelschen over die rivier te trekken, waardoor deDuitsche linkervleugel gedwongen werd naar het Noorden te ontwij-ken, in de richting van de Aisne.

Den laden werd daarop de geheele Duitsche macht over de Marneteruggejaagd, terwijl ze bij Vitry le Francais en Sermaise zich achterde Ornain moest terugtrekken. Die overtocht was verre van gemakke-lijk, want de bruggen, waarover dit moest geschieden, werden door deFranschen en Engelschen onder vuur genomen en enkele er van zelfsgeheel vernield. Honderden stortten in ,de rivier, of werden op den Zul-delijken oever door de achtervolgers gevangen genomen.

Het Engelsche leger slaagde er idien dag reeds in ,de vervolgingover de rivier voort te zetten, waardoor ook 'de Noordelijke oever Oost-waarts tot Château-Thierry in het bezit pder verbonden legers kwam, zoo-dat idc Duitsche linie zich her nog uitstrekte van Soissons aan deAisne tot het genoemde 'Chateau-Thierry, om verder lungs den Noorde-lijken ,oever der Marne te loopen tot Chalons en verder in een boogdoor het Argonnerwoud tot jets ten Westen van Verdun. Bij Soissonsvond hun rechtervleugel steun bij hulptroepen, die in allerijl uit Noord-Frankrijk en Belgie waren gezonden, ,doch te zwak waren om de neder-laak in een overwinning te doen v erkeeren. Niet weinig had daartoebijgedragen een uitval van het Belgische leger nit de stelling Antwer-pen, waardoor een gedeelte der uit Duitschland gezonden versterkin-gen in plaats van naar Frankrijk te marcheeren, zich tegen idc Belgenmoest wenden. Doch daarover later.

Den volgenden dag zetten de Duitschers hun terugtocht voort overidc geheele linie, achtervolgd door de overwinnaars, die tusschen Corn-piêgne en Soissons zelfs de Aisne o verschreden.

De grcote , slag aan tdc Marne was geslagen en had een beslisteoverwinning gebracht aan ,de Engelsch-Fransche wapenen. Het Duit-sche leger had eenige duizenden verloren aan krijgsgevangenen en eenzeer groot aantal kanonnen. Alleen het 3de Fransche leger had in idcbuurt van Chalons en Vitry-le-Francais niet minder dan 160 stukkengeschut buit gemaakt. De verliezen aan ,dooden en gewonden warenuiterst groot, zoowel die .der versla genen, als die der overwinnaars,doch daar beiden tot idusver daar over het diepste stilzwijgen in achtnemen — de verlieslijsten van de verschillende legerafdeelingen wor-den wel bekend gemaakt, cioch zonder vermelding van plants of datum— is het niet mogelijk die te schatten.

Vat nu ,de beteekenis van ,de overwinning der verbondenen aan-gaat, kunnen we constateeren, 00k al uit wat bij den aanvarig vanden slag gezegd is, dat die zeer belangrijk was. Zoowel Parijs, als het

— 99 —

geheel Fransch-Engelsche leger waren gered van een ondergang, diezeer nabij geacht werd. Vender was een einde gemaakt aan den roepvan onoverwinnelijkheid die het Duitsche leger sinds 1870 bezeten had.

wit laatste evenwel was wel geslagen, maar niet overwonnen. DeDuitsche discipline wist to verhoetlen, dat de terugtocht in een orde-looze vlucht ontaardde, en maakte het mogelijk, dat in de buurt derAisne nieuwe stellingen konden worden bezel, zoodat nog een belang-rijk stuk Fransch grondgebied in handen der invallers bleef.

Intusschen waren ook ide laatste vestingen, die zich in Noord-Frank-rijk niet onmiddellijk hadden overgegeven, gevallen. Het langst had zich

Franschgeschut in 't door de Duitschers veroverde Maubeuge.

Maubeuge staande gehouden.

Deze Fransche stall, met een be volking van 23000 inwoners, wasreeds meer dan twee eeuwen een belangrijke vesting en in den laatstentijd was een kring van moderne f orten, tusschenbatterijen en loopgra-yen er om heen aangelegd. Van de forten waren er 6, n. 1. des Sarts,de Boussois, de Cerfontaine, .du Bourdiau, de Hautmont en de Leveau.Alles werd verdedigd door een legermacht van 40.000 man, meest vanhet Territoriale leger, landweer ,dus.

Reeds den 26sten Augustus was de insluiting volkomen en begon-nen de Duitschers den aanval aan alle kanten. Hun geschutvuur con-

— 100 —

centreerde zich echter in hoofdzaak op de drie eerstgenoemde forten

en de daartusschen gelegen verdedigings werken. Deze beschieting ge-schiedde door middel van ,de allerzwaarste kanonnen, stukken van 21,30 en 42 c.M., die op een afstand van 8 a 10 kilometer waren opge-steld, buiten bereik van het geschut der vesting. Spoedig waren de drieforten vernield en de tusschenwerk en tevens genoeg beschoten, om totde bestorming over te kunnen gaan. Langzaam thong de Duitsche in-fanterie verder, loopgraaf na loopgraaf werd genomen, terwijl het lich-tere geschut achter hen aankwam en zoodra ide afstand het toeliet, opde stad zelve gericht werd. Gedurende 12 dagen vielen de granaten inde door de bevolking ontruimde stad. Eindelijk, den 7den September,begon het hopeloos voor de ,bezetting te worden en terwijl vele solda-ten en officieren in burgerkleeren ontsnapten in ,de richting van Rijssel,trad de commandant in onderhandeling met den bevelvoerenden gene-raal der Duitschers, waarna den volgenden dag de overgave volgde. Derest van het garnizoen, volgens de Duitschers 40.000 man, maar vol-gens de Fransche berichten aanmerkelijk minder, gingen in krijgsge-vangenschap. Daarnevens verwierven ide overwinnaars een groote krijgs-buit. Het grootste voordeel voor hen bestond evenwel hierin, dat ze voort-aan ongehinderd konden gebruik maken van de 7 in Maubeuge samen-komende spoorwegen, waardoor het vraagstuk van de verpleging hun-ner troepen in Frankrijk, veel gemakkelijker werd. Stellig heeft dater toe bijgedragen, benevens het vrijkomen van de voor de belegeringgebruikte troepen en kanonnen, dat het mogelijk was, na de nederlaagaan de Marne, bij de Aisne stand te houden.

Daarover zullen we later spreken, eerst komen nu de gebeurtenissenin het Oosten voor behandeling in a anmerking. Deze toch hadden groo-ten invloed uitgeoefend op den strijd in Frankrijk, door het noodig temaken, dat een deel der Duitschers snel per spoor daarheen vervoerdwerd en door beslag te leggen op reserve-corpsen, die anders in hetWesten zouden gebruikt zijn.

HOOFDSTUK VI.

De eerste Episode van den Strijd in het Oosten.

In hoofdstuk IV is reeds opgemerkt, dat tot ongeveer den 20stenAugustus nog weinig van belang op dit oorlogsterrein was voorge-vallen. Aileen hadden invallen van Russische ruiters plaats gevonden inOost-Pruisen en Oost-Galicie, terwij1 de Duitsche troepen uit Silezie deWarthe-linie bezet, en de Oostenrijkers een inval in Zuid-West-Polengedaan. hadden.

De Russen waren bezig hun legers te verzamelen meer Oostwaartsen wel langs de rivieren Njemen, Narew en Weichsel (tusschen Novo-Gre-goriewsk en Ivangorod) en vandaar in Oostelijke en Zuid-Oostelijke rich-ting langs spoorlijnen, die ongeveer evenwijdig loopen met de GalicischeArens. Een voor Rusland dicht net van spoorwegen uit het binnenlandkomende, ,eindigt op deze lijn, die voor zoover het eerstgenoemde ge-deelte, tot Ivangorod, betreft, door een reeks van vestingen versterktis, waarvan Warschau de voornaamste is.

Van Duitsche- en Oostenrijksche zijde lagen twee gebieden gevaarlijkvoor een spoedigen Russischen inval, n.l. Oost-Pruisen en Oost-Galicie.In beide gevallen was gerekend op het langzame verloop van de Rus-sische mobilisatie, waardoor beide streken slechts een zwakke militairebezetting hadden. Om nu een aanval nog langer of te weren, was in het.Oostenrijksch-Duitsche veldtochtsplan opgenomen een snellen opmarschvan het geheele Oostenrijksche leger van Galicie uit tegen de Russi-sche concentratie-lijn, voornamelijk tegen de spoorlijn Warschau-Ivango-rod-Lublin, enz. Deze aanval zou zoo gevaarlijk zijn voor de Russen, datze gedwongen zouden zijn al hun beschikbare manschappen zooveel mo-gelijk daarheen te brengen, waardoor dus een inval in Oost-Pruisen en

Gost-Galicie ,o-nmogelijk zou gemaakt worden.Het onverwachte snelle mobiliseeren der Russen deed dit veldtocht-

plan voor een belangrijk gedeelte inislukken.De inval in Oost-Pruisen had plaats en hoewel de Oostenrijkscht.‘

opmarsch in Polen aanvankelijk succes had, werden ze weldra gedwon-gen tot een snellen terugtocht, door de overwinningen, die de Russenin Oost-Galicie behaalden.

WI Ile n bg-tt,

eicienb

-.--...-4-4..... 6??-ens Ns-schen Duitschland en .Ruslczirce.Oost- en West Fruzsen.

— 102 —

In de tweede phase van den oorlog werd hier in het Oosten dusop twee verschillende, ver van elka ar liggende, oorlogstooneelen gestre-den. We zullen eerst de gebeurtenisse n op het Noordelijke, dan die op hetZuidelijke, het belangrijkste, besprek en.

De strijd in Oost-Pruis enOmstreeks den 20sten Augustus begonnen de Russen van twee kart-

ten hun aanval op dit, door slechts een Bering aantal troepen, 120.000a 200.000 man, verdedigde gebied, dat evenwel door een grooten gordelvan meren, de Mazurische meren geheeten, moerassen en wouden denaanvaller groote moeilijkheden bij zijn opmarsch veroorzaakte.

Ten Noorden nu van de reeds genoemde Mazurische meren, rukte

-103—

het Russische Njemen-leger, onder aanvoering van generaal Iiennen-kampf, het land binnen, klaarblijkelijk met het doel, om op de vestingKoningsbergen aan te trekken. Na verschillende schermutselingenslaagden ze er in de Duitsche grenstroepen, na, een hevig gevecht bijGumbinnen, in Westelijke richting terug te dringen over de rivier deAngerapp, die zich bij Insterburg met de Pregel, waaraan ook Konings-bergen ligt, vereenigt. Het gevolg was natuurlijk, dat meer Zuidwaartsstaande afdeelingen, o.a. bij Lyck, niettegenstaande ze met succes tegenden vijand voor zich gestreden hadden, eveneens terug moesten trekkenin de richting van Rastenburg.

Ondertusschen trok van de Narew-linie een tweede Russisch legerNoordwaarts de Pruisische grens over en bezette de grenssteden Johan-nisburg, Ortelsburg, Willenburg en Niedenburg. Overal vluchtte de be-volking voor ,de aanvallers weg, hun have en goed in den steek latend.Alle wegen in Westelijke richting, waren vol met die vluchtelingen.De vrees voor de Kozakken en de Russische barbaren deed hier hetzelfdewerk als in Belgie de angst voor de beschaafde Duitschers. Trouwenshet optreden van beide lijkt machtig veel op elkaar: dorpen en stedengingen in vlammen op, mannen werden hier en daar doodgeschoten,beschuldigd van gewapend verzet, vrouwen werden gemolesteerd enz.,alles precies zooals de Belgische berichten ons meldden. Laten wij,neutralen, maar zeggen, dat de oorlog zoo iets verschrikkelijks is, dathij de meest beschaafden zelfs tot wilden maakt. Hoe zou men, zoo-velen om zich been ziende vallen, ook nog respect hebben voor hetLeven van de vijanden? Een schot wordt gelost, een vriend valt, ,dockde Bader is Ponzichtbaar. Het gebeurt in een dorp of stad, pas op denvijand veroverd. Natuurlijk is het gelost door de een of andere burger,die lust heeft als franc-tireur op te treden. Een onderzoek wordt inge-steld, enkele wapens, jachtgeweren, revolvers worden gevonden. De eige-naars worden op staanden voet gefusileerd en hun huizen verbrand,om als afschrikwekkend voorbeeld te dienen, voor wie nog lust mochthebben de indringers te ,beschieten. Dat er veel onschuldigen onderkunnen zijn, waarom zich daar drub over te maken? Schuldig of on-

schuldig, het doet er voor het doel niets toe.In geheel Pruisen, tot in Berlijn toe, brachten deze arme vluchte-

lingen angst en ontzetting. Zou h et Ban waar zijn, zou de Russische

invasie voor de tdeur staan?De laatste ging intusschen rustig voort. Het Narew-leger rukte

langzaam tuoschen de meren door in de richting van Allenstein,Wartenburg en Sensburg. Het doel van Bit leger wordt duidelijk: hetmoest de verbindingen van Oost-Pruisen met het overige Duitschlandafsnijden en dat zou bewerkstelligd worden door het afzetten van despoorlijn Danzig-Koningsbergen, wat in de buurt van Elbing gemakke-lijk zou kunnen geschieden.

De Duitsche Gener. VON HINDENBURG.

De Russische Gen. VON RENNENKAMPF

----- 104 —

Al vender drongen de Russen door.Het geheele Meerengebied werd doorhen bezet. Soldau, Hohenstein, Al--lenstein, Bischofsburg, Nordenburg,Sensburg, Gerdauen en Allenburgwerden door hen veroverd. Ook inhet uiterste Noorden waren ze mees-ter door het bezetten van Tilsit.Langzaam en schijnbaar zeker nader-de de omsingeling van Koningsber-gen zijn. voltooiing.

Maar het dreigende gevaar deedden Duitschen Grooten. GeneralenStaf inzien, dat het nemen van krach-tige maatregelen een gebiedendeeisch was. In allerij1 werden verster-kingen. naar Oost-Pruisen gezonden,troepen uit de vestingen Thorn, Po-sen en Dantzig, ja zelfs van het Wes-telijke slagveld werden zoo snel de

treinen rijden konden, Oostwaarts gevoerd. Een der voornaamste leger-aanvoerders, generaal von Hindenburg, werd met het opperbevel be-last. Een speciale trein voerde he m van ide Fransche grens naar hetterrein van zijn werkzaamheid. On derweg werkte hij zijn veldtocht-plan nit, aan elk station, waar ge-stopt werd, verzond hij zijn telegram-men aan de generaals, die onder zijncommando geplaatst waren, zoodatbij zijn aankomst alles in gereedheidwas, om door een krachtige tegen-aanval den indringer terug te drij-yen.

Alle beschikbare troepen concen-treerde hij tegen het Narew-leger,dat onmiddellijk, onder dien druk,zijn voorhoede uit Allenstein terug-trok en zich gereed maakte den aan-val of te weren. Von Hindenburghad echter zijn maatregelen te goedgenomen. In een boog van Sol-dau, Hohenstein, Allenstein, Warten-burg en Bischofsburg, Welke plaatsenalien, na hardnekkige gevechten,door de Russen ontruimd werden,

— 105 —

drong hij voorwaarts. Terwijl in de streek van Hohenstein en Allenstein,in zijn centrum dus, een landweercorps, geholpen 'door versche linie-troepen, de Russen belette naar 't Noorden op te rukken en zoo het DuitscheLeger in twee deelen te snijden, begonnen beide vleugels ,omtrekkendebewegingen. Het uit de reeds genoemde vestingen aangevoerde zware ge-

Verwoeste huizen te Allenstein in Oost-Pruisen.

schut, ,bombardeerde de Russische stellingen en dwong hen die te verlaten.Zoo rukte de Duitsche rechtervleugel over Soldau, Neidenburg en Willen-berg op naar het Oosten en bezette daardoor de hoofdwegen, die deRussen bij een terugtocht moesten gebruiken. De link ervleugel wierp dentegenoverstaanden vijand tusschen de meren terug. De slag was reedshalf gewonnen.

7

— 106 —

Een oogenblik scheen het nog, dat de Duitsche aanval zou misluk-ken. Versche Russische troepen vielen den Duitschen rechtervleugelover Soldau en Neidenburg in den rug aan. Deze echter moist dapperstand te houden, daarbij naar twee kanten front makende, totdat spoe-dig aangevoerde versterkingen de Russen aanv:'31en en over de grensterugwierpen.

Toen was het Narew-leger verloren. Bijna geheel omsingeld, metgeen andere terugtochtsweg ,dan die door bosschen en moerassen tus-schen de Masurische meren door, raakte het weldra in verwarring:het leger had opgehouden te bestaan. De verschillende verstrooide af-deelingen trachtten nog wel door wanhopige gevechten zich een vei-lige aftocht te verzekeren, doch zeer weinigen gelukte idat. De drie le-gercorpsen, waaruit het bestaan had, werden zoo goed als volkomenvernietigd. Minstens 70.000 ongekwetste en een groot aantal gewondekrijgsgevangenen, met al het geschut en de legertrein, vielen den over-winnaar in handen, voorzoover het laatste niet iiz de moerassen ver-zonken of in de meren geworpen was. De aanvoerder, generaal Sam-

sonof behoorde met twee andere generaals onder de gesneuvelden, hijoverleefde zijn nederlaag dus niet. Slechts eenige ,duizenden wisten teontvluchten en zich bij de reservetroepen, die van de Narewlinie op-rukten, in veiligheid te begeven. Aldus op de hoogte gebracht van hetlot van de hoofdmacht, trok de reserve zich op die rivier terug, zonderdaarin door de Duitschers bemoeilijkt te worden, die nu zich wilden rich-ten tegen het Njemen-leger van generaal Rennenkampf.

Deze had niets kunnen ,doen om de nederlaag van zijn ambtgenootte verhinderen. Sterke Duitsche afdeelingen toch, en bovendien het gar-nizoen van Koningsbergen, hadden hem, die bovendien op eon vrij groo-ten afstand van het slagveld verwijderd stond, beziggehouden. Then hijvan het lot van de Narew-armee verwittigd werd, staakte hij zijn verde-ren opmarsch en versterkte zich in goed gekozen stellingen op de lijnWehlau—Allenburg—Nordenburg—Angerburg. Zijn Westelijke vleugelwerd bovendien beveiligd door geweldige moerassen en bosschen, die eenondoordringbaar gebied voor talrijke legerafdeelingen vormden.

Von Hindenburg had na zijn op het Narew-leger, bij Hohenstein, ofbij Ortelsburg (zooals die in den regel genoemd wordt), zijn overwinnen-de troepen eerst nieuw ingedeeld en nog de noodige versterkingen afge-wacht. Daarna trok hij in ijlmarschen naar het Noorden. Sommige afdee-lingen moesten 40 a 45 K.M. per dag marcheeren en dan 's avonds nogvechten, om het dorp, waar het nachtkwartier zou betrokken worden, teheroveren op de Russische cavallerie.

Eerst op den Eden September, dus juist op den dag, dat ook degroote veldslag aan de Marne een aanvang nam, begon de strijd. Aan-vankelijk was het in hoofdzaak alleen een duel tusschen de wederzijd-sche kanonnen. Beide partijen hadden zwaar geschut in stelling ge-

107 --

bracht en trachtten door een goed gericht granaatvuur de vijandelijkeloopgraven en batterijen te vernietigen.

Ondertusschen zond de Duitsche aanvoerder een sterke legermacht,uit twee legercorpsen bestaande, meer naar het Oosten, met opdrachtde Russische linkerflank om te trekken. Daar, beoosten Angerburg,werd het eigenlijk beslissende gedeelte van den veldslag uitgevochten.Na vier dagen van onophoudelijk enverbitterd strijden — Lange rijenRoode-Kruiswagens, die van het Duitsche front Westwaarts trokken methun droeve last, legden er getuigenis van of — werd de Russische lin-kervleugel aan het wijken gebracht, waardoor gevaar begon te komen,dat hier zich de geschiedenis van Ortelsburg zou herhalen.

Het gevolg was, dat generaal Rennenkampf gedwongen was ook derest van zijn Leger te laten terugtrekken. Dit geschiedde onder bescher-

ming van ,de artillerie, die met verdubbelde wbede op de Duitschers be-

gon te vuren.Zeer hevig woedde die strijd daarbij tusschen Angerburg ,en Norden-

burg. Een Duitsch oorlogscorrespondent, die op den 10den September ver-

lof ontving van nabij den slag te volgen, schrijft:We kwamen juist op het beslissende oogenblik, want de omtrekken-

de beweging begon zich te doen gelden. De heele Russische slagordebegon zich naar links, dus naar het Westen om te buigen. Hun batterij-en schoten in veel sneller tempo dan te voren, want ze moesten den terug-tocht der infanterie dekken. En dat deden ze met goed gevolg, want tel-kens en telkens ontploften hun granaten vlak boven voorwaartsrukkende gelederen der Duitsche infanterie. Nietegenstaande dat trok-

ken ide laatsten verder, sours verschillende linies achter elkander. Hun

,doel was, .om de reeds omgetrokken linkervleugel van de Russen, tevensvan de hoofdmacht te scheiden. Van de laatste was weinig te zien. Hunleemkleurige kleeding deed hen nog minder tegen den bodem afstekendan de Duitschers. Op den afstand, waarop de correspondent zich be-

yond ,was het knetteren van het het geweervuur en het ratelen der mi-

trailleurs tusschen ,de zware donderslagen der kanonschoten slechts on-

duidelijk te hooren. Overal in de vuurlinie stegen geweldige rookkolom-men op. Het waren dorpen en verspreid liggende hoeven, die door vriend

of vijand in brand geschoten waren: zoo werd de geheele streek

verwoest.Vlak vOOr den waarnemer be yond zich een lage heuvel, de Fuchs-

berg, die aanvankelijk door de Russen bezet werd gehouden. Langzamer-hand naderden de Duitsche liniesechter den top en spoedig ontruim-den de Russen dien. Onmiddellijk reden een paar batterijen in

razende galop ,daarheen en vatten vlak achter den heuvel post, om de

wijkenden door een stortbui van granaten geheel in verwarring te bren-

gen. Onder bescherming daarvan kon de Duitsche infanterie nu ooksneller vooruitdringen. Geheel ongestoord ging dat evenwel niet, want

108 —

bijna reeds na de eerste schoten hadden de Russen de nieuwe stellingder kanonnen ontdekt en begonnen zij hun geschut er op te richten enspoedig barstten de granaten vlak er boven uiteen. De Duitschers hiel-den echter stand, totdat eindelijk het Russische geschut zweeg; het wasgeweken voor den dubbelen aanval van voren en uit de flank.

Hun kranig volhouden en uitstekend richten had evenwel er vealtoe bijgedragen, fat de nederlaag niet tot een ramp ward, wat gedeel-telijk ook te danken was aan den aanval, die een nieuwe legerafdee-ling, uit Siberische troepen bestaande, over Lyck deed op den Duitschenrechtervleugel. Jets ,dergelijks dus als bij Neidenburg gebeurd was. Aan-

Oost-Pruisische vluchtelingen.

vankelijk wist deze legermacht met vrij veel succes op te rukken. Alspoedig kwam deze in gevecht met een sterke Duitsche divisieonder generaal von der Goltz, die stelling genomen had op desmalle landtongen tusschen enkele meren bij Lyck, om tegen een flank-aanval te waken. De Russische voorhoede kwam in den namiddag uit demeer Oostwaarts gelegen bosschen te voorschijn en begon met de Duit-schers te schermutselen.

's Nachts bleef het rustig, waarvan de laatsten profiteerden doorloopgraven te maken, die echter weldra onbruikbaar werden door het erin opstijgende grondwater, zoodat, toen de Russen in den volgenden

— 109 —

morgen den aanval opnieuw begonnen, hun vijanden er niet gunstigvoor stonden. Bovendien ontving von der iGoltz ibericht, dat een deelder Russen bezig was zijn stellingen om te trekken.

Hij zond onmiddellijk een zijner brigades naar het bedreigde punt,doch halverwege werd deze in zijn opmarsch verhinderd door een krach-tigen vijandelijken aanval en kon dus aan zijn opdracht niet voldoen.Een kleine reserve-afdeeling van 7 compagnieen werd toen opgeroe-pen om de flank te beschermen, terwijl tevens geseind werd ,om hulpnaar een der meer Westelijke vestingen. Het gold dus stand houden,totdat de gevraagde versterkingen waren aangekomen.

De 7 compagnieen konden echter de aangewezen stelling niet ge-heel bereiken, hoewel ze er toch in slaagden de gevaarlijke omtrekkendebeweging der vijanden gedeeltelijk te belemmeren.

Het gevecht werd zeer hevig. Aan drie kanten random Lyck dron-gen de Russen viaorwaarts. Aan weerszijden bulderde het geschut enratelden de mitrailleurs. Het bosch, aan welks rand de aanvallers la-gen, werd door ,de Duitsche granaten verschrikkelijk geteisterd: ge-heele rijen van boomen werden versplinterd.

Ondertusschen was generaal von der Goltz, die begreep niet langmeer te kunnen standhouden, in groote bezorgdheid, daar hij op zijnaanvraag om hulp geen antwoord ontvangen had. Hij vreesde n.1., datde Russen de telegraafdraden doorgeknipt hadden. En inderdaad, datwas het geval, echter eerst, nadat het verzoek reeds ontvangen was. Menkan zich den toestand, waarin •de bevelhebber zich be yond, voorstellen.Hij liet echter niets merken, zoodat de bevolking der plaats zich vol-komen veilig waande, hoewel van tijd tot tijd Russische granaten opzeer geringen afstand ontploften, enkele zelfs op slechts eenige tien-tallen meters van het punt waar von der Goltz zich met zijn staf

beyond.Tot zijn geruststelling verscheen in den namiddag de eerste trein

met versterking. De vestingcommandant had bijeengegaard wat maar ge-mist kon worden en zelfs van verderaf troepen ontboden. In den loop-pas snelden de manschappen van de plaats waar ze uit den treinstapten naar de vuurlinie. In den loop van den avond volgden nogenkele treinen, wat tengevolge had, dat de Russen bevreesd werden,dat ook hier het gebeurde bij Tannenberg zich herhalen ging. Ze dachtenweldra tegenover een overmacht geplaatst te worden en in den nachtontruimden ze hun stellingen en trokken zich op Russisch grondgebiedterug.

Toch had echter hun aanval eenig succes opgeleverd, want . vonHindenburg had zijn omtrekkende beweging er eenigszins door moetenvertragen, waardoor generaal Rennenkampf in staat was, zonder al tegroote verliezen — alleen zijn achterhoede, 10.000 man ,ongeveer, vielden overwinnaar in handers — zich aan de omsingeling te ont-

— 110 —

trekken en in goede orde het Oost-Pruisische gebied te ontruimen.Wel wend hier en daar de vervolging tot in het Russische land voort-gezet, doch niet ver. De vervolgers, die al te ver voortdrongen, wer-den teruggeworpen, waardoor de Duitsche opperbevelhebber begreep,dat zijn tegenstander in staat was een nieuwen slag aan te gaan envermoedelijk weldra versterkingen k on verwachten. Hij riep daarom zijnverspreide afdeelingen terug en legerde zich langs de grens, om zelfzijn legermacht opnieuw te ordenen, door elkaar geraakte troepenweer op hun plaats te brengen, de talrijke verliezen aan te vullen uitde nakomende reserves en versterkingen of te wachten. Eerst dan zouhij den Russischen inval op Duitsch grondgebied kunnen vergelden dooreen Duitschen inval in Rusland.

Tot op zekere hoogte vertoont de toedracht hier in het Oostendus gelijkenis met die in het Westen. In beide gevallen was de in-valler teruggedreven. Niet tegen te spreken is echter, dat het Duitschesucces in het Oosten meer volkomen was dan het Fransch-Engelschein het Westen. In het oog dient evenwel gehouden te worden, dat destrijd in Oost-Pruisen veel minder belangrijk was dan die in Frank-rijk en dat het doel der Russen voor een deel bereikt was. De spoor-wegen, die in Oost-Pruisen naar de Russische grens loopen, waren voorhet grootste gedeelte langen tijd onbruikbaar geworden, de te veldestaande oogst was vernield en daardoor het voedingsvraagstuk voorDuitschland moeilijker gemaakt, terwijl tevens eenige verlichting wasgegeven aan .de taak der Franschen, doordat de Duitsche reserves voort-aan niet alleen tegen hen, maar voor het overgroote gedeelte tegende Russen zouden gezonden moeten worden.

De strijd in Zuid-Polen en Galicie.

Terwijl de bovenbeschreven gebeurtenissen plaats vonden, ontwik-kelde zich in het Zuiden een veel belangrijker strijd, n.l. tusschen dehoofdmacht der Russen en die der Oostenrijkers, versterkt met enkeleDuitsche legerafdeelingen.

• Het begin van ide reeks hier geleverde gevechten was een dubbeleaanval, n.l. een van de Oostenrijkers in de richting van de Russischeoperatiebasis Warschau-Ivangorod-Lublin-Cholm en een van de Russenom van het Oosten uit de Oostenrijksche provincies Boekowina enOost-Galicie te bezetten.

Het doel der eerstgenoemde beweging kan in 't kort als volgt sa-mengevat worden: eerst moest de spoorlijn langs bovengenoemde plaat-sen bezet en daardoor den Russen de mogelijkheid benomen worden omaan dezen kant een groote macht in slagorde te brengen. Daarna zoulinks en rechts van de Weichsel worden opgerukt in de richting vanWarschau, terwijl een sterke rechtervleugel dezen iopmarsch zou bevei-

ligen tegen een mogelijke aanval van uit cue meer Oostwaarts gele-

HET OORLOGSTERREIN INGALICIÉ

Spoortveg-en.

— 111 —

gen vesting Brest-Litowsk, een belangrijk kruispunt van speciaal voormilitaire doeleinden aangelegde spoorwegen.

Behalve dat, zou het ook tengevolge hebben, dat de Russen buitenstaat zouden zijn een krachtige beweging tegen Oost-Pruisen te begin-nen, of althans door te zetten. Reeds nu kunnen we constateeren, datalthans dit laatste bereikt werd. Zeer stellig n.l. is voor een belang-rijk gedeelte het terugdringen van generaal Rennenkampf en het ver-pletteren van generaal Samsonof, een gevolg van de omstandigheid, dat

slechts onvoldoende reserve-afdeelingen uit Warschau hen konden steu-

nen, daar die in het widen noodiger waren.Tegen den Russischen opmarsch uit het Oosten moest het Oosten-

rijksche hoofdleger beschermd worden door een tweede leger in de streekten Oosten van Lemberg, de hoofdstad van Oost-Galicie.

Wat de terreinsgesteldheid betreft, is het geheele grensgebied aanweerszijden in hoofdzaak vlak of zwak golvend, naar het Noord-Oostenin Rusland zelfs zeer moerassig. Met uitzondering van dit laatste gebied,de Rokidno-moerassen, die trouwens eerst na een groote overwinning derOostenrijkers een rol zouden kunnen spelen, is dus het landschap uiterma-te geschikt voor troepenbewegingen op groote Schaal. Aileen worden ze

— 112 —

bernoeilijkt door het absoluut ontbreken van spoorwegen, daar Rusland,om militaire redenen, geen enkele verbinding heeft willen aanleggentusschen de Oostenrijksche Noordgrens en zijn eigen reeds genoemdegroote spoorlijn. Bovendien zijn de goede kunstwegen zeer weinige inaantal en moeten de legers dus voor een belangrijk gedeelte gebruikmaken van de slechte landwegen en van de velden zelf, wat, de taaiePoolsche modder in aanmerking genomen, lang niet gemakkelijk is.

Alleen langs de Zuidgrens van Galicie ligt een hoog bergland, deKarpathen. Deze kunnen slechts langs enkele paswegen overgetrokkenworden en verhinderden daardoor een Russische inval in Hongarije,doch evenzeer vrijwaren ze een. in Galicie Westwaarts oprukkendevijandige legermacht voor een flankaanval. Ten slotte dient nog ver-meld te worden, dat in het Zuid-Westen van Russisch Polen, tenNoord-Oosten van het reeds vroeger genoemde Kielce, een betrekkelijklage bergketen, Lysagora genaamd, gelegen is.

Zoo eenigszins op de hoogte gekomen van het uitgestrekte slag-veld, kunnen we makkelijk den strijd, die aanvankelijk met afwisse-

lend succes voor beiden gevoerd werd, doch met een volledige over-winning voor de Russische wapenen eindigde, volgen.

Terwijl in het Oosten van Galicie de Russische- en Oostenrijkschegre-nswachtafdeelingen nog met elkaar aan het schermutselen waren,waarbij van weerskanten verkenningstochten diep in het vijandelijkeland werden ondernomen, maar over het algemeen de eersten ‘door hungrooter aantal de overhand hadden, verzamelde zich een groot Oosten-rijksch leger vlak bij ,de Russische grens, langs de benedenloop van derivier de San en verder Oostwaarts tot benoorden Lemberg. Dat washet groote aanvalsleger. De Russische cavallerie week dadelijk voordeze overmacht op het eigen grondgebied. Ondertusschen rukten deDuitschers van de Warthe met de Oostenrijkers in de buurt vanKielce in Noord-Oostelijke richting op iom met de hoofdmacht op eenlijn te komen. Ze ondervonden weinig tegenstand en konden daardoorgemakkelijk het Lysagora-gebergte overschrijden en zich nestelen langsde spoorlijn, die van Lodz naar Ostroviec loopt. Hun voorhoede be-zette zelfs Radom in de richting van de Weichselvesting Ivangorod.Dit leger dwong hierdoor de Russen om een sterke troepenmacht tus-schen genoemde plaats en de stelling Warschau gereed te houden.

Was dus hierdoor de linkervleugel in een positie gekomen, waardoorde opmarsch van de hoofdmacht gedekt werd, deze laatste overschreedweldra de Russische grens en begon zijn aanval op den vijand van uitde linie Zachiwost—Janof—Bielgorai—Tomassof—Belz. De verschillendegedeelten van dit leger werden, van links naar rechts gaande aange-voerd door de generaals Dankl, Auffenberg en Aartshertog Jozef Fer-

dinand.Den 23sten Augustus begon deze troepenmassa zich naar het Moor-

De Oostenrijksche Generaal MORITZ

VON AUFFENBERG.

— 113 —

den te richten, waarbij de linker-

vleugel, de afdeeling van Dankl dus,

weldra slaags raakte met de Rus-sen in de buurt van Krasnik en Biel-gorai. Het slagveld strekte zich uit

over een afstand van 70 K.M. Reedsden eersten dag slaagden de Oosten-rijkers, die trouwens in getalsterktede meerderheid hadden (vermoede-lijk stonden n.l. tegenover 100.000Russen ongeveer 200.000 Oostenrij-kers), er in hun tegenstanders uit de

bezette stellingen te werpen. De tweevolgende dagen zette zich dit succesvoort, hoewel de Russen hun legerhier aanmerkelijk versterkten. Den25sten Augustus begonnen dienten-gevolge de laatsten hun terugtocht

De Oostenrijksche Gen. VICTOR DANKL. in de richting van Lublin, gevolgddoor hun vijanden, die drie duizend

gevangenen en eenigen verderen oorlogsbuit maakten. Hoewel dit zeerbelangrijk schijnt, moeten we constateeren, dat de Russen klaarblijkelijkwel geslagen waren, maar niet verslagen, althans op een vlucht leek

hun terugtocht niet, anders zoudenhun verliezen veel grooter zijn ge-weest en zouden ze niet zoo spoedigweer front hebben kunnen maken.

Hoe het bij de tallooze afzonderlijkegevechten, waaruit — als alle mo-derne veldslagen — ook deze be-stond, toeging, wordt ons treffendbeschreven door den kolonel van eenOostenrijksch regiment. Op den24sten Augustus, terwijl van linksen rechts het geraas van den strijdtot hem doordrong, kreeg hij bevelzijn troepen gereed te maken tot den.aanval. Snel werd daaraan gevolg ge-geven en een kwartier later was menmarschvaardig en zelfs in gevechts-formatie.

Het regiment rukte dan op overeen heuvelachtig terrein in derichting van een donkeren bosch-

— 114 —

rand, op een afstand van ongeveer 4000 meter gelegen, waarin de vij-and zich moest bevinden.

Halverwege genaderd, begonnen granaten voor en achter hen teontploffen, terwijl geweerkogels over hun hoofden floten. Er wasechter niets te zien: de reeds traditioneel geworden leegte van hetslagveld. Te hooren echter zooveel te meer.

Nog iets dichter bij gekomen werd het erger. De vijand had zichzoo langzamerhand ingeschoten, hier en daar viel een man door eengeweerkogel getroffen. Granaten sloegen in tusschen de gelederen endoodden geheele rijen der manschappen. Vlak bij den kolonel begoneensklaps een soldaat vreeselijk te brullen. Hij was gewond door eenkogeltje uit een granaat, doch schijnbaar Licht. De man bleef echterdoorschreeuwen en enkele minuten later was hij dood: de kogel hadeen slagader doorboord, zoodat hij doodgebloed was.

Het regiment leed vreeselijke verliezen. Dekking achter struiken enaardhoopen zoeken hielp niets, want de boven in de lucht ontplof •fende kartetsen deden van omhoog duizenden kogeltjes en schervenneerhagelen. Het was als een ontzettend noodweer.

Eindelijk kwam hulp van de eigen artillerie, die de vijandelijke hetzwijgen oplegde en ook diens infanterie van den boschrand terugdreef.Het regiment rukte nu het bosch binnen, maar moest dadelijk weerhalt houden, daar slechts even verder de vijand zich verschanst hadin en aan weerszijden van een boerderij.

Aan beide kanten ratelden de mitrailleurs, die talrijke slachtoffersmaakten; then later de vijandelijke stelling genomen was, lagen erhonderden dood of gewond. Eindelijk, vooral ook door de aankomst vanreserves, kon men tot den aanval overgaan. Met ontoombaren moeddrongen de Oostenrijkers voorwaarts en daarvoor weken de Russen enwat niet week gaf zich gevangen. De boerderij en een gehucht ietsverder, werden in brand gestoken, (waar dat na de verovering toediende, is ons niet duidelijk). De vijand werd vervolgd tot aan het in-vallen van de schemering, waarna het regiment zich, na volbrachtentaak, weer verzamelde. Zeer velen echter kwamen niet meer op hetapp61, doch het verdriet daarover werd spoedig verdrongen door detijding, dat over de geheele slagorde een schitterende overwinning wasbehaald.

Gedurende de gevechten zweefde voortdurend een Oostenrijkschluchtschip boven het slagveld, dat belangrijke diensten bewees door hetaanwijzen der Russische loopgraven en batterijen. Hoewel het geweldigbeschoten were en op verschillende plaatsen getroffen werd door ge-weerkogels en granaatscherven, wilt het, na de volbrachte verkenningen,toch veilig weer op de aarde terug te komen.

Dankl kreeg weldra versterkingen uit het Westen, dus van de anderezijde van de Weichsel. Daardoor slaagde hij er den 28sten Augustus in,

115 —

het reeds tot dubbele sterkte aangegroeide leger der Russen andermaal

terug te dringen en zoodoende zijn doel, de stad Lublin aan de spoor-lijn, dichter te naderen. Verder vermocht hij evenwel niet op te ruk-ken, daar zijn tegenstanders telkens nieuwe troepen aanvoerden en daar-door in staat gesteld werden het uiterste gewichtige punt te be-schermen.

Dat was tevens de oorzaak, waardoor ze hun troepen, die meerOostwaarts stonden, aan hun lot moesten overlaten. Daar alle be-schikbare reserves op hun rechtervleugel tegen Dankl in het vuur ge-voerd werden, moest hun centrum afwachten tot het op zijn heart

uit de later aankomende versterkingen zijn deel kreeg.Het gevolg was, dat het er voor hen in het centrum niet schit-

terend uitzag. Reeds den 25sten Augustus waren ze aangevallen doorhet leger van generaal von Auffenberg, Wiens doel het was eveneensnaar den reeds meermalen genoemden spoorweg op te rukken en welin de richting van ide stad Cholm, vanwaar een tweede weg naar devesting Brest-Litowsk, waar de Russen hun troepenmacht organiseer-den, leidt.

Van Tomaszof rukte hij op in de richting van Zamosc en Koma-rof. Snel ging dat evenwel niet, want eerst den 28sten bereikte hijeerstgenoemde plaats. Het schijnt, idat zijn bekwaamheid als veldheeraan ernstige bedenkingen onderhevig was (later werd hij dan ook afge-zet). Door zeer zwakke Russische afdeelingen liet hij zicri telkens op-houden. De laatsten gingen zelfs herhaaldelijk tot aanvallon over, waarbijze den Oostenrijkers gevoelige verliezen toebrachten. Tech was het juisthierheen, dat het grootste gedeelte der reserves van de laatsten heen-gezonden werd. Vermoedelijk verwachtten ze achter de hen bestrijdendeRussische afdeelingen een veel grooter van Brest-Litowsk opmarchee-rend leger, dat het centrum zou uitmaken van de geheele tegen Galicieafgezonden macht.

Daarop wijst tenminste de officieele Oostenrijksche beschrijvingvan de gebeurtenissen, die hierop neerkomt, dat terwijl slechts eenklein ,deel van Auffenberg's leger van Zamosc naar Krasnitof oprukteom voeling te houden met dat van von Dankl, zijn hoofdmacht zich meernaar het Noord-Oosten richtte in samenwerking met de ti oepen vanAartshertog Jozef Ferdinand, die eerst den 28sten Augustus van Betzuit in e'en lijn met von Auffenberg kwam.

Beide rukiim dan verder op met het doel de nog bij Komarofstand houdende Russen te omsingelen. Spoedig werd op den 29stenAugustus Czesniki beset. De bedreigde Russische afdeelingen kregeneenige versterkingen en konden daardoor den loeleg verijdelen. Wel be-gonnen ze zich terug te trokken, maar door aanvallen in alle rich-tingen hielden ze zich hun vijanden van het lijf.

Eerst op den lsten September konden de troepen van von Auffen-

— 116 —

berg Komarof bezetten en die van den Aartshertog Staroje-Sielo. De Rus-ven waren geweken naar Krylof en Grubieszof en trokken vandaar ver-der Noordwaarts Tangs den Westelijken ioever van de rivier de Boeg, inde richting van Cholm dus. Zonder verliezen ging dat evenwel niet;ook hier vielen eenige duizenden hunner manschappen met een aantalkanonnen als buit in handen der vervolgers, al waren het geen 50.000soldaten en 200 stukken geschut, zooals de opgewonden Oostenrijkscheberichten eerst vermeldden. Een later, meet betrouwbaar, bericht vande regeering zelf, stelde het aantal der gevangenen door de drie totdusver besproken legers tot op den 3den September gemaakt, vast op10.000 a 20.000 man, waaronder een groot aantal der Russische zwaar-

Hoe de Duitsche soldaten zich heschutten teen de koude.g

gewonden, die bij den terugtocht niet opgenomen hadden kunnen worden.De overwinnaars rukten nu op Cholm aan en bezetten o.a. Krasni-

tof, zoodat we kunnen constateeren, dat op den 3den September hunslagorde zich uitstrekte van Opole over Krasnitof in een Licht gebo-gen lijn tot aan de Boeg, terwij1 op enkele plaatsen hun voorhoede

op een kanonschot afstand van de groote spoorlijn stond.Tot zoover was het voor de Oostenrijkers dus naar wensch gegaan,

echter meet wegens de numerieke zwakheid hunner tegenstanders, dandoor eigen dapperheid en beleid. Ook zij hadden daarbij aanzienlijke

verliezen geleden, vooral door het geschutvuur der Russen, dat, naarhun getuigenis, uitstekend gericht was en een geweldige uitwerking

had; geheel lets antlers dus dan de aanvankelijke verhalen van metzand gevulde granaten en dergelijke zouden doen vermoeden. Het Fran-sche kapitaal, dat in de laatste jaren zoo kwistig aan Rusland geleendwas en de bittere ervaring in ,den oorlog tegen. Japan gekregen, Me-

ken dus een grooten invloed uitgeoefend te hebben.Ook de krijgskunde der Russen bleek een veel betere te zijn, dan

in den zoo juist genoemden oorlog door hen aan den dag gelegd was,want zij zorgden er voor, dat hun vijanden den 'belafigrijken spoorwegniet konden bezetten. En terwijl het Oostenrijksche Leger hier in zijngeheel door hen werd bezig gehouden en zelfs, vooral in de streek tenZuiden van Lublin, 'door daarheen in allerijl gezonden grootere troepen-massa's eenigszins teruggeduwd werd, zorgden ze er voor, dat hun lin-kervleugel, die, zooals reeds gezegd is, in het uiterste Oosten van Ga-licie tot den aanval overging, zoo sterk was en zulke overwinningen be-

halen kon, dat ,daardoor alle pas beschreven voordeelen van de Oosten-

rijkers verloren gingen en meer dan dat.Thans zijn deze gebeurtenissen aan de orde.Reeds ATOOr den 20sten Augustus bad een dappere daad van een

Oostenrijksche cavallerie-divisie aan het Licht gebracht, dat de Russenniet ver van de Oostgrens van Galicie groote troepenmassa's verza-melden. Aan die ruiterij was opgedragen een verkenningstocht opvijandelijk grondgebied te ondernemen. Ze slaagden er in over de rivier,die de grensscheiding vormt, te komen en door de Russische bewa-kingstroepen been te breken. Een 40-tal K. M. diep drongen ze in hetland door, zonder op noemenswaardigen tegenstand te stuiten, totdat zezich bij Grodok den weg versperd zagen door talrijke infanterie-afdeelingen, die klaarblijkelijk de voorhoede van een aanzienlijke leger-macht uitmaakten. Hoewel ze, met die wetenschap voldaan terug had-den kunnen keeren, vielen ze toch den vijand aan, maar werden doorde overmacht met zeer zware verliezen afgeslagen. Ze trokken dus te-rug en bezetten ten slotte de vlak op de grens gelegen Russische stadSatanof, waar ze evenwel 's nachts aangevallen werden — -naar hunrapport luidde, door de bevolking, versterkt met verborgen gehoudensoldaten, (merkwaardige overeenkomst dus met de Duitsche voorstellingvan verschillende gebeurtenissen in Belgie) — zoodat ze alweer velender hunnen verloren. Tot straf were de stad platgebrand (precies dusals in Belgie) en de ruiters trokken zich op eigen grondgebied terug.Ze konden hun belangrijke mededeeling aan den Generalen Staf doen,maar ik stel me voor, dat hun aanvoerder een geduchte schrobbeering

gekregen heeft voor het zoo nutteloos .opofferen van zijn manschappen.

Hem zal wel aan het verstand gebracht zijn, ,dat dergelijke onbesuisde

ruiterij-aanvallen thuis behooren .in Lang vervlogen tijden, doch niet

in den modernen oorlog.De door onze dappere ruitergeneraal ontdekte Russische troepen

— 118 —

rukten weldra verder en overschreden op hun beurt de grensrivier,om gedeeltelijk in Zuid-Westelijke richting op te trekken, in de rich-ting van Czernowitz, de hoofdstad van de ten Zuiden van Oost-Galiciegelegen Oostenrijksche provincie Bukowina, idoch hoofdzakelijk naar hetWesten te marcheeren tegen een legermacht, die Lemberg moest ver-dedigen. Het was n.l. de Russische linkervleugel, die veel sterker wasdan de meer Noordelijk samengetrokken legers. Het schijnt, dat hiergeheel zelfstandig werd geopereerd, zonder dat verband gehouden werd

met de laatstgenoemden.Deze hoofdmacht stond onder bevel van de generaals Broessilof en

Roersky, waarvan de eerste al spoedig Tarnopel, de tweede Brody, vlakover tde grens bezette. Slechts kleine vijandelijke afdeelingen stondendaar tegenover hen. De Oostenrijksche hoofdmacht, die in allerijl ver-sterkt werd met het oog op het dreigende gevaar en uit ongeveer 5legercorpsen bestond, dus met de daarbij behoorende ruiterij ruim 200.000man telde, stond meer naar het Westen, n.l. op een zeer Lange lijn van

Sokal in het Noorden over Busk en verde'. Zuidwaarts tusschen de

Dnjestr en zijn talrijke zijrivieren.Die langgerekte slagorde was, gevoegd ibij de overmacht der Rus-

sen, oorzaak, dat geen voldoende weerstand kon worden geboden. Naenkele hardnekkige gevechten, waarbij aan Broessilof de overtochtover alle reeds genoemde zijrivieren betwist werd, bereikte deze op den28sten Augustus het riviertje Gnita Lipa, terwijl generaal Roerski de

voor hem staande korpsen achter Busk en over de Boeg terugwierp.Geweldige verliezen werden hierbij door de Oostenrijkers geleden. En

die verliezen zouden top de volgende dagen nog grouter worden, wantsteeds sneller werden ze door de Russell achtervolgd , die van hetNoord-Oosten en Oosten en bijna van het Zuiden uit op Lemberg aan-

rukten.Vlak voor deze stad kwam het den eersten en tweeden September

tot een nieuwen slag. Het scheen, alsof de stad zou verdedigd worden,hoewel de xestingwerken reeds van lang geleden dagteekenden en dushun waarde tegenover het moderne geschut uiterst gering was. Doch

meer waarschijnlijk is het, dat een deel van het geheele hier samen-gedreven leger stand hield en zelfs tot den aanval overging, om ten

minste de rest een veiligen aftocht naar het Westen te verzekeren.Krachtig kon hun tegenstand niet zijn, want reeds tien dagen lang

streden ze tegen een van alle kanten ,opdagende overmacht. Al die

dagen hadden ze geen andere rust gehad, dan van tijd tot tijd eenuurtje slapen onder den blooten hemel op den kouden grond, ten-minste als ook dat niet onmogelijk gemaakt werd door den hagel vanprojectielen door de Russische kanonnen over hen afgeschoten. Met devoeding was het ook treurig gesteld geweest. Veldkeukens waren dik-

wijls verloren gegaan, evenals geheele proviandtreinen. Andere waren

— 119 —

in verkeerde richting gezonden en misten derhalve de troependeelen,waarvoor ze bestemd geweest waren.

Geen wonder dus, dat ze ,00k Lemberg, de aloude Galicische hoofd-

stad in den steek moesten laten en op den - 3den September, dus opden dag, dat het andere Oostenrijksche Leger zijn uiterste punten be-reikt had, kon Grootvorst Nicolaas, de Russische opperbevelhebber, aanden Czaar seinen:

„Met buitengewone vreugde onder dankzegging van God, meldik Uwe Majesteit, dat het zegevierende leger van generaal Roerskihedenochtend iom 11 uur Lemberg heeft genomen, terwijl het legeronder generaal Broessilof Halicz, (een stad aan den Dnjestr, op 80K.M. ten Z.O. van Lemberg), nam."

Duitsche Doodskop-huzaren op een patrouille-rit.

De bezetting van eerstgenoemde stad was van groot gewicht, vooralwaar Rusland reeds Lang het oog iop Galicie gericht en naar eenannexatie er van gestreefd had. De bevolking bestaat uit drie verschil-lende groepen: Roethenen, die Russisch gezind, Polen, die neutraal enJoden, die meer Oostenrijksch gezind zijn. De eerstgenoemden makenten platten lande en in de steden de armere volksklasse uit. De beideandere volksstammen bezitten den bodem en zijn de fabrikanten en

kooplieden in de steden.Hoewel ide stad niet verdedigd werd en dus de inname zelf niet

als een wapenfeit beschouwd kan worden, zal het een grooten moree-len invloed op de Russische soldaten, ja op het geheele yolk gehad hebben,

wat natuurlijk van belang is voor 't verdere verloop van den oorlog.

— /20 —

In Oostenrijk daarentegen veroorzaakte de tijding een diepe ont-moediging, te meer waar de overwinningsberichten van den GeneralenStaf geheel jets anders hadden doen verwachten. Wel werd het vergoe-lijkt, maar eenmaal teleurgesteld geworden, begint het groote publiekspoedig datgene te wantrouwen, waarop ze tot dien tijd toe ten voilevertrouwd hadden.

De bezetting van de tweede stad was weliswaar van veel min-der beteekenis, maar ook in verband met enkele andere veroveringen,werd Zuid- en Oost-Galicie er geheel door gescheiden van het Wes-ten. De daar dus nog staande troepeenafdeelingen, voor zoover ze nietin N.-Westelijke richting hadden kunnen aftrekken, stonden voortaanslechts door enkele moeilijke paswegen door het Karpathen-gebergte, inverbinding met hun regeering, zoodat het voor de hand lag, dat zespoedig hun verzet zouden moeten opgeven.

Heel gemakkelijk was het in de buurt van Halicz voor de Russenniet geweest. De troepen, die er regelrecht heen gedirigeerd waren,bleken zelfs niet voldoende te zijn, zoodat de reserve van het op Lem-berg aanrukkend leger gedeeltelijk daarvoor gebruikt moest worden.

Een officier, die tot een dier afdeelingen behoorde, vertelt, hoe hijen z'n manschappen, na dagen lang marcheeren over stoffige wegen, ineen heete atmospheer, eensklaps bevel kregen op een klein station ingereed staande treinen te stappen, die hen eenige uren lang in Zuide-lijke richting vervoerden. Vroeg in den morgen moesten ze uitstap-pen op een plaats waar kanongebulder duidelijk waarneembaar was, dusdicht in ,de nabijheid van het slagveld. Ze marcheerden op en stoot-ten eindelijk op den vijand, die zich voor een dorp, Mikolajef gehee-ten, verschanst had. Eerst na een geheelen dag vechten gelukte hetden Russen hen te verdrijven en het dorp te bezetten. Daar hadden gra-naten reeds enkele malen brand gesticht, doch het vuur was door deinwoners, die de Russen als vrienden ontvingen, gebluscht. De Oosten-rijkers waren evenwel niet ver teruggegaan. Vlak achter het dorp, opeen boogvormige rij van steile heuvels, hadden ze, ongeveer 15.000 ingetal, stand gehouden, zoodat 's morgens de strijd andermaal moest be-ginnen. De Russische artillerie begon met een krachtig bombardementop de heuvels, waarbij kon waargenomen worden, dat de meeste kar-tetsen vlak boven de Oostenrijksche stellingen zontploften.

Toen begon de bajonet-aanval der Russen. Daarbij werden ze doorde Oostenrijksche kanonnen onder vuur genomen en leden zeer ernstigeverliezen, maar ten slotte bleven ze toch ioverwinnaars. De verdrevenOostenrijkers werden vervolgens ook in de flank aangetast, waardoorzeer velen gedwongen waren zich over te geven. Het slagveld hoodeen vreeselijk schouwspel: stapels dooden overal, bijna alien verschrik-kelijk verminkt door de scherven der granaten.

Na het verlaten van Lemberg, moest het leger op de Oostenrijk-

— 121 —

sche rechtervleugel zich terugtrekken op de rivier de San, waarvan deovergangen verdedigd werden door een paar vestingen, Przemysl enJaroslau. Natuurlijk zou het daarbij achtervolgd worden door de Rus-sen, die daardoor tevens op de flank van het leger van generaal vonAuffenberg zouden verschijnen, zoodat deze zelfs gevaar zou loopen vanzijn basis te worden afgesneden.

Het gevolg was dus, dat alle door laatstgenoemde behaalde voordee-len moesten worden prijsgegeven en dat hij den terugtocht in de rich-ting van Jaroslau moest aanvaarden. Daardoor zou ook dat van gene-raal von Dankl gedwongen worden rechtsomkeert te maken, om zich

Duitsche soldaten in winterkleevoor den veldtocht in Polen.

eveneens achter de San in veiligheid te stellen.De dagen volgende op de bezetting van Lemberg zullen dus gevuld

worden, van Russische kant met een poging om zoo mogelijk beide legerste omsingelen, van Oostenrijksche zijde met te trachten dat te belem-meren en zich dus een gemakkelijken aftocht te verzekeren.

Terwijl daarom slechts een 9;edeelte van generaal Roeszki's leger.de vervolging in Westelijke richting ondernam, waarbij enkele zich tever vooruit wagende afdeelingen door de Oostenrijksche achterhoedemet bebloede koppen werden teruggeslagen, zwenkte de rest Haar het

Noorden, om von Auffenberg aan te vallen. Deze was op bevel van den8

— 122 —

,opperbevelhebber reeds omgekeerd en naar het Zuiden opgerukt, ,daarbijvervolgd door de vroeger voor hem teruggeweken Russische afdeelin-gen, die inmiddels aanzienlijk versterkt waren. Ongeveer hetzelfde ge-schiedde meer Westwaarts, hoewel ide Oostenrijkers in allerij1 eenpaar legercorpsen uit het gebied van Kielce naar generaal Dankl terversterking zonden, die echter eveneens voor steeds talrijker worden-de vijanden kwam te staan.

Het kwam daardoor tot een nieuwen grooten slag, waarin de Oos-tenrijkers a,anvankelijk stonden op een lijn Opolo—Krasnik—Tomaszof—Rawa Roeska—Grodek. Hun stellingen vormden dus vrijwel een rech-ten hoek, waarvan de punt in den omtrek van Rawa Roeska lag. Eenblik op de kaart duet zien, ,dat, waar hun leger in Westelijke rich-ting naar Przemysl, Jaroslau en Noordelijker aan de San gelegenplaatsen zou moeten terugtrekken, ze er vooral voor moesten zorgen,

dat hun vleugels niet te snel werden ingedrukt. Immers als de Rus-sische linker- of rechtervleugel de San eerder wist te bereiken, danhet Oostenrijksche centrum, tdan was dit verloren.

Dat ze dit begrepen, bewijst het zenden van versterkingen naargeneraal von Dankl, terwijl bij Grodek Duitsche hulptroepen versche-nen. Het gevolg was, dat ze er in slaagden den aanvaller op te houden.

Bij Grodek werd eenige dagen Lang gestreden, waarbij in het eerstde Oostenrijkers aan de winnende hand -waren en zelfs een aantal ge-vangenen maakten. Doch weldra, toen Russische afdeelingen uit ,derichting Halicz op hun rechterflank verschenen en bovendien van hetNoorden uit een aanval op hun terugtochtslijn begon te idreigen, moes-

ten ze hun stelling prijsgeven en in allerijl naar Przemysl trekken.In denzelfden tijd was generaal von Dankl aangevallen door een

overmacht en uit zijn stellingen bij Opole en ten Zuiden van Lublingeworpen, dock ook hij wist nog eenigen tijd den opmarsch van denRussischen rechtervleugel op te houden. Zware gevechten werden nog

door hem geleverd in ide ,omgeiTing van Krasnik, waarin hij ten slottehet onderspit moest delven. Wel verloor hij duizenden aan gevangenen,behalve de dooden en gewonden, en viel ook een gedeelte van zijn ge-schut en een legertrein den Russen in handen, maar (daardoor verhin-

derde hij de omsingeling van de legers van von Auffenberg en Aarts-hertog Jozef Ferdinand, evenals dat van het Zuiden uit gedaan was

door den Oostenrijkschen rechtervleugel.De twee meest bedreigde legers, aldus in hun rug gedekt, weerden

zich met heldenmoed tegen de van het Noorden, Oosten en Zuiden op-dringende overmacht. Een wanhopige slag werd vooral geleverd bij RawaRoeska en Tomaszof. Telkens deden Oostenrijksche divisies tegenaan-vallen, om de andere lucht te verschaffen.

Het was hier alweer generaal Roeszki, die de Russen ter overwin-

ning leidde. Zijn troepen bestormden Tomaszof en vermeesterden die

— 123 —

plaats. De Oostenrijksche stellingen bij Rawa Roeska gaven meer moeite,maar ook daar moesten ze ten slotte wijken, zoodat de geheele Oos-tenrijksche legermacht in vollen aftocht was naar de San, op de hielengevolgd door ide Russen, die telkens kleinere en grootere afdeelingen

gevangen namen. Minstens 100.000 gevangenen, eenige honderden ka-nonnen en duizenden vrachtwagens met ammunitie, levensmiddelen enallerlei materiaal werden door hen buit gemaakt.

Groote vreugde in het kamp der verbondenen, verslagenheid inDuitschland en vooral in Oostenrijk, waar alle hoop op idezen veld-tocht was gevestigd geweest en waar de verwachtingen hoog gespan-

nen waren ,door de aanvankelijke tijdingen van groote overwinningen.Wel trachtte het legerbestuur den indruk van een nederlaag te ver-bloemen, maar iedereen begreep, dat geen andere strategische oorza-ken, dan die voortvloeiden uit een gevoelige nederlaag, aan de ach-

terwaartsche beweging van het leger ten grondslag lagen. Bovendien,de talrijke scharen vluchtelingen uit Lemberg en andere meer Westelijkgelegen plaatsen, verbreidden de waarheid op wonderbaarlijk snellewijze.

Maar aan de San, met z'n sterke vestingen, zouden de dappere le-gers wel standhouden, meende men, en dat verwachtte men ook alge-meen buiten Oostenrijk.

Over die rivier zouden de Russen zich niet wagen, dacht men.Groote Oostenrijksche- en Duitsche troepenmachten stonden toch nogmeer Noordwaarts, in Zuid Polen, bij Kielce en Radom. Die waren nietverslagen en men wist, ,dat Duitschland steeds meer legercorpsen inSilezie verzamelde.

Bovendien ook in Boekowina en verder in het gebied ten Zuid-Westen van de Dnjester stond nog een ieger, waarmede de Russenrekening moesten houden, evenals met het gevaar, ,dat Oostenrijkscheafdeelingen over de Karpathen in hun rug zouden verschijnen.

Dit laatste evenwel bleek van weinig beteekenis te zijn. De zwakkeafdeelingen, die nog in Oost-Galicie stonden, werden spoedig door ge-neraal Broessilof verdreven en moesten de Karpathen in vluchten, waar-van de paswegen weldra door hem bezet werden.

Ook de hooldstad van de Boekowina, Czernovitch, een klein stadje,

met een bevolking, die uit een ware staalkaart van alle stammen, dieOostenrijk en Hon.garije bewonen, bestaat, werd vrijwel zonder slag ofstoot bezet.

En wat nog erger was, het bleek, dat overal in het door de Rus-sen veroverde gebied een belangrijk deel der bevolking op hun handwas, zoodat ze zich niet in een vijandelijk gebied bevonden, wat voorhen het vraagstuk van de legervoorziening en de bewaking der toe-

voerwegen veel gemakkelijker maakte.Bovendien trokken ook de in Zuid-Polen opgetrokken Duitsche le-

— 124 —

geraldeelingen voor de overal met overmacht opdringende Russen terug.Door de nederlaag der Oostenrijkers liepen ze gevaar in de rechter-flank, d.i. van het Zuiden uit, to worden aangevallen, terwijl bovendienhun hoofdmacht ook nog niet aangekomen was.

Zoo konden dus de Russen overgaan tot een aanval op de vijande-lijke stellingen aan de San. Hun opmarsch daarheen ging vooral in hetNoorden zeer snel. Vooral muntte daarbij uit een nieuwaangekomen le-gercorps on-der den vroegeren Bulgaarschen generaal Radko Dimitrief,die voor 't eerst aan de geveehten na .de inname van Lemberg deel-genomen had.

Al spoedig wend zoodoende de rivier bereikt, het eerst in het

Russische artillerie-stelling in Polen.

Noorden, dicht bij de plaats, waar hij zich met de Weichsel vereenigt.Daar thadden de Russen tevens den steun van hun afdeelingen, die tenWesten van den laatstgenoemden stroom opgerukt waren en die Sando-mir bezet hadden. Zelfs werden beide rivieren overschreden en dus hetleger van generaal Dankl verder Westwaarts teruggedreven.

Meer naar het Zuiden verschenen •de Russen voor de eigenlijke San-vestingen Siniawa, Jaroslau en Przemysl, waarvan de laatste naar de

eischen des tijds ingericht en dus zeer sterk was. Terwijl nu de over-blijfselen van ,de verslagen Oostenrijksche legers zich verzamelden ach-ter deze vestingen in een vierhoek, waarvan de twee laatstgenoemdeplaatsen en de stadjes Rzeszof en Dynof de hoekpunten waren, be-gonnen de Russen hun aanval op de vestingen. Gemakkelijk ging dat

— 125 —

niet, doch toen hun rechtervleugel in den hoek tusschen Weichsel enSan bij Baranof en Ranischof een overwinning had behaald, die hemin een gevaarlijke nabijheid van de hoofdspoorlijn tusschen. de San enKrakau bracht, begon de tegenstand te verslappen. De Oostenrijkschehoofdmacht, die gedeeltelijk gereorganiseerd was, gedeeltelijk echter uiteen halfgewapende menschenmassa zonder geschut of legertrein be-

stond, trok .zich in allerij1 terug naar het Westen, in de richting van

Krakau. Dat dit hun gelukte ,dankten ze aan het uitstekende wegen-net en de tallooze spoorlijnen in dit gebied en ook aan nieuw aange-komen troepen, o.a. van de Servische grens, die de voorhoede der ver-volgers tegenhielden.

Deze laatste werd niet voldoende gesteund door de hoofdmacht, diezich nog een idoortocht banen moest. Dit geschiedde eindelijk bij Ja-roslau. Hier lagen talrijke forten en veldversterkingen, die door deOostenrijkers bezet gehouden waren. Ze verhinderden eenige dagen langden opmarsch der Russen. Deze slaagden er ten slotte in over eendrietal pontonbruggen over de San te komen, waardoor de terugtochts-linie der verdedigers naar Przemysl in gevaar kwam. Fen groot deel van

het garnizoen spoedde zich toen weg.'s Nachts werden daarna een tweetal forten stormenderhand in-

genomen, waarna de rest weldra volgde. De rechte weg, de spoorliin,naar Krakau, lag nu voor de Russen open, die tevens hun reeds zoogroote oorlogsbuit nog aanmerkelijk vergroot zagen. Langs dien spoor-weg trokken ze nu Westwaarts, ongeveer evenwijdig met de achter-hoede der Oostenrijkers, die dichter bij de Karpathen in dezelfde rich-ting trok.

De andere vesting Przemysl was nu ook weldra geheel ingesloten,

doch slechts in een wijden kring, daar het talrijke garnizoen, nog ver-sterkt door groote troepenafdeelingen, die zich den terugtocht naar hetWesten afgesneden hadden bevonden, den aanvaller tot voorzichtig-

heid dwong.Evenals voor Luik werd door deze vesting een groot leger vastge-

houden. Daardoor loon de verdere opmarsch der Russen naar Krakauniet zoo krachtig meer worden voortgezet, te meer waar sinds denlOden September vermoedelijk weinig versterkingen meer door hen wa-ren ontvangen. Die toch waren elders, op de grenzen van Oost-Prui-sen, noodig geworden. Bovendien moesten behalve voor de belegering

ook corpsen worden afgezonden naar de Karpathenpassen bezuiden devesting. Indien toch van dien kant een leger tot ontzet kwam ,opda-

gen, zou het er voor de belegeraars leelijk gaan uitzien en zouden ookde meer Westelijk coprukkende troepen gevaar loopen hun verbindings-lijn met het eigen land te verliezen.

We hooren dan ook in de volgende dagen van Russische afdee-lingen in dat gebergte, waarbij hun voorhoede niet Tangs de hoofdwe-

— 126 —

gen trok, maar onder leiding van gidsen uit de aan hun goedgezindeRoetheensche bevolking (feitelijk verraders dus!) dwars door de wou-den langs onbekende paden. De zoo ook in den rug aangevallen ver-

dedigers moesten vluchten of zich overgeven en weldra idaalden deRussen aan de Zuidzijde van de bergen of naar de Hongaarsche vlakte.Ver drongen ze idaarin niet door, daar zorgden ,de Honved-(landweer-)troepen wel voor, maar dat zal hun bedoeling ,00k wel niet geweest,zijn. Ze hadden alleen er voor te waken, dat niet onverhoeds grootelegermachten vandaar kwamen opzetten.

Ondertusschen bleef Przemysl zich hardnekkig verdedigen en kwamer dus ook geen voortgang van beteekenis in het verder Westwaartsoprukken der Russen. Wel bezetten ze enkele plaatsen, zooals Tarnof,maar van den verwachten nieuwen grooten slag kwam niets: ,de over-winnaars voelden zich onder deze omstandigheden te zwak den verslagenvijand nogmaals aan te vallen. Waardoor dat te verklaren is? We hebbener reeds op gewezen, dat de Oostenrijkers van alle kanten versche troe-

pen hadden ontboden, zoodat hun 1 egermacht aanzienlijk versterkt was.Daarbij hadden de Russen ook rek ening te houden met de toebereidse-len, die de Duitschers aan de Warthe maakten, om een nieuwen invalin Polen te doen. Een te vêr vooruitdringen naar Krakau, zou hunleger in Galicie in gevaar brengen van het Noorden uit ,omgetrokken

te worden. Ten slotte hadden ook de Russen groote verliezen geleden enmoesten ze belangrijke aldeelingen in hun rug achterlaten, voor hetopvoeren der levensmiddelen.

Maar, zal de lezer zich afvragen, waar was dan het Russische mil-lioenenleger? Tot nu toe hadden toch nog maar slechts enkele ,honderd-duizenden, hoogstens 700.000 aan de veldtocht tegen Oostenrijk deelge-nomen, als het waar was,. dat ze over millioenen soldaten konden be-schikken, dan zouden ze die er heen hebben kunnen zenden en danzou de vernietiging van het reeds zoo geteisterde Oostenrijksche legerbetrekkelijk gemakkelijk geweest zijn.

Zeker, het lijkt vreemd, maar is dat toch niet. Men herinnere zichslechts, dat het oprukken der Russen en .dus hun schijnbaar zoo vroegvoltooide mobilisatie, in het eind van Augustus, iedereen had verbaasd.

Nu wordt dat raadsel opgelost: Rusland was toen nog lang niet ge-reed, maar had slechts een groot gedeelte van zijn leger in vredestijdbeschikbaar, mogelijk slechts de helft daarvan, versterkt met reser-visten uit de Westelijke provincies van het groote rijk. En daarmedewas het den aanval, zoowel op Duitschland als op Oostenrijk begon-nen, met geen ander duel dan te verhinderen het bekende krijgsplanvan die beide Staten.

Oostenrijk toch zou er door verhinderd worden de straf-expeditietegen Servie tot een goed einde ' te brengen, terwijl Duitschland, vOOr

de totale vernietiging van het Fransche leger, zou gedwongen worden

- 127 —

aan zijn Westelijke troepenmacht verschillende corpsen en reserves teonttrekken. Daardoor zou ,de Fransche krijgsmacht gered worden en

zich kunnen herstellen, zoodat er geen tijdstip zou komen, waaropDuitschland zijn hoofdmacht tegen Rusland in het veld zou kunnen

brengen en ook dat land verpletteren.We hebben reeds gezien hoe Duitschland groote versterkingen uit

het Westen naar Oost-Pruisen moest zenden en ook reeds, dat na deinname van Lemberg een steeds grooter wordende macht geconcen-treerd werd aan de Warthe. Dat alles was niet de bedoeling van den.Duitschen Generalen Staf geweest, dock had eerst later moeten ge-

Geweer schoonmaken.

schieden. Daaraan was het stellig voor een helangrijk deel te danken,dat de Duitsche inval in Frankrijk aan de Marne gestuit was, dat deFransche fortenlinie Verdun, Toul en Nancy niet met overweldigendeovermacht was aangevallen en dat het den Franschen gelukt was den

aanvallers naar de Aisne terug te werpen.De prijs, dien de Russen daarvoor betaald hadden, hun groote ver-

liezen in Oost-Fruisen, was ,dunkt (ins niet te hoog geweest, te meerwaar ze minstens even groote, zoo niet grootere verliezen aan Oosten-rijk toegebracht en bovendien een steeds begeerde provincie veroverdhadden.

Het gevolg van het een en ander zou ,dus zijn, dat na de omsin-

— 128 —

geling van Przemysl de krijgsverrichtingen in Galicie ongeveer tegenden 20sten September het ,doode punt naderden. De Russen durf denniet meer met kracht vooruit te dringen, terwiil hun tegenpartij eersteen veel grootere macht Wilde concentreeren, alvorens den tegenaanvalte beginnen. Die groote tegenaanval, die ingeleid werd door een invalvan het Oost-Pruisische Leger van generaal von Hindenburg in Rus-land, reeds in de 2de helft van September, vult een tweede periodevan den strijd op dit ooriogstooneel en zullen we later bespreken, daarthans de gebeurtenissen in het Westen, in Frankrijk en Belgie onzeaandacht vorderen.

HOOFDSTUK VII.

De gebeurtenissen in Frankrijk van 12 September tot den Val vanAntwerpen.

We verzoeken nu onze lezers zich even te herinneren het slot vanhet 5de hoofdstuk, waar we de nederlaag der Duitschers behandeldenen hun terugtocht naar de Aisne. We fhebben daar gezien, hoe op den12den September het geheele Duitsche leger in Frankrijk tusschen Ver-dun en Parijs werd teruggeslagen en hoe het, op de hielen gevolgddoor Franschen en Engelschen, week naar het Noorden.

Het kwam er nu voor de Duitschers op aan een linie te hebben,waar ze zich ten minste een pacer dagen zouden kunnen staande hou-den, om hun door den terugtocht door elkaar geraakte legerafdeelingente ontwarren en opnieuw te ordenen. Bovendien moesten zeer veeluitrustingstukken door nieuwe vervangen en de voorzieningsdienst op-nieuw geregeld worden.

Als het niet gelukte, dat stand houden, dan was de geheele onder-gang van het leger te duchten. Elken dad van verder wijken zou natuur-lijk de verwarring en daarmede het verlies aan materiaal en imanschap-pen grooter worden (men denke slechts aan de rampen, die het grooteleger van Napoleon treffen op den wekenlangen terugtocht uit Moskouin 1812).

Men begrijpt dan ook gemakkelijk, dat het Duitsche legerbestuurbij het ondernemen van een zoo gevaarlijke manoeuvre als het intrek-ken van den rechtervleugel en het ondernemen van een poging on'met een groote, sterkbezette vesting (Parijs) in de flank, het vijan-delijk leger te willen doorbreken, wel degelijk rekening gehouden hadmet de mogelijkheid van een mislukken daarvan, van een nederlaagdus. Vandaar dat maatregelen genomen waren om de gevolgen zoo ge-ring mogelijk te doen zijn.

Terwijl de hoofdmacht verder naar het Zuiden . oprukte, had deachterhoede zich sterk verschanst in allerlei stellingen tusschen deOise en Verdun, vooral langs de Aisne en zijn zijrivier de Suipne. Ge-deeltelijk kon daarbij gebruik gemaakt worden van een van nature

Soissoits -ge/vyaarennes

A:tinszit-be

'. e 1111

uenterb

where

— 130 —

zeer gemakkelijk te verdedigen terrein, n.l. de reeds genoemde Falaisesvan Champagne in het gebied tusschen Aisne en Oise, bezuiden LaFêre en Laon. Dit is een ,hoogvlakte uit kalksteen bestaande, die meteen steile belling uit de vlakte oprijst, terwijl het geheel door de erin uitgeslepen rivierdalen, die een 60 a 80 M. ,diep zijn, verdeeld isin kleine plateaux. Als deze plateaux goed bezet zijn door artillerie,is het vrijwel onmogelijk van uit ide vlakte daarop met succes een aan-val te ondernemen.

Daarheen ook stroomden de uit Belgie tontboden versterkingen, en

zoo slaagden ze er in het leger de zoo hoog noodige rust te geven.Reeds den Ilden September, zegt een Fransch officier, begon ons

vooruitdringen langzamer te gaan, d. w. z. werd dat door den vijandmoeilijker gemaakt, zoodat we idien dag en den volgenden slechts een12-tal kilometers konden afleggen. De 13de werd door beide partijenals een rustdag beschouwd, wat al weer beteekent: Wij, ide Franschenen Engelschen, waren niet in staat de vervolging krachtig voort te

zetten, daar de weerstand, ,Bien de vijand bood, het noodzakelijk

maakte de achteraankomende infanterie en artillerie, vooral ide zwaarde-

re stukken, die over de totaal kapotgereden en door den regen doorweekte

— 131 —

wegen niet zoo snel kon volgen, of te wachten. Zoo'n rustdag is in

dergelijke gevallen altijd in het voordeel van den vervolgde. In dit ge-

val stelde het hem in staat te verrichten, wat, zooals boven gezegd is,

noodig geworden was.Die bovenbedoelde tegenstand had over de geheele linie plaats

gevonden, doch vooral bezuiden het zooeven beschreven gebied, waar deopmarsch der Franschen en Engel schen het snelst was geweest. Daarwerd hun de overtocht over ,de Aisne hardnekkig betwist, wat hunechter toch, hoewel onder zeer zware verliezen, gelukte tusschen Com-piegne, dat aan de samenvloeiing van deze rivier met de Oise gelegenis, en Soissons. Meer naar het Oosten ontruimden de Duitschers zon-der slag of stoot de belangrijke stad Reims, evenals de Franschen bijhun terugtocht gedaan had-den. Ze trachtten evenwel stand te houden opde hoogten ten Noorden en Oosten daarvan, doch ook van daar werdenze verdreven tot het dal van een zijriviertje der Aisne, de Suippe,terwijl nog verder Oostwaarts hun terugtocht, die overigens langzamerplaats vond clan in het Westen, vooral in het Woud der Argonnen,zich voortzette.

Een onmiddellijk gevolg was tevens, dat in het gebied ten Oostender Fransche vestingreeks Verdun-Toul-Nancy, waar ide Duitschersnog steeds in het voordeel geweest waren, hun aanval gestaakt moestworden. Een gedeelte hunner troepen daar moest naar het Westen terversterking gezonden worden en de overblijvenden moesten van aanval-lers tot verdedigers worden, daar de Franschen dadelijk van de gelegen-heid gebruik maakten om op hun beurt tot den aanval over te gaan.

Daardoor konden ze er in slagen hun vijand een eindweegs achteruitte werpen, wat zeer noodzakelijk was, want reeds gedurende enkele da-gen had het zware geschut der laatsten het fort Troyon, een van desperforten, die de Maaslinie tusschen Verdun en Toul verdedigden, on-der vuur genomen. En daar we weten Binds de gebeurtenissen bij Luik,Namen en Maubeuge, hoe geweldig de uitwerking daarvan is, kunnenwe niet anders zeggen, idan dat het ontzet, dat het gevolg van de over-winning der Franschen was, te rechter tijd plaats vond.

Ook ten Westen der Oise werd gestreden. Daar werd de Duitschecavalerie uit Amiens verdreven en in Noord-Oostelijke richting ge-jaagd naar Peronne. Het ,doel der Franschen bier was het beveiligenvan hun linkervleugel en tevens het verkrijgen van meerdere veilig-heid op de spoorwegen van Parijs naar de kust.

Het kwam er nu voor de Duitschers op aan, den Franschen aan-val, dien ze voorloopig tot staan gebracht hadden, geheel tot stilstandte brengen. Indien toch op eenig punt van de uitgestrekte slagorde deaanvallers er in slaagden een belangrijk succes te behalen, door samen-trekking van een groote troepenmacht en zich zoo een doortocht tebanen, dan zou de geheele linie terug moeten en wel naar een terrein,

— 132 —

dat niet zulke goede natuurlijke steunpunten bood als de ingenomen

stellingen. Verder naar het Noorden toch wordt het land een zacht

golvend heuvelland, een ideaal gebied voor een vastberaden en in getal-

sterkte overmachtigen aanvaller.Vandaar dat ze zich haastten ,de stelling nog aanzienlijk te verster-

ken en tevens door tegenaanvallen over het geheele front den vijandtot staan te brengen. Deze hadden, vooral tusschen de Oise en Reims,plaats op den 16den en 17den Augustus. Dezelfde Fransche officiervertelt, tdat hij nog nooit zoo'n heftigen strijd had meegemaakt. Tel-kens en telkens weer stormden nieuwe Duitsche troepen op de Fran-schen, die ook loopgraven aangelegd hadden, aan. Wel werden al dieaanvallen met verschrikkelijke verliezen. — men behoeft maar de Duit-sche verlieslijsten in te zien om te weten, hoe talrijke offers ,deze da-gen gevergd hebben — afgeslagen en slaagden de • Franschen er tenslotte zelfs in, op hun beurt opnieuw tot den aanval overgegaan 'zijride,een ,belangrijke strook terrein te veroveren, maar het hoofddoel derDuitschers, het intact houden hunner hoofdverdedigingslinie en die

tot een ware veldvesting te kunnen maken, was bereikt.Van nu of aan, tot op het einde van onze periode kunnen we steeds

blijven spreken van den slag aan de Aisne, een betere naam is er totnu toe niet voor gevonden, hoewel slechts over een betrekkelijk kleingedeelte de oevers van die rivier het gevechtsterrein vormden, maareen eigenlijke veldslag was het niet meer. De strijd nam n.l. geheel het

karakter aan van een vesting-oorlog.Het slagveld strekte zich nit langs een lijn van Noyon aan de

Oise langs Berry au Bac en Neufchatel aan de Aisne, het dal derSuippe, de plaats van dien naam, Ville sur Tourbe en Varennes naarConsenvoye aan de Maas ten Noorden van Verdun, en behoudens kleinewijzigingen bleef dat de geheele rnaand en nog veel Langer onveranderd.

Hoe het in dien vesting-oorlog toeging?Op eenige duizendtallen meters van elkaar zijn de kanonnen der tegen-

standers opgesteld, meestal op heuvels, onder boomen, die ze voor het ge-zicht verbergen. Ze staan niet zoo maar op den beganen grond, maar ingroote kuilen, dikwijls tegen het inslaan van vijandelijke granaten nog

gedeeltelijk bedekt met een door boomstammen en ander houtwerk ge-dragen aardlaag, waarop groene boomtakken uitgespreid liggen, om deplaats voor vliegeniers verborgen te houden. Deze kanonnen hebben hel.leeuwenaandeel aan -din strijd. Onophoudelijk donderen de schoten doorde lucht en gieren de granaten, om met een doffen of scherpen knalboven het vooraf bepaalde doel te ontploffen. Want van weerskantenwordt uitstekend gericht. Daartoe zweven de vliegtuigen voortdurendover de stellingen. Nauwelijks hebben ze een vijandelijke batterij, eenkonvooi of een loopgraaf ontdekt, of ze signaleeren de plaats aan hun

vrienden . en onmiddellijk wordt het bedoelde punt onder vuur genomen.

- 133 —

Verschrikkelijk kan ,dan de uitwerking zijn, vooral die van het

zwaarste geschut, waarin vooral de Duitschers uitmuntten. Een enkelprojectiel doodde soms een 25-tal warden of vernielde een geheele bat-terij. Niet alleen de kogels en de scherven zijn gevaarlijk, maar de

luchtdruk is zoo stork, dat tientallen meters in het rond alles wordtomver geworpen. Ontploft zoo'n born te midden van een loopgraaf, danis het toeval, ,als een der bezetting er ongedeerd afkomt. Alles wordtgedood of gewond. Soms worden de slachtoffers letterlijk uit elkaargescheurd, zoodat bier een arm ligt, twintig meter verder een beenen elders weer een ander gedeelte. De gewonden zijn er meestal vree-

Duitsche veldprediker houdt een cede aan 't graf van een gesneuvelden officier.

selijk aan toe. De hoekige, kantige scherven,, soms een paar kilo's ingewicht, verbrijzelen de zwaarste beenderen. We hooren van gewonden,wier rug letterlijk geheel open was, wier beide beenen verpletterd wa-ren. Daarbij komt, dat zelfs bij kleine scherven de wonden groot zijnen door de vernieling der spieren en aderen, moeilijk te genezen.

Tusschen doze geschutstellingen ligt de infanterie in lange rijen vanloopgraven, tallooze achter elkaar, onderling door anderen verbonden.Doze loopgraven worden bijna tot mansdiepte uitgegraven en hebbenaan de voorzijde schuilplaatsen, waaronder ide manschappen veilig zijnvoor rondvliegende granaatsplinters en waar ze eenigszins beschut zijn

— —

tegen den regen en de kilte der nachten. Dag in dag uit brengen ze daarindoor, terende op ?de levensmiddelen, die hun verstrekt worden als hetdonker geworden is en de vijand het brengen idaarvan niet kan zien.Dan naderen ide keukenwagens, waarin het eten gedurende den dag ge-kookt is, en enkele manschappen halen den voorraad voor hun kamera-den. Voor de rest van den tijd moet het verstrekte brood en de inhoudder veldflesschen in de behoeften voorzien.

Gewonden en ,dooden moeten eveneens blijven liggen, totdat hetdonker is geworden. Ja, zelfs kunnen de eersten, als het vijandelijkgeschutvuur sterk op de plaats gericht is, niet eens voorloopig gehol-pen worden. Dan gebeurt het, dat zulk ,een acme stumper nog eensen nog eens getroffen wordt en al idien tijd ligt te kermen van pijnen angst.

Van uit die loopgraven ibestoken beide partijen elkander. Steekteen vijand het hoofd buiten zijn dekking, dan onmiddellijk worden hemenkele kogels toegezonden. Daarbij trachten ze natuurlijk zoo dichtmogelijk te naderen. Al weer 's nachts sluipen de pioniers en anderenvooruit en graven zigzag loopende geulen in de richting van den vijand,die dat tracht te verhinderen ,door patrouilles, die zoo vêr mogelijkvooruit kruipen. Hier en daar begint dan plotseling geweervuur tus-schen de voorposten, schoten, in het idonker gelost, waarbij dikwijlsook vuutkogels of raketten gedurende enkele oogenblikken het terreinverlichten en elke beweging van den vijand verraden.

Is dan de loopgraaf dicht genoeg de vijandelijke linie gebracht,

dan wordt getracht die 'door een stormaanval, liefst bij nacht of in dennevel ondernomen, met de bajonet te veroveren. Een uiterst gevaar-lijke onderneming, want de vijand is op zijn hoede en over ,de geheelelinie staan mitrailleurs gereed om te vuren. Bovendien zijn voor dieloopgraven nog prikkeldraad-versperringen aangebracht, waardoor dik-wijls een sterken electrischen stroom loopt. Die moeten doorgekniptworden, waarbij idegenen, die daarmede belast zijn, dikke gummi-hand-schoenen dragen, om te verhind.eren, dat de electrische schok hendoodt. Over dag is zulk werk natuurlijk onmogelijk, 's nachts echter

ook nog zeer gevaarlijk, want al worden ze niet gezien, dan verradentoch bellen en blikken bussen, gevuld met steentjes, die aan de dradenopgehangen zijn, wat er gebeurt en onmiddellijk wordt in de richtingvan het geluid geschoten.

En al gelukt zoo'n aanval, dan is de winst nog niet groot, soursslechts enkele tientallen meters, waarvoor tal van menschenlevens zijnopgeofferd. Vlak achter de veroverde stelling liggen weer nieuwe, vanwaaruit de vijand zich verder verdedigt. Daarbij komt, dat dikwijls opde flanken van de overwinnaars hun vrienden minder gelukkig geweestzijn, zoodat als het dag geworden is en de toestand zichtbaar, de ge-

nomen loopgraven van drie kanten onder vuur genomen worden, waar-

— 185 —

tegen een verdediging onmogelijk is. De dappere mannen worden damalien het slachtoffer hunner heldhaftigheid, of moeten zich. gevangengeven. En al is dat niet het geval, de vijand is in het veroverde stukjegronds 'beter thuis dan de veroveraar en hij zal zelf tot den tegen.-aanval ,overgaan, zoodat ,dikwijls wat den eenen nacht gewonnen werd,den volgenden weer verloren ging.

Men begrijpt nu de telkens voorkomende ,berichten, daar en daarhebben wij eenig terrein gewonnen en als men het op de kaart op-zoekt, blijkt na tien zulke berichten nog, idat de gevechtslinie ,onver-anderd is gebleven.

Ook dorpen en alleen staande huizen zijn even zoovele versterkin-gen. De arme bewoners, voor zoover ze niet ontvlucht zijn, worden ver-wijderd, door den vijand dikwijls met geweld verdreven en hun wonin-gen in kleine vestingen veranderd. Matrassen worden. tegen de murex'geplaatst en op de zolders gelegd, schietgaten in de wanden aange-bracht, zoodat een hagelbui van kogels over de aanvallers kan wor-den uitgestort. Zoo'n huis is echter voor den verdediger ook niet vei-lig, want als de vijand er achter komt en dat is niet moeilijk, dan biedthet een prachtig doel aan voor de kanonnen en een goed gericht schotkan het in een puinhoop veranderen, waaronder de bezetting bedolven

wordt.Niets wordt ontzien, mooie steden met heerlijke bouwwerken loo-

pen in de nabijheid gevaar tot puin geschoten te worden. Dat lot trofbijv. de oude stad Reims, met z'n prachtige kathedraal. Tweemaal wasde stad in den loop van den strijd reeds van eigenaar verwisseld. Bijhun terugtocht hadden de Franschen haar in het begin van Septem-ber ontruimd zonder tegenstand te bieden. De Duitschers hadden haarin bezit genomen en geheel gespaard. Na den slag aan de Marne scheenhet evenzoo, doch met rolverwisseling te zullen toegaan. De terug-trekkende Duitsche troepen verlieten de stad en lieten er slechts eenaantal onvervoerbare gewonden achter. De Fransche voorhoede bezettehaar, doch de hoofdmacht bleef er achter staan, zoodat Reims feite-lijk in het gevechtsterrein kwam te liggen.

Doch reeds den 17den September begon het zware Duitsche ge-schut op de stad te vuren, waardoor de Franschen gedwongen waren

ook hun ,batterijen in de nabijheid op te stellen. Aanvankelijk werddaarbij niet op de kathedraal gemikt, die als veldlazeret ingerichtwas en waarop de Roode-Kruisvlag wapperde. Een 125-tai Duitschegewonden werden er in verpleegd. Toch sloegen reeds Bien dag een paargranaten door het dak heen, zonder echter veel schade aan te rich-ten. Twee dagen later echter word de kerk tot mikpunt gekozen.

Waarom? Het is moeilijk uit te maken. Van Duitsche kant wordt al-lerlei beweerd, bijv. dat de Franschen in de toren een observatieposthadden ingericht, andere berichten zeggen weer, dat ze een batterij

— 136 —

De hathedraal te Rheims, Oen der schoonste bouwwerken van Frankrijk,

door de Duitschegranaten ernstig gehavend.

vlak achter de kerk opgesteld en daardoor de beschieting zell uitge-lokt hadden. De Franschen ontkennen dit evenwel. Wie te gelooven?Als neutralen kunnen wij moeilijk een oordeel vellen, de geschiedenismoet dat doer, als het ten minsto mogelijk zal blijken. Het wil erechter bij ores niet in, dat de Franschen willens en wetens het schoon 0

— 137 —

gebouw in gevaar ,gebracht hebben. Evenmin, dat ,de Duitschers zon-der reden dat bombardement zijn begonnen. Kan het niet zijn, dat dedoor hen aangegeven beschuldiging slechts op een vermoeden heeft be-rust? In oorlogstijd is men, en de Duitschers allerminst, niet gewendlang to onderzoeken. Vermoedt men den vijand ergens, dan wordt on-middellijk het vuur op die plaats gopend. De onzekerheid der Duit-

sche berichten, die immers van elkaar verschillen, wijst wel op zoo

iets. We kunnen dan took niet zeggen, ,dat de Duitschers zulke barba-

ren zijn, omdat ze de kerk tot een ruine gemaakt hebben. Liever con-stateeren we, dat de oorlog zoo barbaarsch is.

DE KATHEDRAAL VAN RHEIMS

zooals deze machtig en grootsch boven het stadsbeeld uitrijst.

Hoe het zij, de wereld sidderde. leder, die iets voelde voor de kunst,voor het mooie van nude kunstwerken, voelde een woede in zich op-komen. Waarvoor toch al die verwoesting? Een kerkgebouw is tochBeen oorlogsinstrument, Igeen fort, 'batterij of loopgraaf? Drat de laat-sten verwoest worden, dat begrijpen we, daarbij geldt het aloude oogom oog, tand om tand, maar een eerwaardig, oud kunstwerk....

Het nut van een dergelijke verwoesting begrijpen we niet. Ores ge-voel komt dus aan het woord en dat gevoel bestempelt de daad en dendader tot barbaarsch. In de ioogen van alle neutralen zal Duitschlandzich later, als ,de oorlog voorbij is en de gemoederen tot kalmte geko-men zijn, moeten rechtvaardigen.

9

— 188 —

Thans nog iets over .de kathedraal. Reeds in de middeleeuwen in1212, werd met den bouw begonnen, die eerst meer dan 100 jaar latervoltooid werd. De biouwstijl was de destijds gebruikelijke Gothische

(evenals de Domkerk in Utrecht). Eenmaal voltooid, was de kerk 139meter lang, het schip 30 en het kruis 49 meter breed, terwijl dehoogte van het gewelf 38 meter bedroeg. Zoowel van binnen als vanbuiten waren prachtige versieringen aangebracht. Vooral de Weste-lijke gevel, met idrie portalen, waarboven een geweldig raamroiset enprachtige standbeelden, muntte uit door schoonheid.

Van binnen vielen de heerlijk beschilderde ramen op, talrijkeschilderijen van de beroemdste meesters, wandtapijten en allerlei praal-graven.

Beroemd werd deze kerk, tioen Binds 1479 alle Fransche koningener gekroond en gezalld werden.

En nu is het een ruine gelijk. Een journalist, .die de staid be-zocht, schrijft: En de Kathedraal?.. De zon, niet meer getemperd dooreeuwenoude boogvensters, belicht vrijuit de verwoesting, daar aangerichten ook idaaromheen is geen huffs de vernietiging ontkomen; het plavei-sel op het plein is uiteengescheurd en overdekt met stukken staal,glasscherven en puin.

Recht tegenover de kathedraal staat het standbeeld van Jeanne D'Arc.Men heeft haar een Franschen vlag in den uitgestrekten arm gegeven.De granaten hebben alles am haar heen vernietigd, alleen zij en dievlag zijn gespaard gebeven, hoewel de buik en de pooten van haar paardzijn verbrokkeld.

Van buiten zien we de wander der kerk nog overeind staan —onze voorouders bouwden iop soliede manier — echter op verschillendeplaatsen igeblakerd door het steigerwerk, dat in brand geraakt was, ter-wijl ,de gevelbeelden armen, beenen en hoofden missen. Van binnenblijkt het Oostelijk gedeelte vrij ongeschonden, op een groot aantalkapotte ruiten na, waarvan ook de omlijsting beschadigd is. Anders ishet in het midden en Wester. De hooge zuilen rijzen daar op uit eendikke puinlaag. Een mooie oude candelabre, die vroeger aan een sta-len ketting hing, ligt idaar tusschen. Hier zijn iongeveer alle ramen ver-splinterd. Maar genoeg hierover.

Misschien idat een restauratie nog wel mogelijk is, maar stellig zalveel van de bekoring, die van het heerlijke bouwwerk placht uit togaan, voor goad verdwenen zijn.

Talrijke burgers waren bovendien bet slachtoffer van het bombar-dement hunner staid. Het meest deerniswekkend waren wel een moe-der met haar kindje, die op straat, zeker vluchtende naar de veiligekelder van familieleden, werden getroffen en gedood.

En daarmede hield het nog niet op. Wel verminderde het aantal derschoten, naarmate de Duitschers verder terug werden gedreven, maar

— 139 —

Van -US tot tijd wisten ze toch weer in de nabijheid te komen, en dansprongen hun granaten weer in de ongelukkige stad.

Terwijl langs de Aisne de beide legers elkaar ongeveer in evenwichthielden, begon men meer naar het Westen een strijd, die een geheel

ander karakter droeg.Reeds toen de groote slag aan de Marne begon, beyond zich een

nieuw Fransch leger rop de linkerflank der Engelschen en bij de vervol-ging 'der Duitschers verplaatste dit zich in Noord-Westelijke richtingover de Oise, de zich daar bevindende zwakke vijandelijke afdeelingen

voor zich uitdrijvende, die, zooals reeds gezegd. is, io.a. Amiens moesten

ontruimen. Klaarblijkelijk trokken ze zich samen om te verhinderen, datdeze Fransche linkervleugel hun troepen bij La Fere en Laon in deflank zou aanvallen. Heftige gevechten werden hier in de streek tus-

schen de Oise en ,de Somme geleverd.Weldra echter kwamen berichten in, dat zich nog meer Fransche

troepen in het Westen begonnen to verzamelen, een nieuw leger 'dus,onder bevel van generaal d'Aumade. Gemakkelijk ging .dat niet, daarin het gebied van Amiens, waar het hoofdkwartier gedurende een paardagen gevestigd was, alle spoorwegen vernied waren, zoodat alletransport langs de gewone wegen geschieden moest.

Het ,doel van dit nieuwe leger kon Been ander zijn, dan een pop

-ging om op te rukken in de richting van de Duitsche verbindingslijn endaardoor den vijand te dwingen zijn stellingen aan de Aisne to ontruimen.

En inderdaad, aanvankelijk scheen het, alsof dit doel bereikt zouworden. De officieele Fransche rapporten brachten telkens, berichtenover kleine successen in dit gebied behaald, zooals de ontruiming vanAtrecht en Rijssel door de Duitsche cavallerie-afdeelingen, die genoemdesteden Binds het einde van Augustus bezet hadden gehouden. Even-wel bleek al spoedig uit het uiterst langzaam voorwaarts gaan derFranschen en uit de omstandigheid, dat hun ruiterij er niet in slaagdeergens een spoorweg in den rug der Duitschers to vernielen, dat delaatsten op hun hoede waren en door het zenden van reserve-troepennaar de bedreigde punten, den toeleg wisten to verhinderen.

Zelfs probeerden zij van hun kant een vermetelen aanval op een

belangrijke lijn in den rug der Franschen, n.l. den spoorweg van Parijsnaar Havre. Een paar automobielen, bemand met geniesoldaten envoorzien van groote hoeveelheden springmateriaal, wist, gebruik ma-kende van de duisterheid van den nacht, door de Fransche linies heen to

sluipen en tot dicht bij een belangrijke brug van die lijn over de Seine doorte dringen. Eerst daar werden ze ontdekt en aangevallen, wat natuur-lijk tengevolge had, dat de poring mislukte en de dappere onderne-

mers gevangen genomen werden.Maar ook door de samentrekking van nieuwe troepenmassa's, wisten

de Duitschers het Fransche plan tegen to gaan. Zoo werd reeds den

— 140 —

17den September door hen een heftig gevecht geleverd in de buurt vanNoyon, een stadje aan reeds genoem de rivier, de Oise, gelegen. Met denmoed der wanhoop slaagden ze er in de Franschen terug te drijven, duseen plaatselijke nederlaag toe te brengen, die wel geen verdere gevolgenhad, maar de Duitschers ten Zuiden van La Fere toch vrijwaarden tegeneen flankaanval, die vermoedelijk ze er gevaarlijk zou geweest zijn.

Dat ze in dezelfde streek hun succes niet konden voortzetten is teverklaren uit de overmacht, die de Franschen hun weldra konden te-genover stellen, maar misschien ook aan een fout, of liever een groat

Afrikaansche troepen. onder aanvoering van een Fransch officier.

ongeluk, dat hun, volgens een Fransch officier, in dit gebied over-kwam. Hij vertelde, hoe zijn afdeeling langs een riviertje gelegerd wasen hoe ze den geheelen dag geschermutseld hadden tegen de verken-ners der Duitschers. In den namiddag had een vijandelijke legerafdee-ling sterke prikkeldraadversperriligen aangelegd in een bosch aan cle over-

zijde, vermoedelijk om ,de achter dat bosch naderende troepenmacht tebeschermen tegen een overval. Tegen den avond was de eerste troepverderop langs de rivier getrokken. Enkele uren later vernamen cleFranschen, .dat een sterke vijandelijke legermacht met artillerie ach-ter het bosch in hun richting oprukte. Ze maakten zich gereed daar-

-141—aan den overtocht der rivier te beletten, toen eensklaps een geweidig ge-schutvuur losbarstte: de naderende Duitschers beschoten het woud,waarin hun voorhoede de prikkeldraadversperringen aangetroffen engemeend had, dat die • door de Franschen waren aangelegd. Overal tus-schen en boven de boomen sprongen de granaten. Daarna zweeg het ge-schut, doch in plaats daarvan kwam een langzaam naderend geweer-vuur: de Duitsche infanterie bestormde het ionbezette bosch en ruimdede door hun eigen kameraden aangelegde versperringen op. Het ge-raas van den strijd had verderop de opmerkzaamheid getrokken en-weldra verscheen ook een Duitsche vliegmachine, die bommen wierpboven ,de eigen troepen in het woud, waardoor een paniek ontstond:men had de vergissing bemerkt. Van dat oogenblik of maakten deFranschen gebruik om het vuur uit al hun kanonnen op het bosch teopenen en tegelijk met hun infanterie tot een aanval over te gaan, metdit gevolg, dat de Duitschers met groote verliezen er uit werden ver-dreven.

Het is opmerkelijk, dat, de gevechten in dezen oorlog zoodikwijls bij nacht plaats hebben, zoo weinig van dergelijke vergissin-gen gehoord wordt. Het pleit vv-el voor den uitstekenden verkennings-dienst en het beleid der aanvoerders aan weerszijden. Die verkennings-dienst, voor een belangrijk gedeelte het werk der vliegeniers, maakteook, dat elke poging der Franschen, om door verlenging van hun lin-kervleugel de Duitschers om to trekken, verijdeld kon worden. Tel-kens vonden ze nieuwe vijanden tegenover zich, zoodat het ten slotteslechts neerkwam op een verlenging van het front, want dadelijk be-gonnen beide partijen zich op de bezette linie to versterken, door denaanleg van nieuwe loopgraven en het aanvoeren van zware kanonnen.

Die frontverlenging bracht ook mode, dat steeds meer troepen inde vuurlinie tegenover elkaar geplaatst moesten worden. Gedeeltelijkwerd dit bereikt door manschappen yan de Aisne-linie, waar immersde gevechten het karakter van een vestingkrijg begonnen aan to lemon,hierheen to brengen, maar grootendeels door nieuw gevormde legercorn-sen. De Franschen en Duitschers konden dit doen door tot dusver inhet binnenland en aan de truster, gelegerde afdeelingen op te laten ruk.-ken, terwijl de Engelschen hun leg ertje konden uitbreiden door de ko-loniale troepen, die juist in deze dagen begonnen aan to komen en doorde reeds voldoend geoefenden van het pas geworven Leger in Enge-land zelf, naar Frankrijk •over te brengen.

Dat laatste evenwel kan nog niet zoo heel veel beteekenen, want dehonderdduizenden, die vrijwillig dienst genomen hadden, waren maarniet zoo in eens geschikt om in het vuur to worden gebracht. Wel warende meesten aan sport- en lichaaras-oefeningen gewend, doch voor een mi-litaire opleiding komt er Neel [neer kijken. Bovendien was het een noggrootere moeilijkheid om voldoende onderofficieren en officieren to vor-

-142—

men, te meer, waar ook het reeds te velde staande leger zoo grooteverliezen in de hoogere rangen geleden had.

Wat de koloniale troepen betreft, moesten de afdeelingen uit Austra-lie en Canada ook nog gedurende eenige weken na hun aankomst inEngeland afgeexerceerd worden, zoodat, waar de Zuid-Afrikaanschemanschappen grootendeels in eigen land noodig bleken (waarover later),alleen. de Indische troeperi in aanmerking kwamen. Deze toch haddenallen een min of meer langen diensttijd achter den rug. Feitelijk wor-den ze reeds als kinderen — ze behooren n.l. tot zoogenaamde krijgs-manskasten of Standen, — voor den dienst opgeleid.

Reeds in het laatst van September kwam het eerste groote transportvan deze soldaten in Marseille aan op eenige groote mailbooten. Destevige Sikhs en de kleine donkere Ghoerka's, waaruit ze bestonden,hadden in deze Fransche havenstad veel bekijks en werden er leven-dig toegejuicht. Het moet dan ook een merkwaardig schouwspel ge-weest zijn, die vreemde krijgslieden, in hun rationale kleederdrachten,meest wit gekleurd en met tulbanden op het hoofd. Ze kwamen metvolledige uitrusting, paarden, kanonnen enz., en werden dadelijk naarhet Noorden gezonden, om, na eenigszins aan het klimaat gevv-oon tezijn geraakt, tegen den vijand te worden gevoerd.

Daar het meestal manschappen waren, afkomstig uit de koele, hoogebergstreken van hun land, zal dat akklimatiseeren niet zoo heel moei-lijk geweest zijn. Moeilijker evenwel was het vraagstuk van hun verple,-ging. Het zijn n.l. of Mohammedanen, wier godsdienst het gebruik vanvarkensvleesch verbiedt, ,of Hindoe's, die een afkeer hebben van rund-vleesch en voor wie de schapen en geiten op een zeer bijzondere wijzegeslacht moeten worden. Zelfs de nabijheid van een Mohammedaan-sche slachtplaats maakt, dat ze het vleesch niet willen nuttigen. Zeerzeker zijn dat in een oorlog groote moeilijkheden, dock natuurlijk nietonoverkomelijke, te meer waar de Engelschen gewend zijn met hen omte gaan.

Wanneer ze voor het eerst aan den strijd hebben deelgenomen, isniet bekend, vermoedelijk in de tweede helft van October, toen de toe-stand voor de bondgenooten in het Noorden van Frankrijk zeer kri-tick was, zoodat ze een uiterst welkome en noodzakelijke versterkingwaren.

Door die voortdurende toevoer gelukte het beide partijen hun slag-orde voortdurend uit te rekken, zonder dat daardoor te zwakke plaat-sen op enkele punter ontstonden. De Franschen en later ook de En-gelschen waren in deze streek in den regel 'de aanvallers, ciaar zedoor hun zooveel kortere verbindingslijn in staat waren s peller dan huntegenstanders de versterkingen ter plaatse te .brengen.

Daardoor hoofdzakelijk mislukte, zooals reeds gezegd is, de

Duitsche aanval bij Noyon, hoeIN el aanvankelijk daarbij een vrij be-

143 —

langrijk succes behaald werd. In denzelfden tijd vielen. de Franschenaan bij Peronne en Lassigny, meer West- en Noord-Westwaarts gele-gen en verdreven vandaar de Duitsvhers, die zich terugtrokken in derichting van St. Quentin. Len oogenblik waren de eersten zelfs daar indie stad doorgedrongen, doch moesten Naar weldra weer ontruimen,toen nieuwe troepen tegen hen kwamen opdagen.

Al verder Noordwaarts breidde zich het gevechtsfront uit. Atrechtwerd bijv. door de Franschen bezet, nadat de Duitsche ruiterij gedwon-

De Indische troepen in Frankrijk mogen een rund- of varkensvleesch nuttigen en

daarom bevinden zich bij die troepen kudden geiten, waarbij een Indisch soldaat

de wacht houdt, ingezelschap van een paar Engelsche soldaten.

gen was geweest de stad te ontruimen. Zelfs geschiedde dat met Rijs-sel, de vesting, die bij den inval der Duitschers al p een waardeloozestelling verlaten was en die ook door de overwinnaars slechts zwak be-zet was gehouden.

Evenwel met laatstgenoemde plaats had men ook nu weer slechtste doen met een betrekkelijk geringe macht, de uiterste linkervleugelder Franschen, daar hun eigenlijke stellingen zich niet verder uitstrek-

— 144 —

ten clan tot Lens en La Bassee, iets ten Noorden daarvan gelegen.Daardoor echter begon de Duitsche rechterflank bedenkelijk om te bui-gen naar achteren, wat te meer gevaarlijk was, daar in Noord-Belgienog een vrij sterke Belgische troepenmacht Antwerpen en de Schelde-oevers tot bezuiden Gent bezet hield. Konden Franschen en Belgen elkaarin ,de buurt van Rijssel of lets Noordelijker de hand reiken, dan dreigdeeen groot gevaar. Antwerpen en Gent toch liggen zeer dicht bij Brus-sel, bij Luik zelfs, en daarlangs liep de hoofdverbindingslijn van derechtsche helft der Duitsche legers in Frankrijk. Het is dus te begrij-pen, dat de Duitschers alles in het werk stelden om dat te verhinderen.

Het gevolg was, dat groote troepenmassa's gezonden werden zoo-wel naar Belgie, om het Belgische leger in Antwerpen en Gent aante vallen, als naar Frankrijk, naar de streek van Rijssel, welke stad

dan ook door hen bezet werd. Reeds in de eerste dagen stootten de

Franschen daar op groote ruiterij-afdeelingen, die, zooals de militairevliegeniers rapporteerden, de voorhoede waren van een sterk leger. Hetdoel van dat leger was een slagboom op te werpen op den weg derFransche linkervleugel naar het Noorden.

Tegelijk trokken ze een talrijke macht samen in het gebied tus-schen Oise en Somme, met het doel de Fransche stellingen daar tedoorbreken. Hevig werd daar gestreden. Peronne werd andermaal doorde Duitschers bezet. Meer Zuidelijk bij Roye, werd zelfs een oogenblik

een bres in het front der Franschen gemaakt, dat echter spoedig weergestopt kon worden. Toch waren de aanvallers hier een flink .stultnaar het Zuid-Westen opgerukt, waardoor hun stellingen hier vrijweleen rechten hock vormden, En daar zij ook verder groote reserves opdit punt gereed hielden, om op een geschikt tijdstip een nieuwe pogirigtot doorbreken te doen, dwongen ze hun vijanden een zeer sterke troe-

penmacht daar tegenover hen te laten. Geen wonder dus, dat bijna elkendag berichten kwamen van gevechten bij Roye. Nu Bens waren het deFranschen, die daarbij aan de winnende hand waren, dan weer de Duit-schers, zoodat onophoudelijk kleine wijzigingen in het gevechtsfront

voorkwamen. Op de kaart waren die veranderingen echter niet aan tegeven, zoo klein waren ze, zoodat de algemeene toestand feitelijk de-zelfde bleef.

Van Roye liep dan verder de Fransche linie Noordwaarts TangsAlbert, Atrecht en Lens, welke plaatsen door hen bezet werden gehouden.Niet ver van het Fransche front af, doch jets meer naar het Oosten,strekten zich evenwijdig daarmede de Duitsche linies uit. Peronne, Ka-merrijk en Douay waren door hen bezet, evenals, zooals reeds opge-merkt is, Rijssel. Ten Westen van laatstgenoemde plaats was geen vastelijn aan te geven. Daar waren het zelfs op het laatste gedeelte van

onze periode nog in hoofdzaak ruiterij-afdeelingen, die elkaar bekamp-ten. Deze hebben natuurlijk het vermogen zich snel te verplaatsen en

— 145 —

dienen niet om in loopgraven vlak tegenover elkaar te vechten. Nueons drongen de Duitschers hier -v er naar het Weston, clan weer de

Franschen in tegenovergestelde richting.Echter de bovenbedoelde beweging van een sterke Duitsche leger-

macht maakte, dat ook de Franschen en Engelschen nieuwe corpsennaar dit gebied zonden, zoodat ook hier weldra een waste gevechts-linie ontstond. Dat echter geschiedde eerst na afloop van een langeserie gebeurtenissen, die eindigden met den val van Antwerpen, die dusnu onze aandacht komen vragen.

Voordat we evenwel daarmede kunnen aanvangen, dient eerst nogbehandeld te worden, wat in de afgeloopen woken plaats vond tenOosten van de Aisne, in het woud der Argonnen, rondom Vel dun en

Op sluippatrouille in 't Argonner-woud.

verder Tangs de Fransche Maas- en Moezel-vestingen.In het eerstgnoemde gebied be yond zich nog steeds het leger

van den Duitschen Kroonprins, die ook na zijn terugtocht na de ne-derlaag aan de Marne, hardnekkige pogingen deed om weer naar hetZuiden op te rukken en daardoor de vesting Verdun benevens de Maas-

forten ten Zuiden daarvan aan de Westzijde in te sluiten, de Fran-sche troepen te verdrijven of binnen de vesting te dringen. Gelukte

dat, dan zou dat van zeer groot gewicht zijn, omdat dan de rechter-flank van het Fransche leger aali de Aisne aan een aanval blootge-steld zou worden en vermoedelijk gedwongen tot den terugtocht in derichting van Parijs, of althans tot de Boven-Aisne, die, zooals op dekaartjes te zien is, van het Zuiden naar het Noorden stroomt. Even-wel daardoor ,zou tevens de geheele Maaslinie, dus ook Toul, en verder ook

— 146 —

de Moezellinie met Nancy en Epinal omsingeld kunnen worden en waren

eenmaal die vestingen gevallen, dan zou een groot Duitsch leger van het,Oosten uit Frankrijk kunnen binnendringen, evenals dat in 1870 ge-schied was. De strijd langs de Aisne en verder naar het Noord-Wes-ten zou dan tot het verledene behooren.

Evenwel ook deze bewegingen gelukten niet. Voor en tijdens denslag 'aan de Marne, was het gevaar een oogenblik zeer groot geweest,daar vlak ten Zuiden van Verdun het fort Troyon beschoten werd doorde zware Duitsche kanonnen. Na het toen gevolgde ontzet gelukte het

den Duitschers niet meer zoo dicht in de nabijheid door te dringen.Meer en meer nam de strijd in dit bergachtige en boschrijke, ,over-

al met dicht kreupelhout begroeide terrein het karakter aan van eenGuerilla. Kleine afdeelingen bestookten elkaar van achter de boomen,terwijl elders op open plekken loopgraven werden aangelegd. De hoogeboomen, die zich boven het onderhout verhieven, werden door deFranschen benut als posten voor uitgelezen scherpschutters, die vanhun hooge - standplaatsen uit zelfs de vijanden in de loopgraven ondervuur konden nemen. Hier en daar gelukte het hun zelfs om mitrail-leurs naar boven te hijschen en op een vloer, rustende op de zwaretakken, in stelling te brengen en zoo van uit de hoogte dood en ver-derf onder hun vijanden te versprei den.

leder, die in zijn jonge jaren de verhalen over Indianen en woud-loopers in Amerika, gelezen heeft, herinnert zich hoe daar de blan-

ken blokhuizen, gebouwen uit zware balken opgericht, maakten, dieals vestingen dienst deden. Welnu, ook hier, in dezen modernen Euro-peeschen roorlog, word van zulke primitieve forten gebruik gemaakt.

Een door het struikgewas aandringenden vijand kon dan plotseling be-stookt worden door de daarin opgestelde mitrailleurs, wier bediening,dank zij de dikte der balken, een voldoende beschutting had tegen degeweerkogels der aanvallers. Kanonnen konden toch niet zoo dicht bijin stelling gebracht worden, of al was dat sours wel mogelijk, danwas het toch altijd moeilijk de juiste ligging vast te stellen. Overi-gens zullen wij zwijgen over de bijzonderheden van deze gevechten. De

vroeger gegeven beschrijving illustreert het verschrikkelijke dozer ge-vechten voldoende.

Ten Oosten van de Maas- en Moezellinie had de slag aan deMarne ook voordeelen voor de Fransche wapenen opgeleverd. Vanhier toch waren door de Duitschers de eerste versterkingen gehaald

,om de positie in Noord-Frankrijk te kunnen handhaven. In een wijdenboog om Verdun door het Woeuvre-gebied en ten slotte vooral langsde wederzijdsche grens, st ri.ekte zich bij den aanvang van den slag aande Aisne het gevechtsfroni uit, terwijl in het Zuiden de Franschen eenklein stukje van den Duitschen Elzas bleven bezetten, hoewel ze Miihl-hausen weer hadden moeten ontruimen.

DE LIN1E

VERDUN - TOTH.,

x

VERDUN4"

A

+F-ode Vivre-

la Parvehes

SIN/heel du Cam 6*n/fern 4:nit ,r

x eortv ille

at'renville

%

X It

TOULx Foriteri

— 147 —

Toen echter de pogingen van den Duitschen kroonprins tegen deforten mislukt waren en de toestand in het Noorden het toeliet, be-gonnen de versterkingen der Duitschers zich ook weer naar doze stre-ken te richten. In de eerste plants moest daardoor voorkomen worden,dat de verbindingslijnen langs Luxemburg in gevaar gebracht werdenen ten tweede moest een nieuwe aanval van deze zijde op de fortengedaan worden.

Het leger van Metz en dat van den kroonprins van Beieren haddendie taak te verrichten. Reeds ongeveer den 18den September begonhun opmarsch over een breed front. Al dadelijk was het duidelijk, dathet niet zoozeer om de brie

groote vestingen Verdun, Tonien Nancy te dam was, dan wel

om een bres te maken in de

fortenrij die tusschen de beide

eerstgenoem de plaatsen deMaasovergangen verdedigt. Deze

forten zijn gelegen op den berg-rug, die langs den Oostelijkennever der rivier gelegen is endie Scheidt van het vlakke ge-bied, dat den naam van WOeu-vre draagt en zich tot over deDuitsche grens, tot Metz, uit-strekt. Bowen op de Bergen ge-legen bestrijken bun zware ka-nonnen een breede scrook vandie vlakte en maken een nade-ring door een vijandelijk leger

daardoor uiterst\mooilijk. Bo-vendien vorint het gebergte eenhinderpaal voor een oprukkendleger, daar de kanonnen en

convooien slechts door de pas-

sen de rivier kunnen naderen. De voornaamste daarvan is die vanSpada, iets ten Noorden van het fabrieksstadje St. Mihiel. De wed,die daardoor leidt en over een bug bij genoemde stad verder West-waarts voert, wordt bestreken door het geschut van de forten Les Pa-

roches en Camp des Romains (is: tramp der Romeinen, die reeds 20eeuwen geleden bier een versterkte legerplaats hadden).

Hier tegen nu rukte het centrum van de Duitsche legermacht o o,terwijl de beide vleugels, door een bedreiging tegen de groote vestin-gen, de bezetting daarvan moesten beletten zich tegen de hoofdaan-val te v.arzetten. Voet voor voet moesten ze de vlakte op filet 8ste

— 148 —

Fransche legercorps veroveren, dat echter reeds den 2lsten was te-

ruggedrongen tot den Oostrand van het bovenbedoelde gebergte. trit-vallen van de garnizoenen van Metz en Toul werden door de Duitschersafgeslagen, zoodat ze er in slaagden om op een tiental kilometers af-stand der forten hun zware artillerie op te stellen.

Terwij1 daardoor het bombardement een aanvang kon nemen, be-stormde de infanterie den rand van het gebergte en drong de Fran-schen larigzamerhand terug, die weldra den Oostelijken never der Maasmoesten ontruimen en zich moesten terug trekken op de heuvels tenWesten daarvan. De forten evenwel boden dapper weerstand. Vliege-niers en spionnen wezen aan de kanonniers de plaatsen waar de Dult-sche artillerie opgesteld was en telkens ontploften de granatell in deonmiddellijke nabijheid daarvan, zoodat het noodzakelijk was herhaal-delijk de stukken te verplaatsen. Ondertussc,hen hield het lichtere ge-schut, van of den anderen never krachtig ondersteund, de vijandelijkeinfanterie op een afstand. Ook zij echter moesten ondervinden, datde 30 en 42 c.M. houwitsers der Duitschers vreeselijke wapenen wn,-ren. Na enkele dagen werden ze tot zwijgen gebracht; tenminste wa-ren de koepels van hun zware kanonnen vernield, zoodat ze het vuurder Duitschers niet meer konden beantwoorden. Toch bleven ze nog

een hinderpaal voor een verder vooruitrukken. Om ook dien laatsten te-genstand te breken, werd door een patrouille geniesoldaten can stoutstukje werk verricht.

De beide forten stonden door een onderaardsche telegraafkabel invoortdurende verbinding met Verdun en konden daardoor elk .00gen-blik hulptroepen en herstellingsma teriaal aanvragen. Langs een spoor-lijn op den Westelijken Maasoever werden die dan snel aangevoerd. Zoowerden alle verliezen aan kanonnen en bedieningsmanschappen doornieuwe vervangen en kregen ze tegelijk aanvoer van levensmiddelenen ammunitie.

Om daaraan een einde te maken kregen op een donkeren, regen-

achtigen avond twee officieren der genie opdracht om elk met eenkleine patrouille te trachten door de Fransche linien been te breken,de Maas over te zwemmen en de spoorlijn op verschillende plaatsen ,op te

blazen, terwijl een derde afdeeling bevel kreeg de telegraafkabel doorte snijden. Slechts een der drie had succes, de beide andere misluk-ten, de aanvoerder van een er van verdronk zelfs met twee zijner man-schappen in de rivier. De eerste werd aangevoerd door luitenant CurtNobeling, die de volgende levendige beschrijving van zijn dapperen en

gevaarlijken tocht gegeven heeft:Na het bevel ontvangen en vrijwilligers uitgekozen te hebben, be-

gaf ik mij om 7 our op weg. Het was reeds stikdonker, het stormde en

het regende hard. leder der manschappen droeg een voorraad ontplof-bare stoffen mode, behalve de noodige gereedschappen, dock hun gewe-

— 149 —

ren hadden ze achtergelaten. Aldus ongewapend trokken we er op losnaar het door den vijand bezette gebied. Langs omwegen, dwars overde velden en door kreupelhout, om buiten het gezicht der forten teblijven en niet bij de loopgraven, opzij er van gelegen, te geraken, kwa-men we ten slotte bij het kanaal, dat langs den Oostelijken oeveraangelegd is. Een Bind verder be yond zich een brug, bewaakt doortwee Fransche schildwachten. Geruischloos kropen we er heen, zonderiopgemerkt te worden, tot op een paar meter afstand. Dan wierpenwe ons op de beide mannen en het gelukte ons ze onschadelijk te ma-ken, alvorens ze hun vrienden hadden kunnen alarmeeren.

De weg over het kanaal was dus vrij, maar het zwaarste gedeeltemoest nog komen. Het terrein tusschen de brug en de rivier n.l., denstraatweg konden we natuurlijk niet gebruiken, was moerassig en werd

doorsneden door verschillende diepe slooten, waarin we tot aan de borstwegzonken. Koud en bemodderd bereikten we de Maas, die ter plaatse40 meter breed, langs de oever vol waterplanten was en in het mid-den een zeer sterke stroom had. 1k sprong er 't eerst in, om te zienof het mogelijk was er over te zwemmen. Weldra bemerkte ik, dathet wel zou gelukken, daar alien goede zwemmers waren, doch dathet zaak was de zware laarzen uit te trekken, om vrijer in onze be-wegingen te zijn. Ik keerde dus terug en we maakten ions gereed. Mijnmanschappen bonden de pakjes dynamiet op hun nek en borgen delonten onder hun mutsen en wij all en gingen te water, nadat we onzelaarzen uitgetrokken hadden.

Al zwemmende en na een z vvar en strijd tegen den stroom en de wa-terplanten, die nu eens mijn beeiien, dan weer mijn armen met hunlange,taaie stengels omstrengelden, kwam ik eindelijk veilig op denkant. Nog vond ik daar Been van de anderen, zoodat ik reeds begonte vreezen, dat ze niet zoo gelukkig geweest waren als ik en in hetkoude water den dood gevonden hadden. Gelukkig echter werd dievrees niet bewaarheid, al duurde het bijna een kwartier, voordat delaatste uitgeput en hijgend den oever bereikte. Lang uitrusten konniet, daar we dan van de koude zouden verstijfd zijn, zoodat we ver-der trokken, recht op den spoorweg aan, die ongeveer driehonderdmeter verder was. Dat terrein was begroeid met snijdend riet en ookalweer doorsneden door een tweetal slooten, die zoo diep wren, datze niet anders dan zwemmende gepasseerd konden worden.

Eindelijk kwamen we aan de lijn. Op mijn aanwijzing werden opeen achttal plaatsen de dynamietpatronen onder de ijzeren dwarsleg-gers bevestigd en daarna de lonten aangestoken. Dit laatste geschieddeop het allerlaatste oogenblik, uit vrees voor ontdekking en wel op eenzacht fluitsignaal, en onmiddellijk daarna kropen we zoo vlug moge-lijk weg, naar het te voren zoo verwenschte riet toe, dat nu ons echterwelkome dekking hood. Vooral toch toen de luide knal van de ontplof-

- 150 -

fingen had weerklon.ken, konden we elk oogenblik op een vijandelijkepatrouille stooten en dan waren we weerloos. Enkele cavaleristen, dieons ontdekten, schoten in de duisternis in onze richting, raakten ech-ter niemand, en daar ze zich met hun paarden niet waagden in hetmoerassige terrein, was 'dat gevaar spoedig igeweken..

We haastten ons naar de rivier en zwommen die weer over. Daar weechter op een geheel andere plaats landden, dan waar onze laarzenlagen, en geen tijd hadden, die in het pikdonker op te zoeken, moes-ten we den geheelen terugweg op kousen afleggen. Aan het kanaalgekomen, vonden we de brug, waarvan we de schildwachten gedoodhadden, nog onbezet. Een pacer kilometer verder kwamen we bij

Luitenant Curt Nobeling met z'n manschappen, na hun decoratie.

een boerderij, waar alleen een vrouw aanwezig was, die we dwon-gen ons ,een wagen met twee paarden of te staan en daarmede vlo-gen we toen, terwijl telkens kogels van de ons eindelijk op het spoorgekomen Franschen om ,onze ooren floten, in de richting van onzeeigen voorposten. Weldra bereikten we die en waren we dus veilig.

Enkele minuten later, het was..kort voor den morgen, kwamen we inons kwartier, waar we met gejuich ontvangen werden en ons met heetegrog en andere warme dingen versterkten. Den volgenden dag waren

we wel stiff en ietwat verkouden, maar geen van ons had ernstige na-deelige gevolgen van het nachtelijk avontuur ,opgeloopen. Spoedig ook

kwam de belooning, het ijzeren kruis, dat de korpscommandant ons nog

dienzelfden dag overhandigen lief.

— 151 —

here wien eere toekomt; al voelen wij Hollanders niet veel voorden oorlog en allerminst voor dez en, die schande is voor onze Euro-peesche beschaving, waarop we steeds zoo trotsch waren, toch kunnenwe waardeeren den persoonlijken moed en durf door het kleine troepjepioniers aan den dag gelegd. En voorzeker, zal het ijzeren kruis, datden dapperen ten deel viel, niet dikwijls zoo ten voile verdiend zijn

geworden.Hoewel dus het voorgenomen plan slechts ten deele gelukt was,

werd toch bereikt, dat de tegenstand door het fort Camp des Romainsgeboden, zwakker werd en dat de Duitschers besloten tot een be-storming over te gaan. Dit geschiedde door Beiersche troepen, het re-giment von der Tann, geholpen door geniesoldaten, die de ijzerdraad-versperringen onder zware verliezen wisten door te knippen en daarnadoor middel van handgranaten en brandpijpen, waardoor ze geweldigerookmassa's door de schietgaten in de bomvrije schuilplaatsen van hetfort brachten, de verdere verdediging onmogelijk maakten. Tot het,laatst toe Loden de verdedigers echter weerstand en eerst Moen deBeiersche infanterie den 25sten September reeds binnen de verschan-singen was doorgedrongen, gaven ze zich over.

Spoedig daarop volgde de inname van de stad St. Mihiel aan denOostelijken oever der Maas. Het fort Les Paroches evenwel kon zich,dank zij de hulp die uit Verdun werd gezonden, staande houden, zoo-dat de Duitschers slechts een kleine oeverstrook in hun bezit kregenen daar nog geregeld bloot stonden aan het geschutvuur van dat eneen ander, meer Zuidelijk gelegen fort, terwijl ook van den anderenoever af, de Franschen hen onder vuur namen. Toch wisten ze erzich te handhaven en zelfs gelukte het aan het reeds genoemde Beier-sche regiment, de rivier over te trekken, spoedig gevolgd door meerderetroepen.

Deze onderneming evenwel was uiterst gewaagd, want terwijl hunverbindingslijn niet veilig was en hun approviandeering onder grootemoeilijkheden en verliezen ter nauw ernood kon geschieden, was het nietmogelijk nog meer afdeelingen achter hen aan te zenden. De ioorzaakdaarvan was het optreden van het garnizoen van Verdun, dat telkensuitvallen deed en vooral dat van een Fransch leger, dat van Toul enNancy uit in Noord-Oostelijke richting begun op te rukken, met het duelde Duitschers in de buurt van St. Mihiel te omsingelen. Alle be-schikbare reserves moesten, om dat te beletten in het vuur worden ge-zonden 'en zelfs die waren niet voldoende om den opmarsch der Fran-schen geheel te stuiten, izoodat het Duitsche leger in een zeer eigen-aardig gevormde slagorde kwam te staan, namelijk in een scherpenhoek, waarvan St. Mihiel, met de bezette gedeelten van den Weste-lijken Maasoever, het hoekpunt vormde.

Zoodoende kregen de Franschen ook tijd en gelegenheid de bres

— 152 —

te stoppen. Ze trokken een sterke legermacht samen, die de over derivier gekomen troepen aanviel en zelfs daar over been St. Mihielonder vuur nam. Weldra werd de positie daardoor onhoudbaar en na-

dat den lsten October nogmaals geprobeerd was een stevige brug overde Maas te slaan, wat wel gelukte, doch die 's nachts al weer doorde Franschen vernield werd, moes ten den 3den October de Beierenhet gewonnen terrein prijs geven en zich op St. Mihiel terugtrekken.Sindsdien bleef die toestand bier vrijwel onveranderd. De eene partijtrachtte zijn poging tot iomsingeling voort te zetten, doch de andere wistzich in zijn, zij het ook ongunstige, positie zoo te versterken, dat hijzich kon handhaven.

Frankrijk was dus ook aan de Oostkant veilig geworden. En albleven overal de Duitsche legers op het Fransche grondgebied stand-houden met een hardnekkigheid, die eerbied afdwingt, hun tegenpartijhad zich glanzend hersteld van den slechten naam, die het Binds 1870bezeten had. De mogelijkheid van een vernietiging als toen, was vol-komen uitgesloten. En zelfs al kwam het toch nog tot een eindneder-laag, dan toch Izou Duitschland niet van een zoo volkomen overwin-fling kunnen spreken.

HOOFDSTUK

Belgie van de Bezetting van Brussel tot den Val van Antwerpen.

Reeds te lang heeft ,de loop der gebeurtenissen ons gedwongen hetongelukkige Belgie uit het oog le verliezen. Toch is het ons geenoogenblik uit de gedachten geweest en we zijn vast overtuigd, dat onze

lezers sinds de bezetting van Brussel 'door den vijand en den terug-tocht der Belgen op Antwerpen, ook steeds vervuld zijn geweest vanhet lot, dat onze naburen trof. En dat lot werd steeds treuriger.

Alsof •de bezetting van het grootste gedeelte des lands, de door-

marsch van vele honderdduizenden vijanden, die ,de levensmiddelen derarme bevolking verteerden, de verwoesting van vele dorpen ,om Luiken tusschen die stad en Brussel, waar de strijd ge-woed had, nog nieterg genoeg waren, begon in het veroverde gebied een waar schrikbe-wind. We zullen trachten daarvan een verklaring te geven.

Het staat voor ons vast, dat in de eerste oorlogsweken en ook noglater, enkele elementen der Belgische bevolking als franc-tireurs iopge-treden zijn, niettegenstaande de regeering daar ernstig tegen gewaar-schuwd had en zooveel mogelijk gezorgd had voor het doen inleverender wapenen, zelfs van die der burgerwachten in de steden en dorpen,die door de verdedigers moesten worden prijsgegeven. Zoo iets is nietgeoorloofd en het internationale oorlogsrecht heeft zulke franc-tireursgeheel vogelvrij verklaard. Doch het staat ook vast, dat hun aantal in

dit geval lang zoo groot niet geweest is, als de Duitschers voorgeven,en .dat ze speciaal behoorden tot de minder ontwikkelden, die hetmeest laden onder den vijandelijken inval. Velen waren tot wanhoop

gebracht door de verwoesting van hun huffs, het wegvoeren van hun vee,het opeten van het brood hunner kinderen door de gehate vreemdelin-gen. Kunnen we on,, de gevolgen daarvan niet voorstellen? Zeker wel.Zou zoo iets ook in Duitschland niet gebeurd zijn, als Franschen, En-gelschen en Russen in het hart des lands doordrongen? De geschiede-nis moet het nog leeren, maar bij den haat, die sinds langen tijd denDuitschers is ingepompt tegen deze volkeren, kunnen we met stellig-heid die vraag be y estigend beantwoorden. Trouwens, we hebben plaai-

10

— 154 —

jes gezien, door de Duitsche overheid verspreid, om de wereld kond tedoen, hoe wreed de Russen in Oost-Pruisen 'opgetreden zijn. Daar-onder zijn foto's van mannen, die door de Russen doodgeschoten zijnomdat ze beschuldigd werden van hetzelfde vergrijp als waarvan dieBergen beschuldigd werden, van dorpen, die plat gebrand waren, iomdatde inwoners op de zegevierend binnenrukkende troepen geschoten had-den. Is dat niet hetzelfde als wat in Belgie gebeurde? Is de verklaring derRussische militaire autoriteiten niet even geloofwaardig als die der Duit-sche? In ,cle oogen van 011S, neutralen, zeer zeker wel. Wij erkennenhet recht van beide oorlogvoerende partijen om ieder burger, die metde wapenen in de handen achter hun front wordt aangetroffen, te doo-den. Die burgers weten zeer goed, waaraan ze zich door hun optreden

Hoe de soldaat in vijandelij k land zich melk verschaft. ,

blootstellen. Zij wagen toch hun Leven; welnu, ze moeten de gevolgendaarvan idragen. Maar wij erkennen niet het recht iom, op een blootvermoeden slechts, over te gaan tot het fusileeren van tientallen,schuldigen of onschuldigen, tot het platbranden en stukschieten van dor-pen ten stadsdeelen, enkel en alleen, omdat vandaar een schot gevallen is.

Het eenige excuus daarvoor is ide omstandigheid, dat de oorlogin alles gruwelijk is, dat de slechtste eigenschapp en der karakters naarboven komen, 'dat dan menschen worden tot hye pa's. Een menschen-leven is in den krijg goedkoop, spotgoedkoop, voo pll wanneer het nietdat van een soldaat van het eigen land betreft. Ee 1 kostbare bezittingvan den vijand, Welke waarde heeft die voor den -7eroveraar? ImmersBeen.

— 155 —

In verband daarmede dringt zich bij ons nog een vraag op. Zijndie franc-tireurs zooveel schuldiger, dan menschen, die doordringen inneutrale landen en daar spionneeren, zelfs betonvloeren aanleggen, omeventueel te kunnen dienst doen voor het opstellen van zwaar geschut,als het landsbelang mocht meebrengen ook aan die neutrale, aanvan-kelijk bevriende natie, den oorlog te verklaren? Dat wil er bij onsniet in. Maar daarom beginnen wij tocli niet met een jacht op alleDuitschers in ons midden, die wel spionnendienst hadden kunnen ver-richten.

'Vat die Belgen deden, is slechts wraak tegen den vijand, die hunakkers verwoestte, hun familieleden in het leger doodde, hun huizenmet granaten vernielde.

Maar genoeg daarover en laten we thans een verklaring zoekenvoor het meer dan harde optreden der Duitschers in Belgie.

De hoofdmacIlt was met snelle marschen doorgetrokken naarFrankrijk, een betrekkelijk klein leger was achtergebleven om de vijan-den rondom Antwerpen in het oog te houden. Zwakke afdeelingen land-weer en landstorm waren aangevoerd om het veroverde gebied te be-zetten en de verbindingslijnen te beschermen. Een verantwoordelijketaak, want van die laatste, van de ruime aanvoer van levensmiddelenen ammunitie, hing het succes der legers in Frankrijk af. Zij nu had-den gezien de verwoestingen bij Luik, de schelgekleurde verhalen in hundagbladen over Belgische franc-tireurs gelezen. Ze waren iop hun hoede.Ja, zelfs in hun ietwat overspannen verbeelding was iedere Belg, die

somber toekeek naar het gedoe der vijand, een gevaarlijk sujet, die,als de kans schoon was, een geweer voor den dag zou halen uit eenof andere schuilhoek en dan zijn slag zou slaan.

En idan, als bij donkeren nacht een patrouille beschoten werd dooreen vijandelijke, verscholen achter de huizen van een. dorp, dan drongzich dadelijk de meening naar voren: „daar heb je het al, ,daar zijn

nu die vervloekte franc-tireurs aan den arbeid. Het dorp wordt be-stormd, de huizen doorzocht en wee dan dengenen in Wiens bezit wordtgevonden een oud verroest jachtgeweer, dat misschien reeds in velegeslachten dienst deed om een ha gs of een konijn te schieten, of een

revolver als wapen tegen dieven, die zoo ,dikwijls het platte land on-veilig maken. Hun verontschuldiging geeft hun niets, ze worden tegeneen muur geplaatst, een kort bevel weerklinkt en met twee, drie ko-

gels doorboord, stort de ongelukkige ter aarde. Zijn vrouw en kinderenworden verjaagd, zijn huffs wordt een proof der vlamMen, alles om deanderen schrik en angst aan te jagen en hen zoo te weerhouden, hetvermeende voorbeeld te volgen.

Of in een stad heeft een afdeeling kwartieren betrokken. Opeensklinkt een schot, door een schildwacht gelost op een in het duister voort-sluipende figuur, of door een werkelijken franc-tireur. De mannen vlie-

— 156 —

gen op uit hun slaap. Enkele zenuwachtigen schieten van uit de ra-men van hun kwartier. Men meent, de geheele bevolking is in oproergekomen. Uit dit huis en uit dat huis zijn vuurstralen gezien, daarwaren dus de schuldigen geborgen en de strafoefening begint.

Zijn dan de Duitschers zulke barbaren? Neen, geenszins, evenminals gij of ieder ander Nederlander. Maar het is de oorlog, die barba-ren maakt van de anders beschaafde en vreedzame menschen. En hoe-veel te meer bij een yolk, Wiens militaire opvoeding het den verschrik-kelijken krijg heeft leeren voorstellen, als een schoon iets, als een

Duitsch officier vangezondheid verorbert inderhaast een bordje soep.

sport, kortom als den frisschen, N roo lijk en oorlog. Een yolk, welks aan-staande keizer bij het aanvoeren van een ruiter-charge, tijdens de jaar-lijksche groote manoeuvres, zijn spijt er over te kennen gaf, dat hetgeen ernst was.

Thans kunnen we tot de bespreking der gebeurtenissen over gaan.Overal waar een Duitsche legeraldeeling binnenrukte, werd door denbevelvoerenden officier een proclamatie tot de bevolking gericht metden volgenden inhoud:

Burgers! Een afdeeling van het Duitsche leger, onder mijn bevel

— 157 —

staande, heeft uw woonplaats bezet. Daar de oorlog slechts tusschende legers gevoerd wordt, waarborg ik het leven en de eigendommenvan alle inwoners, ionder de volgende voorwaarden:

1. Alle inwoners moeten zich ten strengste onthouden van allevijandelijkheden tegen. tde Duitsche troepen.

2. De op te eischen levensmiddelen en fourage voor mannen enpaarden, moeten ingeleverd worden. Elke leverantie wordt onmiddellijkbetaald in klinkenden munt of in bons, die na afloop van den oorlogof eerder, indien zulks afgekondigd wordt, inwisselbaar zullen zijn.

3. De inwoners moeten onze bij hen ingekwartierde manschappenen paarden een goed onderdak verschaffen en hun woningen gedu-rende den nacht verlichten.

4. De inwoners moeten de wegen begaanbaar maken, alle doorden vijand (sic!) opgeworpen hindernissen uit den weg ruimen en onzetroepen zoo goed mogelijk helper, opdat zij hun taak, die in 's vijandsland dubbel zwaar is, naar behooren kunnen vervullen. *)

5. Het is verboden ,op straat bijeen te scholen, de klokken te lui-den of zich met den vijand (sic!) op eenigerlei wijze in verbinding testellen.

6. Alle wapenen, die zich in het bezit der inwoners bevinden, moe-ten binnen twee uur op het stadhuis ingeleverd word.en.

7. De burgemeester, de geestelijke en vier aanzienlijke burgers aerstad moeten zich onverwijld bij mij aanmelden, om gedurende het op-onthoud mijner troepen als gijzelaars te dienen.

Order deze voorwaarden, zulien leven en bezittingen volkomen vei-lig zijn. De strenge tucbt, waaraan onze troepen gewoon zijn, maakthet zelfs mogelijk, dat ieder in staat zal zijn, zijn zaken geheel lebehartigen en te doer wat hij verkiest.

Evenwel, als de voorwaarden niet nagekomen worden, zal ik destrengste maatregelen nemen. In dat geval zal ik mij allereerst tegende gijzelaars keeren. Bovendien wordt iedere inwoner gefusilleerd, diemet wapens in de harden aangetroffen wordt, of op de een of anderewijze zich vijandig tegenover onze troepen gedraagt. Ten slotte stel ikde geheele stad verantwoordelijk voor .de daden van ieder barer inge-zetenen afzonderlijk. Het zal dus zaak zijn, dat een ieder scherp toe-zicht uitoefent op zijn medeburgers, om zoo allen te vrijwaren voor deonaangename gevolgen, die een samenwerking met den vijand na zichzou sleeper."

Heel veel vertrouwen en gerustheid zal deze proclamatie niet ge-

*) Alsof door deze eisch ,de burgers niet gedwongen werden een werkzaam aan-

deel te nemen aan den oorlog en nog w el als helpers van de vijanden des lands

tegen hun ieigen landgenooten, zonen en broeders. In onze oogen lijkt het alsof ze

werden gedwongen tot landverraad.

— 158 —

wekt hebben. Eerder juist zal zij geschikt geweest zijn om vrees enangst te verwekken. De misstap van den enkeling kon de straf brengenover de hoofden van allen. Hoe daartegen te waken? Onmogelijk im-mers. Dan zal de benaming „vijand" voor hen, Wier vrienden de bur-gers zich achtten, Been aangename gewaarwording gewekt hebben. Endan degenen, die de hooge onderscheiding genoten te worden uitgeko-

Hetprachtige Stadhuis te Leuven, dat, wonder boven wonder, ge-

spaard bleef tijdens 't bombardement.

zen om als gijzelaars voor de houding hunner medeburgers te dienen,wat zullen zij een angstige dagen doorleefd hebben, zoo steeds methet zwaard van Damocles boven het hoofd, blootgesteld can de wrackvan een meedoogenloozen vijand, zonder zelf eenigen invloed te kunnenuitoefenen op hun eigen lot.

Het gebied, waarover dit zich uitstrekte, omvatte de overgroote

— 159 —

helft van het land, alleen de provincies West- en Oost-Vlaanderen enAntwerpen vielen daarbuiten. Deze slechts werden nog door het Belgi-sche leger bezet gehou• den, hoewel ook op de grenzen daarvan telkensde voorposten der Duitschers doordrongen. Overal daar vindt men dor-pen en stadjes, die min of meer verwoest zijn door die invallers. NaVise en iomgeving Dinant, Charleroy en zooveel andere, waarover reedsiets gezegd is, kwamen nu die in het midden des lands aan de beurt.

Het eerst het stadje Aerschot. Terwijl daar een 2000-tal Duitsche sol-daten op de markt kampeerden, werden plotseling een tweetal schotengelost, waardoor de generaal, die hen en anderen in de buurt aanvoer-den, gedood werd. Onmiddellijk begonnen ide soldaten te schieten opde huizen, daarna werden die ontruimd en in brand gestoken. Een groutaantal burgers werd gevangen genomen. Daaronder de burgemeester,

,de hear Tielemans, zijn zoon en zijn broader. Deze zoon, een jongenvan 16 jaar, werd beschuldigd heti schot gelost te hebben en zondereenigen worm van proces, werden hij, zijn wader en een 25-tal medebur-gers, even buiten de stad doodgeschoten. De overige manlijke ingeze-tenen, voor zoover zij er niet in slaagden zich door de vlucht te red-den, werden als krijgsgevangenen naar Duitschland gevoerd.

Nu kwam Leuven, ide schoone, ,oude universiteitsstad van Belgie,aan de beurt, idie reeds eenige dagen lang in de macht der vijandenwas, zonder ook maar eenigszins te zijn beschadigd. Doch den 25stenAugustus, Coen het Belgische leger van Antwerpen uit oprukte om dereeds tot dicht bij Mechelen vooruitgedrongen Duitschers terug teslaan, raakte Leuven in het gedrang. Het gevecht was voor hen niet suc-cesvol. Hun troepen werden zelfs teruggedrongen tot aan de stad entot Vilvoorden, idicht bij Brussel. Daardoor moesten versterkingen ontbo-den worden uit de bezettingstroepen van laatstgenoemide stad en vanLeuven. Daar bleef dus nog slechts een zeer klein 'garnizoen over. Plot-seling, des avonds ongeveer 6 uur, begun een geweldig tumult, geweer-schoten konken bij massa's, daartusschen werd gehoord het geschreeuw

der soldaten en het donderen der commando's. Wat er gebeurd was,ligt nog steeds in het onzekere en zal idat misschien nog jaren langblijven. De Belgische lazing is, dat , de wijkende troepen der Duitschers,Moen ze in de nabijheid der stad gekomen waren, door de bezettingvoor vijanden werden aangezien, waarop ze handgemeen. raakten. Toende fout ingezien werd, wierpen de chefs uit zelfbehoud de schuld opde bevolking.

De Duitschers daarentegen seven voornamelijk op, dat Widens de

gevechten in de buurt van Mechelen, door de burgers van Leuveneen goed georganiseerde poging gedaan werd om met het Belgischcleger samen to werken. Het sein daartoe zou gegeven zijn door eenschot, idat de zoon van den burgemeester loste op een hooggeplaatstDuitsch officier. Meer dan 24 uur zou het straatgevecht geduurd

— 160 —

hebben en het gevolg daarvan zou geweest zijn, de verwoesting vantallooze huizen en publieke gebouwen.

Het merkwaardige van die Duitsche verklaring is echter, idat gemenkele inwoner van Leuven, zelfs niet onder de daar wonende Nederlan-ders, het er mede •ens is en dat ook het Duitsche gouvernement, doorde .overplaatsing van den bevelhebber von Manteuffel, feitelijk getoondheeft er zelf niet veel van te gelooven.

De beste verklaring dunkt ons alweer, idat de Duitsche soldatenwerkelijk in de meening verkeerd hebben, dat door burgers wend ge-schoten. Hun zwakke getalsterkte te midden van het vijandige land, de

Het Stadhuis te Leuven, te midden der verwoesting door 't bombardement.

wetenschap, dat de strijd bij Mechelen voor hen niet gunstig stond, kanniet nagelaten hebben officieren en manschappen zenuwachtig te maker.Het is dan zeer goed mogelijk, dat er door den een of anderen franc-tireurgeschoten is, maar noodzakelijk is dat niet. Het schot kan even goedgelost zijn door een soldaat, die . te veel gedronken had, want in diedagen kwam dronkenschap onder de Duitsche soldaten zeer veel voor,waartoe de rijk voorziene wijnkelders van vele gegoede Belgen veel heb-ben bijgedragen. Er zijn er weinig, die aan hun speurzin hebben kunneliontsnappen. Meestal is de geheele voorraad verdwenen en wijzen ledigeflesschen overal in de straten verspreid er op, waar die gebleven is.

Op het geluid van het eerste schot is alles in beweging gekomen

-161—

en schoten tde manschappen in het Wilde. Daardoor werd de gedachte

gewekt, dat ook uit de huizen door de burgers verder geschoten werd.

De straf was toen een bombardement en een verbranding van hetgeheele centrale gedeelte der stad. Honderden burgers, mannen, vrou-wen en kinderen werden gevangen genomen, gedeeltelijk gefusileerd,gedeeltelijk naar Duitschland gevoerd. Wat vluchten loon vluchtte,

vooral naar het Noorden, naar Nederland, maar ook kwamen velen inMechelen en zoo in Antwerpen.

De schade, die aan de schoone stad toegebracht werd, was zeeraanzienlijk. In sommige straten was Been huffs gespaard gebleven. Welstonden enkele nog 'overeind, maar met kapotte ruiten en totaal uit-gebrand. Daaronder waren er verschillende, die nog uit de 16,de of 17deeeuw dateerden, pronkjuweelen van de bouwkunst dies dagen.

Nog aangrijpender was de verwoesting der tallooze openbare ge-bouwen. Slechts het prachtige stadhuis werd, behoudens lichte beschadi-ging, gered. De hoofdkerk leed eveneens niet zeer groote schade, behalvevan binnen, waar het hoofdaltaar geheel vernield werd. Andere ker-ken evenwel, het paleis van Justitie, de schouwburgen en zooveel an-dere, waren geheel in ruines veranderd, puinhoopen, waarboven kalemuurbrokken nog .overein.d stonden. Het ergst waren ,er aan toe de Uni-versiteitsgebouwen, waartoe ook de tot ,de bibliotheek ingerichte Middel-eeuwsche Lakenhal behoorde. Deze laatste gold voor een van de kost-baarste oude gebouwen van Belgiö. Van die pracht is niets overge-bleven, evenmin van den inhoud, de boekenschat, die uit weer dan100.000 boeken en handschriften, gedeeltelijk zeer zeldzame, bestond.

Kortom, de schoonheid der stad Leuven behoort voor goad tot het

verleden. De Duitschers hebben zich hier een gedenkteeken gesticht,idat nog eeuwen in de herinnering der geheele beschaafde wereld zal

blijven. De huizen en kerken zal men laten opbouwen. De enkele, nietgeheel verwoeste kunstwerken, zal men zooveel mogelijk restaureeren,maar ze zullen vreemd staan te midden van al dat moderne, evenvreemd als het Utrechtsche Universiteitsgebouw naast de antiekeDomkerk en de kloostergangen.

Terzelfder tijd begon de verwoesting van Mechelen, Welke stad vrij-wel midden tusschen ide Duitsche en de Belgische gevechtsfronten ge-legen was. Reeds tijdens ,de bovenaangeduide gevechten op den 25stenAugustus, vielen de eerste . Duitsche granaten in de stad. Een groot deelder bevolking vluchtte then naar Antwerpen, ,doch keerde later terug.Evenwel, dat eerste bombardement was niet het laatste. Nog her-haaldelijk werd het hervat, zoodat de verwoesting hier ten slotte evenvolkomen was als die in Leuven. Bijna ,de geheele bevolking had ten-slotte de wijk genomen, ,daar het verblijf te gevaarlijk was en het on-mogelijk was dag in dag nit in de kelders te blijven. Ook hier wer-den oude kun.ststukken ernstig beschadigd; zoo bijv. de prachtige St.

-- 162 —

Romboutskerk, waarvan de muff en op verschillende plaatsen doorboordwerden. Ook de toren leed ernstige schade, daar het schijnt, dat de

Duitschers het hier vooral op ;errant hadden, nit vrees, dat de Bel-gen er een ,observatiepost van gemaakt hadden. Het carillon, dat wijden zijd beroemd was, werd naar beffleden geschoten, waar de klokkentegen den bodem te pletter vielen.

Nog erger was het lot van Dendermonde, een oude, thans echterontmantelde vesting, aan de Schelde, tusschen Antwerpen en Gent ge-

legen. Bijna de geheele stad werd, zoowel door bombardement als doorbrandstichting, bij de bestorming in de asch gelegd. Het stadhuis

Jammerlijke aanblik van 't Stationsplein te Leuven.

was een ruine, de kerk ernstig beschadigd, en bijna geen huffs geheelintact gebleven. Ook hier was de bevolking gevlucht over de Scheldenaar Gent, Brugge en Ostende, over tie brug, die de Belgen daarna jell inde lucht hebben laten springen, om te verhinderen, dat de Duit-schers er over zouden komen en Antwerpen geheel insluiten.

En zoo zouden we nog verder kunnen gaan, maar het zou te een-tonig worden, dat eindelooze relaas van verwoeste huizen en kerken,van vernielde kunstwerken en van gevluchte inwoners.

Liever willen we ons gaan bezig houden met den strijd tusschenhet Belgische leger en de Duitsche legermacht, die er tegenoverstond. We hebben reeds gezien, hoe het eerste den 25sten Augustus een

— 163 —

aanval deed op de betrekkelijk zwakke Duitsche afdeelingen, die op

Mechelen aanrukten en ze wist terug te drijven. Bezorgd voor hun ver-

bin(dingslijnen, waarlangs het in Frankrijk oprukkende leger geappro-viandeerd moest worden, hadden tie Duitschers in allerijl versterkin-gen gezonden. Evenwel de Belgen wisten een wijden kring om de buiten-ste fortenlinies van Antwerpen vril van vijanden te houden. De pa.-trouilles, die zich te ver waagden, werden spoedig verdreven of ge-vangen genomen. Niet alleen. tusschen. Antwerpen en Brussel geschieddezulks, maar ook meer naar het Noorden en Oosten, de aan ons Bra-bant grenzende Kempen, die geheel in de macht der Belgen bleven.

Het was duidelijk, idat de Duitschers al hun macht gebruiktentegen Frankrijk en inmiddels slechts verhinderden, dat de Belgischetroepen tot een gevaarlijken aanval overgingen. Later, als in Frank-rijk de overwinning bevochten was, of op een andere manier troepenwaren vrijgekomen, idan zou Antwerpen gemakkelijk aangevallen kun-nen worden en door beleg en zwaar geschut tot ,overgave gedwongen.

Het komt ions voor, dat het hun niet moeilijk gemaakt is, dat hettoch vrij talrijke Belgische leger evenals in de eerste dagen vanden oorlog, door veel zwakker macht in bedwang heeft laten houden.De verklaring kan mogelijk gevoncien worden in de omstandigheid, datmen in Belgie eigenlijk nooit reketting gehouden heeft met een oorlog.Trouwens, eerst in de laatste jaren waren, zooals vroeger reeds opge-merkt is, hervormingen van de strijdmacht begonnen. Daardoor waser nog veel niet geheel in orde, waartoe ook het mindere gehalte dersoldaten, tengevolge van het remplacanten-stelsel meewerkte. In de aan-voering waren stellig ook fouten. Maar we kunnen er ons iook veel van

voorstellen. Het leek toch ook feitelijk een te ongelijken strijd, eendwerg tegen een reus. Dat moet cen grooten invloed op het moreel der

Belgische soldaten gehad hebben. Zelfs als_ ze met io.vermacht een strijdbegonnen, dan toch zullen ze het denkbeeld gehad hebben, dat de vijandveel en veel sterker was idan zij, of 'dat' achter de teruggedreven 'vOor-hoede een veel grootere legermacht stond, gereed als zij het waag-den verder voort te rukken, hen tQ verpletteren. Daardoor wordt ver-klaard, waarom zoo dikwijls Belgische overwinningen bericht werden,zonder dat we ooit gewaar werden, dat hun leger v(ooruit ging, dat vindie overwinning geprofiteerd werd.

Aileen eenmaal gedurende al dezen tijd heeft het Belgische legerkranig werk verricht en idat was tijdens den grooten uitval uit Antwerpen.

Na allerlei schermutselingen, waarbij het den Belgen gelukt was hetvoorterrein van hun vesting vrij te houden en tevens den vijand te ver-hinderen vasten voet te krijgen aan (de Schelde tusschen Antwerpen enGent en aan ide Lije van laatstgehoemde stad of naar (de Franschegrens, scheen het, dat een ernstige poging door de Duitschers zou ge-daan worden om bij Gent zich cen overtocht over de Schelde te ver-

— 164 —

zekeren. Den Eden September n.l. zond de generaal von Boehn, die meteen sterke legermacht, vermoedelijk een geheel legercorps, op weg was

naar Frankrijk, een gedeelte daarvan pl.m. 5000 man sterk, met mi-trailleurs in de richting van Gent. Klaarblijkelijk had hij ,opdracht ge-kregen de stad te bezetten, als de Belgen niet van plan waren haarernstig te verdedigen. Het legertje stuitte echter tegen een sterke linievan verdedigingswerken bij Melle en werd na een hardnekkig gevechtteruggeslttgen met verlies van vele dooden en gewonden en enkele mi-trailleurs. Het trok terug op de hoofdmacht, die bij Oordeghem, ver-

der naar het Zuid-Oosten, gelegerd was.

Het Marktplein te Mechelen tijdens doortrekken van. de Duitsche troepen.

Op den achtergrond een paar honderd Belgische krijgsgevangenen.

Den volgenden dag eischte de Duitsche bevelhebber de stad op,onder bedreiging met een bombardGment. Wetende, dat de Belgische le-gerafdeeling niet tegen de vijandelijke hoofdmacht opgewassen was ende staid van alle verdedigingswerken verstoken, ging de burgemeesternaar hem toe om zoo gunstig rnogelijke voorwaarden te bedingen. Debespreking leidde tot een verdrag, waarbij bepaald werd:

lste. De Belgische soldaten ohtruimen de stad, de burgerwachtwordt ontwapend.

2de. Geen Duitsche legerafdeeling zal de stad bezetten, noch bom-

bardeeren.3de. De stad zal aan. de Duitsche troepen in de nabijheid op daar-

toe aangewezen plaatsen bepaalde hoeveelheden levensmiddelen, siga-

ren en benzine leveren.Zoo werd de stad gered, hoewel de militaire autoriteiten later

weigerden dit tractaat, dat buiten hen om gesloten werd, te erkennen.

Voorloopig echter oefende dat geen invloed uit.De opgeeischte voorraden moesten, verdeeld over twee dagen, be-

zorgd worden en wel niet te Oordeghem, maar achtereenvolgens opplaatsen tusschen dit dorp en Oudenaarden gelegen. Daaruit bleek,dat het Duitsche legercorps op weg was naar Frankrijk om het leger

daar te versterken. Ook verder volgde het dezelfden weg, ,dien een .drie-

tal weken te voren de andere Duitsche legers gevolgd hadden.In het Belgische hoofdkwartier nu was men op de hoogte van de

reeds gedeeltelijk begonnen nederlaag der Duitschers aan de Marne, envermoedelijk had het van Joffre 't verzoek gekregen zooveel mogelijk vijan-delijke troepen in het Noorden bezig te houden. Het kwam er dus nuop aan, den opmarsch van generaal von Boehn te verhinderen of althansaanzienlijk te vertragen. Om dat ,noel te bereiken werd bevel gegevertom met de geheele beschikbare macht een uitval uit Antwerpen te

doen in de richting van de ,Duitsche verbindingslijn.

Aanvankelijk vonden ze slechts betrekkelijk zwakke, rneerendeelsuit landweer en landstorm bestaande afdeelingen tegenover zich, dieniettegenstaande hun dappere verdediging en sterke loopgraven. terugge-dreven werden. Oprukkende van Dendermonde, Lier en het fort Wael-hem, werden al spoedig Aalst, Mechelen en Aarschot 'door de Belgen be-zet. Nog verder drongen ze door, tot den weg, die Brussel met Leuven

verbindt, terwijl hun voorhoede een paar malen de eerste huizen vanlaatstgenoemde stad wist te bezetten, doch er telkens weer uit ver-dreven. werd. Ook meer Oostwaarts wonnen ze terrein. De verbindings-wegen tusschen Leuven en Thiener.; en Leuven—Diest werden door henbereikt.

Aan beide zijden werden zwarth verliezen geleden. Eenige duizen-.den gewonden werden bijv. in Antwerpen binnengebracht, evenals et-telijke honderden krijgsgevangen Duitschers. En hoeveel dooden en ge-wonden de laatsten verloren, daarover worden we wel niet nauwkeu-rig ingelicht, maar de iofficieele verlieslijsten en de familieberichten derDuitsche kranten, laten genoeg vel-moeden. Zeer groot is het aantal vanhen, die in deze dagen „ergens in Belgie" gevallen zijn.

Het begon er voor de Duitschers niet gunstig nit te zien. Hun ver-bindingslijn, waarlangs hun Loch al zoo geteisterde rechtervleugel ge-approvia,ndeerd moest worden, liep ernstig gevaar. Nog enkele kilome-ters terreinwinst, en de Belgen war en weer meester van hun hoofdstad,waar de bevolking ,onder vreezen en beven, maar in hoopvolle span-ning luisterde naar het bulderen van het geschut, dat telkens naderkwam. Dat moest tot alien prijs voorkomen worden, al zou het ,00k

aileen maar geweest zijn om te verhinderen, dat de tijding er van angsten schrik zou verspreiden in Duitschland en , nadeelig werken op de

geest der troepen, die reeds te velde stonden of spoedig daarheen zou-den gezonden worden.

Al vat maar beschikbaar was, landstormtroepen, die als bezettingin Brussel en andere steden lagen, mariniers, die per spoor ionderwegdaarheen waren, werden in .allerij1 naar de bedreigde plaatsen gediri-geerd. Doch ook dat was nog niet voldoende. Het reeds genoemde le-gercorps van generaal von Boehn, dat reeds bij de grens van Frankrijkwas aangekomen en een ander, dat meer Oostwaarts in dezelfde rich-ting oprukte, kregen bevel ,onverwijld rechts-om-keert te maken. Metsnelle marschen spoedden deze legers zich naar het Noorden terug enkwamen daar nog juist op tijd aan om den toestand te redden. Aan denzegevierenden opmarsch der Beigen was nu spoedig een eind gemaakt.Tegen ,de overmacht, die de vijand thans in het veld bracht, waren zeniet opgewassen, zoodat bevel gegeven werd tot den terugtocht naarAntwerpen, die in goede ,orde volbracht werd. In den avond van den

13den September be yond hun geheele leger zich weer onder de be-scherming der buitenste fortenrij der vesting, waar de Duitschers henniet konden aanvallen.

De Duitsche Generale Staf, die zich tot dusver niet uitgelaten had

over de hoven.beschreven gebeurtenissen, kon op dien datum het over-winningsbericht, dat de uitval van drie Belgische divisies uit Antwer-

pen volkomen. afgeslagen was, de wereld inzenden. Zeker, het was tenslotte op een zege voor hun wapenen uitgeloopen. Hun verbindingslijnwas beveiligd, hun hoofdmacht in Frankrijk liep in zijn rug geen ge-vaar meer. Maar toch hadden ook de Belgen reden om tevreden tezijn en des to meer hun bondgenooten, want hun optreden had tweeDuitsche legercorpsen belet om in de kritieke dagen van den slag aande Marne en den terugtocht naar de Aisne zich op dat hoofdterrein vanden strijd te doen golden. Wie weet, of het verloop van den strijdin Frankrijk niet geheel anders geweest was, als het Belgische leger.

zijn aanval niet ondernomen had.Na deze krachtsinspanning aan beide zijden, trad weer een periode

van betrekkelijke rust in Belgie in. Tenminste groote ge' yechten deden

zich niet voor. De Belgen bleven in hoofdzaak binnen het bereik derfortenlinie en langs Schelde en Lije. De Duitschers bepaalden zich ertoe hun tegenpartij in het oog te houden, om een herhaling van depas beschreven gebeurtenissen te voorkomen. Om hun macht niet te vet--snipperen, lieten ze de Belgen in het vrijwel ongestoorde bezit derKempen, het gebied bezuiden onze provin.cie Noord-Brabant. Aileen

kleine schermutselingen vonden. in ,de eerste paar weken plaats. Toch

kunnen we gerust aanemen, dat reeds toen vaststond, ,dat weldra diestilte door geweldige bedrijvigheid zou worden vervangen.

DE VESTING ANTWERPEN.+ Forfeit. A A lusschen Oa/lei-gen..

A•'`Doe1

/t

ZE EUWSCH g.

VLAANDEREN xx.

4. Dorn ern

L ifillehroec.1 ie xel + • •

L .14,77ececvicet..BreerreeoPzat.

DENDERmONDE• Azafechem

— 167 —

Immers waar beide partijen in Frankrijk voortdurend hun Weste-lijken vleugel naar het Noorden verlengden, zou een tijdstip komen,waarop Franschen en Belgen elkaar fde hand konden reiken. Dan zouAntwerpen niet langer zijn een vesting in den rug van den vijand,

vrijwel onschadelijk zoolang voldoende bewakingstroepen in de nabijheidstonden, maar een hecht steunpunt voor den linkervleugel der verbon-den troepen, evenals Verdun dat was aan de rechterflank. Daartegen-over zou de Duitsche rechtervleugel in een ongunstige positie komen to

Staan gevaar loopen teruggedreven tee worden. En zelfs al bereiktede Fransche linie Antwerpen niet, maar word hun de weg ,daarheen

bij Duinkerken, Nieuwpoort of Ostende afgesneden, clan toch zou devesting, met zijn talrijk bezettingsleger, zoo dicht achter den rug der

Duitsche troepen gelegen een groot gevaar opleveren. De aanval op destad was dus besloten, moest alleen nog wachten op den aanvoer vaneen voldtoènde troepenmacht met zwaar belegeringsgeschut. Daarmedezoutden nog een paar weken verloopen. Stommige afdeelingen tochmoesten heel uit Rusland worden aangevoerd, terwijl ook rekeninggehouden moest worden met de behoefte aan telkens versche corpsenin het Noorden van Frankrijk om tde verlenging der slagorde mogelijkte maken, zonder gevaar voor een doorbraak elders te doen tontstaan.

We idienen dus thans een beschrijving te geven van tdeze benardevesting. Even zij in herinnering gebracht, dat Antwerpen gelegen isaan de Schelde, die ter plaatse nog ionder invloed staat van ebvloed, zoodat de rivier er breed en diep is. Die omstandigheid heeltde stad gemaakt tot een van de belangrijkste havens van het Vaste-land van Europa, de groote concurrent van tonze handelsstad Rotter,

dam. 0,m van uit zee de stad te bereiken moet men varen door de Wes-terschelde tusschen ions Zeeuwsch-Vlaanderen en de eilanden Walche-ren en Zuid-Beveland idoor. Deze waterweg behoort dus aan N ,eder-

land, doch is door Internationale verdragen vrijgesteld voor het vrijeonbelemmerde verkeer.

Evenwel brengt die toestand mede, dat oorlogsschepen, alsmectekoopvaarders met contrabande, de staid niet kunnen bereiken. Daar-door was dus uitgesloten, dat Duitsche oorlogsschepen, gesteld datze er in slaagden de Engelsche vloot te passeeren, de vesting naderden,doch took konden door de b,ondgenooten langs dien weg geen verster-kingstroepen of voorraden er heen gevoerd worden. Als vesting heeftde stad dus met de havens niets te maken en is dus feitelijk in oorlogs-tijd een landstad aan een breede rivier gelegen. Gunstig voor de ver-dediging is nog, dat een aanval van de Noordzijde onmtogelijk is door

'de nabijheid van het Ne ,derlandsche gebietd, terwijl een van de Westkant

het noodig maakte v ,00raf de Schelde over te trekken, wat de ver-

dediger natuurlijk door zijn veldleger zou trachten te beletten.Wat nu de verdedigingswerken der vesting betreft, kunnen we het

volgende opmerken:lste. Op grooten afstand wordt de stad omringd door een rij van

forten, ten minste voor zoover het gebied op den rechter Scheldeoeveraangaat. Van Zuid naar Nord heeten ze: Bornem, Liezel, Breendonck,Waelhem, Wavre St. Catherine, Koningshioykt, Lierre, Kessel, Broec-kem, Oeleghem, Gravenwezel, Schooten, Brasschaet, Ertbrand, Sta-broek 'en Blauwgaren. Grootendeels zijn ze eerst in de laatste jarenaangelegd en van modern geschut, pantserkoepels en bomvrije verblijf-

-- 169 —

plaatsen voor de bezetting voorzien. Tegen infanterieaanvallen in hettusschenterrein wordt gewaakt door kleinere redouten voor licht ge-schut, terwijl gedurende de aan het beleg voorafgegane oorlogswekendoor soldaten en burgers een groot aantal loopgraven zijn gegraven. Dedrie Noordelijkste forten komen in ,dezen oorlog niet in aanmerking,

daar ze te dicht bij de Nederlandsche grens gelegen zijn en dus alleenvanaf ons gebied aangevallen kunnen worden.

2de. Achter deze linie stroomt in het Zuiden ide rivier de Rupelmet zijn zijtak de Nethe, waardoor een eventueel door het Zuiderfrontheengebroken vijand eerst de moeilijke taak heeft, zich een overgangdaarover te forceeren. Met het Schelde—Maas en het Antwerpen—

lloe Mechelen onder 't bombardement der Duitschers leed. Links: de St. Rom-

bouts, de bekende kathedraal, rechts: het uitgebrande Gildenhuis der Hand-

boogschutters.

Turnhout-kanaal meer Noordwaarts, vormen de genoemde rivieren eentweede verdedigingslinie, die weliswaar niet door forten verdedigd wordt,maar een uitnemende infanterie-stelling is, vooral wanneer zooals hetgeval was, talrijke loopgraven aangelegd zijn en licht geschut enmitrailleurs op verschillende punten opgesteld. Ook het lage, dras-sige terrein maakte een aanval tot een moeilijke taak.

3de. Op 2 a 3 K.M. van de grens der stad bevindt zich ten slottenog een fortenlinie. In het Zuiden, tusschen het reeds genoemde kanaalen de Schelde zijn deze genummerd van 1 tot 7, terwij1 ze in het Noor-den de namen dragen van Merxem en St. Philippe. Al deze forten zijnveel ouder dan die der buitenste r ij en hun bewapening is aanzienlijk

11

— 170 —

lichter. Aan te nemen is dus, dal ze niet bestand zullen zijn tegen hetmoderne geschut en idat, als zij eenmaal worden aangevallen, het lot-der vesting feitelijk beslist is. Daarbij komt nog, dat het clan den

vijand mogelijk zal zijn iook de stad zelve te beschieten. Aileen deinfanterie-stellingen, versterkt met prikkeldraadversperringen, zullen eendoorbraak nog wel eenigen tijd. kunnen tegenhouden.

4de. Links van de rivier is de fortenlinie eenigszins anders. In hetNoorden liggen langs de Schelde alleen een drietal forten St. Marie,Paarl en Doel, terwijl het terrein ten westen er van geinundeerd kan

worden. Ten Zuiden daarvan wordt de nadering 'der stad belet ,door deforten Rupelmonde en Haesdonck in eerste, Cruybeke en Zwijndrechtin tweede linie.

Reeds van den aanvang af had de regeering het besluit genomende vesting Antwerpen tot het uiterste te verdedigen en daartoe clenoodige maatregelen genomen. Groote voorraden levensmiddelen warenin de pakhuizen &r havens en in schepen geborgen, zoodat zelfs bijeen langen duur van het beleg voor geen gebrek behoefde gevreesdte worden. Een bezwaar evenwel was de overtalrijke bevolking. Wantniet, zooals in de Fransche vestingen, had een deel er van naar elders dewijk genomen. Waarheen toch moest de Antwerpenaar zich begeven,als hij in de sterkste vesting des lands niet veilig was. Bijna overaltoch was de vijand reeds heer en meester en mocht Antwerpen vallen,dan zou de rest immers spoedig volgen. En niet alleen was ,de gewonebevolking gebleven, maar duizenden vluchtelingen hadden er reedsvroeg uit Mechelen, Dendermonde, Leuven, Aerschot e.a. plaatsen eenwijkplaats gezocht ,om, toen het beleg begon, gevolgd te worden doorhen, die nog in de ,omstreken waren gebleven. In den naasten omtrekzal dat wel niet zooveel geweest zijn, want daar waren alle gebou-wen reeds door de • Belgische militairen ,opgeblazen. Men schat hetaantal daarvan iop meer ,dan 10.000, wier bewoners stadwaarts getogenwaren.

Zoo wachtte men in de tweede helft van September moedig denvijand af. De bezetting was versterkt met een groot gedeelte van hetBelgische veldleger, voor mover .dat niet gebruikt wend tot het bezet-ten van de linkeroevers van ,Schelde en Lije, om verbinding te hou-den met het Fransch-Engelsche leger in Noord-Frankrijk ,en te verhin-deren, dat de Duitschers de stad ,00k van de Westzijcle zouden. aanvallen.

Laten we thans nagaan wat fla, den Belgischen uitval, dus na .den.13,den September van de zijde der aanvallers geschiedde. Geconsta-teerd is reeds, dat reeds toen het besluit tot den aanval moet zijn ge-nomen en dat de stilte der eerstvolgende ‘dagen alleen een gevolg wasvan de noodzakelijkheid om eerst maatregelen te nemen voor den ver-deren strijd in Frankrijk en het verzamelen der noodige troepen envan het zwaar geschut voor het beleg.

— 171 —

Ondertusschen werd een poging gedaan om het doel zonder strijdte bereiken. Von der Goltz, de toenmalige Duitsche gouverneur in Bel-gie, zond n.l. een voornaam Brusselaar naar ide Belgische regeering inAntwerpen met voorstellen tot vrede. De inhoud daarvan was, dat deDuitschers het Belgische Leger niet meer zouden ,aanvallen en in het

rustig bezit laten van het nog bezette gebied, als ,dit van zijn kart

zich voortaan Wilde onthouden van verdere vijandelijkheden. Doch dezepoging had niet het minste succes, daar zelfs geweigerd werd er naderekennis van te nemen.

Zoo moesten dan weer de wapenen beslissen. Reeds den 26sten Sep-

tember kwamen teekenen van een aanstaand krachtig ,optreden. Terwijl

Door de Bel en gevangen genomen Duitsche hospitaal-soldaten.

sterke Duitsche afdeelingen de overal in het rond verspreide Belgischevoorposten en patrouilles terugdreven om ongestoord en onbemerkt hunhoofdmacht naderbij te kunnen brengen, werden tevens een, viertal po-gingen gedaan om over de Schelde te komen, n.l. bij Audeghem, Lebbeke,bij Baesrode in de nabijheid van Dendermonde en bij Schellebelle, meerin de richting van Gent gelegen. De twee laatstgenoemde pogingen wer-den met slechts zeer zwakke troepen-afcleelingen ondernomen en werden

dus gemakkelijk afgeslagen. De andere hadden meer beteekenis.De eerstgenoemde, wel Bens den slag (liever het gevecht) bij

Audeghem genoemd, vond plaats op den 26sten September. Daar werddien dag een Belgische afdeeling van pl.m. 700 man aangevallen door

een aanzienlijk sterkeren vijand, die tevens het genoemde dorp bombar-

— 172 —

deerde en gedeeltelijk verwoestte (o.a. de kerk). De Belgen werden uithun stellingen verdreven en verloren daarbij meer ,dan 200 man aandooden, gewonden en gevangenen. Al terugtrekkende verdedigden zeechter elken voet gronds, zoodat het mogelijk was, door het zendenvan versterkingen den toestand te redden. Then ,deze aangekomen wa-ren in den namiddag, kwam ide terugtocht tot stilstand en werd zelfseen welgeslaagde tegenaanval ondernomen. Veel sneller, ,dan ze geko-men waren, trokken de Duitschers af in de richting van Aalst, een hon-derdtal krijgsgevangenen in handen der ioverwinnaars latende, afgezienvan een aanzienlijk aantal gesneuvelden en gekwetsten.

Het tweede gevecht, •dat bij Lebbeke, had hetzelfde verloop en daarde Duitschers er door gewaar werden, dat behalve .de Belgische af-deelingen, waarmede ze te strijden hadden gehad, ook nog een sterkelegermacht aan de overzijde der rivier had postgevat, gaven ze voor-loopig hun pogingen op. Daaruit kan de gevolgtrekking getrokkenworden, idat ide aanvallers wel een aanval op de Westzijde der vestingop hun programma geplaatst hadden, dock alleen als dat met niet alte groote moeite kon ,ondernomen worden. Anders was waarschijnlijk ,debeschikbare macht niet groot genoeg, terwij1 trouwens de moeilijkheidom zwaar geschut over de rivier te voeren en in stelling te brengen,het voordeel ietwat twijfelachtig zou gemaakt hebben. Een overge-trOkken afdeeling zou Loch bij ,een uitval uit de vesting of een aanvalin den rug door de meer Westelijk staande troepen, in een gevaarlijkepositie komen en in geval van een nederlaag naar alle waarschijnlijk-heid geheel verloren zijn.

Zoo werd de aanval beperkt tot ide vestingwerken op den rechter-oever der rivier en zelfs ,maar tot een gedeelte daarvan, het Zuiderfront.Hoe groot het Duitsche leger daarbij was, kan slechts geschat worden.Die schattingen loopen uiteen van 60.000 tot 200.000 man. Dit laatste cij-fer werd van Duitsche zijde na de inname van Antwerpen genoemd alshet aantal der Coen vrijkomende troepen. Als we ideze opgave voor dejuiste houden, dan moet echter in aanmerking genomen worden, datLang niet alien daarvan aan ,den strijd hebben deelgenomen, zoodat het

niet ver van de waarheid zal zijn, als we stellen, dat ,ongeveer 100.000

e, 150.000 man in het vuur gebracht zijn. Doch bij een vesting-oorlogis de legersterkte, hoewel van groote beteekenis, niet de hoofdzaak,daar het voornaamste werk gedaan moet worden door het zware ge-schut en daarvan waren de Duitschers goed voorzien. Een groot aan-tal kanonnen, houwitsers van 28 en 42 c.M. (van ide laatste vermoedelijkslechts een), werd door hen in stelling gebracht. En niet alleen dat zedaardoor, en bovendien ook wat de zwaarte der projectielen en de draag-kracht van het geschut aanging, de meerderen van de Belgen waren,maar een misschien nog grooter voordeel was, dat de Belgische for-

ten een doel aanboden, waarvan de Jigging nauwkeurig bekend was, ter-

— 173 —

wijl zij hun geschut op elke willekeurige plaats, onbekend aan den te-genstander konden opstellen, zoodat, zelfs al werden die door vliege-niers of Ballons-Captifs ontdekt, ide trefkans uiterst goring was.

Op Zondag, den 27sten September, begon .de aanval met een voor-uitrukken ider Duitsche infanterie in de richting van Mechelen, datdoor de Belgen iontruimd wend. Alvorens de stad echter to bezetten,word die eerst nog gebombardeerd, waardoor voor de laatste maalgroote schade er aan toegebracht word. Den volgenden dag werden in

,de buurt zware kanonnen opgesteld, waarvoor vermoedelijk reeds vanto voren betonfundeeringen gelegd waren, en begon het bombardementop !de twee Zuidelijkste forten Waelhem en Wavre St. Catherina. Ooklichter geschut swam moor in de nabijheid in actie tegen 'de forten,

Verdekt opgestelde Belgis die verkennings-patrouille.

maar vooral tegen de er tusschen gelegen batterijen en infanterie-stel-lingen. Doch terwijl de Belgen machteloos stonden tegen ide zwarehouwitsers, waren ze in staat het lichtere to beantwoorden op zoo-danige wijze, dat er hun slechts geringe schade door kon toegebrachtworden.

De uitwerking der zware kanonnen op de forten was verschrikke-lijk. De bommen vernielden zoowel ide stalen koepels als de geweldigebetonmassa's daaronder, zoodat reeds den 29sten Wavre St. Catherinazoo beschadigd was, dat de helft der kanonnen onbruikbaar gewordenwas. Toen voltooide seen ontploffing binnen in het fort, het is onbekenddoor welke oorzaak, ,de vernieling. Behalve dat het grootendeels eenpuinhoop geworden was, werden de bomvrije schuilplaatsen vervuld van

— 174 —

verstikkende en vergiftige gasmassa's, waardoor een tdeel der bezetting

omkwam en de rest, waaronder de commandant, bedwelmd uit de rui-nen moest worden te voorschijn gebracht. Een nieuwe bezetting werder heen gezonden, om evenwel slechts te bevinden, dat geen enkel ka-non meer afgevuurd kon worden, zoodat besloten moest worden het fortgeheel to ontruimen.

Waelhem hield het langer uit en zijn geschut bleef dapper .doorvu-ren. Hier evenwel behaalde op denzelfden dag de vijand een ander voor-deel. Een born n.l. trof het vlak achter het fort gelegen reservoir derAntwerpsche waterleiding, waardoor dit totaal vernield werd. Een ge-weldige watermassa stroomde over het veld en in enkele der Belgischeloopgraven, doch het ergste was, dat de stad van water verstoken was,voor mover de putters, die op verschillende punten gegraven waren, nietin de behoefte konden voorzien. Rivierwater moest voor huishoudelijkgebruik benuttigd worden, waardoor gevaar voor besmettelijke ziektenontstond; terwijl ook, wat bij een vender voortschrijden van het belegvoornamelijk bij een beschieting ider stad, van groot gewicht zou wor-den, in enkele wijken het blusschen van idaardoor uitgebroken branden,vrijwel tot ide ,onmogelijkheden behooren izou.

Ondertusschen werden behalve Waelhem, ook de forten Lier en Ko-ningshoyckt beschoten. Alle .drie werden ze op den lsten October totzwijgen gebracht en door ,de bezetting verlaten.

Tijdens het bombardement werden ook een groot aantal 'granatenop de achter de forten gelegen dorpen afgevuurd, zooals Lier, Duf-fel en Willebroeck, waardoor daar min of meer ernstige verwoestingenaangericht werden. Het Voornaamste gevolg was, dat deze en andere tus-schen beide fortenlinies .liggende dorpen en gehuchten door hun bewo-ners verlaten werden. Alles vluchtte ook nu wel naar de stad, .dochthans begonnen velen zich daar niet meer veilig te achten en trokkenverder olier de Schelde Haar Gent, Brugge, Ostende en andere plaatsen,

die nog niet door den vijand bezet waren. Van directe aanvallen derDuitsche infanterie was ,onderwij1 nog zoo goed als geen sprake geweest.Aileen was nog een poginggedaan ,on,. door te dringen tusschen de for-ten Liezel en Breendonck, die echter gemakkelijk afgeslagen werd.Het was ,dus ook hier weer evenals bij Namen en Maubeuge, niet zoo-als bij Luik, waar al ,dadelijk, zonder ide uitwerking der artillerie ofte wachten, tot een stormaanval werd overgegaan.

Toen eenmaal de vier naast elkaar gelegen forten tot zwijgen ge-bracht waren en daardoor de geheele Duitsche macht meer van dichtbijkon naderen, werden ,de tusschengelegen loopgraven en batterijen wel-dra zoodanig me t allerlei projectielen ioverstelpt, dat het niet mogelijkwas de verdediging er van langer voort te zetten. De bezetting trokterug over de Nethe (voor cle Rupel bleven de forten nog intact),

waarna de bruggen tharover werden opgeblazen. De eerste linie was

— 175 —

dus gevallen, de tweede, zwakkere, zou het thans moeten ont-gelden.

De toestand der vesting was hierdoor zeer critiek geworden. Fei-telirk werd ide strijd van een belegeringsoorlog tot een veldslag. Ant-werpen was van een vesting een open stad geworden, want de binnen-

ste fortenrij kon, zooals reeds opgemerkt is, niet meer als een sterke stel-ling gelden. Zelfs waren de Duitschers nu in staat, door hun zwaar ge-schut wat meer vooruit te brengen, de eerste projectielen in de staidte slingeren, wat evenwel nog niet gebeurde, zoodat de burgerij, die ge-heel ,onbekend werd gelaten met hetgeen aan het front voorviel, nogrustig kon blijven voortleven. Hun rust werd alleen gestoord door de

De Nederlandsche soldaten laven degevluchte inwoners van 't beproefde Belie.

wetenschap zich in een aangevallen vesting te bevinden, door het aan-houdend gieren der militaire auto's door de straten, door ide transportengewonden, die in de verschillende hospitalen werden ondergebracht.Bowen de stad zweelden voortdurend de Belgische vliegmachines envan tijid tot tijd kregen ze ook bezoek van een vijandelijke.

Dat was trouwens niet iets zoo heel ongewoons. Reeds een paarmalen toch voor het beleg hadden ze er van kunnen profiteeren,evenals van de Zeppelins, die tweemaal een aanval deden en bommenwierpen op allerlei punten der stad. Hoewel ditmaal ,de laatsten uitble-ven, vertoonden zich telkens de bommenwerpende vijandelijke avia-teurs. Een er van, het was op den `?den October, had iets anders me-

— 176 —

degenomen, n.l. duizenden iexemplaren van een proclamatie van gene-

raal von Besemer, den opperbevelhebber van het belegeringsleger, aan deBelgische soldaten, met het doel deze over te halen verder voortvech-ten te weigeren. De inhoud vertelde hun, dat ze niet vochten voor huneigen vaderland, maar alleen om made te werken Rusland nog groo-ter en Engeland nog rijker te maken. Dat hun pars omgekocht was

door Frankrijk en Engeland en hun niets dan valsche berichten overden stand der krijgsverrichtingen deed weten.

Elke dag van verder verzet zou aan Belgie verdere verliezentoebrengen, terwijl als de stad zich overgaf, alles afgeloopen zou zijn.Ze zouden slechts voor korten tijd als krijgsgevangenen naar Duitsch-land gebracht worden, ,dock .daar zouden ze uiterst goad behandeldworden en later zouden ze dan gezond en wel kunnen terugkeerennaar eigen huffs en hof. Mogelijkheid op het keeren van de krijgskans be-stond niet meer. Reeds twee Russische legers waren vernietigd, ter-wijl in Frankrijk het Duitsche leger bezig was de laatste krachts-in-spanning van het Fransch-Engelsche leger te verijdelen. Nutteloos dusom zich verder op te offeren.

Alweer een poging van „den Duts," zooals .de Vlamingen, van de„Boches" of „Alboches", zooals ,de Walen hun vijand noemen, om ons,nu ze het in Jeerlijken strijd niet van ons kunn winnen, in to pal-men. En lachend, schouderophalend, 'warden de papieren verscheurd enalley ging weer zijn gewonen gang.

Op dezen dag begon .de regeering aanstalten te maken de stad vooreen veiliger oord te verlaten. Alles werd daartoe in orde gemaakt, ter-wijl de vroege morgen van den 3den October vastgesteld werd voordat •vertrek. Doch op het laatste oogenblik veranderden die plannen.De regeering bleef, echter vertrokken wel ode Fransche- en Engelscheingezetenen der stad, wat tengevolge had, idat vele bemiddelde Bel-gen eveneens hun koffers pakten en op den train na,ar Gent, Bruggeen Ostende stapten. Voor het eerst begon vrees te komen onder •de ge-

moederen en van dat ioogenblik afaan zag men steeds vertrekkenden.De iovergroote meerderheid der bevolking bleef evenwel en werd bemoe-

digd door de komst van Engelsche versterkingen. De aankondigingdaarvan had reeds de regeering er toe gebracht van het plan tot ver-trekken of te zien en toen de voorhoede 's avonds de stad binnentrok,kende de geestdrift van soldaten en burgers Been grenzen. Nu was,meende men, alle gevaar geweken. Het was ,de voorhoede, werd ge-fluisterd, van een geweldig leger, dat Engeland 'zond om de Duitscheaanvallers te vernietigen, terwijl ook de Franschen van het Zuiden uitin aantocht waren. Tot het laatste ,00genblik toe heeft men zich ver-gist in het aantal ,der helpers, dat in werkelijkheid niet grooter wasdan ongeveer 8000 man, n.l. drie brigades mariniers en matrozen (zee-

militie zouden wij zeggen), met enkele marine-kanonnen. Hun invloed

— 177 —

op de verdediging, die waarschijnlijk vrij groot geweest is, sproot dan

ook niet voort uit hun aantal. Ook niet uit hun voortreffelijkheid alssoldaten, maar meer uit de omstandigheid, dat hun aanwezigheid hetmoreel der Belgische verdedigers aanmerkelijk verhoogde. Nu ze nietmeer alleen behoefden te strijden, nn ze meenden, dat elk uur het aan-tal hunner helpers zou vergrooten, verdubbelde hun moed. Wie aan-vankelijk van meening geweest was, dat verdere verdediging nuttelooswas en dat de vesting hoe eerder hoe liever diende overgegeven teworden, was er nu van overtuigd, dat volgehouden merest worden tothet uiterste.

Het gevolg was dan ook, dat Belgen en Engelschen een hardnekki-

Belgische vluchtelingen, geholpen door onze soldaten.

gen tegenstand boden tegen de pogingen der Duitschers om over ,deNethe te komen. De laatsten hadden onderwijl hun geschut meernaar voren gebracht en beschoten daarmee het geheele gebied tusschendie rivier en de binnenste fortenrij, terwijl ook enkele der nog niet ge-vallen buitenforten hun beurt kregen.

Toch hielden de verdedigers oncler gdien regen van granaten in hunloopgraven stand en telkens als de vijandelijke infanterie het waagdeom naderbij te komen, gaven ze door hevig geweer- en mitrailleur-vuur blijk van hun aanwezigheid. De eerste aanval der Duitschers goldeen punt op de hoogte van het fort Waelhem. In den nacht van den3den op den 4den October en op den daarop volgenden dag, trachtten

— 178 —

ze daar herhaaldelijk een brug over de Nethe te slaan. Hoewel tel-kens en telkens weer gedeelten daarvan vernield werden, slaagden ze erLoch ten slotte in de brug gereed te maken. Reeds begonnen de troe-pen daarover te marcheeren, then andermaal een paar goedgemiktekanonschoten het nog zwakke bouwwerk vernietigden. Een groat aan.-tal hunner manschappen kwam daarbij om het Leven.

Hierdoor ontmoedigd, staakten ze hun aanvallen, om die andermaalte beginnen meer naar het Oosten, tusschen Duffel en Lier. Van dennamiddag van den 4den tot dien van den 5den October moisten ookbier de Belgen, nu versterkt door de Engelsche mariniers, den vijand tebeletten, de werkzaamheden, noodig voor het slaan van een nieuwenbrug, aan te vangen. Daarbij leden echter de verdedigers zulke verlie-zen door de granaten, die onophoudelijk haven hun loopgraven .ont-ploften, dat hun stelling weldra onhoudbaar werd. Een gedeelte daar-van moest daarom verlaten warden, waarna een nieuwe, eenige honder-den meters meer naar de stad toe, betrokken werd. Vandaar bleven zeden Duitschers bij de rivier bestoken. Een paar maal slaagden kleineafdeelingen er wel in de Nethe over te trekken, maar werden dan zooverschrikkelijk beschoten, tdat de weinigen, die aan den dood ontsnap-ten, hals over loop weer terug moesten vluchten.

Eerst in den Vroegen ochtend van den Eden October werd de over-tocht door een grootere macht bewerkstelligd, die zich onmiddellijkmoist in te graven en zoo er in slaagde het gewonnen terrein te behou-den, zoodat ook de tweede verdedigingslinie in handen van den vijandgevallen was. Alleen de toude forten vlak bij de stad met de infanterie-stellingen er voor en er tusschen konden nog weerstand bieden, maar langzou dat niet duren. Bovendien zou nu weldra het bombardement op destad beginnen. Wel was door fde stedelijke regeering besloten haar des-noods geheel in puin te laten schieten, maar te begrijpen is, dat Beenvesting-commandant dat zou toelaten, zoolang niet de mogelijkheid be-stand, dat de opoffering ook voordeel kon brengen.

Generaal de Guise nam het aanbod van de burgerlijke overheid aanen daarom werd aan .de burgerij bekend gemaakt, dat een bombarde-ment te wachten stand en iedereen aangeraden werd zich uit de voe-ten te maken, hetzij naar het Westen over de Schelde, hetzij naar hetNoord-Oosten, naar Holland. Reeds op den Eden October begon dien-tengevolge tde uittiocht der vaste en tijdelijke bewoners van stad enomgeving in de genoemde richtingen. De treinen werden bestormd,evenals de booten, die de Schelde af zouden varen. De landwegen naarde Hollandsche grens waren bedekt met voetgangers en allerlei snortvehikels, volgeladen met huisraad erg vluchtelingen.

Evenwel was ook reeds het besluit genomen de verdediging slechtszoo lang voort te zetten, als noodig was om het Leger, d. w. z, de

hooldmacht, in de gelegenheid te stellen veilig af te trekken naar het

— 179 —

Westen. Vandaar .dat al dadelijk de noodige maatregelen getroffen

werden met het ,00g op den val der vesting.Al dadelijk wend de burgerwacht ontbonden en ontwapend, niet-

tegenstaande een groot deel der manschappen zich idaartegen verzette.Door de vele weken van practische ,oefening gevoelden ze izich in staat ver-der naast het actieve leger het luttele gedeelte van het vaderlarid,dat nog niet in 's vijands handen was, te verdedigen. In enkele ge-

vallen moesten de officieren zelfs met geweld tegen deze strijdlustigenoptreden en enkelen vverden zelfs in de gevangenis gebracht, waar zeenkele gevaarlijke uren tijdens het bombardement doorbrachten.

De in tie haven aanwezige en tot krijgsbuit verklaarde schepenwerden door dynamiet-ontploffingen in de machinekamers onbruik-baar gemaakt, nadat een verzoek aan .de Nederlandsche regeering, omze vrij door de Schelde te laten passeeren, afgewezen was.

De reusachtige petroleumtanks, waarvan een reeds door een Duitschprojectiel in brand geschoten was, werden nu alien aan het vuur prijsgegeven, °Nat de vijand er niet van zou kunnen profiteeren. Een ge-weldige zwarte rookmassa steeg uit de brandende massa op en dreeflangzaam voor den wind af over stad en land.

De voorraden aan levensmiddelen, zoo zorgvuldig verzameld, wer-den, voor zoover ze niet naar Ostende gebracht konden worden, inaken en andere vaartuigen naar de Nederlandsche grens gebracht, omals het noodig mocht zijn, op het neutraal gebied gebracht te worden.

Het gouvernement verliet met .de gezanten der buitenlandsche Sta-ten de stad op den 7den October. Aileen koning Albert bleef nog temidden van zijn troepen, zooals hij van dien tijd af aan steeds deed,wat er niet weinig toe bijdroeg am hem bij zijn fonderdanen een po-pulariteit te verschaffen, als zelden een Europeesch vorst bezeten heeft.

Ondertusschen began in den nacht van den Eden op den 7den Octo-ber de aftocht van het Belgische leger. Gedeeltelijk werden die afdee-lingen per spoor gezonden naar Ostende, gedeeltelijk ook vertrokkenze, meest uit ruiterij, wielrijders en mitrailleurs op gepantserde auto-mobielen bestaande, naar het aan de overzijde van de Schelde gele-gen land van Waes. Hun tegenwoordigheid ,daar was n.l. noodiggeworden.

De Duitschers hadden hun mislukte pogingen om de Schelde overte trekken, in de eerste ,dagen van October hervat en wel over een aan-merkelijk breed front, dat zich van Baesrode tusschen Antwerpen en

Dendermonde uitstrekte tot aan het dorp Melle, dicht bij Gent. Hetleger, dat ze daarbij in het vuur brachten, kan geschat worden op on-geveer 30.000 man met talrijke kanonnen.

Gedurende de eerste ,dagen konden de zwakke Belgische afdeelin-gen, die met de verdediging belast waren, al die pogingen verhinde-ren, maar op den Eden en den 7den October moesten ze op Brie plaat-

—180—

sen wijken en konden de Duitschers daar, n.l. bij Wetteren, Schoon-

aerde en Dendermonde, bruggen slaan, of zooals bij laatstgenoemde stad,de bestaande, dock gedeeltelijk vernielde, brug, herstellen, waarover zedan den Westelijken never bereikten.

Dit was uiterst gevaarlijk voor den terugtocht der verdedigersvan Antwerpen, die ,dreigde te worden afgesneden. Tot hun geluk even-wel werden de over de rivier getrokken afdeelingen niet versterkt metverdere corpsen, zoodat de er heen gezonden troepen in staat -waren,zij het dan ook 'door allerlei moeilijke gevechten, den opmarsch derDuitschers te vertragen, zoodat ze eerst in den avond van den 9denOctober de spoorlijn bij Lokeren konden bereiken. Toen echter warende meeste verdedigers der vesting reeds in veiligheid.

Belgische viuchtelingen te Bergen-op-Zoom.

Maar, zal men vragen, hoe was het mogelijk de stad grootendeels

van troepen te ontblooten en toch de verdediging voort te zetten?Men dient idaarvoor te bedenken, dat de binnenste fortenlinie en dieder nieuwbetrokken loopgraven op een paar kilometers daarvioor

gelegen, aanmerkelijk korter was dan ,de buitenste, zoodat voor

de bezetting daarvan veel minder manschappen konden volstaan. Daar-bij maakte het geschutvuur dier forten en der tusschenliggende batte-

rijen, waaronder zich ook de Engelsche marine-kanonnen bevonden, ter-wiji het geheel bovendien nog gedekt werd 'door een ingewikkelde prik-

keldraadversperring, waardoor een electrischen stroom geleid werd, eenvijandelijke infanterie-aanval zoo niet tot een onmogelijkheid, dan tochtot een onderneming, die ontzettende verliezen aan menschenlevens

met zich zou brengen. Vandaar dat generaal von Beseler daar niet toeoverging, maar zich bepaalde tot een bombardement der Belgischestellingen en der stad zelve. Dit laatste begon eerst op den 7den

October te middernacht, nadat het reeds van te voren was aangekon-digd en verzekering was gegeven, ,dat alle openbare gebouwen en kunst-

werken gespaard zouden worden, waartoe plattegronden aan de Duit-schers waren ter hand gesteld. Dit geschiedde ook in werkelijkheid.Het eenige openbare gebouw van beteekenis, dat beschadigd werd,hoewel niet ernstig, was het paleis van Justitie. Een zeer groot aan-tal woonhuizen in ,de stad zelf en in de voorsteden evenwel, vooral inhet Noord-Oosten, op ide Marche des Souliers en langs de BoulevardLeopold, werden geheel of gedeeltelijk verwoest.

Veel menschenlevens waren er niet bij te betreuren, hoewel gedu-rende de eerste held der beschieting nog het grootste gedeelte der

bevolking aanwezig was. In den morgen van den 8sten October bijv.verdrong zich een menigte van meer tdan 10.000 menschen langs ,dekaden, wachtend op een gelegenheid om met de pont 'over ide rivierte geraken, want ide over een aantal schepen geslagen brug, die tij-delijk beide oevers verbond, was alleen bestemd voor de troepen, ofom zich in te schepen in een van de vele schepen, die met voilepassagierslading afvoeren in ,de richting van Zeeland met bstemmingnaar willekeurige plaatsen in Nederland, waarheen het toeval ze zouvoeren. Sommige zelfs gingen nog veel vender en bereikten Folkestoneen andiere Engelsche havens.

De meesten der vluchtelingen evenwel verlieten ,de stad niet langsden waterweg, ,doch langs de wegen, die in Noord-Oostelijke richtingnaar het veilige Nederland voerden. Al het stoomtram-materiaal inAntwerpen aanwezig, wend vol gelukkigen, die zich een plaatsje had-den weten te veroveren, over de grens in veiligheid gebracht. Maardaarvan kon slechts een klein gedeelte gebruik maken. De overgrootemeerderheid moest te voet of met voertuigen van allerlei snort denongeveer dertig kilometer langen weg naar Bergen op Zoom afleggen.Men schat hun aantal op een kwart mililoen, zoodat we ons kunnenvoorstell en wat een geweldige stoet het geweest moet zijn. Het was eenbonte menigte: groote boerenwagens, getrokken door de bekende zwareVlaamsche paarden en beladen met beddegoed en huisraad, waarbovendan nog een aantal vrouwen en kinderen, soms wel 30, een zitplaatsvonden. Equipages en huurrijtuigen, automobielen, sleeperskarren, hon-denwagens, alles volgde in de rij met de snelheid van een niet snelgaanden voetganger. En overal, waar maar eenige ruimte was, schre-den mannen, vrouwen en kinderen voort, beladen met groote zakkenen koffers, soms ook kruiwagens en handkarren voortduwende. Allerleidieren, koeien, schapen en geiten liepen mede in iden stoet. Allenvluchtte voor de flood en verderf verspreidende gTanaten en uit doods-

— 182 —

angst voor „den Duts." Voor de meesten was de afstand te Lang binin een dag te worden afgelegd. Halverwege, juist over de grens, werd

gekampeerd Tangs den weg en in de bosschen. Duizenden ook ,overnacht-ten in de ,daarheen in veiligheid gebrachte tramwagens.

Wat een toestand was het daar, en trouwens overal op den weg.Moeders met zuigelingen, zieken en ouden van dagen waren ionder demenigte. Enkelen bezweken .onder. de ongewone vermoeienissen, en alshet weer niet zoo bijzonder gunstig geweest was, dan zouden nog heelwat meer dooden te betreuren geweest zijn.

In Holland aangekomen richtten verreweg de meesten zich naarBergen lop Zoom, waar in deze dagen meer dan 300.000 vluchtelingenaankwamen. Onderdak was voor de meesten niet te vinden, zoodat zeonder den blooten heffiel moesten overnachten.

Ook ,de voedingskwestie voor zooveel ,duizenden was een zeermoeilijke taak. Wel werd van elders veel aangevoerd en hielpen desoldaten en burgers mede, zooveel ze konden, maar toch izal er in nietgeringe mate honger geleden zijn. Zoo spoedig mogelijk werden trei-nen gevuld met deze ongelukkigen in alle richtingen verzonden. Elkestad, elk dorpje, hoe klein iook, kreeg zijn deel van ideze gedwongengasten, die gehuisvest, gekleed en gevoed moesten worden. En tot .onzeeer moet gezegd worden, 'dat het .Nederlandsche yolk, dat toch reeds

zooveel onder den oorlogstoestand deed en waarvan zelf reeds duizendenmoesten Leven van de ondersteuning der comite's, bijna meer 'deed dan

mogelijk was om het lot der armen (dragelijker te maken. Wel werden na-derhand verkeerdheden ontdekt, maar deze waren meerendeels het ge-volg van onmacht, vooral in de grensplaatsen, waar uit den aard derzaak 'het aantal logee's het grootst was.

Heeds in den avond van den 8sten October was ide stad geheelontruimd door de bevolking. Slechts eenige honderden waren achter-gebleven. Dat waren politieagenten, enkele hoteliers, en .00k velen, die

tot het uitvaagsel der maatschappij behoorende, de gelegenheid, .om on-gestoord in de leegstaande huizen binnen te dringen en te stelen wat

maar eenigszins te stelen was, op brutale en schandelijke wijze benutten.

Het bombardement gold dus nog slechts een leege huizen-massa en

dat duurde den geheelen nacht door, tot vrij laat in den ,ochtend van

den 9den. De kanonnen der binnenste fortenrij, die v .00r een gedeelte

reeds hevig gehavend waren, bleven den vijand beantwoorden, hem zoo-doende misleidende over hetgeen door de bezetting gebeurde. Geleide-lijk aan toch ontruimden de Belgen en hun Engelsche helpers hunstellingen en telkens trokken nieuwe afdeelingen over de brug. Zij maaktenhun geschut ionbruikbaar en vernietigden de munitie, die niet meermeegevoerd kon worden. Eindelijk, om 7 uur in den morgen, toen menmeende, dat alles wat te redden viel over de rivier was, werd de brug

vernield. Dit was wel wat te vroeg, want ,een gedeelte van de laat-

— 183 —

ate verdedigers werd idaardoor op den rechteroever vastgehouden enviel later den vijand in handen, terwijl een deel der bezetting van deNoordelijke forten, die in het geheel niet aan den strijd hadden deel-genomen en zich afgesneden wisten, na alles vernield to hebben, watvernielbaar was, zich op Hollandsch grondgebied begaf en daar ,ont-wapend en geinterneerd werd.

Een veldslagerij.

Inmiddels hadden de Duitschers gewacht op de overgave en then

na het ophouden van het vuur der forten Been parlementair kwam

,drong een patrouille door de versperringen heen en kwam in tie stad.Door de leege straten bereikten ze het stadhuis, waar ze enkele der

overheidspersonen aantroffen. Woedend vernamen ze daar, dat de com-mandant der vesting met alle soldaten was afgetrokken en dat de bur-

gemeester was uitgereocien naar den Duitschen opperbevelhebber om de

-184—

overgave der stad te regelen. Hoewel ieerst geweigerd werd met hemte onderhandelen ,kwam alles toch in orde en 's middags had de „feeste-

lijke" intocht der overwinnaars plaats. Onder uiterlijke praal verborgenze hun spijt slechts een stad zonder inwoners, een vesting zonder gar-nizoen te hebben veroverd. Alleen een 4000 krijgsgevangenen, een grootaantal, meerendeels onbruikbaar gemaakte vestingkanonnen, met muni-tie en een klein .deel der voorraden viel hun in handen. Het moet eenmoeilijk te dragen teleurstelling geweest zijn, dat de resultaten deroverwinning betrekkelijk zoo gering waren. Ja, feitelijk was het resul-taat slechts negatief, n.l. alleen dat voortaan de vesting Antwerpenniet meer bestond en dus geen gevaar meer opleverde voor een aan-val in hun rug. Door de ontsnapping van het Belgische Leger bleefBelgie echter onder de rijen der oorlogvoerende Staten en kon zijnstrijdmacht die der bondgenooten blijven versterken.

Evenwel ide achterhoede der naar het Westen trekkende troepenzou het doel van den marsch, Ostende, niet meer kunnen bereiken.Dit was een gevolg van (de achtervolging, die dadelijk begon, maarnog meer van het voorwaarts idringen der reeds van te voren bij Den-dermonde de rivier overgestoken afdeelingen. Hierdoor n.l. konden delaatst vertrokken Belgische en Engelsche troepen niet meer gebruikmaken van de spoorlijn en moesten een langen omweg maken langs deNederlandsche grens, voortdurend blootgesteld aan aanvallen in rugen flank. Velen ,deter hadden alleen zoover kunnen komen door zichvan te voren te iontdoen van hun militaire uitrusting en als burgersvender te vluchten. Doch weldra werd hun den weg versperd en onge-veer 20.000 Belgen en 1500 a 2000 Engelschen waren genoodzaakt, naeen vruchtelooze poging om door te breken, de wijk op Hollandschgrondgebed te nemen, waar ze door 'onze soldaten, die in groot aan-tal in Zeeuwsch-Vlaanderen geconcentreerd waren, tontwapend en ge-

leidelijk naar verschillende interneeringskampen gezonden werden.Sommige afdeelingen leverden nog hardnekkige gevechten tegen

de Duitschers, voprdat ze tot den uitersten stap overgingen. Het meestbekend is in dat iopzicht geworden een kleine afcieeling ruiterij, die naop allerlei manierei‘ gepr,obeerd te hebben Ostende te bereiken, ten

slotte nog eenige uren . zich Wist staande '44louden. Eerst toen de-440400 .

commandant zwaar gewo s • 6 IV moest worden opgege-*.,

yen, lieten ook zij zich in4rneeren. D ie, gev6inde officier, die door zijn

ttrouwe lanciers met gevaa oor eigeft le.vit tegen zijn wil was mede-

gevoerd, protesteerde tegen .1 rneering itt. zal waarschijnlijk, evenals

gewonden, (die (door (on6 eigen roode kruis'4'Janvrijwillig over onze grens

gebracht werden, later in vrijheid gesteld worden.Ironing Albert, die per auto ieveneens langs de grens gereden was,

ontkwam tijdig aan het lot der achterhoede.De overgroote meerderheid bereikte dus veilfg Ostende of randere in

— 185 —

de buurt gelegen plaatsen en loon vandaar eveneens vender naar hetZuiden trekken, zonder ernstig bemoeilijkt te worden. Dat dit mogelijkwas, kwam door het uiterst langzaam voortwaarts rukken der Duit-

schers, die eerst den 12den October Gent en den 15den Brugge be-

zetten.De reden daarvan ligt nog steeds in het duister. De meest aanne-

melijke verklaring is, dat behalve het Belgische Ieger, in de buurt vanGent ook nog een Engelsch legercorps stond, idat daarlieen was gezon-den, iom ide verbinding tusschen de slagorde der verbondenen in hetNoorden van Frankrijk met Antwerpen te bewerkstelligen. Doch vermioe-delijk was dit corps te laat gekomen om .dat doel te bereiken, terwip

Een der aware Oostanrijksche motorbatterijen, waaruit Ant-

wen en gebombardeerd werd.

bovendien zijn positie gevaarlijk was door de heftige aanvallen, die .doorsterke Duitsche troepen ondernomen werden in de buurt van Rijssel.

Om daaraan het hoofd te kunnen bieden moest ook Gent en ver-

der het grootste gedeelte van Vlaanderen ,door de verbondenen ont-

ruimd worden, zoodat weldra bijna ,geheel Belgie door Duitsche troe-

pen bezet was.Naarmate de laatsten voorwaarts rukten, vluchtten nog duizenden

en duizenden uit hun dorpen en steden. In Zeeuwsch-Vlaanderen ver-meerderde het aantal dier vluchtelingen elken dag. Schuren; fabriekenen tallooze schepen waren de tijdelijke verblijfplaatsen, die ze ,daar be-

trokken. Zeer velen weken ook uit over Ostende en andere havensnaar Engeland. Niet alleen de gewone mailbooten, maar allerlei soor-

12

-186—

ten van vaartuigen, tot zeifs de kl eine notedoppen der visschers, dien-iden voor dat transport. Ten slottevluchtte een derde groep met hetleger mee naar het Zuiden, om later verspreid te worden over geheelFrankrijk.

Zoo kunnen we gerust zeggen, dat van de ongelukkige Belgen meeridan -.500.000 in ballingschap gingen, en we behoeven daarom niet

meer te vragen of de verhalen der Duitsche wreedheden waar of ver-zonnen zijn. Zonder die wreedheden zou de vlucht uit open steden stel-lig niet zulke afmetingen hebben aangenomen.

De overwinnaars schrikten zelf, toen ze be,merkten, waartoe de vreesder bevolking geleid had. Van den val van Antwerpen of ten minstevalt een verandering in hun ioptreden te bespeuren. De bevolking wealvoortaan, de omstandigheden in aanmerking genomen, vrij goed be-handeld en alles werd in het werk gesteld om de gevluchten zooveel

mogelijk weer tot terugkeer te bewegen. Gedeeltelijk werd daaraangevolg gegeven, doch de meerderheid bleef vol wantrouwen buitens-lands. Trouwens die terugkeer hood weinig aanlokkelijks. Vele huizenwaren vernield, de te velde staande oogst was verwoest, de voorradengrootendeels opgeteerd door de doortrekkende legers: ,de achtergeble-ven en teruggekeerde bevolking werd bedreigd door een nieuwe ramp,misschien nog grooter dan de eerste : hongersnood.

En wie zou het kunnen zeggen, of alle ,00rlogsgevaar verder ge-weken zou zijn. Als toch de Duitschers in Frankrijk verslagen werden,dan zou het slagveld andermaal naar Belgie verplaatst worden, zouandermaal dood en vernieling het deel van het ongelukkige land zijn.

Maar wellicht vinden we later gelegenheid de toestand van onzeZuidelijke naburen te bespreken. Thans dient de geschiedenis van denoorlog verder behandeld te worden.

HOOFDSTUK IX.

De Voortzetting van den Strijd in Frankrijk en Vlaanderentot het Einde van 1914.

Zoo was dan voor de Duitschers het gevaar gewek en, dat hen inden worm der vesting Antwerpen met het Belgische leger daarin,

steeds ernstig in den rug bedreigd had. Met een gerust hart kondenze zich daarom wagen aan een nieuwe groote poging, niet alleen tendoel hebbend aan de Franschen een groote nederlaag toe te brengen,maar vooral ook een succes op de zoo gehate Engelschen te behalen.

De Fransche havens Calais en Duinkerken moesten bezet worden, waar-door tegelijk de linkervleugel der vijanden een heel Bind teruggedron-

gen zou worden en tevens de mogelijkheid ontstaan zou de Engelschescheepvaart in het kanaal te bemoeilijken.

Reeds eenigen tijd te voren was deze onderneming voorbereid. Hetis daarom noodig thans eenigszins nader in te gaan op de in hoold-stuk VII behandelde verlenging der beide gevechtsfronten in Noorde-

lijke richting. Daar toch was het slechts te doen ,om in verband met

den slag aan de Aisne de omtrekkende beweging der Franschen en deeindelijke mislukking daarvan aan te toonen. Thans hebben we ooknoodig de eigenaardige troepenbewegingen, die daarbij plaats vonden,daar die een belangrijke rol in de latere gevechten gespeeld hebben.

Sinds het begin van den slag aan de Marne en tijclens dien aande Aisne had het zoogenaamde Ede Fransche leger den linkervleugelder verbondenen uitgemaakt. Het was deze macht, die met deomtrekkende bevveging begon, toen het niet mogelijk was ,de Duitschers

door frontaanvallen verder terug te drijven. Daar echter ide Duitscherseveneens hun front in dezelfde richting verlengden, was het genoemde

leger niet -voldoende. Nieuwe troepen, gedeeltelijk pas gevormde corpsen,

gedeeltelijk afdeelingen, die voorheen in het Zuiden, in den Elzas, ge-streden hadden, vormden een nieuw leger under bevel van general Cas-telnau. Het was deze krijgsmacht, die zoo hevige gevechten moest le-veren in de buurt van Roye en Peronne, waardoor tevens werd aange-

toond, dat geen sprake kon zijn, ,dat de Duitsche rechterflank er door

kon worden omgetrokken.

— 188 —

Nog meer troepen waren dus noodig. In het einde van Septemberverscheen clan ook een derde Leger ,op de Fransche linkervleugel, n.l.dat van generaal Maud'huy, welks hooldmacht ide streek van Atrechten Lens bezette, en zich tevens zoo ver mogelijk Noordwaarts moesttrachten uit te breiden om voeling te krijgen met troepen, die van Duin-kerken uit zouden oprukken. Het bleek toen echter reeds, idat de Duit-schers tegelijk met hun aanval op Antwerpen een krachtige poging de-den om op de Franschen voor te komen en zich tusschen hen en dezee in te tdringen. Van dien tijd of aan is het niet meer een streven totomtrekken, loch meer een wedloop naar de zee en was het vooral de

Fransche soldaten (op (den voorgrond een zouaaf) bij 't uitdeelen der soep.

vraag, waar en wanneer die zou bereikt worden. De Duischers haddenhaast, wilden n.l. vOOr den val van Antwerpen, voordat 'hulptroependaarheen zouden gezonden worden ter versterking der verdedigers, ofvoordat het Belgische veldleger zich in veiligheid naar Noord-Frankrijkzou kunnen terugtrekken, de zee, en Duel zoover mogelijk naar het Zui-den, bereiken, terwijl de Franschen hen daarin trachtten te verhinde-

ren. Zoo doenlijk, wilden ze hun vijanden van de kust verwijderd hou-den, of, als dat op den duur niet mogelijk was, dan moesten ze zooLang mogelijk tegengehouden en tevens zoo ver mogelijk naar het Noor-

den opgedrongen worden.

— 189 —

Het waren heftige en verwoede gevechten, die bier in deze laat-ste dagen van September en het begin van October geleverd werden.De ruiterij speelde daarbij een groote rol, zooals wel in de eerste we-ken gebeurd was, maar Binds de oorlog een vestingkrijg geworden was,niet meer . voorkwam. Een dier gevechten vinden we beschreven in eenFransch ,dagblad, de Figaro.

De aanvankelijk ,daar in het Noorden voortrukkende Fransche af-deelingen werden gedwongen voor ieen iovermacht van Duitschers terugte trekken. Om dat zoo ongestoord mogelijk te kunnen doen, moestdie terugtocht gedekt worden door de cavalerie. Daarom vatte dezepost op en ter zijde van den weg, waarlangs de vijand verwacht werd.Weldra vertoonde hij zich in den vorm van de voorhoede, die even-eens geheel uit ruiters bestond. En daar beide partijen geen kanonnenof mitrailleurs bij zich hadden, zou het dus een zuiver ruitergevechtworden, waarin slechts Tans en Babel gebruikt werden, alsof men nogleefde in den tijd, waarin de vuurwapenen •onbekend waren. Het ter-rein, een eindelooze vlakte, was daarvoor zoo gunstig mogelijk.

De Duitschers naderden in dicht aaneengesloten gelederen, gereedom hun tegenstanders overhoop te rijden, doch ,00k deze waren in slag-orde geschaard en Moen .de afstand tusschen beide partijen tot een paarhonderd meter verminderd was, klonken ,de bevelen, het „chargez" (valtaan) der Franschen, het „vorwarts" der Duitschers, gelijktijdig. Als eenwervelwind stormden twee duizend ruiters op elkaar in. De growl ,dreun-de onder den galop der paarden. Spoedig waren vriend en vijand gehuldin een wolk van stof, waaruit het geschreeuw der mannen, het gehin-nik der paarden en het schallen der trompetten wijd in het rond weer-klonken.

Enkele minuten Lang geleken de twee vijandelijke regimenten eenenkelen kluwen, waaruit vele ruiterlooze paarden, wild van angst, devlakte in galoppeerden. Eindelijk kwam aarzeling in de Duitsche gelede-ren, ze moesten wijken. Hun signaal „verzamelen" werd geblazenen Wings render ,de overlevende huzaren weg, achtervolgd door deFranschen, waarbij nog allerlei verspreide gevechten geleverd werden.

Spoedig eChter werden de ver-volgers teruggeroepen en terwijl deverslagenen hun snellen aftocht voortzetten, verzamelden de ,overwinnaarszich op het slagveld, waar doode en gewonde mannen en paarden doorelkander lagen, vriend naast vijand. In allerijl werden de gesneuvelden

begraven, de gewonden voorloopig verbonden en op de onbeheerde, dockweer opgevangen paarden gelegd.

In slagorde wachtten de Fransche dragonders nieuwe aanvallen af,totdat de avond inviel en ze zich konden terugtrekken, daar dehoofdmacht in veiligheid was, dank zij hun overwinning. Met gebrokenlansen, verbogen sabels en hinkende paarden, alien bedekt met zweet,bloed en stof, velen met verbonden arm of voorhoofd, vervoegde de dap-

- 190 —

pere schaar zich 's nachts bij het hoofdkwartier, om den dank van

den bevelvoerenden generaal in ontvangst te nemen.Het was echter ,duidelijk, dat de Franschen in hun doel, de ver-

binding met Antwerpen open te houden en de trust van het kanaal teverdedigen, op den duur niet zouden slagen, laat staan !de vijandelijkelinie te doorbreken. Nog meer versterking was in het Noorden noodig,en daar de Engelschen best gemist konden worden aan de Aisne, waarde stellingen stork genoeg waren, zoodat een vijandelijke doorbraak vrij-wel onmogelijk was en zij bovendien een bijzonder belang hadden bij debeveiliging der zoo dicht bij hun eigen land gelegen havens Calais enDuinkerken, werd door Joffre, in overleg met French, besloten, hen ge-

Na den slag.

aan te vervangen door Franschen en naar het Noorden tezenden.

Ongeveer tegelijkertijd had de Fransche opperbevelhebber den gene-raal Foch aangesteld tot commandant van alle Fransche legers tusschenide Oise en de Zee, zoodat French zijn bewegingen in ,overleg metdozen vaststelde. Onafhankelijk van de overige legers werd tevens

een strijdmacht, bestaande uit een legerdivisie en een cavalerie-divisie,onder bevel van Sir Henry Rawlinson, uit Engeland naar Vlaan-

deren gezonden, om met het Belgische leger samen te werken. Hetwas doze macht, die in de omstreken van Gent opereerde tijdens delaatste dagen van het beleg van Antwerpen en wier aanwezigheid hetgerucht deed ontstaan, dat een groote poging tot ,ontzet der vesting door

de verbonden legers ondernomen werd. Vermoedelijk zal zulks ook wel

— 191 —

het aanvankelijk doel geweest zijn, maar werd dat voorkomen door desnelheid, waarmede het Duitsche belegeringsgeschut de Borten vernieldeen dus de verovering bewerkstelligde. Daarbij zullen sterke Duitscheafdeelingen den sopmarsch van Sir Henry bemoeilijkt hebben, tenminstevan ontzet is geen sprake geweest en alleen is de veilige aftocht derBelgische hoofdmacht er mogelijk door geworden. Anders toch, zouden

de troepen van generaal von Beseler veel sneller ,doorgedrongen zijn

ten Westen van de Schelde, en wel niet in de richting van de Neder-landsche grens, waardoor slechts de achter' hoede der Belgen afgesnedenwerd, maar in die van Ostende, waardoor ook de hoofdrnacht in de valzou zijn geloopen.

Eerst later, toen het Belgische Leger in veiligheid was, trok het4de Engelsche legercorps terug en kwam toen ook onder de bevelpnvan generaal French, Wiens bewegingen sinds het begin van October

thans behandeld moeten worden.Volgens de gemaakte afspraak begon doze den 3den October de

verplaatsing zijner troepen van de Aisne naar het Noorden, waar zebij den weg van Bethune naar Rijssel zouden aansluiten bij het lode

Fransche legercorps onder generaal Maud'hui. Natuurlijk ging dat maarniet zoo in een vloek en een zucht. Het duurde tot den llden, voordathet eerstovergebrachte corps (het 2de) met de helft van beet cavale-riecorps, idat aan de Engelsche troepen toegevoegd was, geheel marsch-vaardig in het Noorden stond en daarna nog tot den 19den, voordatzulks met de andere helft daarvan en de beide andere legercorpsen,d.w.z. de geheele Britsche legermacht het geval was. Naarmate deverschillende afdeelingen aankwamen en gereorganiseerd waren, hetgeenin hoofdzaak te St. Omer geschiedde, werden ze onmiddellijk naar hetfront gezonderi en raakten dus dadelijk slaags met de Duitsche legers.Deze laatsten bestonden gedeeltelijk uit nieuwe uit Duitschland aan-

gevoerde corpsen, gedeeltelijk waren ze ook, evenals dat met de Franscheen Engelsche het geval was, ,onttrokken aan andere gedeelten van hetgevechtsfront, vooral uit het Aisnegebied en dat in de streek van Toul.Vandaar ‘dat ook in de aanvoering dezerzijds een aanzienlijke wijzigingwerd gebracht. Terwijl de legers van von Kluck, von Einem, de .opvol-ger van von Hausen en den Duitschen Kroonprins tusschen Verdun ende Oise bleven, werden ,die tusschen gensoemde rivier en de zee achter-eenvolgens gecommandeerd door von Biilow en de troonopvolgers vanWurtemberg en Beieren.

Al die troepenverplaatsingen werd.en aan beide zijden zooveel mo-

gelijk in het geheim uitgevoerd. De uit de vuurlinie naar gewoonte af-

geloste afdeelingen kregen bij aankomst in bun kwartier plotseling be-vel zich marschvaardig te maken. Daarna kwam order, naar een in denabijheid gelegen spoorwegstation t e gaan, waar de manschappen ingereedstaande treinen stapten, die vertrokken, zonder 'flat zelfs de la-

— 192 —

gere officieren eenig idee hadden, waarheen de refs ging. Vooral bijde Duitschers bestond groote tonzekerheid. Dikwijls was de eerste ge-dachte: we gaan naar Rusland, totdat dan aan de genomen richtingbespeurd werd, dat Belgie of Noord-West Frankrijk het tdoel was. Tochwerd de tegenpartij door spionnen en de luchtverkenners in den regelspoedig ingelicht over ideze verplaatsingen, zoodat verrassingen bijnasteeds uitgesloten bleken.

Om de toch reeds zoo ingewikkelde geschiedenis niet nog moeilij-ker te maken, zullen we voorloopig de gebeurtenissen op het overig ge-deelte van het front laten rusten ons alleen bezig houden met denstrijd, then de Engelschen in het Noorden van Frankrijk te voeren ge-had hebben, en wel tot aan het oogenblik, waarop door de aankomst

In de Duitsche loo raven.

van het terugtrekkende Belgische leger, de slagorde een aaneengeslotengeheel tot aan de zee toe vormde. Daarna kunnen we nog nagaan, hoe

die terugtocht in zijn werk gegaan was, iorn vervolgens een beschrijvingte geven van de ihevige ,gevechten, die over het geheele front van LaBassee tot Nieuwpoort geleverd werden.

Den llden October dan rukten de ieerste Engelsche troepen uit deomgeving van Bethune op in N. O. richting. Ze bestonden uit het tweedelegercorps ,onder generaal Smith-Dorrien en ide 2de cavalerie-divisie on-der generaal Gough lings er van. Hun idoel moest zijn zich in de buurtvan La Bassee met den linkervleugel van het Fransche leger te veree-

nigen en verder een zwenkende beweging uit te voeren, om de Duitschersbij die plaats in de flank aan te vallen.

— 193 —

Al spoedig kregen ze daarbij met ,groote moeilijheden te kampen,

daar de Duitschers er in slaagden, zonder hun .overige stellingen te ver-

zwakken, hun rechtervleugel aanzienlijk te vrsterken. Het gevolg was,dat de marsch uiterst langzaam ging. Dorp voor dorp moest door storm-aanvallen genomen worden, waarbij groote verliezen geleden werden.Zoo bijv. op den laden October verloor een der bataillons door eenvijandelijken tegenaanval ongeveer 400 man, waaronder den comman-dant. Den volgenden dag sneuvelde Sir Hubert Hamilton, de bevelvoe-rende generaal van een der twee divisies, waaruit het corps bestond. Diedood werd den 15den door zijn troepen gewroken door de • dorpenEstaires en Laventie te bestormen en daardoor de Duitschers een heeleind terug te werpen.

Hardnekkig werd idaarbij gevochten. Laventie was door de Duit-schers versterkt met kanonnen en mitrailleurs, terwijl hun infanterie

zich voor het dorp in toopgraven verschanst had, van waaruit het vlakketerrein, dat door geen boom .of heg onderbroken werd, over een grootenafstand bestreken werd. De aanval werd dan ook ingeleid door eenbombardement en eerst daarna rukten de Engelschen .vooruit, terwijl deartillerie bleef idoorvuren iom den -vijand bezig te houden. Maar toen zeop 500 meter genaderd waren, werd een moorddadig geweer-, mitrail-leur- en kanonvuur op de aanvallers geopend. Toch zetten ize •door enslaagden er in de loopgraven te nemen. Toen echter moesten ze hetidorp nog veroveren, dat half in puin lag. Uit elk huis, dat nog maareenigszins overeind stond, schoten de verdedigers. Op den ,kerktorenstonden mitrailleurs, die de hoofdstraat bestreken. Huffs voor huis moest

genomen worden met de bajonet, waarmee ze tot den avond bezig wa-ren: toen was het dorp rhun en de weinige overlevenden der verdedi-gers waren krijgsgevangenen geworden.

Nog moeilijker 'ging op de twee volgende idagen, den 16den en 17den,de verovering van een paar andere dorpen, Aubers en Herlies, en dat wasgeen wonder, want de vijandelijke macht was ondertusschen geweldigaangegroeid. In plaats van een tweetal cavalerie-corpsen met enkelejagerbataillons, hadden de Engelschen er vier tegenover zich gekregen,terwijl .de jagers versterkt waren door een deel van het 14de leger-corps. Ze waren dus van de sterksten de zwaksten geworden, wat ten-gevolge had, dat op den 18den October de rol van aanvaller door deDuitschers overgenomen werd. Wel ideden de Engelschen verschillendetegenaanvallen, maar over het algemeen moesten ze het afleggen. Hetaanvankelijk succes, idat bij een daarvan behaald werd in den vormvan het bezetten van een dorpje, veranderde zelfs in een ramp, doordat

de bezetting er van omsingeld en grootendeels vernietigd werd. Endaar op den 22sten October de viand, Wiens getalsterkte vrijwel tothet dubbele van die der Engelschen opgevoerd was, hen dreigde inde linkerflank te overvleugelen, moest generaal Smith Dorrien terug-

— 194 —

trekken naar een lijn, die iets ten Oosten van Nieuw-Kapelle Noord-waarts loopt naar Fauguissant.

Ondertusschen was het Engelsche front reeds Binds eenige dagen ver-

lengd door het 3de legercorps, onder generaal Pulteney, dat den 13-denOctober was opgerukt van Hazebroek en door een Fransche ruiterij-af-deeling met het 2de in verbinding stond. Het had in opdracht zich

meer in Noordelijke richting voort te bewegen, Tangs den linker neverder Leie. Ook hier werd dat oprukken gaandeweg moeilijker door deversterkingen, die de vijand wist aan te voeren. Toch slaagde generaalPulteney er in, niet alleen de Leie to bereiken, maar die rivier zelfs

in Oostelijke richting te overschriiclen, waarbij o.a. een dorp Ennetiêres,

Belgische veld-artillerie wordt in stelling gebracht.

niet ver van Rijssel gelegen, bereikt en Armentieres aan de Duitschers

ontrukt werd.Het 4de corps onder Sir Henry Rawlinson, dat den 16den October

uit de omstreken van Gent was teruggekeerd, kreeg toen bevel nogmeer Noordwaarts op te rukken, door een paar Fransche landweer-divi-sies gesteund en op de linkerflank door Fransche ruiterij gedekt, den.linker Leie-never nog verderop te bezetten en te trachten de stad Mee-nen te nemen en daar over ,de rivier te trekken. Daardoor toch zou debelangrijkste verbindingsweg van Rijssel naar het Noorden zijn afge-sneden en dus een belangrijk voordeel, vooral met het nog op de ver-dere operatics, behaald zijn. De poging mislukte echter ,doordat een

sterke vijandelijke macht generaal Rawlinson uit het Noord-Oosten

aanviel.

— 195 —

Omstreeks den 20sten October had daardoor dit corps slechts de

linie Zandvoorde-Gheluvelt-Zonnebeke bezet. Vender naar het Noordenopereerde de Fransche cavalerie tot aan Thourout.

Op dienzelfden dag arriveerde ook het laatste corps, het lste, on-der generaal Sir Douglas Haig, op het Noordelijk oorlogsterrein. Hoe-wel dit aanvankelijk bestemd was geweest ter versterking van het doorde drie andere corpsen ingenomen front, oordeelde French het beter,dat het een andere opdracht kreeg. In het gebied der Leie toch warende Duitschers zoo sterk, dat een aanval op hun stellingen waarschijn-

lijk toch geen succes zou hebben en voor de verdediging zouden deaanwezige troepen wel voldoende zijn tot de aankomst der spoedig ver-wachte Indische troepen.

Meer in het Noorden, voorbij Yperen, hoewel de Duitsche troe-pen daar nog slechts zwak waren, dreigde een groot gevaar. Van allekanten zonden de Duitschers daarheen versche afdeelingen, en hetzou zeer de vraag zijn ,of de Belgische troepen en ,de Fransche land-weerdivisies daaraan het hoofd konden bieden. Het was daarom, datFrench zijn lste corps over Yperen naar het Noorden zond om Thou-rout te bezetten en zoo mogelijk ook Brugge, terwijl het den vijand inde richting van Gent moest terugdrijven . Gelukte dat niet, dan zouSir Douglas zelf moeten beslissen, waar hij stelling zou nemen om eendoorbraak der Duitschers in de richting van Calais te verhinderen.

Daardoor zijn we gekomen aan het boven aangeduide tweede ge-deelte en moeten we dus eerst nagaan hoe het gegaan was met hetBelgische leger Binds zijn aftocht uit Antwerpen.

Het vertrek der Belgische soldaten uit Antwerpen was geschied ge-deeltelijk per spoor, gedeeltelijk te voet. Hun achterhoede bleef zichaanvankelijk in de streek van Ostende en Brugge verdedigen, in samen-werking met het reeds genoemde Engelsche corps in de omgeving vanGent. Dit leidde daar tot allerlei schermutselingen, waardoor de Duit-schers een paar dagen in hun verderen Opmarsch werden tegengehou-den. Vooral bij Gent werd scherp gevochten en naar het schijnt werddeze stad alleen door de Engelschen ontruimd om haar voor een bom-bardement te behoeden, te meer daar zij toch niet in staat waren er opden duur stand te houden. Het geheele leger, dat medegewerkt had totde innarne van Antwerpen, zouden ze daarbij tegen zich gekregen heb-ben en wel op hun linkerflank, terwijl tevens talrijke troepen voor henaan de Leeie ston#den. De steun, dien ze van de vermoeide en reeds halfgedemoraliseerde Belgische troepen konden krijgen, werd als niet vol-doende beschouwd.

Geleidelijk aan werd dus door Belgen en Engelschen in Z. W.-rich-ting teruggetrokken, waarbij ze volop tijd en gelegenheid hadden hetgrootste gedeelte van het oorlogsmateriaal in veiligheid te brengen.

De gewonden, uit Antwerpen en andere plaatsen afkomstig, met uitzonde-

-196—

ring van die onvervoerbaar waren, werden in Ostende naar Engeland in-gescheept, van waar ook de Engelsche zeesoldaten, die aan de verde-diging der gevallen vesting hadden medegeholpen, naar Dover werdenteruggebracht.

Met het leger vluchtten tallooze landbewoners mede. Een nieuwestroom dezer ongelukkigen betrad Nederlandschen bodem, vooral in .deomstreken' van Sluis, anderen sleepten zich voort Tangs de kust naarFrankrijk, terwijl ook allerlei schepen, vooral uit Ostende, hen naarEngelsche havens brachten. Zelfs Been visschersboot bleef op de Bel-gische kust achter.

Door deze terugtocht werd het te verdedlgen front aanmerkelijk in-gekrompen, waardoor de kans tot stand houden aanzienlijk verhoogdwerd. De Belgen bezetten een lime van Nieuwpoort tot Dixmuiden, aan-vankelijk aan weerszijden van de Yser. De Engelschen strekten hunnaar het Oosten gericht front tot aan de streek ten Oosten van Ype-ren uit, t erwiji hun ruiterij, in samenwerking met reeds te voren ge-noemde Fransche infanterie en cavalerie nog verder Noordwaarts ope-reerde.

Reeds den 18den October begon de strijd op ,de lime der Yser entevens dus de groote slag, die nog maanden Tang voort zou duren overhet geheele front La Bassee—Nieuwpoort.

Een groote invloed werd hierbij uitgeoefend door de gesteldheid vanhet terrein. Langs ide zeekust strekt zich een breede, hooge duinstrookuit met ieen vlak, bij eb zeer breed, strand. Daarna volgt een echt pol-derland, fzooals in onze Westelijke provincien. Laag en vlak, doorsnedenmet tallooze grootere en kleinere slooten, levert dit een uitmuntendterrein op voor een verdediger, een groote hindernis voor een aanvaller.De Yser stroomt tusschen dijken ,door, terwijl ook de spoorwegenover dijken, zooals bij ons, zijn aangelegd. Meer Zuidwaarts, rondornYperen, draagt het landschap een geheel ander karakter. Het is heu-velland, gedeeltelijk goed bebouwd, gedeeltelijk ook boschrijk. De bo-dem bestaat uit een taaie, gele kleisoort, loss genaamd, die ook in onsZuid-Limburg voorkomt en in regenachtige tijiden bijna onbegaanbaar is.

Dat was het terrein, waar de groote slag geleverd werd.Deze begon reeds den 16den October en wel met een op groote

Schaal door de Duitschers ondernoinen verkenningstocht. Deze troepenstuitten op het Belgische leger, dat tusschen Nieuwpoort en Dixmui-den post gevat had en bij laatstgenoemde plaats geholpen werd dooreen afdeeling Fransche Marine-infanterie. De Belgen stonden toen nogten Noorden van de rivier, n.l. ,de Zde divisie aan ide kust bij Lom-bartzij, de lste bij Mannekensvere, ide 4de bij Keyem, terwijl de 5de bijDixmuiden stond. De verkenningstocht leerde den Duitschers, dat hunvijanden van plan waren zich krachtig te verdedigen. Hun voorhoede

toch werd met bebloede koppen teruggeslagen. Vooral bij Dixmuiden,

• Mr dolelkerke

— 197 —

waar een belangrijke weg over ide rivier voert, was de strijd hevig

geweest.Den volgenden dag volgde een krachtig bombardement op alle

door de Beige-a bezette stellingen, die het van hun kant even krachtigbeantwoordden. Dit wees er reeds op, dat weldra een aanval met groo-tere macht dan den eersten keer tondernomen ziou worden. Dit ge-

HET GEVECHTSTERREIN AAN DE 1JZER.,A A NWLYZI NG:

.-.•...•...•« Frartsch - Belgisch(' 9-rens 4,70 o or weeGevechtifroitl einde Deceint4er 794

schiedde dan ook op den Men. Aanvankelijk werden belangrijke suc-cessen behaald, n.l. de bezetting van Mannekensvere en Keyem. DeBelgen echter wisten tusschen deze plaatsen en de Yser nieuwe loop-graven te betrekken en verhinderden niet alleen een vender vooruit-dringen der Diiitschers, maar slaagden er zelfs eenige uren later in, inden nacht, het laatstgenoemde dorp te hernemen.

Den 19den werd de strijd voortgezet. Thans was het vooral de 2de

divisie bij Lombardzijde, die het ontgelden moest. Drie verwoede aan-vallen werden hier door ide Duitschers ondernomen. Alle werden ze ech-ter afgeslagen, wat gedeeltelijk te danken was aan •de pulp, die de 2de

divisie kreeg van het geschut tier lste.Meer Oostwaarts bleven de Belgen in het bezit van Keyem, terwijl

ze van Dixmuiden uit zelfs tot den aanval overgingen, met het re-

sultaat, dat tegen den avond de dorpen Beerst en Vladsloo door henbezet werden. Toen echter veranderde de stand van taken. De Duit-schers hadden ondervonden, dat de macht, die ze voor den strijd inhet kustgebied bestemd hadden, veel te zwak was, en lieten dus ver-sterkingen aanrukken van Rousselaere. Deze fabrieksstad, van ongeveer25.000 inwoners, is een belangrijk kruispunt van spoorwegen, waarom

de Duitschers daar reeds Aden 15den of 16den een belangrijke troepen-

macht heengezonden hadden, vermoedelijk bestemd om verder op te ruk-ken naar Yperen en mete te helpen aan ide verovering van die hoofd-stad van Zuid-West Vlaanderen. So mmige berichten spreken zelfs vanongeveer 40.000 man. Allen werden ze in ide stad ingekwartierd, alle hui-zen waren vol. Van alles werd boveridien opgeeischt, paarderi, wagens, rij-

wielen, forurage en levensmiddelen.Plotseling, op Zaterdag den 18den, kwam bevel aan de troepen, die

er gelegerd waren, om op te breken en niet naar het Zuiden, maarnaar het Westen te marcheeren. Slechts een wacht van 100 man wendin de stad. achter gelaten. En waar we reeds aangetoond hebben, datomstreeks •dezen tijd Fransche troepen op den linkervleugel der Engel-

sche corpsen opereerden in de streek tusschen Yperen en Dixmuiden,kunnen we van te voren verwachten, dat deze zwakke bezetting niet

met rust gelaten zou worden.Al vroeg• in den volgenden morgen verscheen een Fransche pa-

trouille tot vlak bij de stad, om even spoedig weer te verdwijnen,

idoch twee uur later gevolgd te worden door een paar honderd dragon-ders. De Duitschers, die over hun nabijheid ingelicht waren door

spionnen, trokken hen tegemoet, zoodat vlak ten Zuiden van Rousse-laere een schermutseling plaats vond, die met een nederlaag voor de

Duitschers eindigde. Slechts .de helft van het kleine troepje slaagde er

in de stad weer te bereiken. Door de Franschen achtervolgd, vluchtten demeesten hunner verderop naar het Noorden, terwijl enkelen, die te ver-

moeid waren of Licht gewond, zich in huizen verborgen, waar ze wel-

dra gevangen genomen werden.De stad was nu in handen der Fransche dragonders, die de voor-

hoede bleken te zijn van een talrijke macht, die gedurende den avonden den nacht aankwam en onmiddellijk zich begon te verschansen. Van

zakken en tonnen met zand richtten ze op de markt en in allerlei stra-

ten barricaden op, waarachter mitrailleurs geplaatst werden, terwijlbuiten de stad, meer Zuid- en Westwaarts, hun geschut opgesteld werd.

Van Duitsche zijde was spoedig bemerkt welk gevaar, n.l. dat deFranschen van Rousselaere uit hun verbindingslijn tusschen Brugge enGent zouden aantasten, er voor hen dreigde. Den geheelen nacht door

zonden ze van Brugge uit troepen naar het Zuiden, Tangs alle wegenen zelfs idwars over de velden. 's Maandags bereikten ze in den latenochtend de omstreken der stad, waar ze hun geschut op verschillendepunter in het Noorden en Oosten opstelden. Daarbij hadden ze hetvoordeel van een heuvelrij, zoodat hun kanonnen veel hooger stondendan die der Franschen.

Laatstgenoemden iopenden al spoedig het vuur en na eenigen tijdbegonnen de eersten dat te beantwoorden. Nauwelijks had het 12 uurgeslagen, of de eerste Duitsche granaten vielen in de stad, waar deangstige bevolking, voor zoover nog aanwezig, in de kelders vluchtte.Groote vernieling werd door het bombardement veroorzaakt, o.a. aan

Belgische soldaten worden. in de loo graven door een priester toegesproken.

een paar kerken. Ondertusschen geraakte de wederzijdsche infanterieten Noorden der stad slaags. Tot tegen den avond werden alle Duit-sche aanvallen afgeslagen, maar toen moesten de Franschen voor ver-sche troepen wijken. Hun achterhoede bleef nog eenigen tijd in de stad,waar verwoede straatgevechten geleverd werden. Ten slotte trokkende laatste Franschen zich in Zuid-Westelijke richting terug, waar zebij Oost-Nieuw-Kerke, op een afstand van 5 K.M. van Rousselaere,nieuwe stellingen innamen. De op vele plaatsen brandende stad, waarook vele burgers gedood waren, was weer in het bezit der Duitschers

gevallen.De twee volgende dagen (21 en 22 October) werd de strijd

hervat. De Franschen, die versterking kregen van het lste Engelschecorps, dat immers den 20sten hierheen gezonden werd, trachtten op-nieuw op te rukken, maar het wad onmogelijk op den duur de staid te

— 2bb —

hernemen, die alleen nog erger Teed, zoodat het grootste gedeelte dernog gebleven bewoners naar alle kanten een goed heenkomen zocht.

Het schijnt zelfs, dat de Franschen een oogenblik in verwarringgeraakten en tot in Yperen vluchtten, tenminste vandaar meldde deaanvoerder van het lste Engelsche corps een ,opeenhooping van Fran-sche troepen. De Engelsche iopmarsch verder naar 't Noorden was onmo-gelijk geworden, te meer ,daar ook hun /ode corps hulp noodig had tegenden overmachtigen vijand, waardoor het aangevallen werd.

Het resultaat was dus, ,dat, het Engelsche lste corps zich ver-schanste op de linie Geluveldt—Moorslede en de weer herstelde Fran-

sche troepen zich van laatstgenoemde plaats tot Dixmuiden legerden.In den tijd, dat we de Belgen uit het oog verloren hebben, dus

van Zondag, den 19den October af, hadden zij het zwaar te verant-woorden gehad. Toen toch kregen ze, zooals reeds gezegd is, .00k devroegere bezetting van Rousselaere te bestrijden. Het eerste gevolg was,dat ze de pas bezette dorpen Beerst en Vladsloo weer moesten ontrui-

men en ,dat de Duitschers nog in 'den nacht van Zondag op Maandag'door ,een geweldige stormaanval Keyem veroverden. Ook „bij Nieuwpoort

werd top .dezen .dag en de volgende idagen van de vermoeide Belgischetroepen veel gevergd. Spoedig kregen ze echter hulp van uit ,de zee. Een

aantal Engelsche schepen, later nog verstrekt door Fransche, bewa-pend met zwaar geschut, nam de Duitsche batterijen en troepen in het,kustgebied ionder vuur. Van twee kanten bestookt, leden deze gewel-dige verliezen en konden niet vooruit komen. Hun geschut bleef ech-ter donderen en vernielde het stille stadje Nieuwpoort grootendeels.

Ook op andere gedeelten van het slagveld bulderden hun kanon-

nen. Dixmuiden bijv. moest het .ontgeiden en ook ,daar bleven niet veel

gebouwen iongedeerd. Later zelfs werd het geheel tot een puinhoop.Hun stormaanvallen op dit stadje evenwel, telkens en telkens weerherhaald, werden afgeslagen, evenals die tegen enkele andere punten.Ze slaagden er echter wel in, het grootste gedeelte der Belgen over de

Yser te jagen.Thans echter kwam voor hen nog een veel moeilijker tack. Om

voorwaarts te komen moesten ze 'de Yser over en dat, hoewel nietbreede riviertje met zijn moerassige oevers, was een natuurlijk vesting-werk. Tot hun geluk evenwel beschikten ze over veel meer geschut en

mitrailleurs dan de Belgen, die .door den aanhoudenden strijd boven-

dien doodop ,van vermoeidheid waren. Daaraan hadden ze het dan ookte danken, dat ze den 22sten October konden vooruitdringen in ,de

richting van Tervaete en daar over de Yser kwamen. V .00rloopig kon-

den ze echter nog slechts het moerassige oeverland bezetten, want ach-ter den rivierdijk hielden de Belgen stand.

Ja, izelfs gingen ze tot een tegenaanval .over en, toen de eerste

mislukte, tot een tweede. Deze had success de Duitschers werden terug-

— 201 —

gedreven en, daar ze hun brug niet weer konden bereiken, werden .6e

in de rivier gedrongen. Het water zag rood van het bloed. Honderdenzonken naar de diepte, getroffen door het vijandelijk lood, of uitge-put door bloedverlies en het Lange zenuwinspannende strijden. De Yseren Vlaanderen kregen een slechten naam in Duitschland. Talloos wa-ren enkele weken later de annonces in de Duitsche dagbladen, vermiel-

dende het sneuvelen van verwanten of vrienden in den strijd mut het on-

aanzienlijke riviertje.Maar nog Lang was de kracht van den aanvaller niet gebroken.

Altijd weer zond hij versche troepen in het vuur, terwijl de verdedigers

Belgische soldaten, verkiekt opgesiteltd aehter een muur.

na elken afgeslagen aanval in 'minder aantal overbleven en nog weerverWoeid waren, want voor hen was nog geen aflossing beschikbaar.

Daardoor was het den Duitscners mogelijk, eindelijk op den 23sten

October opnieuw bezit van het do rp te newen en den Zuidelijken never

te bezetten. Voorloopig waren ze echter nog alleen Saar over het

water, waar dit een bocht inalaakt. De open zijde d02,rvan Woven de

Belgen nog bezet houden.punt ge'weest was, daar-Hoe 'weer dan verwoed de strijd op.

sehcht door een soldaat, die erover wordeia we van Duitsche zijde –- een brief de gebeurtenissen, die hijaan deelnain en aan tijn fairr"–

Wiedegemaakt had, besc1,--1.13

Hij vertelt, hoe op een avond, toen zijn bataillon geiegerd was ineen dorpje op eenigen afstand van het riviertje, .negen uur, terwij1het zoo donker was, dat mien nauw elijks drie pas voor zich uit kon

zien, een wielrijder geheel buiten adorn kwam aanrennen en naar denIriaajoor vroeg. „In ,de postorie, is er werk aan den Winkel?'' was hetantwoord van den dienstidoenden o rdonnans. „ja, het bataillon moetals versterking vooruit. zijn met twee compagnieen de rivier over-ge'stoken, maar daarna 4angevallen door een ,overmachtigen vijand, diereeds twee frilitrailleurs genomen heeft. Zonder versterking zullen weWeldra verloren zijn". En meteen was hij al weer weggereden in deduisternis. In eens was alles op de been en nog geen vol kwartierlater waren we, gaat hij voort, op weg naar het bedreigde punt. Alispoedig, terWij1 we zoo snel, als rn.todderige weg en het duister dattoelieten, voortstapten, floten ons enkele verdwaalde kogels .am p de ooren,

die sanals meet een doffen knal tegen ,een der hooge populieren langsden -weg ',Qoegen, en van tijd tot tijd verried ook .een sinartkreet, dater ,een slachtoffer germiaakt was. Ten slotte werd het gesuis en gefluitzoo hevig, dat we ter zijde van den weg moesten gaan, want klaar-blijkelijk wist de vijand precies, langs waar inogelijk versterking vooronze troepen zou kunnen komen. marsch werd daardoor niet weinigbemoeilijkt, want was de weg modderig, waat we nu liepen was het,een waar moeras. Mopperend en vloekend iii hun plat Berlijnsch stap-ten de mannen verder. Vechtlen- vonden ze niets, maar zoO'n modderpoelbedierf hun hulmeur. Eindelijk bereikten. we - -de naakte Inuurres-ten van

men verwoeste boerenhoeve, waarachter de Yser tusschen gemietseldeschoeiingen voorbij stroomide. De brug, die vroeger ter plaatse bestaanhad, was door de Belgen opgeblazen, imaar onze potonniers hadden hetklaargespeeld nit een aak, die ze dwars op het,. water gelegd hadlden,

loopplanken ads verbinding met de oevers, een •noOdbrug te im-provis;eeren. Daarover te loopen was evenwel onmogelijk, daar de duim.-

dikke MoUder het geheel zoo 'glibbe rig geniaakt had, dat we , groot ge-

vaar ziouden geloopen hebben te vallen en in het water terecht te ko-

033.1en. Op handen en voeten kwamen we echter aan de overzijde.Daar stond een schildwacht, die ons toeriep: „Naar links toe ont-

plooien en kruipen, niet rechtop loopen.'' Nu, dat laatste snapte ieci.er-een, want van over den dijk vlogen de kogels als in een dichten zwermover en om! ons heen. Te zien was niets anders dan de vuurstralen uitde geweren onzer troepen, die tege n de belling dicht bij den top lager.Te hooren was er evenwel des te imeer, want onophoudelijk knetter-den de schoten.

Als Indianen kropen we e aangegeven richting, nog steeds geenvijand gewaar wordende. Alleen de, verder we .kwalmen, talrijkorIwordende gewonden, die ons steunend ,,,en onat water en hulp vanhospitaalsoldaten, die we hen echt er niet konG. verschaffen, bewezen,

r

— 203 —

dat het er tang niet pluis was. Het was hard de arme kerels daar te

laten liggen, imaar we moesten verder.Eindelijk bereikten we den link ervleugel en daar legden we ons

een rij tegen den dijk. Van rechts af ging van mond tot rnond de waar-schuwing, dat we goed oppassen moesten, daar de vijand somis op geenvijf pas afstand lag en zijn rechter flank voortdurend verlengde olinQns

te omsingelen. Scherp tuurden we dan ook voor ons nit en weldra za-

gen we, hoe. telkens zwarte schaduwen voor ons opdoken en weer ver-

dwenen.„Snelvuur", was het commando, en dus schoten we zoo hard we kon-

den op de schaduwen voor ons, z. op de vijanden, die ons wilden

Een Taube (Duitsche viliegmachinte), achtetvalgd door e 'en Fransohen tweleldekkeir.

aanvallen. Een oogenblik werd het terrein helder verlicht door eenlichtkogel, en daarbij zagen we gedurende enkele seconden hoe het voorons letterlijk weMelde van vijandelijke soldaten. Nog sneller schotenwe en het geschreeuw, dat van tijd tot tijd. tot ons doordrong, bewees,dat we raakten. Maar ook onze v erliezen waren aanzienlijk en dat zounog erger worden, want plotiseling werd genaleld, dat we ook van uitde linkerflank beschoten werden, en inderdaad, van uit die richting

hoorden we de kogels achter ons langs fluiten.OrdonnanIs(en.lwerdenuitg,ezonde-n owl yersterking voor den bedreigden

vleugel te halen en na enkele rn nuten kropen nieuwe manschappen.,die daarvoor gezonden waren, ons voorbij. Maar de vijand was sterkeren in staat steeds meer zijn linie te verlen_gen. Ook drong hij steeds na-

— 204 —

derbij en maakte zich gereed door een stormaanval teen erode aanworsteling te maken.

Pilotseling rees als uit de aard.e, midden op den dijk een lange ge-istalte .op, die ons in het Duitsch somimeerde ons over te geven. „Doedat zelr schreeuwden we, en tegelijkertijd zakte hij ineen, getroffendoor onze kogels. Maar hij was niet alleen en telkens weer kwamen an-dere schaduwen den !di* op en be stormden onz:e shelling. Met bajonetyen kolf weerden we die aanvallen af. Het werd een vreeselijke worste-ling, waarin wij als de zwakste ten laatste het onderspit zouden moeten

&Nen, te Meer daar onze linIerflank ingedrukt werd, zoodat, hij tegende riviter kwanai te staan.

Onze patronen wren bijna reeds verschoten, zoodat we clankbaar!waren, dat nieuwe pakjes van real tsa,f doorgegeven werden. Met' nieuweNvoecle begon het vuren, want' we moisten, aat we stand houden moesten.Werden we teruggedreven, clan we rden we in de rivier geworpen enzouden we allen omkomen.

Een zucht van verlichting stee g dan ook uit ons op, toen plotselingeen luide, heldere 'stem-'van over het water ons toeriep : „bier konatt eenbataillon jelui linkerfiank te dekken.' I Links achter ens hoordenwe dan ook de schoten onzer reclIders de vijand die ons Onasingelidewerd teruggeworpen. 'De hulp was op het juiste oogenblik gekom_en,!want Lang hadden we het niet er kunnen uithouden.

Ook voor on's b iegon nu de yid and te wijken. We izagen de donkereschaduwen naar rechts kruipen en char een verwarden donkeren hoopvormen. En in die massa vuuiden we zoo snel we konden, tot hij _inden nacht verdwenen was. Het signaal, ophouden met vuren weerklonken weldra was Mies stil. De vijand was teruggeslagen, het gewonnenen duur gekochte terrein was voorloopig behouden.. De zenuwen ont-Ispanden zich, terwij1 de koude nachtwind onz:e verhitte hoofden af-koelde. We imoesten op de plaats bl ijven, van slapen kwam echter niets,dat lieten de zenuwen nog niet toe, tevennain als Cie bezorgdheid vooronze gewonde kamera:den, die nog altijd lagen waar zee gevallen ofheengekropen waren. De hospitaals Oldaten deden wel wat zee koniclen,

mar het aantal was te groot, dat ter vele uren meCle heengingen enhet reeds .morgen was, voor cle allerlaatste werd iopgenomen.

Nooit, nooit, voegde hij er bij, hoop ik zoo lets nog eens roede teretaken.

En wat was het ten koste van zo oveel verliezen verkregen succes nogonbeteekenend. Eigenlijk eerst door het bezetten van de spoorlijn Nieuw-poort-Dixmuiden, die over een hoogen dijk jets ten *Zu.iden van de Yserloopt, konden de Duitschers zeggen de overtocht geforceerd te hebber,Misschien zou ook dat hun gelukt, zijn als de Belgen niet een twee-

tal Fransche divisies als helpers gekregen hadden. Het eerst werd de2de divisie bij Lombardzijide afgelost. Tijdens hun geheele opmarsch door

-- 205 —

Nieuwpoort en over de bruggen, werden de Franschen door de Duit-sche kartetsen bestookt, zoodat z e, niet dan na vrij zware verliezengeleden te hebben, de Belgische loopgraven konden bezetten. Men kanzich daaruit tevens eenigszins een voorstelling maken van den toe-stand in die loopgraven. Erger dan de hel, is het algemieene oordeelvan Belgen, DuitsChers, Franschen en Engelschen.

De Engelsche oorlogsschepen, inlet de Fransche mede thans onge-veer 16 bodems, meest monitors, sterk, hielpen duchtig mede den

vijand op een a,fstand te houden. Vooral op de kustdorpen Westende,Middelkerke en Mariakerke was ii up geschut gericht. Daar toch lhad-

. _

den de Dultschers hun batterijen, waarmede ze Nieuwpoort en Lomi-bardzijde bombardeeriden. Toch wis ten ook bier de Duitschers nog ter-

Belgische loopgiaaf aain de Nethe.

rein te winnen. Zoo slaagden ze er o.a. in zich meester te .waken van eengehucht, den Grooten Balm,burgh, dat slechts uit eenige groote boer-derijen bestaat. Een kleine afdeeling Engelsche mariniers, die daar-

heen was gezonden met mitrailleurs oml de Belgische verdedigers bij te

staan, kwarnal te laat. De Duitschers z:aten reeds in de hoeven, en de En-

gelschen, die daarmede niet b :eknicl waren, naderden niets kwaads ver-

Woedende. Toen zlij vlak bij gekom en waren, werd een 'moorddadig vuur

op hen geopend en ze sneuvelden tot den laatsten man.Een vreeselijk gezicht bood de geheele omgeving. Alle dorpen in

de vuurlinie lagen gedeeltelijk in puin of stonden in lichterlaaie. Niets,zelfs geen alleenstaand huffs bijna, was gespa,ard. De bewoners waren na-tuurlijk reeds van te voren gevlucht. Wien daarvan deden de vreese-

— 206 —

lijkste verhalen over hun lotgevall en, over de wreedheden der Duit-schers, die honderden mannen, vrou wen en kinderen voor zich uitgedre-ven hadden bij den aanval op ire Belgische, Fransche en Engelschestellingen. Ja, die geheel zonder aanleiding.onschuldigen hadden gefusil-leerd. Roerende beschrijvingen lazen we van de wijze, waarop die onge-lukkigen ten ,slotte somas nog wisten !te ontkomen.

Waar de Duitschers over het Yserkanaal geraakt waren brachtenze zoo snel miogelijk een groote le germiacht, om de verdere hinder pa-len te nemen. De m:oerassige weiden, die het kanaal en het riviertje

scheiden van den spoordijk, waren daardoor het tooneel van een vree-selijken strijd, die van den 23sten tot den 31sten October duurde. Ge-leidelijk aan drongon de aanvallers verder, ten slotte zelfs bezetten zehet dorpje Ramiscapelle, aan die I ijn gelegen. Het pleit scheen bijnabesleeht.

Toen echter kregen de Belgen een imachtigen bondgenoot, dezelfdedie ook ons zoo dikwijls tegen imze vijanden heat bijgestaan: het wa-ter. Door openzetting der sluizen bij Nieuwpoort en door het schietenvan groote gaten in een paar dijken, slaagden zee er in het geheele gebiedaan weergzijden van de Yser to sschen Nieuwpoort en Diximuidenonder water te zetten. Ja iets later o ok nog voorbij laatstgenoemde plaats.Het water steeg snel boven het .ree ds doorweekte land; eerst gingen deislooten overloopen, dan bedekte een dunne laag de laag gete ge-deelten, spoedig ook volgden de h oogeren. Terwijl slechts een paar

wegen nog boven de oppervlakte uitstaken, bereikte het waterop sommige plaatsen een diepte van 1 a 1 1/2 maer. De Duit8che loop-graven in het lage land waren na tuurlijk in een oogenblik vol geloo-pen, zoodat de bezetting imoeStr vluc hten. Op andere plaatsen, waar ze hetlanger uitgehouden hadden, zagen ze zich den terugweg afgesneden, ofzoo ze die toch door het ondiepe water trachtten te volbrengen, dan

verdwenen de meesten in de onzichtbaar gewoiden slooten en kwarnenomi het Leven.

Het pas veroverde Ramscapelle, 'waar het water niet kon komen,werd aangevallen door Franschen en. Belgen. Met de bajonet werd hetdorp heroverd, de bezetting kon zich slechts voor een klein gedeeltedoor de vlucht redden langs den eenigen smtallen weg door het over-stroomde land, die nog bruikbaar was. Die anderen inaloesten zich ge-vangen geven. Hun geschut, evenals de meeste kanonnen, die in hetinundatiegebied door het water verrast waren, )moesIen in den steekgelaten. worden.

Slechts op een paar punten h ielden de Duitschers zoogenaarade

bruggehoofden op den linkeroever bezet, plaatsen dus, vanwaar uit zelater misschien den opmarsch ziouden kunnen herbeginnen. Voorloopig

toch viel daaraan niet meer te dew keen, behalve vlak langs de kust bij

Nieuwpoort, waar de istrijd voortdurend heen en weer golide. Nu eens

— 207 —

waren. de Duitschers .meester van L ombardzijde en het bruggehoofd op

den rechteroever, dan weer werden ze daaruit verdreven. De sterke be-zetting der stad, de geringe breedte van het terrein en het Engelschescheepsgeschut 'maakten echter hier een verder voortdringen onmogeiijk.Ook hier dus was het gevaar voor een doorbraakder Duitschers ge-

weken.Anders was het schijnbaar gesteld op de hoogte van Dimmluiden.

Deze stad is eigenaardig gelegen twsschen de Yser en een kijriviertje.De spoorlijn. van Thourout naar Nieu-vvpoort en naar Veurne passeert

hier de rivier en ook andere belangrijke wegen komen hier samen. -Endaar bovendien de inunidatie in dit gedeelte van het terrein weinig

Een miijnenworper in de lioopgraven in gebiruik.

invloed 'weer kon uitoefenen, was hier het aangewezen _punt voor een

Duitschen aanval.Reeds den 23sten en 24sten October waren reeds een 15-tal aan-

vallen gedaan op de bruggen, die over het bedoelde zijriviertje toegang

tot het dorp verleenden. Alle wer den ze evenwel door de Belgen, gei-

holpen door Fransche mariniers, af geslagen. Eerst na het emislukkenvan_ de doorbraak halverwege tusschen Dixmluiden en Nieuwpoort,

zouden de pogingen bij eerstgenoemide plants hervat worden, dus in het

begin van November.Een hevig bombardement verw oestte een groot gedeelte van hot

stadje, waarna groote infanteriemassa's in beweging kwamien. Hun aan-

val had al dadelijk eenig succes, daa,r de verdedigers binnen de staid ge-

— 208 —

dreven werden, zoodat de rechteroever van het bovenbedoelde riviertjein handen der Duitschers viel. De bruggen waren evenwel vernield.

Den volgenden dag werd de strikll . door beide inmiddels versterkte

partijen hervat. In den namliddag sla,agden de Duitschers er in de stadbinnen te trekkers en tenslotte die to bezetten, naidat huis poor huisdoor hen veroverd had imioeten worden

Verder konden ze niet doordringen. De wegen over de Yser warenwel niet overstroomd, maar werden zoodanig bestreken door het vii ran-

delijk dat het ,onmogelijk was ze tie Degaan. Zoo kwamLbok hierstilstand, te mieer daar weldra, ook een Lange terreinstrook van Dix-Mruiden naar het Zuiden geinundee rd werd.

Allerverschrikkelijkst was de in Dixamiden teweeggebrachte ver-

woesting. De bewoners, 'die niet op tijd. gevlucht waren, hadden tijIdenshet Duitsche bombardement dagen Lang geschuild in hunne kelders, waarvelen jammerlijk omkvvamen. Zij die gespaard bleven miaakten van de,enkele urea, da,t de k,anonnen zrwe gen, gebruik over de puinhoopen

heen een goed heenkomen te zoek en. Slechts weinigen -bleven adhtertoen de Belgen en Franschen het stadje opgaven.

Na de bezetting door de Duitschers werd het er niet veel beterop, want nu waren -het de kanonn en der geallieerden, die aan het ver-nielen gingen van alles, mat het Du i tsche geschut nog gespaard had,

zoodat weldra alles een groote pu inhoop ge'worden was. Te miiddendaarvan verschansten. de Duitschers zich, die in de kelders veiligheid

vonden tegen de granaten der vijands.Tegen het madden van November trad op het geheele front Dix-

Intiden—Nieuwpoort een rusttoestand in. De overstroomingen belem-

nale-rden aan weer§k,anten 'de infant Brie in zijn. bewegingen. Slechts de

k,anonnen bleven over -do waterplas sen donderen, z,onder evenWel veel

indruk te ‘miaken.De Duitschers aldus verhincbrd in hun plan la,ngs kust verder

op to rukken, trachtten nu door de li nie der verbondenen door te breken,

en wel tusschen Dix!mtuiden en La Bassee. Yperen werd daarbij het naastedoel van hun aanval. Een .zeer fro ote troepenmiacht word door hen inhet vuur gebra,cht tegen de Engel sche legercorpseen, die hier stonden.Herhaaldeli* werden de laatsten nu hier dan daar teruggeworpen, eenpaar mialen zelfs werden dun linies doorbroken. Pas aangevoerde ver-sterkingen evenwel, zoowel uit Fiansche als Indische soldaten bestaan-de, wisten den toestand te redden, zoodat de Dude gevechtshin in hoofd-zaak gehandhaafd bleef.

Het hoogtepunt bereikte deze strijd omiStreeks den lOden Novem-ber, toen door de Duitsche garde een bijna b,ovenmenschelijke poginggedaa,n word zich naar Yperen door to slaa,n, doch na vele dagenden met afwisselend succes, tenslotte gedwongen werd het op te ge-

yen. Geweldige verliezien werden d aarbij a,an weerskauten. geleden.

— 209 —

garde merest zelfs het gevechtsfron t verlaten, om in meer aciiterwaartsgelegen kwartieren uit, te rusten en zich te herstellen.

Zoo trad ook hies weldra, een zekere rust in. De Duitsche a,anval-len -werden geleidelijk aan zwakker en minder gevaarlijk. Het werd,

evenals elders, een belegeringskrijg mot loopgraven en bonivrije schuil-plaatsen. Groove gebeurtenissen waren daardoor vrikvel uitgesloten. Nu

eens 50 mieter vooruit, dan weer evenveel achteruit,. dat was alleswat de berichten ons Imeldden.

Zwaar had de aloude stad, Yea eren het te verantwoorden, da,ar opeen pair punten de Duitschers hun geschut zoo dichtbij, hidden kunnenbrengen, dat ze de stad koniden besch ieten. Dagen la,ng Vie' een waren grad-natenregen op de oude gebouwen en vernielde ze. Da,aroncler vallen tevermielden de beroenide lakenhallen, ,een reusachtig gebouw, dat herinner-de aan 'iang verilogen, dagen, toen Yperen een belangrijke plaits was voor

Een aagenblik van verpoazing ander e .e Belgisch° soldaten.

de lakenweverij. De bevolking moest, evenals die van zooveel andere ste-

den en ctorpen, een goed heenkoMen zoeken naar verder gelegen plaatsen.Slechts een uiterst klein hoekje van Belgie kon hen nog een veilige ver-

blijfplaats bieden. De, meesten moe sten naar Frankrijk of Engeland.

Omtstreeks den 15den November dus vormiclen de beiide vijandelijke

slagorden ,een reeks van loopgraven en andere versterkingen, zich uit-

strekkende van de zee Nieuwpoort t'ot aan de Zwitsersche grens.

Beide partijen waren . daardoor ger,dr ongen, zich in hoofdzaak Inalet deverdediging bezig te houden of liever voortdurend te waken, dat nietde vijand onverhoeds op eenig punt een overmlacht samen zou trekkers

daarmede door de linie peen te breken. Natuurlijk ontbra,k het nietaan zoodanige pogingen. Deze rumen iechter steeds een sterk plaatse-

lijk karakter aan en geleken meer oyppogingen te bnderz:oekende tegenstander op zijn hoede wa s, dan op aanvallen, die ondernomen.

— 210 —

werden met den krachtigen wil den vijand te verslaan. In verband daar-

nue& waren de soms behaalde voordeelen steeds onbeduidenid en d 1eden

die geen verandering van beteekeni s in het gevechtsfront ontstaan.De verklaring daarvan is de v olgende. In deze nieuwe wijze van

strijden is steeds het voordeel aan den veidediger, die onzichtbaar metalle middelen dood en verd'erf kan verspreiden wider de aanvallers, diezich hii een bestorming der vijandelijke loopgraven buiten de hunne

moeten begeven, en dan on-gedekt. ,een gemakkelijk te rakers doelwit

vormen voor geweer- en mitrailieurkogels.Er was , echter ook nog een andere oorz:aak. De weersgesteldheid

gedurende de imaanden NoveMber en December kenmerkte zich dit

jaar in hooge mate door regen en wind. De bodeimi was doorweekt vanhet al te overvloedig vallende wa ter, de wegen, vernield reeds doorhet drukke verkeer van géladen wagens en mare kanonnen, gelekenop modderpoelen. Onder dergelijke omistandigheden wefd de idienst derlegervoorziening enormi bemoeilijkt en een eenigszins ver vooruitdringenop een bepaald gedeelte van het front zou die zelfs geheel onmogelijk-

Imaken, terwijl bovendien daarbij het geschut de zich gemiakkelijker ver-

plaatsende infanterie niet zou kunn en volgen, waardoor de laatste noo-zakelijkerwijze gedwongen zou wofden het gewonnen terrein weer prijste geven en zich op de oude st,ellingen terug te trekkers. Daarbij zoudan groote kerns bestaan, dat de, vij and clezen terugtocht zou verhinde-ren en -de te ver .doorgedrongenen dooden of gevangen nemen.

Werden er dus geen hoogst belangrijke gevechten geleverd, het was

,er toch verre van af, dat pais en vree heerschte op het; Westelijk oor-logsterrein. Onophoudelijk bleef ove ral het geschut bulderen en grana-ten slingeren op de -vijandelijke Jo opgraven en op de dorpen en 3te-den achter het front, waar verinioe d werd dat zich reserves ophielden,een strafkwartier gevestigd was, of waar mien te weten gekomen was,dat voorraden' opgesla:gen waren. Z oo bleven, behalve veel andere plaat-sen, vooral Nieuwpoort, Yperen, V eurne, Atrecht, Soissons en Rheims,blootgesteld aan voortdurende verwoesting, die telkens imeerdere gebou-

wen in puinhopen veranderde. De vliegeniers hielpen daarbij een hancljermee tegen verder gelegen steden. Ostende, Brugge, Gent', Rousselaereen Kortrijk kregen bez'oeken van 'b mnImienwerperide vliegtuigen der ver-bondenen, Duinkerken, Calais, Verdun en Nancy van die der Duitschers.Vooral stationsgebouwen, spoorwegbruggen, opslagplaatsen van "benzine

en petroleum en in aanbouw zijnde hallen voor vliegmachines en 'Zep-

pelins mioesten het daarbij ontgelden.En niet alleen de in de nabij held der slagvelden gelegen plaat-

sen ontvingen zulke onwelkome bezoekers. Heel ver in het vijandelijk

land zelfs drongen zij door. Zoo bijv. ondernaimen Engelsche vliege-

niers een verren tocht naar Friedrichshafen, iii. het Zuiden van Duitscin-

land, waar ze -door boinaimen de gro ote hallen, voor luchtschepen tracht-

— 211 —

ten te vernielen, evenals ze dat reeds elders, bijv. in Dusseldorf, gedaanhadden. Het gelukte hun echter dittniaal niet en een van hen werd zelfsuit de lucht geschoten en gevangen genoimen.

Voor den strijd van dichtbij werd een nieuw soort van wapen ingebruik genomen, een soort klein kanon, dat met een geringe lading

,een bow over enkele tientallen meters werpt, zooaat deze, helsche ma-

chines van de eene loopgraaf in de a,ndere konden worden geslingerid.Men noemt ze mijnenwerpers of bo In iffiengeweren. Voornam_elijk werdenze gebruikt een bestorming vo or bereiden. Eerst werd dan devijandelijke stelling met deze bommen bestookt en, als men dacht debezetting voldoende verz'wakt: te hebben, dan stormide men over detusschenruitaite heen met gevelde bajonetten, om de laatste verdedi-ger te dooden of gevangen te nem en.

Een bijzondere wiize van §trijden was ook het ondermijnen der vijan-delijke stellingen. Van een punt dicht bij den vijand werd Idan eenonderaardsche miijngang aangelegd tot onder het gekozen doel. Darr

werden dan groote hoeveelheden ontplofbare stoffen gelegd en doorthiiddel van een electrischen stroom, tot ontploffing gebracht. Die loop-graaf vloog dan Met bezetting en mitthilleurs in de lucht, waarna debe'werker er van zijn gereedstaande troepen liet vooruitrukken, oirA -de

door de ontploffing ontstane gates en kuilen to bezetten. Herhaalcle-lijk werd dit toegepast door beide partijen in het Argonnenwoud, waarhet dichte kreupelhout en naderi ng tot op geringen afstand ?naloge-lijk maakte. Vijandelijke blokhuizen waren daar in den regel het doel,

Hetzelfde werd toegepast op plaatsen, die men om een of an-dere reden moest ontruimen. Alvo yens dergelijke gebouwen a loop-

graven te verlaten, werden die on_der!mijnd en zoodra, de vijand er be-zit van genomen had volgde de on tploffing. Zoo lets gebeurde o.N St. Mihiel. De Duitschers war en daar genoodzaakt een der voor-steden te ontruimen en we'l juist dat gedeelte, waar de kazernes ston-den. De Franschen namen ze in bezit en wilden juist overgaan toteen aanval op het eigenlijke stadje, toes een geweldige uitbarstiing

plaats vond. Alle ,gebouwen stortte n in en onder de puinhoopen lagen

tallooze Fransche soldaten begrav en.Wijst deze aanval der Franschen bij St. Mihiel er op, dat daar

het vooruitdringen der Duitschers tot staan gebracht was en dat huntegenpartij het offensief genoimen had, we moeten hier constateeren,

dat van het begin van December of overal de bondgenooten de rol van

aanvallers begonnen te spelen, dat dus ,een nieuwe groote poging begun

0110 den vijand naar zijn eigen land terug te dringen. Dag in, dag uit

vermeldden de officieele berichten van beide kanten gelukte of afgesla-gen aanvallen van Belgen, Engelsic hen en Franschen. De winst wasda,arbij in den regel uiterst Bering, 100 of 200 meter loopgraaf scheen'men al een geweldige prestatie te vinden.

— 212 —

Evenwel op enkele punten war en de behaalde voordeelen aanzien-lijker, voornamtelijk op de linie Yperen—Nieuwpoort, in de buurt vanAtrecht en in het uiterste Zuiden van het gevechtsfront, in de Vo-gezen en den Elzas.

Tusschen de beide eerstgenoemde plaatsen, dus in. het inundatiege-bled langs de Yser en het Yserkanaal, drongen Franschen en Belgen

voorwaarts. Wadende door het wa ter en gebruik makende van de duis-terheid des nachts en de bekenidheid der laatsten het terrein, na-derden ze de enkele punten, die nog in handen der Duitschers warm

Hoe een Engelsch machine-kancn well vervoerd wordt.

en na verbitterde gevechten veroverden ze die. Daarbij , kwamien denaa,nvallers nog zeer te stade de rnoeilijkheden, die de vijanid Onidlervonfdi

zijn vooruitgeschoven posters te Inalidden der watervlakte van -hetnoodige te voorzien. Toch verdedigden zRj zich hardnekkig. Zoo had-den ze zich in het huisije van een veerman verschanst met behulp vanaarde en matrassen en schoten da aruit met geweren en mitrailleursop seder, die onder hun bereik kwata. Maar toen de Belgische artil-

lerie hun gei'mproviseerd fortje on der vuur genomen had, werd hun te-genstand weldra nutteloos. De ver overaars 'laymen bezit van de ru1ne,

4.1a,,ar hadden tevens, en dat was be langrijker, de Duitschers hier en up

alie andere plaatsen naar ',den Noo rdelijken en Oostelijken oever vanhet vermaa1d geworden ri viertje te ruggejaagd.

Bij Nieuwpoort strekte zich dit succes nog verder uit. Daar Loch

werd weer een bruggehoofd op den Noordelijken oever bezet. Onderzulk een bruggehoofd dien't men te verstaan een groep van versterkin-gen, in dit geval loopgraven, die op den vijandelijken kant van een riviergelegen zijn en het den verdediger mogelijk makers, zonder door infan-terie van den vijand lastig gevallen to worden, bruggen te slaan entroepen over het water te brengen, omi tot een tegenaanval over te gaan.In dit geval was het een begin vo or een latere poging, romt de Duit-ischers verder naar het Noorden op le dringen en van de kust te verdrijven:

Ook deze had nog in 1914 plaats en wel in het, ,aan regen en stormszoo rijke, laatste gedeelte van Dec ember. Versterkingen van •Belgischesoldaten en Fransche mariniers werden naar Nieuwpoort gezonden,terwijl het geschut, ondersteund do or een Engelsch escader, de Duit-gche stellingen in de duinen ,onde r vuur name. Voornamelijk waren degehuchten Lombartzijde en St. Jor is het Joel der kanonnade, naar vande zee uit borafbardeerden de Eng elschen ook de verder naar het Noor-den gelegen dorpjes, tot Zeebrugge toe.

Het eerst drongen de verbonde nen door de duinen, dus over hetdroge terrein, door tot aan de gr ens van het eerstgenoemide gehucht.Het ging voet voor voet, zoodat ve le dagen noodig ,waren aml den ge-ringen afstand van jets tnafeer dan e en K. M. af te leggen. Tenslotte,toen zee 'links en rechts ,op Zij van het gehucht waren gekomien en dusde verbindingslijn der bezetting gevaar begun te loopen, trok het grout-ste gedeelte daarvan in, den nacht af, de rest werd, na een scherp ge,-vecht tusschen de puinhoopen der huizen, gevangen genomen.

Was het dus veroverde gebied slechts klein, ongeveer 3 vierk. K.1VI.grout, het vormtde een aanzienlijke basis orn verder langs de kust op terukken en zoo geleidelijk aan Vlaanderen te heroveren.

St. Joris, iets "neer naar 'het Oosten gelegen, en dat den, straat-iweg van Nieuwpoort naar IVIannekensvere beheerscht juist char, waardeze de Yser passeert, was nog in handen der Duitschers. Vandaar uit

bleef steeds gevaar bestaan voor een nachtelijken aanval op Nieuw-

poort, waardoor ook het pas 7;fertoverde gebied weer vbrloren zou gaan.

Aan alle kanten was ,het door water omiringd, alleen de straatweg stale

daarboven uit en eveneeas een hoo ge strook land op , een paar honderd

xnléter afstand van de eerste huizen gelegen. Het gehucht was door de

Duitschers in een vesting veranderd met behulp van matrassen, zak-

ken nand, prikkeldra,a,d, miitrailleurs en zelfs een paar stukken geschut.Terwijl nu de Belgen al grave nde langs den straatweg vooruit-

drongen, twist een ander bataillon, bijgestaan door mariniers, post tevatten op de droge plek en daar ook ieen ka,non op een zolderschuit instelling te brengen. Stuk voor sluk werden de huizen in puin gescho-

— 214 —

ten en konden de langs den weg tot dichtbij genaderde imanschappeaeen stormaanval doen. Met de bajo net veruverden ze, niettegenstaandeeen hagelbui van kogels, enkele puinhoopen. Die Duitschers, voor zoo-ver ze niet gedood waren, vluchtten naar Mannekensvere, alleen een 300-

tal maiiniers, wier terugtocht afgesneden was, gaven zich over. Zoo wasook hier Nieuwpoort veiliger gewo rden en een ,steunpunt voor een ver-der opdringen naar Ostende en Brugge verkregen.

In die onageving van Atrecht wer den door de Franschen enkele dor-

ies, ,waaronder Vermielles met het kasteel van denzelfden naanal, ver-overd. Ook hier alweer was de infant erieaanval voorafgegaan door gewel-dige kanonnades, zoodat de Duitsc he Generale Staf kon berichten, dat

het genoemae dorp e ontruinad was, onadat het zoo bloot stond aan het

vijandelijk geschutvuur, dat het be houd er van tie mare Offers zou

kosten. ilet succes was vooral van belang, othdat de Franschen er doorin de onnaiddelliike ' nabijheid kwarn.en van een spoorlijn, die door deDuitschers gebruikt was voor troe penvervoer en die sinds niet mieer

voor dat doel zou kunnen dienen.Eindelijk in het Zuiden begon weer een nieuwe oprnarsch der Fran-

schen in den Elms. In October en November waren ze vrijwel geheel van.

het Duitsche grondgebied geweken, zoodat bun vijanden reeds een aan-val. op Belfort begonne,n aan te kon digen. Deze was evenwel achterwege

gebleven, vernaloedelijk- onadat het te behalen succes niet in evenreclig-held zou zijn met de er voor verei schte krachtsinspanning. Van deze

vesting en van de Moezelstad St. Die uit drongen nu in December de

Franschen weer Oostwaarts. Gevech ten werden geleverd in de ptassen derVogezen en ook imieer Zuidelijk. Geleidelijk aan werden verschillendedorpen bezet, hoewel de reeds enke le malen van eigenaar veranderdestad ,Mii.hlhausen nog steeds in Duitsche Vanden bleef. Het doel dezeraanvallen was minder militair dan wel politiek. De Elms inamers wasvroeger Fransch gebied en Frankrijk hoopt nog steeds op een herove-ring. ,DaaronaLwas het van belang een ,zoo groot mogelijk gedeelte van

het landscha,p te b:ezetten, olnii er wanneer het tot een vrede -zofu ko-

Mien, pigendomrechten op, te kunne a laten gelden.

Zoo naderde het einde van 1914. Die Kerstdagen, de tijd, dat vredeop Garde zou moeten heerschen, waren ditmaal gewijid aan dooid, enverderf. Terwijl in de wederzijidsche loopgraven kerstboompjes prijkten

en de soldaten onder het uitpakken van de van huis ontvangen geschen-ken, vrome kerstliederen zongen, dreunde overal het kanon en werd ge-vuurd op ieder die het waagcle zilch ,aan den vijand te vertoonen. Wel

was door de Paus een poging a angewend om tenminste gedurendebeide feestdagen het krijgsbedrijf to staken, maar dat was vergeefs ge-

weest. ,Men vertrouwde elkaar niet. Wie toch zou waarborg verleenen,dat de vijand niet zou. gebruik maken van den wapenstilstand en on-

— 215 —

houdbaar geworden stellingen rusti g opnieuw versterken, of levensmid-

delen en munitie vervoeren langs anders gevaarlijke wegen. Men ziet

de goedbedoelfde poging van het ho ofd der Katholieke kerk moest mis-

lukken. Ja, zelfs op verschillende plaatsen gebeurde het dat soldaten;die een veldgodsidienstoefening bijw oonden, moesten worden opgecom-

trniandeerd om een vijandelijken aany al of te slaan of er zelf een te on-dernemen.

Op Kerstimis dus het gebulder der ka,nonnen, het geratel van hetgeweervuur ,en zoo ool eindigde, het eerste ramipjaar. Vijf maanden

lang reeds had de oorlog gewoed en zelfs in het verste verschiet wasniets te bespeuren, dat het naderen de einde van den krijg aankonicligide.

Een brief naar huis.

Integendeel, van alle kanten hoorden we verzekeringen, dat mien zouvolhouden tot het bittere einde, nog mia,anden, jaren desnoods.

Vijf imaanden van strijd. Hoe kort is die tijd en Loch hoe lang.Wat een mienschenlevens zijn reeds ontijdig afgesneden, jonge monnen,gedood ver van hun verwanten in 's vijands land of op , eigen bodeln,bij het afweren der invallers. In alle ,steden en dorpen der oorlog-voerende istaten had 'men ettelijke verlorenen te betreuren en ook zap

linen voor altijd verminkten rondloop en, die anal ‘of been, Isoms hun oogen,

dikwijls hun gezondheid hadden ingeboet. Honderdduizend:en namen

zijn reeds gepubliceerd van deze ongelukkigen en van hen, die als krijigs-gevangenen in het vijandelijk land het einde van (den oorlog .mioetenafwachten.

— 218 —

Wat .een tijd van ellende, en nog wel het meest voor hen, dieImpeten zuchten onder de heerschappij van een strengen veroveraar.Het arme Belgie, uitgeput en verw °est door de gevechten en de straf-oefeningen, bleef al dien tijd blootgesteld aan steeds erger wordendlijd.en. Wat' aan de ongelukkige bewoners nog overbleef aan levenstalid-delen werd miededoogenloos opigeeischt. Koeien, paarden en varkens,graan en aardappelen, tot sigaren en wijn toe moes sten ze hun vij and

leveren. Een zware oorlogsschatting, tegen alle internationale wet;ten in,werd hun opgelegd. Men moet bew onderen het geduld, de lanknaloeidig-held der geplaagde, vertraptte Belgen, dat geen uitbarsting /van oproer

daarop gevolgd is. Gedwee hebben ze steeds gegeven wat geeischt werd.Het is niet te gelooven, dat onder dit volk franc-tireurs pouTden zijn.geweest. Men ziou haast geneigd zijn te -Vermioeden, dat het wreede,hardhandige ,optreden der veroveraars in Augustus en Septe:nalber ten doel

had, het yolk ,nalusrw om later straffeloos alles te kunnen doen.

Het grauwe spook van den hon ger waarde door alle Belgische plaat-sen. Zelfs vroeger veer welvarenden moesten met hun ketel of pan naarhet ,stadhuis of ander openbaar gebouw, waar de geMieente uitdeelinghield van soep en andere levens,nliddelen. Ja, ze hunkerden zelfs naarde kliekjes der Duitsche soldaten, wier overheid zich haastte om hui-chelachtige platen te doen Nersprei den : „Duitsche soldaten spijzigen doarmie bevolking van Belgie". Wat een edelna:oedigheid. Die solidatm

eten, wat den bewoners onlnamien is en zijn dan niet zulke onmenschen,dat ze niet weggeven, wat ze zelf niet meer lusten.

Geen wonder, dat het geheele yolk met hoop in het hart luisterdc-

naar het verre gebulder der kanonnen, en dat het een hoopvol gezichtvoor hen was; toen e zagen, hoe de Duitsche soldaten, overal en voorat

in bet kustgebied, hieufwe verdedigingslinien gingen aanleggen. Ze wa-

ren dus bevreesd, dacht teruggeworpen te zullen worden, of vooreen landing van het groote _Leger, dat in Engeland geoefend werd.

Maas vergeefs, het werd 1915 en nog altijd bleef de toestand op het

Westelijk oorlogsterrein dezelfde als twee moanden to voren.

HOOFDSTUK X.

De Strijd op het Oostelijk Front van October tot hetEinde van 1914

Reeds lang hebben we de gebieurtenissen. in Oost-Pruisien en Gall-cie nit het oog verloren. Men dienke iechter niet, dat -idaar niets vanbielang gebeurde. Integendeel, minstiem even belangrijk als idle in hetWesten waren de krijgsopieraties hier in het Oosten. In een vorighoofdstuk zagen we, hoe de Russen in het ieinde van Augustus en hetbegin van September door een tweetal gevoelige nederlagen nit Oost-Pruisen. verldreven ,werden, waarna de Duitschers zich op hun beurt ge-reed maakten tot, een inval in het vijandelijk land. Hun libel daarbijvormde de vestinglinie, die reeds na eerEctaIen gienoemil is, waardoor eenbelangrijke verbindingslijn, n.l. die van Warschau naar St. Petersburg,

bescherimd wordt. En terwijl idle Russen in het Zuiden overwinnenid door-drongen in Galicie en die Oostenrij kers voor zich nit dreven, werdenzij in het Noorden door dfe troepen van von Hindenburg in hun eigien

land achtervolgid.Deze inval begon kort na den 15den September, nadat ieerst de

Duitsche troepien zich opnieuw hadllen ,geconcentreerd, idaar door de

pas gale-verde gevechten ien de idfaaropvolgende vervolging der v_luchten-

de Russen het onderling verband verloren gegaan was. Aanvankeliiklwerd weinig tegenstand onidlervonden, daar de twee verslagen Russi-sche lagers zich geheel op hun vestinglinie langs de riv;ieren Njemen(of Memel) en Narew teruggetrokken. hadden. Het ten Westen ;:i.aar-van liggende gebied, het gouvernement Soiewalki, was dan odic spoe-

dig door de invallers bezet, waarna zie zich tegen de nieuwe verdedi,

gingslinie der Russen wenddien.Daarbij bleek ievenwel ad spoedig, dat de behaalOfe ovierwinningen

lang niet zoo volkomen geweest waren, ads ieerst gemeend was. De Duit-

schers toch vonden hun tegenstanders geheel bereid tot den strikl. f. Deverloren kanonnen en het verdere materieel waren door nieuwe ver-

vangen, de legerafdeelingen weer opnieuw gevormd en denkelijk vier-sterkt door in allerijl aangevioerde reserves. Daarbij kwarn nog, dat

1 4

HET OORLOGSTERREIN IN POLEN EN GALICIE.AANW n JZ1NG

Grenzen der Siaten • ...51vocreveg-eri.. 0 0 0 CevecWront ezncle October_.Gevechilroni 20414,vem6ep o aO o Ceveclilfronl .79.14 .

— 218 —

door de vestingen. Kovno, Olita, G rodno en Ossowiec ntet hun geschuten garizoenen het Russische veld I eger krachtig gesteund werd. Wa-ren. hierdoor de Russen reesd(s aanzienlijk in het voordeel, de Duitschers

Vow ,de gebeurtenissen Oost-Pruisen vergeliike men het kaartje bii Hoofdstak VI.

— 219 —

hadden idiaarbij nog het nadeel, dat hun a,anvalskolonnes door 'het ge-weliclig bosdhrijke en moerassige terrein met, weinige en dan nog slechte

wcgen. zoo goeid als niet ina!et elkaar konden samenwerken.Niettegenstaan[cle dat bereikten de Duitsche voorhoeden ion-

gieveier den 25sten Septielmber op enkele plaatsen. de Niemen en meerin het Zuiden die Bober, e:en zijrivier der Narew, waaraan de vestingOssowiec en die staid Augu,stow gelegen zijn. Die genoemide vesting, die

slsechts uit e'en tweetal forten bestaat, doch door die moerassen moei-

lijk "te naderen is, werd dioor hen onder vuur genomen, :z,onder veel uit-

werking nochtans, w!aaruit we die gevolgtrekking kunnen maken, dat

ze in shat, geweest waren hun zwaar geschut daarheen te voeren.Meer in het Nooriden trachtten ze in het gebied van Olita over die

Niemen te komen., doch die pogingen werden door die Russen krachtig

afgeslagen, niettegenstaande de Duitschers ,er in slaagiden een paar

pontonbrugge,n over die rivier -te slaan. En daar ze daarbij aanzien-lijke verliezen leden, was weldra kracht van hun aanval gebroken,

zoodat ze, toen -weldra, Russische troepen tot peen tegenaanval over-gingen en die rivier op verschillende plaatsen soverstaken, gedwongen

waren terug te tirek!ken naar Sioewalki en Mariam.pol. Daar hie den -zestand na, viersterkingen ontvangen te hebben, die per spoor naar diegrens gevoierid waren.

In het Zuiden tegenover Ossowiec Augustowo duurde hun aianvallanger. Doch weldra waren oak: hier de Russen in Zoo , groot aantal

verzameld, dat het ,onmogelijk werd langer stand te houidlen.. Wei be-

haalden de Duitschers enkele voordeelen, zooals bij Augustowo, dochten slotte tmoesten ze den geheelen veldslag, die ;door de, Russen. eveneens

naar die, plaats genoemid -wera, verlie,zen. Op hun --flanken toch kwa-

men steeds meer vijandelijke afideelingen opdagen, hen met onisingeling

bedreigend en weliclfra, den 2den October, kon Russische GeneraleStaf berichten, dat, het pleit beslecht was en dart het geheele Duit-sche leger zich naar de Oost-Pruisische grens terugtrok. Beslissend wasdie nederlaag !der Duitschers geenszins, ze waren slechts teruggiewor-

pen en konden, zonder veel :pan gevangenen te nieuwe stel-

lingen 'bez;etten. Wel verloren ze een gedeelte van hun artililerie ,en

een legertrein, ,doch .dat zijn oorzaa,k m;eier in die Moeilijkheid van

het terrein, dan in den aard van hun nederlaag. Was die toch eenigs-zins ernstiger geweest, dan had juist die terreinsgesteldheifd i voor hen

dez,elfde ramp veroorz,aakt als indertijd voor hun tiegenstanders na dien

slag bij Tannenberg.Toch haddien Klee Duitschers wel lets met hun inval bereikt,. Zee

hadden Ufa ,aandacht, der Russen afgeleid van het oorlogsterrein in.

Zuid-Polen, water langzanaerha,nd groove troepenmassa's verzameld wer-den. Russische troepen, die oorspronkelijk bestemld waren geweestdaar op te treden, haididen dig streek verlaten. om de bedreiging van

— 220

de groote spoorlijn. Warschau—Petersburg tegen te gaan. De hoofdaan-val der Duitschers, die in Polen plants Frond, had da,aidoor een groo-fere, kerns op succes gekregen.

We ieindigden ons hoofdistuk over den Itussischen zegetocht doorGalicie met de vernaelding, idat die ze in het einde van September totstaan kwa/A doordat Duitschers langs de Warthe ieen groove troe-penmacht concentreerden, waardoor de in Galicie oprukkiende legers ge-vaar liepien in de flank te worden aangevallen. Spoedig Meek, dat hetdaar niet bij blijven zou.

Verdekt opgestelde Russische artillerie.

Tie dezer tijd, Septelmiber, stond het Russische leger in Gali-ciE Neu Sandec en Tarnow, terwiji overal in hun rug de Karpathen-passen door hen bezet waren en zelfs kleine afdeelingen aan de an-

dere zijde van drat gebergte in de Hongaarsche laagvlakte afdaalden.'Ten Noorden van den Boven-Weichsel rukten zee eveneens in Westelijkle

richting op, doch waarschijnlijk inlet niet, zoo bijzonder sterke troepen-(machten. In hoofdzaak kunnen we vaststellen, dat ze de ]ijn Wlocla-wek—Lodz—Petrolkow—Kielce bezet hielden, terwijl hun vooruitge-

schoven cavalerie verkenningstochten ondernam tot aan het Warthe-gebied.

Achter die rivier nu, ongeveer op de linie Thorn—Kalisch—Czes-tochowa—Krakau„ verzamelden de Duitschers hun groove legerimacht,die den inval in Polen trnioest onarernamen. leder der genoenafd( plaatsen)vvaE' ide basis van een afzonderlijk lager. Het Zuidelijkste, dus idiat vanKrakau, bestond gro,otendeels ait, Oostenrijksche troepen.;met dezien opmarsch z,ou het Oostenrijksche logier in hot Westen van Ga,-licie z.ijn terugtocht, staken en door tegenaanvallen druk uitoefenen opde Russen, terwiji van Hongarije nit z.ou getracht, worden, zich weer'meester te naaken van de KarpaIlienpassen, om den vij,and met eenaanval in !de linkerflank kunnen biedreigen. Ten slotte zou. in het Noor-den, tusschen den Weichsel fclJe West- en Oast-Pruisische grens eenafdeeling Duitschers ,oprukken onat daar den linkervleugel te diekken.

Al d.adelijk haidl dit alles tengevolge, dat de Russen in het, Ziuidenaan weerskanten van den Boven-Weich.sel begonnen terug te trekkenen daze terugtocht, zette zich voor t naarmate in het Noorden de Duit-schers :meier vooruitrukten.

Zonder dat ze, belangrijke gevechten behoefden te leveren, bezetten

de laats ten den 21clen en 3den October de plaatsen Kliece, Petrokow,Lodz en Kutno,. H,add(en hun legers tot nu ieder afz,onderlijk geopereerd,van toen of aian kwam er onderling verband, en wel onder opperbevelvan von Hindenburg, die als overwinnaar van. Tannenberg en Norden-burg de, aangewezen persoon was on:- andermaal den Russen een ge-voelige nederlaa,g toe tie brengen. Het doel van den giomieenschappelij-ken aanval Zion den Midid!en-Weichs el z,ijn, speciaal die vestingen War-schau en Iwangorod.

Hier en tdaar trachtten de Russen idoor achterhoede-gevechten ;denopimiarsch hunner vijaniden te vertragen, zoo bijv. bij Opatof, (loch met

zeier geringe resultaften, ze moesten zich weldra achter den Weichsel oftot vlak V0.017 de buitenforten van hun reeds genoemde vestingen terug-trekken. Daar hielden. ze stand in zeer aunstige polities, waar ze geenraoeilijkheden weer hadiclfen met de legervoorziening en waar ze methun spoorwegen gemakkelijk groote veTsterkingen nit het binnenlandkonden aanvoeren.

Ondertusschen had dew terugtocht de Russen ook gedwongen de Wes-

streken van G-,alicie t ie tontruimen en terug te trekken near deSan, die zich uitstrekt; in het vertengde van den midden-Weichsel. Hunachterhoede leverde da,arbij wanhopige gevechten tegen de opidringenaieOostenrijkers, die na zooveel nederlagen eindelijk weer eens overwin-

ningen koniden irnielden. Het spreekt van zielf, dat, hun -d,a,arbij -krijgsge-vangenen en toorlogsbuit in handen vooral geschut, want ,dat,moest steeds den Russischen terugtocht dekken ten kon dan niet,

sneer in veiligheid gebracht worden.

Een laaytste poging deden gale Russen nog am het beleg van Prem.ysl

voort te zetten en door heftige aanvallen de overgave te verhaa,sten.

— 22

Reeds in het laatist van September was de vesting, die verdiedigd werddoor een sterke Oostenrijksche macht, onder bevel van generaal Kus-

manek, ingesloten door het - lieger van generaal Radko dockieerst sedert den 3alen. October was het bo.mbardement op de buitenfor-ten begonnen. Wa,arschijnlijk had het eerst in de bedoeling (dIer bele-geraars gelegen de overgave door uithongering tie verkrijgen, maar

Va4arvan moest afgezien worden net het Moog ,op het reeds bespro-ken vooruitidringen hunner, vijanden. De vesting moast spoedig genomenworiden of het Meg zou flaloieten worden opgebroken. Vandaar, eenkrachtig bombardement en onder, bescherming daarvan een haridnek-kige stormaanval op verschillende puoten. 't ;Was iecirter tevergeefsch. DeRussen beschikten blijkbaar niet over zulk zwaar geschut als de Duit-

Poolsche vrijwilligers in hun schilderachtige uniformen.

schers in denzelfden tijd! tegen Antwerpen gebruikten. Het gelukte hun nietock trn4ar, ieen ienkiel fort te vernielen, zoodat ook die bestorming niet klonslagen. Met groote verliezen werden de aanvallers telkens en tellkensweer teruggeworpen en toen het ontzetlegier gevaarlijk nabij begion tekomen, hield de bestorming in het Westen op. Geleidelijk aan ont-ruimden daar ;c1(e Ru,ssen hun stellingen, zoodat reeds d ien 8sten Octo-

ber 'e'en Oostenrij.ksche patrouille des stad wilt te bereiken. Drie lollagenlater, den lliden idus, kwami het igebeele ,onitzetleger aan en werid na-tuudijk met donderiend gejuich door de verdiedigers ontvangen.

Langs de San levenwel en vlak ten Oosten der vesting hieldenRusisien stand. Aileen 'neer Zuidwaarts werden zee nog lets verder terugge-dreven, zoodat die Oostenrijkers Sambor, Striji en Czernowitz weer kon-

— 223 —

den bezetten. Al hun pogingen evlenwel verlder door te idringen

mislukten. Uiterst verbitterde geve chten werden zoowel ten Noordenalsten Zuiden van Premysl geleverd, dock telkens weer 'wierpien de Rus-sen hun aanvallers -terug. De laatst en waren vermoedelijk aannaerkelijkversterkt, ,doordat, ze geen lange verbindingslijn /neer hadid!en te bescher-men en door aanvoer van versche troepen nit R-usland. Zoo kwanat het, datna enkele dagen. de Oostenrijkers van aanvallers tot, verdecligers natoesten.worden. In plaats ,dat zij konidien pogen de San te overschrijiden, be-gonnien. de Russen fdat to idioen en welcIra taet groot, isucces. .

Hadden zij zood!oende hun linkervleugel in veiligheid gebracht,thans konden de, Russen er ,00kl ioryer gaan denken in het centruinal toteen beslissenden aanval over to gaan. De Duitsche en Oostenrijkschetroeperi waren inMiddels in het, oevergebied van den Mildden-Weichselaangekomen. Bijna, overal stonden de Russen op den rechteroever, be-halve bij Warschau, dat zelf op den linker ligt. Aanvankelijk -waren deaanvallers zoo dicht . bij die vesting gekomen, dat het kanongebulderer goed hoorbaar, was, maar weldra waren ze gedwongen eenigszins

te ga,an, zoodat hun 'front zich dan uitstrekte ongeveer van deplants, waar de: Bzura tot die, waar de Pilic_ta zich met den Weichsel vier-otenigit en vericIer Zuidwaarts lands laatstgenoemde rivier tot Zachi-wost en Sandomier.

Eenige dagen lang werd over dit geheele gebiecl met afwisselendsucces gestreden. Even good bead daarvan krijgen we lalweer, door eenbrief van een Duitschen onderoffiicer, die ,da,araan. Hij ver-telt hoe hij den 4den October, nahet gevecht bij Optabf, waardie Russen terugge-worpen haddien, [rale4 ,: kanaieraiden in stroomendenregen, ieen lcdorp bezette. Den volgenden dag ging het verkTer, wadencledoor de voetblikkie modder. Doodop werd ten slotte 'gebivakkieerd in eenbosch. De veldkeuken leverde (etien, Poch !dat was nau,welijks op, Moenel reeds weer ,alairmi geblazen wie-rd. Tot drie uur nachts werd in denregen doorgemarcheerd, doch van den vijand geen spoor ontidiekt, waar-na de doolvermoeide manschappen konden slapen op den id loorweek-ten grond, terwijl de regen als bij stroomen door bleef gieten. Twee

voile ,etnaaten bleven ze daarna in een dorp omi uit tie rusten, vervol-gens werd die marsch voortgez;et, nu te Midden van het gedionder dereigen en der Russische kanonnen. De vijand week echter steeds te-rug, zoodat het _nieti tot een gevecht kwarn.

Zoo ging het door tot den 12den October. Toen echter werd hoternstiger. Nadat dien dag de coimpagnie weer geprofiteerd had van

het regenweer en de plodder en daarbij aan het piasseeren van gewon-den-convooien gemerkt had, d iat, de troepeii, die vender vooruit stouldbin,

een zwaren strijd te voeren haclld!en, weird 's:avonds halt, gehouldfen, terw7j1de vijand zoo nabij was, idiat door versperringen aan tie leggen_ gezorgdmoest worden, dat een verrassing onnlogelijk was. Eten word., zooals.

— 224 —

reeds meer gebeurd was, niet Verstrekt en van rusten kwanai ook niets,want plotseling klonlk ieen hevig geweervuur in die nabijheid. Men moest

vooruit, den aanvaller tiegemoet. In verspreide linie werd het dorp door-getrokken : daarin zat die vijand) niet. Verderop echter, in ieen ander,had hij zich verschanst. Daiarheen richtte de compagnie zich in sam.en-werking met andere afdeelingen. Door en langs teen beek (nat was mentoch reeds) waarbij imienigeen op den glibberigen biodemikwam men in de nabijheid van het vijandige dorp. Door tuinen, zichoveral achter .diekkende, naidierde mien, al schietende op alles, wat op eien

Russisch solclaat geleek. Spoedig begon die vijand iechter ook met gle--wieren len fnafitrailleurs. Allen wierpen zich plat op den grond en lagen

zoo meer dan twee uur, schietende op ellen vijand, die zich lien zien.In natte kleeren, op den natten frond, verstijfden die soldaten vankoude. Velen kionden bijna niet /neer laden. Het s werd idionker, Men

moest echter op de pilaats' zelve blijven slapen, waartioe uit naburigeschuren stroo gehaald werd. Plotseling echter alweer geweervuur, toenechter werd een stormaanval bevolen op de vijandelijkie loopgraven voorhet dorp. Met die bajonet op het geweer werd dat bevel uitgevoericli. Die

Hussein, die heel wat hunner aanvallers in de mo iclicTer deden bijten,werden verjaagd, of met het blanke wapen gedood. Acht,er hen aan

stornaiden Duitschers het id)orp binnen, waar de strijd nog eenigen

voortduurde; totidat de laatste Rus nit het brandende idlorpi was

weggejaagd.De overwinnaars Moesten echter den volgenden diag zelf o .ok weer

jets teruigitrekken, waarna die Russ en, weer bezit namen van die puin-hoopen. Den 14den, nadat eenig ontbijt iedier man teen paar gepofte

aardappelen rmet .een beetje koffie gekregen - had, moest idus a,n1cliermaal

e'en a,anval daarop ypeclaan woraen, die ook success had, maar veel be-teekende chat ,niet, want ,i.ets vericTer langs den Weichseldijk lag een

sterke vijandelijkle Macht verschanst, die eien ,naoorddiaidig vuur opendeop (d Duitsche troepten. Ook granaten ontploften boven en te naliddienvan h.en, ioodat ze niet voioruit konclien, niaar zich ter plaatse 'moes-

ten ingraven. AT spoeclig waren velen gesneuveld of gewond en dia,arbijkwam nog die jobstijding, idat de Russen e'en flankaanvial 'deden, en

reeds weer in het dorp waren. Via,nclaar uit beschoten ze de Duitschersmet machinegeweren, waardoor de verliezen nog ernstiger weriden. Wel

Wer(den a,nderinaia,a1 verdreven, maar de stelling bleek toch onhoud-

baar. Terugtrekkien was echter niet miogelijk voor de. duisternis ingeval-

len was, zoolang plus stand gehouden worden. Einclelijk kwanT

het redden& donker terugtocht werd. a,anvaard, waarna eenige kilo-

incleiters verderop loopigraven wierden aangelegicl met bomtvrije schuil-pftaatsen. Da,ardoor was het den 15den en 16iden mogelijk die aanvallender Russen of tie slaan, te meter da,ar ze zelf iook hulp van artillerie

kregen. Da,arme.de houidt die beschrijving op. Het is .echter genoeg vo.or

— 225

ons doel. Niet door een nederlaag waren de Russen zoover terugge-

trokken en bij den Weichsel dwongen ze de Duitschers al spoedig tot eenverdedigende houding. Nog eenmaal rukten de dappere Duitsche troepen

tot dicht bij de forten van Warschau, dock de concentratie der Rus-

sen naderde de voltooiing. Het eerst werden de verst doorgedrongen

afdeelingen bij Bloni teruggeworpen, waarna omstreeks den 17den en18den een geweldige Russische troepenmacht op zestien verschillende

plaatsen, zoowel boven- als benedenstrooms van Warschau den Weich-sel overtrok, gedeeltelijk onder een moordend vuur der Duitschers op

den linkeroever. Deze laatsten stonden toen op een 20-tal kilometersvan de vesting op een lijn, die van Gora over Piasecsno liep naar Sochats-

nef. De over den Weichsel getrokken Russen rukten tegen hun flanken op,waarbij ze vooral in het Noorden, dus op den Duitschen linkervleugel,

Russische intanterie.

succes ha dden. Weldra verschenen sterke afdeelingen ruiterij in den rug

der Duitschers. Aldus hun verbindingslijn bedreigende. Het gevolg was

niet alleen een Lerugtocht, maar te yens een ombuiging van hun linker-

flank, die gedwongen werden zich steeds verder van dP, , rivier te verwij-

deren. Al spoedig konden de Russ en de steden Soch casnef en vervol-

gens Lowicz weer bezetten, waardoor ze meester werden van 't verbindings

punt der twee spoorlijnen die van Thorn en Kalisj naar Warschau lei-

den. De perste was voortaan van ge en nut meer voor de approviandee-ring van het Duitsche leger in Polen, terwij1 de tweede steeds meer

blootgesteld werd aan Russische aanvallen.Dit eerste succes moedigde de Russen zeer aan. Hun aanvoerder,

generaal Roeszki, die uit Galicie was geroepen om het middenleger tecommandeeren en zelf opgevolgd was door den reeds meermalen ge-

— 226 —

n.oemden Bulgaarschen generaal Ra dko Dimitrieff, zette den aanval dan

ook met groote kracht door. In Warschau, waar onophoudelijk van uit

de verte de kanonschoten gehoord werden, trok een voortdurendestroom van versche strijders door de straten, troepen, die eerst in Ga-licie gestreden hadden, nieuwgevormde regimenten uit alle mogelijkedeelen des rijks, zelfs nit den Kaukasus en uit Siberie. Onafgebroken

ratelden kanonnen en allerlei snort wagens door de straten. Uit om-gekeerde richting, uit het Westen, kwamen stroomen van lichtgewon-

den te voet en zwaargewonden in allerlei voertuigen de stad binnen evenals

heele scharen krijgsgevangenen. En boven dit groote militaire kamp

zweefden telkens Duitsche vliegmachines, om de troepenbewegingen teverkennen en tegelijk bommen te werpen, die heel wat schade aan-

richtten en ook een aantal, naar schatting ongeveer 50, burgersdoodden.

Buiten de stad werd nog steeds gestreden, wat vooral 's nachts zicht-

baar was aan den hellen gloed, die zich langs de horizon afteekende. Datwaren dorpen, die de Russen in brand geschoten hadden om den vijand er

uit te verdrijven, of die de Duitschers aan het vuur prijsgegeven had-

den om gemakkelijker te kunnen terugtrekken.Nog eenige dagen werd er in den hoek tusschen Bzura en Pilica

gestreden. Wreed en hardnekkig ging het daarbij toe. Telkens en tel-

kens weer kwam het tot gevechten van man tegen man, waarbij de

lansen en sabels der cavalleristen en de bajonetten van de infanterierood gekleurd werden met het bloed der vijanden. Zoo waren reedsLowicz en Sochatsnef op die manier genomen en weldra volgden ook

Skierniewice en Rawa: de strijd verwijderde zich van Warschau. De Duit-schers, achtervolgd door de Russen, trokken terug langs de beide spoor-lijnen in Zuid-Westelijke richting naar Lodz en Petrokow.

Ten Zuiden van de Pilica hielden de Duitschers en verderop ook de

Oostenrijkers nog steeds stand. Wel werden ook zij aangevallen doorover den Weichsel oprukkende Russische afdeelingen en moesten ze ge-

deeltelijk van de oevers terugwijken, maar ze slaagden er in hun voor-naamste stellingen te behouden. Naarmate de linkervleugel meer werd Inge

drukt, werd ook hier de positie minder gunstig. Dagenlang duurde de

strijd hier bij Gowaczef en bij Kozienice, tegenover de vesting Ivan-

gorod. Het Duitsche 20ste legercorps en een reservecorps der Garde,streden hier met wanhopigen cooed, om stand te houden totdat aange-

voerde versterkingen den terugtocht van den linkervleugel kondenstuiten en de positie redden. Deze versterkingen verschenen inderdaad„

maar hun optreden bij Kutno vermocht niet veel meer dan een verderomtrekken door de Russen te voorkomen. Op zichzelf al een belangrijk

iets, want hadden laatstgenoemden hun plan kunnen vervolgen, dan had-den -ze,- daar hun ruiterij-zelfs reeds in Lodz was doorgedrongen, het

geheele Duitsch-Oostenrijksche leger gedwongen zich naar Krakau te-

- 227 -

rug te trekken. Door het oprukken van de uit Oost-Pruisen ontboden

versterkingen ten Noorden van Lo dz, moesten de Russen tijdelijk Lodzweer ontruimen en hun omtrekkende beweging opgeven, totdat ze met de

nieuwe vijanden afgerekend hadden.

Evenwel de linkervleugel kon niet blijven standhouden, zoodat ook

het centrum terug moest en als een voorbode van een naderend on-

heil, hoof de men in Berlijn en in heel Duitschland, waar men al

Lang de verovering van Warschau verbeidde, de jobstijding van denGrooten Generalen Staf: „In Polen moesten de Duitsch-Oostenrijkschetroepen voor nieuwe Russische legercorpsen, die van Ivangorod, War-schau en Nowogregoriefsk oprukten, wijken!" Van den Weichsel reti-

reerden de Duitschers naar Radom, waarheen ook een deel der Oostenrij-

Gewonden-transport in de Poolsche sneeuwvlakten.

kers zich richtte, die echter meer Zuidwaarts tegenover Josefow, deoevers der rivier nog bleven bezetten.

Deze nieuwe stellingen waren zeer gunstig. Achter hun front, opveiligen afstand, liep de spoorlijn Lodz-Ostrowiec, vanwaar drie belang-

rijke spoorlijnen naar de Duitsche en Oostenrijksche grenzen voerden.

Waren de laatsten geschikt voor den aanvoer van alles wat het legerbehoefde, de eerste bood een prachtige gelegenheid om snel groote troe-penmassa's te verplaatsen. Vandaar dat het 2de gedeelte van het boven-bedoelde oorlogsbericht, dat luidde: „de Russen konden niet dadelijk

achtervolgen, zoodat het leger nieuw gegroepeerd kan worden overeen-

komstig den nieuwgeschapen toestand," vermoedelijk sloeg op het planom op de beschreven lijn stand te houden. Daarop wijzen ook allerlei

— '228 —

-tegenaanvallen op de aa.nrukkende Russen ondernomen, om hen te dwin-

gen opnieuw een verdedigende houding aan te nemen.Het was evenwel vergeefs. De Duitsche- en Oostenrijksche troepen

hadden te veel geleden op hun herfstveldtocht naar het hartje vanPolen, in storm en regen, met onvoldoend voedsel, zooals de bovenna-vertelde veldbrief ons leerde. De kracht, die de opmarsch hun gelatenhad, was verbruikt in de langdurige gevechten tegen de Russische aan-vallers. Overal teruggeworpen en verzwakt bovendien door het verliesvan duizenden en duizenden, van vele kanonnen en mitrailleurs ook,waren de Duitschers en nog minder de Oostenrijkers, in staat zich bij

Radom staande te houden. Ze moesten nog verder terug.

Daarbij kwam nog, dat twee aanvallen tegen de uiterste vleugels

,der Russen op- een mislukking waren uitgeloopen. In de eerste plaats

gold dat dien van de Oostenrijkers door de Karpathen, om over Samborop te rukken in de richting van Lemberg en zoo de Russen te dwin-gen hun stellingen aan de San op te geven. Ze rekenden daarbij opde betrekkelijke zwakte hunner vijanden. De omtrekkende beweging

liep echter noodlottig voor de Oostenrijkers zelf af, want hun kolon-

nes werden weldra van alle kanten aangevallen en moesten, na grooteverliezen geleden te hebben, terugtrekken in het gebergte. De andereflankaanval had plaats bij Bakalarjewo en Augustowo, dicht bij deOost-Pruisische grens, waar ook, zooals men zich herinnert,. in Septem-

ber gestreden was. Vier dagen lang bombardeerden de Duitschers hierde Russische stellingen en lieten ze hun infanterie stormaanvallendoen. Zonder resultaat evenwel, daar de Russen hen in aantal ver over-

troffen en zich niet lieten verjagen. Tenslotte, ongeveer gelijktijdigmet den terugtocht over het geheele front in Polen, dus in het laatst

van October, moesten de Duitschers zich op eigen grondgebied terug-trekken, waarna de Russen op hun beurt vooruitrukten, om te verhin-deren, dat een deel hunner tegenstanders per spoor zou worden weg-

gevoerd naar Thorn of elders, ter versterking van de hoofdmacht.Toen het dus noodzakelijk geworden was nog verder uit Polen te-

rug te trekken, kwam het er op aan zoo weinig mogelijk bemoeilijktte worden door den vijand. Terwijl het reeds vermelde optreden der

versche troepen bij Kutno een verdere omtrekking onmogelijk maakte,

splitste het leger zich in afzonderlijke deelen, die langs verschillende

wegen . naar de Duitsche grens marcheerden. Kalisch, Czentochowa en

Krakau waren daarbij de punten, waarheen de hoofdmacht zich richtte.Evenwel ook moest verhinderd worden, dat de vijand het leger achterna

zou zetten en het door voortdurende aanvallen in verwarring brengen.

Daartoe moest steeds een sterke achterhoede op gunstige punten

stand houden en er voor zorgen, dat de vervolgers alle spoorwegen en

bruggen vernield yonder", zoodat hun opmarsch zeer vertraagd zou

worden. Aan deze laatste opdracht werd stipt voldaan. Alle stations,

— 929

op vele plaatsen de rails, alle spoor- en rijwegbruggen werden opge-

blazen, zoodat weldra alleen de Russische cavallerie de Duitsche ach-terhoede kon lastig vallen en clan natuurlijk dikwijls gedwongen was de

achterna komende infanterie en artillerie of te wachten, alvorens de

vija,nd met kans op succes kon worden aangevallen.Zoo slaagde von Hindenburg er in zijn hoofdmacht in goede orde

naar veilige stellingen te brengen, waar men met het voortreffelijke

Duitsche spoorwegnet in den rug, de Russen kon afwachten.Terwijl aldus de Duische en gedeeltelijk ook de Oostenrijk-

sche hoofdmacht ontemoeilijkt het vijandelijk grondgebied ontruimde,

wend er door de achterhoede verwoed gevochten en zwaar geleden. En-kele dagen wisten de terugtrekkenden zich nog te handhaven op de,

De ingang van een ondergrondsch noodhospitaal in Oost-Pruisen.

lijn Lodz Zawiechost, terwijl de vervolgers jacht maakten op achterblij-vers en verdwaalden, achtergelaten materiaal verzamelden en vooral de

vernielde wegen weder geschikt maakten voor het vervoer van hun ge-schut. Vooral in het Zuiden werden talrijke Oostenrijksche afdeelingenafgesneden en gedwongen zich over te geven.

Wedra echter moest de achterhoede de hoofdmacht in . snel tempovolgen en met achterlating van veel gevangenen en andere oor-logsbuit, de steden Lenczica, Lodz, Petrokow, Opoczno en Opatow ont-

ruimen, die dadelijk door de Russen bezet werden, terwijl ze dadelijk de

vervolging voortzetten. Al meer naderden ze dus zoowel de Duitschen als

de Oostenrijksche grenzen. Een gunstige gelegenheid voor achterhoede-

gevechten leverde nog het Lysa-Gora-gebergte, waar dan ook nog vrij,

— 230 —

Lang gestreden werd, totdat gevaar begon te komen van te worden om-

getrokken, waarna ook hier de weg werd vrijgelaten. Bij dezen terug-tocht client nog opgemerkt te worden, dat daarbij de hoofdmacht vande beide verbonden legers meer en meer uit elkaar ging, zoodat, ter-wijl het Duitsche front bijna Noord—Zuid liep, het Oostenrijksche zichvrijwel in een richting van het Westen naar het Oosten ging uitstrek-ken. Dit laatste geschiedde in verband met de noodzakelijkheid voelingte blijven houden met de troepen, die nog steeds aan de San stonden

en eveneens in strijd waren tegen een steeds aangroeiende Russische

overmacht.Nu was ook Kielce niet Langer te verdedigen. Den 3den November,

's morgens vroeg nog, verdedigden de Oostenrijkers met enkele Duit-

sche afdeelingen zich Tangs een front van meer dan 20 K.M. breedte,op de hoogte van deze stad, waardoor een gevecht ontstond, dat een

der hevigste was Binds de slagen in het Weichselgebied. 's Middags

moesten ze de stad Ontruimen en rukten de Russen haar binnen. MeerNoordelijk naderde de voorhoede der vervolgers langzamerhand de

Warthe. Lask, Rosproza en weldra ook Novo Radomsk vielen in hunhanden.

Sindsdien evenwel begon de Russische opmarsch te verflauwen. Eente groote afstand was ontstaan tusschen hun cavallerie-voorhoede en

hun hoofdlegers, die slechts zeer langzaam vooruitkwamen, omdat

overal de vernielde bruggen moesten hersteld worden. Bovendien maak-

ten de wegen, wier toestand steeds slechter werd, het transport van

levensmiddelen voortdurend moeilijker en daarvan was het Leger geheelafhankelijk, want de Duitschers hadden niets eetbaars aan de bevol-king overgelaten. Polen was een tweede Belgie geworden. Ja, feitelijkwas het er nog erger aan toe, want afgelegen als het ligt van West-Europa, viel de aandacht der neutralen niet zoo op deze ellende. Vluch-

ten was hier ook veel minder mo gelijk geweest en Amerika kon hier-heen geen levensmiddelen zenden, zooals naar Belgie.

Het werd nu duidelijk, waarom de Duitsche- en Oostenrijksche le-gers, zoo dadelijk na den eersten tegenspoed, over zulk een afstand te-

rugtrokken. Ze hadden ondervonden, dat de Russen sterker waren dan

zij en wilden daarom in geen geval gevaar loopen, met het verwoeste

Polen achter zich, totaal te worden verslagen. Voor een nieuwen slagmoesten zij het voordeel van het dichte wegennet in eigen land heb-ben en de Overmachtige vijand het nadeel der woesternij in den rug,dan waren de kansen op een overwinning gunstiger. We weten dus

ook al weer in dit geval, dat er geen sprake was van een groote be-slissende overwinning der Russen aan den Weichsel, evenmin als hunterugtocht uit den omtrek van Krakau een nederlaag was. We zijn hier

geheel op het terrein der groote strategische bewegingen. Elke voor-

waartsche beweging, elke overwinning dus, draagt de kiem van een vol-

— 231 —

gende nederlaag der overwinnaars in zich, daar zij onder steeds moei-lijker, de overwonnenen onder steeds gemakkelijker omstandigheden testrijden hebben.

Dit neemt niet weg, dat de Russische opmarsch ditmaal toch inzeker opzicht belangrijke voordeelen voor hen opleverde, n.l. de nieu-we verovering van het pas ontruimde gedeelte van Galicie.

Reeds is opgemerkt, dat de Oostenrijkers hardnekkig stredenlangs de San en bij Premyszl, niettegenstaande hun omtrekkende be-weging van het Zuiden uit mislukt was. Geheel waren ze er niet in ge-

slaagd de Russen te beletten over de rivier te komen, want volgenshun eigen berichten streden ze sours met succes op den Westelijkennever, waar ze den vijand verhinderden uit de daar bezette stellingen

Russische krij gsgevangenen.

verder Westwaarts op te rukken. Toen echter de Russen zich meester

gemaakt hadden van Kielce, dus op den 3den November, en tevens

Zawichost bezetten en steeds verder opdrongen naar den boven-Weich-sel en Krakau, werd het voor de Oostenrijkers te gevaarlijk lan.ger

aan de San te blijven.

Het eerst begon hun tegenstand te verslappen in het Noordelijk ge-

deelte, ten Noorden van Jaroslau dus, zoodat daar steeds rneer Rus-sen over de rivier kwamen. De Oostenrijkers trokken gedeeltelijk naar

het Westen, gedeeltelijk naar het Zuiden, ook bier door hun vijanden

scherp achtervolgd. Den 5den Nov ember werd Jaroslau voor den twee-den keer bestormd en ingenomen, w aarbij een gedeelte der verdedigers

krijgsgevangenen gemaakt werd. De rest trok zich terug naar Premyszl,

vanwaar, na eenige dagen strijden, de terugtocht moest voortgezet wor-

den naar Sanok, aan de boven-San, vanwaar de hoofdmacht zich doorde Karpathenpassen in veiligheid bracht. De achterhoede wist zich

nog vrij Lang bij genoemde plaats staande te houden, daar de aan-dacht der Russen vooral gevorderd werd voor de nieuwe insluiting vande reeds vroeger door hen belegerde vesting Premyszl. Onder voortdu-rende uitvallen der bezetting werd dit ten slotte den 12den Novemberbewerkstelligd, waarna weldra de overwinnaars naar de genoemde

passen oprukten.Meer Noordwaarts was hun op marsch sneller geweest; daar wer-

den ze niet belemmerd door het moeilijke terrein, evenmin door eenvesting, zoodat ze op denzelfden tijd, dat het bovengenoemde beleg her-begon, reeds weer de steden Rzeszow, Jaslo, Krosno en zelfs Tarnow, aande spoorlijn van Jaroslau naar Krakau en dichter bij laatstgenoemdedan bij eerstgenoemde plaats geleg',,,n, bezet hadden.

Zoo werd Krakau voor den tweeden keer met een omsingeling be-dreigd en ditmaal ernstiger dan den eersten, want kwam de vijandtoen alleen uit het Oosten, ditmaal naderde hij ook uit het Noorden.

Een sterke macht evenwel hield voorloopig de Russen nog op een flin-ken afstand, die trouwens eerst no g met het Duitsche leger achter de

Warthe moest afrekenen. Daartoe echter was hun leger nog niet vergenoeg opgerukt. Aileen hun ruiterij slechts kwam op de oevers en

daar die niet verdedigd werden, zelfs over de rivier. Daar echter wer-

den de indringers door de Duitsche cavallerie met bebloede koppen te-

ruggeslagen.Europa zat dus in spanning te wachten op het Russische leger,

dat Westwaarsch trok en op den grooten slag, die, naar men dacht,niet alleen over het lot van Krakau en zelfs van Oostenrijk, maar ookover dat van Duitschland zou beslissen. - Er werd echter geheel ietsanders voorbereid. Niet een Russische, maar een Duitsche aanval.

Evenals in de 2de helft van October de terugtocht der eersten naar

den Weichsel gevolgd was door een geweldig en succesvol offensief, zou

in de 2de helft van November die der laatstgenoemden naar hun eigengrenzen overgaan in een nieuw voorwaarts dringen.

Toen von Hindenburg begin November met zijn hoofdmacht op degrenzen van Silezie was aangekom en, had hij de keuze tusschen twee

plannen. In de eerste plaats kon hij zich tot de verdediging beperkenen zich dus ingraven, waarbij zijn rechtervleugel op Krakau, zijn lin-

ker op Posen steunde. Hij liep dan evenwel groot gevaar, dat de Rus-sen zich met een groote macht zouden werpen op Krakau en het ver-

zwakte Oostenrijksche leger vernietigen, of in het Noorden, tusschenPosen en Thorn door, zijn linkerflank omtrekken, terwijl dan tevens

de Duitsche troepen in Cost-Pruisen ernstig gevaar zouden loopen tegen-

over een verpletterende overmacht geplaatst te worden. In de

— 233 —

tweede plaats kon hij tot een tegenaanval overgaan, niet op de hemvotgende Russische hoofam!acht, maar op de zWakIkere afaeelingen, die,naar hij wrist, aa,n beide zij(den van den Weichsel op de vesting Thornaanrukten. Hij besloot tot dit laat ste yen vervoerde snel ieen geaeeltevan zijn troepen per spoor mar Thorn, waar hij een nieuw leger sa-menstelde uit genoemide afdeelingen en reservecorpsen nit d.e vestingen

en uit het binnenland. Wel •best hij daartoe verdediging van Si-

lezie verzWakiken, miaar hij da-t hot nog tang ziou duren voor

hoofdinlacht der Russen de Warthe 'kon ioverschriiden.In enikele dagen waren de voorbereidin:gen geeinicligcl en den 13den

Novornber trolk hij aan weerskanten van den Weichsel naar het Oostende Russen tegeirnoet. Deze werden daaridoor volkornen verrast. Ze had-

Russische artillerie.

den te weinig rekening gehouden Tnet de voordeeten, die de Duitscherskonden trekken nit hun spoorwegen en dus in het Nooriden geen groot.leger verwacht. Hun voorhoede, die reeds aan de Duitsche grenzen .stoncl,werid teruggedreven. Tegelijkertijd begorinen de Duitsche troepen aan de

Warthe een vooruitgaande beweging, any de aanklacht der Russen of te

_Leiden van hetgeen in het Noorden gebeurd.e en hen te weerhou4en een

deei hunner troepen idaarheen te zenden. Wel ikonden aanvankelijkhun oprnarsch idaar niet voortzetten, maar .zebleven.telkens nieuwe aan.val-len doen en Moen de Noordelijke vleugel der Russell terug molest, km-

den de Duitschers otoik .aan de Wraith e enkele successen boeken. Zelfs

naar het Zuiden wer:d de slag hernieuwd, ,doch het hoofdtooneel van den

,krijg hebben we to z;oeken, daar waar Von Hindenburg zijn aanval deed.Van zijn optreden will het, afhangen, of het geheele Russische leger, in

15

Grootvorst NICOLAAS, opperbevel-

ber van het Russische Leger.

- 234 —

zijn verbindingen met Warschau bedreigid, gedwongien zou w,orden ander-maal den terugtocht door bet verWoeste Polen naar den Middien-Weich-sell be aanvaarden, dan, we al of zij zich dicht bij grenzen konden staandehouden en Misschien nog ver!cler do ordringen.

Al daidelijk scheen von Hindenburg veel ,success te zullen heb-ben. Reeds idien laden November overwon hij in een geveicht bij Wlo-clayek de Russische voortioepen, die echter den volgenden daig, na,versterkingen be hebben ontvangen, andermaal den strijd a,anbonden om

den vijandelijken opmarsch be vertragen en hem tie idwingen 'zijn ge-heele imachit te ontplooien. ,Ook th Moesiten z'e den terugtocht aan-vaarden, iwaarbij een 1500 krijgsgevangenen in handen. !der Duitsc;herst viel.De Russen vielen op hun hoofdmacht

in die omgeving van Kutno terug.

Den Mden November J4w1a.',m, hettot belangrijke gevechten, zooiwelbij laatstgenoemde plaatisi ails tenNoorden via nIden Weichsel bij Lipno.Zooals verWachten, beUaardenDuitschers' met ihun overmacht ookhirer in beide gevallen overwin-ning. Bij Lipno, waar de wederzijd-

sche troepen Diet zoo belangrijk wa-ren, was )cle beteekenis( niet 'zoo , bij-zonder 'groot, te Meer waar Idle Rus-

sen w'eldra vokloencle versterkin-gen konden zenaen en dus den -ver-deren opmarsch hunner, vijan4enstuiten. De slag bij Kutno ilaaren-tegen NAtka.,s belangrijker. Daar ,streedde hoofamacht van von Hindenburgtegen troepen, die (die Rus-sen gebieicl hadden. Duizendenkrijgsgevangenen vielen hirer in ;han-

den [der overwj.nnaars. Geheel Duitschland feest. Deze bealis-sende overwinning reaidie, toch [het land voor een Russ,tischen inval enmen meende reerds, dat weildra tan den geheelen tegetnstara ider Rus-sen een einde ,gemaalt ou zijn. En Wer zeker z:ou dezle , ziege. frier Duitschewiapenen geweldige gevolgen met zich mieldiegebracht hebben, ;ads hunvijanden niet van Warschau en N ovo-'Gregoriefsk uit groote reserve-afdeelingen hadden kunnen ontbied en.

De -verslagen Russische corpsen trok'ken ,zich terug naar de Bszura,in de buurt van Lowicz' en Lecsni ca. Bij dien terugtocht en 'de ac,Ivtier-volging der Dui.tschers, gebeurde den laatsten !een buitenkansje. Gene-

raal baron von Korff, commandant van Warschau en vermoedelijk ook

— 235 —

opperbevellhebber der Russische troepen in dit gebi ed, begaf zich, niets

vermoeden:de, in eeen auto naar Ku tno. Hij had blijkbaar nog Been be-lied-It van de ontruiming dier plaats door izijn troepen ontvangen. Zoo

gera,akte hij te midden van de rui terij, die voor het Duitscheuitdraafde. E en poging om nog te ontsnappen mislukte en zoo werd hij

met zijn !adjudant als krijgsgevange n naar Thorn gevoerld.

Tegelijkertijd kwam en ook Dui tsche troepen oprukk en van de

Warthe en riethitten zich tegen Lod z. En terwijl aa Russell zoowel .dezie

plaats ;als het reeds bovengenoemIde Lowicz bardnekkig verdedigden,om in het bezit van de hoacTspoorlijn tie blijven, moesten zee Lecsnicaen Orlof, aa,n de Westelijkle bocht van de Czura gelegen, ontruim_en en

dus terugvallen op ,e,en rechtle : Lowicz Strijkow Sgierz —Lodz; en

verder naar het Zuid-Westen. Zelfs konden ize zich ook Idaar nog net

geheel laiandhaven en vielen in 1de 2de en 3;d ie plats genosemidie steam

in handen der Duitschers. Terwijl dus ,Duitschers de spoorlijn. tus-

schen Lowicz ;en Lodz in. ,liun bezit hadden, trachitten ook verder

beide plaatsen te scheiiden. Zoow:el van StrijkoW en Sgierz, als van Sie-

rad% uit trachtten z,e Iaatstgenoem de stud geheel te omlsingelen en dusdaar staande Russische liegereo rpsen geva,ngen te nemen. De Rus-

sen, die intusischen aanzienlijk ver sterkt waxen, weerden zich geducnt,

waardoor het plan veriideld -werd. Toch iwerden ,hun bezuidenLodz ;doorgebroken en kon even ste rke legermacht ten ,0 os ten van Lodz

-verschijnen. Voordat doze echter .gebruik van fit v oordeel had kunn en

maken, verschenen groote reiserve-a fideelingen tegenover hen uit he c,Oosten, terwij1 ,a chter hen het Bus sische geveghtsfront zich weer sloot.Zoo idreignde dit leger geheel. te w orden omsingeld en dus zelf in de

val te worden gevangen, idie voor den vijand gelegd was. De efenrigemogfehjkheid om te ontsna,ppen lag in leen oprnarsch naar het Noorden,om via. Brzeziny zich te vereenigen met de troepen bij Zgierz en Strij-kow. Dit g:elukte hen ten slate Da uiterst bl oedige gevecliten en odder

groote verliez en.Under deze troepen beyond zich ook ,een res erve-gardecorps. Een

()Meier, tot de 3,de divisie daar-van behoorende. ,heeft een beschrijving

van den moeilijken strijd gegeven. Hij vertelt, hoe .zijn nadat

men ten Zuid-Westen van Lodz door den vijand heengebroken was,

den 20.sten November bevel ,ontving den vijand ten 0 osten van die stad.

aan te vallen en, het kostte wat klet wilde, terug werpen. Den vol-gender' morgen vroeg begaf men zich op mane'''. in iNoord-Oostelijke

Hating, reont tegen .een snerpenden wind in. De 'clivisien was in twee

kolonnes verdeeld, die ,evenwijdig aan elkaar oprukten.

Spoedig twend uit alle richtingen ide nabijheid van den vija,nd ge-rapportterd, nit het Noorden, Let Oosten en het Zuiden. Under die , om-

standigheden werd de nacilyt door gebraeht, onder seiherp wacht h ou-

den, 'zonder bemoeilijkt te Worden. Nauwelijks evenwel begon de vol-

— 236 —

gende dag aan to breiken., of aan alle kanten donderde het vijancle-lijke geschut. Terwip een brigade front inaaaade naar het Noord-Oos-ften, de ,m;arschrichting, moest een anidere :zich ver (dedigen tegen vijan-

den, die nit het Noiord-Westen van Lodz kwam oprukken. Dear tus-

schon in .st.o6d de cavallerie, die verhinideren mioest, dat de twee deelender divisie gescheiden weraen. Doze was echter blootgestelid aan eenregen van kartetsen, 'zoodat de ruiners hun taak ten slotite (moiesten opgeven.

Duitsche landstorm-soldaat in sch apenvacht, teneinde bestand to zijn

teen den Poolschen winter.g

Die aanvoerider der divisie, generaal van Litizithan, kreeg geen tijiding meervan de naar het Nooxa-Westen strijidenide brigade, wiaarvan hot Iaat-ste bericht was, clat hij tegen ,een overmachtigen vijand in een straat-gevecht gewikkeld was binnen bet dorp And;respol. Van een reading:aer brigade wordt in het verhaal nit gerept, 24:oodat we moOten aan-nemen, dat hij geheel vernieitigd of gevangen genomen werid.

'Meer naar het Zuiden stree:c1"de rest van het corps en ook andere lai_

— 237 —

visies, maar overal was de vijanfd in aantal de baas en overal kireigdeeen omisingeling. Naarmate het donklerider nami het govaar toe,steeds dichter bij kwami het Rus:si Rohe geschut, alle omligigenide dor-pen stoniden in lichte laaie. Een p ogenblik scheen de krijgskans to zul-

len keeren. Een regiment grenadiers bestormide een van die half vier-brande elorpen en bereikit9 de eerste huizen. „Het dorp is gentomien",word gelmielld, Maar het bileek slechts een gedeette te zijn, :dat bovendienweldra weer verloren ging. Eerst limit in den avond, tegen elf uur,iziweeg fiet geschut en konden doodelijk vermoeide troepen eenige

rust genieten.Van alle bataillons kwamen rap pollen over de positie en bij heklicht

van een paar Itaarsen beraaldslaagiden de samengekomen generaals en

stafofficieren. Het Meek eon uiterst kritiek geval te zijn: mien was ge-heeJ omisingeld. Het diuurde lane, vooridat een besluit genoimien was,

doch toen luitlide het, icat -het leger zich mieer samenitrekkon moesti, ornverlieen aan te vullien, doch )(Ian met alle macht zilch werpen zou op

den vijand in heit Noorden en zoo idoorbreken. Hot gold, er op of er

ander, of de reading van tenminste een gedeelte, of doo icl, of gevangen-

schap voor alien.Het plan weft]. evenwel filet u itgevoerid. Waarschijnlijk waren be-

richten ingekomen, die die onnlogelijkheid deden ithzien ,en na nauwe-

lijkis twee uur rust brak het - Leger op, oina, den terugtocht naar hetWesten te aanvaarden. Bijna imoie deloos en in qieptreurige stelmiming,

March eerden de uitgeputtie Mansell amen voort, onder een gierenIclionstorm, terwij1 het hard vroor. De vijaind bald den terugtocht niet op-

gemerkt, zboiclat men de duistlernis zegenicle.Het noel van den marsch was het riviertje Minsga. Als ;men plat

wist te passeeren, dan z;ou men meer gevrijWaarid zijn teg:en vijlan.-

den in het Oosten, wier flankaanva I non bij den marsch mar het Noor-

den, want daarheen :zou mien toch mioeten o]n redding te vinden, be

'duchten had. Dank - ziij de ,cluisternis world ide rivier bereikt, waattoie diefroepen grootendeels over het veld gemarcheerd haidden, iclaar 'wage

en kianonnen den sitraatwieg noodig hadden. Urenlang stroomden wa-

gens, geschut, ruiterij en infanterie over de , brag. Hot werd `daarbij licht,

en de Russen, die inimiididels den aitocht beimerkt hadOen, begonnen depram, die trachtte te ontsnappen, opnieuw aan to vallen. Voorhands

koniclien zee alleen iets biereiken met hun zrwaar geschut, doch ;dot , was al

erg genoeg, want op de dichte mensichenimassa, hadiden de klartetisen

een geweldige uitwerking. Toon die vijand ,zelf naiderde, werden hemitroepen met artillerie tegemoet gezionden, die er in slaagden hiefrni op

een afstand te houlden. Om! 12 uur 's imildidags was het grooltistie ge-

deelte van het leger over .de brug. Maar wat tmoest -Wen gebeuren?Men was nog steeds oimisingeld. In het Oosten gedekt door de op den

anderen never gebleven werd marsch nu in NoordelijkOf

— 238 —

richtin:g voortgezet. Spoedig evenwel stuitte men op geschut en geweer-vuur nit ,een bosch, :Waarin zich, ,een Russische aldeeling beyond. Te-rugkeeren was onmogelijk, men inioest dus tot allen prijs het boschveroveren en den \talk" verslaan. De 3cle ga,,rde-dviisie en het gebeele25ste corps werden tot -die tank aangeweizen. Terw:ij1 de artilleriiei hetwoud ion:der vuur nam, iondernam die infanterie, zonder ceen schot tolossen (de patronenvoorraad was: b ijna uitgeput) een stormaanval op deloopgraven aan den rand van het bosch en slaiagde er in ze te neimen,maar boviendien, dank zij him overmacht, daar die Russen geen stieun

In Oost-Pruisen. — Requisitie van lastdieren.

van die andere omringende corpsen ontvingen, een groot aantal gevan-genen te maken.

De we;; was dus 'weer vrij, maar al spoodig Meek, dat dit niet heelver was. Men naderde den 'spoorweg, die Lodz verbindt met de hopfd-lijn van Warscnau over Petrikau naar Ozentochowa. W rist -men dien te pas-seeren, dan kon er kans op rectaing iijn. Ook - dit geschiedde niet -Zon-der strijd. Alweer, moest mien stormloopen, ,vVaarbij de generaals z'elf

voorop gingen. Na. een verwoeden -weierstand moesten de Russen af-

trekken en konden 0:e Duitschers eenigen tijd uitbliazen, n.l. van zevenuur 's avoniclis tot jets Ian middernach t. Langer rusten Was onmogelijk, daar

anders de vijand gelegenheid kreeg hen van alle kanten aan te vallen.

— 243 —

baar voor de wacthtposten, voldoende ievenwel, om hen te bewegen ,even stilhun makkers te waarscbuwen. Spoedig weriden dan heel flauw donkere

strepen zichtbaar, deiaanvalslinie. Nog ,clichberbij werlden daarin de schai-

duwachtige gedaanten te onderscheiden van de gebogen. voortsluipendemannen. Alles ziwijgt- nog, ook de verdedigers lossen gem schot. 1Viaar

daar °peens, dai aanvaller is op een honderid tal passen genaderd, klinkteen luid „Gera, Oera", en 4e donkere massa zet zich sneller in bewe-

ging. Dan flitst hot 'lit aide geweren in de loopgraaf en khetteren deschoten. Voile aanvallers ,worden getroffen, de anfderen werpen 'zich ter

Russische infanterie achter dekking.

aarde om het vuren te beantwoorden en dan weer een paw . passim te

naderen. De voorste linie wordt , van nabij door een t!weeide en een *ride

gevolgd. De afstand iwordt, steeds geringer ,en weldra, storm ide igeheele

bende, onder luid geschreeuw, de bajorketten geveld, op de verdedigersann. Velen vallen, maar hun -151aatsen worden door de a.chteraankomen-den ingenomen. Daar zijn ze vlak bij. E'en oogenblik schijnt het, of de

Oostenrijkers als -verlamd zijn, maar als dan eersten door het staal dervijandelijke bajonetten gedood word en, is [die vre,es, de verbijstering, ge-

weken. zucht tot zelfbehoud maakt van de lafste een held, geeft

— 244 —

den ziwakste kracht. E'en vreeselijk hanidgemeen volgt met de bajonet-ten, geweerkolven en sabels, vriend en vijanid valt door en over ,elkaar.De aanvallers krilgen telkens nieuwe manschappen in de plaats van hen,die gevallen Ze Maiken izich reeds ,meester van de mitrailleurs, die

te imididen van de schennutseling nutteloos Ze zijn reeds zoo goieidoverwinnaars, miaar daiar op eens klinken stemtaen en luid roepenide

stormt een reserve-afdeeling den benarden veridedigiers te hulp. De aan-vallers, niet wetend hoeveel nieuwe vijanden tegenover hen staan, aar-zelen. Dat beteekent hun nederlaag, want van die enkfele oolgenblik-

ken wordt gebruik geMaalld door een spontanen tegenaanval. Ze wifklenen sneller clan. zee 'gekoimen zijn verlawijnen!ze weer in (deis de toeleg cruislukti. Een anider misschien den volgeniden nacht,tullen ze hier of op een ander punt gelukkiger zijn.

Weldra evenwel verflauwide de Russische aanval tegen Kraklaru., de,toestand in het Nooridien Cmaakte het verz ienden van versterikingien daar-

been noodzakelijk en daardoor verzwakte hun leger voor de vesting.Von Hindenburg was n.l. w eer een nieuw offensief begonnen

over de geheele linie tegenover Lo wict, Lodz en Petrikow. Terwiji ver-sterkingen gezioniden weridien awn von Mackensen, marcheerde hij zielfMO het nieuwgevormide leger op Lodz en Petri'kbw aan. De eerst-genoemde dier tWee steden stood reeds geaurende eenige idagen Mootaian de granaten Icier Duitschers bij Sgierz, waarldoor ree(cis een gewel-

dige verwoesting aa,ngericlit was.Voor den sterken idruk van het nieuwe leger moesten de Riussen tot

in de on:mildidelliike nabijheiid, der st wijken, terwij I ook hun vooruit-geschoven Noordeliike vleu,gel zich na,a,r Lowicz en de beneiden Bzura

moest terugtrekken. Al heviger wer den de aanvallen op hun stellingen,die wielidra van het Noorden tot het Zuiiden door een halven cirkel vanvijandelijke batterijen en loopigraven oinaringd waren. Een groote poging

wend nog geidaan ioinai de Duitschers terug te werpen. Versterkingen uithet Zuiden, dus verkregen door leen Noordwaartsche versehuiving vaneen gedeelte der troepen op het front Karpathen—Cizentochowa, ruktenop om den vijanid bij Lod:z, in de rechterflank aan tie tasten. Hun streven

ithrenwel was vergeefsch, want yoor ze z)oover konden komien, 'kwamen ze

in geveeht inlet Duitsche corpsen, die gezegde flank moesten biescher-Imen, en werden teruggieslagen.

Toren besloten de Rumen de gevaarlijike stellingen bij Lodz, prijs te

geven. Nadat ,ze een ,,deel der vooyraden, die niet Imedegenomien koinidenworiden, vernielfd hacilden, trokken geleid elijik hun troepen af, terwijil

voorloopig de loopgraven bezel bleven en het kanon bleef bulideren.'s Nachts echter, toes beiide partij en het strijden gestaakt hadden, oim-

dat imen onmogelijk een doel -voior het vuren :kon vinden, verliet O ie Rus-

sische achterhoede zijn stellingen en trok de hooficlimaclit achterna, 'het.

geschu,t ,miedevoereniae.

— 245 —

Den volgenden naioryen, den 7den December, verwondericlen izich de

Duitschers over het uitblijven van de vijanidelijk le, kanonschoten, als ant-

woord op .die hunner eigen kanonn en. Patrouilles sloven nader, vontlenloopgraven en staid, verlaten, slechts etteliik'e koz,a,kken gel;o:ppeerden nogdoor de straten en weken, onder het losse,n van enkele schoiten., voor

de Duitschers naar het Oosten. Dag en lang was er anal de stafct ten hevig-ste gestreden... In Duitschlana werd verwacht het bericht van een grooteoverwinning, waarvan de inflame h et gevolg eau zijn, zooidat, toen z,on-der imeer de tijding ckfwani, dat Lo drd bezet was, er allerlei verhalen

van vijandelijike verliezen bij, gefan taseerd weriden door de oorliogscor-

Het doortrekken van Russ ische troepen to Warschau.

respondeaten, idoor het groote pub' iek telfs. Ietwat teleurstellend moest

plus werken ide spoedig bekera geworden, waarheild,, ,er in het ge-

heel niet was gestreden, die vijand clus geen verliezien gelegen had en

hij zich slechts eenige kiloimtetiers y e rder mar het Oosten teruggertrokiken

!had op ,sterkie, reeks van tie wren gereed gemaaikke stellingen, die on-

geveer liepen van den Weichsel ben o,orden Lowicz, langs d ieze sstaid., over

Petrikow en vender langs boven -Pilica, waarbij ,zieh dan het reeds

boven beschreven froInt in Kraatau aansloolt.Het Meek de volgenkle dagen, dat Ide nieuwe Russische stellingen

good gekozen waxen, want ally as nvallen, die de Duitschers er began

ondlernamen, werden geheel. afgieslagen, 'zoodat de Russen gelegenheiakregen van tijd tot tijid, tot een tegenaanval over te, gaa,n, waarbij zewel geen overwinningen behaalden, miaar toch bewerkten, cat - de Duit-sche opmarson tot stilstand kwam. Niet door een frontaanval, maar al-leen door omtrekking van de vleuge is was verder sucoes te verwachten.In het Noorden werid :daartoe wel een zwakke poging gedaan, in ver-band met den opmarsch der Duits chers op den Noorfdelijken °ever van.Oen..Weichsel, en gel voornamelijk langs den Spoorlijn Mlaiwa—Novo-Gre-goriefsk—Warschau. Wel maakte d it oprukken aanvan:kelijk vorderingen

en kwam.en de Duitschers zelf bijna halverwege tusscihen de beide eerst-

genoemde plaatsen, miaar, then 'de Russen hier hun troven meer isa-naengetrokken had,den en uit de vesting versterkt, moesten ze weersnel den terugtocht aanvaariden naar de nabijheifd der greens. Nog Noor-delijker 1Di:even voortaurend de Rus sen de aa,nvallers en drongen ze, zij

het ook uiterst langzaaml, steeds v erder door in het meereagebied.In het Zuiden was lde toestand4 anders. Daarstonid,en, zooals we

zagen, de Russen om;streeks den tij d, Idat zij Lodz ontruimden voorKrakau en drongen ze in stee!cts gro over aantal de Karpathen '400r en

Hongarije binnen. Heti was nu in dit cgebietd dat getracht ,werd, enaa,nvankelijk met succes, hun -front om ,te trekken. ,Reeds den Wen en7den December verinadden de ,Rus sen, dat ze aanvallen "der Duitschiersbezuiden Krakau had:den afgeslagen. Er was ieen Duitsch le,gercorpsden Oostenrijkers te hulip gezonden en gezamenlijk hadden .zij i ,getracnt

de Russen terug te ;c1ringen, met "h et bovenstaande resultaat.

Spoedig evenwel herniewlden z e hun pogingen en met veel talrijkertroepenmacht. Dagen lang woed4e , ,een geweldige slag bij Limanovo, die

over het aJgemeen niet gunstig vo or de Russen daar ze hunvoorste linies moesten ontruimen, ,bijv. Wieliczka. Daarbij bled hetevenwel niet. Zeer talrijke . ,Oostenr ijksche afdeelingen wierpen zion op

de Russen in Hongarije •en idreven ze naar de passen terug. Doch Iclittwas nog .slechts de voor,hoefd,e van een veel grootere macht. Deze 'wierpden vijand nit het ,gebergite en rukte op met een dubbel doel. In 4e leerste

plaats de omlsingeling van den Russischen linkervleugel bij Sandec ,en

in de tweeide, het ontzet van Przemysl, wa,arvan de bezetting doorkrachtige uitvallen naar het Zuiden en Westen da,artoe naIefdlawerkte.

Wel werden die uitvallen afgeslagen en ook de ionatrek(kenide bewie-ging verhinderd, maar het resultaat was toch zeer belangrijk. Bocihnia,Sandec, Grybow, Dukla, Sanak en Lisko weriden !dojos de Russen ont-ruimd, ziooidat hun 'front zich hier in Galicie voortaan uitstrekte van

uitnaonding der Dunajec in den Weichsel tot bezuiden Tarnow; van-daar in een flauw ge[13.ogen lijn ye r:der lan,gs den voet van het ,gebergte.Daar evenwel hielden ze, stand en ,sloegen alle verdiere iaanvallen af.

Het gevolg evenwel was, dat voortaan hun troepen aan de boven-Pilica blootgesteld waren aan flankaanvallen nit het Zuiden, terwij1

— 247 —

ook de linie langs het gebergte niet veilig was, daar ide vijand steeds

meerdere troepen door de , passen zou kunnen zenden. Daarom weld dolor 'tRussische legerbestuur andermaal besloten tot een meer achterwaartscheverplaatsing van het gevecihtsfront in Polen, waardoor en meeridere veil-

ontstond, en bovenldien iafdeelingen zouden vrijkomen cplm naar

Galicie te worden gezoniden, iom den vijand daar tot ,staan te brengen.Het optreden van Duitschersi en Oostenrijkers bij Krakau en in de

Karpathen, had idus een zeer belangrijk resultaat opgeleverd, n.l. deverhindering van een zeer nabij geachte insluiting van genoemide ves-

Russische artillerie aan den Bzura,

ting en het verder terugidrijven der Russen van de grenzen van Silezie,izoodat edit belangrijke Duitsche gr ondgebied voorloopig geen gevaarmeer liep van een Russischen inval. Het was ,dus cen zeer groot suc-ces. Doch verder strekte (het zich niet uit. Het Russische leger was

niet verslagen en kon opnieuw weer stand bied,en, zonder zelfs izuch on-der bescherming Ider forten van W arschau belhoeven terug te trekken.Het bezette n.l. in Polen nieuwe stellingen langs beneden-Bzura,Rawka en Nida,. Tusschen beide la, tstgenoemde rivieren liep het frontongeveer over 'Opocsno.

De sterkte bier stellingen, het slechte weer en de uitputting der

— 248 —

troepen maakten nu, dat ,00k hier de ,krijg tmeer en m.eier het karaktei

van een vestingoorlog ging asannemen, waarbij de .zware artillerie 1:11

hoogste woord voert en infanteriegevechten slechts van tijd tot tiN voor-komen. Teich deiden de Duitsch.ers aan Bzura en Rawka de Oostenrij-kers aan. de Niicla herhaaldelijk p °gingen over die rivieren te komen.

Hier en daair geIukfte het hun dain ook workelijk, zij het onder zware

verliezen. Op den Oostelijkien oever versterkten ze zich da,n, opal tie _ge-

legenertijd meerdere troepen over te brengen en verder voorwaart,s opte rukken. Het was echoer uiterst imbeitijk om de verbiniding met die

vooruitgeschoven posten te bewareri, daar de oevers of hoog en steil zijn,

of 'over een bree,de strook uiterst moerassig. Het gevolg daarvan was

dat ze Clikfwijts aan zich .zelf moes ten -woriden overgetaten ien ;dan door

een groote overmacht werden emsingeld en vernietig(d. Vooral aan de

Bzura en de Niicla werden 'zookloende uiterst bloedige gevechten gelevera.

Opp, het einde van 1914 was Oan ook de toestankl in hookizaak zoogeworden, clat Mlle voornitgeschoven posities ider twee verbonaienen zilchI-midden m!oeten teru,gtrekken. In het Noorden waren Russen en Duit-schers beurten de aanvallers, winder dat het gevechtsfrent gewij-zigd werid, teywiji ,aan 'de NiCla de eersten de overhanid begonnen te!krijgen op de Oostenrijikers en icle plaatsen Wislica en Pniczef weerheroverden, ja 'zeds op verschillen de plaatsen vasten voet wisten te

krijgen op den Westelijken loaver.Onderwij I. waren de Russische legers, na, het tot staan brengen van

den Oostenriikschen aanval. in Gall ciè en de Karpathen, ooh-' weer eenvoorwaartsche beweging begonnen, mot het gevolg, dat hun tegensta-n-ders teruggeworpen wenden, eerst naar de passer' en daarna, Izielfs totde tegenovergestel4e belling. Aileen in het Oosten bleven aain 1/41,e

Galicische zijde zich han:clhaven, doch door het bezdt van de pa,ssen be-

zuiden Tarnow, haid:den de Russen hun leger in twee deelen gescheliden.Boveddien moesten 0.ostenrij kers den geheelen Westelijken oever

van den Dunajec ontruimen, Izooidat d,e kansen voor Cie Russen guns,tig

stonden 'um' weer naar Kraikau op Ve rukken. Dal slit voorh,anids nog

niet, geschiedide is to vorktaren doer de nu,tteloosheiid daarvan, lzeolang

in Polen bun legers nog niet naar bit Weston konden opmarcheeren.Eerst als het gevechtsfront, zich weer van de Nilda, naar de Pilica Ikon

verplaaitsen, was er kans op slimes bij Kraikau,.Het jaar 1914 eindigde duis ook in het Oosten idezielfide wijzie

in het Westen. Reusachtige legers stonden op een -.Lang front tegenover

elkaar en hielden ,elkaar vrijwel in evenwicht. In talloozo klenie dage-lijksche gevechten trachtten ,zie elk aar of to matten, doch eerst wan-neer de niet strenge, maar regen en nnaioidgerriike winter ton ,einde was,

ikon gerekend woriden op belangrijke gebe-urtenissen.

HOOFDSTUK XI.

Oostenrikik tegen Servie in 1914.

Zooals we ons ,herinneren, was reelds den 28s:ten Juli de oorlogs-toestand tusschen beide ,staten ingetreden, naidat de inobilisatie reeds

van te voren begonnen was, terwiji ruim een week later Montenegro zichbij Servie voegde. De toorlogsverklaringen tusschen Duitschland, en Oos-tenriik eenerzijd's en Ruslanid,, Frankrijk en Engeland aniderzijds hadden

onmiddellijk tengevolge, dat de bet eekenis van den eerstbegonnen_ krijgzoo vermindertd.e. Oostenrijk ,moest zijn hoofclmacht zoo snel mogelijk in.Galicie opstellen en ,imon .slechts betrakeliik ,geringe strijidkrachten te-gen Servie in ,het veld, zenden. Toch schenen ook die nog rum volfdoen-

om de Balkanstaat met zijn miniatuur-bondgenoot, beiide nog niethersteld van de verliezen in de oor logen tegen Turkije en daarna tegenBulgarije geleden, te verpletteren. Toen n.l. de troepen-concentratie

omstreeks den 101clen Augustus voltooid was, ,stonden .niet minder dan

51/2 legercorps', ,eltki uit Brie divisies bestaande, in het grensgebieid. Eendaarv:an, het 164e, hield voor de eene, helft Serajewo, Bosnie's hoof4-,'staet. bezet mogelijke ,oproeren te voorkoMen, terwijl 4e anfdere helft

zich tegen Montenegro richtte. Er bleven dus 4 1/2 corps tegen Serviebeschikbaar, n.l. het 4de, 13de, 15de, de helft van het 7de, twee di-Visies van het 8ste en een van het Side tie sullen een paacht uitmaklendeVan 250.000 a 300.000 man. Bovendien was als grenswacht nog eensterike landstormibrigade aanwezig.

Het Servische leger, gat we op ,een sterkte van 200.000 a 250.000Iman ,kunnen stellen, 3e Ban of landstorm niet meide gerOkend,

werd gemobiliseera en sanaengetrokken in het binnenlanid bij. de stadjesPalanika, Arangelovatiz' en Lazarevatz, alien op 40 a 50 K.M. Zuidwaarts

van Belgra:do gelegen. Di't was een zuiver defensieve stelling, vooral be-rekend tegen een aanval van uit het Noorden over ,BeigraJdo. Evenwell,

daar oak van uit het Westen een aanval ,zou kunnen komen, was deplaats :zoo gekozen, dat het geheele leger vrij snel daarheen verplaatst

Ikon wiorden, terwijl iDovendien kleinere afdeelingen al dadelijk naar Va-

ljevo en Ushitza, de einidpunten van de twee ,uit het centrum naar ide

West grens leidende spoorwegen, ,gez onden waren.16

Be verdediging der grenzen was overgelaten aan troepen van den3den ban, geholpen door vrijwilligers, de zoogenaaanide comitadzji's, en

enkele Heine troepjes van het ieigenlijke leggier.Van den !slag der oorlogsverklaring laf tro skken afideelingen van

weerskanten over de door de rivieren Donau, San en Drina gevoriode

— 251 —

grenzen, a:Helen van Oostenrijksche zijde werden er tusschen 29 Juli en11 Augustus niet, na;inder iclan achttien van dergelijke tochtendernomen. Het doel was natuurlijik het vernielen van telegraaldradienen bruggen, zooials die van Seinlin naar Belgrado, die door de Ser-

viers opgeblaze:n wend, en tevens het verrichten van verkenningen.Eersft dein 12iden Augustus beg onnen ern:Alger noinderneMingen, n.].

de Oostenrijkers gingen toff een algemeenen inval in Servie over, tothet uitvoeren d-u.s Idler straf-expeditie. Tegen de verwachting, o.ai. ge-Nvekt door ide telkeas weer herhaalde beschieting van Belgra1do, had

deze inval plaats in het Noord-Westen, van Schabats aan de San totLiubovia, aan de Drina.

Het ikostte den Oostenrijkers 8lechts ,geringe m;oeite lam' de lzwakke

grensbewalking te verdriiven,,, alleen bij Schabats werid, nogal scherp ge-vochten, waarbij ook al weer allerlei berichten inkwamen over franc-

tireurs, ja, zelfs van schietend,e en bommenwerpende vrouwen en kin:die-ren. Verschillende pontionbruiggen werden gelegrd en nog ,op denzelfden

en den volgen(d(n dag bereWte het invalsleger, d,ivisien, O_Us 160.000

a 180.000 man ster i.E.r, den Servisch en oever en bezette het reeids genoem-

de Schabats. Uit dew opstelling der Oostenrijkers Meek, dat hun °erste

doel was die stad Valjevo, een belangrijk strategisch punt in het

Noord-Westen van Servie.Woiwode Putnik, de Servische op,perbevelhebber, klon nu zijn leger

van de verzanaellplaatsen taken oprukken, zonder gevaar te loopen,de Oostenr4kers Idian .00rs'pronkelijk verwachten weg izouden v,otigen. IDaar-bij richt-be hij het, voornaaMste deel zijner troepen naar het gebied vanhet riviertje de Ja4ar, waariangs de beisite weg het, moeitijkle berg-

achltige terrein naar Valjevo loopt, de resf !zk)nd) hij tegen de Oosten-rip(ers in Schabats. Het, aantal dezier troepen 'zat vrijwel gelijad ,aandat hunner vijan:clen geweest ,z,ijn.

Te beginnen met den 14iclien Augus[tus begun de ,opmarsch ,der Oos-

tenrijkers, die in twee legers verde eld waren. Het ,eerste en sterksteru)ktei met een breed front tusschen Lesjaitza en Liubovia, op -fangs deriviertjes Jadar en Lesjnitza, door de (ketenen der Tisjer en Iverak-ber-gen, terwijI de rechtervleugel door ,het bergterrein bezuidende Jaidar vooirwaarts drong. De reeds teruggeweken Servische, grens-troepen, retireerden al vechtenide, in afwachting dat de beloofde ver-sterkingen zouden aankomen.

Het tweeide leger, idat Schabats als uitgangspunt had, vertrock 'la-

ter en had tot taafk in Zuildi-Oostetijkle richting te marcheeren en zilch

met het andere te vereenigen. Duch Coen gedurentde den laden idfe voor-hoede en den 16den de hoolicl(macht van het Servische leger tegenoverhen :kwam te s'taan, werd, blijkbaar het oorspronke[ijke plan gewijzigd.

Het iSchabats leger .ziou, ,een belangrijk cleel der Serviers bezig houden-de, niet ver voortdringen en alleen zorgen voeling te houden met het

— 252 —

andere leger, plat dan in de richti ng van Valjevo een ,omitrekkende be-

weging zou maken.De Serviers gingen al spoedig tot een tegenaanval over en slaagden

er dan 16d.en en 17den in de Oos tenrijkers tot dicht orlkler Schabats

terug te Bring-en ten met hun ruiterij , zelfs den weg te bereiken, die doze

plaats met Lesjnitza yerbindt. Hiei door hakiden zee de verbinding tusschen beide legers ,hun.ner tegensta riders verbToken. Wel weriden ze ,Spoe-

dig weer teruggeworipen, =war het had toch dit resUltaat, dat het 2de

Oostenrijk:sche leger sleclits lonvoldoenide met het. Iste kon samenwerken.

Dit laatste had ,geiclurende de twee genoeinde dagen `vrij belangrijke

Nroorideelen behaal id, zoowel in het centrum als en yooral op de rech-1

terflank. Daarna even.wel ,wistende Serviers het gevaar van am;,

getrokken te woxiden te stuiten,door nieuw aangekomen verster-ikingen ,zenden naar hun linker-

Vleugel en in het gebied der ge-noeimIde rivieren Wit ;ki-achtigetegenaanvallen over te gaan. Daax-bij hadden ze het voordeel, clat hetgedwongen achterbliiven der Oos-

tenriikers, die van Schabats uitimioesten oprukken, de linkerflank

van idoor de Tsjerbergen oprqkken-de vijanden, aan een aanval uit he tNoorden Moot stekle. Deze bleefdan ookniet nit en had tengevolge,diat reeds den 18den. Augustus de

Oostenrijkers took hier werden te-ru,ggedreven. Ten Zuiden van deJ,aidar hadden deze eenig ter-rein gewonnen, maar nekierlaag

in genoe,micle bergen, zich den. 19den voortzette, begon zich dien dagaan het geheele front mede te deelen, zoodat het geheele eerste Oos-tenrijksche leger naar fde Drina teruggedreven werd en ,den 21sten dierivier weer overtrok, AM{ zilch 'op eigen gebied in veiligheiid te stellen.

Ondertusschen bleef bij Schabats cle striA .nog onbeslist. De Oos-tenriikers hadden 'van Ae stad een vesting gemaiall4 en. dioor tegenaan-Vallen hielden ze ,hu,n vijaniden op eerbiedigen afsta0d, ,totdat de $er-viers door bovenbesproiken over winning hun troepen ,in het Noor-den konden versterken en vooral eenige stuikken. zwaar -,belegeringsge-,schut wisten aan te voeren. Then werd een langer oponthould van de tal-rijke tmacht in een betrekkelijk kleine ruimite te gevaarlijk en clen24sten Augustus troikken !zie weer trug over de ,Sau. Hun achterhoeide

Getneraa1 RADOMIR PUTNIK, chef van

den Servischen Genertalien Ste.

— 253 —

werd daarna in den narn iididwg van denzelfiden dag eveneens verdroven.De eerste straf-expeditie was bus imislukt en .voorloopig uitgesteld, zoo

luididen de Oostenrijksche berichten, die tot, pp den huidigen ,dag denterugtocht voorstellen als een strategische beweging, die niettegenstaande

een volklonaen overwinning, ,noodig geworiden was do ,or ,de ,ontwikke lingvan de gebeurtenissen in Galicie. Inderdaad werden later, ,zooals we

gezien hebben, troepen van de Servische grens daarheen gezonden,dock angeveer den ;20sten Augustus kon daarvan nog geen sprake zijn,daar toen juist ale zegetocht van von Dankl en von Auffenburg in Rus-land een aanvang nalm.

leer 'zeker was het voor de Oos!tenrijkers een nederiaag, al was het,niet zoo volkomen. ,als 'de Serviers het voorstelden, in wier officieeleberichten gesproken. w,ordt, over de Oostenrijksche verliezen, die 6 a 8000

,dooden, 30.000 gewonden, 4000 gevangenen, 46)kanonnen, 30 mitrailleurs

enz. zouden bedragen hebben, terwiji. 'zij zelf slechts 3000 gesneuvelden en

15000 gewonden te betreure,n zbuiden hebben.Waarschijniijk werd door Oostenrijk onmiddellijk het .besluit genol-

men, tuchtiging icier Serviers tot een gelegener ,tijd uit te stellen.

De troepen, die ,voar het verijdelen 'van Servische invallen overbodig

wren, werden daaroim2 (naar gezanden en streclen, zooals we -ge-

tien hebben, flaercle in Pe onals{treken van Lenalperg. De ,vo,ornaamste taak van

het in het Zuiden achtergebleVen leger was idus (het verdedigen der gren.

zen. Nu inaaet id at evenwel niet ZOO opgevat warden, idat, geen aanvallen

meer ondernomen werrlen.Zoo bijiv. in de 1ste helft, van September ontwikkelden zich ;eigen-

aardige gebeurtenissen. In ide eerste plaats trokken Servische afdeelingenop verschillende plaatsen over de Sau en bezette-n. verschille,nde Hon-gaarsche sta;djes, zooals Klenak en Mitrowitze. ,wer-den ze daar ,door de Oostenrijksche troepen aangevallen, idoch om hengeheel te verdrijve,n, onidernami een sterke legermacht een gelijktijdigeninval in Servie en wel in het Zuid en bij Liubovia. Het dpel idaarModewas een bedreiging tegen Valjewo en daardoor de Serviers to dwingenalle be:schikbare troepen daarheen te ,zenden. Het onna*lidellijk gevolg

was dan oak', dat de Servisch,e tro epen in Hongarije aan hun lot woes.

ten overgelaten warden en daaroba , al spoedig naar eigen gropfdgebiedte-,ruggejaagd weriden, waarna, de Oostenrijkers ieveneen:s het land. hunner

vijanden out ruinaiden.Beide gebeurtenissen waren siechts weinig belangrijk, zoodat we er

niet verder op behoeven in te gaan en we Volstaan 'kunnen met ,oloo te

imerken, dat zoowel ide Servisclie a is de Oostenrijksche verhalen overde door hun tegenstanders gele,den verliezen op zijn minst schromelijk

overdreven zijn.Ev'enrain had veel te beteekenen een kart daarna iondernoimen inval

der Serviers in het Z-uiden. van Bosnia, waarbij z'e Visegrad bezetten en

— 254 —

tevens eenigszins samenwerikten met de Montenegrijnen. Waarschijnlijkhadiden we hier in hoofdzaak met ongeregelde troepen, ComitaJdzji's, te

doen, waaxidioor verklaard wordt hoe :telkens de berichten inkwamen,Idatze reeds in die buurt van Serajewo stonden,izio,nidler'dat er pok maar eenigs-

zins belangrijke gevechten geleverd werden. Het warren echte plunder-tochten, waardoor de hoofdstad van ,Bosnie niet in gevaar gebracht werd.

In het elude van Septeimber welt], nog eens ,een inval over ide Studoor de Serviers ondernoMen en konden ze anfdermaal Semlin, de Oos-tenrijksche stad tegenover Belgraiclo, bezetten, ma,ar oak clitm.aal was hetvan kart en duur en _moesten ze zich spoedig weer terugtrekken. Kortoim,gedurende dezen tijd bleven beide part:lien een in hoofdzaak verdedigende

Gezi .c .ht ap Belgrado ., de hoofistad van Servie aan de Donau.

bouding in acht nomen, -waarbii Ide ,Oositenriikers er naar streefden 'met,zoo weinig mogelijk troepm hun land te besChermen en de Serviershen juist trachtten te dwingen een groote macht tegen hen op de been

te 'louden. Dat laatste doet te bereiken, niet, op grooterschaat invallen in Ilosnie of Hongarije ondernamen, klan verklaarld war-den idoor hun betreIkkelijk gering aantal, ya,ardoor ze of sterk in deminderheid Louden zijn, daidelijk al hun reserves in het vuurmoeten brengen. In beide gevallen ziou een eindneiderlaiag het gevolg

roekeloosheid geweest

Deze toestand bleef de geIleele Octobermaand voorticluren, evenwelgeleidelijk aan kwam, er toch eenige ,wijziging. In de tweede helft n.l, be-gonnen de Oostenriii ners hun -Leger _tangs de Servische grenzen iaanimer-

--255 —

kelijk te versterk-en. Ge'deeltelijk bereikten ;zee dat door afdeelingen, dietot d.usver langs Italiaansche grens gestaan hadlden, te vervangen

'door landsitorina, en :ze zelf near Bosnie over te brengen. Verder ,kionicIen

daarvoor allerlei pas iafgerichite mans chappen ,gebruikt worden. OmStreeks

1 Noveimber was dan ,00rk; een legerinachf van 300.000 man tegen Serviesamengetroikken, ,inlet een groot artilleriepark nit 500 stukken geschut

besitaande. Daarimeide Lou het iongelukkige lanclje getuchtigicl worden,ja, geheel veroverd, ineenicle mien. Het Servische lager, slecht van

adles voorzien was, 'e,n in getalsterikte veel geringer, you zich in geen

geva' Jiang :kunnen. verdedigen.Maar, 'vat kon 'de Oostenrijkers gegeven hebben, de vroe-

ger ,aangenomen afwachtende ng fe veran!deren in ideze nieuwe?

De strijd tegen Ruslang: stond toc h ,niet zoo gunstig, dat IdaarMedegeen rekening meer behoefte gehou den te woriden. Afgezien van de wen-schelijkheid opai te:genover Ide Sla,vische en van Servische sympathieenverdachte bewoners der Donaumbnarchie het prestige, idat -vertorendreigcle te gaan door het Ongestraft blijven der Serviers, te herstellen,

kan ,een verklaring gezocht woriden in de Omistanidigheid, dat Idle Hon-

garen er op iaandrongen. Deze toch gijn felle vijanden van Servie en hun

invloed, in het rijk was voorticlurend toenemende. Heti_zat Iclus yen:abode-

lijk ;de Hongaarsche regeering geweest ,zijn, die het met kracht ter hand

nemen van den Servischen oorlog heeft 400rge&even.

Hoe ,het 'zij, de Gostenrijksehe iegers lbegonnen omstreeks den lsten

November cheit ,offensief. Terwij I een, gedeelte hunner het Zuiiden van Bos-

nie, ,speciaal Visegraid,, .zuiverde van vijaniden, trachtten an(dere afdee-lingen Sau en die Drina te pass eeren, evenals den ieersten keer tus-

schen Schabats en Liubovia. De Serviers, die khans mot een sterkeknacht langs hun grenzen lagen en ,zich vooral in het lage terrein, deMatchva, dat den uitersten Noord-Westhoeik van hun land' vorlmit,

verschanst baididen, boden een 'wanhOpigen_':tmegenstand, doch imoesten

f ()Oaten, Oat hun vijaniden tusschen Loznitza en Liubovia vasten voet

kregen iin de bergen la,ngs` de grens-rivier op Servisch grondgebied.

Dittmaakte een verdere verdediging (der grenzen nutteloos en zelfs

gevaarlijk, izoo0at het Servische IegercomMariido besloot tot een terug-

tocht naa-„r nieuwe stellingen en wc1 naar de linie Obrenovatz, Lazar).-

vats, Valjewo en Ushitiza, ,c1,u_,s lona het gebied waar eerste Oosten-

rijksehe inval gestuit Wp„5, prij ste ge ven. wijst vooral op den grootenenlist :van dezen aanval, die de Serviers iclwong al dadelijk een belang-rijk ;deel van hun land tie ontruim en. Vrijwel ongehiniderid klonden debeide ,vleugets der Serviers, n.l. de ,Noordelijkie, bestaande nit de troe-pen ,nit Schabats en de Matchva, enide Zuideliike, die nit de in Bosnie bin-

nengevallen afdeelingen bestond, hun 1/4terugtoclit, respeetievelijk op La-

zarovats en Ushitza volbrengen. In. beide gevallen toch kon achter-

hoede !den vijand Wog aan de grenzen ophouden..

— 256 —

Anders was het evenwel in het centrum gesteld. Daar thong dehoofdimacht der Oostenrijlkers een veal zwakker Servisch leger voor zichuit en dreiglde dit geheel te vernietigen. Van een ongehinderclen terug-tocht was geen sprake. Telkens moest halt gehouden woriden, onai devervolgers op een afstand te hourien. Gevechten bij Zavlalka, bij Petskaen bij Kamenitza werden gelerverid. In Ole drie gevallen ikontden beidepartij en zich overwinnaar noemen. De OosItenrijkers, ,o tmdat ze ten slotteden vijand konden terugwerpen, de Serviers, oimidat zee er in slaag,isden

den Oostenrijkschen oilpimtairsch zooN7eel inatogelijk s tie vertragen, izoodat ze ingoede "wide, izonder al te groote verliezen in kanonnen en materiaal, de

De beroemde Tgorniagora, tug:61-m ViTpasar en Antivari in 't Balkangehergte.

bev'olen nieuwe Otellingen konden innemen. Daarbij werden de Serviersgeholpen door het bergachtige terrein zonder wegen, waar in November

de sneeuw reeds in dikke lagen alles bedekt. In dergelijke oMstandig-heden heeft fide verdediger v eel voor boven den aanvaller en het

wel daaraan te wijten gewetest Rijn, dat de OostenrijIkers zoo wei-nig Voortvarendheidi toonden bij hun v:ervolging.

Zoo, kwatmi het, dit met een verlie8 van slechts enkele duizenden-aan gevangenen en een twintigtal ka,nonnen, het Servische leger zichterugtrekken loon op ide bovengenoemde linie en wel aan den rechteroever

Van rivier (de Kolubara.

Otraisitreeks half November ontwikkelde zich daarna op dit nieuwe

— 257 —

front een serie getvechten, die vier schillende fdagen duurden, en waarbij

under de meest iongunstige om_standigehden, te milcl,den van mocider en

sneeuw, gestreden werfcl,. Ook thorns kwaim. , het voordeel langzamerhanid

aan de zijide van de Oostenrij fksche overmacht, !die zich yoornamelijk in

hun centrum deed, gelden. Het gevolg daarvan was, dat reeds omstreek'sden 20sten November Valjewio, dat reeds een paar malen hat onbereik-bare doel burner poigingen geweesit was, door hen bezet ikon woriden,

waarna Lazaxevats en Obrenovats spoadig violgiden.De Serviers bleven zich verdedigen op de bergruggen, die evenwijdig

met de Kolubara loopen, n.l. 1VIaljen en de Suvobor-bergen, t,erwi-j1ze oak Belgrado ien Ushitza, de beginpunten van de twee voornaamste

slaoorwegen des landls, bleven be:zet houden.Van toen af aan ging het Gostenrijksche krijgsplan steeds vaster

vorm aannamen. -hun 1 inkervleugel weinig energiek optrad

en de Servische stellingen wel aan viel, loch niet ,onhouldbare wijze,

begon hun centrulm ,en hun rechter vleugel een onweerstaanbare voor-

uitgaande beweging. Het doel van het centrubal was' het - verdriiyen derServiers uit de reeds genoeimde be rgen., waarna het !zilch moest meester

Imaken van Milanovats en !opdringen in de richting van Kragujevats, waar

rzich het Servische arsenaal beyond. De rechterVleugel moest ,ondertus-schen zich (meester maken van Us Laza, daarna oprufkken langs den

spoorweg door het Morawadal,,omzoo den terugtocht der Serviers naarNisj onmogelijk te maken. Voor het slagen van dit plan was een snelle

opmarsch noodzakelijk, terwijl - de weinig actieve iinkeryleugel moest

'yerhinderen, dat een duel der tegen over hen staande Servische aftdeelin-

gen de anderen in het Zuiden te hulp kwam.Den 25sien November konden de Oostenrijkers de begeeride bergkete-

nen bezetten en twee dagen later v iel Ushitza in hun handen. De

reateryleugel kreeg het nu gamak kelijk, .kon .zijn marsch langs goede

wegen yoortzetten, 'zoodat hij snel vorderide. Achtereenyolgens werden

Poshega en de hoogten ten Westen ,van Tschatschak bezet. Van dezelaatste plaats loopt elen balangrijike weg naar Valjewo. Hadden de Gos-

tenrijkers ,eenmaal dien in hun bezi t, dan. Lou het :verder yoortdringen

nog veel gernaikkelijker n. Hun tegenstanders bleven echter in Tschat-schak' en het Noordelijker gelegen 1VElanovats harnekkig stand houide,n,terwij1 vandaar af hun linie zich uitstrekte tot aan Belgrado. Dit

lange gevechtsfront ,koniden Le eve nwel niet handhaven. Hun troepen-

aantal was daartoe te gering en der het , grootste gevaar in het Zui-

den dreigde, hes -loot het SerVische legerbevel de hoofidstaid prijs te geven

en terug te trek:ken langs: de spoor lijnen naar Aranjelovats . en Palankla.

Het, front werd hieridoor aanzienlijk korter en .zoodoenide kwaimen sterke

afdeelingen vrij, die langs genoemde wegen flaw het centruM geoznidenwerden.

Het eerste gevolg was, dat de 0o0tenriikers Lich konden ,meester

— 258 —

maken van Belgrado, hetgeen op den 2den December geschiedde, juistop den verjaariclag der troonsbestijging van 'den ouden keizer Frans. Grote

feestvreugde verwekte tijding hiervan in Weenen .en Buda-Pest. Gene-raal Potiorek, de Oostenrijksche opp erbevelhebber, werd begiftigid meteen voornaane riidiclierorde. Men meende reel& fat Servie zich geheel opgenade of ,ongenaide ,zou naioeten ov ergeven.

Evenwel er gebeuride geheel lets anders. De iziegevierenclie Oosten-rijIkers, die van Belgrado naar het Zuiden oprukten, weridien spoedigtot staan gebracht, terwip_ de over winn.aars der Maljen en Suvobor-ber-gen Met steeds grooter mOeitilltheden te kaimipen kregen. Kanonnen enlegertreinen bleven Imeerenkleels in de ,sneeuw of die Iniodder stek ien, zoo-

dat ze dien op(miarsch niet klonden vervolgen. ,Weldra halcliden de injmild-dels yersterkte Serviers nog stechts een uitgeputte infanteriOrnet weinig

licht berggeschut tegenover zich. Nog eenimaal m[oesten ze hier den 2(clenDece!mber jets achteruitwijklen, toen ide Oos itenrijkers inlet hun laiatste

aanvalskracht ;den Ruiclinik-bergrug bes ltomnkien. Daarna evenwel keel-de

de krijg'skans. Woiwope Putnik gaf den 3c7en December bevel aan gene-

raal 1Vlishitckt, die het centrufnal aanvoerde, tot een algeimieenen aanval.Ruilrial van geschut voorzien, overstelpte ,hij de verraste Oostenrijklersimet granaten. De Oostentijksche in fanterie then voor het eerst

den steun van hun eigen sgeschut, en werd geheel geldielmioraliseeid, .zoo-

dat, toep Serviers in stiorbalaanval ,naderldien, hun vijanden op de viuchtsloegen. Wel trachtten de lofficieren hun Imanschappen telkens weer to

reorganiseeren, rnaar voordat ,kulks .gereed was, {zaten (die Serviers hen

al weer op het lijf. &ifs een paging omi op de Suvobor-bergen, waar ze

eindelijk voor het ceerst weer geholpen ,werden ,door het daar acliterge-bleven ge'schut, stand -be houiclien, was vergeefsch. Het vuur -van 'de over-winning had den Serviers alle verInoeidheid doen vergeten. Met, eengeweldige geestdrift bestormden zee de Isftellingen der uitgeputte en reed's

geidemoraliseerde vijanclen en veroverden ze die een na den ander.Na Z:es dagen strijidien haciden ze het centrum van den reeiclis' zoo, ver

doorgeidrongen vijand teruggeworpen tot achter Valjewo, 'Welke ipilaats 'den

8sten Deceanber weer bevrijid werid. Vele 'duitendien gevangenen, hetgrootste gedeelte van de artillerie en de trein fder Oostenrijklsehe calm-

sen, waren in bun handen gevallen. En dat was' nog niet geheele

yang hunner overwinning. Het -vijandelijk Leger was bovenidien in twee,heiften gesplitst. Het centrutin n.l, had zich tijiclens de overhaaste vluchtin twee groepen verdeelid, waarvan de eene in Noordelijke richtingnaar de Sau terugweek en de andere mar het Westen, naar de Drinh,viuchtte. De viucht idezier laatsten &elide zich eveneens wede aan deOosltenrijksche rechtervleugel, die gevaar liep geheel te worden afgesne-

den. Op denzelf :den dag,tclat Valjewo door die Serviers' bezet word, k'on-

den +ze ook reeds weer bezit neimen van Ushitoa en nog een paar dagenlater was de laatste vijana nit did gebied verictreven en over de Drina

— 259 —

gevlucht, behalve de tien4uizencien, die dood in de sneeuw lager, ofgewond daarin een iellendigen doold yonder', of als 'krijgsgevangenen denweg n,aar Nisj hadiden ingeslagen.

Ondertusschen stone in het Noorden nog een talrijik Oostenrijkschleger, bes'taand euit, den oorspronkelijken linkervleugel, die nog , ionover-

wonnen was, en de hierheen vfilehtende geldeelten van het Cientrubl. Van

Valjewo uit wercl ;'dat, laatste gedeelte 'krachtig door Ide Serviers ach-tervolgid. Te vergeefs zionicllen de Oostenrijkiers een sterke reserve-afdee-ling uit Obrenowats te hap; ,00k deze werld onder den voet geloopen

De , Montenegrijiische greAsvesiting Virpazax aan '1 meier van Skutari,

alvorens ze aan de vluehtelingen den tijd verschaft had zich te her-

stellen.Snel naderiden nu de Serviers ooik de Nooridc-Wesitgrens, Mlle vija,n-

den voor izieh uit(ar ji vend, dock ,00ki .rnarcheerden Wet, overmacht inde richting van Belgraiclo. Het Oostenrijklsche leger, dat hier tegenover

hen stond, had aJ na, nederiaa,g Icier overigen bevel Out-

vangen terug trekken. Op de heuvels be,zuiden hoofdstadhet ten si_otfte den 13id,en Deceimber nog 'tot een laati gten slag en Coen oak'die verloren volgden de Oositenrij iksehe troepen hier bun leger-trein, die reeds gedeeltelijk over de rivier gevoerd was. In idien vroegeninalorgen van Iden 15{den werd (de b rug .door het Servische gesehut ver-nield, tzooidat hun a,chterhoede • ich '13.oest ioyergeven en. weldra ruikte

— 260 —

de eerste patrouille der overwinnaars hun hoofdstaid opnieuw binnen,bijna op den voet gevoIgki door den sadden :koning Peter en gefvolg. En daar then ook reeds Schabatz en de Mateliva weer heroverdwaren, kon de vreugde der Serviers volmaakt zijn : hun land,, dat ver-loren geschenen had, was weer ge heel van vijanden geZuivercl.

Een schitteread, leger van 300.000 man was Zes'wel iken to voren den

strijd begonnen. Duizienkden 'en duizenden waren reeklis i in de eerste we-ken gedood of gewond, of ziek ge worden. Toen ktwanal Elie ranap,, waar-,

bij onge'veer 100.000 cman verloren ging aan doojden, gewonden en ge-vangenen. Ben geweldige oorlogsbu aan kanonnen, naitrailleurs, geese=

ren, paarden en v oertuigen viel den Serviers in han-

den. Ternauwernooid de helft van het trotsche een ongeordende,

havelooze massa, bereikte den vaderland.schen grond weer.Servie was voor de eerste maa niden absoluut veilig en skim zilch tier-

stellen van de eveneens zware verliezen.

HOOFDSTUK XII..

De krijgsbedrijven ter Zee in 1914 en in de eerstewaken van 1915.

Was te land het tooneel- der kr ijgsbeidriiven groot, veel uitgestrek7-ter, ja reusachtig was dat Arlan sden zeeporlog„ zo,odat we hier nog meergenoodzaakt zijn de stof te verdeel en. Al ,dadelijk dringt •zich een ver-

deeling in twee onderdeelen Haar vo,ren. Terwiji n.l. in de Europeeschewateren, Noordzee, Oostzee en Mi4dellandsche zee de vloten der sterk-ste partijen, die der zwakkere in de havens opigesloten. 12.iel,den en in

verband daarmede een oorlog geVoer4 werd met mijnversperringen, on-derzeeers en torpe4ofjagers, een nieuw soort krijg dus, speelde zich op degrofote wereldoceanen. e.en ,00rlogsbedrijf af, dat ineer aan den ouderwet7schen zeeoorlog herinnerde. Ein daar laatstganoemide gebeurtenissen vOOrhot elude van de hier te behandelen periode grootenicleols eindigden,kunn.en zij gevoeglijk hat eerst behandelid worden.

Tom de oforlog uitiorak, bevonden izich e.en aantal Dultsche oorlogs-schepen over den geheele aarldboldeun verspreid. Afgezfien van enklele kléi-nere, die tot -de verdediging van de lk!usten der kolonien dienst ',deden,

waren het de groote pantsera&uisers: Gneisenau en Scharnhorst, meteen inhoud van 11600 ton, een snel-heid van 22 1/2 knoop, een bomanning

Ivan 765 koppen en een bewapening van 8 stukken van 20 1/2 c.M.., 6 van.15 c.M., een twintigtal kleinere kanonnen en 4 lanceerbuizen voor tor-pedo's. Beide schepen waren eerst sedert 1909 in dienst, behoorden dustot ide nieuwere biofcle(mis der Duitsc he vlooft. Verider . een. .aantalgepantserde kruisers, meestal m;et een inhoud van ruinat 3000 tonnen enbewapend met k'anonnen. van 10 1/4 c.M. Het warren de El.mid.e.n„ de Karls-ruhe, de Leipzig, de Ntirnberg, de Dresden, de Koningsberg, da Sitrass.burg en de, -Breimlen, Diet nog een kleiner ,en wider schip, de Geier.Ten slate bevonden fzich ook op zee huipkruisers als de Kaiser Wil-helm de Grosse, de Cap Trafalgar en de Kronprinz Wilhethat.

De taak van deze schepten was een veelomvattende. In de ,efersteplaats moosten ,ze zoo veel mogelijkde Duitsche .k:olonien en hantlels-pschepen beschermen, de laatsten door zee Haar veilige havens to bren-gen. Doch da,ar dit grootendeels ,ondoenlijk zou blijken, wegens de over-

— 262 —

ma,chtt der vijanaen, trad vomit naar voren het tweede geldeettener teak: het nomen en vernielen van vijandelijke handels,schepen, het

banabardeeren van havens en het verbreken van telegraafkabels. Daar-

-263—

bij imoesiten ize zooveel mogelijk ,ontmoetingen met vijanaelijke oorlog,s-

schepen vermijden, tcleze een gemakkeliike prooi konidFen zijn.Engelsche, Fra,nsche en J,apansche schepen begonnen natuurlijik da-

delijk ja.clit op hen tie maken. Aanvankelijk 'met weinig ,succes,

dam- het imoeilijk was' tie viniclen en ideze, vervolgers, b,ovenidien in de

eerste plaats hun eigen kolonien, handelsschepen en ttroepentransporten

h,adiden bescherfilifen.

ZOO, kw,aiml het, dat; 1de eierste oorlo,gsimaanden slechts berichten

inikwamen van Duitsche successen, bes,taande in het Vercmeestleren van

Imeerendeels Engelsche koopivaariders. Vooral de Emden en de Kalsruheimaakten !zilch in oi*icht vericliensteliik. Het feerstgenqelmlcle schip

tradi op in ae Inclische, wateren en bemiachtigide in ice golf van. Benga-

l:en men twintigtal 'schepen, had. tzelfs die stoutim(oedigheid die Engelsch-

Inidische haven Malaras te, bombardeeren. De tweede oorlogsboldie)ca ki,uistein den Atlantischen Oceaan en in West-Indie en naimyveinig nainder ban-

delsv,aartuigen voor zijn rekiening,. Groot was ,daaricloor de ,schade, diezij aan hun vijanden •toebrachten, geideeItelijk ook, )doordatr de vracht-

priizen hooger werden en (de levensmiddelen, die vooral Engeland uit

den vreerm(de betrela, ,aanmerkelijk in prijs stegen. De genoimen schepienwerd.en in id,en gronid geboord, Caikwips nadat hun iciolenvo ,orraaid, en le-

vensOaididelen geheel of gedeeltelijk waren overgeladen in het ° pew's-

schip of ,zijn geleideschepen.Het, schijnt ons verwooderlijk, d at een..zoo aantal Duitsche oor-

logsboiderais zooveel kfon, verricliten. Het wordt evenwel als

we ons gewelidige uitgestrektheid der wereldzeeen voorstellen pn hetgroote aantal ook der Eingelscne k oopy,aarders, idat die ,ocea,nen bevaart.

Wear toch inalbeisten d,e ikapers gezocht worden? ,Eerst eenige dagen nahet vernielien van een hanidelsschip kregen de Engelsche autoriteitendaarvan bericht. Ze wis:ten dan, dat het Ikapersehip zich pp idien. 1c14turnii

een bepaalde pla,at,s bevongen maar lkoniden natuurlijk inlet we-

ten, waarheen het zich begeven had.Zorgvuldig vellmleiden de Buitschers de nabijheildr van die 'Engel-

sche oorlogsboideinals en van stations voor draajcilooze telegrafie en als(ze al een enkielen keer in de: nabijheid van (een der laatste kwamen, dantoch was er tijd genoieg Ona! voor (eon vijand ter plaatse kon verschij-nen, er weer honidergen kiloimeters van verwijderid te 'zijn.

De En_gelschen Moesten bovendien zorgen, dat niet een hunner oor-

logsschepen wend aangev,allen dolor een islterkeren vijand, .zoloidiat de

vervolging steeds verschillenide boOemis in elkaars nabijheid. mOesItentreden. Verglier had Engeiand zijn v loot noodig voor het begeleKen vande trans.portschepen troepen van Indie naar Europe en ten slateip3,1oesit Duitsche hanfdel geheel s;topgezet worden. Eerst daarna koner ged,acht woraen met, groote xn,a,cht tegen de Duitsche oorlogs-schepen op te treden.

= 64 —

Toch geschiedde er in Augustus en September reeds het een en ander.In de eerste plaats wend den 27sten Augustus de Duitsche hulpikruiser

Kaiser Wilhelm, der Grosse, e'en mailboot van 14000 ton, bewape,nd met

10 kleine kanonnen en met een snelheid van 22 knoopen, verrast door

het kleinere Engelsche oorlogssehip Highflyer, dat evenwelals eigenlijkeoorlogsbodem veel zwaarclier bewapend en boveniclien gepantserd was.De Duitscher was juist beizig in v olle zee kolen te laden uit een twee-,

tal vrachtbooten en ,kon daaricloor aiet ,spoedig genoeg wegfkamen, om

door zijn grootere snethei;cT te ontsnappen. Na eon Dort gevecht werd hijdan ook in den grond :geboord, waarbij de bemanning [door de kolen-schepen gered wertli en aain land gebracht op 'de dichtsbiiiiinde trust,de Westkust van Afrika, in welks onavididellijke nabijheid het geivecht

had plaats gevonden.Den 14den September had, eveneens in :den Atlantisc'hen Oceaan, niet

'Or van de Oostklust , van Zuid-Aimerika, een gevecht plaats tus,schen deCal-mania, een Engelsche, en de 'Cap Trafalgar, een Duitsche hulplktui-ser, een gelij[ke strijd (this. Eivenwe 1 waren de Engelschen gelukkiger in

het treffen Van hun noel, (clan hun vijan:den, izooldat na, een kort, ge-

'vecht er in slaagden (de Cap Trafalgar tot iziniken te brengen. Het Ulna-

sche .ko -lenschip, ;dat in (de nabijheid was, reale de beimanning en kon

ontsnappen, Saar 'Carmjania door de naidering (van een Diuitsch oor-

logsschip gedwongen was ijlings de plaats te verlaten.

In denzelficlen tij ,c1 de, e1c11 .de kleine en oude Engelsche kruiser -Pew

gas-us een aadval op Pax-es-Salaam, de haven van de Duitsche kolonie

Oost.Afri ika, (vernielde het station vo,or ,dr aad 1 o oze telegrafie, heit: drijf-

dok en een kanonneerboOt, fcle MOwe. Evenwel toen hij den 20sten inZanzibar, een Engelsche haven in dezelfde streek lag en de bornanninghoz* was de 'machines en stoomketels schoon waken, (verscheenseling de Duitsche !kruiser Konigsberg en taikelde Oen Engelschiman

zoo toe, dat, -op het strand gezet imoest warden en plus voorlowig,

^nnsschien Ivoor g oed, onbruikbaar was.Ondertusschen was in West.Indie nog 'die Duitsche hulpikrui-

ser Makomannia in den grond geboord en had de Engelsche ikruiserCumberland in Gamer oen leen Duitsche ika,nonneerboot en negen kaap-

vaarders bemachtigld. Daartegenover stond, dat do groote Duitsche krui-

sers Scharnhorst en Gneisena,u een .bozoelk brachten ,aan de -Fransche

kolo,nie Tahiti, in de Australiscne archipel, en de hoot,dstad P:apeetabombardeerden en een ,kanonneerboot in den ,gronici hoorden.

Verder bereikite werkzaamhe id van tde „Elmden" :zijn toppunt in

het einde van October, tom !den DultsChe .kruiser vermomicl, op, reede

van Penang, een Engelsch-Indische haven ten Noorden van Singapore,

Verscheen. Door een vierden schoorsteen en de Japansche vlag, had hijhot uiterlijk van een oorlogsschip van die nation,aliteit gekregen en kon(laarvoor voorbij de torpiedobooten komen, die op de buitenreede kruis-

— 265 —

ten en zoo de haven naderen, waar een kleine Russische kruiser,Sjemtsjug en een Fransche torpedojager lagen. De bemanning van dieschepen vertoefde grootendeels aan land en de beide vaartuigen warenvrijwel weerloos, toen de „Emden" eensklaps het vuur opende en ze weldradoor het aivuren van torpedo's in den grond boorde. Voordat deEngelsche torpedobooten volkomen wisten, wat er gebeurd was, had deDuitsche kruiser weer zee gekozen en verwijderde zich met groote snel-heid. Men moet respect hebben voor den moed en voortvarendheid vanden commandant kapitein Karl von Muller en zijn bemanning, waaron-der rich Qok -een aantal reservisten bevonden van het Duitsche leger,

De Duitsche kruiser „Emden".

die Duitschlancl niet meer hadden kunnen bereiken.

Evenwel begon nu het erode van de loopbaan der „Emden" ten_aderen: honden kwamen het wild op het spoor. Onder die hondenbehoorden twee groote Australische kruisers, de Sydney en de Melbourne.

Den Men November ontvingen die van het station voor draadlooze te-

legrafie op de Cocoseilanden het bericht, dat een vreenid oorlogsschipzich in de nabijheid van de haven ophield. Onmiddellijk kreeg de Syd-ney, die zich op ongeveer 50 a 60 K.M. afstand van genoemde eilandjesbeyond, bevel daarheen te stoomen en een paar uur later kregen de op-varen.den de kust in het zicht en ontdekten tevens de schoorsteenenvan de „Emden." Deze had een landingsdivisie naar den oval gezon-

17

De commandant van de „Emden", kapi-tein Karl von Muller.

— 266 —

den om het gezegde station te vernielen en tevens een telegraafkabeldoor te kappen. In afwachting totdat dit geschied zou zijn, kruiste hetschip vergezeld van een kolenboot, in de nabijheid. Toen het Australischeoorlogsschip naderde, begreep kapitein von Muller, dat 't vruchteloos zouzijn een poging tot ontsnappen te Moen, daar deze vijand een grooteresnelheid had. Hij maakte zich dus gereed tot den strijd en opende hetvuur op den aanvaller. Hoewel de Duitsche granaten eenige malendoel troffen, waardoor een paar kanonnen der Sydney onbruikbaar ge-

maakt werden, was het een te ongelijke strijd. Het veel zwaardere ge-schut van den Australier had al spoedig de „Emden" reddeloos ge-schoten, zoodat het schip dreigde te zinken. Terwijl toen steeds nieuwe

salvo's den Duitscher troffen, richtte

de commandant den Steven naarde kust en liet zijn schip op het

strand loopen. .Ongeveer anderhalfuur had het ,gevecht geduurd. DeSydney liet zijn nu machteloozenvijand in den steek, om de vluchtendekolenboot te achtervolgen. Dochtoen deze ingehaald was opende debemanning de luiken en verliet hetschip, dat spoedig zonk. De schip-breukelingen werden gered, waarna

men naar de Emden terugkeerde,die thans de Witte vlag had uitge-stoken. Uit vrees voor ale mogelijkenabijheid van de Konigsberg werd

echter tot -den volgenden morgengewacht met het reddingswerk. On-dertusschen was de landingsbrigadeer in ,geslaagd, met een schoener,de Ayesha, te ontsnappen, (na eenlangen zwerftocht landden ze ein-

deli* op de kust van Arable, dus op Turksch gebied). Toen de red-dingsbooten van de Sydney de Emden bereikten, was het een treurige

boel. Een groot deel der bemanning was dood of gewond. De gewondenen ook de ongekwetsten, waaronder den commandant, werden aan boordvan den overwinnaar en naar Colombo gebracht. Kapitein VonMuller behield zijn idegen en zijn gedrag werd ook in de Engelsche

bladen ten hoogste geroemd.De Konigsberg, die men in de nabijheid gewaand had, vertoefde

in idenzelfden tijid op een geheel andere pleats, namelijk op de Afri-kaansche kust, waar hij door een Engelsch oorlogsschip ontdekt

werd. Om aan de vervolging te ontkomen voer het den mond van

een rivicr binnen, waarvan ale Engelschen den uitgang afsloten dooreen tweetal Duitsche kolenbooten in het vaarwater te later zinken.Daarna werd •de ligplaats van de Konigsberg verkend en het schipeenigen tijd beschoten, tot het voor goed onbruikbaar geworden was. De

Engelschen lieten het vervolgens rustig, waar het zich op Duitsch be-

bled beyond.Onderwij1 hadden de Duitsche schepen in den Australischen archipel

en den Grooten Oceaan de wijk genomen naar de kust van Chili. Ze had-den zich ,daarbij tot een stork eskader van vijf schepen, de Scharnhorst,de Gneisenau, de Nurnberg, de Leipzig en de Dresden, vereenigd, naar

het schijnt, zonder plat de Engelsche autoriteiten er van op de hoogte

waren. Tenminste een veel zwakkere Engelsche macht volgde het daar,n.l. de Good Hope, de Monmouth en de kleine kruiser Glasgow.

Op de kust van Chili, bij Coronel, kwam het den 2clen Novembertot een ontmoeting, waarbij de Duitsehers het voordeel van het aantal

en de zwaarte van het geschut ha,dden, wat door het volgende verge-

lijkend staatje duidelijk wordt:Duitsch eskader onder admiraal von Spec:

gebouwd gr. in tonnen hoofdbewapening

GneisenauDresden

NiirnbergLeipzig

stukken van 21, 12 -van 15 en

30 van 101/2 c.M.Engelsch eskader onder admiraal Craddock:

14.100 2 stukken van 22.7, 16 van 15 c.M.

9.800 14 „ 15 c.M.4.800 2 stukken van 15, 10 van 10 c.M.

28.700 2 ,) van 22.7, 32 van 15 en 10van 10 e.M.

De Duitschers overtroffen bus hun tegenstanders in tonnenmaatmet ongeveer 5000 ton. Hun zwaar geschut, de 16 kanonnen van 21 c.M.,had slechts twee Engelsche kanonnen van i ets zwaarder kaliber tegen-over zich, terwijl ze bovendien driemaal zooveel lichte kanonnen beza-tcn. Alleen in het midden-kaliber waren de Engelschen met hun 32 stuk-

ken de baas boven de 12 Duitsche. Evenwel, het is in den oorlog terzee tot nu toe steeds gebleken, het zwaarste geschut geeft den door-slag, zoodat de uitslag van slit gevecht niet twijfelaehtig kon zijn. Hetschijnt een onverantwoordelijke daad van de Engelsche admiraliteit tezijn geweest, om zulk een zwakke macht tegenover den sterkeren vijandte stellen, doch het wordt eenigszins verklaard, doordat het sedert be-kend geworden is, fat het Engelsche slagscliip Canopus, met zeer z-waar

1906 091907

19061905

Totaal

Scharnhorst 1906-09 8 stukken van 21, 6 van 15 c.M.11.60011.600 8

3.6003.4503.250

33.500 16

,, 6 „

10 stukken van 101/2 C.M.

1010

Good Hope 1901

Monmouth 1901Glasgow

1909Totaal

— 268 —

geschut bewapend, op weg was om de vloot te versterken, doch te laatkwarn om in het gevecht in te grijpen.

De zeeslag dan .had plaats op eenigen afstand van de Chileenschekust, op de hoogte van de havens Coronel en Valparaiso. De tweegroote Duitsche schepen richtten zich tegen hun Engelsche gelijken,terwijl de kleinere de Glasgow aanvielen. Alleen de zware kanonnenkonden op den grooten afstand waarop gestreden werd, schade van betee-kenis toebrengen, zoodat weldra de beide Engelschen zeer gehavend wer-den. De Monmouth was spoedig zoo lek als een zeef en zonk, terwijl

zijn bemanning tot het laatste oogenblik bleef doorvuren en geheelmet het schip naar de diepte ging. De Good Hope slaagde er intusschenin zich vrij te waken en de Glasgow te hulp te komen, die het zwaar

te verantwoorden had. Achtervolgd door de Duitschers, trachtten ze

de, haven van Coronel te bereiken, doch ingehaald, bleef de GoodHope achter, om het andere schip in de gelegenheid te stellen zichte redden. Aan;gevallen door de geheele Duitsche macht, werd ook deGood Hope weldra reddeloos geschoten, doch slaagide er in in de nabij-heid der kust te komen, zoodat een Teel der bemanning zich kon red-den, want van Duitsche zijde werd geen poging daartoe gedaan. Hetschip evenwel was verloren. De Glasgow bereikte de haven van Coro-nel, waar hij zijn schade trachtte te herstellen, terwijl de Leipzig ende Dresden hem verhinderden uit te varen. Het schijnt evenwel, datdeze later weggetrokken zijn, terwijl de regeering van Chili geen ter-men vond het Engelsche schip te interneeren, zooals door de Ameri-kaansche terzelfder tijd wel geschiedde met, de Geier, het kleine Duit-sche oorlogsscheepje, dat in Honoloeloe Dinnen.geloopen was. Later ten-minste zien we de Glasgow andermaal in strijd met ide Duitsche sche-pen, die na den slag de haven van Valparaiso binnengevallen waren,om eenige schade te herstellen, le-vensmiddelen en steenkolen in te ne-men, ona daarna weer zee te kiezen en nieuwe aanvallers of te slaan.

Want het was te verwachten, dat de Engelsche admiraliteit het er nietbij zou laten zitten.

Gedurende de maand November zetten van alle kanten Engelscheen Japansche oorlogsboclems koers naar het Zuiden van Zuid-Amerika.Het bericht van de nadering van die Japansche slagschepen en dedrie Australische kruisers, zal waarschijnlijk de Duitschers er toe ge-bracht hebben om de .Chileensche wateren te verlaten, waardoor deGlasgow kon ontsnappen, en te trachtten om de Zuidspits van Zuid-_Amerika heen, in den Atlantischen Oceaan te komen en dan naar Duitsch-land te stevenen.

loodoende ontkwamen zij veilig aan de overmacht der vervolgers, wier

sterkte wel onbekend was, maar door de aanwezigheid van slagkruisers,bewapend met kanonnen van 28 en 30 c.M., zou de uitslag van een ont-moeting met hen, een ramp voor het Duitsche eskader heteekend heb-

— 269 —

ben. Loch ook in de Atlantische Oceaan was het voor hen onvoilig. Waar-schijnlijk was aidmiraal von Spee er van op do hoogto, (dlit de Glasgowen de Canopus met inogelijk nog een pally Engelsche gepantserde krui-sers zich bevoniden bij de Falklands eilaniden. Doze eilanldengroep is eenEngeMsche bezitting en heat in Port Stanley een uitstekende haven,

die al's kolenstation ationst duet eti waar zich tevens een inrichting be-

Den iduikbaot op patroullevaart.

vinidt voor idlraalloozo telegra fie. Vermoredelijk hold de Duitsche com-

iniandant het plan opgevat aim te licn. in de hoop ;die door zijn over-

ari:acht te verslaan, alle marine-inricl ytingel , op de eilanidien to ver-

nietigen en zich to voorzien van stcenkolen voor zijn verderen tocht.

Evenwel, wat hij iiiet wist, was, Idat eon tweetal groote Engelsche

— 270 —

slagkruisers van de nieuwste en zwaarste snort in het geheim Enge-land hadden verlaten met bestemming naar de Falklandseilanden, omzich daar te vereenigen met de schepen, die er reeds laden en dan deDuitschers tegemoet te stevenen en die tusschen twee vuren te plaatsen.De dreadnoughts, de Invincible en de Inflexible, waren den 7denDecember ter plaatse aangekomen en hadden zich, toen het bericht kwambetreffende de nadering van de vloot van admiraal von Spee, in de baaiteruggetrokken, waar de naderenden hen niet zoo spoedig konden ontdek-ken. De bedoeling ,daarvan was, de Duitschers naderbij te laten komen,wat ze niet zouden gedaan hebben, als ze de aanwezigheid der twee

kolossen bemerkt hadden.Toen de Duitschers, het was in den morgen van den 8sten Decem-

ber, onder schot gekomen waren en de strijd met de andere Engelscheschepen begonnen was, stoomden plotseling de Inflexible en de Invin-cible de baai uit en begonnen hun zwaar geschut te richten op de Duit-sche schepen. Von Spee zal dadelijk begrepen hebben, dat hij het zou

moeten verliezen, en heeft zich terstond gereed_ gemaakt tot eenaftocht, waardoor hij er misschien in slagen zou_ een deel van zijn es-

kader te redden. Terwijl -de Engelsche opperbevelhcbber, admiraal

Sturdee zich met zijn twee zwaar gepantsercle slagkruisers en de pant-serkruiser Carnarvon (de Canopus kon , niet snel genoeg varen), richttetegen de twee groote Duitsche schepen, vervolgden de andere Engel-sche bodems, n.l. de pantserkruisers Cornwall en Kent en de kleinekruisers Glasgow en Bristol de drie kleinere Duitschers, Leipzig, Nurn-berg en Dresden.

Met voile snelheid icloorkliefden de beide partijen al strijdcinde degolven. Zoowel de Scharnhorst als de G-neisenau kozen de Invincibletot noel voor hun zware geschut, doch konden tegen de zware pantse-ring van dat schip, ;dat berekend is niet op het doorstaan van eenbombardement uit 21 c.M., maar uit 30 c.M. kanonnen, weinig uitrich-ten. Slechts een gering aantal manschappen awn boord van dit en de

andere schepen, werd door de Duitsche granaten gedood of gewond.Geheel anders daarentegen was de uitwerking der zooveel zwaardereEngelsche projectielen op de lichtere pantsers der Duitsche schepen,die weldra in hun bewegingen en schieten belemmerd werden door degeleden schade, schoorsteenen waren weggeschoten, pantsertorens metde kanonnen er in vernield, op verschillende plaatsen ,drong het wa-ter binnen, terwijl ook brand uitbrak.

Het eerst, ongeveer drie uur na het donderen van het eerste schot,zonk de Scharnhorst en twee uur later volgde de Gneisenau Haar zus-terschip naar de diepte. De bemanning, samen meer dan 1500 man,had tot het laatste toe de nog bruikbare kanonnen bedieml en kwamgrootendeels om, slechts enkele tientallen werden door de booten hun-n.er vijanclen opgevischt en gered.

— 271 —

Ter illustratie van den ondergang der Gneisenau, evil ik bier navertel-len, wat een der geredde officieren aan zijn vader in Duitschland

schreet:Hij vertelt, hoe na het zinken van de Scharnhorst, van well y schip

niemand gered werd, alle drie vijandelijke schepen, Inflexible, Invinci-ble en Carnavon, op 15000 meter afstand hun zware kanonnen richttentegen de G-neisenau, waarbij slechts 20 granaten als volle treffers aan-gemerkt konden worden, maar die en de vele gedeeltelijke treffers,waarbij honderden scherven het schip troffen, hadden een verschrikke-lijke verwoesting veroorzaakt. Zoo werden alle booten, die gereed ston-

den om eventueel uitgezet te worden, door granaatsplinters vernield.Dapper weerde zich de bemanning en het schip bleef krachtig door-

vuren, waarbij de Invincible eenige malen flink geraakt werd. Langza-merhand echter werden de kanonnen een voor een onbruikbaar, alleendie in den achtersten pantsertoren bleven ongedeerd. Desch ook die moes-ten weldra zwijgen. De ammunitie-voorraad, was door den zeeslag opde Chileensclie kust reeds geducht aangesproken, zoodat tenslotte nog

maar 7 projectielen voor de bruikbare kanonnen overbleven, terwijldeze bovendien niet afgeschoten konden worden, daar ze onder in het

schip in het magazijn laden en de automatische inrichting om ze naar

boven te brengen stukgeschoten was.

De Gneisenau was bus weerloos en zou door den vijand genomen kun-nen worden. Dat evenwel wade de commandant niet. Hij gat order demachines te laten springen en eenige ruimen vol te laten loopen, omhet schip te doen zinken. Gelaten voldeed de bemanning aan slit bevel,

evenals aan het derde, dat luidde, dat ieder zijn hangmat boven moestbrengen, om die als drijfgordels te gebruiken. Langzaam zonk het schip,naar stuurboord overhangend, waarop alle opvarenden aan bakboord inzee sprongen, vervolgens kantelde het, zoodat het met de kiel naar bo-ven lag, en zonk. De verteller hield zich samen met een matrons aaneen hangmat boven water, rondom spartelden honderden kameraden,terwijl de vijandelijke schepen snel naderden, stukken bout uitwierpenen booten uitzetten. Voor velen was het evenwel te Mat; uitputting,koude en de stork bewogen zee deden hen omkomen. Onze officier ech-ter werd met een kleine 200 anderen opgevischt, aan boord van deCarnavon gebracht en daar uitstekend behandeld. Vol lot over deEngelsche officieren en manschappen, verklaart hij, dat niemand de ge-redden ook maar door de geringste kleinigheid gevoelen liet, dat zij

krijgsgevangenen waren. Laten wij hopen, dat zulks altijd het geval zal

zijn, hoewel wij vreezen, dat heel dikwijls anders gehandeld wordt,

vooral in den oorlog te land.Ondertusschen was ook de Leipzig aehterhaald en in den grond ge-

boord, waarbij eveneens het grootste gedeelte der bemanning om het

ieven k«-am. De twee anfaere Duitsche schepen vluchtten steeds ver-

— 272 —

der, achtervolgd door de Engelschen, die enkele uren later ook nog deNurnberg wisten in te halen en tot zinken te brengen. Alleen de Dres-den ontkwam, dank zij de groote snelheid, die zijn machines kondenontwikkelen.

Het pleit was beslist. Vier trotsche oorlogsschepen waren naar den ho-dem van den Atlantischen Oceaan verhuisd,, ongeveer 2000 zeelieden wa-

Fransch eskader, vergezeld van een luchtschip en vlieginachines.

ren bij het strijden voor hun vaderland den heldendood gestorven.Duitsche schepen, die eenige maanden lang 'den schrik der Engelschekoopvaarders geweest waren, bestonden grootendeels niet weer. Be-halve de vier, die in dezen slag waren gebleven, lag het wra,k der Emdenop de kust der Kokos-eilanden, dat van de Konigsberg in een riviervan Duitsch-Oost-Afrika, terwij1 de Geier in Honoloeloe opgeborgen was.De enkele overblijvenden, de Dresden, de Karlsruhe, de Bremen en de

— 273 —

,Strassburg bevoniden zich in lde Atlantische Oceaan, idoc . h reeldk sedertmiaadid hebben we stechts zeer vveinig van hen gehoord. Bestaan ze

nog. idan. kan het niet aniders, of ze houlden zich op een eenzaam ge-Ideelte van vreemfdle kusten verborgen, bijna, onmlachtig zich te verroe-Ten, mfogelijk ontbloot van steenkolen ,of ,mlet besehaldigldle machines.Missehien ook 1-weft een stor[mt een aan idIen loopbaain vain enkele

jammer gemraakt, of heeft de bemanning ze zelf tot zinken gebracht enzijn irde opvarenidlen ergens in een Duitsche kolonie gelanKl. Ten slottebestaat ook nog de mloyelijkheid, al is die niet ,root, idat(eien of imleer er van er in !gieslaagld( is ,onopgiemerkt de Duitsche trustto bereiken, wat -vermOiedell* met de Strassburg het geval is, en houldlt

regeering aankomst geheim.

Hoe het zij, missehien hooren we later wel iets naiders, hun werk-zaanthefd tegen Idle Engelsche schep en is zoo goed als verlaimId, practischbeston[den ze fdlu,s half DeceMber niet Meet

KoMen we thans aan 'den strijd in die Europeesehe w:ateren, waar1de hoofidimacht !der vijiandelijke -vlo ten lelkaar te bekaim!pen had, clla,nimoeten we beginnen te eonstateeren, dat id6ar slechts weinig belangrijke

gebeurtenis'sen plaats vonden. De o orzaak !daarvan hebben we reel& op-glegeven, n.l., dat in de Oostzee de Duitschers mleester waren en 'dus

1de Russen in den regel thuisbleven, dat in de MiddellanOschle Zee deOostenrijksche schepen voor de overnilacht der Fransche en Engelsehevloten zich bij h,aar door forten en mijnen beschermlde basis in hetNoorlden idler Adriatische Zee bleef ophould_en en einidblijk dat hoofd-

Imiacht der Duitsche vloot zich niet in de Noordzee vertoonide om' Slag

te leveren aan de Engelschen. Zoo bleef het bij een mdjnen- en onideri

zeeersoorlog, slechts een enkele maal afgewisselid mlin of meer be-

langrijke gevechten en operaties idoor 'kruisers :en torpeldo-jagers.In de Mildliellanidsche Zee beperkten zich ,de krijglsidladen tot het

bombardeeren van idle Oostenrijksche haven Cattaro, door Idle Fran,schen,en van het Montenegriinsche Antivari door Idle Oostentijkiers. Na, het ver-nielen van den Oostenrijkschen kruis:er Zenta, valt vender niets anidlers te

c ons ta tee re n rdan een mislukten aan va 1 van (den Frans e hen onlaerzeeerCurie op de Oostenriiksche vloot, 'waarbij die aanvaller iii iden grond

igeboorfd 'lets betel- slaagde een (dergelijke aanslag van oinfdlerzee-

booten der laatstgenoemidlen Qp het Fransche slagschip Jean Bart. Pitwerld ;getroffen en ernstig beschaidligfd, Idioch niet zoo of het kon eeneigen haven bereik:en en spoodig herstelid woridlen.

Op de gebeurt neniksen meer Oostelijk, in de Turksehe wateren, zul-leui we later terugkoMen.

In de Oostzee was onidlertusschen trueer daar Idle Russischevloot ,door voortidurenldi uit te varen, de Duitschers !dwong er eenflunk aantal schepen te laten kruisen, terwij1 ,de laatsten tevens alles

— 274 —

in het werk stelden om het verkeer te water tussehen Rusland en Zwe-den te beletten, door jacht te maken op Russische koopvaarders en hetuitstrooien van mijnen. Dit laatste had succes, zoodat bedoelde scheep-vaart weldra bijna geheel stilstond, nadat een aantal schepen, voorna-melijk neutrale, ook Nederlandsche, de Alice en de Houtrust, er het

slachtoffer van geworden waren.

Officier kijkt in de periscoop van een duikboot.

Bij een van de kruistochten der Duitsche marine, werd de nieuwekruiser Magdeburg, van 4550 ton, door slecht en mistig weer overval-len en had het ongeluk op een zandbank vast te raken. Zoodra de Rus-

sen dit bemerkten, zonden ze er een sterke macht op af en eischten deovergave van het zoo goed als weerlooze schip. De commandant web.gerde en daar tegenstand bieden onzinnigheid was, liet hij zelf zijn schip

— 275 —

in de lucht vliegen. Slechts een gedeelte der bemanning wilt zich te

redden.Laten we een onbewezen gerucht betreffende een gevecht, dat door

een vergissing geleverd zou zijn tusschen verschillende Duitsche tor-pedojagers onderling en waarbij verschillende idaarvan ernstig bescha-

digd zouden zijn, buiten rekening, dan valt alleen nog te vermelden,

dat den 11den October de Russische gepantserde kruiser Palada, groot

7775 tonnen en gebouwd in 1906, door een Duitschen onderzeeer meteen enkele torpedo, die waarschijnlijk juist in de nabijheid van het

ammunitiemagazijn ontplofte, in den grond werd geboord.Toen later, door het ijs en de mijnen, de grootere Russische sche-

pen gedwongen waren in hun haven te blijven, en ook de Duitschersminder werkzaamheid vertoonden, ondernam een onderzeeboot der eerst-

genoemden een verren tocht naar het gebied tusschen de ZweedscheZuidkust en de Duitsche haven Stettin. Nadat een koopvaarder in dengrond geboord was, werd de vaart tijdelijk stopgezet, Bloch spoedig

weer hervat. Dezelfde onderzeeer slaagde er ook nog in een klein oor-logsschip onschadelijk te waken. Verder is vermoedelijk ook de groote

Duitsche kruiser Friedrich Karl door een onbekende oorzaak gezonken,hoewel de Duitsche autoriteiten er tot nu toe been gewag van gemaakt

hebben.Blijft dus nog over de geschiedenis van den zeekrijg in de Noord-

zee, de ,drukst bevaren wateren der wereld. Reeds hebben we vermeld.,dat in de eerste -weken door de Duitschers mijnen gelegd werden enwat het gevolg daarvan was. Niettegenstaande al spoedig een deelhiervan door de Engelschen opgevischt werd, bleef het sinds lien ge-

vaarlijk, te weer daar later de eerste door andere gevolgd warden, zoo-

wel van Duitsche als van 'Engelsche afkomst.Fen groote Engelsche macht patrouilleerde voortdurend de zee af,

terwijl kleine groepen van Duitsche torpedojagers en onclerzeeers ver-kenningstochten ondernamen. Ook daarover en het vergaan van een derlaatstgenoemde scheepjes, is reeds gesproken, zoodat we thans kunnenovergaan tot de geschiedenis van den eersten belangrijken strijd, die in ditgebied, en wel op den 28sten Augustus, plaats vond. Dit gevecht was

een gevolg van een verkenningstocht op grooten Schaal, die door eenaanzienlijk getal Engelsche schepen ondernomen werd, met de bedoeling

tevens de vijandelijke kruisers en torpedojagers, die men nabij Helgo-

land vermoedde, tot een strijd te verlokken en ze dan zooveel moge-

lijk te vernielen.De Engelsche macht, onder bevel van Vice-admiraal Sir David

Beatty, bestond nit ,drie groepen. De voorhoede, nit twee flottiljes torpe-dojagers begeleicl door de kleine kruisers Arethusa en Fearless bestaan-de, moest de verkenning doen en de Duitschers tot een strijd uitdagenen hun schepen al vechtende Westwaarts, dus van hun basis bij Hel-

— 276 —

goland weg, lokken. Daarop volgde dan een eskader van kleine krui-sers, om de voorhoede eventueel te ondersteunen, terwijl ten slotte dehoofdmacht, vier groote slagkruisers, de „Lion", de „Queen Mary," de

„Invincible" en de „New-Zealand," bestemd was om zich op een afstandte houden tot hun hulp noodig zou zijn, als de Duitschers met over-macht gingen optreden, of het oogenblik gunstig was om door hun

zwaar geschut de kleinere Duitsche schepen den genadeslag te geven.

Het was prachtig weer, ietwat nevelig, en een uiterst kalme zee,toen in den vroegen morgen de Engelsche voorhoede in het gezicht van.Helgoland kwam. Al dadelijk werden ze aangevallen door Duitsche tor-pedojagers, bijgestaan door drie kruisers, de Mainz, de Köln en de

Ariadne. Het werd een geweldige strijd, waarbij men zich geleidelijkaan in Westelijke richting verplaatste. De leider der Engelsche schepen, deArethusa, waarop commodore Tyrwhitt het bevel voerde, kreeg het zwaarte verantwoorden, doch juist op het oogenblik dat het dreigde redde-loos geschoten te worden, kwam de Fearless te hulp, die nu het doel-wit der Duitsche kanonniers wend. Zoo kon de bemanning van de Are-thuse het splinternieuwe schip weer binnen een uur bruikbaar waken,daar de machines, de schroeven, de stuurinrichting en de meeste ka-

- nonnen niet geleden hadden, doch alleen door allerlei wrakmateriaal inhun werking belemmerd werden. Zoo kon het den strijd hervatten, ter-

wiil ondertusschen het lichte kruiser-eskader naderde. Daardoor waren deDuitschers in de minderheid en hun drie schepen werden geducht toe-getakeld, zoodat, toen eindelijk de Lion als de eerste van de slagkrui-sers aankwam, hij nog maar enkele schoten behoefde te lossen om, bijge-staan door de kleinere, alle drie Duitschers in den grond te booren.

Ondertusschen was ook tusschen de wederzijdsche torpedojagers ge-streden, waarbij de overmacht der Engelschen er in slaagde een twee-

tal vijandelijke bodems tot zinken te brengen, terwijl de slagkruisersvergeefs aangevallen werden door Duitsche onderzeeers, die ze even-

wel door hun grootere snelheid gemakkelijk konden ontgaan.In den laten namiddag stoomde de Engelsche vloot, waarvan behalve

de Arethusa nog een pacer torpedo-jagers beschadigd waren, naar zijn

havens terug, daar hun overblijvende vijanden de beschernaing van dekanonnen van Helgoland opgezocht en zich geborgen hadden achter hetzich daar bevindende mijnenveld, wear de Fnoelschen zich niet kondenwagen. Langer bliiven was bovendien gevaarlijk, doordat het waarschijn-lijk was, ,dat de Duitsche slagkruisers en slagschepen uit de haven van

Kiel door het kanaal zich naar de waterers van Helgoland zouden be-geven. Dat dit niet Bender gebeurde wijst er op, dat Been van hen zich

aan den Noordzeekant van genoemd kanaal be yond. Tegen een overmacht

van dezen zou het Engelsche eskader het hebben naoeten afleggen en

het behaalde voordeel zou dan te niet gegaan zijn.

Was het voordeel groot? Ja en peen. Drie vijandelijke kruisers van

— 277 —

p1.1m. 4000 ton en twee torpedojagers van pl.m. 650 ton waren in den

gronid geboonl, cloth van den 'eel-sten bezaten die Duitsehers er bij het be-gin van den oorlog ongeveer 41 en van de laatsten, zooals gezien

hebben, reel meer. E'en groot verlies was het plus wel, maar aan idle

zeienlacht van Duitschlanid bracht het slechts e 'en onbAeekenenide ver-

zwakking teweieg.Het .ergst was het verlies van 1 201 idappere officieren en man-

schappen, van wie slechts 300, en dan nog wel voor een dieel gewond,door de overwinnaars warden opgepikt. Dan mOet het bovenidien eenisehok ;gegeven hebben door gelheel Duitschlanid, waar mien bijizoniderboogie verwachting had van ziin uitmuntende vloot, Idle men wel klei-

ner 'wist ,dan die Engelsche, maar toeh daar wel Tegen opgewassen.

Een onierze about aan de oppervlakte.

De volgende weken, hoewel geen ‘eigenTijke gevechten voorkwaWen,lwaren gelukkiger voor ae Duitsche morine, die sleChts het verlies van.;den Guide Heine krUiser, Hela, te betreuren hard, in [dlen Igronict ge-p oorn etoor ,e'en Engelschen onderzeeer, op den 151den Septethlber. Hun

eigen 'onderzeeers en ook hun mlijnen brachten daarentegen verschillen-Engelsche schepen tot iinken. Klinkt het op het eerste -gezicht een

vreermfd, cliat de zooveel naakthtigerie Engelsche vloot zich fat,mbiest laten welgevallen. zonder diat zij den vijand gelijke of zwiaardere

verliezen kon toebrengen, het is nochtanis genalakkeliik tie verklaren.Duitsche schepen bleven binnengaatis en het was dus stee(M °arm-

gelijk ze aan te vallen. De Engelsc hen idaarentegen, idle de Noordzee

beheierschten, an)oesten voortidurentd1 kruisers en torpeidojagers op hetruime sop hodden, om -die heerschappij te hanldhaven. Geen vvioadler

— 278 —

dat van tijd tot tijd een er van op een mijn liep, ,of dat, een onklerzee-boot de kans kreeg zijn torpedo's te lanceeren.

Zoo verging den 3den September de Engelsche oude kanonneerboot

Speedy door een mijnontploffing voor de kust, en werd twee da,gen la-ter (de 2940 ton groote kruiser Piathfinder, idicht bij de Schotsche kust,

getorpedeerldi wiaiarbij het overgroote gedeelte van de 268 opvarendenomkwam.

Nog erger was de ramp, die de Engelsche marine den 22sten van

de:zelfde maand trot. Tengevolge van het stormachtige weer en dehooge zeeen tusschen. den Men en 2lsten September hadden de torpe-dojagers, die anders samen met de grootere schepen de zee doorkruis-ten, hun havens moeten opzoeken, zoodat den 22sten, Coen het weer opde zee beter was en dus de kleinere schepen weer konden uitvaren, driegroote Engelsche kruisers, de Aboukir, de Hogue en de Cressy, zich on-vergezeld bevonden op een afstand van ongeveer 30 K.M. ten N. W. vanHoek van Holland. Hun taak was natuurlijk Duitsche oorlogsschepen,die langs de Nederlandsche kust Zuidwaarts wilden varen, den wed te

versperren. Het niet aanwezig zijn van de snelle torpedojagers, maaktehen tot een betrekkelijk gemakkelijke proof voor den Duitschen onder-zeeboot U 9, die gebruik makende van het betere weer, was uitgeva-ren, denkelijk wel rekenende op bovenvermelde ornstandigheicl. Het

kleine notedopje viel de drie kolossen aan.Plotseling werd de Aboukir door een torpedo getroffen en begon te

zinken. De beide andere schepen, die zich op eenigen afstand aan weers-

zijden bevonden, stoomden dadelijk, in de meening dat het zusterschipop een mijn geloopen was, in de richting van den ramp, om de be-manning te redden. Inderdaad werden velen opgepikt door de in alle

haast uitgezette. booten, doch voordat deze hun eigen schip weer be-reiken konden, werd ook de Hogue tweemaal achter elkaar getroffen.Toen voor het eerst werd de periscoop van den aanvaller ontdekt. Enterwijl de Cressy het reddingswerk voortzette, begon dit schip tevenszijn kanonnen op het kleine doelwit te richten, vat evenwel vergeefswas. Aileen een snelle vaart had het schip kunnen redden, dochwaarschijnlijk met het oog op de a gile drenkelingen, wilde de comman-

dant dit niet. Daardoor teekende hij zijn eigen. ondergang, ook zijn schipwerd door twee torpedo's getroffen en spoedig was het eveneens naarden zeebodem gezonken.

De zee was overdekt met wrakhout, booten overkropt met schip-breukelingen en zwemmers, die zich met behulp van planken en gor-dels boven water hielden. De Nederlandsche schepen Titan en Flora,die op de plaats des onheils aankwamen, redden een vierhonderdtal,

waaronder ettelijke gewonden, terwijl de inmiddels verschijnende Engel-sche torpedojagers er ongeveer evenveel oppikten en later tevens eenhonderdtal geredden van de Titan overnamen.

— 279 —

Drie oorlocrsbodems van 12000 ton, al waren ze dan ook reeds oud,ze idateerden n.l. van 1897 en '98, vormden een voelbaar verlies yourde Engelsche marine, to 'neer, daar niet minder dan 1400 man er hetleven bij verloren. De overmacht van Engeland ter zee verzwakte het

evenwel in Been enkel opzicht.Circa 300 geredden werden, hoofdzakelijk door de Flora in IJmui-

den, in ons land aangebracht. Enkelen daarvan stierven onderweg oflater in het hospitaal. De overigen werden aanvankelijk geInterneerd,dock weldra op grond van het internationale zeerecht, weer naar En-

geland teruggezonden.En hierbij zou het nog niet blijven. Den laden October deelde de

De verwoesting een hotel to Scarborough, tengevolge van het bombardement

door Duitsche oorlogsbodems.

oude kruiser Hawke, in 1891 gebouwd en 7350 ton metende, het lotvan de Aboukir, Hogue en Cressy. Van de 544 opvarenclen werden

slechts ongeveer 70 gered.Niet altijd evenwel waren de Duitschers gelukkig, vooral niet met

andere schepen dan onderzeeers, die niet zooals ale laatsten konden

ontsnappen aan het waakzame oog der Engelschen. Twee dagen n.l. na

het vergaan van de Hawke, werden vier Dnitsche torpedojagers,

S 115, S 117, S 118 en SI 119 ontdekt door een Engelsche patrouille, be-

staande uit den kleinen kruiser Undaunted, die door drie torpedoja-

gers vergezeld was, n.l., de Lance, de Legion en ,de Loyal. De aanwe-

zigheid van de Undaunted maakte de laatsten veel sterker 'dal" de eerst-

— 280 —

genoemclen, die trouwens ook ouder en kleiner waren, minder snel enminder bewapend. Zooals van zelf spreekt, veranderden de Duitscheschepen van koers, om aan hurl vijanden te ontsnappen, doch zij wer-den een voor een ingehaald en in den grond geboord door de kanon-

nen van kruiser 'en torpedojagers. De bemanning, samen ongeveer 300man, kwam met uitzondering van een 30-tal drenkelingen, die opge-vischt werden, geheel om het leven, terwij1 aan Engelsche zijde shchts5 gewonden waren en de schepen zoo goed als niet beschadigd.

Om niet al te zeer in herhalingen te vervallen, vermelden we nuslechts kort van Engelsche zijde het verlies van een onderzeeer op den18den October, door een onbekende oorzaak, terwijl de Duitschers tweevan die scheepjes, onderscheidelijk op den 24sten October en denzelfdendad van November verloren. Bovendien verloor Engeland door de werk-zaamheid der Duitsche onderzeeers den 3lsten October den kruiser Her-mes, den 11den November de kanonneerboot Niger en den 1sten Januarihet slagschip Formidable, terwijl de Bulwarck den 25sten November,waarschijnlijk door een ongeluk aan boord zelf, ten igronde ging, waarbijslechts 15 leden der bemanning gered werden. Ten slotte liep het slag-

schip Audacious bij .de Noordkust van Terland op een mijn, doch koneerst op het strand gezet, daarna weer vlotgemaakt en naar een haven ter

herstelling gesleept women.Aan Duitsche zijde had men door dergelijke gebeurtenissen slechts

den kruiser York te betreuren, die bij het terugkeeren van een tochtnaar de Engelsche kust, waarover dadelijk, in de Dui-Oche wateren op

een mijn liep en zonk.De hierboven genoemde tocht naar de Engelsche kust werd door

een heel eskader den 2den en 3den November ondernomen. Het be-stond uit acht schepen, n.l. de slagkruisers Seydlitz, 1VIoltke en vonder Tann, de groote pantserkruisers Blucher en York en een drietalkleinere schepen. Volgens het verhaal van een -der opvarenden, was den

2den November om 4 uur in den namiddag het bevel gegeven, al watbrandbaar was weg te Bergen, waarna, de commandanten der schepenaan de bemanning mededeelden, dot ze om 6 uur zouden uitvaren naarde Engelsche kust, waar ze om 7 uur in den morgen moesten aan-komen.

De nachtelijke tocht, waarbij men voortdurend rekening moest hou-den met een ontmoeting met Engelsche oorlogsschepen, liep voorspoe-dig af, en het .doel werd ter bepaalde tijd bereikt, ter hoogte van desteden Lowestoff en Yarmouth. Fen Engelsch wachtschip, de Halcyon,werd beschoten en beschadigd, doch slag ode er in te ontkomen. Vervol-gens -werd het vuur gericht op genoemde steden, doch daar de afstand,waarop de Duitsche schepen, nit vrees voor het zich daar bevindendemijnenveld, moesten blijven, te groot was, werd geen sehade aangericht.Na 20 minuten hield het vuren op, in welken tijd de kleine kruisors een

Ostende

Calais

BELGIE

DE NOORDZEE

— 281 —

Groot aantal mijnen uitgezet hadden, om de Engelsche scheepvaart tebelemnaeren. Om niet door overmacht aangevallen te worden, stoomdehet eskader vervolgens met volle kracht terug, achtervolgd door snelopdagende onderzeeers en torpedojagers. De vervolging werd echter spoe-

dig gestaakt, (law- het vergaan van een der eerstgenoeMiden door eender pass gestrooide mijnen de anderen op het gevaar, dat zij zoudenloopen, opimierkzaam maakte. Zoodoe nide konden de Duitschers hun haven'weer veilig bereiken.

Den 15den December voer een dergelijk eskader uit. Ook ditmaal

was bet doel een aanval op de En gelsche trust, waar ze den volgen-den rm'orgen vroeg aankwamen, na watirschijnlijk door het mlistige weerontsna,pt te zijn aan de waakzaamh eid der Engelsche patrouilleschepen.

Het gedeelte der kus't, dat zij aanv ielen, lag Noordelijker dan dat vanden leersten aanval en onalvatte de van een fort voorziene handers- en

industriestad Hartlepool, de badplaats Scarborough en de oude visschers-

plaats Whitby, beide, laatsten gehefel zonder fortificaties.Het Duitsche eskader splitste zich in twee groepen, waa,rvan de

kleinste de twee laatstgenoeinalde ste den begon to bombardeeren, de an-18

— 282 —

dere hetzelfde deed tegen Hartlepool. Het fort, een paar uitkijkpostenaan de kust, een vuurtoren, gasfabrieken en verder de drie steden inhun geheel, waren het doel der be schieting. De lichte kanonnen vanhet fort, bediend door manschappen van het territoriale leger, tracht-ten het vuren te beantwoorden, do Q11 vermiochten niets tegen de Duit-sche schepen. Het resultant was, dat aan de steden een geweldigeschade werd toegebracht, terwijl ongeveer 130 nalenschen gedood en pl.m.400 gewond werden. Slechts weinig Militairen behoorden daartoe, bijnaalle getroffenen waren weerlooze burgers, vrouwen en kinderen, even-als zoo goed als alle schade toegebracht werd aan particuliere woningen.

De verwoesting te Hartlepool door het bombardment der Duitsche oorlogs-bodems.

Na nog een groot aantal mlijnen uitgestrooid te hebben, verwijderdende Duitsche schepen zich, ami door het mistige weer te ontsnappen aaneen Engelsch eskader, dat het den pas wilde afsnijden.

Men dient het geheel dan ook Qp te vatten als een nieuwe wilze vanoorlogvoeren, n.l. den krijg tegen non -coinabattanten, die door Duitschland

gevoerd zou worden tegen Engeland, dat door het afsluiten van den invoervan levensmiddelen, behalve het Duitsche leger, odic de geheele bevol-king trof. Als neutralen mioeten we echter constateeren, dat tusschenbeide een groot verschil bestaat. Het beschiesten van open, onverdedigdesteden is altild door het oorlogsre cht verboden, zelfs een versterkte

stad nag niet gebombardeerd word en, zoncler dat de burgerij gewaar-

— 283 —

schuwd is, wat de Duitschers dan ook bij Antwerpen toegepast heb-ben. Het afsnijden van den levensmiddelenaanvoer is altijd toegelatenbij de belegering van een vesting, of de blokkade van een kust. En datlaatste was hier geheel het geval.

Een woord van afkeuring tegen aeze nieuwe handelwijze der Duit-sche marine, dient dus hier geuit te worden. Trouwens, veel voordeel

zullen ze ,er niet uit trekken, want ze gaven de Engelsche regeering een

miooie geiegenbeid om de aanwervi ng van recruten te bevorderen. Overalin Engeland werd gewez'en op de barbaarschheid van den vijand eniwerden de mannen aangespoord di enst te nemen, om het vaderland en

hun eigen vrouwen en kinderen te helpen verclecligen.In dit verband past ook nog de vermelding, dart behalve een aantal

vliegeniers, die van Belgie uit n aar de Engelsche kust vlogen endaar op verschillendei plaatsen boMinen wierpen, den 19den Januari een-vloot van Zeppelins koers zette er de Noordzee en op verschillende

plaatsen, o.a. op Yarmouth boatmen liet vallen, die evenwel betrekke-lijk geringe schade aanrichtten, doe h aiweer uitsluitend aan particulier

eigendom en slechts enkele burgers doodden.Het was evenwel te verwachten, dat de twee vlootaanvallen op de

Engelsche kust ,een grootere waak2, aum;heid der Engelsche marine ten-gevolge zouden hebben, en een herhaalde poging niet genaakkelijk zou zijn.

Toch werd die den 22sten Januari ondernomen, dock met het teverwaichten resultaat. Ze werden ontdekt door de Engelsche patrouille-vaartuigen, die weldra, een sterke vloot op 'het spoor der Duitsche

schepen brachten.Aan den leant van Duitschland namen deel aan het gevecht de vier

pantserkruisers : Seydlitt, Derfflinger, Moltke en Blucher, Met vier kleinekruisers en twee groepen torpedo-jagers, het geheel onder bevel van

!den -srice-admiraal Hepper, terwijl de Engelsche zeemacht uit vijf slag-kruisers, Lion, Tiger, Princess Royal, New-Zeeland en Indomitable, even-eens met eenige kleine kruisers en torped.ojagers. Ook thans was vice-admiraal Beatty de bevelhebber, t erwij1 comknodore Tyrwhitt weer op

de Arethusa de torpedobooten aanvoerde.Uit doze geweldige m!acht kunn en we de gevolgtrekking Im!aken, dat

deze zeestrijd de grootste was, die tot nu toe in dezen oorlog gele-verd werd. Zware kanonnen aan w eerskanten beproefden hun kracht opde dikke staalpantsers der tegenpartij. Alle, ook de Meeste moderne,

uitvindingen op het gebied van het bouwen van oorlogsschepen werden

in toepassing gebracht.Toen het Duitsche eskader, op slechts 21/2 uur stoomen van de

Engelsche kust gekomen, de vijandelijke schepen, die zich toen een 20-talK. lg. meer Noordwaarts bevonden, oradekte, keerd.e het onmididellijk

am. Het moist, dat de vijand, en in aantal en in het kaliber zijner ka-nonnen de meerdere was, zoodat een strijd noodlottig zou zijn. De

Vice-admiraal SIR DAVID BEATTY.

Engelschen trachtte aan te val-

— 284 —

vlucht !mioest snel in zijn werk gaan, want ook in snelheid waren deEngelschen die baas, zoodat elk ui tstel gevaar met zilch zou brengen,van het veilige Helgoland te word en afgesneden.

Het iwerd men woeste jacht ov er de Noordzee. Achter elkaar stoom-

den de Duitsche sla,gtkruisers Oostwaarts, de nuinst snelle, de Blucher,als achterhoede. Daar mai heen vluc htten de kleinere schepen in de-

zelfde richting. Noordelijk vorMden de Engels- che schepen, aangevoerd

door de „Lion", eten dergelijke lijn. Hun koers was zoo gericht, datelke kilometer .voorwaarts hen tev ens jets dichter bij de Duitschersbracht. Langza,am werden de laatst en ingehaald. De Lion stoomIde deBlucher op 12 K.M. afstand voorbij en gaf heW de voile laag, spoedig

door de anderen gevolgid. Het ong elukkige schip werd m5(5 getroffen,

dat het niet Meer kon en genood-zaakt Was zich, zoo good fen k-waad alshet kon, teem plaatse te verdedigenteen de Indomitable, die het eenigetmalen raakte, zoodat het schip wel-dra een wrak was geworden, waar-na de overwinnaar het overliet' aande Arethusa en een pater torpedo-jagers, om net den genadeslag tegeven.

Ondertusschen bestookten vooralde Lion en die Tiger de anidere

groote Duitsche schepen, waarvan .?-17twee zeer ernstig beschadigd wer-den, loch hun reds konden vervol-gen, te imeer daar ook de Lion zijnportie gekregen had door een tref-fer in den voorsteven onder de wa-terlijn en later nog een, die eender .stoonalketels vernielde. Daarbijkiwami, dat een zwerm onderzeeers delen, die alleen door een verandering van koers daaraan konden ontko-Men. Zoo slaagde de Duitsche hoofdraacht, die zonder beide omstan-dighoden zeker zoo goed also geheel verloren zou zijn gegaan, er in deveilige haven te bereiken. Nog enkele schoten richtten de groote En.-geische schepen op de kleine krui stirs en torpodojagers, die ondertus-schen door hun gelijken achtervolg d lwerden en waarvan verschillendeook aanzienlijke schadie hadden op geloopen. Doch ook zij wisten zichalien in veiligheid te stellen.

De Arethusa had onderwijl een erode aan het bestaan van de Blii-eller gemaakt, door dat schip te treffen wet twee torpedo's. De prach-tige oorlogsbodem, 15.500 ton groot, bewapend met 12 kanonnen van

— 285 —

201/2, d 'van 15 c.M. en nog een a antal ldeinere stukken, bemand met850 koppen, ging langzaami mar de diepte en kantelde tenslotte. Slechis

ongevieer 250 ;man kon door de Engelsche torpedojagers, die daarbij nogaangevaller. werden door een Zeppc lin, gered worden en naar Engeland

gebra.cht.Den volgenden Morgen keerden alle Engelsiche schepen weer in hun

havens terug, ow de geleden schacA e te herstellen. Het a'ntal doocle,nen gewonden was zeer Bering, terw ijl de lnieeste schepen niet noemens.waardig beschadigd waren. Aileen een torpedojager, de Meteor, had vrij

veel geleden, loch het ergste er aan toe was de „Lion", die alleen

aan de vijandeliSke onderzeeersi had kunnen ontkomen, door dc, hulp der

anderen en die door die Indomitabl e naar de haven gesleept tnoest wor-

den. Dezie schade kon evenwel spoe dig hersteld worden op d ie Engel.

fsche )werven, evenals dat waarschij nlijk inlet die zwaar geteisterde Duit-

isehe schepen het geval was.De overwinning en het materie ele voordeel was dus den Engelsch-

iman ten creel gevallen. Evenfwel k omit het ons voor, dat bij de grooteovermacht het succes niet zoo bijz onder groot is, tenzij het later blijikt„

dat de beschadigldie Duitsche schey en er zeer ernstig aan toe waren,:wat evenwel niet aanneelmbaar is, daar ze in dat geval niet hadderikunnen ontsnappen. De eenige verklaring is het feit, dat de afstand tegroot bleef orn meer succes te be halen en dat te spoedig de Duitschevlootbasis bereikt werd, waardoor de Vluchtenden den bijstand van de

ond_erzeeers kond_en krijgen.Hiermiede zijn we genaderd tot een nieuw hoofdstuk in den zeeoor-

log, dat we later zullen behandelen, een hoofdstuk, dat .eigenlijk al aan-

gekondigd is door de aanvallen op cweerlooze Engelsche steden.

Alvorens evenwel te sluiten, g even we liner een overzicht van deverliezen, door de oorlogvoerende partijen tot dezen tijd toe geleden

aan gezonken, geheel vernielde, ge nomen of gelnterneerde sehepen.

Duitschland:

Pantserkruiser Yorck, gebouwd 1903, groot 9.500 ton.

,, Scharnhorst 1909, 11.000 ,,Gneisenau, 1909, 11.000

7, 7, ,,

Friedrich Karl, 1903, 9.05079

Friedrich 7,

,, ,,,,Blucher, 1908, 15.500 ,, ,,Kleine kruiser Magdeburg, 1911, ,, 4.500 ,,

,, ?, Köln, ,, 1909, 4.300 ,,

,, ,, Maintz, ,, 1909, ,, 4.300 ,,

,, Ariadne, ,, 1899, 2.600 ,,

,, ,, EimIden, ,, 1907, ,, 3.600 ,,

,, ,, Konigsberg, ,, 1905, ,, 3.400 ,,

,, ,, Leipzig, ,, 1906, ,, 3.200 ,,

— 286 —

Kleine kruiser Nurnberg, gebouwd 1906, groot 3.450 ton.

,,,, Hela, 1895, 2.000 ,,

,G-eier, 1892, „ 1.600 ,Hulpkruisers : Kaiser Wilhelm der Grosse, Cap Trafalgar, Spree-

wald en, Berlin.Mijnenlegger : Kiiningin Louise.

Kanonneerbooten : Mope, Hedw ig, Tsingtau, Vaterland, Iltis, Jaguar,Luchs, Tiger en CorMoran.

Torpedojagers : 10 stuks, van 3 00 tot 650, ton groot.

Onderzeeers : 3 stuks.

Oostenrijk:

Kleine 'kruiser Zenta, gebouwd 1903, groot 2.300 ton.

Kaiserin Elisabeth 1890, 4.600,, ,, 5,Riviermonitor Temes.

Engeland:

Pants erkruiser Hogue, gebouwd 1900, groot 12.000 ton.

,, Cressy, ,, 1899, ,, 12.000 ,,„ Aboukir, ,, 1900, ,, 12.000 ,,,, Good Hope, ,, 1901, ,, 14.300 ,,5: Moombuth, ,, 1901, ,, 9.900 ,,5, Forbalidable, ,, 1898, ,, 15.000 ,,,,Bulwark, 1899, 15.000,, ,,

Kleine kruiser Hawke, ,, 1891, ,, 7.800 ,,

,, ,, Amhion, ,, 1911, ,, 3.500 ,,,, ,, Pathfinder, ,, 1904, ,, 3.000 ,,,, ,, Pegasus, ,, 1897, ,, 2.200 ,,,, ,, Her0*s. ,, 1898, „ 5.700 7,

Kanonneerbooten : Speedy (1880) en Niger (1892), beide pl.ini!. 800 ton.Torpedoboot Bulfinch (1900), g root 335 ton.Onderzeebooten : Brie stuks.Opleidingsschip Fishguard.

Hulpkruiser Oceanic.

Frankriik:

1 kanonneerboot, 1 torpedojage r en 1 onderzeeer.

Rusland (behalve in de ZW arte Zee)

Kruiser Palada, groot 7.775 ton en de kruiser Sjenai,tsjoeg.Wat de beteek'enis en den aard der verliezen betreft, k'unnen we het

volgende vaststellenIste. Het aantal der groote sc hepen door Engeland verloren, is

grooter dan dat der Duitsthers, die omgekeercl het verlies van veel weer

— 287 —

en veel betere kleine schepen dan eerstgenoemd land to betreuren

hebben.2de. Over het algemeen betref fen de verliezen der Engelschen veel

oudere schepen dan die der Duals criers.3de. De gevechtswaarde der 'En gelsche vloot is absoluut niet ver-

minderd, doo rhet gereed konaen van verschillende nieuwe bodena ls zelfs

vergroot. Die der Duitsche marine is in een opzicht geducht achteruitgegaan, n.l. door het verlies van 5 pantserkruisers, op een totaal aan-tal van 9, terwijl bovendien nog een, de Goben, door verkoop in Turk-sche handen is overgegaan. Des te meer voelbaar is dit, daar juist dezeschepen bruikbaar zijn voor tochten op groote schaal tegen de Engel-

De Duitsche panitsericruiser „Bliicher", welke in die Noordzea door e'en Engelsch

eskader n den grond gieboord werd.

scree trust. Dergelijke „raids' zullen derhalve niet dikwijls Meer voor-

komen.4e. De verliezen der andere oor logvoerende staten zijn onbeduidend.5de. Bijna, alle Engelsche ten gronde gegane schepen zijn slacht-

offers geworden van na lijnen of onderzeeers, met uitzondering alleen van

de Good Elope, de Monmsouth en 'de Pegasus, wier ondergang door het

Duitsche geschut veroorzaakt is in openlijken strijd.Ede. Met de Duit'schers in dit juist omgekeerd, daar alleen de

Yorck en veTmbedelijk ook de Friedrich Karl op mijnen geloopen zijn en

de Hela het eenige getorpedeerde schip is. Alle andere bodems zijnin werkelijke zeeslagen of gevecht en door het kanonvuur vernield.

HOOFDSTUK XIII.

De Kolonien der Ooriogvoerende Mogendheden onderinvloed van den Strijd.

Zooals reeds ieerder opgenierk it 'werd, spelen in den grooten wereld-oorlog ook de kolonien hun Ja, zelfs zijn verschillende daarvan, mietname Zie Engelsche -kolonien, met zelfbelstuur, zooals Canada, Zuid-Afrika, Australie en Nieuw-Zeeland, zelf oorlogvoerende partijen. Hunparleimienten toch besloten, onmidd ellijk nadat Engeland met Duitsch-

land in oorlog geraakt was, zich bij het mOederland aan te sluit,en, eenlegerMacht te recruteeren en die ter beschikking te stellen. Zoo ii-Wawien

Canadeesche soldaten naar Engeland, orn later naar Frankeijk gezondente worden en gingen die uit Austra lie en Nieuw-Zeeland grootendeelsnaar Egypte, dat door den oorlog met Turkije .een grootere bezettingnoodig had.

Dat Engeland zijn blankle sold aten en ook G-urkha's en anderei In-landsche troepen nit Indie liet overkomien, is ons reeds bekend, even-

als het gebruik, dat Frankeijk mhakt van de Algerijnen, Marokkanen enSenegaleezen van zijn koloniaal leg er.

M,a,ar ook nog in ander opzicht werden doze gebieden, voornamelijkdie van Duitschland, in den krijg betrokken. Afg,esneden van alle ver-keer Miet het moederland, 'werden ze aangevallen door Engelsehen,Franschen en -Japanners, die al spoedig de kleinere gebieden geheel inbezit naMen, zooals Togoland in A frika, Duitsch-Nieuw-Guinea en ver-

schillende andere eilanden in Australie. Het &erste geschiedde door En-geschen en Franschen, de laatstgenoernde gebieden gedeeltelijk doorde Engelschen, gedeeltelijk door Jap,anners, die beiden hun geMakkelijkgelmadktie veroveringen aan Austr alie afstonden. Aileen het kleineKiautsjau of Tsjingtao in China, verdedigcle zich langldurig, waaroverlater in dit hoofdstuk.

De grootere kolonien in Afrika, waarvan Kalnaleroen ook al spoediggedeeltelijk verloren ging, dankten hun ged,eeItelijk behoud aan hun

groote uitgestrektheid en de gerin ge m'acht, die tot een inval gebruiktwerd. Zoo was Duitsch-Oost-Afrika op het ,einde van 1914 nog zoo goed

— 289 —

als geheel Duitsch, tevenals Zuid-W est-Afrika, waarbij evenwel bijzon-dere amistandighteden een rol gespee ld hebben, waarover even ,,-ens later.

Zoo heeft de oorlog in de kolonien slechts twee belangrijke episo -

den, n.l. h,et beleg en de innaime van Tsjingtao door de Japann.ers enden strijd tusschen de Zuild-Afrikaansche Unie en Duitsch-Zuid-West-Afrika, 'met den in verband daarna ede uitgebroken opstand in eerst-genoemid gebied.

Tsjingtao of Kiautsjau verkreeg Duitschland eenige jaren geleden,zoogenaanald in pacht, van China. Het is teen betrekkelijk klein gebied,imaar met ,een uitstekende nat.lurlii ke haven en een ,belangrijk achter-land. Door den aanleg van moderne havenWerken en teen spoorweg paw!

't Ontbijt der Japansehe troepen na dten algemeenen, nachtelijken aanval op Tsjing-Tao.

het binnenland, slaagden de Duitsc hers er in hun bezitting tot een he-

laLgrijke handelsplaats te mkaken. Bovendien versterkten ze het geheel,

door het bouwen van verschillencle forten, waardoor de vesting Tsjin-

tao, gelegen op een s imal schier-eil and, bijna onneembaar werd. Hier-

door leen& zij zich voortreffelijk vo or een basis voor de Duitsche oor-

logsschepen in de Oosteliike weer".Vand_aar uit zou de Engelsche handel daar en zelfs in Indie en

Australie beinoëilijkt kunnen word en, tervvijl het eskader zelf zichtelkens, als het door overmacht in h et nauw gebracht werd, zou kun-nen terugtrekken in de door forten boschermide haven, die wel geblok-keerd kon worden, cloth alleen door e en werkelijke belegering van de land-

zijde, waartoe °en talrijki leger noo dig zou zijn, genomen kon. worden.

— 290 —

Bij het uitbreken van den oorlog screen het dan ook, alsof hetDuitsche eskader in het Oosten Tsjingtao steunpunt zou gebrui-ken. Evenwel had men buiten den waard, of. liever, buiten Japan ge-rekend, waarmede Engeland reeds veel vroeger adlerlei verdragen ge-sloten had. Op grond daarvan, zooals de officieele verklarin.g luidde,'maar iu werkelijkheid omdat do gelegenbeid zoo schoon was Gnat degewichtige Duitsche kolonie voor ziehzelf te nemen, zond Japan den

15den Augustus ,een ultimatum. aan. Duitschland, waarvan de korte in.-

houd !dat het al zijn oorlogsschepen nit de Japansche en Chi-neesche wateren moest terugtrekk en en voor den 15iden Septe'mberTsjingtao aan den eiseher uitleveren, die het dan aan China terug-geven zou ; zoo niet, dan zou Japan den oorlog verklaren.

Toen. den 23sten Augustus, den uitersten termijn, die gesteld was,daarop door de Japansche regeering geen antwoord ontvangen was, ver-klaarde deze den volgeniden dag en oorlog aan Duitschland. Oosten-rijk, dat een Iruiser, de Kaiserin Elisabeth, in de haven van Tsjingtao

liggen had, gaf den conalthandant daarvan onmiddellijk bevel zich on-der de bevelen van den Duitschen gouverneur te stellen en kraehtda-

dig aan de verdeldiging Weide te we r'ken. Daardoor was Japan nu ookin oorlog met Duitschland en Oos tenrijk en de bondgenoot van Enge-

land en Frankeijk, ja, zelfs van zijn ouden vijand Rusland. Dit was inzooverre van groove beteekenis, dat Engeland zijn Indisehe troepen nietin het Oosten noodig had, geen s chepen behoade om' de Duitsche ha-ven of te sluiten en de kracht van de viiandelijke oorlogsschepen in het

Oosten, belangrijk verminderd was, terwiji het tevens de hulp der Ja-pansche vloot zou krijgen o imi den handel te beschermen. Overigens zou

het op den oorlog in Europa geen invloed uitoefenen.De macht, die Japan te land en ter zee kon ontwikkelen, was

reusachtig groot in vergelijking tot die van zijn tegenstander. Het legertelt op oorlogssterkte ongeveer 1.500.000 mansehappen, terwiji de vloot'slechts weinig voor die v'an Frankrijk behoeft onder te doer. Natuur-

lijk was die geheele iniacht niet no odig, daar de bezetting slechts on-geveer 5000 imian sterk was, hoew el, vat de marine betreft, niet al-leen rekening gehouden mioest worden met de kustbatterijen en dekleine ischepen binnen de haven, maar ook met een mogelijken aanvalvan den kant van het Duitsche eskader in den Grooten Oceaan.

Zoo gebeurde het, dat een Jap ansehe vloot den 27sten Augustus,spoedig nog versterkt door een paar EngeIsehe oorlogsschepen, m;eest-al oudere slagschepen Wet zwaar gesehut bestaande, de haven af-'sloot en enkele er voor gelegen eilandjes bezette. Meer zeewaartskruisten dan de nieuwere en snellere bodeimis, om een ontzetpoging te ver-

ijdelen. Bet eerste 'werk van de ',marine was, het vaarwater vrij te ma

ken van natijnen, daar het bekend was, dat de Duitschers daarvan een

ruimi gebruik gemaakt hadden, ter wiji tevens weldra de forten, de ha-

— 291 —

yen en de schepen daarin, onder vuur genomen werden. Zooals te begrij-pen is, maakten ook bier de gevaarlijke nAnen talrijke slachtoffers.

Drie miijnenvegers en twee oude torpedobooten vlogen er door in delucht, terwijl een Duitsche torpedoboot, de S 90, ,er in slaagde den.ouden Japanschen kruiser Takachih o, tot zinken te brengen, waarbij ech-ter ook het eerstgenoenalde vaartmg .gedwongen werd op de trust te loo-pen en daar vender vernield werd. Die verliezen ter zee waren dus vrijonbeduidend, zoowel van. Japansche als van Duitsche zijde, ter meerw:aar ook de in die haven liggende bodeImis meest oud en klein waren.Gedeeltelijk werden ze door het Japan.Sche geschut tot zinken gebracht,gedeeltelijk, toen de overgave naderde, door die Duitschers zielf.

Het eigenliike beleg was begon nen den 2den September, toen eenJapansche leigermacht van ongeveer 23000 man, bestaande uit infan-terie en artillerie, inlet 140 kanonn en, onder bevel van generaal Kamio,aan land gent werd. Veel later, den 23sten September, verscheen ookeen Engelsch Iroepje van 1500 man, onder generaal Barnardis'ton, mat;Iriieer dienen moest om de innige samenWerking tusschen beide Statenaan te toonen, dan wel om het beleg kracht, bij te, zetten.

Voorshands evenwel had de bezetting, die onder bevel van den ka-pitein ter zee, Meyer-Waldeck', stolid, en die voor het uitbreken van denoorlog bevel van keizer Wilhelm( ontvangen had om tot het uiterste

stand te houden, niet veel te doen. Die Japanneezen Loch waren op eenviij; grooten afstand geland en kond en door den hoogen waterstand vanverschillende rivieren, die buiten hun oevers getreden waren, niet op-rukken. Slechts Heine 8chernatutselingen vonden plaats en den leidideno.a. den 13den September tot het hezetten van de stall Kiautsjau,op pl..'m. 30 K.M. van de havens:tad gelegen.

Eerst in de laatste dagen van September werd het terrein weer be-

gaanbaar en begon de langzame op marsch, .waarbij toen reeds stellin-gen op een afstand van niet rneer dan 8 K.M. van de forten, bezet kon-den worden. Het eerste doel der Japanners was de z.g. Prins HeinrichHeuvel, een hoog punt, vanwaar a lle forten en ook de stad zelf, ondervuur genomen konden worden. Teg en de verwachting werd deze heuvelreeds den 8sten October bij . den eersten aanval geno'men, zoodat menbegon te denken, dat de instructies tot verdediging tot he't uitersteslechts schijn waren, doch in werkelijkheid bevel gegeven was, wel zooling 'm_logelijk een overgave te voorko,men, doch zonder het daarbij, totoToote verliezen te laten komen.b

Dadelijk werd toen alles greed gemaakt om te beginnen met eenbo,mbaidement uit zwaar geschut. Terwiji dit laatste aangevoerd werd,kondigden de Japanners zulks door parlenientairs aan die beleger-

den aan met het aanbod, dat alle non-combattanten zilch op den 15denOctober uit de staid zouden mog en verwijderen. Tengevolge daarvanverlieten op dien datum een aantal Europeesche vrouwen en kinderen

— 292 —

en vele Chineezen, allen onder de hoede van den Awerikaanschen con-sul, de belegerde vesting.

Nu begon het werkelijke bomb ardement, aanvankelijk alleen op deforten „Kaiser" en „This", maar wel dra ook op de andere en op de stad.en de haven. In 'den morgen van de n isten November waren nog slechtstwee der forten in staat het vuren gehee. 1 te beantwoorden en op dien-zelden dag werd nog een daarvan door bet En_gels ,che oorlogsschipiTriumph tot ziwijgen gebracht. Een d er forten stood in brand, wat ook hetgeval was met verschillende gebouwen bij de haven. en de petroleumttanks.

De infanterie der belegeraars drong ondertusschen langzaami na-

Het onderzoek in een der gevallen Duitsche forten. Rechts: granaten.

der, niettegenstaande de tegenaanv alien deT Duitschers. Een belangrijksucces werd den 3den November b ehaald, toen 26 kanonnen buitge-Waakt en 800 man gevangen geno men weTden. Nu werd de toestandiweldra onhoudbaar en nadat in dlen nacht van den 6den op den 7de7i.

Novemiber die aanvallers een paar g, edeelten van de hoofdverdedigings-

linie genbmen hadden, heeschen de belegiorden de witte vlag op alleforten en uitstekende punten : ze wilden oval doi overgave onderhan-delen. Reeds denzelfiden idag werd het verdrag door beide partijen ge-teekend en den 10den konden de Japanners bezit van allies neimien en.

miarcheerden de bezettingstroepen, Mot alle krijgseer doch als krijgs-gevangenen, of om Haar Japan ge voerd te worden.

— 293 —

Het beleg had dus mil-11 twee maanden gednurd en ha'd behalve deverliezen der marine, ongeveer 250 dooden en 1300 gewonden aan de

veroveraars gekost. Een weinig lost, bare, maar ook een weinig roemrijkeoverwinning was het geweest. Ook niet een, die invloed Icon uitoefenenop den wereldoorlog, maar toch w ass bet een belangrijk feit. Duitsch-land was het staunpunt voor zijn 'macht in het Oosten, voor zijn han-del op China, kwijt en was voortaan ails concurrent niet mieer zoo tevreezen. Japan had die bezitting e n zoo zal China nu waarschijndlijkinafeer onder den invloed van die a ndere Mongoolsche staat komon, eenstap verder in de richting van het „Oost-Azie aan de Monpgolen'', dat'sinds een twintigtal jaren de leus van Japanners en ontwikkelde Chi-

neezen is.Mochten de Duitschers in Euro pa overwinnen, dan nog in Tsjingtao

voor hen verloren, ten.zij ze zich de geweldige kosten van een nieu-wen oorlog wilden getroosten, een expeditie Met een groote vloot eneen landingsleger naar het verre 0oE.--ten, waarvan de afloop nog z:eer

onzeker zou zijn.

De andere kwestie is, zooals we reeds aantoonden, de Zuid-Afrikaansche. Nog slechts 13 jaar toch was het geleden, dat dewreede krijg, waarin Transvaal en Oranje-Vrijstaat door Engeland wer-

den onderworpen, bij het verdrag ,,, an „Vereeniging" een erode nami.

Die oorlog had bij de Boeren een fe llen haat doen ontstaan tegen Enge-land. Evenwel had de eerlijke wiizi e waarop de overwinnaar zich stiptaan het verdrag gehouden had, do or spoedig aan de twee onderworpenrepublieken weer een groote mate van zelfbestuur toe te staan, zeervelen er toe gebracht, elk wraakgevo el op zijde te stellen en hoogstenste streven naar een bloedelooze over winning van 't Hollandsch sprekendedeel der bevolking. Het onderwij's 'mbest Hollandsch blijven, evenals

deze taal door de regeering gebruiktt moest worden naast de Vngelsche.

De oprichting der Zuid-Afrikaa nsche Unie, del vereeniging der vierzichzelf besturende kolonien tot een statenbond, n.l. Kaapkolonie, Vrij-staat, Transvaal en Natal, had bij velen het gevoel tot gehoorzaamiheidaan hei, nieuwe bewind verstrekt, to ,meer, waar het Afrikaander ele-ment, met Botha en Hefting aan het hoofd de mleerderheiid verkreeg

in het Unie-parldmient, zoodat eerst, genoemde 1ste Minister werd. Dezeregeering streefde in alien ernst na ar een verzoening tusschen de beide

elemlenten der blanke bevolking, W aarbij gelijkstelling der twee talen

en econonalische opheffing van het land het hoofddoel waren.Daarbij echter kwalmi een deel der Afrikaanders al spoedig tot Icle

!meening, dat deze politiek op den d uur de volledige verengelsching van

Zuid-Afrika tengevolge zou hebben, mot dit gevolg, dat . een deel odderHertzog zich afscheidde en een na tionale partij gingen vormien, waar-van het hoofddoel was de re6hten van het Hollandsch Inlet kracht to

— 294 —

verdedigen. Daarbij sloven zich al spoedig vele conservatieve elemientenuit de voormalige Boerenrepublieken aan, zij, die nog steeds droomdenvan het herstel dier onafhankelijke Staten, de onverzoenlijken dus.

Voor dezen nu kon de Engelsch-Duitsche oorlog eien welkome gele-genheid ziiin een poging daartoe to doen. En stellig heeft . de Duitsche

regeering door mWdel van haar vertegenwoordigers in Duitsch-Zuid-West-Afrika en daar gevestigde B oeren propaganda, voor deze idee

laten mak;en.Bij het uitbreken van den oor log, nan*n velen een afvvaehtende

houding aan, doch de regeering de elde aan het Engelsche gouverne-

;moat made, dat zij van plan was ., evenals die andere deelen van hetWereldriik, in alle opzichten haar plicht te doen. Zij bood aan, een vol-

doende verdedigings'macht op de been te brengen, zoodat alle Engel-sche troepen uit Zuid-Afrik'a naar Europa of andere krijgstooneelen ge-

zoniden konden worden.Naar alle waarschijnlijkheid stond het toen bij, Botha en zlijn mede-

bestuurclers reeds vast, dat men zich niet alleien tot de verdediging, Moest

bepalen, docli overgaan -tot een aanval op de naburige Duitsche kolonie.

Toen echter in den loop van September dit besluit bekend gem4sakt werd,verwekte het in verschillende krin gen groote ontievredenheid. WaaroMvechten voor Engeland, dat ons ooze onafhankelijkheid ontnomenheeft, en tegen Duitschland, dat ons altijd goeclgezind geweest is? Ditvroegen velen zich af en de enk lele partijleiders: en ook' de Duitsche

agenten zorgden er voor, dat' dit vuurtje van oproerigheid aangewask-kerd weird. De overgroote meerderheid der parlem!entsleden evenwel'sloot zich bij de regeering aan. Het besluit werd genomien om . Zuld-

Wes-kAfrikia,, aan tie vallen, waarbij generaal Beijers, welbekend uit denBoerenoorlog, het opperbevel over de Unie-troepen voeren zlou.

Voordat het ievenwel zoov'er gekomen was, gebeurde er jets ernstigs.

Kolonel Maritz, die het bevel voerde over een troepenmacht, die reedsin de nabijhesid der grens saMiengetrokken was, liep plosteling naar denvijand over, of liever, hij proclaMOrde de onafhankielijkheid van Zsuid-Afrika

en riep de burgers op onal met hem s amen te werken en z lich met Duitsch-

land te verbinden. Daartoe was een verdrag tusschen hem en den gou-verneur van Duitsch-Zuid-West-Afrika gesloten, dat als volgt luidde(voor de aardigheid drukken we het af in de origineele spelling, zooals

het is gepubliceerd door het blad de Volksstielm):

„OvereenkomSt gemaakt en gesloten door en tussen de imperialeregering van Duits Zuid-West Afrika, als de vertegenwoordiger van Z.Keizerlike Majesteit, de keizer van Duitsland, en Generaal . C. Maritz,

die handelt in naaml en ten behoeve van 'n aantal offisieren en man-'schappen, die bereid zfijn de onafhankelikheid. van Zuidafrika uit te

roepen ; dat is to zieggen:

CHRISTIAAN DE WET, de bekende

Boeren-Generaal, die zich niet ken veer-

leggen bij een aanvalliend optreden

tegen de Duiltsche bezittingien kn Zuid-

Afrika, zich sties:1de tegenover het Leiner

der Unie onder generaal Botha, doch

spoedig gtevangen genomen weird,.

— 295 —

le. De voornoemde Generaal Maritz; heeft de onafhankelikheid vanZuid-Afrika verklaard en is de oorlog tegen Engeland begonnen.

2e. Do goeverneur van Duits Zuid-West Afrika erkent alle Afri-kaanse machten, die tegen Engelano Dpereren, als oorlogsvoerende mach-

ten ,en zij, zullen, na verdere bespraingen, de oorlog tegen Engeland on-

d ersteunen.3e. In geval Engels Zuid-Afrika onafhankelik wordt verklaard,gehc;e1

of gedeeltelik, zal de Imberiale Go everneur van Duits Zuid-West-Afrika,Alle m.og.elike maatregelen ne-

men, om die staat of staten zoo

spoedig m iogelijk als zodanig er-kend te kriigen door 't DuitscheKeizerrijk, en hen le brengenand er de bepalingen van de al-

gentene vredessluiting.4e. In konsideratie van zulke

steun zal de nieuw gevorimdestaat of staten geen bezwaar

hebben, dat de Duitse Regeringbezit neemt van Walvisbaai ende ,eilanden tegenover DuitsZuid-West-Airika, 1)

5e. Het midden van de Oran-jerivier zal voortaan de grensvormen *tussen Duits Zuid-West-Afrika en de Kaap-Provinsie. 2)

6e. Het Duitse rijk zal geen

bezWaar ertegen hebben, dat debovengenoemae Staten bezit zul-len nemien van Delagoabaai. 3)

7e. Indien de opstand mils-lukt, zullen de rebellen, die 'tDuitse gebied binnenkoMen, er-

kend worden als Duitse onder-danen en als zoodanig wordenbehandeld."

Men ziet dus, dat het ging omi een breed opgezet plan. Geen op-

roertje van een enk'el officier met zijn manschappen, maar een pogingomi 'het geheele land in opstand te brengen. I le begrijpen dus, dat aT.-

1) Thorns behoort Walvischbaai, dat een gedeelte van de kust van Duitsch Zuid-West

Afrika is, evenals genoemde eilanden aan Engeland.

2) Dat is tegenwoordig oak het geval.

3) Daze kolonie behoort thorns aan Portugal. Men herinnert zich misschien wel, dat van-

daar Kruger door de Gelderland Haar ons land gebracht werd.

— 296 —

schriften van het verdrag naar lerlei invloedrijke .menschen gezon-den werden, van wie mien hoopte, dat zij sympathie voor het beoogde

zouden hebben, want zoo niet een groot gedeelte der Hollandschsprekende Afrikaanders meedeed, u het plan in duigen moeten vallen.

Zoo schreef Maritzi zelf aan den kolonel Koen Brits, een der offi-aieren van de Zuid-Afrikaansche verdedigingsimacht, het volgendebriefje ter begeleiding van een af schrift van het tractaat:

Keimbes, de 16de Okt. 1914.

Aan Kol. Koen Brits,

Waarde ou Vriend,

Er is een tijd geweest, Coen w ij tezamlen vochten en leden voor de

heiilge 'zaak van, ons land en yolk. We hebben thorns weer de gelegen-heid om voor 't zelfde ideaal te vechten. Ik weet, dat ge 'n trouw Afri-

kaner zijt en dat uw -hart nog even warm voor ons yolk klopt. Inge-

sloten u eien traktaat vinden InaJet de Duitse regering aangegaan en

ik vraag u ons uw steun te geven in deze zaak. De plek van de ye-

teraan Koen Brits is open en 't vo lk roept u. Geef gehoor aan de stem

van het yolk.

Uw vroegere wapenbroeder,

(Get.) S. G. MARITZ,"Generaal.

Hieridoor begon het er ernstigDuitsche gebied kon vooreerst geewaren nu de Duitschers sterker dUnie, 'Maar in de twee& plaats mohet voorbeeld van Maritizi navolging

het aantal der navolgers zeer talrijiBoerenrepublieken. Onder de leus : „niet aanvallen, zoolang de Duitscheinvloedrijke volksleiders vergadering

ber, generaal Beijers, weigerde lang

slag. De door een toeval veroorzaak!msaakte de opwinding nog grootereen opstand van een troepenimaChtern,stigere in het binnenland zelf.vereenigden zich onder de bevelenwijl in allerlei strekien Winder bekeschappen op de been brachten.

Tot bun ongeluk echter bleefechte Boerenbevolking de regeering

uit te zien. Van een aanval op hetn sprake zijn, in de eerste plaatsan de grensbewakingstroepen derest afgew`acht worden in hoeverre

vond. En het bleek al spoedig, datlZ zijn zou, vooral in de voorlmalige

widen Duitsch Zuid-West-Afrika,

rs ons ongemoeid laten" begonnenen te beleggen. De opperbevelheb-er m!ede te werken en nam zijn ont-

te dood van generaal de la Reij,en weldra was het niet alleen meerop de grenzen, Imaar een nog veel

Duizenden Vrijstaters en Transvalersvan Kemp, Beijers en de Wet, ter-n& aanvoerders eveneens hun man-

de overgroote mieerderheid, ook dertrouw, zoodat Botha overal die bur-

Generaal LOUIS BOTli A, minister-president enhevelhebber van 'tlager der Z.-Afrik. Unie.

hen aansioot en de regeering jegens lien

— 297 —

gercommando's oproepen kon een etude aan den opstand te makenen hij weldra een zeer talrijke leg ermacht oncler zijn bevelen had. Er

you dus burgerbloed moeten worden vergoten. Een treurige geschiede-nis, waarbij wij Nederlanders ten zeerste medegevoelen met onze starni-verwanten in Zuid-Afrika. De namen Hertzog, Beijers en vooral a e

e t, Christian de Wet, die in den Boerenoorlog zooveel van zich deedspreken, hebben bij ons een goeden klank. Het is moeilijk voor ons hunstandpunt te veroordeelen. Zoo gaarno stonden wij aan hun zijde, strij-

dende voor de heerschappij.van onze tail in Zuid-Afrika

Maas was hun optred;en ge-rechtvaardigd? Veertien jar

creleden hadden ze trouw aanEngeland gezworen, dat rinds

dien zijn verplichtingen tegenover de overwonnenen trouwnagekomen is. Hun eigen ver-

tegenwom digers in het 'cal-le-

nient hadden -hes] oten den oor

log tegen Duitschland te be-ginnen. Hun opstand was dusniet alleen gericht tegen Engeland, waarvoor verzachten-die om3 ndigheden aan voeren zouden zijn, maar ook te-gen hun eigen yolk, tegen de

door hen zelf gekozen regee-ring. En dat maakt, dat wij,

hoe noode ook, bijna allengehoopt hebben op een spoe-dig &oven van den opstand,opdat Zuid-Afrika weer hereenigd zoude worden.

Gelukkig, dlatdeze brooder-krijg zoo spoedig g,-eindig,1 is

Vele opstandelingen gavel'het op, toen zij zagen, dat

de meerderheid zich niet bij

een tegemoetkomende houding aan Aileen de leiders bleven voor-

loopig nog met eenige honderden voigelingen in het veld, doch werdenweldra gedwongen, na eenige schermutselingen, hun onderwerping aanto bieden, of moesten dikwijls slechts van enkelen vergezeld, de wijknon en naar het Westen, om door de onherbergzame Kalahariwoestijn

to trachten, Duitsch Zuid-West Af rika to bereiken. Weldra was zoo-] 9

— 298 —

wel de Vrijstaat als de Transvaal ,zoo goed als geheel van opstandelingenbevrijd. De enkele tientallen, die zich nog niet onderworpen hadden,konden geen gevaar meer opleveren. Geer treurig was daarbij het Jotvan generaal Beijers geweest. Achtervolgd door een talrijke Unie-macht,begreep hij, dat zijn volgelingen zich zouden moeten overgeven. Zelfwilde hij dat niet doen, waarom hij met enkele anderen een poging

deed te pa,ard idoor sterk gezw ollen Vaalrivier te zwemmen. Door,een ongelukkig toeval, dat tot nu toe nog niet opgehelderd is en datook wel nooit opgehelderd zal wor den, verdween hij in de diepte ,enwerd ieerst enkele dagen later opgevischt.

Een van degenen, die in Westelijke richting trachtten te ontsnap-pen, was generaal Christiaan de W et. Aanvankelijk was hij opgetredenin zijn eigen vaderland, de Oranje Vrijstaat, en had daar door izijn groo-ten naam, veel aanhangers gekregen. Maar om,streeks half November

had Botha een sterke macht tegen hem laten oprukken. Als niet ,eender afdeelingen te laat gekomen was, dan zouden teen reeds alle op-standelingen daar, dus ook de Wet, ge y angen genomen zijn. Nu wist hijmet een paar honderd der zijnen te ontvluchten, loch de anderen,weer dan duizend, haddien zich flat onbeduidende gevechten, moetenovergeven.

Het kleine commando van de Wet reed in snellen draf — alienhadden twee goede paarden bij zich — naar het Noorden om zichover de Vaal naar de Transvaal ;te begeven en zoo aan de ,vervolging

te ontsnappen. Na eenige vergeefsche pogingen kwam, hij den 22stenNovember werkelijk over die rivier en ontsnapte daarna, hoewel ter-nauwernood, aan commandant du T oit, die hem mot een aantal auto-mobielen op het spoor kwam.

Met slechts 100 volgelingen slaagde hij er daarna in, de Westelijkegrens van de Transvaal te bereiken en die over te trekken. Waarschijnlijkhoopte hij zich in dat gebied met een sterk commando onder gene-raal Kemp te vereenigen en samen naar Duitsch Zuid-West Afrika tegaan. Zijn vervolgers evenwel zaten hem dicht op de hielen en won-nen aanvankelijk terrein op hem, zoolang de zandwoestijn nog niet

bereikt was. Daarbij werd ongeveer de helft van "de Wets ,mannen ge-vangen genomen.

Die vervolgers hadden zich in verschillende groepen gesplitst omhun 'het uitwijken naar Noord of Zuid te beletten, terwijl de comm.an-danten Brits en Jordaan hem, gedeeltelijk per auto, gedeeltelijk te

paard achterna zaten. De streek, waardoor de jacht ging, was vreese-lijk. Van gebaande wegen geen spoor aanwezig, ,een eindelooze zand-

vla,kte, waar weldra de automobielen in bleven steken, terwijl slechtsop enkele plaatsen water aanwezig was.

Eerst den 29sten November -werd de Wet met zijn troepje ontdekt.Hid reed met zijn troepje in snel tempo door een gebied, dat geheel

— 299 —

begroeid was met doornachtige wo estijnplanten. De automobielen jaag-den hem achterna, mar moesten het weldra opgeven. Commandant,Torda,an met 80 ruiners, zette toe a de vervolging voort en had iletgeluk precies te weten te komea, waar de Wet van plan was dennacht van 30 November op 1 Dec ember door te brengen. Al vervol-gende werden hier en daar reeds achterblijvers ,aangetroffen, die uit-

geput en versmacht door den dorst, neergevallen waren. Te mid_der-nacht werd de plaats bereikt, waar het gejaagde wild zich moest be-vinden. Jordaan liet zijn manscha.p pen die plek omsingelen en daarna, ineen kring op het kamp van de Wet toerijden.

In den vroegen (morgen wist hijzelf zich bij verrassing mees-

ter te waken van een twintigtal der volgelingen van den grooten Boe-

Engelsche militaire geneieskundigen te Johannisharg.

rengeneraal, die bezig waren de paarden op te vangen en gereed teTimken voor het vertrek. Na eenig onderhandelen volgde de rest toenook spoedig. Met generaal de Wet bevonden zich daarbij diens onder.bevelhebber, commandant Neser, en zijn secretaris Oost, een gewezen

Nederlander en ex-redacteur van het Transvaalsche blad „Het Yolk''.

Een week later werden de :,2;evangenen te Johannisburg binnenge-

bracht en daar op ,een fort, opgesloten.De opstand was gedempt. De kleine troepjes, die nog in het veld

waren, gaven zich, toen ze hoorden van liet lot der hoofdleiders„ge-

vangen. Aileen de reeds genoemde generaal Kemp wist het. Duitsche ge-hied te bereiken. Het tweede bedrijf van den opstand ging nu een aan-

yang nemen. het proces van de ,ge vangenen, cloth daarover later. Het

— 300 —

is tie hopen, dat de regeering verzachtende omstandigheden in aanmer-. king zal nemen. Trouwens, een pro clamatie van Botha, dateerende vande dagen na de gevangenname van die Wet, wijst daar op. Straf zaler moieten zijn, maar de gewone burgers zal mien veel kwijtschelden.Aileen de leiders, ja voor hen Diet het er slecht Toch verwachten

wij, dat ietmand als 'Christiaan de Wet, gespaard zal blijven, al was hetalleen maar om velen, die tot dus vex vijandig geweest, waren, te ver-zoenen en te voorkomen, dat het wreede lot van den populairen gene-raal niet een nieuwen opstand ten gevolge zou hebben.

Jets anders was het Met cliegenen onder de opstandelingen, diebehoord hadden tot de geregelide k rijgsmacht van de Unie, vooral deofficieren daaronder. Voor hen, off icieren in actieven diens% schuldigaan hoogverraad, kon geen pardon zijn. Vandaar, dat .eien van hen; de

gewezen. 'kapitein „Jopie" Fourie, ter dood veroordeeld en redds den20sten December te Pretoria gefus illeerd werd. Zijn jongere broer, diein hetzelfde geval verkeerde, werd tot diezelfde straf veroordeeld, maarde verklaring van den oudste, dat de opstand van zijn broer hoofdza-

kelijk ieen gevol was vian den invl oed, dien hij op hem uitgeoefend had,redde zijn leven: de straf werd in, 5 jaren dwangarbeid veranderd.

Evenzoo waren_ Maritz en Kemp gewezen officieren. En zij warendes tie schuldiger, daar zij openlijk zich verbonden hadden met de Duit-sellers en in samenwerking met die vijanden des lands invallen ge-

daan hadden op het grondgebied der Unie. Vandaar dat Botha in dereeds aangehaalde proclaimatie de b urgers opwekte om de wapens opte nemen, om te helpen die twee landverraders tie straffen.

Doch daarover willen we 'Here r e,en andere maal spreken, tegelijkmet de behandeling van den kome aden aanval door Botha en zijn Unie-troepen op Duitsch-Zuid-WestAfrika, die in het begin van 1915 begon.Dan zullen we tevens gelegenheid hebben het proces teen de Wet ende zijnen mode te deelen.

HOOFDSTUK XIV.

Turkije in dezen oerlog.

Reeds kort na het uitbreken van den oorlog Meek de gezindheid

-van Turkije uit het koopen van de GOben en de Breslau, de tweeDuitsche oorlogsschepen, die zich in_ de Middellandsche Zee bevondenhadden, en die er in geslaagd waren aan hun vijanden 'tie ontkomen. DieIncest invloedrijke persoon in de regeering, Essad Pasja, was al da-

delijk sterk voor een partij kiezan voor Duitschland, waarbij hij gehol-pen werd door de talrijke Duitsche officieren, die onder generaa,1 Limanvon Sanders, bezig waren het Turksche leger te reorganiseeren. Veleandere ministers ev'enwel zagen rer weinig hell in, daar ze toch nietServie konden aanvallen, aa,ngezien Bulgarije tusschen beide staten inligt en tevens Servers vriencl en bopdgenoot, Griekenland, voorloopig

neutraal bleef, doch zelfs in geval van ,deelname aan den strijd vol-doende bescherrnd werd icl:oor eigen v loot, alsook door schepen van Frank-rijk en Engeland. Zij wilden dus neutraal blijven, doch gaande weg, ter-

-wijl steeds betuigingen van neutraliteit gegeven werden, versterkte zichde invloed van Essad en van de Duitsche officieren, die nu ook devloot onder hun' bevel kregen. Waarschijnlijk speelde da,arbij een rolbegeerte naar een wederbezetting van Russisch Armenie en van Egypte,waarbij gehoopt werd op een algemeenen opstand onder de 1V1ohammeda-

nen tegen Engeland en Frankrijk, als tegen die staten de Heilige Oor-

log gerpoclameerd werd.Frankrijk en Engeland van hun kant, hoewel steeds in schijnbaar

vriendschappelijke betrekkingen met de Porte (Turksche regeering), had.den de G-Oben- en Breslau-geschiedenis beantwoord met het zenden vaneen sterk eska,der naar de Turksche wateren. Voortaan onderzochten ze

elk schip, dat voor ,een Turksche haven bestemd was. Bestond de la-ding uit contrabande, dan werd het in beslag genoimen. Hierdoor tracht-

ten ze dus te beletten, dat Turkije zich over zee van krijgsmateriaal

voorzag met het 'oog op ben rnoge lijken oorlog.Het gevolg daarvan was weer geweest, dat de Turken de Darda-

nellenforten, die de nauwe zeestraat, die van uit /de Middellandische

ENVER PACHA,

de Turksche, Minister van Oorlog,

- 302 -

Zee toegang verleent tot hun hoof dstad, Constantinopel, en tot de

Zwarte Zee, in staat van verdediging brachten en dat ze mijnen uit-zetten in het vaarwater, echter zoo, dat koopvaarders, voorzien vanTurksche loodsen, er nog doorneen konden varen.

In verband nu met het steeds toen.emen der oorlogszuchtige nei-gingen der Turksche regeering, beg onnen de Fransche- en Engelscneschepen eveneens op hun hoede te zijn. Vandaar dat ze, toen in het'eind van September een viertal Turksche torpedobooten een oefenings-tocht thaakten buiten de zeestraat, dezen onmiddellijk bevel gaven te-rug te, keeren, anders zouden zein den grond geboord worden. Hetbevel werd opgevolgd, doch de te-ugvarende scheepj es werden tot vla,k

voor den ingang door de vreemde oor-ingsbodems gevolgd.

Bevreesd -voor een aanval, werdtoen door de Turksche regeering hetgeheele vaarwater door mijnen ver-sperd en dus de vaart geheel stop-gezet. Dit was een ernstige benadee-ling van de belangen van Rus land,dat hierdoor zijn overvloed van tarweniet meer kon ultvoeren en tevensverstoken bleef van den invoer vanallerlei behoeften uit de landen zij-ner bondgenooten.

Toch bleef de vrede voorloopignog gehandh,aafd, daar nog steedsin Constantinopel de vredespartijde overhand hield. Evenwel veran-deride dat geleidelijk, naarmate deDuitsche invloed krachtiger werd.

Op alle Turksche oorlogsschepen wa-

ren weldra Duitsche officieren in-gedeeld, evenals te land bij alle

gercorpsen. Generaal Liman von Sanders werd zelfs benoemd tot com-

mandant der verdedigingswerken aan de Dardanellen en de diaarbijbe-hoorende troepen. Ten slotte werd Es sad Pascha, de bekende pro-Duitsche en bekwame verdediger van het Tripolitaansche binnenlandtegen Italie, tot opperbevelhebber van het geheele Turksche leger aan-crewezen.

Van toen af aan was het ,dui clelijk, dat Turkije aan den oorlogzou deelnethen, slechts het Gogenblik, dat daarvoor uitgekozen wordenzou, bleef nog onbekend. Algemee n werd verwacht, dat eerst door

— 303 —

Duitschland of Oostenrijk een beslissende overwinning behaald zoum.oeten worden, vooral op Rusland, zoodat de Turken zich gem,a,kkelijk

van Armenie zouden kunnen meester maken.Het zou evenwel anders uitkomen. In het eind van October, juist

toen het Duitsch-Oostenrijksche leger den terugtocht in Polen aa,nving,

dus toen niet deze partij, maar 4e Russen een overwinning behaatdhadden, begon Turkije met de vijandelijkheden. Juist da rt doet

zien, dat het geheel onder Duit schen invloed handelde. Duitschlandhad hulp noodig. Door het deelnena en van Turkije aan den oorlog zou

Rusland belangrijke troepenmachten moeten zenden naar den Kaukasusen naar de kuststreken der Zwarte Zee, ja, zou ook Engeland gedwon-gen worden een deel zijner kolonia le legerafdeelingen in Egypte te ver-

zamelen, om dat de beschermien.Waarschijnlijk ook werd verwacht, dat de vijandschap van het

geestelijk hoofd van alle 1VIohanamedanen tegen. Engeland, Frankrijk en.

Rusland tengevolge zou hebben, dat de ;millioenen tot dat geloof behoo-rende onderdanen dezer staten oproe rig zoudien Ivvordien en dat dus ook

da,ardoor Duitschland's vijanden_ zou den verzwaIken.Het uitbreken van dezen riieuw en krijg geschiedde geheel zonder

oorlogsverklaring. Den 28sten October had, volgens de verklaringen derTurksche autoriteiten, die echter t egengesproken worden door de Rus-

sische regeering en die ook overig ens niet waarschijnlijk zijn, een ont-moeting plaats tusschen Russische en Turksche oorlogsschepen, waar-

bij de ,eerstgenoenaden de laatsten onverwachts ,aanvielen, doch metverliezen teruggedreven werden. Juist dat naaakt het bericht onbetrouw-

ba,ar. De aanvaller zou zulks nieb gedaan hebben, als hij niet over een

beduidende overm_acht te beschikken had.Meer aannemelijk is dan ook, dat de Turksche oorlogspartij dit

bericht verspreid heeft om het la,atste verzet der voorstanders tot hand-having van de neutraliteit te over winnen en vooral de verantwoorde-lijkheid van zich zelf af te wentelen op de Russen. Nemen we op grond

van dit allies aan, dat bovenstaancl gevecht van den 28sten niets can.een verzinsel is, dan werden de yij andelijkheden den daaropvolgeridendag geopend door de Turken, die een aanval deden Met verschillendeoorlogsschepen op Russische kustpla,atsen. Alleen door het bnverwa.chtedezer a,anvallen waren ze ,mogelijk, da,ar anders de Russische ZwarteZeevloot een prachtige kans gehad zou hebben om de verspreide Turk-sche schepen aan te vallen en een voor een te vernietigen. Nu slaagde

de overval. De stad Theodosia op Jie Krim-schiereiland werd o.m. door

de Breslau gebombardeerd en vrij ernstig beschadigd.Die Hanaidie deed hetzelfde bij e'en andere haven, terwiji weer el-

ders de GOben aan het werk was Den volgenden dag herhaalden zich

deze a,anvallen en wel op de groote handelstad Odessa, die eveneens be-schoten werd en waar o.a. een Russische torpedoboot in den grond ge-

— 304 —

booth werd. Zoo was de oorlog fe itelijk uitgebroken. Toch was er nog

bans op het bewaren van den vrede. De Turksche regeering ontkendetegenover de gezanten der vreemde mogendheden alle medeweten aanhet gebeurde en scheen vredelievend. De geallieerden waren het oak en

stelden daarom den 30sten October aan Turkije een. ultimatum. Door deda,arin gestelde ,eischen in te willigen kon zij den anders onvermijde-lijken krijg ontgaan. Geeischt werd:

1ste. Een voldoende verklaring van en verontschuldiging voor deaanvallen op de Russische kust.

De mobilisatie in Turkije.

2de. Verwijdering van de Duitsche manschappen en officieren vande Turksche oorlogsschepen.

3de. Ontwapening en interneering van de „G-Oben" en de „Breslau".Op doze eischen werd evenwel geen antwoord ontvangen. De oor-

1pgspartij was in Constantinopel de Maas geworden, gesteund door deMohammedaansehe geestelijkheid en het gepeupel. Vandaar dat, reedsden 3lsten October en den lsten N ovember de onderdanen en gezanten.van Rusland, Engeland, Frankrijk en Servie de Turksche hoofdstad enandere plaatsen, zooals Smyrna, ; verlieten, wat gevolgd werd door hetvertrek der Turksche diplomaten nit die staten.

De diplomatieke betrekkingen waren dus afgebroken en de strijd

— 305 —

begonnen. In weerwraak voor het gebeurde op 29 en 30 October vie-len Fransche en Engelsche oorlogs schepen den lsten November eenTurksche kanonneerboot bij Beiroet h aan, die daarop door de beman-ning verlaten werd en opgeblazen. Twee dagen later bombardeerdenverschillende schepen de buitenfort en der Dardanellen, de stad Jaffaaan de Syrische en Akaba en Dzjidda aan de Arabische kust.

Den volgenden dag, den 4den November dus, werd daarop doorEngeland, Rusland, Frankrijk, Belgie, Servie en Montenegro officieel deoorlog aan Turkije verklaard. Bij de bekendmaking van dit besluit aan

Mohammedaansche onderda,nen der betreffende staten werd daarbij ge-voegd de volgende verklaring (naa r ieen vertaling van een exemplaar,dat door de Engelsch-Indische regeering gericht werd aan de bevolkingaldaar):

Met het oog op het uitbreken van den oorlog tusschen Groot-Brit,

tannie en Turkije, die, tot syljt va a Groot-Brittannie, veroorzaakt isdoor een slecht overlegde, ongepro voceerde en nit eigen beweging voort-spruitende . ,daad der Ottomaansche regeering is de Onderkoning doorZ. M.'s regeering gemachtigd het volgende openbaar te maken met be-

trekking tot de heilige plaatsen in A.rabie en Mesopotamiie en de ha-

ven van Dzjidda, opdat er geen verstand heersche aan de zijde van

Z. M.'s loyale Mohammedaansche onderdanen.In dozen oorlog, waarin geen k westie van godsdienstigen a,ard een

rol speelt, zullen deze heilige plaatsen n Dzjidda gevrijwaard blijvenvan aanvallen of hindering 'door Britsche strijdmachten te land of terzee, zoolang er geen moeilijkheden rijzen met pelgrims nit Indie naarde heilige plaatsen in kwestie. Op verzoek van Z. M.'s regeering heb-

ben de Fransche en Russische regeeringen soortgelijke verzekeringengegeven.."

Het doel van deze verklarirag was duidelijk. De Mohammedaanscheonderdanen moest aan, het verstand gebracht worden, dat deze oorlogniet gericht was tegen den sultan van Turkije als hoofd van hun gods-dienst. Dat dus ingeval deze, door den Heiligen Oorlog iflt te roe.pen,hen opriep om zijn zijde te kiezen, zij niet verplicht zouden zijn daar-

aan gehoor te geven. En tevens m oest de inhoud er van strekken hengerust te stellen omtrent de heilige plaatsen van hun geloof, die alienop Turksch grondgebied gelegen z ijn.

Tegelijkertijd annexeerde Engelancl het ,eiland Cyprus, dat wel reeds

lang door zijn troepen bezet gehou den werd, maar -Loch nog in naamltot Turkije behoorde, terwijl later ook Egypte, dat in naam geregeerdwerd door een ;,Khedive" (onderkoning) namens den sultan van Tur-

kije, doch ook in werkelijkheid gehoel van Engeland afhankelijk was, toteen onafhankelijken. staat geprociameerd werd onder bescherm,heerschap-pij (lees : onder oppergezag) van den koning van Engeland. De Khe-

dive, die op de hand van Turkije was, werd van zijn waardigheid ver-

SERVIE

r

Wan . Eriwan4 lc.4 4, 4 4:

assoel.: irebris

0.)

e\)':i;-.):EL,;ite*

oessa

KLENTreb,zon .e

Adana

Jerwialem

iba

Erzeroem tpatoem• K A

Kars.'

A eppo

Damascus--

PERili

• Ba‘dad

(-CA;

eta

Alexandrie

Cyprus,Beiroeth

PSaioi

EGYP TE

RUSLAND

uez

tBasra

XX.

•.tMediria

ARABIE

Mekka \5?

SxS

cP,

Hodeitda

.***Aolen

HET SUEZ-KANAAL.

El Kantara 40

TIM5AHMEER cs,

BiTTERmEER

Perim

Cairo

— 306 —

vallen verklaard en vervangen door een zijner familieleden, onder dentitel van sultan.

Alvorens nu tot de geschiedenis van dezen nieuwen oorlog over tegaan, dienen we eerst in het kort het Ttrksche rijk te beschrijven,

waarvoor het bijgevoegde kaartje gebruikt kan worden.

HET TURKSCHE RIJK MET OMGEVING.

Behalve het kleine stukje in Europa met de steden Constantino-pel en Adrianopel, bestaat Turkije uit Klein-Azle, een deel van Artmenie,Syrie met Palestina, de Westelijke randgebieden van Arable en Meso-potamie, d. w. z. het gebied van de rivieren Euphaat en Tigris.. Teland grenst dit reusaehtige rijk op twee plaatsen aan het gebied zij-

ner vijanden, n.l. in Annenie aan Rustand (Russisch Armenie en Kau-

— 307 —

kasie) en in Syrie en Arabie pan Egypte, waartoe ook te rekenen valthet schiereiland van den Sinal. Op beide plaatsen zullen dus gevechtente verwachten zijn.

Ter zee liggen de kusten langs de Middellanidsche en Roode Zeeen de Perzische Golf open voor ,aa nvallen der Engelsche en Franschevloten, terwijl in de Zwarte Zee, waar slechts Russische en Turkschesehepen kunnen kOmen, deze staten elkander te bestrijden zullen hebben.

De bevolking is in verhouding tot de uitgestrektheid niet talrijk,waarbij nog komt, dat ,een Brij belangrijk gedeelte, de Christenen inEuropeesch Turkije (Bulgaren en Gric-)ken), in Klein-Azle (Grieken onArmeniers) en in Armenie, en de J oden in Syrie niet meedoen aande verdediging. Het leger toch be staat uitsluitend uit de Mohamme-daansche bevolking, voornamelijk de Turken, waarbij dan nog komen dewoeste, krijgshaftige Koerden en de Arabieren. Het grootste gedeelte

dezer laatsten eehter heeft in een modernen oorlog zoo, goed als geengevechtswaarde. Trouwens, sinds den Balkan-oorlog is de, goede verwach-ting, die men van het Turksche I eger placht te hebben, verdwenen,hoewel de mogelijkheid bestaat, dat rinds dien die Duitsche invloed zoosterkgeweest is, dat de toestanden veel verbeterd zijn.

De hoofdmacht van het Turksche leger was bij het uitbreken vanden oorlog samengetrokken in Europa, dus bij Constantinopel, Adriano-pel en de Dardanellen. Deze bestond toen uit het 1ste, 2de, -3de, 5deen Ede legercorps met eenige cavallerie-brigades, vestingtroepen, Koer-dische ruiterij en grenswachtafdeelingeu, te samen (op papier) 250 a 300.000/nan. Daarnaast beyond zich nog het 4de corps, gedeeltelijk in Smyrna,maar hoofdzakelijk op den Aziatisc hen oever der Dardanellen, eveneensinet eenige vestingtroepen. Minstens 300.000 man heetten dus geconcen-treerd te zijn ona, de hoofdstad te vercledigen en vooral de zeestraat geslotento houden. Evenwel moet er reken ing mede gehouden word:en, dat zijook wel bedoeld kunnen zijn als w aarborg, dat niet de Balkans tatenvan de gelegenheid profiteerden om de Turken naar Azle terug ite jagen,of wel tot een aanval of bedreiging daarmede tegen Zuid-Rusland.

Elders in Azle be yond zich de rest van het Turksche leger, n.l. inArmenie, dus vlak bij de Russische grens, het 9de, lade en 11de leger-corps, elk ongeveer 30.000 man sterk, met cavallerie, grenstroepen enongeregelde ruiterij, samen dus pl.m. 100.000 man. Behailve deze macht

kon verwacht warden het optreden van allerlei rooverbenden, samen-gesteld nit bergvolken van Armenie en Noord-Perzie.

In 1VIesopotamie, dus ver van elke grens verwijderd en ook niet doormiddel van spoorwegen daarmede verbonden, stonden nog twee leger-corpsen (12de in Mosoel en 13de in Bagdad), ieder pl.m. 20.000 man,waarvan het rnogelijk is, dat het N oordelijkste als reserve van het Ar-menische leger zou dienen, terwip het laatstgenoeim ide het kustgebiedder Perzische golf te verdedigen heeft.

— 308 —

Ten slotte beyond zich nog het 8ste corps, dat 40.000 man sterkheette te zijn, in Syrie, vooral te Damascus, terwijl het 14de verspreidwas over de Westkust van Arable. Het 8ste, versterkt met deelen vanhet 14de en eventueel ook ongeregelde troepen (BedoeInen), had blijk-

baar tot tank aanvallen te doen in de richting van Egypte.Tellen we dit alles samen, dam ko'men we tot een macht van 500.000

man, waarachter we ons nog de nooclige reservetroepen moeten den-ken, waarvan evenwel het nadeel is, dat het nooit in zijn geheel op het-zelfde geveclitsfront kan strijden en chat' waarschijnlijk de grootste helft

weinig gewicht in de schaal leggen.

Wat de bewapening betreft, heet het leger ruim voorzien te zijnvan geweren en patronen daarvoor en eveneens van geschut en granaten.Daarbij client evenwel opgemerkt to worden, dat slechts de Europeeschetroepen voorzien zijn van moderne snelvuurkanonnen, -die in Azie even-

wel met oud Krupp-geschut, dateerend van 1873. Juist het m,odernegeschut zal bovendien in den Balk an-oorlog sterk geleden hebben enwaarschijnlijk zal de daarvoor besc hikbare hoeveelheid projectielen nog

wel niet aangevuld zijn.Er is boven gesproken over een mogelijk plan tot een aanval van

Constantinopel -nit op Zuid-Rusland. Pit zou alleen dan uitvoerbaar zijn,

wanneer Turkije zich wilt meester be maken van de heerschappij overde Zwarte Zee, zoodat de Russische vloot vernietigd, of altha,ns in een

haven opgesloten was. Het is daar um ook noodig de wederzijdsche ma-

rine nap te gaan.

Turksche vloot:

Dreadnought : Sultan Mehmet R echad V, (1913), groot 23.000 ton,

bewapend met 10 stukken van 333/1 c.IVI. enz.Dreadnought Sultan Osman I, (1913), groot 27.000 ton, bewapend

met 14 stukken van 30 c.M., enz.Pantserschip: Hairredin Barbaro sse, (1891), groot 10.000 ton, bewa-

pend met 6 stukken van 27 1/2 c.M. enz.Pantserschip: Torgut Reis (1891), groot 10.000 ton, bewapend met

6 stukken van 27 1/2 c.M., enz.Pantserschip: Messiedje, (1874, omgebouwd in 1902), zonder eenige

waarde.Kustslagschip : MuIn i Zaffer, (1869, onagebouwd in 1904), zonder

eenige waarde.Pantserkruiser : Hamidieh, (1903 ), groot 3.800 ton, bewapend met 2

stukken van 15 c.M. en 8 van 11.7 c.M.Pantserkruiser: Medjidieh, (1903), groot 3.330 ton, bewapend met, 2

stukken van 15 c.M. en 8 van 11.7 c.N.Pantserkruiser: GOben, (1908), groot 3.500 ton, bewapend met 2

stukken van 15 c.M., ienz,

— 309 —

Pantserkruiser: Breslau, (1908), groot 3.500 ton, bewapend met 2stukken van 15 c.M., ienz.

3 torpedomonitors, waarvan 2 betrekkeliik nieuwe.7 monitors, waarvan 6 betrekkelijk nieuwe.8 torpedojagers, waarvan 4 zeer snelle (35 knoopen).9 torpedobooten en 5, transport schepen.

Gevechtswaarde hebben behalve de kleinere bodems alleen de 4 pant-serkruisers en de twee Dreadnoughts, waarvan de laatste werkelijk zeer

icrachtige schepen zijn en de eerstgenoemde door de Duitsche sehepenenorm, versterkt zijn.

Turksche Infanter ie.

Russisch Zwarte Zieevloot:

3 Dreadnoughts, begin 1914 van stapel geloopen, met 10 stukken van30 c.M. als hoofdbewapiening.

Het is evenwel niet bekend, of ze reeds geheel uitgerust waren bij

het uitbreken van den oorlog. Vermoedelijk . toen niet geheel, maarspoedig daarna wel.

3 slagschepen (vrij modern), bewapend met 4 kanonnen van 30 c.M.1 klein slagschip (1896), bewapend met 4 kanonnen van 30 c.M.1 klein slagschip (1893), bewapend met 4 kanonnen van 30 c.M.1 oud slagschip (1892), zonder gevechtswaarde.

— 310 ----

2 pantserkruisers (1902).4 oude kanonneerbooten.26 torpedojagers, waarvan 9 eerst in 1913 gebouwd.10 torpedobooten, alien ouder dan 20 jaar.11 duikbooten, dateerend van 1907 a 1912.In klein ,eeenheden is Rusland dus Turkije de baa,s, daar zijn 26

torpedojagers dlleen reeds opgewas sen zijn tegen alle kleine scheyender Turken.

Wat de oudere slagschepen betreft, ook da,a,rin is Rusland ruim-schoots tegen Turkije opgewassen, Welk land echter een flinke voor-sprang heeft door zijn 4 moderne pantserkruisers tegen de 2 Russische.

Het geheele overwicht hangt te n slotte slechts af van den toestand,waarin de 3 Russische Dreanough ts verkeeren. Zijn ze gereed om, zee

to kiezen, dan is Rusland meester over de Zwarte Zee, zoo niet, dan iser veel, zeer veel kans, dat Turkije .dat zal zijn.

Kamen we thans tot de besprek ing van dezen oorlog in zijn eerstestadium, dan blijkt, dat 4 kriigs tooneelen de aa,ndacht trekken, deZwarte Zee, Armenie, de Egyptische grens en de kuststreken der Per-

zische golf. Minder beduidende gebeurtenissen vielen bovendien nog

voor op allerlei andere punten der Turksche kusten. Wait echter door

nuitschland gehoo-pt werd, dat alle Mohammedanen gehoor zouden ge-ven aan den oproep tot den Heili gen oorlog tegen Engeland, Frank-rijk en Rusland, kwam niet tot ver vulling. Perzie en Afghanistan ver-

kiaarden zich neutraal. De Moham medaansche vorsten in Indie, waar-van verscheidene in Frankrijk en el tierstreden, wedijverden in betui-

gingen van trouw aan Engeland en zelfs in EgyfiAe kwam geen opstandonder de anders zoo dikwijls oproerige bevolking. Zoo bleef achterwege,wat het grootste gevolg van de ooi logsverklaring van Turkije had kun-nen zijn.

Achtereenvolgens zullen we de gebeurtenissen op die verschillende

krijgstooneelen bespreken, eerst die op de Zwarte Zee, dan die in deKaukasus, beide tusschen Turkije en Rusland, dan die in Egypte enaan de Perzische golf, waiar Engel and tegenover de Turken stand.

In de Zwarte Zee gebeurde weinig belangrijks. In den eersten tijdontvingen we telkens berichten van Turksche successen, meestal betref-fende het bonthardeeren van Russi sche steden, o.a. van Sebastopol en

Batoem. Ook zeegevechten zouden volgens deze hebben pla,ats gehad,zelfs zulke, wa,ar een enkel Turksch schip ,een geheele Russische vlootop de vlucht dreef. We weten echter hoeveel waarde we aan zulke tij-dingier' uit Constantinopel naoeten hechten, sinds tijdens den Balkainkrijgde grootste nederlagen tot overwinni n gen vermaiakt werden.

In werkelijkheid valt uit het geheele verloop, op te maken, vooral

ook door het langzamerhand uitblijven van Turksche: berichten, dat na deeerste weken althans de Russen de overhand kregen. Blijkbaar was toen de

— 311

laatste hand gelegd aan hun nieu we Dreadnoughts en daardoor hetevenwieht verbroken.

Het resultant van deze Russise he overmacht was, dat de Turkschehuisers weldra, na enkele stoutmoe (lige tochten, gedwongen werden inden Bosporus te blijven. Bij een die r tochten was de „G-Oben", of de„Sultan Selim", zoo,als de Turken di t schip verdoopt hadden, zeer ern-

stig beschadigd in de haven terug gesieept en moest een geheel lagervan—arbeiders aan het work genet wGrden, om de schade te herstellen,vat evenwel bij gebrek ,aan een good dok vrijwel onm pgelijk was.

Berichten over het beschadigen van andere Turksche schepen, zoo-als de Hamidieh, zijn niet voldoencle bewezen. Alleen leed de Turkschemarine nog wet een, zij het dan ook onbeteekenend verlies, door het tor-

Turksch k;ameelen-transport

pedeeren van ,de Messiedje, door een yngelschen onderzeeer, die een

gewaagden tocht ;maakte door de zeestraat der Dardanellen, onder de

daar li.ggende .mijnen door en mild,(den in gekomen, het Turksche schip

gewanir werd en naar den kelder zond. Wel werd onmiddellijk het vuurop, den onderzeeer geopend, loch deze dook onmiiddellijk weer ondier

en wist zich in veiligheid te stollen.Deze onderzeeer was toegevoegd aan een Engelsch-Fransch eskader,

dat tot taak had de Dardanellen te blokkeeren. Herhaaldelijk bescho-ten deze oorlogsbod_ems de buitenf orten, evenwel zonder succes. Even-

eens bombardeerden ze allerlei pun teen der kusten van Europeesch enAziatisch Turkije. Daarbij werden ze geholpen door een Russisehen krui-st:A.- „de Askold", die zich bij het uitbreken van den oorlog niet in de

— 312 —

eigen wateren beyond en daar dus niet meer kon terugkeeren. Zoo wer-den Beiroeth e. a. havens beschoten en Turksche koopvaardijschepen opverschillende plaatsen genomen en in den grond geboord.

Later zou de aanval op de Dardanellen met meer kracht hervat

worden, doch dat zullen we in een ander hoofdstuk bespreken Thansgaan we over tot de gebeurtenissen op het tweede oorlogstooneel, n.l.

dat in Armenie en Kaukasie.Het grensgebied tusschen de Russische provincie Trans-Kaukasie en

Turksch Armenie, is een ruw berg land, zonder behoorlijke wegen, eennaoeilijk terrein dus om: oorlog te voeren. Spoorwegen ontbreken ge-heel, terwijl alleen in het Russische gebied een drietal steden, .Ba-toem, Kars en Eriwan, op vrij grooten afstand van de grens gelegen,door spoorwegen met het binnenlan ct in verbinding staan. Di,t is een be-

langrijk voordeel voor de Russen, di o daardoor veel gemakkelijker dan

de Turken, versterkingen en krijgsbe,hoeften kunnen aanvoeren. _Detroepenm.acht van de eerstgenoernden aan de:ze grens is zelfs niet bij be-naciering bekend, daar een gedeelte van het zoogenaama Ka,ukasischeleger naar Polen overgebracht was. De achtergebleven afdeelingen zul-len evenwel door reserves versterkt zijn, vooral na het uitbreken van

den oorlog.De Turken bezitten hier, zooals we reeds zagen, een drietal leger-

corpsen, het 9de, lode en llde, die, naar gebleken is, nog versterkt

werden door troepen van elders (u it Constantinopel en nit Mosoel), een

vrij belangrijke macht dus. En daar het voor de, bondgenooten vanTurkije van belang was zoo spoedig mogelijk voordeel te trekken vande Turksche oorlogsverklaring, lag het voor die hand, dat de aan'val van.

dezen kart nit zou beginnen, opdat ,de Russen gedwongen zouden wor-den een deel zan hun reserves na,a r den Kaukasus te zenden.

Aan dozen grooten aanval gin.g en tallooze schermutselingen voorat,

w,aarbij aa„nvankelijk de Russen als aanvallers optraden. Hun grensdek-kingstroepen toch deden inv,allen in Turksch Anmenie, in de ri,chtingvan Erzeroem:, het verzamelpunt der Turksche troepen. Zij drongen daar-

bij vrij ver door, doch bereikten Jn u n doel, het bem.oeilijken va;n deconcentratie hunn,er vijanden, waar schijnlijk niet, of alth,ans slechts in

geringe mate. Van weerskanten wer den ,daarbij overwinnin,gsberichten de

wereld ingezonden. Wij kunnen thans wel vaststelen, dat daarbij deRussell aa,nvankelijk de eigenlijke overwinnaars waren, doch dat, na,,ar-mate zij verder doordrongen, steeds grootere vijandelijke afdeelingen hunden weg versperden, zoodat ze ten -ilotte gedwongen werden den terug-

tocht naar ,eigen grondgebied te aainvaardien.De Turken konden toen tot de a aanval overgaan. Aa,nvankelijk coin-

ter nog slechts op de flanken, ,daar de hoofdmacht bij Erzeroem nog

niet gereed was. Op de linkerflank, in het kustgebied der Zwarte Zee,naGiprden hun troepen de streek van Batoem,, zonder uvenwel die stad te

- 313 —

kunnen nemien, terwijl op den rechter vleu gel hun aldeel'ngen, grootenaeelsuit Koerdische ruiterbendien bestaande, (ongeregelde troepen, uit derooverstam,men van die streken gerecruteerd), doordrongen in de Per-sische provincie Azerbeidsjan, die reeds lang door de Russen bezet was.

Dam- tusschen in kwam; in het einde van November of het beginvan December de Turksche hoofklfrnacht in beweging. Klaarblijkelijk washet Joel een ,aanv;a1 ,op Ole vesting Kars, waiarheen ze in breed frontoprukten. Daarbij was de snelheid van het centrism; en den linikervleu-gel, (9de en 10Idie corps), grooter dan die van den rechtervleugel, (11de

corps). Dit laatste dus Russische troepen tegenover zich be-

Gezicht (oip bet Turksche eiland Cyprus, ,dat door de Engelschen werd gielan,pepcieerd.

zighouden, terwijl de beide andere corpsen een omtrekkende bewegingimaakten, om hen in de flank en den rug aan te vallen en te vernietigen.

Weldra rukten die Turken de grens over en bezetten de plaatsen Olty,

Ardanoesj en Aridlaghan, de laatste op meer dan 70 K.M. van [dile grens

gelegen. ATerder zouden ze evenwel niet komen, want de Russen had-

den een belangriike macht tegenover hen samengetrokken, om hen vanalle klanten te kunnen ,aadvallen. Onverschrokken. marcheerden Tur-

ken verder, niettegenstaanldie de fel le koude, Idle geweldige sneeuwtmas-

sa's, de moeilijke bergWegen (en de slechte verpleging, die hun ten deel

!ion vallen. Ze zullen dan ook w el een gedeelte van hun gevechts-20

— 314 —

waarde cluarbij ingeboet hebbien en vooral zal e'en igedeelte hunner ar-tillerie wel achtergiebileven zijn. Al tihans, toen op het einde van hetjaaa. 1914 en het begin 'van 1915 de vijandelijke legers tegenover elkaarkwaimen te staan, wisten de Russen al spoedig het 111die ciorps bij Sari-kamisj terug tie slam en zich daarna meet hun geheiele macht, tie iwer-pen op de beide anidere legercorps en op een lijn, die men zou kun-nen trekken van de reeds genoornide pilawts naar .Ardaghain.

Deze strijd liep uit op een verpletterende nederlaag ivoor de Turkel'.

Voligens de Rusisis!che berichten, we rd het 91c11e corps totaal vernietigd,zelfs de opperbevelhebber met zju staf en onderbevelhebbiers wcr-den krijigisgevaingenen :gielmaakt, wat eVenwiel zieer overdreven was al wa-ren die Turksche verliezen werkelijik zeer igroiot. Ook: het 10de corps leedigeweldige verliezen, miaar kon Zilch tenslotte toch teruigtrekken in Z.W.richting, naar het dal der Tsjorocki, terwij1 het 11de, dat Veiel hindergeleden langzaarn naar Etz leroeto week.

In den oimitreik van Batoeni had dit ook eien teruigtocht Idler Turkentengevolge, zoioidat bijna het geheeile Rusisische gebied 4 :o,or hen ontruinidwerd. Aileen in het reeiclisigenoemide Azerbieidsjan in Perzie bleven hunafdeelingen voortuitgaan, wat evenw el van iweiniig bet eekienis was, daarhun aantal, evenals dat )(ler Russien, zeer igering was, terwijl Szetrouwens in het laatst ivan Januari al weer gedwongen world:en gebieidte ontruiimien.

De voornia„amiste beteekienis van de Turksche nekierlaag is 'wel deze,dat Russien 'voorloOpig van die zijcle niets tmieer te vreiezien hadiden.Vele iweken toich zullen, bij gebreke aan sipoorwegien, noodig zijn Vol-doien(die versterkingen van elders naar Erzeroeni tie brengen. Daardoorbehoeven ze (oak geen reserves iimeier tie onttiriekken aan hunne tegen Duit-schers en Oostenrijskers. strijidenicle )troepen. Eierder zelfs kunnen zie eeng:edieelte hunner manschappen uit den Kaukasus terugroepen, iona! op hetbelanigrijker krijgstooneel aan een beslissing 'node tie werken.

Om die ridden zou dan iook van ieen belanigrijke beweging der Rus-sische troepen loiver de ,grens geen sprake zijn, tie Meer daar het on-igimstigie jaargetijde, oiok voor de Turken zoo ver4ierfelijk igeweest

was, iklrijgsbiedrijtvlen op groote schaal zoo niet dan ttochuiterst bezwaarlijk :nalaakte. Eiersti in het voorjaar ikon vain :e'en hervat-ting sprake

Thans klomfti aan de beurt van bespreking het kus'tgebied langisPerzische golf. Al spoiedig na het uitbreken van den oorlog z'onden deEnigielschen hierheen enkieile oorlogs scheipen en Indische troepen. Zeertalrijk schenen deze niet te dock met behulp van het gieschutder schepen wren z ee toch in staat alle kustplaatsien tie bezetten env'ooral zich mieesrtier te maken vin de Sjat el Arab, dien!gemeenschappe-lijklen imund van de rivieren. Euphraat en Tigris. Vender drongen ze niet

door, diorch dat zal de beldloeling oiolk wel niet geweest zijn. Uit het

- 815 —

felt, dat Turken niet in staat waren doze landing te beletten, awe-t en we wel de gevolgtrekking make n, dat ze hun troepen uit flit gebiedgrootendeels weggezonden hadden en dat. missehien alleen zwakkedivisie van Bag4iad als bozetting gebleven was.

Was dus de sitrijd hier van ,wei nig beteekenis, geheel hetzelfde kangeconstateerd wor(den van lien op andere punten der Turksche kusten,speciaal van het Arabische sehiereiland. Daar, aan de Roode Zee, wer-den enkele kuststations door de Engelsehen vernield en ,wera ook hier

en daar door hun landingstroepen geschermutseld. Uit landing even-wel van het, ontvluchte gedeelte van de bemanning der „Emden" teHodeida, 'een plaia,ts in dit gebied gelegen, blijkt voldoendie, dat, de

Gezcillit op het Suez-Kan aal.

Turken meester van het land bleven.Eenigszins anders was het eve nwel aan de Egyptisehe grens. Reeds

is opgemerkft, Welke verandering in Egypte plaats vond. Daardoor hadde Turksehe regeering groad vernroeden, dat een sueeesvol optredenzijner soldaten op die grenzen van dit land, volksbew:egingen voor den

afgezetten Khedive en tegen den ni euwen sultan en de Engelschen zoutengevolge hebben. Evenwiel was er nog een ,andere en veel k46m!menidel-

reden, -waarom een expeldiitie tegen Egypte ondernomen wer0:: daardoorzou iminers het Suez-kanaal veroverd kunnen woriclien en zou voorname-

lijk de Engelsche scheepvaart da.ardoor stopgezet wor)den, en z,ou

de verbinding van Engeland met Indi6 eii Aus .trali veel moeilijker

-316—worden, die zeereis aanmerkelijk Ian ger. Prachtiger wraaik voor het ver-drijiven zijner hanfdielsschepen van den oceaan, was voor Duitschlandniet denkbaar. Daarbij kwam kian nog, dat een dergelijke ondern6mingreeds ,VOOr het slagen in zooverre succes zou opleveren, dat Enge land

al Idadelijk gedwonge'n zou zijn, niet alleen het gewone garnizoen inEgypte tie laten, maar dat bovendien nog te versterken met een gedeelte,der Inaische en Australische troepen, die adders voor Frankrijk zou-den bestemid zijn geweest.

Tot good begrip der gebeurtenissen dienen w16 te beginnien met eenbeschrij eving van dit oorlogsterrein. Egypte vorMit, zooals op de ka,artzichtbaar is, den Noord-Oosteliiken hoek van Afrika, 'waar dit, werela-deel door de slechts 160 K.M. bre ede landengte van Suez van Azie ge-scheiden is. Ten ZulOten idaarvan .s,t zich de Boodle zee uit, die zichin het Noorden in twee allmen splitst, n.l. de golven Van Suez en dievan Aka:ba. Tusschen deze beiOle ligt het Sinds korten tija in Engelschbezit zijnde schiereilanid dat ,grootendeels uit een Tor, woestijn-achtig bergtaind bestaat, terwijl het gebied ten Nooriden daarvan totaan de kust der Middellanidische Zee toe eveneens woestijn is. Door ditgebied loopt nu de grens tusschen het Turksche en het Ei_gyptisehegrondgebieicl en wel -van de Noordpunt van de Golf van Arkdba naarde plaats wear die Middellandsche Zeekust een Noordelijke richtingikriigt. De Turken kunnen dit, gebied naderen door een spoorlijn, die vanAleppo in Noord-Syrie over Darnais ens naar Mekka gaat en de grenstot op een 50-tal K.M. nadert. De Engelschen hebben een spoior'iijn

layngs den Westelijtken oever van het, Suez-kanaal, van deze plaats totPort Said, en bovenrdlien een lijn, di e deze verbindt met Cairo, de voor-naamste staid in Egypte, aan gelegen.

Ter verdeidiging van het land hadiden de Engelschen daar reeds'voor den oorlog eenige duizendea soldaten, behaIve het zoogenaam(le

Egylptische leger, drat uit inboorlingen onder hun eigen officieren be-staat. Waarschijnlijk was het laatste bij het uitbreken der )vijandelijkhe-den gezonden naar het binnenland, in de plaats van het ,gewoneEngelsche garnizoen de Anglo-Egyptische Soedan te bew;aken, terwijlde afgelosten naar het Noorlden gebracht Waren.

Toen de ,00rlog verklaardi werd, was deze bezetting reeds ienormi ver-sterkit, daar vrijwfel het geheele stralische contingent, ter steeKtre vanongeveer 25.000 Man, d,aar aan la nid gezet was ien over Verschillende

o.a. bij Ide beroemd,e Pyramiden, Verdeeld. Bovendien k'wamendaarbii nog een groot aantal Engels ch-Indiers, zooldat we ,gerust kun-

nen aannemen, dat een macht van 50 a 70.000 iMan ,gereed stond, Egyptete verdeldigen.

Van Turldsche zijde kwam, zooals reeds gezegid is, het 8ste leger-corps, dat te Daimascus stontd, voor een ,expeditie in aanmerking, waar-toe het Versterkt iwerd met troelpen nit Klein-Azle van het 4de corps

— 317 —

en uit Arable. Verder spraiken b eriehten over het samfentrekken vandoze legermacht van icluizenden Bed oelnen, die gehoor gegeven halddenaan den oproep tot den Heiligen o orlog . Of dat iniderdaad het gevalgeweest is, valt echter ernstig in twij fel te trekken, ,daar later bijna, geen

spoor van hen b'enaierkft is. G-rooter dan het Engelsche leger in Egypte,'kan het Turksche moeilijk geweest zijn, zoodat voor het welslagen ge-rekend. moest workien op een opsta nd der Egypt enaren, waartoe clan ookal maanden van te voren igeheime agenten het land doorkruist hadden,waarschijnlijk echter zonder eenig noemenswaardig resultaat. Rvenwel

bleef er gelvaar voor bestaan, zooda t de Engelschen niet hun geheele

tuacht tegenover de Turken konden stellen.Daardoor en oak door de gest eldheild van het, terrein, was de rol

van verdeidiger hier te verkiezen b oven die van aanvaller. Die laatstetoch zou de breeicle woestijn ten Oo sten van het Suez-kan_aal moeten

Turksche veldartillerie in actie,

doortrekken en niet alleen alle a annunitie en levensmididelen, maarzelfs ook het drinkwater moeten merle nemen. Dat zou moeten gesehie-den langs zoo goer, ongebaande woestijnwegen, gedeeltelijk met ka-

meelen, die slechts weinig dragen ,kunnen. Het zou zelfs de vraag

zijn, of het zwaardere geschut meae gevoerd zou kunnen worden.Te verwachten was dus, dat, als de Turken er in slaagden &net hun

geheele macht het 'kanaal te berei ken, hun geVechtswaarde aa,nmerke-

lijk ,geleclen zou hebben door venni° ontbering en gebrek aangeschut en ammunitie. Daarentegen zou den .0,e verdedigers hen 'bus Lig

fkunnen afwachten in vooraf in ge reedheild gebrachte stellingen, ruim

van apes voorzien eri bovendien nog gesteund door de kanonnen der oor-

legsschepen in het `Oanaat en in de meren waaraoor ,dit loopt.

Het eenige bez'waar, dat .Lban eze strategic verbonden was, bestond

in de mogeliikheid, dat cle seheep vaart door het kanaal, die zeer be-

— 318 —

langriik is, 1) niet voor Engeland, maa.r ook voor zijn bonidge-

nooten en de neutrale ,rnogenfOe'den zou mOdten worden. stopgezet. Waar-schijnlijk echter rekenden de Engel schen er op, dat slechts zeerkort zou duren.

Gedurenide twee maanden, November en December, hadiden Tur-ken niets anders gefdaan, Idan zich voor den opnLarsch gereeicli te ma,ken, waarbij de opperbevelhebber, Djzeimlal Pascha, uitsteikend bijge-staan werd door Duitsche officieren, die bij zijn troepen en zijn staf in-

gecleeld waren. Het. gevolg was, dat in het begin van Januari de geheelelegermacht in de nabijheid, Ider Egyp tische ,grens stood, naidat reeds Vante voren kleine afdeelingen bij Aka ba te_gen landingstroepen der Engel-safe oorlogsschepen en ver;kenner sp,atrouilles 'gescherbautseld hadden,terwijl andere zich ,meester ,gemaakt hadden van de zoogenaamde ves-ting' El Arisch, aan de Mildidelland sehe Zee gelegen, waar zich de uit-monding. beivindt, van de Wadi El Arisch, een meestal geheel clroog-liggende rivier.

Het was toen de vraag, weIken weg de aanvallers zouden ikiezen. Debeste loopt van Akaba, naar Suez, (loch had een groot bez iwaar, datdeze bij eerstgenoemIde plaats er vuur genomen .kon worlden, doorde Engelsche oorlogsschepen, waar door het transport moeilijk were: enook gevaar liep door laniclingstrbep en afgesneden te word ier'. Vandaar,dat andere weg gevolgd werd, a.l. van een punt bezuiden El Arischaan .genoenade „Waidk gelegen naar Ismailia, ongeveer halverwege tus-schen Suez en Port-Said. Om, de En gelschen op een dwaalspoor te bren-gen, rukten kleine afdeelingen Ian gs den eerstgenoomIden weg op, enImarcheerden anideren van El Arisch uit 'dicta langs (de kust der Mid-dellarldsehe Zee in 'de richting van El Kantara.

Engelsche vliegeniers ikonden d,a n ook in de laatste week 'Arian Ja-nuari rappoiteeren, dat langs deze drie wegen voorhoeden het ka-natal begonnen te naderen en cla t op Herren afstand daarachter dehoofdmacht, op dezelfde wiize verdeeld, volgide. Reeds den 27sten en

28ster volgden Idaarop schermutseli wen in de buurt van El Kantaraen Suez tussehen wederzijasche ve rkenners. Dit had al dadelijk ten-gevolge, dat de Suez-Kartaal-Maatse happig bekend liet maken, tat zij zichniet imeer aansprakelijk kon ,stellen v Ocrr ongevallen, die doorvarenideschepen mochten overkomen, wat ten onrechte tijdelijk de meening deedontstaan, dat de vaart ,geheel st opgezet werd. Echter Meek kit alsspoedig Ionwaar. De Engelsche taire autoriteiten zorgden er your,'dat elk schip kon passeeren, alleen werden voorzorgsmaatregelen ge-troffen en o.a. bepa,ald, idat doorvaart alleen overldag zou kun-nen plaats'vinden.

Voorha,nds évenwel gebeuride n orb niets, totdat den 2den Februari

1) Elk jaar varen er ± 5000 schepen door, waaronder meer dan 300 Nederlandsche.

— 319 —

de verkenners terugkeeilden, 1111 ve rgezeld van de geheele voorhoede.Hoe groot deze imacht was, is niet nauwkeurig vast te stellen, lochvolgens Engelsche berichten zouden het ongevieer 12000 man geweestzijn. Dit legertje Verscheen in die nabijheid van het ,kanaal, op dehoogte der plaatsen Ismalla, Toeso em e n Serapeum. Dien dag bled hetbij een artilleriegevecht, waarbij ee a zandstorm het moeilijk maakte

Kijkjle in een Russisdhen hoovitaattrein acihter 't front in denKaukasus.

elkaars stellingen te verkennen en dus de verliezen zeer gering waren.In den avonid echter begonn'en e en tweetal Turksche riegimenten met

een a fdeeling pontonniers en brug materiaal het kanaal te naderen inde rich ting van Toesoem, waar het uit het Timsahmeer voor den dag

komt en zich een kleine oase (een met palmen begroeide plek in deWoestijn) bevindt. Dit boschje gaf hun eenige dekking, zooidat ze tot

— 320 —

vlak bij den never koniden naderen, zonder dat de Engelsch-Inidische

troepen aan den ,overkant het `-uur openden. Deze lieten hun vijan.lenzelfs den steilen oever aficlalen en e en begin maken met het slam_ derbrug. Toen evenwel begonnen gewe ren en mitrailleurs te werken, zoo-dat het grootste gefdeelte der onge dekt staanide Turken godoold! werd.Velen verdronken daarbij in het k anaal. Enrkelen wisten daaroverheento ziwommen en zich door overgaVe te redden. Zoo mislukte cleze nach-telij ike aan-val.

Den volgenden morgen begon het echter opnieuw. Terwij1 de Turk-sche artillerie de schopen op het T imisahmeer order vuur flan, waarbij

een bewapsend transportschip tweemaal Igetroffen en 'vrij ernstig bescha-digd werd, rukten lade kolonnes oorwaarts in de richting der reedsgenoemde plaatsen. Hey* beschAen uit moesten ze het'weldra opgeven en -begonnen ze zic h in Tte graven, om "ten minstle inde nabijheid van 'het kianaal verster kingen te kunnen atwiaichten, dietooh sposedig koniden kOmen.

Toen ze daarmeide iechter nog bezig 'waren, &den de Engelschenvan uit Serapeum en Ismalla een t egenaanval, ien dwongen de Turkentot een overhaasten vlucht. Even deelte wericl daa,rin verhinidCerd en.,omsingeld, moesten deze troopen zi c fh,oVergeven. drie uur in don na-Imsiddag was het geheele Turksche legertje in aftocht, ,achtervolgd id,00r

de Engelschen, die ook den volgen den Idag, dus den 4c1en Februari, nogvelen gevangen natmen en kanonn-1-1 en 'kameelen bUit, maiakten.

De minder belangrijke aanvallen bij El Kantara en Suez op denzelfden dag haddlen geen gunstiger ver loop, zoodat doze eerste aanv'al opEgypte afgeslagen was. En welds bleek, dat de terugtrekkende .voor-hoede zich steeds `vorder er(wijider de, zonder dat zij zich met Ole hoofd-knacht konden vereenigen. Deze n..1. had eveneens rechtsomikeert ge-imaakt, waarschijnlijk dooriclat het onimogelijk bevonden was Met deten ithenste staanide trans'portMidndia len het kanaal te bereiken en zichdoor strijid een overtocht te barer. wanneer de voorhoed ie posthad kunnen vatten aan 1de bverzijde en door het zeniclen van water den

opmarsch der hoofam.acht vergemakkelijkt had, was er kans tot sla-gen geweest. Nu dit mislukte, moest de geheele onklernoming :opgege-ven worden.

De Engelschen bloven dus in het rustig bezit van Egypte. Van eenopstand idaar was natuurlijk vo,ortaa n geen sprake !ulcer, het Suez-kanaalbled geopend en de scheepvaart k on dus ,ongestoorid, doorgaan. BoVen.-dien was een gevolg der gebeurteni ssen, dat Engelanid dat, langniet de geheele in Egypte sanaen_getrokken legermacht daar ,noodig wasen dus een 'geldeselte daarvan voor andere doeleindien zou kunnen ge-bruikit worden. WaarVoor idiat was, zullen we in een later hoofdstukbehandelen.

HOOFDSTI1K XV.

De Economische Oorlog.

Tot nu toe behanidelen we sle chts een kant van den oorlog, debloedige, ler is echter ,00k nog een andere, le;en waarbij wel been bloed

vergoten ;worldt, maar ,die daarom niet minider bielangrijk en verschrik-kelijk in zijn gevolgen is.

Reeds vroeger i,s er op gewezen, pat Engeland met zijn bonidgenootFrank,rijk, als beheerschers der groote werelicheeen, alle handelssche-pen van Duitsche len Oostenrijksche nationaliteit buit maak(ten of Idkvon-gen in eigen of neutrale havens te blijvan liggen. Zeer vele werlden op-

gebracht, de rest was tot sitilliggen verooldeeld. Dit bracht natuurlijkeen gewelidigen !kIlap toe iaan de be trokken staten. Even der belangrijkstebronnen van welivaart voor hun *be \ Taking was idaardoor oplgedroog:d,terwijl er bovenidien door veroorzaa v‘Tierld, dat aan de industrie degelegenheiid voor den uitvoer zijner f abricaten en den invoer der nooidigegrondstoffen ontbrak.

Maas er 'waren Loch wel neutrale schepen, die Duitsche havens non-

den aandoen, zal men vragen? Zeker, dat gebeurde ook wel, maarleen zulkie, die ongeladen warren of geen lading bestaande uit zoogenaam1de

contrabande aan boord haidden, iwlerden. toegelaten. En onder die con-trabande vielen niet alleen alle kr ijgsbehoeften, !m iaar ,00k ertsen enemetalen, hout, levensmiddelen: wo-I, rubber en nog veel meer artikelen.Practisch kion daardoor slechts veer 'weinig naar Duitschland worden ge-

voerld.Oak de indirecte weg, n.l. die via een neutralen staat, als Diene-

marken, Noorwegen, Zweden of Nefderland werld onmogelijk gemaakt,

daar door Engeland als regel aangenomen werd, ,dat alle ;artikelen voorparticulieren in die landen bestemid en rwaarvoor daar geen uitVberver-bold bestond, weer zouden worden uitgevoerld naar Duitschland. thiste voorkomien, idat zij zelf ook gebrek d:aaraan kregen, vaardiglden die

neutrale staten wetten waarbij uitvoer van die artikelen ver-bolden fwerd en gi,ngen er zelfs toe over voor eigen rekening het meestnooklige in te voeren of bong te staan, dat bepaalde, aan particuliere

- 322 -

bandelsfirmiais geadresseerlde goederen uitsluitenj voor binnenlandsch

gebruik bestemidi 'waren.Niettegenstaanide ,dat, had de neutrale halide" toch veel last van

Iden oorlog, moesten fabrieken stopgezet worlden en stegen de prijzenvan de eerste levensbehoeften. Nog ierger weird dat, toen idoor de oor-logvoerenide pal-gen een ruimer gebruik gemaakt wera -van driiVeniclemijnen. Duitschlanid begon ier mede, die op verschillende plaaitsen in .de

Noordzee nit te strooien, in de hoop, dat Engelsehe :oorlogsschepen er

door . zouden verga,an. Tie recht of ten onrechte boweeriden de Engel-

schen, ,dat dit uitstrooien voornaanelijk geschiedde door trawlers en

De rwd.welek te Bewlijn Schooljongens .zamelein wollen stoiffen in ten bate van't Roode Kruis.

andere visschersschepen, die iclikwijls niet de ieigen, maw • een neutrale

vlag voerden, wiaaro;nti ze er toe o'vergingen neutrale visschers in do

Noordzee scherp te controleeren. Ja, OCIa; zich te vrijiWaren tegen Duit-

sche pogingen oimi ide scheepvaart door ,het Engelsche Kanaal en op 1de

lioogte van Loniden te beMoeilij iken en tevens beter toezicht tie 'kunnen hou-

den op de schepen die de zeeen random ,Engeland bevoeren, naanEngelsche aldnaJraliteit in November het besluit zelf ook tot het uitzet-ten van Mijnen over tie gam. In e en notes aan de neutrale staten be-richtten ze Klaarbij, dat het voortaan gevaiarlijk zijn zou ten Nooridien

van Schotland kings te varen en ,dat er oak; mijnen lagen in het Zuide-

liik ;deed der Noordzee. Neutrals handelsschepen ,die van of naiar Noord-

— 323 —

zeehavens vertrekken, moesten tclaarom steeds !de route door hetKanaal kiezen en zich stipt, houden aan de ,aanwijzigingen en de lood-sen, ;die de Engelsche Marine-autoriteiten hien zouden verschaffen.

Vooral de Scandinavische laniden zagen zich ► aardoor ernstig ge-troffen, waaatloor dear tijidelijk een vijandige geest tegen Engelandmerkbaar werd. Ook Amerika en ,ons land vreesden ernstige gevolgenvoor hun scheepvaart. Zee, protesteerdenidoor de gezanten iri Louden tegenhet voorndmen, en hoewel Engelanii het besluit uitvoerlde, werden zulkeniaatregelen getroffen, dat er genoegen imeide genomen 'Won worden en doorhet feit dat tot heden toe nog geen enikel schip, dat zich hield aan de

voorschriften, op eon Engelsche wijn geloojaen 0.at het ernst was.

Zoo scheen mien in dit opzicht voortaan gerust te kunnen zijn.Evenvvel was het slechts tiklelijk, want !de Lange duur van iden oorlogdeed voor Duitschlanid een gevaar ontstaan, iwaarop het aanvankelijk

waarschijnlijk niet gerekenicl: had: uithongering. Wel verbouwt het grootelioeveelheden. 'koren, vooral rogge, en aariclappelen, miaar dat is toch nietvoldoende arni .een geheel jaar sneer )dan 65 millioen Duitschers methun vee van voetdsel te voorzien. In het tetkort moest voorzien 17vbriden_

door den invoer van rogge, tame, haver, gerst en naiais, somas ook vanaarldappelen, gniaar behalve in den eersten toen het laatistgenoemdenog uit Nederland wierq, ingevoerd, had dit sintds het, uitbreken van denoorlog zoo goekl als geheel. topgehouden.

Het gevolg was, dat ,daar al ,deze levensmMdelen belangrijk in prijs

begonnen te stijgen, waartoe het vas thouden der voorraiden door specu-lanten en de boeren zelf niet wei nig bijidroeg. Om; daaraan een chide teImaken werden maximum-prijzen vastgesteld, dock behalve ,dat die dik-

Vvtijls op allerlei mianieren werden on Woken, bewerkte- ,dat in paaatsvan idie zeer (lure gerst en Mails, groote hoeveelheiden rogge en aard iappe-len als veevoeder werden gebruikt en idat daardoor de voorhanden vfoor-road voedsel voor de inenschen bedenkelijk began te verminderen.

Het werd daarom nooidig, ta-en )de oorlog zoo onverWacht lang grogduren, krachtige miaatregelen te neinen, Oat niet het oogenblik ging aan-breken, waarop Duitschlana, niettegenstaande zijn troepen bijn_a, ioveralver in 's viijanas land stodden, ,oirn rede zou mOeten smeeken uit gebrek

aan voedsel. Reeds vroeger was aangezegld zuinig mogelijk te zijni_net het verbruik vooral vlan tarwe en roggem_eel en dit steeds te ver-wengen met e aariclappelmeel. Wel geholpen had dit niet, waarop (clan den25sten Januari het besluit genomen werld, de geheele aanwezige voor-raad tarwe, rogge, gerst, haver en het meel daarvan in beslag te nemeii

voortaan door een cerarale corn atissie met behulic van de geme._nte-besturen te doen verdeelen, zoodat elike plaats tegen ;den xastgesteldenprijs eon voliJoende hoeveelheid verkrijgba.aa zou zijn. Om het inogelijkte maken verboden na den 26sten Februari hand le' in genoemdewaren te drijven en moest iiedereen, !die een voorraad iii zijn bezit had,,

— 324 —

idaurvian vOOr den yen Februari aan_gifte, Open. De in beslag genotmenvoorraiden ,zouiden dan of ontatieldiellijk geleverid moeten worden of torplaatsie ,kunnen. blijven liggen. Uitz onideringen werden alleen

voor landbouwers, die aio bieschikking zouiden houden over het graan,,a,atzij nooldig hadden voor voeding van hun gezin en personeel en het

zaaikored, tierwiij1 tot op zekere hoogte ook bakkers en confiiseurs jetszouiden fliaiogein behouden.

Uit (het opnemen der voorraden bleelk, clat deze bij normaal yrr-bruik ,onvoilidoende waren, om het Duitsche yolk te kunnen vo,eiden totaan id:en nieuwen oogst. Het gevolg daarvan was, dat de regeering be_

Da kopern oo.d in Duitsichland: koperien VOOM er p en worden afgestaanaan 't rijk, am; in de behoefte aan motaial tie voioirziein.

paalde, !dat voortaan geen. anider brood ,zou mogen gebiakken wiorden,

!flan .zoogenaiamid K- of oorlogsbrooa, waarin een vrij groote hoeveelheid

'aaridappielmeel verbdkken werd, en dat ;dit door die bakkers niet eer-icier geleverd zou miogen woriden clan 24 uur na het gaar woriden.. Boven-'then wierd vastgestelid, daft a,an (meer clan ongeveer een half

pood brood per fag zou verkocilt mogien worden. Om dat te kunnencontroleeren kreeg leder inwoner een. zoiogenaam(de broodkaart, .waaroptelkens de gekochte hoe yeetheid afigestempeld moest worden. Wat (dat

zeggen? Men wege slechts de gen oem-cle hoeveelheid of en men zal vin-

den, dat voortaan ieidere Duitscher genoeg flaloest hebben aan vier niet

al te idikke sneiden K.-brood (men kali idaarvoor het best ons bruin brood

— 325 —

van groot fortmiaat gebruiken). Met veel dus, ja, te kort vooriedereen, cle zeer jongen en zee'• o-uaen uitgezonder4. De honger, die

overbleat, zou clan maar met aardappelen of asndere spijzen gest-ad

moeten worden.Voor de gegoeden was ,dit niet zoo ,erg, want rijst, peulvruchten

en vleesch waren voor hen nog wel te krijgen., maar vow ide Menschen

met een minder ruime beurs beteeken de het vrijwel honger Eiden. Aard-appelen zijn, z:ooals we weten, nu met, zoo heel voeazaaIm_;, terwij1 oiok' de

prijzen ,ervan sterk gestegen wiaren, zookiat ook hier de regeering wel inmoest grijpen en met den voorraad op tgelijke wijze hanidelen als met het

brawn en meel. Vleesch is voor kien arme een luxe-artikel, des te

flaseer idus in dezen tijid: en peulvru chten ,waren in DeceMber reel& dub-bel zoo (cIuur en meer nog clan een ,jaar te voren.

Die .stopzetting van den invoer in ,Duitsehland, waax nog slechts

Nelderlandsche ,en Deensche produe ten ,als boter, kaas, vleesch en. poen-ten ,ingevoerld werden, had dus beidenfkielijke gevolgen. gekregen. Het

hongersipooik begon op te idoemen en aarmede vrees voor een eind-neiderlaag. ,

Ja, ,nog erger was het. Haver, zoo noodig voor het ,onderhouid der

paariclen, die het mare oorlogs- en ,laniclibouwwerk moeten cloen, wasbijna niet meer te krijgen. Ook dam' van ,werd de voorraad l in beslag ge-

nomen. Ieder landbouwer mocht sleclits zooveel behouiden, dat hij z'npaarden ,daarvan elken dag een kle in.e ,hoeveelheid kon geven, waardoor

al spoelcbg de klacht geho,ora werd, tdat de beesten bun arbeia niet ineerkoniden

Ook van verschillenide metalen, vooral koper, nikkel, tin, aliumi-nium en lood begon de voorraad gewelaig te slinken., en voor de voort-zetting van den oorlog ,was veel !daarvan nooldig, daar zee voor het makenvan ,ikanonnen, geweren, granaten ,e a kogels ionontbeerlijk waren. Vanafden 15den Februari weriden ook hiervan de aanwezige hoeveelhedenonider eontrole genomen„ terwijl te-v ens even beroep op bevolking ge-

daan werd omhaan den staat te lofferen ,alle voOrw -erpen van genoenademetalen gemaakt, die men missen k on. Zo,o begon Idus het Duitsche yolk'ook op een anidere manier, dan ui t de verlieslijsten en het beieren der

overwinningsklokken te beinerken, Id at het oorlog was, koniden de thuis-geblevenen ook een proefje krijgen van de eLende, die een krijg flood-

zakelijkerwijzie mHeebrengt.In Oostenrijk waren de toestanden van denzelficIen ,aura. Ooik daar

begon sehaarschte ,op allerlei gebied te komen en moesten ,dergelijkemaatregelen genomen warden. Hier Ieidde dat waarschijnlijk reeds tot

een zucht om zoo mogelij ik een, spoeicl:ige vrede te sluiten. Deze staat

toch leed meer dan Duitsehland en was ook veel min(der rijk. Een groot

stuk des lands wai.i iil Russische handen. .Servie bleef een voortdurende.bedreiging in het- Zuiden en ook konden elk oogenblik nieuwe vijanden,

— 326 —

met name Italie en Roemenie, iongelukkige Donaumonairchie gam aan-

vallen.De leider der politiek, Graaf Berchtokl, schijnt voorstellen in dien

geest geOaan te hebben, of althans k on hij zich niet weer vereenigen met

een verder voortzetten van den rampzaligen Hij triad! af en word

v uervangen door Baron _B ryan, ieen yoornaam Hongaar, evonals de

imieerderheid van zijn volk tot het newest oorlogszuchtige deel der be-volking behoord;e. Deze vervanzing beteekende dus, dlat Oostenrijk trouwbleef aan zijn bonlagenosot zelfs ten koste van de mleest zWare verliezen.

Natuurlijk iced ook de burgelijke bevolking in de landen idler tegen-

partij onider de ieconomische gevolgen van den oorlog. Vooral in Engeland,}dal; steeds het grootste gedeelte zijner levensmiddelen van elders moet

invoeren. stegen de prijzen. Dosch hier Imam dat niet door scllaarschtei,Maar door de hoogere prijzen, die in Amerika en ,elders betiaald moes-ten worden, door idie hooige transportkosten, enz. De aanvoer was evengroot als in andere jaren, terwijl ook krijgsmateriaal, zelfs geheele

kanonnen en granaten nit Amerika well -den aangevoerd.Frankrijk profiteeride idaax eveneens van en had bovendien het groote

voorldeel, dat het zelf bijna in zijn eigen behoefte aan tarwe \kion voorzien.Dot is daarom iook het eenige land in Europa, ww_tr tot nu toe do 'brood-

prijzen vrijwel icliezelfde zijn gebleven als voor den oorlog.Ilusland was er slechter aan toe. Wel had het overvioed vain levens-

middelen, ja zelfs een te-veel, ;diait door die sluiting van Oost- en Zwartiezee niet iron worden weggevoerd, maar voor den noodzakelijken invoer

van ;allerlei fabrikaten, waaronler ,00k oorlogsmateriaial, was het geheelaangewezen op den web over Archangel aan de Witte Zee, die echter alin November dichtvriest, en over den ]anger Trans-Siberisclmen spoorweg.

Langs laatstgenoeimido lijn werd en ,w el groOte transporten voorail

Amerika aangevoierld, doch volidoende was gat niet. Omi ,daaraan een

einide to maken m'oest de vaairt aosor ide Dardenellen weer vrij wor!den,

zoodat te verwachten was, dat zuliks mogelijk win zijn, door

Engeland en Frainkrijk seen poging g eidaan zou worden fdlie nauwe, sterkvericledigde zeestraat ,te forceeren.

In neutrale staten deed ide oar log zich ook gevoelen door het duur-

idler worden van allies. In Italie 'kwaknon zelfs hongeroproeren voor, zoo-dat de regeering buitengewone maat regelen ,Moest nemen, als verboid vanuitvoer en opheffing der invoerrech ten op ,graan. Bij ions kwam het wel

niet zoo ver, miaar dat het leven du ur wera, claarvan weten alle huis-

vrouwen Mee te sprecken. Tot op zekere hoogte Pas een gewoon

oorlogsverschijnsel, idoch gedeeltelijk 00k een gevolg van het in vieelgrootere hoeveelhelden clan voorheen uitvoeren, zoowel 'mar Duitschlan4en Engelanid, van waren, die wij zelf in overvlo&l, bezaten, als vee,

vleesch, boter, kaas, eieren, groenten en dergelijke. Slechts tot

op- zekere hoogte wierld dit door de regeerin g beporkt, Idaa,r een algeheel

— 327 —

verbal; van uitroer veel ernstiger gevolgen zou gehaa hebben voor talrijkegroepen der bevolking. Zoo zou bijv. een uitvoerverbold van varkens-

-vleesch ten gevolge gehaid: hebben, idat de boeren m;et, het fokken en

mesten van viarkrens waren opgehou den, daar dit bedrijf dan idoor de

hoop prijzen van het voeider Aroor dieren niet meer loonenid zou

zijn. Daaricloor zou wel een tijdelijxe prijsverlaging zijn ontstaan, !lochom spoedig door een nog veel hoogere stijging te worfcten gevolgd, ter-

wiji dan tevens peen belangriike bro a van inkoMsten voor velen in denlanide zou hebben iopgehouden te be staan.

Onidertusschen had het strenge optreden van Engeland ter zee, heel

°Nat gear' voedingswaairden verloren paan, ,wordt in Duitsaland in

ruil vox aardappelenschilliea brandhout verstrekt.

wiat, ontevredenheid ,verwekt in allgem'erkt, idat ladingen contrabande

ze voor neutrale lanaen bestemliaarvoor bestond.

Den 28sten December leiddekaansche regeering ,pan Engeland,Engelsche maatregelen ide industrieen de hoop uitgesproken, dat d;ie m

anders ,de stemming der bevdikunnen worden.

erlei neutrale landen. Reeds is op-in beslag ,genomlen werden zelfs dan,

a waren, wear geen uitvoerverbod

t tot een lang vertoog van de Ameri-

waarin geklaagicI .werd id:at door dein fat land ernstig benadeeld werd,

aatregelen zouden ,worden verzacht,king vijandig tegen Engeland zou

— 328 —

Het antwoord, :drat de Engelsche regeering hierop gaf, was feitelijk

een. uiterst .beleeftcle weigering. Met cijfers werid daarin aange-toond, datde Amerikaansche uitvoer naar de yoornaamste neutrale landen inEuropa over idle maand November 1914 aa.nmerkelij ik grooter was idan inklezelfde peridde van 1913 (alleen Nederland imaakte hierop een uitzion!de-ring), terwijl de achteruitgang voor soina(mige ,artikelen, zooals katoen,

moest vvorden toegeschreven aan de verlOinderde ,koolakracht in. de oor-logvoerende landen. ,Wat het aanhouden van schepen uit Amerika, bestemid

naar die ,neutrale staten, betrof, .wera er op gewezen, dat van 773 schepen,

Elie tusschen den 4en Augustus en den 3den Januari nit Ainerikiaanschehavens daarheen ,vertrokken, slechts 45 voor het Prijzenhof (een recht-

bank, die bepaaIt of de inhoud van opgebrachte sch:epen in besla2g ge-nomen moet worden of vrijgelaten) waren ,gebracht. Drat daarnaast welveel koopvaarders in Engelsche havens doorzocht ,waren, dock dat zulkis

noodzakelijk was, omaat telkens pa gingen gedaan werden contrabandevoor Duitschlanid bestesmid, bijIv. .koper, verbofgen tusschen anidere la.•(ding, zooals katoen, naar neutral e havens it e sMfokkelen. Dit odder-

zoek kon alleen in ide havens gedaan worlden en daarbij was zooveel

Mogelijk, op het belang der neutra len gelet.Deze geschieldenis had dan ool,k geen veridere gevolgen, alleen werd

stilzwijgend overeengekioimen, ,dat de neutralen goeld tegen smokkelarijzouden wafken, waartegenoyer Engeland idan schepen, die een verklaring

konden ioverleggen, tdat ze onder overheidstoezicht lading ingenomen had,

(den, ongemsoeid zou laten.Dit was een misrelkening voor Duitschlanid, dat gehoopt had, een

slechte verstandhouding tusschen A mlerika en Engelanid te zien ontstaan,

of -idat het laatstgenioemlde land g4lwongen zou zijn., zijn uithongerings7

politiek te matigen. VermoOdelijk was fan ook het optreden van Aimierikageschield als gevolg van de werkzaamheikd van Duitsche vertegenwoordi-

gers in dat land en van de talriike Duitsch-AMerikanen.

Naarmate nu in Januari die nootl in Duitschla.nd meer merkbaar be-

gan te worden en aan den eene kiant getracht moest worlden de bevolking

gerust te stellen in zijn vrees vow hongersnoold, en aan den anideren er naar

gestreefid, dat Engelanidi den invoer van levensiMiddelen vioor 'de burger-

bevolking van Duitschlanki toelaten, ,ging flit land in !den laanyang

van Februari tot een krassen 'maatregel over, ,n1. een ioorlog zonider ge-naide werid begonnen tegen Ide Engelsche scheepvaart, kortweg genoemU

blokkade van Engeia.nid.Den 30sten Januari gelukte het 4.en Duitschen onderzeeer „U 21"

aoor te ,dringen in de Iersche zee, het idrukke yaw- water tusschen

Engelanid en Ieriand. In den vroegen imorgen idook hij op vlak in de

nabijheid van een kustvaarder, de Ben Chruachan, en beval dit schip stilte blijven liggen. De Duitscher kwami langszij en een piaar officieren

klomlnen aan boorfd van het Engeische schip, vroegen de scheepspapie-

— 329 —

ren en verklaarden toen, dat ze opdracht hadden elk Engelsch schip,dat zij tegenkw,amen, in den grand te Boren. De bemanning kreeg tienminuten tijd am hun sloep nit te zetten en hun geld mede te neaten.Nauwelijks waren deze ver§treken en de sloep enkele tientallen meters

verwijderd, of ook de onderzeeer verwijderde zich. Een oogenblik laterhad aan board der Ben Cruachan een ontploffing plaats en verdweensit schip in de diepte. Enkele uren later geschiedde hetzelfde met die„Linda Blanche".Van beide schepen werd de be:manning gered.

Den volgenden sag gebeurde jets dergelijks in het Kanaal, waar degroote vrachtboot „Tokomaru", die met een lading van 97000 geslachte

Allerlei Duitsch oorlogstuig, in een der Parijsche musea ter bezichtiging gestell

schapen van Australie naar Engela nd onderweg was, getorpedeerld werd.Deze geslaagde ondernemingen hadden waarschijnlijk ten gevolge,

dat de Duitsche regeering op de gedachte kw,ami van een blokkade van

Enge land.Reeds den 2den Februari wei d het neutrale buitenland gewaar-

schuwd : „Engeland staat op Jet punt een groat aantal ti'oepen en een

aianzienlijke hoeveelheid oorlogsimate riaal naar Frankrijk te verschepen.Tegen deze transporten zal met axle ten, dienste staande oor)ogsmadfie-

len worsen. De vreedza rae scheepvaart worst gewaarschuwdom de Noord- en de Westkust van Frankrijk niet te naderen, daar haar

21

— 330 —

bij de verwisseling met schepe.n, thee tot oorlogsdoeleinden dienen, eenernstig gevaar dreigt. Den koopvaardijschepen naar de Noordzee womb,de weg om Schotland aanbevolen.

Twee dagen later werd dit besluit nog verscherpt door een tweede:„le. De wateren om Groot-Brittannie, met inbegrip vain ht ge-

heele Engelsche Kanaal, worden hierbij t ot oorlogsgebied verklaard. Vanden 18den Februari af zal ieder vij koopvaardijschip, idat in ditoorlogsgebied wordt aangetroffen, in den grond geboord worden, zonderdat het daarbij naogelijk zal zijn altijd de gevaren voor bemanningpassagiers af te wenden.

2e. Ook neutrale schepen loopen in dit oorlogsgebied gevaar, daarmet het oog op het den -31sten Januari door de Britsche regeering be-volen misbruik van de neutrale vlag en de incidenten, :dile in een zee-

oorlog niet altijd vermeden kunnen worden, op vijandelijke schepen be-doelde aanvallen, ook neutrale schepen zouden kunnen treffen.

3e. De scheepvaart ten N. van de Shetlands-eilankien (benoordenEngeland gelegen), in het Oostelijk gebied van de Nom-id:zee en in eenstrook van ten ,rruinste 30 zeem.ijlen breedte langs de NederIandsche kustheeft geen gevaar te vreezen."

Engeland, dat bezig was Duitschland uit te hongeren, werd hierdloorzelf daarmede bedreigd. Dater het evenwel ondenkbaar is, dat Duitsch-

land zich in staat voelde, ,ofveral op de Engelsche k'usten gereed te zijnalle Engelsche schepen aan te houd en en te vernielen en daarenboven deneutrale koopvaardij, die de gevaren trotseeren toch ,nog 'evens-middelen naair Enlegand zou gaan brengen, kan het decreet niet anclersgeweest zijn dan een bedreiging, die slechts in zeer geringe mate in dadenomgezet zou worden.

De bedoeling er van was dan ook ieen andere:

le. De T)uitsche bevolking 'n rieM onder het hart te steken juist inde dagen, idat door de inbeslagname der graan- en meelvoorraden ,en debeperking van het broodverbruik de vrees voor hongersnoOd algeimeenzou worden. Wees mar gerust, zeide de regeering, als Engeland onsuithongeren dan zullen wij het met geliike mtnt: betalen en danis het nog de vraag, wlie het winnen zal. Daiarbij werd er dan ook op ge-wezen, dat Engeland voor zijn voeding veel Meer Van het buitenliandafhankelijk was dan Duitschland.

2e. Te bewerkien dat minder Engelsche en neutrale schepen de Engel-sche havens zouden iaandoen, o.a. doordat het moeilijk zou zijn z:eevolkte krijgen.

3e. Daardoor en door het stijgen der loonen, vrachtprijzen en ,assu-rantie-premien te veroorzaken, dat de prijzen der levensmididelen in Enge-land zouden stijgen.

4e. Amerika en ander& neutrale staten te bewegen ter bescherming vanhun handel er bij Engaand op aan te dringen, dat het den invoer van

— 331 —

levensmiddelen, uitsluitenia voor de burgerlijke bevolking van Duitsch-land bestemd, zou, toelaten, opiclat in roil daarvoor ook Duitschland zijn

nieuwe strijdwijze zou opgeven.Het eerste doel werd voorhanids volkomien bereikt. Alle Duitsche cou-

ranten jubelden over de uithongering yan Engeland en het yolk kwamwerkelijk tot de meening, dat dit gaan zou.

Het tweede slaagde slechts zees gedeeltelijk, da,ar het aantal in- en

uitgaande schepen niet noemenswa,ar dig afnarn. Wel werden hier en daarmoeilijkheden veroorzaakt door werk staking der matrozen, doch dat ge-beurde slechts een pacer malen. Aileen de passagiersvaart van en naarEngeland werd tiidelijk en gedeeltelijk beperkt.

Den vrije aag wordt benut .am de verregerde unilarm wat Le knappen.

Het derde punt had meer succes, hoewel eveneens in mindere mate

dan men het zich in Duitschland voorsteelde.Ten slotte had het werkeliik ten gevolge, dat verschillende neutrale

fti,ogendheden zich er meide bemoeiden, echter niet zoo als Duitschland

gehoopt had. Beginnen we meTt ons eigen land, dan vinden we, dat den

13den Februari reeds ,een notice, aan de Duitsche ,regeering overhandigict

-word.In de eerste plats werd daar in allerlei verwijten over een een-

zijdige, voor Engeland gunstige, voor Duitschland ongunstige toepassing

der neutraliteit, die Duitschland aan het adres der neutrale Staten ge-richt, had, voor zoover ons zelf betrof, met kracht teruggewezen. \Ter-

yolgens werd geprotesteerd tegen de verklaring der geheele Noordzee tot

— 332 —

oorlogsgebied en er op gewezen, dat volgens de internationale overeen-komsten geen ha,ndelsschip natag w orden opgebracht ,of vernietigd, voor-dat nit de scheepspa,pieren gebleken is, dat het werkelijk een vijandelijkvaartuig is of dat het contrabande in heeft, waarbij dan tevens -vat doendezorg gedragen moet worden voor ale veiligheid der bemanning Mochthet voofkomen, dat een Nederland sch schip het slachtoffer zou wor-den van een vergissing der Duitsche marine, dan zou Duitschland tenvoile aansiDrakelijk gesteld worden en zou 'de Nederlandsche regeeringh‘aar rechten doen gelden vooral ten opzichte van het vorderen vansdhadevervoeding voor het daarbij te ]ijden verlies aan menschenlevensen goederen.

Ter zelfder tijd richtte ook de Amerikaansche overheid zich naet een

dergelijk vertoog tot de „Duitsche regeoring. De korte inhoud kwam. inhoofdzaak hierop neer, dat gewaarschuwd ward, dat een handelwijze, alsdie door Duitschla,nd was aangekondigd, een zeer kritieke ver-houdingtusschen beide ,mogendheden ten gevolge zou kunnen hebben, wanneerAmerikaansche schepen en Am:erikaansche burgers daarvan de slacht-offers werden. Vender werd, ic1Je hoop uitgesproken, dat de schepen derUnie niet anders ,dan door een ,onKlerzoek door de Duitsche marine zoudenworden gevallen, terwijI medegedeeld werd, i6latt er bij Engelandtegen geprotesteerd was, dat het bevolen had, dat Engelsche schepenin het geva,arlijke gebied zich door ne-utrale vlaggen te voeren moestenvrijwaren tegen vernietiging.

Wat dit protest' betrof, ook ons ]and had zulks gedaan, het had tengevolge, dat Engeland er op weer, dat het Engelsche Wetboek toestonddat vreemde schepen van de Britsche vlag gebruik maakten in Levalvan vijandellike vervolging, waarom de regeering er op rekende, dat dieneutrale nalogendheden zich tegen bet gebruiken van hun . vlag door ingeva,aT verkeerende schepen niet zouden verzetten. In de praktijk be-

werkte het', dat, voortiaan van een stelselmatige toepassing ear van nietmeer vernomen werd.

Het antwoord van Duits ,Ohland op de vertoogen van Amerika, enNederland was een weigering om, op de genomen en bekend gemaaktebesluiten terug te komen. Het 'was gedwongen, luidde het, zulike Grassethaatragelen te nemen, om zich te kunnen vervveren tegen het stelselvan uithongering, dat Engeland bezig was toe te passen. Nogmaals werder op aangedrongen, dat de neutralen zich krachtig zouden verzettentegen het gebruiken hunner vlaggen door Engel sche vaartuigen en dathun eigen schepen de Engelsche havens en de gevaarlijke vaarwaterenzouden vermijden door den weg ona Ierland en Schotland been to kiezenvoor hun vaart naar Nederland, Denemarken, Zweden en Noorwegen.Tevens werd er op gezinspeeld, dat de oorlog tegen handelsschepen on.-middellijk zou ophouden, zoodra Engeland wilde toelaten, dat levens-middelen, die uitsluitend voor de bevolking van Duitschland bestetid

— 333 —

waren, hetzij direct, hetzij over neutrale havens daarheen werden ver-scheept.

Dit laatste deed Amerika, nogmaals tot een paging besluiten het

dreigende gevaar voor de neutralen af te wenden. Het verzochtEngeland de voedselvoorziening der Vuitsche burgerij te willen vrijlaten,doch ontving daarop een weigerend antwoord. Het beweerde, te recht often onrechte, doch in die m_oeilijke kwestie zullen we ons nu niet ver-diepen, volkomen gerechtigd te -zijn alle toevoer van levensmiddelen af

Duitsch gewonden-transport.

te snijiden, daar alles zou kunnen worden in beslag genomen door deDuitsche regeering en in elk geval het viiandelijk leger er indirect vanzou profiteeren. Bovendien werd er op gewezen, dat Duitschland zichvan den aanvan.g af aan niet gestoord had aan het internationale oor-logsrecht, waarota het ,alle aanspraken verbeurd had op een beha,ndeling

volgens dat recht.Zoo was dus ,alle bemiddeling tevergeefs geweest. Engeland zou ver-

der gaan met het uithongeringsstelsel en Duitschland zou de zeeen

Engeland tot een ,uiterst gevaarlijk oord araken voor alle handelssche-

— 334 —

pen. Toen de 18e Februari ,aanbrak, werden dan ook door vele neutralereederijen maatregelen genomen hurt schepen tie beschermen. Zoo kon-

den we in Rotterdam Aan d;e Boom pjes de schepen van die Batavier-lijbewonderen, gehieel oranje geverfd, met in groote letters het wooed„Nederland" aan. weerskanten. Ook de sichepen van dq 1ViaatschappijNederland, van de Rotteridamsche Lloyd en van de Hollanid-Almerika-lijnwaren op dergelijke wijze kenbaar gelmaakt. De regeering gaf order:, datonze koopvaarders op zee scherp moesten ,opletten en zoodra ze eenDuitschen onderzeeer in hun nabij held benalerkten, stoppen om hunnatiovaliteit kenbaar tie niaken.

In Eng:eland werden naaatregele a genomen de werking der Duitscheonderzeieers te beleimmeren en zoov eel mogelijk geheel to verhinderen.

Natuurlijk in de eerste plidats door do marine, maar ook door icle verschil-lende reederijen. De gezagvoerders der schepen kregen bevelen welken wegze moesten nemen en dat ze snel en zigzae:sgewijs moesten varen, als zeeen vijand ontdekten. Jai, zelfs werid en premies uitgeloofd voor iederenkoopvaarder, die een V.ijanidelijken oaderzeeboot in den grond moist' teboren door hem, tie rammen. Verschillende schepen kregen ook een pazarkanonnen ,aan boord orai. eventueel to kunnen schieten.

Met vreezen en beiven wachtte men bij ons en in andere neutrale5>taten, ja waarschijnlijk ook wel -in. Engelanid, hoewel men dal daarontkende, den 18fden Februari af. V oar de neutrale staten bleek echtera] spoedig weinig gevaar te bestaa a. Wel ontinoetten ze Duitsche °rider-zeeers, maar deze lieten hen ongena odd, som.s zelfs na uiterst beleefdegroeten. Het' gevolg was dan ook, da t geleidelijk aan ook die 'maatschap-pijen, zooals de „Batavier" en de „Zeeland", die tijidelijk hun passagiers-dienst op Engeland gestaakt hadden, hun -schepien weer op de gewonemanier lieten varen.

Ook voor de Engelsche koopvaa rt bleek het al spoedig niet zoo heelgevaarlijk. Wel werden zoo nu en dan enk,elie schepen getorpedeercl, doclidit aantal kwanak weinig in aa,nmerking bij de honidertclen vaartuigen,,dagelijks de Engielsche havens 13innenvielen of verlieten. Van een uit-hongering van Engeland was dus a bsoluut geen sprake. In Duitschlanddaarentegen werden de maatschappelijkle toestanden hoe ]Anger hoe slech-ter. Het systeeni van de broodkaartea, ,aanvankelijk slechts in de groothsteden toegepast, Moiesit weldra in het geheele land ingevoerd woridenen de hoeveelheid brood, ,die voor ie der Duitscher per week beschikbaargesteld wend, werd verlaagd van twee tot anderhalve Kilogram!. Devolksvoeding weed daardoor veel nio da:ar het bleek, dat de aard-appelen ook erg in hoeveelheid wia ren verinainderd.

Om te verhinderen, dat werkelij k algeim.eene hongersnood zou intre-den, moest de regeering nog veel m eer .maatregelen nenlen. Daaronderbehoorde ook het bevel om, zooveel mogelijk de landerijen, die andersbraak zouden liggen, in cultuur te brengen en vooral werk maken van

— 335 —

voorjaarsgroenten en vroege aardappelen, daar deze juist dan in de voe-ding zouden kunnen your7zien in den tijd, dat in afwachtinig van den

nieuwen graanoogst, de voorhanclen voorraiden het geringst waren.Wat de afloop daarvan zal zijn, nu, in 1VIaart, nog in het duis-

ter. Toch is reeds nu te voorspellen, dat idoze voiedingskiwestie veiel in-vloed zal uitoefenen op den duur en den afloop van den oorlog. In Enge-

land en Frankrijk vetwacht ,mien met bieslistheid, dat het zieker zal lei-

den tot een vrede, waarbij Duitsch land zich volkomlen gewonnen zalmioeten geven. In elk geval kunnen we zeggen, dat als Duitschland hetmet zijn levensmididelen kan volhionden tot September, het door ,Jezie

kwestie nog in langen tijd niet tot vrede gedwongen kan warden. Danblijft echter nog het gevaar, dat gebrek aan andere dingen, als koper,en andere met:alien, rubber en benzine zal oritstaan, waardoor ook voort-zetting van den oorlog onmogelijk ge'maakt zal warden.

Maar laten we niet verder op de feiten vooruitloopen en daarom dit

hoofdstuk eincligen met een korte beschrijving van wat genoemd wordt

de „duikbootenoorloigw of den strijd tegen handelsschepen.Voiortdurend verlieten Duitsche onderzeieers, die alien U-booten ge-

noomd worden, en gen-unimericl , zijn, hun basis bij Helgoland en later oo:k

Zieebrugge. Aanviankelijk ging dan de vaart langs de oppervlakte, want

dan is niet alleen de snelheid creel' grooter, maar ook kan het scheepje

slechts een bepaald aantal mien on der water vertoeven en varen wegensde beperkte hoeveelheid samengeperste lucht, die 'meideg,evoerid, ,wordt en

ook doordat de drijfkracht onder water electriciteit is, wa,arvoor die accu-mulatoren slechts in de haven geladen kunnen worden. Slechts even koMithet gladde dek boven het water uit, alleen in het midden verheft zichde brug iets hooger, dock ook deze wordt bij een flinkien bries voortdurend

bespoeld door de golven. Op die brug ,staan drie ,mannen, waaronder de

commandant. Scherp kijken zij om zich heen naar schepen. Elke ontthoe-ting toch mioet vermeden worden. Een oorlogsschip zou hen in den grondkunnen boren, een koopvaarder met een inrichting voor draadlooze tele-

grafie a,an boord hen kunnen verraden.Dar ,ontdelkt de officier, die naast den commandant op de brug staat

door zijn zeekijkier aan den horizon een rookpluim. Hij rap'porteert zulks

en onmiddellijk komt het bevel: „Gereed te duilben". De d iriie man-

nen op de brug kruipen den toren in, die van haven gesloten wordt ien wel-

dra is van de boot niets meer te zien dan de periscoop, large buis,

-waardoor ,cue commandant van de onder (water varende boot', door middle'

van lenzen en spiegels, zien kan, wat om hem aan de oppervlakte der

zee ,gebieurd.Eindelijk wordt naderende stoomboot weer opgemerkt en het

blijkt een Hollander tie zijn, ieen Heine vrachtboot, zonder inrichtingvoor draadlooze telegrafie. Men kan dus weer aan de opperviaktie komenen talmtt daar niet mede. Twee klagen en nachten gaat het zoo door',

— 336 —

zonder dat een vijandelijk schip op gemerkt kan worden. De benafannin_gheeft al dien ,tijd dienst .gediaan en heeft rust noodig. De commandantlaat zijn schip tot den bodem zinke n en alien slaipen weldra. Zoodraalien uitgerust zijn, wordt de tocht weer hervat, totdat alle sanaenge-perste zuurstof, alle electrische kra °lit zoo ,goad als opgebruikt is en dehoeveelheid benzine nog maar juist voldoende is ow het vaderland weer

te kunnen bereiken.Dikwijls had zoo'n reis n.atuurlijk geen. gevolg. Men kon opgemerkt en

achtervolgd worden door een vijandelijk oorlogsschip en dan was het

Gewond Duitsch soldaat neemt op de Russen veraverde kanonnen in

oogenscholuw.

noodzakelijk te verdwijnen. Of wel men kon een koopvaarder ontmoeten,

die het gevaar bemerkte en door z'n snetheid zich wist te redden, zoo-als de „Laertes", die veilig naar IJmuiden west te ontkomen. Dikwijiseater hadden de ondierzeeers succes en zoo warden tot den laatstenFebruari reeds getorpedeerd de volgende schepen:

30 Jan.uari: Ben Cruachan (Engelsch)30 ,, Linda Blanche30 ,, Kolenschip (n.aam niet genoemd)

11

31 , , T okuutiaru

— 337 —

31 Januari Oriole (Engelsch)20 Februari : Cambank20Kolenschip (naam niet genoemd),, 23 ,, Branksome Chine 7,24 ,, Oakby

24 ,, Rio Parana24 ,, Harpalion 7,24 ,, Regin (?) (Deensch)24Deptford (?) (Engelsch),,24Western Coast (?),, ,,Wat de drie laatsteenoemde betreft, bestaat ook de mogelijkheid, dat

deze schepen op een mijn zijn geloopen.

Behalve deze meerendeels kleine schepen werden ook nog enkeleandere door torpedo's getroffen, Idoch konden nog in een haven ge§leept

worden. Daaronder behoorde o.a. clip Noorsche tankboot (schip ingerichtvoor het vervoer van petroleum) „Be'ridge", waarvan de lading voor Am-sterdam: bestemd was en ook het Engelsche hospitaalschip „Asturias". Ditlaatste schip beyond zich vol gewonden in het Kanaal, toen een er OP

afgeschoten torpedo rakelings langs den achtersteven ging. Niettegen-staa,nde de duikboot het schip achtervolgde, slaagde het er in, zich 1-2ijde kust in veiligheid te brengen. Deze aanslag geschiedde in weerwil vande onagtandigheid, dat de „Astunas" duidelijk kenbaar was als Roode-Kruis-schip. Van Duitsche zij:de werden later verontschuldigingen ,aan-

geboden en gezegd, dat de kapitein van den onclerzeeer de kenteekenenniet gezien had, wat ons niet bijzonder geloofwaardig toeschijnt. Veeleer zullen we er de conclusie uit trekken, dat deze kapitein er naarstreefde, elk Engelsch of mogelijk-Engelsch schip te torpedeeren enzich daarbij niet den tijd schonk eerst goed te onderzoeken.

Enkele onderzeeers werden, naar gerapporteerd werd, het slacht-offer van hun durf, het is evenwel in den regel onmogelijk dit te contro-leeren.

En hiermede kunnen we van dit hoofdstuk afscheid nemen, laterkunnen we den duikbootoorlog tegelij,k met den verderen krijg ter zeebehandelen.

_HOOFDSTUK XVI.

De Voortzetting van den Strijd in het Wooten in de eersteMaanaen van 1915.

Bij gebrek aan gebeurtenissen, die een. totale verandering in het ver-

loop van den oorlog op, het westelij k front t'ot stand brachten, moetenwe wel onzen toevlucht nemien tot ieen willekeurige tijclsruinate G-edu-

rende de maa,niden Januari en Februari 1915 bleef n.l. het gevechtsfrontvrijwel hetzelfde als in de laatste weken van 1914. Wel ,werid voort-durend gevochten, inalaar nooit kon igesproken worclen van een ,enkelenveldslag, slechts van plaatselijke -g evechten. Nu evens traden Jaarbij

Duitschers aanvallend op, dan weer de Geallieerden. Daarbij ,kunnen woals algemeenen regel vaststellen, ,d at de meeste aanvallen van den leant

der laatstgenoemden kwanaien, niet echter met het doel daard,00r de Duit-schers geheel uit hun gebied ver drijven, Hoch meer om hen te d,win.-gen sterlke reserves beschikbaar te houden en niet ,hun westelijk' legerte verzwakken onal met grooter kra cht tegen de Russen tie kunnen op-treden. Daartegenover traden die D uitschers in den regel verdeicliigendop, slechts enkiele malen ,onderniarn en ze tegena ianvallen; wanneer hetopthingen der Franschen gevaarlijk begon te worden, of om een voor-uitgaain der Verbondenen op een . be paald punt te voorkoimen.

Zoodoende kunnen we volsta,an met een beschrijving der voornaam'steplaatselijke gevechten gedurende de boven aangege'ven periode. Daar het

,evenwel ondoenlijk is, deze napr tijdsorde te behan ticlelen, zullen weda,arvoor het geheele ge:vechtsfront verdeelen in verschillende stukken,naxnelijk :

le. De Yserlinie, d.i. van Nieuwpoort tot Dixmuiden.2e. Het Xpersche front, van Dixmuiden tot de hoogte van Armen-

tieres.3e. Van .Arlmentieres tot Atrecht.4e. Van Atrecht tot de Oise.

5e. De Aisne-linie, oostwaarts tot Reims.

6.e. Van Reims tot het Argonne rtwoud.ie. Het Argonnerwoud.

— 339 —

8e. Rondom Verdun.9e. Van St. Mihiel tot aan de Vogezen.

10e. In den Elzas, d.w.z. in de Vogezen en ten Zuid-Oosten da,arva,n

tot aan de Zwitsersche grens.

le. Op het erode van hoofdstu It IX, toen we de gebeurtenissonin het Westen gedurende taatste weken van 1914 bespraken, vondenwe, dat de Gelallieerlden, n.l. de 1' ranschen en Belgen hier ,aanvallendoptraden Qn reeds Lombartzijde en St. .Loris veroverd haddien. Over hetalgem.een bleef dit in Jan.uari en Fe bruari ook nog het geval; slechtswerden hun aanvallen afgemiisseld door het tegenoffensief der Duitsc hers,die er echter niet in slaagden het verloren gebied te herwinnen. Reeds in

emalerrie-patrouille op den ultkijk.

de eerste helft van Januari daarentegen konden de Fransche troepen hetveroverde gebied bij de , genoemde plaatsen nog eenigszins uitbreiden,vooral in de duinen, daar meer mar het Oost'en nu yoor hen als aanval-ters de Yser-inundatie een grooteen hinderpaal opleverde. Behalive in dpduinstreek was het dean ook bijna, uitsluitend een geschutsgevecht, waarbijde achter het front gelegen plaa,ts en verder vernield wer4en. Veurne,Oost-Duinkerken en Nieuwpoort waren daiarbij het doel der Duitsche

kanonniers. 'LaatstgenoemB stadje werd gedurende dezen tijd volledigvernield. Het Fransche en 1361gische geschut 'bewerkte vooral de kust-

strook, o.a. het dorp Westend.e, w aartoe ook weer de oorlogsschepenvan nit zee k'rachtig medewerkten, zonder nochtans in staat te zijn deDuitschers te verdrijven. Toch zal het scheepsgeschut ex wel toe hebben

— 340 —

bijgedragen, dat de Fransche en Bel gische infanterie er in slaagde gelei-delijk aan jets meer naar het' Noorden op te 'rukken.

Een Italiaansch journalist, Barzini, die Nieuwpoort bezocht, schrijftinteressante dingen over w,at hij noemt de „duinenslag". Tusschen delage, zachthellende, grootendeels o nbegroeide zandheuvels, woedt eenverbitterde strijd. Van loopgraven waken is er geen spra,ke, want het be-wegelijke zand vult cladelijk weer de buil die de spade maakt. Deeenige dekking kan mien zich dan ook verschaffen door te ga,an liggen,het zand onder zich weg te graven met de korte pioniersschop en dam zichmaar zoo wêlnig mogelijk te bewegen. Na enkele uren wofdt dan hetgeheele lichaam door een geelwitte laiag bedekt, waaruit alleen hoofd,

armen en geweer te voorsehija komen. âooden worden vanzelf begraven

en menigen zwaargewonde verdwijnt ook voor altijd.Barzini trof in het stadje de 'reservetroepen aan, die zich den tijd

doodden met luisteren Haar het kanongebulder en kijken naar de overalspringende granaten. Houdt dat . op, of vermindert het in hevigheid, danheet het: „de „Boche" is verkouden: het trekt te erg van ,de Dreiad-noughts", ,of ,;ze sparen hun eten eri ,willen ons tegellijk op het' lijf-werpen". Bet verontrust hen 7,elfs eenigszins, ,daar ze denken .aan etenkrijgslist; of lets dergelijks en ze troosten zich slechtis inapt de opmer-king, ,dat de Duitsche „koffieMolens" pf „gieters", gd. w. de Mitrail-leurs ,even hard werken to v- oren.

Een .paar K.1VI. van het punt w aar ,hij 'nog toegelaten werd, woeddede slag al dagen lang, zonder aat de linien zich schenen te verplaat-sen. Een duintop, een t weg, ja, de runes van huisjes vormen een doe',dat talrijke .aanvallen en tegenaanv alien waard is. Kruipend, ea kwar-tier een paar meter, naderen de t egenstanders elk,aar. Daarbijven de mannen dikwijls kleine stalen pantserplaten voor zich ult. Dichtbij zenaderd, klinkt opeens een geschreeuw, de eene, partij stort zichin ;cc en looppas op de tegenstainders, (_een handgelmeen volgt, waarna ofeen ej;ikele der verrdedigers weet te ontsnappen, of het iampzalig over-

schot der aanvallers terugkruipt en hetzelfde spelletje weer opnieuwgaat beginnen.

In idit ,ku,stgebied werd .meer idan ,elders ook gebrui.k gemaald van

aanvallen uit lucht. ,Niet een en kel vliegtuig, maar som's 5, 6 of weertegelijk verschenen boven een stad en wierpen daar hun bommen. Duin-kerken ,was het geliefkoos,de dolel der Duitsehe, Ostende en Zeebruggedat ,der Engelsche aviateurs, want deze waren ,hett, die hies otytraden.

Zulk een versChijning had dan een geweldig boimbardement tengevolge.KR,nonnen en geweren werden .op'de groote, gevaarlijke vogels gericht,

dotth (nleestal waren ze buiten sena. Een enkele keer slechts werd per eenniaar beneden geschoten. Doch niet Aileen van den vasten bodemi af

werden de ongewenschte, bezoekers beschoten, clock ,o tok van hun eigen

element Wt. Nauwelijks toch werden de vijandeliike vliegtuigen geiraleld,

— 341 —

of onmiddellijk stegen de eigen vliegers ,op, om ze .te bestrijden. Daar-toe ibebben vooral de Fransche xnachiiies een guitrailleur aan boord,waarmee getracht wordt den tegenstander ,onschadelijk te maker'.

Over het algemeen was de schQde, die van uit de lucht toege-bracht werd, niet zoo bijzonder groot, zoodat we voorloopig wel kunnenvaststellen, dat .de bruikbaarheid der vlieg,machines an hoofdzaak berustteop de uitstekende verkenningstochten der aviateurs, die van uit de luchtelke beweging van den vija,nd tot zelfs mijlen ver achter het gevechts-front konden verspieden en rapporteeren.

Op de grens van dit gedeelte van het slagveld ligt het voormaligetadje Diximuiden, tht door de Duitschers bezet gehouden wordt, dock

dat slechts door de Knalle Yser gescheiden wordt van de Belgisch-

Engelsche artillerie in aotier.

Pransche stellingen. Een oorlogscor respondent, die het plaatsje van nitThoeToet bezocht, vertelt ex ons h et een en ander van. Het eerst, be-

schrijft hij ons den weg daarheen. Dat wil zeggen den miodderpoel, dieden weg moet voontellen, waarin de wielen der munitiewage,ns en derautomobielen tot aan de risen we gzinken. Ruiterpatrouilles kwamen

daaxin_ slechts stapvoets vooruit. Ee a enkel voertuig, dat vast bleef zit-ten, verstopte het verkeer uren lang. Men ziet meet wart een bezwidren

de beide legerbesturen te kaimpen h ebben oim hun troepen van het noo-dige te voorzien. Hoe dichter mien het doel van de refs nadericle, desto erger werd het; des te weer s poren van verwoesting ook zichtbaarwaren ,aan de dorpjes. Op twee kilometers van pixmuiden moesten dereizigers in zulk een dorpje uitstappen. Hun auto kon niet verder, derest moesten ze te voet all:es-gen. . Ze lieten hun voertuig dus achter

— 342 —

tusschen de ruiner van een oude kerk en eenige boerderijen, onderhoede van geniesoldaten, er hu n k‘vartier hadden opgeslagen.

De wandeling, die nu volgde, was verschrikkelijk, daar de wegevenwijdig liep met de vijanidelijke, loopgraven, die op enkele puntenniet meer dan 400 meter verwijderd waren. De eenige dekking, ge-boden werd, bestonld uit e'en rij boomen, waarvan ele reeds ,geheel stukgeschoten waren.

Zoodra de vijand het gezelschap had opgemelikt, begon h ji te schie-ten en dat hield aan; toticlat ze zich bevonden tusschen de huizen van

Dixanuiden. Wonder boven wonder was niemand getrolfen. De aanblikvan het stadje was vreeseliik. AILe 'giebouwen waren in puinhoopen ver-anderd. Dikwijls zelfs vormaen heele huizenblokken met de straten entuinen dasarbij eien groote puinhoopf, waaruit geen aparte huizen of watdan ook meer waren te oniderkennen.

Menschen waren er schijnbaar niet, slechts hier en daar een verdektopgestelde schildwacht, die tevens raiad gaf hoe men gaan m.oiest omzich nergens bloot tie geven aan net vijandelijk vuur. Doch ,als men goedoplette, zag men overal openingen in de puinhoopen, gestut door zwarebalken, en daarin merkte mien soda ten op.

oude stad was verdwenen, maL-tr in de puinen had het leger zicheen nieuwe holenstad uitgegraven, waaribij ook van de kelders gebruik ge-imaakt was. Zulk een woning was, ook die van den commlanidant, waarhet gezelschap binnenging. Van daaruit werden nu verschillende puntenbezichtigd, vooral een punt, van -waaruit het gesichutvuur word geleid.

Lit punt, dat slechts bereikt lion worden door een tunnel, geldeeltielijikdoor de keliders, gedieeltelijk door het pain aangelegd, be yond zichvlak aan den never der nauw ,,,lijksi 30 meter breede Yser, waar-achter de vijandelijke loopgraven lagen. Die Duitsche loopigraven,vlak bid het Water, werden door den correspondent gezien. Hunbodom lag vêr beneden den waterspiegel. zoodat voortdurenkl het grond_-water er in opsteeg. feenigszins droog tie 'blijven, hadden de solda-ten er ,een vloer in gelegid op eenige centimeters boven den grond. Odder

dien vloer stroomde het' water naar putjes, die op korte afstanden vanelkaar gegraven waren, en waaruit het ijverig werd weggeschept.

Nauwelijks had mien deze gevaarlijke plaats verlaten, of het zwaregeschut van den vijand begon Dixmtiden tie bombardeeren. Allenvluchtte in de onderaaxidische woningen, die .echter geen zekieren schuil-plaats boden, wanneer ze ieen voltridf fer zouden krijgen. Uren ,lang .mOest

men blijven luisteren naar het geb alder, dat eerst tegen den avondweer verstomde.

2de. Gaa,n we thans over tot de gebeurtienissen op het Ypers'che front.

Onophoudelijk werd ook hier gedurende deze twee maaniclien gestreden.Vooral het ka,non deed zich kiaarbij gelden. In de eierste plaats wasdat het geval tusschen Dixnauiden .en Merxhom, wa,ar het terrein on-

— 343 —

der water sta,at, doch ook meer Zuldelijk op de hoogere, zelfs heu-velachtige gronden in de ornigeving van Yperen.. De Engelschen 'ladder'zich reeds lang op dit front kraschtig versterkt ,en de Duitschers even-zoo. Green van beide pairtijen acht be zich blijkbaar sterk genoeg ammet kerns op succes ,een,algemeenen aanval te ondernemen.

Slechts van tijd tot tijd narn n u deze dan die partij plaatselijk hetoffensiel, doch merest ,dan steeds, sums na aanvankelijk geringe suc-cessen behaald te hebb;en, ..onderVin den, dat het in den modernen stel-lingoorlog gemakkelijker is te verd edigen, dan aan te vallen. Hoe _good

ook voorbereid door het artillerie-vuur werd de aanvaller steeds metzware verliezen teru,ggeslagen. Een der meest bekiende dier gebeurtenis-sen is de poging der Duitschers op den 25sten Januari onderno{m_en, om

Gewond Engelsch-Ilvdistil soldaat.

van Beculaere nit naar Yperen door te dringen. Nog ernstiger waren ver-

schillende aanvallen derzelfiden in den loop van 'Februari. Zoowel bijBixschooten, ten Noorclen, bij Beculaere, ten Oosten, ;en bij St Eloy tenZuiden van Yperen gelegen, bestormden ze de Engelsche loopgraven ensla,agden er hier en taar in vasten voet te krijgen. Enkele uren, somsenkele dagen later, werden ze ,weer uit hun veroveringen verdreven,

terwij1 clan honderlden gesneuvelden op het miociderige slagveK bleven

liggen. De mocIder en het weer NV aren twee factoren, die de krijgs-bedrijven geducht beleimmeriden. _Nie t alleen door de onbegaanbaarheidder weg,en, het vol water staan der loopgraven, mfr ook door de orn-sta,ndigheid, dat het onmogelijk was het geschut-vuur op de vele kilome-ters verwijderde doelen goed te richten.

— 344—

.Dat het in d.ezeti tija telkens de Duitschers waren, die aanvielenniet de Engelschen, is gemakkelijk te verklaren. De Engelschen wacht-ten op het voorjaar, ,als ze het nieu we leger van Kitchener, dat wel-

dra geheel geheel gereed zou zijn, tot yersterking zouden krijgen, de Duit-schen trachtten voor het verschijnen daarvan hun slag te slaan. Te

verwachten was dus, dat later -de rollen wel anagekeerd zouden zijn.3de. Tusschen Armentieres en Atrecht streden aan de kanten der

verbondenen zoowel Engelsche, als Fransche troepen. Die eerstgenoena-den verdedigid;en het Noordlijk gedeelte 'der linie, de , Jaatsten de Zui-delijke helft, tervvij1 de scheidingslijn tusschen bidden ongeveer lieplangs het kanaal van La Bass6e. Op dit gevechtsfront was het, niet-

tegenstaande het 'slechtie weer, zee r levendig. Gedeeltelijk is dit tie ver-

klaxon door de aanwezigheid van belangriike steden achter beide Ii-flies, n.l. de twee reeds genoem!,de ,a uhter dat der Geallieerden en Rijs-sel achter dat der Duitschers.

Zoowel Annentiêres, als Atrech I bleven bij voortduring geweldig lij-den door het bombardement, zoodat wij vrijwel kunnen voorspellen, dat

na den oorlog van , beide steden niet veel meer over zal zijn. R ijssel,dat vroeger reeds eenigszins gelect en had, Weird nu door de Engelschenontzien. Aileen op de stations weal en bornmen geworpen door kanonnen

en uit vliegmachines.Maar bovendien loopt de bean grijkste verbindingsweg van Rijsset

naar het Westen en Zuid-Westen, fangs het reeds genoemde kanaalvan La Bassee. Slaagden de Duits oilers er in, daarlangs -Westwaartsiop te dringen, dan zou de strijdiriff-Lm b der Verbondenen, die meerwaarts stond, spoedig ,gevaar loope a te worden afgesneden, wiaardoortevens Calais en Duinkerken aange vallen zouden kunnen worden. Omge-

keerd zouden zouden door een vooruitgaankier Geallieerden naar Oosten verschil-lende wegen, die van Rijsse:1 uit ach ter het Duitsche gevechtsfront 'marhet Zuiden loopen en dus groote diensten bewijzen voor troepenver-plaatsingen en legervoorziening, afgesneden worden. Te begrijpen dus,

dat beide partijen veel aandacht a an dit punt schonken en dat ,destrijd hier zelden lang rustte en d at er alleen reeds in Januari driebelangrijke gevechten plaats vonderi.

Al doze aanvallen, die al weer in hoofdzaak van de Duitschersuitgingen en dan tegenaanvallen tengevolge hadden, werden natuurlijkdoor een verschrikkelijk botmbardement voorafgegaan. Zoo had dat laat-ste bijv. tengevolge, dat de Engel schen den 10den Januari het dorpGivenchy m,oesten ontruimen, zonder dat de Duitschers het 'echter kon-den bezetten. Fen paar da,gen later evenwel slaagden de eersten er inopnieuw van het dorp bezit te ne mien, nadat de laatstgenoemden ,een

gedeelte hunner artillerie naar elders hadden vervoerd.De meest verwoede, gevechten hier hebben plaats gehad in het

ieinde van Januari. De Duitschers hadden voor den 25sten van lien

- 345 —

Het prachtige Stadhuis te, Atrecht in vlammen opgaande onder 't bombarde-

merit der stad door de Duitsehers.

22

— 346 —

maand bij La Bassee een belangrij ke strijamacht verzameld en begon-nen toen .een algemeenen aanval. Daarbij trachtten ze het te doenschijnen, ,alsof hun doel meer Noo ridwaarts, bij Festub:ert, lag, opdat

de Engelschen idaarheen hun reserve—troepen zouden ,z enden. Dit slaadeechter niet en daardoor mislukte de hoofdaanvial ten slotte eveneens.Deze had plaats langs den weg, Elie van La Bassee naar Bethune voerten had dais onmiddellijk doel de her bezetting van ,het dorpje Givenchy,om vandaar ,verder aoor te dringe n. Twee Duitsehe regimenten ruk-ten langs iden genoenaden weg op e n ze ,waren reeds tot op een afstand

van 500 meter genakierd, alvorens de Engelsche en Fransche artilleriehen onder vuur namen. Niettegenst a„anide de geweirdi2.e verliezen hiel-

klen die Duitschers evenwel vol en door telkens versche troepen in hetvuur te ,brengen, wisten ze de Engelschen terug te werpen en tot inkite eerste huizen van het dorp ;boor to Oringen. Toen echter k'wana; Oe:beurt om aan te vallen aan hun t egenstanders. Deze lieten eenige re-gimenten een omtrekkende bewegin g uitvoeren, ,am. awars door de in

Imoerassen herschapen veliden den vijand in de flank ,aan te tasten.Hoewel het moeilijk was vooruit te komen, slaagiden ze er Loch in.Daandoor werden Duitschers to t den terugtocht gedwongen, terwij(de afdeeling in en bij Givenchy jaf gesnelden werd en zich impost over-gevien.

Meer succes hadden de wailers vender mar het Zuiden, aan. deanidere zijde van het kana,al, waar ze ,eenige loopgraven konden bezet-

ten en een 1:mar hodderd geyangen en maakten en vanwaar ze zich deeerste dagen niet meer lieten verd rijven.

De volgenide dagen werd. de. str ijd telkens hernieuwd. De Duitscherstrachtten het laatstbesehreven succ es nit tie breiden en slaagden d;aaraanvankelijk ook in, doch slechts over teen breedte van een hondertal'meters, terwijl hun nieuwe aanvall en op Given ehy werid.en :afgeslagen.Datzeltle was het geval met de. po gingen van de Engelschen2 orn het'tverloren terrein te herwinnen. Eve awel scheen het, dat zij op deniduur de overhand gingen krijgen. Blijkbaar haididen d ie Duitschers voor-loop* van verdere aanvallen bij L a, Bassee afgezien en tun reserve-

troepen naar een :ander duel van h et front gebracht. Daarvan koniclenhun tegens tanders tenslotte ge,brui k miaken. Den 6Cden Februari begon-nen ze Duitsche stellingen bez aiiden het 'Xanaal te boimbardeerenknet lyJdietgranaten. Daarmede vern ielden ze een steenfabriek, die netcentruna. van die vijandelij fke veridtedi gingswerken vormIde. ,Uit de steen-en ikleihoopen stegen geweldige is to fwol'ken op, die de Engelschen instaat stelkien hun .aanvalsikolonnes ongemerkt naid.erbij te voeren, zoo-dat de bestorming eindelijk zon3.er vete' verliezen kon plaats vinden ensuedes opleverfde, daair alle in J a n.uari verloren loopgratven weer her-overid werden.

We hebben dit ietwat uitvoeri ger verteld, .darn wel in overeenstem,-

- 347 -

thing zou zijn met het gewieht en ide gevolgen dozer gebeurtenissen.

Daaidoor evenwel kunnen we verg er kort zijn over de verschillende ge-veehten op de verdere punten van nit front. _kneen vermelden we nog,dal, iets ,meer Zuidelijk, bij NOtre Dame die Loretto, in de buurt van

Ike stad Atrecht, eveneens telkens haildnekkig gestreden word. Het doelvan de Duitschers za,1 hier wel geweest ,zijn, de Franschen aan weers-kanten van die stad terug te dring en, 0131 hen dan door eon vree,selijk

Wat 'or ovorbiteef van 't Stadhuis tir ,. Atnech(, ma 't bombardment.

bombaridement te dwingen haar te ontruimen. Het , gelukte lien even-wel niet, even-min als de Fransetten er in slawden hun vijanden zoolverterug te drijven, dat Atreeht vomtaan buiten het bereik hunner ka-

nonnen zou liggen.

4ide. Eveneens kunnen we, nu kort, zijn over de linie van Atreehttot de Oise. Amiens aan de Somme was hier het doel van alle aanval-len der Duitschers. Als ze die staid,genomen hadden, zonden ze Diet alleen

— 348 —

Idadelijk de verbinding tusschen Parijs en de meer Noordelijk staandelegers uiterst moeilijk gemankt hebben, Idoch tevens zou de opmarsch_tangs de rivier naar de zee betrekkelijk ge,makkelijk geweest zijn. Voor-al langs de spoorlijn van Atrecht over .Bapaume en Albert naar Amiens,

die gedeeltelijk in hun handen was, trachtten zij vooruit te komen..Het ,plaatsje La Boiselle, 4 K.M. ten Noorclen van Albert, waar het

gevechtsfront dezen spoorweg kruist, was daardoor het punt waar tel-kens gevochten werld, zonder eenige xesultatien van beteekenis nochtani.

Verlder naar het Zuiden bled het geh eel tot artilleriegevechten beperkt.5fcle. Het gevechtsfront van de Oise tot Reims, de eigenlijke Aisne-

linie, was veel belangrij rker en w'el door de gevechten van Soissons ervan Craonne. We bevinden ions hie r in de streek, waar de strijkl, reedsbegon cladelijk na, den slag aan de Marne. Tusschen Compiegne en Sol-sons ,slaagiden. de Engelschen er in over de Aisne te ikoMen en zich vastte zetten. op 'den rand van ae hoog vlakte, die zich ten Noorden derrivier uitstrOkt tot Liam. Datzelfide gebeuride meer Oostwaarts en Sol-

sons tot Berry au Bac. Die Gealliee riden slaagden er evenwel niet

verider voorwaarts tie koMen. De h oogvlakte, met talrijke rotsachtigeheuvels en diep ingesneden idalen, b odd een uitstekend terrein voor deDuitsche verfd.ediging, waartegen, al le ,pogingen, eerst ider -Engelschen,claarna van de Franschen, hen vervingen, faalden.

In de ,eerste dagen van Jian.uari nu begonnen de Franschen een aan-vallenide be'weging van Soissons uit, vooral tangs de spoorlijn naar Laon,die door een smal en diep dal Thopt tusschen ;twee hoogten in, waar

van de Oostelijke is het plateau van Vregny met zijn uitlooper,van Perriere, en ide Westelijke aangeduid (wordit als heuvel 132. Aan

'den ingang van het dal ligt het id orpj e Crouy, fat reeds te vorenFransche han4en was, evenals de dorpjes Cuffies, Bucy en Missy eneen dee' van de daarvoor gelegen hoogvlakte van Vregny.

De a,anval gold in de eerste plants den heuvel 132, die dan ook na

een hevig borabardement op den 7 den grootendeels id,en daarop volgen-

den ,dab genomlen weld. De volgen de twee dagen iaeden de Duitschersherhaalide tegenaanvallen, die alien miisluikten ien waarbij ze ook de staidSoissons bombarideerden. Niettegens taanide ,dat slaagaen de Franschen erin hun succes voort te zetten en de laatste Duitsche stellingen op denreeds genoemden heuvel te yen:were a.

Hoewel de terreinwinst slechts goring was, beteekende de Franschevoioruitga.ng zeer veel. Door hun ,fie schut op den heuvel te brengen, zou-{den ze een belangrijk gedeelte va a de spoorlijn kunnen bestrijken entevens zou het hun gemakkelijk val len om nog verder voort te dringen.Daarvoor evenwel was het in de e erste plants noofclig voldoende troe-Ten aan te kunnen voeren gym: ide tegenaanvallen, die de Duitschersstellig ,zouden ondernenaien, te weer staan en tevens zelf ;de 'verovering

voort tie zetten. Dat nu bleek weldra, een onmogelijkheid. De vochtige

— 349 —

winter deed aen waterstand in de Aisne ieen gewelaige hoogte bereiken,

stroom, bijzonder sterk was. Daartegen waren de nood-bruggen, die de Franschen aeslagen hadden, idaar de oorspron'kelijkeverniela waren bij hun terugtocht, niet bestand en op een enkele naweriden ze weggesleurd door het water. Daardoor was het nauwelijks'mogelijk ide ten Noorden van de rivier staande troepenmiacht 'van hetnooldige tie voorzien, zoodat generaal Manoury, die hier het bevel voerde,

Been versterkingen kon zeniden.Aar' ;de Duitsche zijde idaarente gen net aanvoerder, Icle bekende

Von Kluck, van alle kanten versche troepen aanvoeren en ze weldra

onider bevel van zijn onderbevelhebbers, jde generaal. Lochow en Wi-chura, tot !den aanval ioviergaan. D at er veel gewicht aan gehecht were,

HET SLAGVELD BIJ SOISSONS.

Ceavne Weffe7•171=1.3111.1......1 Spooreyrrt-.

blijkt nit het fait, fdat gedurende deze Oagen de keizer in eigen persoonin Von Klucks hooficlkwartier aanw ezig was, om moor zijn tegenwoor-

heid de troe-pen aan te vuren.Reeds gedurende den 9den en Widen hadden de Duitschers hun

voorbereidingen getroffen, zoodat z e den 11iden Januari tot den aanvalkoniden overgaan en wel van nit hun stellingen in de steengroeven

ten Noorlden van het plateau van Perriere. Hun doel was het nemen

van de voorste loopgraven der Fra n.schen op de hoog ylakte van Vregny,

waar zich tevens uitkijkpost en bevonden, van 'waaruit hun ge-

chavuur geleifd werd. Deze kanon [len n.l. waren opgestelid in verschil-

lende .kloven aan de zuliclizijde van le hoogvlaikte en bestreken dam.-

overheen. heuvel 132 en de Duitsche stellingen ten Nooriden daarvan.

Na verschillende vergeefsche pogin gen slaagi,den de ,aanvallers er ten

— 350 —

slotte tegen den midiclag van den 121clen in de vijanidelijke loopgraven

te .bezetten, waarv,an het voornaamste gevolg was; idat de Franschekanonnen tot zwijgen gebraicht weriden.

Dit stelicle de Duitschers ten Now-den van heuvel 132 in staat uithun schuilplaatsen te voorschijn te komen, wat hun te voren door ,de gra-naten hunner vija,nfden belet 'was. Ze bestormiden met overmacht denheuvel, heroveriden de, verioren loopgraven op den top en zelfs de dlaar-

achter gelegenen der Franschen. De verlde,digers zochten hun hell inIde vlucht, doch halverwege Ie Zuidelijkie helling weer stand.

Het was te begrijpen, idat gene raial Von Muck zou trachten ale reedsbehaalide voordeeIen te vergrooten en daarom stelde de Fransche bevel-hebber alles in het werk otm zoov eel versterkingen aan te voeren, als

de waterstaind en de toestand der bruggen hem toelieten. Hij zond dieevenwel naar het meest bedreigde punt,,,,dus tussChe:n Crouy en Cuffies,

wiaar hij tde verdere aanvallen verwachtte }en begon aanstalten te ma-ken het verloren terrein te heroveren. De Duitschers evenwel kwamendaar onmididellijk achter. Hun waarnemingsposten toch op de pas be-zette hoogte kon,clen het geheele Aisne-dal in ,de buurt van Soissonsoverzien en bemerkten de aanrukkende afdeelingen.

Het gevolg was, dat de Duitsc hers hun aianval niet op 0.ezelfde!plaats voortzetten, doch .daar een ver1dedige6de houding aannamen.Daarentegen zonden ze al hun reserves ,maar Oostwaarts naar de hoog-Vlakte van Vregny, om te trachten in ide richting van Buoy ,en Missy

door te Edringen. Dit geschieidde op }den laden Januari en wel zooonverwachts en ;met zulk een overmacht, -idat in enkele minuten het

geheele plateau verovelid was en de Franschen zich ,a,lleen nog in deterreinplooien van de Zuidelijke, hei lingen konide staa,nde hould,en.

Tegelijk echter ,marcheerlde een Duitsche •afideeling in de richtingvan Crouy en bedreigde daardoor de Fransche, troepen bij . heuvel 132in de flank, zoodat ook doze tot den ,aftocht gedwongen weriden, ter-

Wij1 een belangrijk aantal zich mo est overgeven. Onider de laatsten be-yond zich een afdeeling, die een toevlucht gezocht haid, in een steen-groeve, waarvan echter do eenige toegang in h,a,nden van den vijandgeraakte, zoodat er niets anders °pat, ida,n zich gevangen_ to geven.

De dorpen, die reeds boven genoomid. zijn, vielen geleidelijk aan inhaniden der Duitschers. De Franschen ,m/oesten het geheele terreinlangs de Aisne, tusschen Soissons en Missy, ontruimen, daar het ,onmo-gelijk was versterkingen aan to voeren De aftocht der verslagen tree-

pen ging met groote moeilijkheUpn gepaarid, daar slechts een brug, diebij Missy, overgebleven was. Bovendien word het geheele dal door hetDuitsche geschut bestreken, zoodat het bij idaglicht vrijwel onmogelijkwas de rivier over to trekken, zoncler groote verliezen to Eiden. Dathet grootste gedeelte ten slate to ch nog veilig ,op den Zuidelijkien

°ever .kwara, was vooral to dan.ken aan eon paar compagnieen infante-

— 351 —

rie en een batterij, die de Duitschers op een afstanid wisten te hou-den, doch die zelf totaal vernietigd werden. Het ranyzalig overschot,eenige tientallen, werd krijgsgevan gen gemaakt, nadat ze de kanonnen

vernield hadiden.Bij Soissons drongen de Duitsc hers nog jets verder door, n.l. tot

in de voorstad St. Paul, die op den Nooridelijken never gelegen is, dochze konden zich daar niet hanidhaven, zoodat de Franschen bier een zoo-genaamjd bruggehoofd bezet bleven houden, wat ,00k het geval bij Missy

en Venizel was. Overigens kwarn het geheele terrein tusschen Soissonsen Missy op den Noordeliiken never der Aisne het bezit der Duit-

schers ; die zich op de randen en de hellingen der hoogten nesteliden,

Aan de wasah.

terwiji hun voorposten tot vlak bij het water stoniclen.Ze slaagden er evenwel niet in rivier te overschrijden, zooid:at

de Franschen er af kwamen met een betrekkelijk gering terreinverlies enmet (de vernietiging van de kans o ,spoeaig de Duitschers te kunn.en

verldrijven. Ze hadden evenwel zeer ernstige verliezen aan mlanschappen(pl.irn. 4000 gevangenen) en kanon nen gelelden_ De Duitsche opgavenover de laatsten varieeren nogal, doch 'waarschijnliik zullen het es.

wel leen 30tal, zoowel gewone veliastakken tals zware vuurmoniden ge-

weest.Eat de overwinnaars er ook niet zonaer kleerscheuren afgekomen

waren, blijkt nit ,een brief van een officier van de Duitsche veldtele-

foonidienst, ,die in ,de „Hamburger Corresponfdenzr afgedrukt werid. Te-

— 352 —

yens geeTt flat schrijven eenig idee van diens werkkring en omgeving.Gedurende den slag bevond hij zich in een hol, dat als telefooncentraleingericht was voor de veldartillerie. Alle bevelen van den opperbevel-hebber ,werlden door hem aan de, comman;danten der verschillende af-kleelingen overgebracht, evenals de rapporten van den laatsten aan den

eerstgenoemiden (3cipperofficier. Geer oogenblik kon er gerust worden.Van. nit het hol 'klon het lawaai van iden veldslag gehoord worden, hetgefdonder der kanonschoten, het' gekraak (der on.tploffende granaten. Degronild (scheen als het Ware te beven. Dat het verblijf niet ongevaarlijkcwas, bewees het van tijid; tot tikl in slaan van projectielen vlak in denabijheid. Hoelwel het Been voltref fors -s/viaren (een enkele zou volidoendezijn alias te vernielen en alien te dooden) stortten telkens steenbrok-ken uit de zoldering en idreigde de geweliclige samenpersing der luchtIde ,tellefonisten te doen b :ezwijmen. Doch idaarop kron niet gelet wor-den, want hoe heviger de strijd wo edide, ides te talrijker werden de be-velen en- mededeelingen, die, om er slechts enkele uit te neMen, van;den ,volgenden amid) waren:

„Ooze infanterie gaat achteruit ,en heeft de voeling verloren.r„De leerste en derde compagnie vaty zijn verldwenen."„Hoogte.... moet ,onmiddellijk in storm ,genoMen„Het ieerste bataillon ktijgt akvuur, verliezen zijn zwaar, ......

iftioet, lonmiddellijk hulp verleenen."

„De artillerie moet terstonia dri ehonklerd meter vooruit daar deinfanterie gevaar loopt."

„Kapitein X zooeven gevallen. Luitenant Y neemt het commandoop zich."

onaniddellijk snel vuur op hoogte...., op wig...., of opaftreikkende vijandelijke troepen."

Zulke b:evelen en berichten ,worden terstond doorgezonden en enkeles ec ondien later worden ze reeds uitgdvoerld.

De telefonisten leefd:en zoodoenide den geheelen strijd medie en warenbeter yan den stand van zaken op de hoogte, dan troepenleiderszelf, want die overzagen slechts een iklein gedeelte van den slag, ter-wijl zij zielf de kleinste bijzonderheden, 'die zich op, onverschillig welkpunt van het slagvielid, voordeden, v ernamen.

Zoo vernamen zij ook! het eerst de tijding, dat hoogte 132 genoxneniwas, wat met een „hoer," begroet,wend en daarna aan den opperbe-velhebber ,overgebracht.

Zoo had het gevechtsfront 'wags de Aisne zich gewijzigd en liepnu van de Oise tot Soissons ten Nooriden der rivier Tangs den randder ,hoogvlakte. Daarna van genoemide ,staid tot Vailly bievonid zich deAisne tusschen beide legers be-houclens pen_ paar bruggehoofden, , diede Franschen nog lop den Duitschen oever bezet hielden. Ten slotte lagende Fransche troepen tusschen Yailly en Berry du Bac weer ten Noor-

— 353 —

den der rivier langs den rand der hoogvlakte, ,waarbij hun meest your-uitgeschoven posten naderiden tot dicht bij het stascl ije Craonne.

Het is te begrijpen, dat de Duitschers na hun overwinning bij Sois-sons, zouden trachten k[en vijand overal .over de Aisne terug te wer-pen. Vooral kwana voor een dergelijke poging in aanmerking het ge-bied van Craonne, iomat daar bij Berry au ,Bac het front de rivier snijdt

en het dus gemiakkelijk zou zijn als een.baiaal de N000deliike oever be-zet was, was, de 'Franschen ook van den Zuidelijken te verdriiven.

De gesteldheid van het terrein is hier vrijwel ,clezelfde als bij Sois-sons. De hoogvlakte van Craonne was in Duitsche handen. Hun frontliep op een paar honderd meter afstand van 'den Zuid-rand, die be-zet was door de Franschen, die daar hun voorste loopgraven en pb-servatieposten hadden. Hier en daar was het landschapi boschrijk, zoo-

als ten Zuid-Westen van. Craonne, waar zich het bosch Foulon, datdoor de Franschen bezet was, beyond.

De stellingen van beid,e partijen waren uitermate sterk. Zoo hadden

de Franschen op hun linkervleugel geheele aardwerken opgeworpen, ;e'ensoort fort dus, terwijl hun centrum in het bezit was van een oude

steengroeve, die een reusachtige bomivrije schuilplaats hood voor dereserves.

Eenige dagen lang bombardeerden de Duitschers met een zeer groutaantal stukken geschut, en .00k met zoogenaamde luchttorpedo's deFransche versterkingen, die daardo or zeer beschadigid werden. Daarna,den 27sten Januari, gingen ze, het waren Saksische troepen onder ge-neraal d'Elsa, tot een, algemeenen aanval. over. De a,anvallers slaagdener in het bovengenoemde veldwerk en de voorste loopgraven over eenlengte van 1500 meter te veroveren. Meer naar het Oosten werden

ervenwel teruggeslagen en ook N'erd er verhinderid vooruit te komen. Vanuit de veroverde stellingen ,evenwel kon dc overwinning voortgezet wor-

den en werden na elkaar ook de 2de en 3de vijandelijke iiniën genomen.Daarbij was de steengroeve met zijn bezetting achter het Duitschefront gekomen. Snel werden daarom door de overwinnaars .een paar mi-trailleurs opgesteld, die den smallen toegangsweg bestreken. 'Mich vier-dodigden de Franschen daar binn.en zich nog uren tang en gaven zicheerst 's nachts, 300 in aiantal, over, terwijl ,de Duitschers in het

tevens een groote massa materieel, vooral y our de genie, buit maakten.Trouwens ,00k op, andere _plaatsen maakten ze gevangenen, totaal ion-

geveer 1000. De terreinwinst was niet zoo heel groot, slechts eenpaar heuvelkammen, over een pl.rengte van pl.m. 1500 en een breedte)van misschien 500 meter. De Duitschers slaagden er niet in de Fran-

schen over de Aisne te werpen, daar ze op de hellingen 'kon(clen stand'louden. Ja, zelfs heroverden ze nog een dee' van het verloren terrein,zooals het bosch Foulon.

In denzelfden tijd haddien de Duitschers pogingen gedaan bij Berry,

Ben uitkijkpost, beschermd door

pianUierplaten.

— 354 —

au Bac, am langs den Zuidelijken oever der rivier naar het Westendoor te dringen, en waren daar aanvankelijk over een kleinen afstandin geslaagd, loch weldra heroverden de Franschen de verloren loop-graven, zooda:t het front feitelijk geheel ongewijzigd bleef.

6de. Dit geldeelte van het slagveld, oniderscheidt zich gedurende

deze periode van het pasbeliandelde door de omstandigheid, dat niet deDuitschers, maar de Franschen in hoofdzaak als aanvallers optraiden.En dat is te begrijpen. In lcle eerste plaats stonden de vijanden nog

steeds in beidenkelijke nabijheid van 11 e imis , welke staid onophoudelijk ge-

bornbardeerd werdi (loch tevenszou een vooruitdringen in ,dit ge-

bled, zoo dicht bij de Duitsche ver-bindingslijnen idoor Luxemburg,niet 'nalaten ook: den stand elderste beInvloeden. Daarbij kwarn nog,dat de terreinsgesteldheid zichhier veel meer voor den aan-valleende, idan langs de Aisne, waarde hoogvlakten, idoorsneden door

dive idalen met steile hellingen,als 't ware natuurlijke vestingwer-

awn zijn. In de streek van Souain

toch, waar de meeste gevechten,geleverd werclen, bevinden zichs lechts lage kalksteenheuvels, diezich s1echts een kaaar hondeildl 'rne ter,boven den zeespiege1 verheffen.

Dit slagveld strekt zich uit tus-schen het reeds genoemide Souaintot Ville sur Tourbe, die op eenlijn liggen, die ongeveer halverwe-ge gelegen is tusschen de belang-

rijkste spoorwegen : Verdun—Cha-lons-sur-Marne en Apremont Pa,zancourt. De eerste loopt achter 'tFransche front en is tevens de lijn, waarlangs de -vesting Verdun van hetnoodige voorzien wordt, terwij I de tweede in Duitsche haniden is envan groote beteekenis voor hun approviandeering. Daarnit blijkt reedsvoldoenide, waarvan de hardnekkige geivechten hier een gevolg warenen wat hun doe' was.

Over het algemeen waren de Franschen hier in de meest gun-

stige positie, vandaar idat zij over wegend de aanvallende partij waren.

Souain Was daarbij hun voornaamste steunpunt, terwij ihun aanval zich

vooral richtte tegen het dorp Perthes, fat met twee andere, Hurlus

— 355 —

en INIesnil, iets ten Oosten van de a straatweg Souain-Suippes ligt endaarvan slechts door een lagen heu velrug gescheiden. is.

De strijd orn deze dorpen was reeds in de laatste dagen van Sep-

tember begonnen en eindigfde eerstden 9 iden Januari, Coen Perthes inhanden der Franschen gevallen was. Niet weinig had idaartoe bijgedra-

gen een lets van te \Toren on:demo men nachtelijken tocht van een af-deeling Fransche Alpenjagers.

Men was er in het Fransche hoofdklwartier n.l. achter gekomen,dat de vijand bezig was sterke re serves te verzamelen achter zijn frontin ,de omgeVing van Tali-are, waar geniesoldaten bezig waren nieuwe

stellingen aan te leggen en waar even3 het zware geschut opgesteldwas. Aangezien in dit gebied het front nog niet onafgebroken was,vatte de Fransche coanna4dant het plan op ,om een poging te doen den

vijand te verrassen.

Op zijn bevel rukte daaromi in een duisteren naeht een bataljonAlpenjagers met een bergbatterij en _een paar zoeklichten op. Langsallerlei paden over de heuvels, zo oveel mogelijk de hooildwegen ver-Mijdedde, marcheerden ze in der ricking van Tahure en slaagden er ineen uur lang vooruit te komen, zon der op een vijandelijken wachtpost testuiten. Toen echter werd door de spits de aanwezigheird van een

Duitsche afdeeling gorne10. Onmidfdellijk slopen eenige

ooruit een poging te doen 1de iiiets vertnoedenide vijanden zoo plot-seling met de bajonet aan te Nutlet', dat ze geen tijd zouden hebben eenwaarschuwingsschot te lossen. Le slaagden er in de Duitschers te doo-

den of te ontwapenen. Nu kon:den ze ongestoord vender voortdfingen enna nog een half uur kwamen ze op een heuvelrug, vanwaar ze in eendal neerzagen, waar flauwe lichtjes de plaatsen aangaven, waar allerleiDuitsche troepen gekampeerd waren. Terstond werden toebereidselen toteen aianval geimaakt eu plotseling bliezen de tromipetters het storm-signaal, wat onnyiddellijk gevolgd werd door een salvo der bergkanonnen.Lc alpenjagers stormden antler lu id gesclireenw, am p hun gering aan-tal te verbergen, de Melling af. De Duitschers waren hierdoor geheel.

verrast en slechts enkelen boden weerstand, ,de rest trachtte her- enderwaarts te vluchten. En voorqat ze tot bezinning waren gekomen enweer door hun officieren verzaimeld tot een tegeniaanval, hadden deFranschen de reeds gereed zijnde werken en ook enkele zware kanon-nen vernield, waarna ze even snel weer verdwenen als ze gekomen wa-ren. Veilig bereikten ze weer hun eigen fillies en hadiden Bien naehtbereikt, dat hun 1-ameraiden niet Z 6 oveel last nicer hadiden van hetDuitsche geschut bij hun pogingon omi bij Perthes vooruit te komen.

Hierbij echter bleef het voorloopig. Wei Belden de Franschen tel-kens nieuwe aanvallen am nog dichter bij ,de spoorlijn achter hetDuitsche front te kofmen, doch deze hadiden geen noemenswaard gevolg,,evenmin als het tegenoffensief der Duitschers.

— 356 —

Later in Februari werden de do orbraakpogingen der Franschen metkracht hervat. En hoewel feitelijk elken dag gestreden werd, kunnen

we in hoofdzaak twee voorname aanvallen aanwijzen. De eerste daarvanhad o'mstreeks het -midden van die Imaand, :de tweede tegen het eludeplaats. Het schijnt, dat ze in nauw verband, stonden meet den strijd in

het Oosten, n.l. zoo, dat het kioel was te verhinderen, dat Duitschlandtroepen aan het Westelijk front zou onttrekken om ze Haas Oost-Prui;-

sen en Noord,-Polen te zeniden. In beide gevallen waren de Franschenaanvankelijk d,e meelideren door het ,aantal, d ioch oniclervonden weldra,dat de Duitschers elken dig nieuwe reserves in het yuur brachten. Het

gevolg was clan ook, dat nu een paar idagen van succesVol vooruit-dringen, de Fransche aanvallers tot staan gebracht vverdien, ja, somasweer een deel van hun veroveringen verioren. Dit laatste, waarbij 'd,eDuitschers dan dikwijis ook gevangenen maakten, had van. Mien kant

overwinningsberichten tengevolge. Uit de plaatsnamen evenwel blijktvoldoenide, dat de terreinwinst hie r ,aan den kant der Franschen was.In het begin toch stonden zij bezuiden. Les Huriu,s, Perthes en Mes.

nil, terwiji in den loop van Februari het front zich bevindt ten Noor-den van deze dorpen. Veel beduidde dat evenwel niet voor twee maan-den van strijden, zoodat wear de Franschen hier de aanvalfers waren,'de Duitschers volkomen gerechtigd wiaren te zeggen, dat zij den aanval

hadiden afgeslagen.De veroveringen vow-den dan, ook steeds aangegeven met „eenstukje

_loopgraaf", „een huffs'', „een "boschje", en daar in dezelfde buurt tel-kens d,aarvan sprake is en s'oms bij v. over meeraere boschjes tegelijk

gesproken word,t, kunnen we gevoegelijk aannemen, dat de oppervlakte

van elk daarvan uiterst klein was.Meer naar het Oosten, dus in de omgeving van. Ville sur Tourbe,

dicht bij de Aisne, was de kains den Duitschers gunstiger. Daar wer-

den ze blijkbaar niet door de Franschen aangevallen en gelukte hethun een paar maal, zonder dat ze zich daarbij blizonder behoefden in

te spannen, eenige tientallen meters vooruit te kbinen. Dat het hier

niet tot zulke heftige gevechten kwam is waarschijnlijk toe te schrij-Ven aan het moeilijke terrein, inaar vooral aan de nabijheid van het

Argonnerwoud, waar voorticlurend top de meest verbitterde wijze gestredenwierd. De par tij, die 'daar aanm erkelijk vooruit 'wist te komen,zou d,aarldoor tegelijkertijd Iangs den linker Aisne-never kunnen

oprukken.7de. Reeds meermalen hebben wij over het Argonnerwoud, moeten

spreken en steeds vermeld de uiterst moeilijke terreinsgesteldheild. Indit, aan wegen arme, met bijna ondooridringbaar kreupelbosch begroell

heuvelland, bekampten Franschen en Duitschers elkaar rinds het .mid-den van September, zonider dat er noemenswaardige veranidering in hetgevechtsfront kwam. Loopgraven, blokhuizen, mijnen, sluippatrouilles en

Ville 5.Taurbe

ViennelaVille

Neuville au Pont

HET GEVECHTSTERREIN IN HET ARGONNERWOUD.

Spoorweg. •••• •••• Celvolze we,Front.

— 357 —

uitkijkposten in de enkele hooge boomen waren de middelen, waarmetie

men elkaar bestreed.Reeds meermalen hebben we over ,dit gebied geschreven, doch .00k

thans moeten we dit doen, ter vergemakkelijking waarvan we eenschetskaartje er bijvoegen. Moats men ziet wordt in hoofidzaak het ge-

bied tusschen de rivieren Aisne en Aire met den naam Argonnen aan-

geduid: Die belangrijkste weg daar door vayn. West naar Oost is de

spooriijn St. Menehould Clerirniont, een deel van den weg Parijs—Ver-

dun. Deze was in tdeze periode geh eel in handen. der Franschen en hetverkeer daaropi volkomen veilig. lletzelfde was het geval met ,een ge-Wonen weg van La NeuVille au -Pont naar dus lets meerNoordelijk. Belangrijker evenwel dan deze, was de straatweg Vienne La

Ville—Vienne le Chateau

—Tour de ParisVarennes. Deeindpunten, dus de eer-

ste en laatstgenoenadeplaats, waren in het be-

zit der Duitschers, Idochhet mc:dden werd door ideFranschen bezet gehou-den, wat van groot betang wa,s, dear van daar

n 1. van Tour de Pa-

ris, een weg Zuidwaartsgaat naar Les Islettes

aan de reeds genoemdespoorlijn.

Nog ve.i:der naar hetNoorden bevinidt zicheen soort boschpad, idateveneens dwars door de

Argonnen loopt. Dit was grootendeels Duitsche handen, doch de Fran-

schen hi elden een punt, La Bagate lie, op de Westelijke delft ,er vanbezet. Dit Noordelijk gedeelte, dus ten Noorden van den weg Vienne-la-Ville—Varennes draagt den naabai van Bosch la Grurie enkens genoemd als het tooneel va,n zeer vele gevechten.

Thans kunnen we in hoofclzaken de richting van het gevechtsfrontnvaststellen. Reeds zagen we, dat in Champagne Ville sur Tourbe ionge-

veer in de strijdlinie Welnu, vandaar ging het Idan 'verder Oost-Waarts over Vienne la Ville en Vienne le Château (beide in handen der

Dultschers). Vandaar Noorld-Oostwaarts over La Bagatelle, iom welke

plants voortdurena gestreden werd endie nog al eens van eigenaar ver`wis-selde, idoch in hooidzaak Fransch bezit was. Van La Bagatelle loopt

naar

beid6

wordt tel-

— 358 —

het front 'clan in een langen bow naar het Zuid-Oosten, toyer FontaineMadame en St. Hubert, kruist denNivieg 'van Tour de 'Paris naar Varen-nes ongeveer halverwege en buigt jets verder Zuidwaiarts naar het

Noord-Oosten ,onat bij Boureuilles de Aire te passeeren. Hier zijn hetvooral het gehucht Chalade en het bosch Courte-Chaiusse, die telken,.,4in de oorlogsberichten genoemscl worden. Vermoedelijk zal de toestand

hier. nog wel 'anger zoo bliiven, da;ar het schijnt, idat de beide par-

tijen hier volkolnen tegen ,elkander opwegen.8ste. OnnalidOellijk sluit zich bij het voorafgaande, het gevechtsfront

onai Verdun aan, n.l. van Boureuillesnaar Consenvoye aan de Maas; van-daar over Ornes naar dat in Duitsche .handen was en aan

spoorlijn Verdun—Metz ligt, en verder in een boog naar St. Mihieltwaar de Duitschers nog altijd een bruggehoofd op (den Westelijken

Maasoever bezet hieiden.Het doel van den strijd was hier voor de Duitschers natuurlijk

vesting Verdun geheel in te sluiten, waartoe de einidpunten hunner stet-lingen dichter bij elkaar gebracht mioesten worden. Van Boureuilllesuit trachten ze dus naar het Zuiden op te tdringen. Bij St. Mihielschijnen ze niet meer tot aanvallen in sta,at geweest te zijn, loch ge-

dwongen tot een yer!cledigende houding. Tevens streefiden ze sr naar

de forten ;dichter te naderen, waardoor hun front 'korter you worden

en bovendien de magelijkheid onts taan het vuur uit de zware houwit.

sers te opener op de vestingwerken.Het garnizoen van de vesting, ,geholpen door een sterk

had ,tot taak ide plannen der Duitschers te verijdelen. Daarbij i beperik-

ten ze zich geenszins tot een verddeldiging ; maar ginger telkens en tel-

kens .weer tot het ,offensief over. In hoofdzaak geschieidde dat in hetNoorden, waar ,de dorpen Boureuill es, Vauquois en 1VIalancourt vooralhet doel waren, en in ide bosschen om ,Consenvoye. De resultaten warenaan weerskanten Bering.

Datzelfde kan gezegid worden van de pogingen, die de Franschen de-den orn hun vijantden te yerdriiven van de MaasheuVels ten Noord-Oos•ten van St. Mihiel en hen daardoor to idwingen idat stadje te ontrui-

tmen. Deze strijd stonid in een nauw verband met ide gebeurtenissen ophet volgende deel van het gevechts front.

9de. ,Behalve dat evenwel was dit gebied, waar de Duitscherstrachtten door te idringen. naar de Fransche _vestingen. Toul en Nancy,terwijl evenals bij Verdun, de Franschen hen daarin, zoowel door verde-digenid als door aanvallend optred'en verhinderden. In het atgeimean kanopgemerkt worden, dat van een nieuwen ,aanvat op genoemde vestingenin deze twee maanden geen sprake was, e yenmin ;van een groote

poging der Franschen orn op Metz aan te rukken.In het begin van 1915 liep het gdvechtsfront van -St. Mihiel over

Thiaucourt (beide plaatsen waren in handen der Duitschers) naar Pont

— 359 —

a Alousson, dat door de Franschen bezet was, dus met een bocht marhet Noorden. Van lantstgenoenide plaats ging het clan verider in Zuid-Oostelijke richting ongeveer fangs de grens. Het beiangrijkste gedeeltevan dit front was het eerste, waar de Franschen et- naar streeffden

den boog nog ronider te maken en zoodoende het verbliif der Duitschersbij St.-Mihiel onmogelifk te maken. Ze slaagden er evenwel niet in 't dorp

Thiaucourt te nemen en moesten weldra voor de aanvallen hunner Vijan:den wijiken naar de dorpen Apremont en Flirey, waardoor de bocht ver-dwenen en het gevechtsfront vrijwel teen rechte lijn geworden was.

Even hardneikkig werld gestreden in de omgeving van Pont a 1VIous-son. Dit was het punt waar de Tlanschen het dichtst de Duitsche ves-ting Metz naderiden. Hoe verder zi) bier hun stellingen in Noordelijke

richting moisten te verplaatsen, des te dichter zou'den ze daarbij komen

Pr ikkcldraa dver s pe rr ing .

en tegelijkertijd zouden ze den opmarsch hunner troepen bij Thiaucourtvergemakkelijken. Aan de zsijide der tegenpartij bestond de noodzaakdit te verhinideren en te trachtten het Fransche front in te drakken,am, zell in de richting van 'foul en ,Nancy te kunnen oprukken.

In hoofdzaak wertd op twee plaatsen gestreden. In de earste plantsen wel gedurende de geheele periode in het bosch Le Pretre, iets tenNoord-Westen ,van Pont '''a Mousspn gelegen. Bij voortduring kwamen

Ivandaar berichten over het verliez en, nemen of hernemen van loopgra-

Iven. Sams betrof het slechts een gedeelte daarvan, kortomi groote ver-anderingen waren er niet het gevolg van.

In ,de tweede plaats werd heftig gestreden ten Noorlden ,van hetreeds genoemide stadje bij het dorp ,Norroy en een daarbij gelegen hen-fvel, ,waarop zich het zoogenaam pde signa,al-station van Xon beyond. Dit

—X60 —

was de verst vooruitgeschoven positie der Franschen. De heuvel wasdoor een compaganie infanterie bezet, het, dorp slcchts door enkeleImanschappen. Den laden -Februari begonnen de Duitschers een ,plotse-ling bombardement. De verdedigers moesten zich daaridoor verschuilenin hun bomvrije verblijfplaatsen, waarvan de aanvallers gebruik maak-ten door hun infanterie ongemerkt, vooruit tie brengen.. Toen daarna, het

boimbardement ,olphield en de Franschen hun loopgraven weer bezet-ten, ,werden ze welidra, door de overmacht der Duitschers, die met tweebataillons ,oprukten, overmand. 6lechts een der officieren gelukte hetmet enkele manschappen te ontkomen. Een anidere Duitsche afaeielinghad .zich onderwij I van het dorp Norroy meester gemaaikt.

Daar de Fransche Generate Staf het punt van groat gewicht ,fond,daar het de dalen van Moezel "en Seille beheerschte, werd onnafiddellijk

bevel gegeven, alles in het werk' te stellen het verloren terrein te her-winnen. Reeds Idenzelfden dag werd daarmeide een begin gemaakt, metdit gevolg, dat de Franschen zich weer op de Zuidelijke helling van denheuvei wisten vast te zetten.

Den volgenden dag werd de strijd voortgezet, waarbij ze wel ter-rein wonnen, doch er nog niet in slaagden de ,Duitschers uit het dorpen van ode hoogte te iverdrijven. Nadat den 15den gerust was,begonnen de Franschen 'den 16den opnieuw ,een aanval. Hun artillerie,vernielde de Joopgraven, die hun vijanden aan 4en rand van Norroyaangelegd hidden ,en daarna bestormiden eenige ,comipagnieen van het277ste regiment het dorp. Uren en uren Jang duurde de strijd in 1destraten en on"! de huizen, die alle in kleine forten herschapen warenen stu ck your stuk genomen moesten worden.

Toen de nacht inviet en de da ppere aan_vallers niet meer voortfkonden van vermoeidheid, was nog slechts een gedeelte van het dorpveroverd. Die rest met het ,kerkhof was nog in het bezit .van den vijand,die zich datar nog tot den 18den Februari moist te handhaven.

Ter zelfder tijd was op de heliingen van den sign;aalheuVel met ver-Woeidheid gestreden. Aanvailen en tegenaanvallen volgden op el'kaar,

doch het resultaat was, idat de Duitschers gedwongen werden hem teontruimen pop denzelilden dag, waarop ze nit Norroy verdreven waren.Zoo was deze belangrijke positie in handen ,der Franschen geblevenda,araan hatdden ze het te danken, dat ze zich op dit geheele gedeeltevan het oorlogsterrein wisten te handhaven.

1Cde. Thans kom.it (de uiterste, naar het Zuiden gerichte, 'vieugelvan het gevechtsfront aan de beurt, het bergachtige terrein der Yoge-zen en de vlakte van ,den Opper-Elzas, waar, ,zooals we reeds zagen,reeds in _December de Franschen de aanvallers waren. Reeds toen dron-gen ze langzaam, vooruit, hetgeen in de nu te bespreken periolde voort-gezet, werd. Na, de bezetting van het stadje Sennheina l of Cernay opden 25sten December, richtten ze hun aanvallen op het jets Noorde-

— 361 —

lijiker gelegen dorpje Steinbach. De Duitschers hadiden zich hier ge-weldig versterkt, ,loch waren in ,zooverre in het nadeel, tdat :hun vijan-den van die hoogere deeLen der bergen afkwamen ten zij ‘zelf ,in de vlaktestonden. Dagen lang duurde ,de ,strij d, de huizen waren in vestingen ver-andel-di, in de tuinen en sftraten waren talloo,ze loopgraven aangelegd,zoodat slechts snap voor stap gev orderd kon worden. Ten slate, den4den Januari, was het .geheele dorp in handen der Franschen. Aanval-lers en verdedigers te zamen was de geschiedenis op pl.tnal. 5000 doo-den en gekwets ten te ,sta,,an gekomen.

Duitsch machine-igeweer.

Tegelijk met dit dorpje waren de Franschen er in ,geslaagid ,de z,00-genaamde hoogte 425, iets ten MT esten van de lijn ,Sennheim---Stein-Bach gelegen, en belangrijik ,omdat de weg door het U.al van de Thor(waaraa,n Thann) er door beheerscht wordt, te veroveren.. Doch ,z,00alste begrijpen is, trachtten de ,Duitschers het verloren terrein •te her-

winnen en wel met gedeeltelijk Isucces, n.l. heroverden hoogte 425,terwij1 de Franschen het dorp ,bleren bezetten.

De,z,e belangriike heuvel was ook later voortduren jd het doel van densitrijd en steeds verwisselde hij Iran eigenaars, wat ook het gem]. was!

23

— 362 —

met meer Zuidwaarts gelegen punten, zooals Burnhaupt e. a. Het gevolgdaarvan was, dat het front Been no emenswaardige veranderingen onder-ging.

Meer naar het Noorden was (cl l e berggroep van den Molkenrain ,enspeciaal daarin den Hartmannsweilerkopif een veelbestreden terrein. Ookdaar verldreVen Franschen en Duitschers elkaar omj beurten. Ja, izellswas de toestand hier zoo, (c[at slechts de top van eigenaar ,verwisselde,

terwijil de hellingen steeds gedeeltelijk Fransch en gedeeltelijk ,Duitschbleven. Daar evenwel die gevechten tot in de •olgende periode vc(ort-duuriden, sullen we later nog wel pens gelegenheid hebben er op terugte komen.

De strijd om de uitloopers van het gebergte in het Zuiclen, wijster reeds op, clat de Franschen alle mogelijke moeite deden om zichover de geheele linie van de Vogeiz en in het bezit der hoogten te stel-len. Die troepen, die ,ze Idaarvoor in hoofdzaak gebruikten, waren. ideAlpenjagers, d. w. z. ,solidaten, die eigenlijk afgericht waren voor ge-vechten in het Alpengebied, taus op de grenzen van Frankrijk ,en Italie.Grootendeels gerecruteerld nit de bevol iking der bergstreken waren zegewend aan het terrein, en vooral waren ze geoefend in het igebruik-ideiristki's, de sneeuwschoenen, die het mogelijk waken zich in bet be-sneeuwde berzlandschap snel tie verplaatsen. Daarbij waren ze tevensvoortreffelijke schutters, wier schot zelfs op groote afstanden zelidenmiste. Daar ook ide Duitschers in dit gebied troepen gebruikten, dieberekend -waren voor hung taak, 'was de strip ook hier alweer uiterst

Geenszins echter was het een loopgraven-oorlog, zooals elders.Het berglandschap leende zich daar niet toe, maar 'neer tot eeneen strijd van kleine iaficleielingen, die dikwijls geheel onafhankelijk vanelkaar optraden.

Als voorbeeld van de wijze hoe het hier toeging, willen we hetverhaal van een Ider vele egevechtan navertellen, naar teen correspon-dentie uit het Parijsche icliagblad „le 1VIatin". Het blad vertelt, hoeden Men Jan,uari het Fransche geschut in het ngebied ,ten Oosten vande vroeger reeds tmeermalen genoem de staid St. Die ,een hevige kanonnadeopende op 'de •uitsche ,stellingen aan de anidere .zijde Kier greas. Daardit geschiekide vooral in de richting van de stald St. Marie-aux Mines,rverwachtten de Duitschers ,een aanval op die plaats, te meer fdaar, het

weer, het sneeuwde n.l. ivoortdurend en men Ikon ,sliechts ,een geringenafstand overzien, gunsitig was ,voor zulk een overval. Dienten,gevolgetrokken ze alle beschikbare ,troepen in de *bedreigde ,streek isamen. DeFranschen evenwel richtten teen hun aanval weer iZuidelijk op deBonhommeTas, juist op jcle g rens gelegen„ door een, kleine Duit-sche afdeeling met mitrailleurs, bez et was, waarbij ize ,van diet 'clouane-station een soort fort gemaakt had den.

Geheel onverwachts en on,opigemerkt naiderden de Franschen tot op

— 363 —

een afstand van ongeveer TOO ,meter. Toen verdeeklen ze zich in tweeafideelingen. den gedeelte 'begon het genoemide diouane-station ondervuur tie ,nemen, terwiji ,de ,rest, bestaande nit een 'compagnie Alpenja,

gers op .ski's de besneeuwde hellingen opstoof, een ,omfrekkende be-

weging te maken en, zoo verdedigers in den Tug aan (tie Daar-bij ikwamen ze ibinnen het bereik der Duitsche ,geweren en mitrailleurs

en idaar ,donkere figuren tscherp afstaken bij de iverblindende helder-heid der sneenw, werden velen neergeschoten. De ,meerderheid .evienwetslaagde er ,in op zij[die van de Duitsche .telling t e ikomen en tot opeen paar honderd metpr tie (naderen. Door hun 4goedgericht geweervuur

werden de ,Duitschers gedwon,gen hun loopgraven. ;tie ontruimen en in

de vlucht een hoed heenkomen ito zoeken.

Een Frangeh kerkhof, waar esen gevecht van man teg en man plaats ha d.

Aileen het douane-station, nit stevige balken opgetrokken, verde-

digtle zich nog en gooiest 'met de baj onet bestorind ,en genomen. worklen.

Ook dat ,geschieidde, waarna de lo,verwinnaars de pa/shelling actin

Duitsche zijde begonnen of te idalen. Ze slaagden er evenwel niet in

fveet verder te komten en tot op het einde !der periode werd in (die na,

bijiheid der Bonhomme-, evenals in die der meer Zuidelijik gelegen

Schluchtpas gestreiden. Indien, de Franschen de vlakte bereik-`t -haidden,

waren ze in staat geweest naar het Zuiden bij Sennheim strij-

deride Duitischers in de flank ,aan tie fasten, waardoor ideze stellig

haastig haddien moeten aftrekken.

De slotsiOna; is dus, drat, de toestand op het Westelijk toorlogster-

rein in het einde van Februari moog_,oed als niet rerschildie van lien inhet laatst van December. Beide partijen -wogen 1 egen elkaar op, to

— 364 —

Darer daar sterke stellingen, aan weerszijden aangelegia .waren,en bovenidiens het slechte winterweer zelfs een overnaachtigen aanyal-

ler schaakmat -zetten. lente ,zou na,oeten afgewacht worden en, tzelfs

dan nog zou een aanval, ,op groote schaal ondernonaen, bijna tot de on-plogeliikheden behooren_ dopr de gr oote verliezen, die hij met gich zou

brengen.Meer en parer dus trald in het Westen een stilstand, in, die eerst

izou kunnen !ophouden, als een der partijen een geweldige na:acht ,aan

reservie-troepen in het veld kon, brengen, of onagelkeerd, zijn. .lever aan-Werkelijk zou mioeten verzwakken ter wille van ,z'n 'positie ,ojco andere

oorlogistooneelen.Aileen kan nog ,opgernerkt worden, dat over het algerneen 1de poi-

sitie der Geallieeridien gunstiger scheen dan die der Duitschers, ,waar-tegenover evenwel dat Iaatstgenoemden een belangrijk geideelte vanhet land hunner vijanden in hun bezit hadden en dus eventueel ,een

achteruitdringen konden verdragen, zonder dat hun eigen vaderland het'oorlogstooneel zou worden.

HOOFDSTUK XVII.

De Strijd in het Oosten tot den Val van Przensysl.

In een der vorige hoolastukken behandelden we den laij,g top hetOostelijk oorlogsterrein, ,dus tussc hen de Russen eenerzijids, de Duit,.schers en Oostenrijkers anderzjds, t ot .onalstreeks het ;611de van het jaar1914. Thans konat 'de ,voortzetting daarvan aan de beurt, waiarivoor

we de inname ,van :ale ;vesting Przemysi als eindpunt - hebben uitge-kozen, ,daar die gebeurtenis waarschijnlijk gewichtige gevolgen met

zich zal selepen.Ook bier zijn we genoodzaakt — het front toch is nog veel lan-

ger dayn in het Westen — een 'verdeeling te maken, waarbij we ech-ter eenvoudiger te werki kunnen gaan. In hoofdzaak toch hebben we

slechts ,drie verschillenlde frontgedeelten te onderscheiden, n.l.:

A. Het Centrum, d. w. z, het oorlogsterrein ten Westen van den

Weichsel.B. Den Noordelijken vleugel, dus ,het gebied 'ten Noorden van den

Mididen-Weichsel, of k:ortweg het Oost-Pruisische front.

C. Den Zuidelijken vleugel, het terrein ten Zuiden van den boven-

Weichsel, dus in Galicie, in ;die Karpathen ,en de Boekiowina.Achtereenvolgens ,zuLen we nu ,den strijid op elk deter frontgedeel-

ten ge,durende de aangegeven periode behandelen, waarna we k:unnen.

besluiten met:

D. Het beleg en de inname van Przednysl.

A. In het Centrum!, het front dus Tangs Bzura, Rawka, Pilica enNida, welk gebied in de vorige periode uiterst belangrijk was en waar

de verschillenIde gebeurtenissen de positie der beide ivijandelijke legersivoortdurenid wijzigden, kon gedurende cle eerste maanden van 1915 detoestand vergeleken worden met dien op het geheele Westelijke oor-

lorgsterrein. Ook hier n.l. had de strijd ,het karakter van den vesting-krijg aangenomen, waarin beide partijen zich in hoofdzaak op het de,-

fensief ,ingericht hadden en waar ,zelf,-4 de meest hevige aanvallen

slechts geringe wijzigingen in het gevechtsfront brachten.

— 366 —

In ,de eerste weken was het n og ,zeer levendig in het gebied derrivieren ,Bzura en R,awka. Daar tr achtten ,de Duitschers hun marschnaar Warschau voort, te zetten en tot een go,e ,d einlde tie brengen. Hun

HOE EEN ZWAAR KANON GELADEN WORDT.

No. 1. Geopend vaor de lading. No. 2. De granaat is in het km011.

De soldaat links heeft de metalen kardo es gevuld met bruit, die achter de

granaat geschoven moet warden.

No. a. De granaat wardt op elm karretje getheschen. No. 4. De granaat

lop weg inaar het kanon.

hoofdaanvallen had,den daarolint plaats in de orngeving van Sochatst-,new, a,an den spoorweg Lodz—Lowicz—Warschau, en van Bolimof opde lijn van Skierniwice naar War schau. Het, Joel klaarvan was 'in deeerste ,plaats de twee, bovengenoemde riviertj es te overschrijiden.

— 367 —

Nadat ze eerst gepoogid, hadden langs den Zuide Weichsel-

oever over de Bzura te komen, och teruggeslagen waren, gedeelte-lijk ook door het vuur der Rtissis the skanonnen aan de overzijIde der

No. 5. De granaat worcit in den loopgebracht.

No, G. Het kanon is r heed te vuren.Een nicuw projectiel staat roods gereed.

No. 7. De gevolgen van een graniaat-bent

eerstgenoemde rivier bij Wisogrod,, r ichtten de Duitschers hun

len hopfdzaikelijk tegen Rawka:-.1i nie, tusschen de steden Rawka en

Sochatsnew, Inieer bepaaldeliik nog een front van 10 K.M. lengte

tusschen de dorpen Aloghely en So Alla. Onophoudeliik lieten ze diaar

— 368 —

hun stormkolonnes tot den aanval overgaan. De regiimenten van eentweetal legercorpsen wissellden elka ar daarbij af en kregen gewelicligeverliezen, doch slaagden er ten slotte in op enkele punten vast en -violetop den Oostelij fken oever der Raw ka te verkrijgen.

In de eerste paaats was dat het geval biij het dorpj e Borzymoften Noord-Oost en van Bolimiof, dia t ze eerst geheel ,vernield haddendoor ,een gewelfclige kanonnade en daarna door een stormaanval metde baj onet genam.en. Het was hun etvenwel onimogelijk dit succes te ver-volgen, daar de Russen iets verde r ;zeier ,sterke stellingen hadiden in-genomen en versterking kregen.

een paar andero punten g ebeurde he bzelfide, zoodat de Dint-sehers hier een stelling konden innetmen, die op den Oostelijkenoever gelegen songeveer op ieen. als tand van drie K.M. evenwijdig ,Methet riviertje liep. Dorpen als Mog hely, Sanaice en Soekha, die tus-schen beide vijandelijke legers inlet gen, -warm nu Bens in ,hun handen,dan weer in idle der .Russen.

Heftige pogingen deed het Dui tsche leger oim , vender door te drin-gen. Vooral de wouklen van ,Borlim of waren daarbij hun eerste doel.Eenmaal daarin gekomen zouiden ze, naar hun meening, gem'akketijk'vender kunnen doorbreken en War schau van meer nabij haderen. Ver-schrikkelijk wend dan ook hier g estreden en de verhalen daarover,'z'ooals die door ,gewonden aan j o urnali sten gedaan werden, klinkentmeer dan ongelooflijk. ZOO zsouden de D-uitschers op een punt dertienfmalen in gesloten gelederen aange vallen hebben, en telkens weer te-ruggeslagen zijn, waarbij de lijken hunner gevallen ,kameraden ten-slotte als het ware een wal voor de Russische loopgraven vormiden,van waarachter de berse tting de la atst e aanvallen verijdelide.

Aan de Bzura konden de Duit sellers geen voortgang maken. Zebleven daar op den Westelijken to ever, terwiji de Russen den ,tegen-overgestelden bezet hidden. Over en weer werden pogingen geidaan derivier tie overschrijden. Zoo slaagtd e een Duitsch batalj on er otm,

Kozioff—Biskompi onder besch utting der duisternis het water itedoorwaiden en ongehinderd door h un vijanden, zich in tie gravten. Zewachtten daarna versterkingen af OM! het behaalde succes te yergroo-'ten. Voordat die evenwel aankwam en, werden ze door de ,Russen ont-dekt, die onwiddellijk een .overma cht :satmentroikken en het kleinestukje land, waar op de et telijke h onderden Dui ts chers zich be vonden,boimbardeerden uit een groat aantal kianonnen. Daarna bestornatde eenRu:ssisch regithent de vijandelijke s tellingen, waar reeds een belangrijkaantal der veraedigers door de gra flatten gedooid of gewond was. Dieoverblijvenden, voor wie geen terug tocht meer mogelijk was, verdedig-den zich heldhaftig, doch werden weldra door de overmacht ,overwel-digid. _ Die meesten waren. gesneuve Id, slechts enkele tientallen werden

kirijigsgevangenen gewasakt.

— 369 —

Op dezelfide wijize nalislukten verschillende pogingen der Russenoat op hun beurt de rivier over te steken. Daar het onmiogelijk wasop eenzelfde oogenblik een grop te troepenmacht over te brengen,

moesten steeds de ,enkele honderd en, wier dapperheid, en aanvanke-lijk geluk hen een ove'rwinning ,had den cloen behalen, het slachtoffer

daarvan worden. Slechts widen w erden van zulk seen affdeeling 'neer

idan enkele gelukkigen gered.Dat wil evenwel niet ze_ggen, dat niet van tijid ,tot t:ijd een pa-

trouilie door de vijandelijke stelli ngen wist door te dringen. Daar-uit blijklt al dadelijk, dat bij alle overeenkomist hier toch een gropottverschil bestond met het Westelijk oorlogstoloneel. Daar zou zoo lets!

Noodbrug in Oost-Pruisien.

(vrijwel een onnalogelijikheid geweest zijn. Hier was de uitgestrektheidiVan het front z.(56 groot, ,dat slechts de strategische punten, wegen endergelijke, bezet kondien worden e n dat daartusschen groote stukkenland lagen, die wel .steeds afgepatrouilleerld werjden, maar waar het

's nachts nog wel ivoor ikleine troe pj es anogelij ik was vrij 'vier 400r te

dringen. Groot gevaar le-verde dat niet op behoudens de onaisiandig-held, dat telefoondraden doorgesne den werdien of een enkele maal ook

brand gesticht wend in een iplaats, die door vijandelijke troeipen -be-zel, was. Na zoo lets volbracht te hebben, naloest de patrouille /zich

haasten am weer naar de re igen lime terug te keeren en:lieu daarbij,

groot gevaar te worden afgesneden. VOW' grootere afdeelingen was ,een

— 370 —

dergelijke tocht onmogelk door het natoeiliike terrein en :de omstan-digheiid, dat ze te gauw .zouden iontdekt worden.

Een Russisch solidaat vertelt ons van een dergelijke tocht, diesuccess had. Een patrouille van een veertigtal Siberische soldaten had,opdracht gekregen ora enkele huizen, op den Westielijken over derBizura tegenover 'Sochadsnew geleg en, in brand te ,stekien_, (daar de D:uit,-

sehers die gebruikten als mooning en o ok als dekking voor hun yeldgeschut.In enkele roeibootjes roeiden ze, )de riemen met lappen omwikkeld, op-

dat het plassen id,aarvan hen niet zou verraden, naar overzijde.

Kruipende en sluipendie bereikten !ze daarna een bosch, waarold,or zena een paar uren tot de nabijheicl_ van de bedoelde huizenmien. Snel verdeelden ze zich toen in kaeine groepen, die elk een be-

paald gebouw aangewezen kregen, ono het in .brand te Isteken,. Spoe-dig was de opdracht .volivoerd (en lkonden de meesten ,zich ,de voor-

afbepaalide verzaimelpaats bij . (cle overigen voegen. De ,Duitschers wis-ten niet waar hen te kz,oekien, scloch toen de Rumen op shun terugweglangs een alleenstaanden ,hofstede, waarin een Duitsche wachtpostiverblijf hield, slopen ,weriden ze d oor een schildwacht onticlekt. Daze

alarmeerde zijn kameraden, die daarna het vuur op de Russisehe pa-trouille openden. Daarvoor was nu nog slechts .een mogelijkheid fop be-houd, n.l. zoo ispoeidig natp.gelijk hun vijanden het zwijgen. opleggen,

w. z. ze clooden, opidat ,hu.n verviolgers niet den ttijid, zouden ,hebben hen

geheel te onalsingelen.De aanvoerder, een onderofficier, begreep den toestanid, en ,hij . be-

hoefde slechts een paar woorden te fluisteren, .en zijn fmanschappen

stormden op de hoeve los. Wel vie len daarbij een twaalftal der hun-nen, maar de .overigen bereikten het doel en na ,enkele s;ecionfden was de

Duitsche bezetting gedooid. ,De iiergeant kon nu overbliivende in:mine/1naar de bootj es brengen en ze op den eigen oever in veiligheid, stellen.

Na den 15d,en Januari kwaluai imeer en weer iverandering in destrijdwijze op dit gedeelte van het front. De Duitsche aaaval ‘ver-

ffauwde, de opmarsch naar Warschau was idus ‘voorloopig ,omegeven.

Da,gen tang vernamen we dan ook geen andere beriehten dan over

kanonnades, precies zooals iin bet. We:sten en zooals het oak, behpu-

dens enkele Oostenrijksche, ,Duitsche en Russisehe infanterie-aanval-

len, in het igebied van Pilica en Nida reeds van .het begin ,van Januari

ge-weest was. Het ;zou zoo evenwel niet idaarvoor was idit ge-bied. te belangrijk. .De Duitschers moesten, zelfs al .gaven ze hun stre-!yen oim van ,hieruit Warschau ,te bereiken op ,aan Bzura en Ramka,een groote troepennaacht laten .am mogelijke pogingen der Russen,

onai op hun heurt aan ,te vallen en naar Lowic.z en .Lodz door le bre-ken, te verijdelen. Ja, korten ,tijid later, tegen ,het einde (cler Januari-

tmaand, gingen zij andermaal tot het offensief over. Hun doel was

toen echter niet de reeds ,meermal en genoemde vestingen, maar het

— 371 —

verbergen van hun .eigenlijke plannen. De Russen ,mfoesten hun reser-

ves bij Warschau laten en zoo mugelijk nog versterken, terwijl hun

.vijanden zich gereed imaaikten hun elders een geweldigen 'klap (toe tebrengen. Zoo,als we n.l. later ,zu Hen zien, bereididen de Duitschers

sinds de laatste .dagen van Januari een grooten aanval voor in ()lost-Pruisen. Onal nu die toebereildselen ongeimerkt te kunnen maken, woes-ten hun vijanden in idea waan gebracht worden, dat ze opnieuw wil-.

den trachten aan Bzura, en Rawka door te breken. Dat doel nu wend'volkomen bereikt.

Sinds den 24sten Januari begon nen de Duitsche aanvallen bij: - Bor-

zimof in de richting van de woude n fvan Boliwof, waarbii enkele Rusessische loopgraven genomen werden, die ide .overwinnaars door verbin-dingsgangen met hun vroegere stellingen verbonden. De Russen verza-

we-Men echter een .groo:te troepenmacht en vielen daarmede de pull.-

schers in den nacht van den 30st en op den 31sten aan, met datdat Le hen uit tds verovercle stelling en de genoemide .verbin-

din gs I oopgraven veridreven.Daarimede einicligde het evenwel niet. Nauwelijks was na gjen nacht

de dag aangebroken, of een talrijke Duitsche artillerie open:de het vuurop de Russen bij So,chadsnew, Bolimof en op een derde iplaats iets

Zuidelijker. Na een bombardement van een paar uur gingen de Duit-schers toen tot een infanterie-aanva I over tiij Borzimof en op de dtorpe,n

Gouwine, Bourgade en Mogheli. De eerste pogingen .werden bloodlig

afgeslagen door het Russische geschut en tegenaanvallen wet de ha-jonet. Ter-wiji verder ,op dien dag bij de &le genoemde plaatsjes het

resultaat hetzelfde bleef, slaagidien de Duitschers er evenwel een

uur it voorste rij idler Russische loopgraven bij Borziwof te nemen.Een uur later brachten de Russen echter versche troepen in het vuur

en doze heroverdien het grootste ,de el van de verloren zooldiatde clhg eindigde met groote verli&zen aan menschenle;vens !voor be de,

partijen en een uiterst geringe terreinwinst V001: de Duitschers.Ook op de volgen'tdie dagen, in de ,eerste week van iFebruari

werden die .gebeurtenissen met kracht ,voortgezet, waarbij de Duitsche

trocpen er ,nog in slaagden (Lich na herhaakle, idloor de Russen ,aanvan-

telkens afgeslagen aanvallen,, (meester te maken van 1,Goumine,

°In er ,evenwel een paar dagen ',later weer uit ,verdreven :te wordtan.Hun Joel ,bereikten ze echter volkomen. Van idag tot dag versterk-

ten de Bussen hun legermacht, wat blijkt uit de omstandigheid, dat

weer en 'weer de voornaamste aan vallende partij .werldien en de Duit-

schers zich tot een verdedigende houding moesten bepalen.In hoofdzaak xichtte het Russische offensief zich weer Noordelijk

tusschen Sochadsnew en die plaats waar de Bzura in den Weichsel

uitwondt. Daar Islaagtclien zij er zelfs in ,vasten voet ten Westen van

eerstgenoewde rivier te krijgen, zonder evenwel ‘diat succes verder

— 372 —

•unnen uitbreiden. hun evenwel tegen to houden, nafoesten dieDuitschers "'inn troepen aan het Rawka-front verzwakken. Daarvanwaakten hun yijanden weer gebruik door ,00k idiaar tot den aan.val

over te ,gaan en hen, uit het vieroverde Gouna tine te werpen, evenalshet dorp ,Voliachidlowsika en eenige loopgraven Borzimiof.

Zoo, was •de toesitankirin de 2de week yan Februari dus, idlat deRussen over 'het a-Igen:men een, geringe terreinwin,s,t haddien verkregenen zij tdeor een gewelidlige ,ofermacht de Duitschers geheel geroltwongenhaddien tot bet defensief. Verder konden ook zij dat geringe succes even-

we] niet ben-utten,, want op den N oordelij iken vleugel namen vow. hen

Boanvirije sohuilplaats in een loopgraveinlinie.

de gebeurtenissen pngevolge van de troepen-concentraties der Duit-

schers in tOost-Pruisen een, hoogst ongunstige wending. Alle beschik-

bare afdeelingen ,moesten naar W arschau terug •en vandaar flaw- het

Now-den, ow pen ramp te ,volorko men. Daardoor hevige ,strijd

aan Bzura Rawka, op. In, het vervolg ook ,werd hieraan weinigaandacht gesChonken,. ,Een lout ere vesting-oorlog werd het, imiet slechts

betrekkelijk weinig ,troepen aan w eerskanten.Slechts een ,paar ontivIamIde bier !de brand weer met de oude

heftigheid. Het vas, Moen na afloop van den slag aan die Masurische

Meeren de R-ussen in -het ,Noordlen tot pen tegenaanval overgingen. De

Duitschers wilden blijkbaar onidierweken of ,hun vijanden idiaartoe hun

front aan de reeds zoo dikwijls ,genoenade rivieren hadiden moeten ver-

zwakken.Le gingen ,bij Mogheli tot het offensief ;over op de gewone wijze:

eerst kanonnade, idlan stormaanval. la„atste inrislukte echter. Die Rus-

sen lieten de aanvailers tot vlak ‘T oor hun ,loopgraven k(o(mien, begon,-nen toen .een verschrikkielijk VUUT en stormden yervolgens in grooter

aantal dan ,hun vijanidien op dezen in. De Puitschers weken spoedig te-rug, op de hielen gevolgd door de Russen, die vrijwel gelijk met henin hun ,stellingen wisten binnen te dringen. Paar volgidie toen ,nog een

gevecht van ,man tegen man, waarVan het resultaat was, ,dat een paar

loopgraven-linies .door die Russen iveroverd weridlen en een 400-tal ge-

vangenen gemaakt.De tweede deer was het in de eerste ,helft van .1\1,aart, toen de

strijd gin het Now-den zoo goed afgeloopen ,was. ,Beide p;artijen kon-den hun reserves weer elders gebruiken ,en ,daarom werdien po,gingengedaan die .sterkte van den vijand , op verschillende punten van hetfront te toetsen. Overal, aan de Nida, ,in idle buurt van Petrowkow,bij de hij Rawa en aan dre ,Bzura, ,werd gestredlen. ,Over de , ge-heele lengte ,der donderaen de ,kanonnen. Het richten van hetgeschut werd ,vergemakkelijkt dioor het nalooie voorjaarsweer, dat het

den ,vliegeniers imogelijk maakte talrijke ,verkenningstochten ,te doyen.Op allerlei punten haddien ook verwoede aanvallen Mier infanterieplaats, een daarvan vermelididen de Duitschers het gevangen nemenIvan ,drieduizend Russell. Daar er eivenwel ,Been ,aanwijzingen bestaan

over een strijd van idusdanige uitgebreidheid, ,meenen ,wij de geivol-trekking ,te moeten maken, dat doze gevangenen zich ivrijwillig enzonder ,strijd ,h,adden ,overgegeven. Trouwens het groote aantal der.krijgsgevangenen Russen doet gemakkelijk ,bij ons het denkbeeldi post-vatten, :dat .er odder de soldaten van .den Ozaar vrij veel elementenzijn, die niets voelen voor den ,sitrijd. ,De groote meeridierheid levenwelschijnt van andere meening te zijn en .strijdt met de grootst mogelijkedapperheid en .volharding.

De strijd (in het centrum was 4us niet zoo b:ijzonidier belangrijkgeweest ,en had in Been e,n1klel opzicht een ,beslissing gegeven. We zul-

len nu ,zien, dat aan die beide ,vleugels uitgebreider en gewichtiger

geivechten geleverd wordien.

B. Aan den ,Noorldelijken ATlengel:

In de laatste dagen van 1914 waren hier de Russell aan de win-nende hand en hadden een linie bezet, die van Wysogroa aan denWeichsel naar Ziechanof aan den spoorweg ,Warschau—Nfla'wa liep,verder in N. O.-richting, om! ten Oosten van Johannisburg de grens teoverschrijiden en yervolgens fangs Lyck, dat tdoor hen bezet was, Lot-zen en Dark'ehmen, waar de Duitscliersch zich verdediigden, naar Gum-

— 374 —

binnen aan de Pregel, terwijl kleinere afdeelingen nog verdier naar hotNoorden bij stiondien.

De Duitsche troepien in dit gebied waren in dien aanyang!van Januari slechts Zwak en best onden grootendieels landstorm.,afdeelingen, die zich uitsluitend op de verdiediging toelegden. Ze warenevenwel genoodzaakt een gedieelte der .troepen., die vroeger aan de%lira gestreden hiaididen., het 8ste leger, over te brengen naar de ,streed.,van Mlawa, .waar de Russen in teeicls grouter aantal rkwamen opckin-gen. Hierdoor veranclierde de toestand evenwel .slechts in geringemate, daar die pogingen, der Duitschers oin tot het offensief over togaan, spoedig yerijdield werden en de Russen zelfs nog kondien opruk-ken naar het dorp Konopki, halverwege tusschen ,Mlawa en Ziechan.ofgelegen.

Ook moor naar het Noordeu w isten de Russen gecturende de .maandi

Januari den strijdi steeds verder Westwaarts to .verplaatsen. Zoo be-zetten ze .Chorzele, dat op die gre ns ten ,Oosten van Mlawa ligt, enJohannisburg. OnophOudelijk dieden ze ,aanyallen op de swalle idioor-gangswegen tusschen de ,Meren en brachten daartoe op 'verschillendeplaatisen, o.a. voor de vesting Liitzen, zwaar geschut in stelling. Hetrei.roeht hun evenwel niet gelukken de verdiedigers nit hun door die na-tuur ZOO sterkle stellingen te verdrij yen. Al , hun pogingen faalden dioor

de verdedigingsmididelen hunner Kijanden, die de smalle landtongen idpor

loopgraven en prikkeldraadiversperr ingen ontoegankelijk gemaakt had-den en op (die Meren moitorboviten blet licht geschut en mitrailleurslieten varen.

Op het einde dier maand begonnen de Russen een flankbewegingin het Noorden, door van l'ilkallen nit langs hot 01 van die lusterdoor to ,dringen. naar Insterburg en zoo in den rug hunner vijanld:en to

komen. Hoewel ze aanvankelijk succes hadiclen en de stud reed be,-.treikkelijk van nabij naderdien, wislukte de poging ten .slio;tite dioor haasi-tig toegesnelde Duitsche versteirkingen, die waarschijnlijk tot die be-

Letting van Konigsberg behoorden.. Doze konden die zwakke Russischekrijgsmacht — voor hot gebruik inaken van grootere troepenmassa'sleen.de zich ,bet woerassige, woudrij Ike en aan wegen arwe terrein nietgemakkelijk terugwerpen, zonder daaroin nog de inidringers naar 'huneigen land te k'unnen dirijyen.

Waren alzoo in dit gebiedi de Bussen do aanvallers, hun hoofidiaan-val lag in een andere streeIk, n.1. in Noord-Polen, tus,schen den Welch-se en de grens van Wiest- en Oost-Pruisen. Het doel daarbij was een

dubbele bedreiging tegen de verbindingslijnen dier Duitschers. In deeerste piaats tegen die spoorlijnen. in West-Pruisen, in de tweedie tegenden spoorweg van Thorn naar Lodz, die onwisbaar was voor de Duit-sche troepen in het gebied van Bzura en Ravvka en die bij Wlocla-

wek vlak langs den Weichsel loopt. Van een aanyal op de viestingen

HET OORLOGSTERREINLANG5 DE

OOST PRUISISCHE GRENS.

..-' Aflava • Pra , tifj0 • + - '''

iFc"'"i's 16'"°P" . Ziechcen9,..4 Bleram

_Zysizo ..Sierpe 4- ,• irkeisve 4, ?'''0

TYlocbr evek•

Pobrzirt

— 375 —

Thorn en Graudenz ,klon door deze streek geen s,prake daar gaanenkele spoorlijn den Russen ten cid enste stond, gewo;ne wegennig in aantal - en dan nog slecht waren en boirendien het laddisehapdoor die woerassigheid van den bo demi oggeschikit was voor die bewe-gingen van groote troepenafdeeling en.

Het waren rian ook in hooficilzaak eavalleriedivisies,, die hier optra-den, bijgestaan eenige infant erie-regimenten, wier ,,,,pproviandee-

ring gr °tote ploeilijkbeden oplevercle. Aileen ,een strenge winter had, deoperaties kunnen beivorderen, dioch die bleef diit jam. uit, zoodat slechts.^z^el^den Elie ijs!vloer der moerassen sterk 'genoeg was ,onal lasten te kun-nen 'dragen ,en bijna voortaurend de wegen op moicliderpoelen geleken,en :dus ongesehikt :waren vioor, het vervoer ,der legerbehoeften.

Toch wisten ,de Russen aanmerkelijke vorderingen ,te makien en dieDuitsehe sruiteriji, die er Zieh beyond terug ,te dwijiven. Wei kreeg delaatste spoedig versterking zoowel uit bet Noorden a1s uit, het Zuidien,

— 376 —

loch deze Duitsche troepen konden niet anders clioen dan zich ingra-ven Radsanowo en Bierun, aan het riviertje de Wikm, ova een 30-tal van de grens gelegen en verhinderfden, date de Russen ver(dier

naar het Noorden dioordriongen, 'ter wij1 aian ,den Weichsel bij Dobrzineen bruggehoofd op den Noprdelijken oever .bezet werd. Tallooze ge-

vechten werden bij, )de "drie genoemde plaatsen geleverd, Z'onder, dat een

van beide partijen een noemenswaardig voorideel behaalde.Ondertusschen 'clirong ,de Russische voorhoede steeds verder dolor

naar het Westen bestorimde weldra Sierpe, het beliangrijkste kruis-punt van wegen in dit gebiedi. De daaruit verdreven .Duitschers tracht-

ten daarna nog :stand tie houden langs de rivier der Sikrwa, :m.aar moeskten 'ook die lithe opgeven, waarna hun tiegenstanders oprukten in derichting van ,Lipno. Zoo konden ze evenwel niet komen slechtsslaagden ;er in het diorp Slkempie, halverwege ,tusschen Sierpe enLipno gelegen, tie nemon.

In de laatste idagen van Januari naderiden de Russ/en nu °elkWloclawek, maar werden in eenige ischermutselingen door die Duit-

sche 'troepen, die hierheen van het Zuiclen uit gezionden, waren, terug:-gesiagen. Ook imieer Noordelijk, in de richting van Rypin, dirongen deeerstgenoenaklen dioor, ,tusschen welke plaiats en Sierpe tallooze ruiterij-gevechten plaats vonden.

Verder konldien ,de Russen e:venwel niet yoortrukken, idaar die mat-.:standigheldien \Poor hen steeds ongunistiger, "voor hun 'vijanden sited&gunstiger -ziouden zijn geworden. Het resultaat was, plus, dat hier

een gedreven haidden tusschen de ,Duitsche legers ten Zuidien vanden Weichsel en due in Oost43ruisen. Ze ;dwongen hen idaardoor pensterke iinfacht gereed te houden in den 13. ,otog van Mlawa over Rypin,Lipno, 'Wloclawek ,naar Dobrzin, a7nl te beletten, dat de Russen nietergens Ziouden dioorbreken en de verbiniclingslijnen der ,twee hoofdlegerdaantastten.

Opm!erkelijik is het felt, dat de Russen langs den NoordelijkenWeichsel-oever een tgroot aantal K.M. stonden achter het Duitschefront ten Zuiden diaarvan langs de Bzura. Drat ,dit geen belangrijke

gdvolgen had, as toe te schriiven. aan 'de breedite der rivier en de breeidlepitioerassige 'Amok langs de pevers, waardoor een overtocht vrikwel tint

de onmogelijkhedien behoorde. Alleien Dobrzin en Wloclawek zou dit

.mogelijik geweest doch door die plaatsen bezet te houden, wisten

de Duitschers hun achterhoedie fvoor een aanval in den rug :te be,schermen.

Waarom; de ,Duitsche Generale Staf nu niet &verging tot ,een directe

poging deze Russische wig terug te driven is te verki,laren nit de,

omistandigheidi, dat zdji - idaaridloor moor ,dezelfidie voieilijkheid zouden ge,

piaatst worden, die hun tegenstanders het yerldier voortdringen had

rverhinderd, n-.1. de terreinSgesteldheid.

— 377 —

Hun plan leidide indirect tot hetzelfde Noel en. mot grooter ze-kerheid. We liebben immers reeds gezien, dat in het einJde van Januarianaatregelen genomen werden tot het verzamelen van groote leger-anassa's in Oost-Pruisen, wake gemaskeerd werden door de reeds be-

sproken hernieuwde aanvallen aan de Bzura en de Rawka. deze

maatregelen hadden ten doe' de Russen uit Oost-Pruisen te verdrijven,

hen door bedreiging der verbinding 'met Warschau te dwingen Noord-

Polen te ,ontruimen en ten slotte een aanval te doen op de Russischevestinglinie langs Narew, Bober en Njemen, om ook van deze top

Warschau aan te ru'kken .Dit leidde nu in Februari tot een van de groot,

't Herstellen van e'en op de Russen vierroverde loopgraaf.

ste veldslagen in dezen oorlog : de winterstag bij de Masurische Mee-ren, een nieuwe rschitterende overwinning van von HindenUurg, waar-door evenwel geen beslissende wending aan den ckrijg gegeven werd.

Reeds een paar maanden had gcneraat von Below ,met een betrelk-

keiijk geringe macht, die voor een belangrijk gedeelte :nit landstorm-troepen bestond, het 'front der Masurische Meeren verdOdigd itegen een

Russisch leger (het 10de genaamid), waarvan de sterkte op nongeveer

200.000 man ikan geschat worden en dat onlder topperbevel van generaal

Baron Sievers stond. :Met groote moeite had de ,eerste de verschillen-

de pogingen loan ,door te breken afgeslagen, maar het ;stood te ver-24

- 378 -

wachten, dat dit niet lang meer zou kunnen ;duren en plan you geheelOost-Pruisen door icle vijanden over stroomid -worden.

Dit moest Duitische Generale Staf 'voorkomen, te meer daar juistin dezen tijid de Duitsche tevolking ,een oftwekking noodig hard wegenshet 'uitblijiven van nieuwe overwinningen en de econonalsche maatre-gelen en tevens stalat op het punt stond een groote leening uit teschriiven. De pogingen in Polen waxen taislukt en het .zag er daar nietnaar uit, dat ,een. versterking 'der gtrijiders verandering In den t oestandizou brengen. BoVendien naaakte het ontbre:ken van spoorwegen daarhet onmoveliik, snel en ongemerla een bijzonder groote m;acht naarhet front tie vioeren en tot' (Len aanval te d,oen overgaan, voorkiat deRussen tegennaaatregelen haidaen kunnen nemen.

In Oost-Pruisen was dat geheel anders; het idichte spo,orwegnet,steldte (de Duitschers in staat een bijna onbeperkt aantal troepen opelk gewild punt te concentreeren, terwij1 de Russen. Or van hun spoor-wegen verwijiderid stonden en dus met hun tegenmaataregelen te laatizouden komen..

In de eerste week van Februari begonnen de toebereildselen en om-Areas den ,6iden van die maand stonden vier nieuwe legercorpsenin Oost-Pruisen achter de gevechtslinie gereed am; in be ,griipten. Inhoofdzaak waren, zee geconcentreerid op twee punten, n.l. aan de, yleu-gels, en wel de grootste heft in het Zuiden, ten Westen van het Jo-hannesburger wouid, kleinste in het Noiorden, tusschen Insterburgen. Tilsit. De Rus .sen hadiden er waarschijnlijk wel lets van bemerkt,tie laat evenwel amp gevolgen telku.nnen afweren.

Van waar hadden de Duitschers deze troepen gehaalid7 Gedeelte-lijk waren het nieuwgevornaide corpsen en bestoniden this uit Gmanschay-pen, die tijdens den oiorlog 'waren afgericht, gedeeltelijlk oak afdeelin-gen uit Porn en zelfs van het Westelijk front afkonalstig. In het ge-heel zal het ongeveer een paacht Van 160.000 a 200.000 afila..n uitge-fraaaild hebben, maven sterk in aantal dus ails het geheele Russischeleger op het Oast-Pruisisische front, dat evenwel grootendeels tegenoverde troepen van generaal von Below in het, centruina! stonicl. Op de beideflanken, waar de versche Duitsche troepen tot den aanVal !Zoulden over-pan, waren dus (de Rumen ver in de miniderheid.

Den 7den Februari dan begon het Zuidelijk leger zijn opmiarsch.Het ging 4wars door de -bosschen, over de besneeuwIde velden en detoegevroren meeren. De moeilijkheden daarbij, waren buitengewoon.groot,daar pasgevallen sneeuw droog en korrelig door (de worst, hier endaar tot groote hoopen opgewaaild was Het vervoer der kanionnen enproviandwagens was idaardoor zeer lastig, autoralobielen waren geheelonbruikbaar. Het legerbevel had evenwel gezorgd yoor voIdoencle war-

,kleeding, zoodat de manschapp en Niegen de koulde konden, en voorkluizeniden van sleden. Ongeveer 40 K.M. moest het leger afleggen en

— 379 —

daarna het riviertje de Pisseck: overtrekken, alvorens het tegenover

hoofdmacht van den vijand stond. Op den geheelen weg door hetJoha,nnisburgerwoud moest ale voorhoede zich een weg banen door de

versperringen, die de vooruitgeschoven Russische troepen daar aange-legd hadden. Evenwel door dp geweldige overmacht was dat een be-trekkelijk gemiakkelijke taak, zoodat de geheele armee reeds in denlaten namliadag en den avond voor de Pisseck-linie aankwami. De lin-kerhelft, die Snopken bestoroa(de en tegenover Johannisburg stoned., wassamengesteld uit een legercorps van reeds aan den strijd gewende troepenonder bevel van Genraal von Fa ick, de rechterhelft uit ieven corpsrecruten, aangevoerid door dgener aa 1 von Litzlmann, ,dezelfide, die inder-tijd ide zoo gored als )omfsingelde garde-divisie bij Brzini had wetente redden.

Reeds in den nacht west een klein gedeelte van den rechtervleugel

vasten voet te krijgen aan overzijde der rivier bij Wrobeln. Den vol-genden dag volgde de haofriaanval, waarbij de troepen van generaalFalck Johannisburg bestornalden, dat door twee Russische regin*nten,de vijankieliike . achterhoede, verdedig id wend. Het andere corps over-

schreed het ,stroompje bij Wrobeln en Gehsen. De divisie, die 14, deze

laatste plaats ,stond, had het ilia gemakkelijk, daar ze daarbij in 'deflank aange'vallen werd door een Russische afdeeling, die nit het Zui-den kwana oprukken. Blijkbaar was deze inderhaast afgezonden aml deverdedigers der Pisseck-linie te versterken, 4och kwana: to laat en wasbovendien niet sterk 'genaeg odn (de 'leans te (Jaen keeren. Die aangievalalen Duitsche divisie had geen noemenswaardige vijanidelijke machtvOOr zich en lion zich dus wet voile sterkte werpen op de nieuwestanders in de flank en. die allot zware verliezen aan manschappen enmiateriaal op Kolno terugwerpen.

Op den avon4 van den 8sten was dus de geheele Pisseck-linie inhanden der Duitschers, die volgens hun opgaven iongeveer 3500 gevan-genen genalaakti hadden en bovendi en eien bait, die uit 13 anoinnen,16 mitrailleurs en een groat aantal munitie- en andere voertuigen. be-

stand.Den volgenden dag werd de opimJarsch voortgeizet in N. 0. richting,

naar Lyck, waarbij, geschematutsold mtoest, warden met de achterhoededer terugtrekkende vijanden, o. a. bij het plaatsje dat 1door stormgenomen werd en waar nog een 300-tal Russen gevangen genomen

werden.Ondertusschen was ook het Noarderieger in beweging gekonalen,

idat, odder ,opperbevel van den „Genera,' Oberst" von Eichhorn stonid.

Het schijint, dat dew troepen daar in het Noorden geconcenitreertl, wa-

ren, ,zonder dat de Russen er iets van gemerld hadden. Eerst op hetallerlaatst, toen den 7k1en de strijd in het Zuiden begon, werden zeoak opmerkzaam op wat bij Tilsit en Insterburg gebeurde. Dit deed

— 380 —

hen besluiten om: ;reeds den 8sten Februari hun bagage en geschut

weg te zenden en verschillende troepenafdeelingen te laten terugtrek-ken, out verderop ,betere stellingen te betrekken een versterkingen of tewachten, terwijl hun zwakke achterhoede stellingen bezette in het Soho-rellerwoud ten Notorden van Pillka lien en verder Zuidwaarts tot eenpunt ten Westen van Gambinnen.

Gewaarschuwd betreffeAde de terugtrekkende beweging zijner .vijan-den, besloot generaal yon Eichhorn zijn opnaiarsch, die aanvankelijk

vastgesteld was op ,den -volgenden dag reeds den Ben Februari te be-ginnen. Na twee dagen strijiden waren de Russiselle stellin gen venomen_en de veridedigers in Z. O.-richting aan het terugtrekken ona, den weg

Duitsche veldbakkerij.

naar Kovno te bereiken. In drie afdeelingen zetten .de Duitschers deIvervolging voort, waarbij vooral hun linkervleugel geweldige mar-schen maakte, om door het heschrij yen van teen .boog naar het Oostenover Wiadislawow- de •stad Wilkowiski op genoemiden weg gelegen, te be-reiken, votordat de •ussen hun terugtocht daarheen hadden kunnenvolbrengen.

En werkelijk gehikte het hun gedeeltelijk. Reeds den 11den was degeheele weg tot -,VVilkOwiski in handen der Duitschers. .Een gedeeltet

der Russische troepen was iafgesneden en werd yin het stadje Kibarty'verrast en tot tovergave gedwongen. De rest was of reeds te voren Oost-waarts getrokken of yluchtte verder naar het ,Zuid-Oosten in de rich-

ting van .Mariampol en Kalwaria. Een geweldige buit viel den over-

— 381 —

vvinnaars in handen, n.l. ongeveer 16000 krijigsgevangenen, JO kanon-

nen, evenveel miitrailleurs ten verder allerlei ander rollend. .materiaal,

waarbij Dok een ivoorraad levensmiddelen, wat hun uitimuntend te stade

lkwam,, daar hun eigen proviand den snellen marsch niet had kunnen.volgen.

Den volgenden ,dag werd de vervolging nog verder voortgezet,waarbij nog sneer geschut veroverd wend .en ten slotte de linie Wis-

win_y—Kalwaria Mariampol, dus geheel op Russischen bodem., gelegen,

bereikt werd. Hierdoor ,raakte de Rissische hoofclinacht in groot ge-vaar te worden ornsingeld. De flankbedekking Loch was verslagen engevlucht, zoodat de rechtervleugel van het leger, dat tegenover deDuitschers aan. den Angerapp gestaan had, welidra aan drie k:anten door

vijanden oimtingd. was. ,We Leiden „gestaan bald", want ook: in het centrum, was 'beweging

gekomen. De Russen hadden het flan der Duitschers, eerst hun flan-ken achterwaarts te 6frukken en flan de hoofdimacht te om'singelen,

doorzien en waren )den terugtocht op Lyck' en .GoMap begonnen, ach-

tervolgd door de ,troepen_ van Gen eraal von Below, Idle tot den aanval

op de vijanIdelijke achterhoede overgingen.Voor de redding -titan het tern gtrek'kende leger was ,het noodzake-

ilijk, ,dat de Duitsche rechtendeugel en het ,centruzni het niet sae' kon-den achtervolgen, zo;odat Jet alleen raaar rekening te houden zqu heb-ben wet de flankaanval van generaal von Eichhorn, lilt het Noorden.

Oimi dat te ,bereik'en, Baden de Russen een hardnekkigen tegenstanicli,

vooral bij Lyck, bet voornaamste ktuispunt van wegen. Een sterke

achterhoeicle had in de olnageving der staid in .een hal: yen cirk'el van het

Noorden naar het ,Zuiden postgevat tusschen de tallooze imeertjes in.Zelfs waren deze troepen, het 'waren meest Siberiers, tot een te-genaanval overgegaan en hadden oip den lliden Februari hun stellin-

gen !enkele K.M. verder naar het Westen kunnen vooruitbrengen. Den

volgenden dag verloren ,Le die wel is waar, dock in hunloorspronckelijke

loopgraven hielden ze stand tegen de geweldige overMacht, die hen

aanviel.Dem bestond n.l. nit het grootste gedeelte van het leger van ge-

nera:al von Below ien het geheele corps V011 Fa16k, ,dat van Biala na-

deride, terwijl zijn flank tegen aanvallen uit het Zuiden van Kolnio en

Ossowiec nit besehermicl werd. door de troepen van generaal von.

Li tzmann.Twee voile etmalen duurde de strijd, die do ry Keizer William in,

eigen persoon bijgewoond werd. De einduitslag was niet twijfelachtig,

vooral niet toen door de landweertroepen van von Below het CorpWoszezellen bestormd en genomen werd. Den 1_41clen Februari drongen

bijna gelijktijiclig de beide Duitsche legers, het eene van het Noorden,

bet andere van het Zuiden, de stad. binnen. Het ,grootste gercleelte der

— 382 —

verdeidigers was dood of gewond, of werd krijgsgevangen gemaakt,slechts geringe re:sten konden de hoofidmacht, die inmiddels een flin-kien voorsprong gekregen had, achterna vluchten,

Onnaliddellijk na, de: verovering hield de keizer Z'n feestelijken intochtte !midden zijn:er troepen in de grOoten;deels verwoeste staid. Wel was erream voor feestvieren : Oost-Pruisen was op een klein hookje in hetNoorden na van vijaniden bevrijd en nog was het einde van den ziege-

vierenden opmarsch niet daar, want de aftrekkentde Russen wer-den onnaiddellijk achterviolgd en weldra, dank zij den slechten toestandder wegen, ingehaald en daardoor tusschen twee vuren geplaatst.

Een loopgraaf bij Darkehmen, na den slag.

Meer speciaal had dit betrekking op het 20ste legercorps, dat denrechtervleugel uitimaakte. Terwij1 de andere corpsen, n.l. het ade Rus-sische, het 3de Siberische en nog een ander vrijwel ongehiniderd hun af-tocht kionden volbrengen, behoudens de reeds te wren -geleden verlie-zen, werd het 20ste ged,wongen in Zuid-Oostelij ike richting te gaan.Het leger van ,generaal von Eichh orn toch naderlde Soewalki en thongdoor in het woudgebied ten Oosten van deze plaats en Augustowo.Vele dagen lang wise het :zilch de aanvallers van het lijf te houden,doch ten slotte, toen de kanonnen en bagagewagens meerendeels, ver-loren gegaain waren, steken gebleven in de sneeuw en den )napdder, de4nanschappen uitgeput waren door honger en vernipeidheid, Moest het

— 383 —

geheele korps zich overgeven. Aileen enkele afdeelingen slaaggen ler inte ontsnappen.

Zoo konden de Duitschers; na hun ieerste overwinning in Oost-Pruisen nog een twee& verimel tden, Nviaarbii gesproken wend over detotale vernietiging van het ,geheele 10de leger der Russen. Wij hebbenevenwel gezien, daft het grootste gedeelte zich moist te redden. Dezedrie corpsen concentreerden zich langs de Njeimen-Vestingen, tusschen.Grodno en Olita en weriden daar aangevukl.

Van de 200.000 Russen, die aanvankelijk in Oost-Pruisen gestaanhadden, kwarn ongeveer de helft terug. De rest was grootendeels

(plAm. 70.000 man) ongewond krijgsgevangen gemaakt, terwijl het aan-

tal dooiden en gewonden betrekkelijk gering was, daar de hoofamacht zoogoed als niet aan den ,strijd deelgenoimen had en er slechts achter-hoedegevechten geleveild waren. Om diezelfide reden waren ook de ver-

liezen der Duitschers naar verhonding betrekkelijk gering, daar alleen

in de eersto dagen, bij het bestor rmen van 'de verschillende geducht

(versterkte stellingen der Russen, zooals bij Lycki, massa-aanvallen op

groote schaal ondernomen werfclen.

Ondertusschen had :den de Duitschers ook eon aan,val ,ondanoimen

in het gebied Iusschen de Zuidgrens van Oost-Prnison en den Weichselen daar eveneens door een overmacht hun tegenstanders teruggeldron-gen. Skempo, Sierpe en Plock werden achtereenvolgens door hen ver-overd, zooidat de Eussen hier hun vroegere stellingen teruggosla-gen werden, n.l. van een punt aan den Weichsel ten Oosten van Nocknaar den spoorweg Warschau—Mlawa, tusschen laatstgenoemde plaats

en Ziechanof.Sindsdien, dus na ,den 20sten Februari, kwaa,„de strijd in ,een

nieuw stadiuimi. De, slag aa,n de Ma surische meeren, met de directe ge-Volgen daarvan, was bieeinicligd, thorns begon een nieuwe, die beslissenMoest over de Russische vestinglinie aan Njemien, ,Bober en Narew.De Duitsche Generale Staf hoopte, dat de geleden nederiaag een zoo-danigen invioed op diet Russische leger uitgeoefend had, ;dot de ver-

dediging der linie slechts een zwakke zou zijn.Evenwel weren de verdedigers, die voornamOijk" uit andere troepen

bestonden, nog niet yerslagen en hielden de vestingen .zoowel ale

infanteriestellingen daartusschen krachtig bezet, waarbij ze geholpenwerden door de terreinsgesteldheid, die een nadering slechts toeliet

langs enkele wegen.Aan de Njelmen stonden bovendien de weldra weer geheel gore-

organiseerde drie corpsen, die gered waren, terwijl voor de Narew- enBo'berlinie bovendien aanwezig waren de troepen, die vroeger van hieruit naar het Noorden waren opgerukt en die .vooral in het gebied ten

Zuiden van Mlawa xeer talrijk waren.

Behalve deze yacht zonkl de Russische opperbevelhebber hier-

— 384 —

heen een flink versche troepon, n.l. 2de, 13ide en 15de corps,

een aanzienlijk leger (Ms. Het doel hiervan was .zoo; spoedig

tot het tegenoffensief 'over to gaan en daardoor te trachten de Duit-

schers over de ,grens terug te werpen.Aanvankelijk bleven, de invallers nog in ,de meerderheid en 'ziidelden

hun aanvallen op yerschillende punten van de vestinglinie.

Generaal von Below Jaaderd.e tot dicht bij Ossowiec en began dezevesting te bonabardeeren. Xvenm.in echter als den eersten keer had dit

bonalbardement thorns succes. De kanonnen der vesting bleven het vuur

voortduren1c1 beantwoorden en_ de Russische infanterie net rich niet nit

,zijn stellingen voor tde forten eu langs den hoogen Jinkeroever der ri-

vier verdrifren, terwijl Duitschers slechts op enkele plaatsen met

een geringe macht den moerassigen rechtleroever wisten. bereiken.

Vele weken achtereen bleef de toestand voor Ossowiec dezelfde,evenwel schijnt het, clat de besthieting no.oit Meer goo hevig was, en

nit zooveel en zoo izwarei kanonnen, dan in ide ,eerste , dagen. Van tijd

tot tijd zweeg het Duitsche geschut zelfs geheel, :vermoeidelijk doordater gebrek aan ammunitie was, of doorkiat de Russen opstelling ont-dekt hadden en hun projectielen in gevaarlijke nabijheid er van vielen,

z oodat een verplaat sing .nooldzakeliik' geworden. was.Meer Noordelijk ondernamen de Duitschers ook ;een aanval tegen

de Njeimen-linie. •Daarbii vermOden ze evenwel de vestingen; de afstand

was blijkbaar te groot en het terrein to slecht 0131 1 voldoende gesthut:aan te voeren. Zoo trachtte dus hun infanterie opi verschillende pun-

ten tusschen Grodno en. Olita over de rivier te komen,tverbitterde gevechten geleverld wer den. Slechts opt .een punt, nn.l. bij.

SVentajansk slaag'de ,een. kleine Duitsche afdeeling er in den Oostelijkien

oevor te bereiken, doch werld spoodig daarop door zulk een oVer(machtaangevallen, dat slechts weinigen het lot hunner makkers kon:den rap-porteeren.

Het doel van de aanvallen, in :dit gebied was natuurlijk de weer

belangrijike spoorlijn van Warschau over Bjelostok, Grodno en

Wilna naar St. •etershurg, de voornaamste verbinding tusschen dehoofdstaki van Polen en de zetel van de Russische '.eigeering, en 'die

bovendien onontbeerlijk was yoor de verdediging der rivieren-linie. Totde pogingen onal idiezen weg of te snijiden behoort iook de tocht vaneen regiment ulhanen, ;dat in de dagen toen de yervolging in de wou-den van Soewalki nog voortiduurde, een gewaagden tocht naar het Oos-

ten maakte. Tusschen. .Kovno en Olita kwamen de onverschrokken rui-ters over de Njemen, maar then zee reeds op korten afstand van Wilnagekomen waren, werden ze door e en overmacht omsingeld en het ge-heele regiment wend krijgsgeivangen gemaakt. De gewichtige spoorweg-verbinding bleef dus onbeschadigd en spoedig was alle gevaar daarvoor

gewekert

— 385 —

In de laatste clagen van Februari begonnen de Russen hier hun

tegenoffensief en na ,ettelijke gevechten, waiarbij zij eenige honderden

gevangenen maakten, veroverden izij • de heuvels waarop de Duitschers

:zich in de istreek van Groidno rverschanst hadden. De laatsten trok-ken daarop terug en namen nieuwe stetlingen in, die ongeveer even-wijdig met hun grens jets ten Oosten van Augustowo, Soewalki, Kal-waria en Marianapol lagen.

Wat de oorzaak daarvan gewe est is ? Zij zelf zeggen, ,dat, :nu debuit geborgen was, het niet noodig was hun troepen in een gevaar-

lijke positie aan de aanvallen van een overmachtigen vijand bloat te

Terug van een patrouilleglang.,

stellen. Meer -waarschijnlijk is, dat zij, nu de poging ont de Njemen over

te trekken, mislukt, was en het gevaar dreigde, dat die Russen op eenof an:der punt mot overmacht zouden aanvallen, na de eerste onge-

lukkige gevechten terugtrokken, nog slechts zwak door den vijand ach-tervolgd, idaar diens toebereidselen tot het ,offensief nog niet geheelgereed wa,ren.

De hoofdaanval van de Duitschers werd evenwel elaers gedaan enwel op de Narew-linie. Hun voornaamste strijdkrachten rukten Zuid-waarts op de wegen, We van Johannisburg, Ortelsburg en Allawanaar de rivier voeriden. Het doel was onal langs den tortsen weg

— 386 —

Warschau oak' van ;de Oostizijde aan te vallen en dus zoo .goed alsgeheel in te ,sluiten. Ja, gelukte hun den overtocht over de Narew,dan werid de toestand van de Russische legers a:an lizUra en. Rawer zooongunstig, dat zii hun stellingen zouden moeten. ,ontruimen en achterden Weichsel wiiken, paarbij het den Duitschers dan Imogelijk zouzijn de vesting to omisingelen.

Aan'vankielijk had de ondernemi.ng succes. Van het Noorden., Wes-ten en Oosten drongen de Duitsche corpsen door in de richting vanPrasnitsj. De Russen waren hier de randeren in getal 'en trokken te-rug, slechts een infanterie-brigade als bezetting achterlatende. Dezeverdedigde zich heldhaftig, aoich na Gest - ten .slotte voor de ,overmachtbukken en den 27sten. Februari namen de Duitschers sbteizit van hetplaatsje en naaalkIten het roverschot der veraedigers rijsgsgevangenen.

De da'ppere veridediging evenwel had de Rus'sen in de gelegenheid.gesteld hun troepen in kilt gebied geducht te yersterk!en -en daarna toteen tegenaa,nval over le gaan. Reeds in den nacht van den 27'sten op:den 28sten deden ze een poging ow het stadje te hernemen, die weiafgeslagen were, doch spoeclig her haaId wend en ;den. 28sten Februari,then Duitschland nog jubelde over de nieuwe overwinning op den vori-gen dag behaald., natagen de Russen Weer bezit van Praknitsj en wier-pen hun tegenstanders terug tot clicht bij , Mlawa, Chorkele en Mis-jinecs bij de grens gelegen. Meer dan 100.000 gevangenen en een grooteverdere oorlogsbuit viel daarbij in hun handen.

Sinids dien tijd bleef de strijia op de paszeruoeinaide linie voortduren,zonder dat een der beide partijen noeinenswaardige vorderingen. maakte.De omsingeling van ,Warschau door de Duitschers was thislukt, de ge-heele vestinglinie der Russen langs Narew, Bober en Niemen onge-deerd gebleven, mar evennaj.n slaagiden de laatsten op hun beurt erin het verloren terrein tie herwinnen en dus weer over de grens tekomen.

Ook in het Noorden gebeurde dat niet, waar de Russen gelliktijdigtot het loffensief weren overgegaan. Hun troepen ,c1rongen wel door totdiep in de wouden ten °oaten van Augustowo en Soewalkii, maarslaag-den er niet in die plaatsen zielf aan te vallen, vooral doorldat die Duit-schers oimistreeks half Maart door een flankbeweging naar het NOOT-

den hun pechtervleugel dwongen naar de Njemen terug te tyekken.Ook Kier bleef in de volgenkle weken de strijid, vioortduren konder

+verandering in de ,strijdlinie, die ongeveer Tangs de plaatsen Augus-towo, Suwalki, KaIwaria en Mariakmpol liep, 'zoodat we de conclusieildunnen trekkers, dat het resultaat van de groote Duitsche ,overwinping niets anders ;was, dan een -ver,plaatsing van het front, en wel in hetNoorden ongeveer over een afstand van 80, in het Zuilden van 30 K.M.En iverdere kans op groote veranderingen was bier niet ;baleer, daar hetvoorjaar met zijn ,d,00,iweer en hevige regens dit gebieid grooitendeels

e bb r

— 387 —

onbegaanbaar maalkt en vooral de oevers der reed's zoo dik+wijis ge-noenaide rivieren in breeide moerasis en verandert. Voor (den z:onaer wa-ren hirer .geen dbelangrijkle gebeurtenissen meer te yerwachten.

Alvorens nu tot het derde gedeelte van dit hoofdstuk over tegaan, dient nog in het kioxt besprokien te worden irmal der Russenin het Noordelijkste puntje van Duitschland., n.1. bij, ,Menael.

Reeds in den loop van Februari was gestreden ten Noorden van derivier de Njemen of, zooals hij, in Duitschland heelt, de Memel. DeRussische patrouilles, die Mier telkens over de grens ktwamen, weitlenteruggeworpen en Tauroggen, op It ussisch grondgebied gelegen, tijdelijk

Oostenrijksch e s °Mallen, voorzien van ski's (sneeuwschaatsten), were te yens

alsgeraamte voor tenten di enst kun nen doen.

door de Duitsche ruiterij . bezet. Spoedig evenwel molest deZte zich weerterugtrekken, waarna weer rust in .dit _gebied intrad.

Den 18den Mart n.l. rukte ieen Russische legermacht in hoofdzaak,uit landweer en lanfdstorm bestaande en ongeveer 8000 man sterk, overde grens. Bij Tauroggen wierp 'ze een Duitsche afdeeling terug, ter-wijl andere groepen jangs verschillende wegen op Memel aanrukten.Doze staid is ongeveer 20 K.M. ivan de grens verwijiderd, die Terplaatse een kvvart cirkel beschrijft.. De Duitsche landstorm, die dit ge-bied beschermen moest, week voor de overmacht naar ide staid enwerd tegen den avond ooki clactruit verdreven na een straatgevecht,waaraan volgens de Russen took' de inwoners deelnaAmen.

— 388 —

Den volgenden dag trok'ken de imeeste vijanden weer weg, om de

b ruit in veiligheid te brengen, alleen en :kele kleine afdeelingen _,achter-

latende. De Duitsche landstorm, ,die versterking ontvangen had uit

KOnigsbergen, maakte zich gereed < de staid te bevrijiden en reeds was

hun voorhoede binnengerukt, Coen plotseling 'de hoofamiacht der Rus-

sen terugkwanal en de Dultschers terugdreef.

Eerst den 22sten Maart, toen zij Voldoenkie in aantal waren ge-worden, vielen de Duitsche troepen opnieuw aan en het gelukte hun

den vijand tie verdrijven en zelfs op itussisch gebied te vervolgen,

waarbij zij hen ieen deel van 4en Ipa;edegevoerden buit ontnanaen en gehol-,

pen door ,eenige oorlogs,schepen bij Polangen feen. aantal ,geva,ngenen

inaaakten. Ook bij Tauroggen werd nog wat geschernantseld, waarna inhet eind van Maart 0.eze weinig belangrijke oorlogsperiode eindigdemet de volleklige verdrijving der Russen uit het Duit ische grondgebied.

C.: Het oorlogsterrei n in Galicie en de Karpathen.

Bij den aan.vang van 1915 volzde het front iongeveer volgende

lijn. Beginnende bij den Weichsel ging het Zuidwaarts fangs de Du-najec en daarna fangs, een zijrivier de Biala, am! wel(dra dit dal te ver-ilaten en ten Now-den van den hoofdketen der Karpathen te Joopen tot

iets ten Oosten van den Ussok-pas. Vanidaar passeeride het dien hooklike-

ten en volgde longeveer teen rechte die de ,bovenloop van de ri-viertjes Latorcza en Nagy-Ag Kruiste om? verder Zuid-Oostwaarts weerhet gebergte over te gaan naar de Boekowina. Daar volgde het front

de Galen van de xiviertjes Ozereirniosz en de Suczawa tot aan de Roe-

Imeensche grens.

Het ,eerste gedeelte van dit' orlogstooneel, dat in de ylakte vanWest-Gaticie gelegen is, bleef geidurende de geheele periode yrijwel.hetzelfde. Evenals op het geheele Westelijke front en dat in Polen,

was hier de loopgraven-oorlog begonnen. We hoorden voortdurend van.heftige 'artillerie-gevechten, waarbij de zwaarste kanonnen gebruikt wer-

den, en van bajonetaanvallen, waarbij vijandelijke stellingen genomen

werd-en, loch al dat krijgsruinaper vermocht niet verandering te bren-

gen in de plaats waar gevochten werd.

Anders was het over het verldere deel der linie, in de Karpathenen de Boekowina,. Hoewel ,nergens de winter zich o,t3, deed Belden alshier in het Woeste gebergte, waar de tenaperatuur vele graiden onder

nul daalide en waar de sneeuw voeten hoog zooidat wegen on-

begaanbaar waren en -de, afgroniden yank onzichtbaar, werd rtoch ner-

gens zoo verwoed gestreden als juist iri dit gebied. Uit den aard der

izaak waren deze gevechten meer het werk van de infanterie, dan vande mroeilijk verplaatsbare artillerie. Dikwijls konden slechts ggitraitleurs

eel lichte bergkanonnen door lastdieren op de plaatsen, waar te n00-

dig waren, gebracht, woriden. kSlechts die partij, die iyerdecligend optrad

en reeds weken, of liever maanlden tang dezelfde stellingen bezetbeschikte over zwaarder geschut, dat evenwel verloren ging, zoodra devijand zegevierend voorwaarts rukt e.

Gedurenae de eerste drie weken van Januari traden tde Russell vrij-wet overal aanvallend ojp ,en hadden daarbij vrij veel succes. Niet-tegenstaande het moeilijike terrein, waar de •solidaten `tot aan

hun mididel in de sneeuw zalkten, en de zware verliezen, gie zij leden,drongen ze de Oostenrijkers terug op twee verschillende plaatsen.

Ten eerste in de Karpathen tusschen de Dukla- en Uzsok-passen,zooals we ziagen, ,aarrvankelijk beide in handen der Dostenrijkers

Oostenri,ksche soldaten in de loopgraven in Galicie.

waren, met een vrij ibreede strook ten Noorden hiervan. Reeds in deeerste dagen der maand werden deze passen bestormfd en tveroverd,waarbij teens vele gevangenen yen kanonnen in hun hainden vielen,terwiji in ,de Volgenide ,dagen het front langzaarni naar het Zuiden Vier-plaatst werd in de xichting der Hongaarsche viakte. De moeilijkhedenevenwel, waarmede de legervoorzi ening der Russen to ,kampenimtaakten dat deze opmarsch 6poedig gestuit werd en oolati de Oostenrij-kers zich aari den bovenloop ,der rivieren Ondawa, Laborcza en Ung 'kon-den handhaven, evenals dat „het geval was meer Oostelijk, waar deinvallers reeds eerder het gebergto over getrokken waren. ,Toch ver

— 390 —

wekfte clit hevige angst in het betdreigde land en vernaoedelijk staat deverandering in de Oostenrijksch-Hongaarsche regeering, waarover wereeds gesprok:en hebben, hierimtede in een veer nauw verband.

Nog meer -evenwel werd, de aandacht getrokken door den vooruit-gang der Russen in de Boekowina, de tweede van de bovenbedoelde plaat-sen. De betrekkelijk izrwakke verdeidigers werden hier vrij snel terugge-dreven van hun stellingen fin. de S'aczawa en weldra was het geheele ge-west op een klein hoekje in het uiterste Zuid-Westen na, bij het sstadjeDorna Watrai, in haniden der ioverwinnaars. Dit wisten cle Oostearijk-sche troepen, die versterking gekregen hadtden, voorloopig te verdedi-gen, evenals de pas:gen, die over het gebergte naar Hongarije en Ze-venburgen leiaden.

Herhaaldelijk weriden de Russen teruggeslagen, ,cloth ten laatste

slaagden ,ze er in ieen tweetal belangrijke passen, o.a. die bij Kirli-baba, te bezetten, zooidat de weg zoo goe:d als ,open voor hen lag.Aanvankelijk echter moesten 'te eerst hun troeper0a.acht versterken,want eewaaaal over het , gebergte, touclen zee niet zoo snel meer ver-sterkingen kunnen aanvoeren, terwijl de vijand door ,zijn spoorwegendaartoe wel in staat was. Bovendien naloesten ook de no,oldige maat-regelen gen.amen worden ont het *ether oprukkencle leger van het noo-dige te kunnen !voorzien.

Van dien tijidelijk'en stilstand in de kri.igsbeidrijven na:aakten de Oosttenrijikiers gebruik am, een sterke legermacht hierheen te z;enden. Zij

achtten n.l. een opmarsch der Russ en naar Zevenhurgen een zeer grootgovaa,r, met het oog op het ring altijcli onzlid_ige Roemenie. Deze Staattoch had nooit odder stoelen ,of banken verstoken de begeerte ow hotgenoenaide gewest, dat grootendeels door Roemeniers bewo,ond wordt, teannexeeren. Ook was het bekend, dart 'Rusland aan Roeimenie vioorge-

steld had aan zijn zijcle te strijden, waarvoor het verlangde gebied danhet loon zou zijn. Door een zegevierenden inval door de Russen alleenyou de Roemeensche regeering, Daleende ,men, stellig genoopt wordien

zijn onzijidigheild prijs te geven en op zijn beurt Zevenbergen bunnenivallen. Even paar honderaduizend s oldaten naeer te be'vechten, 'zou Idaar-van het resultaat vow- Oostenrijk Zijn en dat moest voorkoxnen wor-den. Als de Russen teruggeslagen werden z:ou Roemenie zich nog wel

Bens beclenken, ,eer het tot daden °verging.Zoo kwana: in het laatst van Ja,nuari een volslagen oimikeer. De

Russen werden over het geheele front tot het defensief gedwongen,terwijil de Oostenrijkers, nu versterkt met een. paar Duitsche legercorp-sen, overal tot den aanval ,overgingen en spoedig verschillentde succes-sen konden boeken.

De Oostenrijksch-Duitsche hoofdmacht richtte zich daarbij, naar degroote spoorwegen, die over de Kar ipatlien gaan en wel:

lste. Die over den Lupkow-pas naar Sanok en Lisko.

...........4.4 Grens areritaten.• ----- - (;revs lassehen.libiwarge, Calecre'-fioekoan:ta-.

-i-r.-.-4,.....- Spoorignen .

— 391 —

2de. Die over den Uzsok-pas naar Stacy SaAmbor.3de. Die over den pas van Volovec naar Strijj.4de. Die lands den Magijarenweg naar Kolom_ea en Stanislaw.Tegelijkertijd zette die linkervleugel zich in beweging tegen den.

Dukla-pas en de rechterflank wier p de Russen, die reeds in Zeven-burgen waren binnengedrongen, Hader de grens bij Kirlibaba terug. Ter-wij1 de eerstgenoemicle afdeeling slechts weinig vooruit k ilwam, — hetvorderde ongeveer een maand om de Rumen yan den voornaamistenlketenterug te dringen naar een, die slechts weinig ten Noorden daarvan lag —had de laatste groep, al dadelijk veel geluk. De Russen 13 ,4 Kirlibaba n.l.

HET OORLOGSTERREIN IN DE KARPATHEN.

werden verslagen .en mioesten miet verlies van eenige honderklen gevan-genen terugtrekken op Kimpolung en spoodig nog verder naar het reedsmeergenoerade riviertje de Suczawa. Daar slaagden zee er in stand tehouden en alle veridere aanvallen der Oostenriikers waren nutteloos.

Evenwel de hoofldmacht bp de 4 verraelde wegen had ook succes.Niet alleen werden de Russen over al uit Hongarije verdreven, dus uitde dalen van 'Jug, Latorcza en Nagy-Ag, maar tevens van alle pas-hoogten. Zee waren blijikbaar verrast door ,Cil e plotselinge aanvallenhunner vijanden en rajsten de noodige reserves om, spoedig en met

vrucht daaraan het hoofid te kunnen bieden. We moeten daarbij,

— 392 —

er even op wijzen, idat ideze gebeurtenissen vrijwel samenvallen met de

heftige gevechten aan de ,Bzura, en vow- wat de latere betreft metden Winterslag bij. de IlVtasurische Meeren, welke beide de Russen dwon-gen alle beschikbare troepen ,naar Warschau en de Narew-Bober-Nje

imen-linie te zenden.Zoo leonden de Oostenrijkers rnet hun Duitsche helpers, die onder-

trusschen tot drie a vier legercorps'en aangegroeid waxen, ooik aan ideNoordzikle van den hoofdketen hun opmarsch voortzetten ,naar eiod-

punten der wegen, die alien gelegen zijn op de ,spoorlijn van Czerno-

witch over Stanislau naar Krakiau. Daar deze weg ,evenwijaig Joolptmet het geheele gebergte en teivens op grooten_ afstand van Prefnaysl

blijft, was hij van onschatbare waarde voor het Russische leger. Ja,

verloren zij, hem, ,dan zou bet zeer ,waarschijnlijk zijn, dat Ze zich weer

geheel zouden moeten terugtrekken achter San en Dnjester en d-u_s,

Przeimysl prijSgeven.V,anidaar even haridnekkige tegenstand, die iveldra aan het oprukkende

Oostenrijksche leger .geboden werd. In het, Westen, ,waar de toe-

stand het gevaarlijk'st was, ;door de nabijheid van de belegerde ves-

ting. was cdat het, sterkst, oodat, de aanvallers elken rn_eter grondsi

duur moesten betalen en ten ,slotte slechts eenige K.M. vooruitkwamen,tot iongeveer halverwege , tusschen den hoofdketen en den daarmlee

wijdig loopeniden spoorweg.Ook op den weg Haar Strijj was hun winst niet bijzonder gro,ot, wat

o.a. kan blijken uit ;de onastandigheid, dat zoowel de nussische deOostenrijksche ioorlogsberichten steeds bleven ,spreken van gevechten

ten Noorden van Volovec.Geheel anders was het ;miser naar het Zuiden, op 4en ,vierde der

genoonaide wegen. Daar gelukte het den Oostenriikers al ,spoefolig het

Pla,atsje Delatijn te bereiken, het punt, waar den tot nu , toe! door hen

gevolgden weg zich splitst in twee takken, n.l. naar Stanislau. Len naar

Kolomea. In beide richtingen Lett en vervolgens hun opinalarschvoort.

In de eerste werid. Nadworna 400r hen veroverd, terwijil ze in de anclere

izich snel van Kolomea, ,irdat op (den linkeroever van de Pruth ligt,dezelffrie rivier als waaraan Czernowitz gelegen is, =Rester maalleten.

Deze laatste opmarsch ,drei.gfcle de Russen in de Boekowina, ;van hunland oaf te snijde,n :hen daarna, over de Roemeensche grens te :ja-

gen. Het gevolg was, dat hun tot nu toe met succes verdeldigde

stellingen aan do Suazawa, moesten prijsgeven on ,zich op .0zernowitz

terugtrekken. De achterhoede, waardo,or ize zich ,daarbij Moesten ,Eatenbeschermen itegen achtervolging, leed aanzienlijke verliezen.

Weldra was het hoekje land 'vlakr 'bij, de grens tuSschen Pruth enDnjester het eenige door de ,RuSsen lbezette deel van de Boekowina,cloth took dit Zouden ze welds verliezen. Terwiji - de Oostenrijkers van

Kolomea nit Sniatijn bestorna,den ,en ,naar de, Dnjester ,oprukften, ;ver

— 393 —

schenen tevens 001' Czernowitch, dat daar op den rechteroever vanPrutli ligt, reeds te voren door die Russen .ontruinad was. Ann

Mien ovierkant had hull achterhoede zich evenwell op een heuvelrug ver-schanst, om die stake tie bombardeeren, zoodra de Oostenrijklsche troe-pen haar binnengetroikiken waren. De laatsten bemerkten dit en blevendaarom er buiten, doch trokken over de rivier, met het doel de Rus-sen idoor ieen omtrekkende beweging tot den aftocht tie dwingen. Ditgehikite en zoodoende was den 17den Februari Ozernowitch weer bevrijid.

Deze gebeurtenissen in de Boekowina waren, zooals reeds aange-

druid is, minder van militaire dain van politiekie beteekenis. Roemenie,

Jeugdige Russische krijgsgevangene.

dat wa,arschijnlij,k op het punt Iliad gestaan zich aan zijde van Rus-land te scharen, bleef neutraal en ide pers, die tie voren voortdurend

geschreven had over de noodzakelijkheid, dat Zevenbergen geannexeerdmoest worden, begon nu tie wijizen op die Russische provincie Bessara-

bie, die evengoed als het genoemide Oostenrijiksche gebied een Roemeen-

sche bevoliking heeft.In het gebied ten Zuiden van idle lijn Stanisla,u, Tuchla

wend ondertusschen door groote troepcnmachten gestredien. Beide par-

tijen versterkten zich bier voortdurend, zonder dat er een beslissendeo\ ermacht kon rerkregen woriden. Daaiidoor begon hirer tegen het erode

25

— 394 —

van Februari stitstand !kionaein, d. w. z. waren die verplaatsingen vanhet front, hiettegen,staandie de voortdurendie gevechten, zoo, gering, datze op tome gewone kaarten niet, na, tie zoekien. zijn.

In 1Viaart ging,en ldie gevechten aanvakelijk in hoofdiziaak op de-zelfide wijze, door als in de vo ,orafgaaniclie Maand. Nog steeds pro-beeriden do Oostenrijikers in, de richting van Przionaysi en den aan deKai-pa-then eve,nwijidlig loope:nden spo,orweg ,op tie rukken, !dioch werdensteeds teruggesiagen. Beide partijen z,ondien. daarover ,overwin.ningsb ,e-richten w,ereld in en vermeldden tiolken,s het ,g,evang,enn,emen van ette-lijikie honderden., soinals van eienige duizionde ,n vijaniden. Of ideze tijidin,g,enwaarheiid behelizen, is niet te Saari, icloch zoo jai, tda,n oefiende, hetg,e,ein invloed van beteekenis uit, want ,geidurende do Orie ieerste welkienoniderging hiet front geen noemens waarlictige -veranderingen.

Aileen ten 'We,ste,n van Idle ITS zo(k-pas begonnen zich ,enkelle ken-teie(tienien te Y,ertoonen, die op een naogolijike wijZiging in icife,n. tioestand

Wietzen. Die R,ussen, te voren steeds geisprolklein hadden van Oosten-rijkis,che aanviallten, begonnen thans ook, en in ,stieeldis toenelmende matie,eigen offensief te vermelldien, :terwijil die Oostenrijklers hoog gingers op-geven van (die clapperheid en het ui tho-u,ding,svermogien hunner soldaten.Doze Loch zouiden, nietitegenstaande Oat ze reeds ,w,eikien lang onafgebro-ten gie,streiden ,h,adiden, de telkens yen tielke,ns ,weier met frissche strijd-krachten o,nidiern.ioimen iaanvaillein he bben afgeslagen.

De toeidracht is duidelijki. Het gevaar voor Duitschen op-marsch mar Klie, Nariew-Bober-Njemen-linie was geiwelken, terwijl ook depo,ging 4er ,Oostenripiers .o,na PrzOnaysl te ,ontzieltiten toit, ,staan gebrachtwas. Die Russen Idius de be schikking over idle reiserves, die vtroie-ger daar geweest 'waren en )konidien die !gebruiken voor eentiogen_offe,nsief, waarbij ze wiaars,chij nlijk oo,k reeds rekening ,hielden metIdea spoedig te, verwachten vall der reieidis ,geno,onalde vesting, iwaardo,or

beilegering,stroepen voor andere ldoeileinden vrij ziouden ik,omen.

Doze aanvallen idieden ze in het Westielijk gelicle;elte der Karpathien,Idu,s daar waar hun het, dichtst bid den ho,ofdikieten van -dast

giebergte gebleven ,w,aren. Daar to,dh ko,ndien zie . ,sp,o,ediger dan elders de

Hongaarsche vlaktie, bereiken, ,waa,rido,or de Oostienrijklers, die MeerOostwaaits 't gebergte , orvergetrokken waren, geldiwo,ngen zio,ud.en worden,den tierugto,cht to aa,n_vaiarden. Boveoclien stond het vo,orjaar voor de

deur, dat door geweldige re,gens en het ontdo,oie ,n der dikk,egen de bergweigen g,ehe,e1 onbegaanbaar maiken zou en idle , kleine beck-jeis doen zwellen tot bre,e,d,e, snel sitroomendie rivieren. ,Voordati dit ge-bieuride niooste,n ele R,u,s,sen vasten voet aan ,overzijde, iverlki,egen heb-ben, wilfdien niet voor geruimen tijid tot stilstand gedoeimid zijn.

De resultaten waren niet, zoo heel schititerenpd. ,werd,en e,enige

duizen:den der 0o,stenrijikers ge,vang,en ,gre,nomen, doch sleehtis enkiele,

kilometers terrein -werldien gewonnen en aneen die Du ikla-pas kon g,e,h,e,a1

4,4,44440,4",.

— 395 —

bezet worden. a,ndere passen evenwel bleef het Oostenrijksche le-

ger barldnekkig vordedigen, evelials de nevenketens ten Zuiden vain den

eerstgenoemden.Zoo naderdie de dag van de overgave van Przemysl en het vrijko-

men van 4c7;e troepen die aan het beleg idieelgenomen hadden, kon een

groote verandering brengen in den verlderen strijd, die we daarom in,een later hoofdstUk' zullen behandelen,

D. Het beleg en de va,1 van Prizemysl.

Zooals we gezien hebben was dem) belangrijke Galicische vestingaan de San, die drie spoorwegen naar de Karpaithen beheerscht, Bindshet einide van November 1914 'voor de twee:de maal door de Russen om-

Een groot leger verschanste zieh in even wijiden boog er om heen,

Kijkje op Przemysl.

zonlder echter tot groote annvallen over te gaan. Het plan van den Russi-schen Generalen Staf was n.l. Al esti ng niet door stormaanvallen tonemen, maar door uithongering tot overgave to dwingen. De beweeg-redienen daartoe waren in de eerste plaats Idle groote verliezen, die tij-

Cdiens het eerslt e beleg door die vruchtelooze bestorming geeischt, waren,

maar bovendien oak de toestand binnen die vesting zelve.De voorradien toch, der er saanvankelijk opgestapelid waren, hadden

tijidiens die ieerste belegering even geweldige vermindering ondergaan enwaren niet aangevuld gedurende de enkele weken van het ontziet. In-tegenideel, terwijl door de onbegaanbaarheild der wegen slechts kleinetransporter' ,er heen gevoerki hadden kunnen woriden, was het ointzeti

-leger zelf geldeelteliik aangewezen g eweest op het provianidi -der ves-

ting. Het was Idris te voorzien, dat binnen afzienbaren tijd gebrek zou°wan heerschen.

De commandant van de vestingPrzemy,sl veldmaarschalk Von

Kusmanek.

— 396 —

Dat dit door de Oostenrijkers (en Duitschers voorzien blijikttilt de wanhopige pogingen, die door hen aangeweng werden om doorde Karpathen hem de stad tie ontzetten. Daaridieze tevergeefsch waren,naderde lint oogienblik der overgave met rassche ,schre(dlen. Die beilege-raars bemerikrben in het begin van Maart reeds een verslapping derveridediging en ze gingen daarorn over het geheele front tot aanval-len over, welke lei yen tot owl vernauwing idler omsingeling. Ver-schillen)die heuvels en dorpen werden door de Russen Janet, die daar-aoor in , staat waren die forten en het daarachter liggende terreinonder vuur te nemen.

Nog ieens word even groote poging ondernomen om het dreigendenoodlot of te wenden. Terwijl deOostenrijksche aianvallen in het ge-

bergte met gr oo t ere heftighei;d,voort-gnzet werden, s 1 oot de com m and:1WIdler vesting, Generaal Kusmaneik, totieen uitval, om zilch met zijn leger eenIdoortocht tie banen. Hij richtte zichdaarom den 18dien IVIaart met eenproclainatie tot zijn troepon:

„Solidaten. Sedert vele maandenreeds hebben wij, zonen van bijna,alle Nationaliteiten van ons dier-baar vaderland, ,ons tegen den over-maclitigen vijand verdediga. MeltGods pulp en dank zij ,onze. -dapper-heia, hebben wij de vesting 'kunnenbehoudea, trots de vele aanvallen desvijands, die koude en de ontberingen.

We hebben ons erkentelijkheid vandlen opperbevelhebber, de dankbaax-

heild des lands en de iachting van den

vijand verworven. Diaar ginds, in ons dierbaar vaderland, kloppen dui-zenden harten voor ions en wachten duizenden op nieuws van ons.

Helden., ilk doe, mijn laatste be roep op u. De eer van rores leger en,bet land eischt het. Et zal u aanvoeren 0111 met het zwaaildi ;den ijzerenring van vijaniden te verbre!ken en Tian verider te marcheeren en alle

krachten in te spiannen, tot, wij ons weer gevoegid hebben bij hethootlileger, dat, in een hevigen strija gsewikkeld, zich niet ver van onsbevinat. Wij staan am, den vooraviond van leen zWaren,strijd, want de vijandzal `zijn proof niet willen losraten, twaarop hij reeds zoo lung geloerd beef t.

Verdiedigers van Pozeiraysl, gij weet, dat gij slechits van 66n gedachteidoorrdongen m_oet Voorwaarts, steelds voorwaarts. Allies wait u inden weg staait, moet verpletterd woriden.

— 397 —

SoMaten. Wij hebben onze laiatste proviand verdeold. De eer vanons land •en het ieergevoel van elk uwer verbieidit ons, dat wij na dezemare raaar tevens roemvolle w;ors te lling bezwijken. Wij moeten onseven weg banen en wij zullen het ook idoen."

Zoo geschiedde het, dat den 19Iden Maart eon Inacht van 20.000

man, na te voren ,een ruimer rant soen ontvangen te hebben en voor-zien van leeftocht voor 5 idagen, tot men uitval °verging. Terwijl. deartillerie even geweldlig vuur op de Russische stellingen opende, mar-cheeride het leger in Oostelijke richting, waar men er op rekende, datde bologeraars het zwakst waren. Doch na, enkele uren, vechten wer-

klen de verzwakte troepen onder hevige verliezen teruggeslagen. Onge-

Oostenrijksche officieren in 't belegerde Przemysl.

veer 4000 man ervain werden door de Russen !krijgsgevangen gemaakt.

Do overwinnaars benutten tevens Idoze gelegenheid oat overal dichter

bij de vesting tie komen, zonder dat het uitgeputte garnizoen hun veel

moeilijfkheden in den weg legde.Het lot der verdedigers was beslist. Duizenden lagen reeds in de

verschillenide jlospitalen, gewond maax meestal zielk. De laatste 'evens-middelen werden opgeteerd, de laatste paaliden geslacht. Generaal Kus-manek begon toebereiidselen te mak en tot die overga,ve. De enkele vile-

geniers, die nog bij hem waren. 4kregen order op te stijgen en de be-

langrijikste idocumenten mede te nemen. Zip waren met hun begeleidert

de eenigen, die zoodoende aan de gevangensch,ap ontsnapten.

— 398 —

Da,arna begon hij de vestingwerken tie vernielen, de kanonnen mee-renldeeis onbruikibaar te maken. De ammunitie werd in de rivier ge--worpen, terwiji de bruggen opgebla Len werlden. Daarna zond hij zijnparlementair naar -den Russischen bevelhebber, generaal Seliwanof.Wellidra was nu het verdrag der overgave geteekenid en in den vroe-

gen morgen van den 22sten Maart trokken enkele automobielen met;Russische officieren naar de stad, om het bestu.ur over tie (nemen. Spoe-dig volgden enkele bataillons soldaten om die wachten te betrekken,

de gievangenen en den buit tee bewaken.

Verschrikkelijk was kLe toestand . Ongeveer 120.000 officieren enmanschappen, waaronider een groot aantall voor schanswerk gebruiktelanidistormafdeelingen bleiken zich in de vesting te bevinden. Levens-middellen ontbraken geheel, zoodat zoowel oniclJer het garnizoen als on-Ider de pl.m. 20.000 achtergebleven inwoners groote eillende heerschte.Duizenden waren zielk: door de ontberingfen en 'do ziekiten, die daarva,nhet gevolg geweest waren.

De eerste, :taak, van den Russischen Generalen Stal wasidus in dien nood

te voorzien door het aanvoeren Van levensmikidelen, waarmedeeen begin gemaakt werd, terwijI ide krijgsgevangenon zoo spoe-

mogelijik in afdeelingen van en kiele duizendtalIen verdeeld en ge-ledidelijk aan naar Rusland get r ansporteerld werden. Dit transporticleuurde natuurlijk vrij lang, daar icle spoorwegen in de ieerste pilaatsvrij blijven moesten voor de behoeften van het RuSsische Ieiger.

Een gewalidige vreugde verwerkte het nie ruws inide Staten der bond-genooten van Rusiland en vooral in dal; land zelve. Eerst, -door do ver-overing der San-vesting was G-alicië Russisch bezit gleworden en zoude mogolijkbeid bestaean, Bait bij den vreide dit land geannexeerd werd.

Bij Ruslanid'8: bondgenooten .werld bovendien ,gerekiend op een bestirs-se en invloe;d der vrijkomende belegeringstroepen op den oorlog ophet Oositiellijlk: front.

HOOFDSTUK XVIII.

De nitislukte Aanval op de Dardanellen.

Reeds in ,een vorig hoofdstuk is gewiezien op ide waarschijinlijikheid,van ieen poging der Fransche en Engelsche zeemachten om deze zee-

straat tie forceeren en een -van de redenen daartoei opgegeven. Diat wasecliter theft), het eenige, waaram. , (fit van belang was. Fen groote aan-val op de kiern van het Turksche Rijk torch zou in.vioe ld motetenoefenen op Idle houding van enkele neutrale staiten. Italie, Griekenlanli

Bulgarije hadden belangen hetzij in het Europeesche ge4cleelte van.Turikije ails op Ide Westkust van Klein-Azie eri I(-)11e (laarvoor liggende eilan-den. Als zij nu van deze prachtige gelegenheild , ;g:ebruik maakten enmeewerkften tot ide verovering, dan Louden zie groove kans krijgen hunwenschen te, Lien. Van de zijde der bondgenooten werd danook alles aan die Staten voorgespiegtelid V00.1: yen tijdens den aanval.

Op het bijgevoegicle, kaartije zie t men, idat de Zwartie Zee met deMidelellandsche verbonden is door :een lange rij van zeestraten, tie we-ten, van Oast naar West : de Bosporus, waaraan Const'antinopel gele-gen is, htet, breeldiere befkken van de Zee van Marmora,, •en ,ein(delijk delange en ,sinalle straat der Dardanellen of Hellespont. Deze laatsteis als het ware, een met zeiewater gevulde kloof tusischen de rotisach-tige kusten van Klein-Azie en het schier-eiland Bij een

lengte van ongeveer 60 K.M. heeft straat .een gemiddelde breed,tevan 4 a 5 K.M., terwijil die Lelfs op een punt niet meer Idan 1900me tiers -beldraagt.

Men begrijpt Ides, dat een poging om tegen den wil der Turken metschepen naar Constantinopel op te stoomen, een uiterslt, gevaarliike on-

dierneming is. Op alle punten van iden weg zou zulk een schip vanbeiae zijdien wider geschutvuur genomen Ikunnten worden. Het ge-volgwas, Idiait de meening ontstaan is,;drat de Dardanellen, wits goed ver-sterkt en van mo'dierne kanonnen en goer& bediening voorzien, onneem.-baar zijn. Daarbij .komt nog, idat aan ;de Europeesche zijde zich hetschier-eilan4 Gallipoli bevindt, dart ken. Oosten van de Zeestraat doorde slechts ,enikiele K.M. breede landengte van Boulair met het ove-

— 400 —

rige Europa verbonidien is. Oo deze lanIdengte is ,enorm versterla endaarop stuitten bijv. in 1912 de aanvallen der Bulgaren af.

Slechts door e'en groove vloot met een stork' lanfaleger zou er kansop men succes beistaan. De vloot zou dian eerst die verdecligingswer-ken moeton tot zwijgen brengen, terwijl het leiger ze idan verdernielen moest en die beide °levers bezetten ,oim tie verhinicleren, dot de ver-idedigers weer nieuwe kianonnen in stealing zouidien brengen.

Die vestingWerikOn, icVe de straat der Dardanellien verdedigen,hes-tam nit ickie groepen, terwija eke groep weer forten aan weers-zijidien van het water bevat. In de eerste plaats aian den Westeliikien

OVERZICHTKAARTJE VAN DEN STRIJD BIJ DE DARDENELLEN.

ingang, dins darter waar ieven van de Mididellandsche Zee komende vijandzijn aanval zou moeten beginnen, liggen eon viertal forten met verschil-lenide batterijen, n.l. die van Kaap Holies en Seididil-Bar op den Euro-peeschen, Orkhanieh en. Kum Kales,si op tdien Aziatischen oiever.

Ten tweiefcle, 20 K.M. meer naar het Oosten, daar waar do s,traathet srnalst is bij Tsjanak Kalessi, liggen behalve ieen paar °tilde for-ten, verschillionde zeer moderne vestingweraden, izooals de, forten Ha-

Medjidie e.a. Ten slotte korcien aan het Oostel niteinide bijGallipoli de laatiste versperringen eyeneens uit vrij moidierne forten be-s taan.ide.

— 401 —

Behalve de reeds genoiemde X." )e rid e ings e rive n kunnen natuurlijk

overal op de Bust veld- en vestingkanonnen verldiekt opgesteld wordenom den niets verm,oedenden vijand te bestokien. Ze ilfs kunnen hier en

aan den oeyer torpedo-lanceerbuizien aangebracht zijn om voorbij-gaa,nde schepen te torpe;deeren, terwijI ten ,slotte het geheele vaar-water door mijnen onveing gemaakt kan worldie,n, waarbij de sterke

stroom het mogeliik :maakt &ijvonicite mijnen te, gebruiken, die lang-zaam van het Oosten naar het Westen idrijven en dus een bij deningang y,ertoevenIclie vijandelijke vloot ;in gevaar brengen.

Reeds edert yerscheidene maanden beyond zich een Engelsch-Fransch eskaider in de nabijheid van den ingang der Dardanellen,waarbij .gebruik gemaa,kt, weridi van ,enkele kleine aa,n Griekenla,nd toe-behoorenide eilandjes. Dot dit oogluikend werd toegelaten, bewijst, datdein, Staat op de hand der Geallieerden is. Omstreeks half Februariwerki genoemde scheepsmacht nog aanzieniiik versterkt en bestoniclitoen,

behalve uit een groot .aantal !kruisers, torpeidojagers, onderzeebootenen transportsichepen, vermoeidelijk tilt- 11 Engelsche en 4 Franscheslagschepen.

De Engels,che schepen waren icie zeer oude bodems Prins George,Vengeance, Ocean, Albion, Canopus ien Irresistible, alien reeds Boor1900 gebouwid, met een tonnenmaat tusschien 13000 en 15000 ton, v ,er-KIer de Cornwall van 1901, groot 14000 ton, die Triumph en de Swifts-ure van 1903, elk. groot 11.800, de Agamemnon van 1906, groot 16.500

en ice Queen Elisabeth van 1913, groot 27.500 ton. De zieven eerstge-noemde .schep.en voerden alle bewapening 4 stukken van 30 c.M.,12 van 15 c.31. Jen verschillende kleinere. Die, Triumph en Swiftsure be-zaten 4 kanonnen van 25 en 14 van 19 c.M. .ads hooMbewapening,

Agamemnon weer 4 v,an 30 en 10 van 23 c.M., terwijl de laatatoSuperidreadn.ought niet minder den 8 ,s itukken van 38 en 14 van 15 c.M.voeride. Totaad dus, om alleen de voornaanaste kanonnen mede tie re-

: stukken van 38 c.M., 32 van 30 c.M., 8 van 25 c.M., 10 man23 0.111., 28 van 19 c.M. en 98 van 15 c.M.• De Fransche, slagsch,epen, waren idie Suffren, de Charlemagne en deGaulois, Oie bij een inhoud van pima. 12.000 ton, van voor 1900Idateerden en de Bouvet groot 12.200 ton van 1906. Samen voerklien zij14 .stulklicen van 30 c.M., 2 van 27 1/2 c.M., 10 van 16 c.14I., 28 van 14c.M. ten 32 van 10 c.M.

To zamen vornadien ze dus een geweldige scheepsmacht, die e'enaantal drijvenide vestingen. met een ,zieer groove massa zwaar geschutgieleken. Een reusachtige hoeveelheiki staal konden ze in den worm vangranaten van groote.n afstanid op de forten. der -verdedigers werpen,die op verre na niet, zoo twirl* en zoo zwaar bewapend waren.

Bovendien beschikten de aanvallers over een groot aantal water-vliegtuigen, die van yen moederschip, die „Ark) Royal', z-ouden afge-

n0

rnc-1-.

P

e-+-

00

1'0CD

— 403 —

zoniden worden om verkenningen te idoen en het bembardement tie leiden.Den 191dIen Februari begon "de ieerstie aanvial. Op bevel van den, op-

perbevelhebber, den Engelschen Vice-Ncianiraal Sac!Wine. Carden, werdicloor alle schepen ieen langzaani bombartclement geopend op de vierforten aan den ing,ang der zieestraat, IdxE door den igrootien afstand ditvuur niet geon!c1)en beantwoorden. Na eenige uren naderden ide Vengaince,Cornwall, Triumph, Suffren en G-aulois veel dichter bij, om den strijduit hun talrijke lichtere stukken voort te izetten. Dit duurde tot hetinvallen idler duisternis, tom nog islechtis een fort, op !den Aziatischenoever, in staat was tie antwoorlden.

Den volgenden 'dag weird de aanvad. hernieuwidi, .dock m:oest afge--broken worden alvorens .even definitief resurtaat ver110.-egen was, tenge-volge van jam hevigen storm, die het 'zuiver richten onmogelijkmaakte.

Eerst Donderdag den 25stien Februari was de wind minder en dezee kalmer ,,zoodat mien .opnieuw tot den aanval ikon overgaan. HetiWeek, !dat de Turkel" hun forten weer in staat van tegen.weer gebrachthadden. Even hunner granaten raak tie bijv. Idle Agamemnon, die: Lich oppl.m. 8 K.M. afstanid; bevonA, evenwel Zonder veel schade Haan tie rich-ten. Nadalt de forten iernstig besc hadigd. waren, vooral 'dat bij KaapElegies, naderden ieerst de Vengeance en Cornwall om die op den Europee-schen oever ,geheiel te vernielen, rwiji Idaarna de Suffren en, de Char-lemagne idatizielfde deden met die aan idle overzijde.

Reeds om kwart over ‘vijf in den mildidag .was dit zoovier gevoridercl,idat de vloot Iron teruigitrekken uit het door imijnen, die uit de Zee-straat kWaimiein aandrijvien, gevaarlijaee gebield, terwiji alleen een , ,drie-tal het vernielingswerfk; voltooiden, ien een aantaa torpeldojagers en mij-nenvegers het vaarwater tot in d.fe straat zuiverden..

Daarfcloor lkondien iden volgendet. dag die Albion en de , Ve;ngeancede zeeengte 6 K.M. ver opstoomen en die tdaar opgestelde batterijenonider vuur nemen. Het 'werd nu vo or de verdedigers van den ingang()lib ouldbaar en zee, mioesten zich terugtreieken, waarop de "landingtroe-pen der schepen zich naar de forten begavien en z'e geheelDo Turgesche troepen, zich hier en daar verdiedigden, ,werden .te-ruggeldeven, doch van een bezietting was geen .spraffee. Daar-toe waren die landingstroepen niet genoe,g. De aviateurs moes-ten aus blijven uitkijkein naar vijandelijkie afdeelingen, die zoudentrachtien nieuw geschut in stelling tie brengen.

De volgenide twee dagen ze4 ,en de mijnenvissichers en torpedojagershun :gievaargiik werkje voort en wisseilden de groote schepen ienkele ka-nonschoten met 'de Turkel', die hier eu dam- ikla,n.onnen in stoning \hadidengebracht. Dit week moiest voorafgaan aian klien aanval op de hoofdver-(dedkigingswerken bij de smalste plaats der Darclanellen, de engte vanTs janak.

— 404 —

Daarvoor ,echter moesten grootere slagschepen ook nog ver-schillende Turksche batterijen tot zwijgen brengen, waarmede den lstenMaart idoor de Albion, de Ocean en, Ide Trimuph ,een begin gemaakt werd,terwijl tegelijkertijid andere bodems Idle landiengte van Boulair ondervuur namen, om het aanvoeren .vian nieuw geschut en ammunitie mardie verdeidigingswerken to belemmeren.

aan kwanaen zoo de aanvallers verder in de Zeestraat.

Vogelvlucht van de Dardanellen.

Reeds in den nacht tusschen den 1sten en den 2den Maart bereikiten

mijnenve,gers een punt op silechts twee K.M. van Kamp Kephen gele-gen ,en lkioniclen ze dus tot daar het, vaarwater zuiveren, zoodat de an-dere schepen k'onden volgen. Daarbij werdien natuurilijik verschil lend&verliezen geleiclen, aangezien de kleine schepein vrijwiel machteloos wa-

ren tegen het Turksche geschut.Den Gen Maart begon vervolgens de °erste aanvail op de eagte

— 405 —

van Tsjanak, waarbij van twee kan ten geschoten werd. De eerie groepn.l. beyond zich in, ae straat eu bombardeerde de batterijen en fortentusschen Kaap Kephen en Tsjanak s, terwijl Ole anclere, wiaaronder deQueen Elisabeth aan idle Noordzijde van het schier-eiland Gallipoli ge-legen, daaxover heen forten bij Tsjanak beschoot. De richting waaringevuurd moest worden werd aangeigeven door vliegtuig :en, die voorrend over land ,en, zee vlogen en waarvan ,even tweetal verloren ging.

Ook de volgenicle dagen. werd ideze kanonnakie nu eens heviger, clanweer minder heftig, voortgez:et. Sons moest gestaaktden door het ongun,stige weer, door de noodzakselijkheid om muditie-en kolenvoorraadf aan te vullen, of wel doordat de zWares ,scheeps'ka-nonnen vervangen moesten worden. Doze toch ziin reeds n4, een betret-c4-kielijk :goring aantal schoten zoo gteisieten., dat het sehieten niet meerizuiver is.

Toch scheen het opperbevel Oen thidruk gekregen te hebben, dat deergstse tegenstand overwonnen was, want den 18den Maart werd hetbevel gegeven tot even algemeenen aanval, waaraan 'een Mental •..terslagsehepen deelnam, terwij1 de aniclere de landengte van Boulaironider handen namen en eveneens an ere belangrijke punten op hetsaiereiland beschoten.

Tot in den middag iduurde, waarbij ook Turken nie't on-betuigd liseten en geho,lpen door die tadrijkle Duitsche officieren, ver-schilIenicie vijandeliike schepen wisten te treffen. Een daarvan, deFransche werld zelfs z(56 ernistig getroffen, dat het schip de ge-vechtslinie moest verlaten en ge4nrenide leen.ige weken onbruiskibnar zijn

'zou. Waarschijnlijk hadden 0/0k anidere schepen ,schade opgeloopen, al-

thans, het officieele Engelsche verldag vertelt, ;cht het es ikader 's mid-dap terugtrok en door even paar serve-schepen vervangen wend.

Deze terugtocht word merkwaardigerwijze zeer noodlottig. Reeids isdat de. Turken loss'e mijnen met den stroom of door de Straat

naar het Westen listen 'cfrijven en het schijnt, tdat zee dit op grooteschaal in den morgen van clezen slag geiclaan hadden. Bij het naar bui-ten varen stootte het Fransche slagschip Bouvet, ongeveer haiver-

wege tusschen Kaap Kephen en den ingang op ,een van die mijnen,deze ontplofte en -veroorzaakte tev ens een geweldige ontploffing bin-nen in het schip, dat in drie minuten zoo goe'id als met man en .muisin de diepte, verdween.

Ben paar uur later, om 5 uur, sgeschiedde hetzelfde met de Irre-sistible en om 6 uur met de Ocean, met ;dit verschil esvenwel, dat hierbijgeenb \ntploffing van de eigen 'animunitie plaats greep, zioodat het zin-ken niet zoo spiel ging en idus de opvareniden grootendesels gered ksondenworiden.

Een szwaar verliess voor de beide vlotsen, al waren het (clan ook Dudeschepen, temeer Idaar er geen voordeelen tegenover stonden. De Turk-

— 406 —

schie forten n.l. bleven nog steeds hiet vuren onverzwakt beantwooriden,terwijl in plaaitis van de vornieldte kanonnen op allerlei punten nieuwgeschut opigestelid werd.

En dat het, zoowel door Engelanid ,ails door Franikrijk igevoield weirdblijkt uit, omistandigheid, :dart wel 'een drietal ,schepende Fransche Henri IV en de Engel sche Queen en Implacable, gezondenweriden om de verloren geganie to vervangen, maar dat van den 18den1Viaart af aan aanya,1 verslaptie, om weldra 'ZOO, goeld ials gehee I ,optr,), houden. Do eerste poging oin die Dardanellen to forceeren was dusgeheel mislukt.

Als de reden van die mislukking fkan. in hoofidziaak aangienomonworden het feit, dat de vloot niet igieholpien weird door een talrijik lan-

dingsleger. Wel sichijnt er een legertje geweest :to 'zijn wader bevel vanden Franschen generaal d' Aumade, terwiji tevens nog meerdere troepenin Egypte gereed gehouden werden tot versterking idaarvan, ralaar dezemacht was tie goring om klans op ,succes ,gebruiikt tei kunnen. wor-

den. We m.oeiten .ons daarbij herinneren, dat de Turken ,stellig eon machtvan ongeiveer 250.000 man in het gebiod van Dardainellen en Borspo-rus haddien, dus veel te veel o'm met ieenige duizenden tie kitinnen over-winnen.

Waarom izijn de Geallieerden dan toch !tot den iaainval, waarvan zewisten, fdat hij bijna 'ziejkier mislukklen moest, overgegaan? Het ant-woorld : is gemakkelijk te geven : Sze rieikeniclen op hulp van an:dere zijde.

In die ieerste plaaks hoopten zee op leen revolutie in Turk,ije, waartoehun agenten vijanden van de bovengenoemide partij der Jong-Turkentrachtten op tee hitsen. Dit echter mislukito, vermoeidelijk doordat hetyolk wegens den Oorlog heftig vijandig jagens Frankrijk, En-gelanid. yen Rusland gozind was.

In die tweeide plants werd er op {gerekenicli, dat de aan yal op de

Dardanellen een gieweIdige bieWoging teingevolge 'ziou hebben in Grie-kenland, Bulgarije ,en Italie. Deze Idrie staten vlaste;n alle op een deelvan het Turkische Griekenlanldi hunkort naar het beziti van ',OleGriiefkoiche .ellanden en even &el van Ide door 'Griekein bewoonde West-krast van Azie. ,Bulgairijo, Oat wel meer Duitsch-getzind was, idan op dehand der Geallieeriden, hoopti nog steeds vurig op eon be:Letting vanAdrianopel ien zoo ,rniogelijik1 ook van :Constiantinopel. Italie ten islottewenscht 'e'en deel van Klein-Azie, om Idaairheien tie ikunnen richten denstroom van landverhuiziers, die tot nu toe jaar in, jaar uit niaar Nooria-en Zuid-Amierika vertrekt.

Dit laatste land, de vroiegere bonidgenoot van Gostenrijk en Duitsch-land, loch sinds het uitibreklen van den oorlog neutraal, weed geachtootk nog andlere redenen to hebben .zich bij de Geallieericlen aan tie slui-ten. Het volk toch, volorzoo lver het niet .principieel tegen elkon oorlogwas, ,eischtie zulkis om del door Iitailianien bewoonidie deelen van Oosten-

— 407 —

rijk tie kunnen bevrijiden en zou door de mogelijtkheid van een vernieti-

ging van Turikije nog nicer tot ideelname gedreven worden, om een deel

van den bait tie krijgen.Evenwel het bleef zijn neutraliteit bewaren. Mogelijk waren de aan-

biedingen der Geallieerden niet volidoende, of word gevreesd voor 'e'enoproer der talrijkie socialisten, of was het land niet gereed voor eenoorlog. Vermosedelijk zal ook wel eenigen invloed uitgeoefend zijn doorde, onderhandelingen, die de nieuwe Duitsche gezant in Rome, vorst, von

Billow, daar met de repel-lag aan;knoopte iover de eischen van Italieten opzichte van Oostenrijk. Dit was bus ieen TeeHike streep door derekenin,g van Frankrijk en Engelankt

De haven van Smyrna.

Bulgarije, dat zich stoeds Duitschgezind betoond had, werd GAbewerkt. Echter Bier stuitten de diplomaten op onwilligheiid tot ver-andering der tot nu toe aangenomen houding. De staat ging nog steeasgebuld ,ontler de, gevolgen van de twee Balkan-oorlogen en wroktetegen 'Griekenland en Servie, die het van eien deel der in de eerste

daarvan gemaakt veroveringen beroofd hadden. Van een aanval opServie had het afgezien door de bekkeiging van Griekenland, dat hetin idat geval niet neutraal blijven zou. Thans vreeskie het bovendien,dat Rusland zelf Constantinopel zou willen hebben, waardoor voor goedde, mogelijklaeid zou verdwijnen, dat dew grootste stud van Zuid-Oost-

Europa Bulgaarsch bezit woriden zou.

— 408 —

Vermoedelijik dreigd.e het zelfs G-riekenland te zullen aanvallen. alsdit land partij voor de Gealliteerd en kbos, (of, ten mintste eischte hetIcTan als loon voor zijn neutraliteit het district Cova,11a. Van deze Zijedwas iclus niets te hopen.

Blijft over Griekenlanici. Het vol;k ten de leider der regeering, Vene-zilos, waren zeler oorlogSzttchtig. T hams, meenklen zij, was het oogen-bliik gekomen ,onta alle nog tonider Turkisch gezag zuchtiende stamge-nooten te bevrijiden. Aileen de drei pride houding van Bulgarije en waar-

schijnlijk ook de wil van koning Consta,n.tijn, een zwager van tkieizerhadden het tot tdusver in toom ,gehoudien.

De strijd voor deg Dardanellen-forten evenwel maailae, :dat een be-

genomen moest wordien. Vtenezilos onderhandelde met die Gead-

liteerclien en met Bulgarije. Het re sultaat daarvan was teen :loorloopig

verdrag, waarbij aan laattstigenoernd land het begeerde plaited tafgestatan

werd., doch Griekenlaaad in ruil daarvoor ,en voor een hulptroe-

pen voor den aatnval op Turkije de belofte tkreeg, dat het bij den vrede

'eilanden en tcleelen van Klein-Azie zou ,ontvangen.

Toen hij iechter daarmede bij den koning kwam, verzette deze zich.

Een Kroonraad ,werd beilegd en deZe nam, lange beraadslagingen,

het besluit voorwaarden niet aan te nemten en ;die neutraliteit te be-waren. Dit had e'en ininistercrisis tengevolge, want Venezilos kon .nat-tuurlijk niet ,aanblij,ven. Meft groote moteite daarop door zijn te-genstanidier Goenaris teen nieuw ministerie samengesteld. -Datar evenwel

het parlement 140 aanhangers van Venezilos telde tegen. slechts 40van ander° piartijen, moest dit ontbonden worden en een nieuw ver-kozen. In afwatchting daarvan zouid.en geen zittingen plaats vinden,

zooidat de regetering dat opzicht geen moeilijkhelden te duchten had.

Zoo was ook idielzte hoop der Geallieerldien den bodem ingesliatgen en

idiaarmede de kans op slagen van den aanval op de Dardanellen geheel

verfkeken. Vermoeldielijk tevenwel gal het daarbij niet -blijven. De onder-

handelingen bleven doorgaan en algemeene verwachting is, idat ten.-

slotte zioowel Italie als Griekenland toch nog wel hun neutraliteit

len prijsgeven..Intusschen ievenwel woes alles er op, dat teen tweede poging iom de

Zeestraat te forceeren voorbereid wend, doch plan natet behulp van

teen talriik lager, dpt zoowel in Zuid-Frankrijk als in Egypte vQrzatmeldwerld, terw7j1 berichten uit R island er op duidden, dat jtcliezte staateen soortgetliiiklen aanval tegen den Bosporus op het oog had.

HOOFDST UK XIX.

De Strijd op het Westelijk Oorlogstooneel tot deinmenging van Italia.

Toen in November van het vorige jaar aan weersziji4en het ge-vechtsfront was uitgebreid van de Noordzeie tot aan de Zwitserschegrens, heette het, dab die vesting-oorlog wiel zou . icluren . tot aan het: vol-gende voorjaar, ails de weersgesteldheild en het beschikbaar komen vannieuwe troepen gelegenheild! zouden geven tot aanvallen op grooterschaal Ilan gedurende, de wintermaanden.

Meier khan vier maanden was het gevechtsfront vrijwel onveran-Iderd gebleven, }slechts lichte bevingen nen sidderingen waren hier, enidaar voorgekomen, ,doch spoedig daarna was alle bew :eging weer }opge-houden. Maart kwami in het land, doch het voorjaar grootendeelsop zich wachten. Van grootie krij:gs beldrijven dus geen. :sprake. Ja, zielfsin April, toen het lenteweer begon, Idle, oorlog in hetzelfde stadium.De verwachting ways idlus onjuist gebleken, hoewel het Mogielijk is, scl4t

aanvoer van nieuwe troepenmassa's toen nog niet biegopnen of althians

niet voltooid was, zoodat de groote aanvallen ieerst later zouden plaatsvinden.

Dat neemt ievenwel niet weg; dat in dezie twee maanden 'de sl id-deringen talrijker en heviger werden, op sommige plaatisen zelfs zoohevig, dat het scheen, alsof het front breken zou. 'Teams echter ver-saapte aanvaller in 'zijn poging of weird de verdediger versterkt,zocdat dan opnieuw ieen periode van stilstand intrad.

Gedurende ode eerste tien dagen van 1Viaart kwamen niets a,nicliersin idian berichten over geschutvuur bier, bajonetaanvallen daar, en te-genoffensief weer elders. We kunn en dus gerust aa,nnemen, dat geenenkele actie van beteekenis plaats vond, met geringe uitionderingen,slechts voor het voortgezeitite offensief der. Franschen. in 'gliampagne.bij Perthes, Souain en Le Mesnil, 'dat iechter -weldra door tegenaan-

vallen der met garde-regimenten versterkte Duitsche troepen tot staangebracht weld:. en een aanvail der Duitschers op 'dei stellingen der,Franschen op den reeds me ermail en gen o cm& n L or e tte -he uvel, bijAtrecht, idle daarbij gedeeilteIijk in hun handen. vied.

26

— 410 —

Van meer belang waren de gebeurtenissen op den tOden Maart.De Engelsche opperbevelhebber, Generaal French, had een geduchtemacht verzameld achter zijn front tusschen Bethune en Armentieres.Op idle hoogte vertoonden de Engelsche stellingen een bocht Haar hetWesten, die dus voor hen gevaarlijk was. Het zal diaarom in de be-doeling geleigen hebben door een geweldigen a,anval dien bong weg tewerken en zoo .mogeliik nog verder in de vijandelijke linie door te drin-gen, in da hoop, die te doorbreken, en zoo het geheele Duitsche legertot Eden aftocht te dwingen.

In den morgen- van den Wen Maart dan begun 'e'en allerhevigst

Aanval der Engelschen te Neuve-Chapelle.

bomballdement uit een grout aantal En.gelsche en Fransche kanonnenop de, Duitsche loopgraven en de huizen van het dorpie Neuve-Chapelle.Gedurende ,een half uur vielien de granaten neer als een 3ichtehagel, vernielenfd en 'doodend. Engeilsche solldaten vertelden later, (1,atzip zich gedurende het bombardement veilig buiten hun verschansingenkonden bewegen, daar van den -vijand hiemand zich buiten de bomvrijeschuilplaatsen ken begeven.

Onm:Iddellijk daarna werd het sein tot idf,n aaaval gegeven, dieterstorid :succes had, daar het grootste geldeelte der Duitsche stellingendaarbij genornen werd. De meeste verdiedigers waren reeds door die

— 411 —

granaten gedood ,de overigen, grootenideels te verbijisterd om in eengevecht van man tegen man nog weerstand te bieden, werden gevan-

gen genomen. Zoo vielen achtereenvolgens loopgraven ten Noordenen ten Zuilden. van Neuve-Chapelle in hankien der aanvallers en spoedig

idaarop ,00k het dorp. Aileen op, een paar plaatisen, water Id;3 granaitenhun. werk ,onvoIkomen gedaan. hadaen en dos het prikkeildraad en de

versterkingen niet yernield waren, konden de Duitsche ,soldaten zich

nog enkele urea ver4edigen.Hoewel ze zich ,echter nog op den.zelfden ,dag moesten overgeven,

had hun tegenstand toch belangrijko gevolgen. De overwinnaars wa-ren n.l. al dadellijik na hun eerste succes veider vooruitgegaan, om ookhet. Bosch van Biez, ten Zuid-Westen van Neuve Chapelle gelegen, tebezetten, en om in N. 0. richting door te 'dringen naar het stadjeAubers en den heuvelrug, waarop Idat gelegen is, die den geheelen

omtrek beheerscht.Deze voortgezette aanval world evenwel belemmerd door de nog allot

genomen Duitsche steunpu,nten in hun rug. Het schijnt, dat zelfseenige verwarring to constateeren viol. Ontboden versterkingstroepenkwamen te laat. De artillerie bleef plaatsen, die reeds door de ieigen in-fanterie bezet wren, beschieten, tengevolge van het ontbreken van

)elen telefonische gemeenschap, terwijl bovendien het richten van net,g.eschutvuur idlaardoor vrijiwel onmogelijk was.

Dit had tengevolge, dat de doorbraakpoging, die taanvankleilijk goedop weg scheen to zijn, moest ,opgegeven worden en de te ver Voortge-drongen troepenafdeelingen zich moesten terug trekken tot .een 2 a400-tal 'meters ten Oosten van het veroverlde dorp. Dit gaf den Duit-schers gelegenheild in allerij1 reserve-afideelingen te ontbieden, om deverliezen aan te vullen ,en tot leen tegenaianval te kunnen overgaan.

Dit geschiedde dan ook reeds op. idlen 11den en de vier volgende

Idagen. Aan aille kanten verzamelden. zich Duitsche -versterkingen,om idle verloren stellingen tie hernemen, .vooridat, de Engelschen die op--nieuw in staat van tegenweer haldden kunnen brengen. De ieene storm-aanval volgde, op de, andere, zonder dat dit -voorberaid 'word door een

overstelpend artillerievuur. maakte, tint de aan-valler geweldigeverliezen lett", vooral ten Zuiden van Neuve Chapelle, bij Idien rand vanBosch van Biez.

Te begrijpen is, diat de Engelschen telkens na een algieslagenvijandelijken aanval tot een contra-offensief overgingen, waarbijdie in aantal den Duitschers baas waren, nog ,enkele punten aanhun veroveringen wisten toe tie 'vbegen, zoo bijv, het gehucht l'Epinette

en een huizengroep met eon fabriek, Moulin du Pietre genaamd. Daarbijbleef het evenwel. In den loop van den 14den lfaart be,gonnen beidepartijen aan ,elkaar gelijk te worden en waren de manscbappen uitge-put, moest ook meerdere spaarzaamheid betracht worden bij het' keit,-

— 412 —

nonvuur, daar angers K:lia fabrieken in het vaderland niet bij rnachtet ouden zijn aan de behoefte tie vo Moen.

Het resuItaat was dus slechts, dat die Engels chen over e'en -front-

length van drie K.M. een terreinw inst. van 1 a 11/2 K.M. gemaakt had.-

den. Dat was dus zeer weinig en we rd bovendien geldeeltelij k tie nie t ge-daan door ieen verlies, Oat zij i.),-elij ktijdig jets No ordelliker leden, n.i .

Engelsche cavaleristen Mennen order Nevi granaatvuur over een pontbrug.

bij St. Eloy, ten Zuiden van Tepe nen. Da-air deden 'de Dints chers n.1.

ieen geweldigen aanval, °In den v ijand tie dwingen zijn reserves ge-

deeltelijk van de streeki van NeuVe-Chapel i e I'lierheien te zenden. nit ge-s chiedde den 14en Maart ien Werd ingeleid door een krachtig bom bar-.dement. De verdeidligers werden blijkbaar verrast en loos chik ten niet

over een voldoende reserve. Zoo konden de Duitsche troepen eers t de

— 413

Engelsche stellingen ten Zuiden en Zuid-Westen van het clorp bezet-

ten en claarna, na eon langen ten hardnekkigen strijd ook die ten Zuid-

0,o,scuen en Oosten ervan, waarna ook het dorp 'zelf in hun hander,

viel. De plaasts, -waar dit, voordeel ,behaald - werld was .een hoogist ge-vaarlijk punt voor de Engelschen, daar hier n.l. hun front een vrijwseIrechte hoe,k maakte en iesen vooruitdringen van den vijandi in N.-Wes-

telijke richting een .ernstig .glevaar opleveren zou voor de stad Iepe-ren en de ten Noorden en Oosten daarvan staande troepen.

Te begrijpen dus, dat die , Engelschen onmiddellijk hun reservesnaar Ieperen zonden en dat re:dais' den 15denldioor hen een tegenaanval'ondernomen werd, waarafoor weliswaar het :dorp St. Eloy hernomenwerd,Bloch 'eon belangrijk heuveltje ten Zuid-Ooste ,n ,daarvan in hanidCen der

Duitschers bleef. Hierna trad de rust cipn idit, frontgleideelte weer in.

Er was eenige siddering in dce slagorde geweest, maar weldra: hao .ziehdat woer hersteld. De behaaPdie voordeelen waren -uiterst gering.

DA, was ,evenwel niet het g,eval met de geleden verliezen, hoewelidieniet nauwkeurig op te ge,ven zijn. In verband met den aarldi van hetgeheele gevecht, waarbij de hoofdaanval der Engelschen hun slechtsweinig manschappen kostte, kunnen we aannemen, dat zij, als win-nende partij, de, geringste verliez,en geleden hebben. Tocra bereiktesn ;dezehet in onze oogen zeer hoop cijfer van 12000 dooden, gewondien en ver-misten te zamen, terwij1 die der Duitschers op ongeveer 18.000, waar-

,onder 1700 geyangenen, geschat kunnen worden. Wats -,e,e,n offers voor

'zulk ,een klein hoekje grond,s.Dit gebied was ook in het verdere verloop van deze perioldie het

tooneel van tallo:oze zeer belangrijke geve,chten, die 'echoer al evenmin

als de reeds, b,esproken gebeurtenissen beslissende resultaten hadidien.

Om het overzicht, te -vergema,kkelijken iz,ullen We daarom eerst die behanlIfe-

len en daarbij aan het geheele front van Atre,cht tot aan de zee, dusden Westelijken vleugel van het gevechtsfron't, onze aanda,cht schen-ken, alvorens we ook nog enkele voorvallen op de , rest van het, oor-

logstooneel in Frankriiks zu lien vermelden.Tusschen Nieuwpoort en Dixmuuden werden 1de operaties nog steeds

belemmerd door de inundaties, hoewel de waterstand la,ngzsaimerhandlager begon te worden. Aileen slaagde, het Belgische leger, dat nogsteeds hier op het laatste vriie hoekje van het eigen vaderliand stand

hield er in enkele hoeven te verolveren in het overstroomde gebied endaarkij op sommige plaatsen de Yz:er te bereiken en zelfs daarover post

te vatten. Van veel beteek,enis was dat evenwel niet. Evenmin was be-

langrijk in zs'n gevolgen de beschieting van Duinker fkien door de Duit-

schers, met kanonnen, vermoedelij fk opgestseld in de dfuinen ten Noorden

van Nieuwpoort. Als bewijs, van de hoogstaande oorlogstechniek is het

echter belangwekkend, want, -de afstand tusschen beide pilaatsen be-

draagt meer dean 25 K.M., wat veel I-Lerida:Ls is da,./1 tot nu toe de Uraag-

iteens t racee

Lix.eme •ilet`Scr s

.Boestrighe•

Poelczyzitelie

_Passeheclaele•

DE FRONTVERANDERINGB 1J YPER EN.

Lie ona'er.firevilezziaafsen werden c:P? April doorde Puilschers dexef doch naderAcerka doorde _Fran-schen Áerover-ce0-0-0-0-0-0- Frontlytzvoor den _Brit./schen creutvca

„ „ 23 Mei 1915,EN.

— 414 —

kracht was van het zwaarste scheepsge:schut. Waarschijnlijk is daarbijgebruik gemaakt van hetzelide type kanonnen, die echter onder eenhoek van 45 graiden naar haven gericht waren.

Hoewel een vriji groot aantal :granat en in ;de vesting viel, richtten

ze nie t ,ve "schaae aan en veroorzaakten ze ;all een een panie lk onlclerde bevolking, die zich geheel wa,ande. Dat evenwel de Duitschershet n.uttelooze er van inzagen, hlijkt *uit het spoedig weer staken van debeschieting. Weil seven de Franschen op, dat dit veroorzaakt wTerlclf doorhet vernielen van . dit Duitsche geschut door aviateurs, doch idfit klinikit

eenigszins onwaarschijnlijk, te oordeelen naar de geringe resultaten

door bommeniwerpeinde vlie-

geniers tot nu toe verkregen.Ten Zuiden van. Dixm,uiden

was het vallen van het wa-

ter meer merkbaar, vandaar,Idot hier de Hansen voor eenoffensief gunstiger waren.

Reeds in Maart bezetitenDuitschers het klooster deHoek, of liever de ruInen ervan, en enkele dagen later,in het begin van April, de-

den 'ze 7even aanval op een ge-hucht,, Driegrachten geheetlen,

dat aa,n weersziijden van hetkanaal Dixmniden-Teperen ge-legen is. Ze hadden aanvan-

kelijk .succes en bezetten nietalleen het idrietal. huizen aande Oostzijde er van, maarslaagde. n er ook in vasten voet

op den Westelijken °ever teverkrijgen. De tijding door

hen verspreid : „W e zijn over Yzer; verwekte groove vreugde in Duitsch-land, diepe versliagenheia in Belgie, vooral toen voor het e erst sindsNovember weer ,een aantal Belgische soldaten as krijgsgevangenendoor de Vlaamsche steldlen gevoerd werden.

Het succes was echter niet van langen duur, daar het onmogelijkwas een grootere m:aicht dan een paar compagnieen over het kanaall

brengen, en dez:e werden wetitra zoo bestookt door de Belgische kla-nonnen en aangevallen door de infanterie, dat slechts een gering aan-tad zich een veiligen laftocht kon verzekeren. Zelfs gel ukte heti den Bel-gen am weer naar den anderen oever over te steken en het :vierlorengehucht, een armzialigen puinhoop, te heroveren.

— 415 —

Van meter gewicht w;aren de latere gebeurtenissen, die meer naiar

het Zuiden plaats vonden. Ge}3.turenide icle ,eerste wekien van April hoor-den we steeds van drukkie troepenverplaat,singen in tpelgie. Het geruchtliep, dat de Duitschers belangrijke versterkingen aanvoerden, zo .odat, hetscheen, alsof ze van plan waren een hernieuwde posing te doen omdoor te broken naar de kanaalhavens Duinker iken en Calais.

In werkelijkheid echter was het aantal der ;aange-voercle troepen

niet zoo bijzonder groot en dienle het in hoofdzaak' om; do aaniclfachtder Geallieerden af te lei[dren van het onttrekken van belangrijke re-serves aan andere paaatsen van het front in Frankriik, die mar hetOosten gez'onden werden tot het ondernemen van een nieuw, gewel-dig ,offensief tegen de Riussien.

Of idit door ae, Verbondenen opgem.erkt is of niet, kan moeilijkvastgestdd worden, idioch in elk geval w:as het opmerkelijk, dat naden strijd bij Neuve-Chapelle, noch van Engelsche, noch van Franscheizijde lets van belang ten Noorden van Atrecht ondernomen word. Het

ligt dus -voor de hand, dat ziji in afwachtin.g van ,den voor de diem

staanden Duitschen saanval ihun kr achten wilden sparen.Slechts op teen klein frontgedeelte had voor het ,opitreden Idler

Duitsche versterkingen ,een hevig gevecht plaats, daft we willen ver-

tellen juist om die hevigheid en wegens het verschrikkelijk groot aan-

tal dooden ,en geiwonfdien, de , beperktheid van heit slagveld in aannaer-

king genomen. Reeds vroeger is opigemerkt, ,dat, hot front der

Geallieerden in even Oostwaartschen boob om Ieperen heen 1°01A. Het iste begrijpen, dat zij ,alles in hot werk stelden om de koor(die daarvan

tie vergrooten, d. w. .z. het -Zuidelijkst ein. het Noordelijkst gedeelte

or van verder van de .stia(d) af te brengen en omgekeerd trachtten de

Duitschers deze bocht opi die plaa rten ials het ware toe te knijpen.

Het reeds vermekle gevecht bij} St. Eloy was een dier pogingen.Den 17den April nu gingen de Engelschen ietsi ten Noorden

van laatstgenoem'd dorp;je tot een krachtigen aa,nval over om een, klein

h euveltje, gewoonlijk aangeduid a xis „hoogte 60", tie veroveren, dat doorde Duitschers bezet gehouden werd .en zeer lastig was. Reeds idagen tie

voren was deze aanval ,roorbereid door het graven van mijngangen,die ten slotte tot in het heuveltje waren doorgedrongen. Op den ge-noena'd.en datum we,-den deze natijnen, 7 in aantal, gelijklijdig tot ont-

ploffing gebracht, waardoor een groat gelded:tie der Duitsche stettingmet de bezet;ting in de lucht vloog. On.middellijk daarna stormde deEngelsche infanterie vooruit en nestelde zich zonder slag of stoot in

de kuilen, die door de ontploffing gevormd waren.In de loopgraven aan weerskanten van- en achter het veroverde ter-

rein vluchtten de Duitsche soldaten hall over kop, ,d,aar de meesten

silechts rnilitaire werklieden. 'waren, belast met (griaafwerk en ongewa-pend. De Engelschen stormden hen achterna, cloth warden welidra, tot

---- 416 —

stilstand gebracht door prikeldraadversperringen, die door mitrailleursen scherp;schutters verdediga werden.

Dadelijk. daarop begonnen fobe Duitschers een tegenaanval, om huntegenstaniders niet den tjfa te laten zich behoorlijk in te graven. Hitvele kanonnen werd het nauweliiks twee H. A. groote terrein onder

Een Duitsche Taube (ben.edenrechts) worth door twee Engelsche vliegma-

chines gedwongen te dalen.

vuur gel:Ion:len, wat den met koortsachtige ,naast graveaden Engelschen

ontizaglijke verliezen kostte, die evenwel geregeld a,angovuld werden,zoodat zij in stmt wren de stormaanvaalen der Duitsche infanterie,die op het bombardement volgden, af te staan. Zoo ging het eenigedagen lang door, wa,arbij bet Olen Duitschers twee maten gelukte

— 417 —

weer vasten voet, op den heuvel te krijgen, om er echter spoedig weervan te worden verdreven. Eerst , Lien 21 sten April gaven ze het op , en_lieten het te,-rein aan den vijand over. Honiderden dooden en nog velelmeer gewonden had het kleine stukje grodds aan beide partijen ge-kost. Die Engelsche waren o v erw i n naaT s gebleven, doch wiaarschijn-

lijk zoo vermoeid, dat ze er niet aan konden denken een poging tiedoen vender voort - te aringen en den volgenden dag waren hun krach-

ten reeds elders noodzakeliTkl.Tom n.l. den ‘22s ten April, tegen den avond, begon het offen-

sief der Duitschers, dat we in verband met de groote troepenverpiaat-singen reeds aangekondigid{ hebben. Ten Noorden van Teperen liep hetifront van Dixmuiden af recht naar het Zuiden tot Bixschooten, datdoor de Duitschers bezet was, Moog daarna om naar het Oosten, tus-schen Langemarck en Poelcapelle door tot . PaAsschendaele, om daarnaweer tot Gheluvelt een Zuldelijke richting aan te nemen. Vandaar weernaar het Westen tot St. Eloy en ,daarna weer naar het Zuiden. Vanhalverwege tus'schen Dixmuiden en Bixschootien tot jets ten Oosten-van Langemarck hadden de Duitschers hier Fransche troop,en tegen-over zich en vender Engelschen.

Tegen de linies van eerstgenadmrlen nu richtte zicili !pie bovenbe-doeld.e aanval. Plotseling stegen nit de Duitsche loopgraven dichte geel-achtig groene rookwolken op, die door den krachtigen N. O. winfdi naarde Franschen gedreven werfdlen en daar de gassen blijkbaar veel zWaar-der waren dan ;die lucht, zich niet van de opperviakte vierhieven. On-middellijk begon tevens een geweldig bombardement op Teperen, dieEngelsche stellingen en op alle naar het front voierende wegen, om tiebeletten, dat versterkingen iaangevoerd werden.

De uitwarking ider gassen bleek verschrikke llijk. Wie niet tijdig wistte ontvluchten stierf den dooldi door verstikking. Doch dat niet alleen,maar ook zij, die met ,mioeitie wisten te ontkomen, na, het vergifingeademd te hebben, stierven grootendeels naderhand tengevolge vanlongontsteking. Zoo konden de , :Duitschers, die a,chter hun rookwollklenonzichtbaar oprukten, en zelf door natte iwollen doeken voor neus,mond en ooren beschermd 'waren tegen de uitwerking, tot diep in dievijandelijke stellingen dooTaingen, zoodat het scheen, alsof die geheelzouden worden doorbroken. De rulnes van verschillende gehuchtjes endorpjes, Steenstraate, het Says, Pilkem, Langemarck en. St. Julienwerden achtereenvolgens door hen bezet. Bij , 'de twee ieerstgelnoemdeplaatsjes zelfs wisten ze vasten voet tie krijgen op den Westerlijkienoever van het kanaall leperen-Dixmuiden.

De linkervleuget der Engelsche troepen kwam hierdoor in een 'Leergevaarlijke positie, daar de .Duitschers dien nu begonnen te omvatten.De Canadeezen, die hier stonidlen, vochten met den moed der wan-hoop, doch waren ook gedwongen terug te trekken, na, een verilies

418

-van ongeveer 5000 man aan dooden, gewonden en gevangienen. Spee-dig 'evenwel herstelden ze zich, Iciloor de aankomst van versterkingen,te meer, daar de terugtocht der Franschen ook tot stilstand geko-men wams.

De Duitschers moesten zich op het veroverde terrein ingeaven enkonden dus hun hoof0doel, even doorbraak, niet bereiken. Wel slang-'den ze er in op de rest van het front het offensief hunner vijandentot stilstand te brengen, daar hun reserves nu naar Ieperen moesten,om het gevaar, dat de staid] en hun troepen ten Oosten daarvan be-

dreigdie, te redden. Zoodoende begonnen reeds den volgeniclien dag de

Loopgraven met flainkdekkingen.

tegenaanv,allen, waarbij wel St. Julien tijdelijk heroverd werd, mar

die verder geen succes1 hal:Men. Zelfs konden de , Duitschers nog jets

verder over het kanaial vbortrulkken en het gehuch't Lizerne bezetten.

De volgende ,dagen weiden de pogingen van Fra:nschein en Engel-

schen veidubbeild, iduch vrijlwel zonder suc ,ecs, alleen moesten de Duit-

schers den Westelijken oever weer ontruimen, ,evenals het op den Oos-

telijken oever geiegen plaatsje het Sas, loch daarmeiclei waren eenigeweken gemoeid. Gedurenide Bien tijd had het Engelsche r leger ten Oos-

ten van repel-en nets 'ziwaar tie verantwoor iden. hun. verbindingswegen

konden door den vijand onder vuur genomen iwor den, terwijl het ge-

419 —

vaar van afgeisneden te worden van. dag tot .dag grooter well& Omdaaraan te ontsnappe,in was het noodzakeilijk ieenigszins ,a,chteruit te

gaan, wat dan ook in de .eerste haft van Mei gebeurde. Terwij1 die

pun:ten vla,k ten Zuiden en ten Noorden van Ieperen bezet, gehoudenwerden en daar telkens aanvallen op de Duitischers gedaan werOen_,trokken de afdaelingen ten Oosten der stand langzaam terug. Eike rulneward door hun achterhoeldo, zoolang verdedigid, als de hoofdmacht noo-

dig had om die nieuwe stellingen in staat van verdediging tee bren-gen, waarna de overlevende verldiedigers van die idtuisternis gebruik

maaktien zichzelf in veiligheid te stellen. Zoo konden de, Duitschers,hier vrijwel zonder strijd een aa,nmerkelijk stuk vooruit, komen en

ischeon het, alsof het oude, veelbesproken 'stadje eveneens in hun ban.-

den zou vallen. Zoo ver kwatm. , het evenwel niet. De nieuwe -der

Engellschen bleak stierrk. to zijn en alle aanvallen, die ,er op gedaan

werden, leidden tot niets, dan tot groote verliezen aan de zijide der aan-

vallers.Op het :elude van deze oorlogsperiode w:aren de rollen hier weez

geheel verwisseld. De Duitschers hadden groote moeite zich te verde-digen tegen • de aanvallen sIer •Geallieerden, die vooral 'ten Noordtenvan Ieperen weer vooruit begonnen te gaan, dock .sliechts langzaam, om

zoo te zeggen stap voor stap.Mans nog eon enkel woord over het gebruik van vergiftiige gas-

sett, waaraan de Duitschers hun succes dankten en ;dat verboden was)volgens de internationale overeenkonasten. Eon kreet van afgrijzen gingalgemeen buiten Duitschland, ook in de; neutrale landen, op over hetbarbaarsche van zulk ,een strijdnaiddel. Zeer zeker is hot -'barbaarsch,maar wat is de. ,00rlog dan anlolfers? Het in de lucht laten ,springen vaneon loopgraaf door ieen mijn, het torpedeeren van eon transport\s.chip

met honderden .solaaten aan boord of van ,een oorlogsbodeml is even vier-

schrikkelijk. Maar die, internationale overe:enkonasten hebben het ver-boden, zal men ze:ggen. Och, die worden in vredestip gemaakt, al's!iedereen braaf is en ier men. schenliefde op na houdt, maar oor-log .eienmaa. verklaard is, dm_ houdt hot reeht, het internationalereieht ; op (to bestaan, telkens als het lastig is. Toch blijft het natuurlijk

barbaarsch en de istaat, die die ,eerste was on]: het als; ,strijamid .diel toete passen, heeft, er izich ,een zWare verantwoordelijkheid door op den

hals gehaald, ,evenals: door het schenden van de neutrialiteit van Bel-

gie en het torpedeeren van vreodzame koopvaardijsehepen.Het gievolg is natu.urlijk, dat de tegenstander niet alleen maiatrege,-

len n:oemt ,am door het, aanwendon van natte i'doeken voor neus en mondhet nieuwe oorlogswapen krachteloos te ,maken, maar ook izelf daar-van gebruik ,zal gem maken, waardoor 'het I/V-eldra burgerrecht zalverkrijgen en tevens die poort zijn waardoor nieuwe, nog verschrikikelijkerstrijdmididfelen binnensluipen.

— 420 —

Terwijil rondom Ieperen de strijd, behoudens tegenaanvallen derFranschen in het Noorden, langzamerhand weer tot stilstand ktwam,

begonnen de Geallieerden umstreeks den 9den Mei een nieuw offensieftusschen Atrecht en Armentieres, dus aan weerszijden van het kanaalvan La Bassee Haar Bethune. Sinds de vraegere gevechten in dit gebiedvertoonde het Engelsche front twee achtervvaartsche bochten, ten Noor-den en ten Zuiden van het vroeger veroverde Neuvie Chapelle, terwijibij idat der Franschen ten Nooriden . van Atrecht teve eneens izulk en on-gunstige boog bestond. Om die, weg te werken ,en tevens zooveel moge-lijk naar het Oosten vooruit dringen werd den Men Mei een gewel-

Veld-telefoon-centrale.

dig bombardement op die Duitsche stellingen over de geheele linie ge-opend, dat in Iclian laten avond gevolgd wend door een stormaanval.

Het ,schijnt, dat de uitwerking van 'het Engelsche geschut onvol-

doende ge,weest was', althans hun officieele berichten zeggen, dat hunaanstormende infanterie te stiaan kwam voor nog onvernielde prik-keldraadversperringen en welbezette loopgraven. Het gevolg was, dat deaanval slechts op ienkele punten succes had. Daarbij waren .echter detroepen, die .stukken van de vijandelijke loopgraven bezet hielden zoo-danig blootgesteld aan het geschutvuur en de mitrailleurs der Duit-schers, die -Levens verhinderlden dat -versterkingen werden aangevoerd,

— 421 —

dat het grootste gedeelte vain het veroverde terrein weer moest wor-den opgegeven,

De aanval der Franschen, die voornamelijk gericht was op de hoogtevan. Notre Dame de Lorette met zijn uitloopers ,en de ten Zuiden ,er vangelegen dorpen Ablain-St. Nazoire, Souchez, Carency, La 'Targette enNeuville-St. Vaast, had meer succes. Om een 'denkbeeld to geven van

den geweldigen strip, willen we een ioverzicht ervan vertellen aande hand van het officieele rapport van den Franschen G,eneralen Staf.

Del hoogte of 'lever hoogvlaktevan Notre Dame de . Lorette is deOostelijke uitlooper van een heuvelrug, -waarop ieen kapel gebouwd is.

Noordelijke belling is glooiend, naar het Zuiden ,echter daailthoogte Steil af, terwijl daar tevens enkele. eveneens zeer sterile uit]oo-Fei~s aanwe,zig zijn, zooals van West, naa Oost die van Mathis, deGroote uitilooper, die, van de Arabieren, die van de Blanche Voye endie van Souchez.

Reeds maanden bang was bier uiterst verbitterd gestreden en metafwissetend success. Het resultaat daa3-van was, dat in ildfe, eerste da-gen van Mei, de Fransche. linie in Noord-Zuid gerichte lijn over de

,ficogviakte liep op ,een afstand van ongeveer 1000 M. ten Westen vande kapel. Ten Zuiden er van week zij terug naar hest Weston over detop van ,de Arabieren-uitlooper, Iterwij r, ,de beide ten Westen er van ge-legen uitioopers ,geheel in bun handen waren. Verder liep het front. 'inZ.-0ostelijke richting, Ablain, Carency en La Targette, die alienaan de Duitschers' behoordea, evenals ,u,itloopers van die BlancheVoye en van Souchez en de kape`1 op de hoogvlakte zelf, tierwiji ver-der naar het Noorden ook weg van Souchez naar Aix-Noulette inbun bezit was.

De Franschen hadden la,ngzame.rhand .de overhand, gekregen en be-reidden zich -voor op eien gewelPligen aanval op de , Duitsche stellingen,die nit vijf of zes achter elka,nder gelegen rijen loopgraven bestonden,versterkt met zakken zand en cement, prikkeldra,adversperringen,Spaansche -ruiners enz. Op , elke honderd ,meter beyond zich een bastionrn et mitrailleurs , en imijnenwerpers, terwijl bovendien ten N. 0. van de

kapel een w:aar fort was opgeworpen met bomvrije schuilplaatsen. Tenslotte we/7d deze geduchte stelling nog verdedigid door kanonnen en mi-traille,urs opgesteld in de IclOrpen Ablain en Souchez en het zwaaideregeschut, ,dat, zich verder Oostw:aarts in Angres ien Lievin be yond. De be-zetting bestond nit een Badensche divisie, met de noodige artillerie engenietroepen, terwijl de Franschen e,en dergelijke macht voor h run aanval

bestemden, uit infan'terie en jaigers bestaande.Den 9den Mei begon de Fransche artillerie een geweldig bombarde-

ment ,en 'daarna,, om 10 uur in den morgen, bestormde de versterkitie,bezetting der )voorste loopgraven d Duitsche linie. Het. resultaait was,

BasseeBethune

Notre Oa

Ab

/Pi

Lens

by

Ulla& irt Ricts,

AtrecJit

Eizi nFromelles •

0A ubers

"Yea ve ChapelleRich-teboury rilvoue

.1 a gangue

Fes

— 422 —

dat op den linkervleugel, op het -plateau. en de Noordelijke hellingendrie a vier Duitsche loopgraven achtereenvolgens werden genomen.Daarna was de .aanval iechter tot staan giebracht door het, bovenbeschre-ven fortje, waarvan de verdeQigingswerken ,slechts weinig door het ka-nonvuur geleden hadidien, en door de batterijen in An- gres. Die man-

schappen waren gedwongen dekking to zoeken op het veroverde terrein

in ,de overblijfselen der vij-and el ijk e o opgraveln. en inde kuilen, die door granaat-ontploffingen ontstaan_ wa-ren, doch leden idaarbijgroote verliezen.

Op die Zuidelijkeloopors was het niet, mOge-lijk geweiest vooruit te ko-men door het vuur derraithrailIeurs voornamelijkvan , den Aitlooper v;an deBlanche Voye en van hetdorp Ablain. Zuideliikerieehter waren .een viertalloopgraven ten Westen vanLa Tadigette veroverd enwas in denzielfden storm-loop fit dorp geheel bezet,

waardoor de Franschen tat

aan het Westelijk uiteindevan Neruville-St. Vaast kon-den 'dooridingen. paa,r wor-

den 'zei ,echter tot staangebracht door de sterkebezotting en door een ge-

weldig loopgravenwerk tenZuilden ervan, de Doolhof WYE

genoemd. Echteir tegelijker-a croocio Cevecluislg/4

Hier-

erodetijid waren de veroveraars . „ It 23i11e .

van het dorp NoordwaarL,s

opgerukt en wonnen ze terrein in eon worsteling in de loopgraven.door begonnen ze de. Duitschers in Carency en Ablain te bedreigen meteen aanval in den rug.

Den 10den Mei word aanval, behalve ten Zuiden van Carency,niet voortgezeit, daar het 'gewonnen terrein in staat van verdediginggebracht moest worden met het oog op ,een verwach'ten tegenaanvalder Duitschers uit de richting S.ouchez, waairvan iechter niets kwarn.

423

De strijd in de Vogezen: Een door de Franschen opgeworpen versperring.

Den llden warden maatregelen genomen om den volgenden tdag hetfort en de kapel is bestormien. Daaronder behoorde het afdringen vanden vijand van ae hellingen van den uitlooper ;der Arabieren en het/lad:el-en van Carency en Ab uit het Westen en Zuiden. 's yachts

deden Duitschers een tegenaanval, die afgeslagen werd en daarnaschoten teyrein, to midden van pais gesneuvalden en door d3 granaten.wachtten de Franschen den gehealen dag tie middm van het stukge-

— 424 —

blootgewoelde, reeds lang beigraven, lijken, het oogenbli lk af voor denbeslis.sen.den aanval .

Die geschiedde in den lateen avond van den 121den. Eierst werdende Fransche jagers op een afstand gehoudeu door la y, mitrailleurs vanhet fortje, totdat einkele dapperen er in slaagden kruipende tot aanden voet van de nit zakkien Land bestaande verschansing te komen ende schietgaten met weggetrokken zakikien idicht te stoppen. Van idatoogenblik van vermiindering van het vijandelijk vuur maaktiem hun ka-meraden gebruik om, den stoilmtloop te doe:n, waarna zilch nog. binnenhet fort een verbitterd gievecht on tspon.

De laatste verdedigersi moesten zich overgeven, terwiji de Franschennu zonder vieel tegenstand ,enkele hondertallen meters op de hoog-vlakte vooruit k'onden rukken tot vlak bij den uitersten rand.

Daar waren zee echter blootigesteld aan het doodielijk vuur derDuitschers van Blanche Voye, Ablain ,en Carency en ze zouden weerhebben moeten terugtrekkien, hun uit het Zuiden naderenicife , troe-pen het den vijand 'in beildie laatisitgenoeinade dorpen niet zioo gevaar-lijk gemla,iakt haldfclen, dat zij geid{wIongen. waren die prijs tie geven, metachterlating van gevanigenen, kanonnen, mitrailleurs en ander mate-riaat Slechts de huizen in het Oeistelijk en Noord-Oostelijik! gedeelteAblain kon hij nog bliiven bezetten.

Onmogelijk echter was het voor de overwinnaars hun 'succes ver-Aer voort te zetten. Die geweldig verstierkte shelling van Blanche, Voyeverijdelde elke poging: icliaartoe. Zoo beef de , toestand gedurendei de ge-heeile week van 13----20 Mei, waarin aanvallen en tegenaanvallen opikleine schaal &kande"- afwisiselden en de Franschen zich op het ver-°verde tierrein verstarkten.

Zonder Blanche Voye was de winst echter niet volkomien, zoodatden 21sten van drie kantien, het Westen, Noorden en Zuiden, tegelijktot den aanval wierd overgiegaan. .Ale afideielingen hadillen succes, dela,atiste zelfs zooveiel, dat zie er in silaagde zich van het groots(te deelvan de nog in Duitschei handen zijnde huizen van Ablain meester temaken en d.a,ardoor die verbindingslijn. van de verdeddgers van den uit-loopier af te snijden. Spoiedig moiesten ideze zich daarom overgeven.

Nog tenkele tegenaanvallen we-I-den den 22stien. Mei Door de Duit-sehers ondernomen, ,doch zionaer resultaat. De slag van Notre, Datho deLorette was ,a,fgeloopen in het voordeel der Franschen ondertus-schen ook mieer Zuidwaartsi het eierste succes bij La Targette voortge-zet en even geideate van Neuville-St. Vaast veroverd hadiaen. Dereeds genoemde „Doolhof" echter hield hen tegen bij de pogingenom verder vooruit te komen. Vermoedielijk leichter zouden zie hethier niet opigeven en in ieen later stadium van den oorlog hun aanval-len voortzeitten.

Men zal zich nu afvragen, hoe is 't mogeilijk, dat na, zulk !elm sue-

ces de Franschen niet verder doordrongen en bij Souchez de vijande-lijke linie geheel doorbraken. Het aatwoord kan geen ander zijn, dandat daar weer nieuwe verdedigingswerken lagen, verdedigd door gedeel-

iieizer Wilhelm inspecteert een artilleriestelling.

telijk versche troepen en dat ze zelf niet voldoende : eserves beschik-

baar hadden, om ook die aan to vallen.Meer Noordelijk was, waarschijnlijk in verband met het mislukken

van den Engelschen aanval, ook die der Franschen, welke de bezetting97

426 —

van Looz ten doel had, op niets uitgeloopen, volgens de Duitsche be-richten, op de bezetting van enkele loopgraven, volgens de Fransche,doch dat komt vrijwel op hetzelfde neer.

Het Engelsche leger evenwel had zich spoedig van den op den9den Mei ondervonden tegenslag hersteld en ging in den nacht van den15den op den 16den andermaal tot een aanval over. Thans waren erblijkbaar niet voldoende reserve-troepen achter het Duitsche front enwas ook de voorbereiding beter geweest. Op drie plaatsen slaagden deaanvallers er in de loopgravenlinies van den vijand te doorbreken endaar stand te houden. De volgende dagen werd de strijd voortgezeten naderden de vooruitgeschoven a fdeelingen elkaar, waarbij de nogDiet veroverde tusschenliggende D uitsche loopgraven met de bajoneten handgranaten aangevallen werden.

' Terwijl ten Noorden van Neuve Chapelle het dorpje 1'Epinette ver-overd werd en de bocht daar recht gemaakt, leidde het succes meernaar het Zuiden tot de bezetting van La Quinque Rue op den wigvan Festubert naar Richebourg 1' Avoue gelegen, Welke beide plaatsenreeds in handen der Engelschen waren. Vandaar rukten de Engelschennog verder vooruit en op het Bind der periode waren ze 1 a 2 K.M.vooruit gekomen en was bun front ook hier recht gemaakt, waarbijevenwel hetzelfde kon geconstateerd worden als bij het pas besprokenFransche succes: geleidelijk aan werden de resultaten van den aan-

; .vat Beringer als gevolg van het minder goede weer en de door deD4itellers aangevoerde versterking en.

'Op het tijdstip van het ingrijp en van Italie dus was de toestandop! den Westelijken vleugel van Atrecht tot Nieuwpoort slechts wei-nig veranderd. Hoewel over het algemeen het voordeel aan de Geal-lieerden was, konden ze toch slechts een geringe terreinwinst boeken,wdartegenover dan nog stond de vrij belangrijke strook gronds, diede Duitschers als gevolg van het gebruik maken van vergiftige gas-ser', rondom Ieperen veroverd hadden. Ook dat evenwel wijst op eenverzwakking van het Duitsche leger in Frankrijk en Belgie, daar zezonder die nieuwigheid niets hadden kunnen winnen.

In het geheele centrum van het gevechtsfront, dus tusschen Atrechten Verdun, deed zich niet v eel van belang voor. Wel werd overal.en voortdurend geschermutseld, maar het bleef bij mijnontploffingen enaanvallen op kleine schaal, die in den regel slechts tot een tijdelijk.succes leidden. Een enkele maal was zulk een schermutseling van ietsuitgebreider omvang, zooals die bij La Ville sur Tourbe in de Argonne'',waar de Duitschers zich door een serie mijnontploffingen en een er opgevolgden infanterie-aanval met eenige compagnieen van een Franschverdedigingswerk wisten meester te maken. Echter ook hier was datresultaat niet van blijvenden aard. Blijkbaar was de geheele beschik-bare reserve er toe gebruikt, zoodat, toen de Franschen onmiddellijk

daarna tot een tegenaanval overgingen, hun overmacht zoo verplette-rend was, dat de veroveraars alien gedood of gevangen genomen wer-den en de verloren verschansingen hernomen.

Van meer belang waren een paar gedeelten_ van den Oostelijkenvleugel van de strijdlinie (tusschen Verdun en de Zwitsersche grens)

en wel in Woeuvre, dus onmiddellijk ten Oosten en. Zuid-Oosten van

Verdun, en in den Elzas.In het eerste geval betrof het een krachtigen aanval der Fran-

schen om de basis van den driehoek, waarmede de Duitsche linie tenZuiden van Verdun in het front binnendrong en waarvan de top bijSt. Mihiel lag, toe te knijpen. Reeds in vroegere perioden van denoorlog waren hier verwoede gevechten geleverd met afwisselend succes,doch steeds waren de Duitschers er ten slotte in geslaagd hun hoofd-posities te behouden. De nabijheid ook van de vesting Metz, van waar-uit steeds in korten tijd versterkingen konden aangevoerd worden, was

voor hen van groot voordeel.In Maart was de strijd hier nog in hevigheid toegenomen, vooral

op de Maashoogten bij Les Eparges en Combres, halverwege tusschen.Verdun en St. Mihiel en volgens hun eigen berichten zouden de Fran-schen daarbij terrein gewonnen hebben. Veel kan dat echter niet ge-weest zijn, want de plaatsnam en eleven steeds dezelfde.

In den aanvang van April nu zonden de Franschen hierheen tal-

rijke versterkingen, volgens de Duitsche berichten een geheel nieuw

Leger, en deze begonnen, geholpen door een krachtige artillerie, eendoortastend offensief, zoowel op het Noord-Zuid als het West-Oost

1 oopende been van den hoek. Aanvankelijk hadden de aanvallers suc-ces en scheen het alsof zij hun doel zouden bereiken. Over de geheele

frontlengte toch deden ze verwoede aanvallen en kwamen ook op veleplaatsen flink vooruit.

Daar het te ver zou voeren de verschillende plaatseIijke gevechtente beschrijven, zullen we ons vergenoegen met een opsomming van deresultaten, die ten slotte na de aanvallen en tegenaanvallen der Duit-schers, bereikt werden:

lste. Ten Noord-Oosten en ten Oosten van Verdun werd terreindoor de Franschen gewonnen in de richting van Etain, dat aan denspoorweg naar Metz gelegen is. Hier werden o.a. de dorpen Gussainvilleen Fromezy door hen bezet. Vermoedelijk lagen deze plaatsjes te vo-ren tusschen de twee vijandelijke fronten in en- had te voren geenvan beide partijen zich er kunnen handhaven. De Franschen kondendus wel van een succes spreken, doch de Duitschers tegelijk, dat zijgeen terrein verloren hadden.

2de. Op de Maashoogten ten Zuiden van de vesting, waar de Fran-sche stellingen in een dal lagen en bestreken werden door die der

Duitschers op de hoogten bij Les Eparges en Combres, ieder aan een

428 —

gelegen, werden de eerstgenoemden door de Franschen veroverd,die hierdoor tot den Oostraiid der heuvels voortdrongen. De hoogten

van Combres konden ze evenwel niet verkrijgen en zelfs hadden ze grootemoeite zich op het veroverde terrein te handhaven. Ook Kier sprakenbeide partijen van overwinningen. De Duitschers bestreden n.l. deFransche overwinningsberichten; waarschijnlijk Isedoelden ze daar-mede, dat ze niet het geheele heuvelgebied verloren hadden, want uitde vergelijking van hun vroegere opgaven omtrent do Jigging van hunfront met de latere blijkt wel degelijk, dat zij hier achteruit gegaanwaren.

Herstellende Daitsche gewonden in 't park van Sans-Souci, 1,ij BcTlijn.

3de. Op het Oost-West gericht front, tusschen St. Mihiel en Pont

a Mousson, brachten de Franschen hun geheele linie eenigszins naar

het Noorden en wel over afstanden, die tusschen een en drie K.M. wis-

selden. De bosschen van Ailly, ten Zuid-Oosten van St. Mihiel, dievan Mont-Mare en le Prke werden grootendeels door de Duitschersontruimd, evenals een tweetal dorpjes Regnieville en Fay-enHaye, die

blijkbaar ook slechts door voorpost en waren bezet geweest.Alles sameng,evat was dus het succes der Franschen, de groote

troepenmacht, die zij in het vuur gebracht hadden, in aanmerkinggenomen, niet groot, ja zelfs bitter klein te noemen. Van een ernstigebedreiging der Duitsche stelling bij St. Mihiel was been sprake, dock

-429—

ook de Duitschers hadden een enorme massa reserves in het vuur moe-

ten brengen.Tot het einde van de periode bleven hier waarsehijnlijk zeer sterke

legers tegenover elkaar staan, die elkaar echter ITU de afwisselendeaanvallen en contra-aanvallen geheel in evenwicht hielden. Te ver-wachten was wel, dat er een tijd zou volgen, waarop de Franschen

hun pogingen zouden hernieuwen.Het tweede der bedoelde gevallen verplaatst oils weer in de Voge-

zen en wel in Let Zuidelijke gedeelte naar den Hartmannsweiler-Kopfen omgeving. Nadat reeds gedurende den geheelen winter voortdurendhardnekkig om het bezit daarvan gestreden was, word de berg eindelijkden 27sten Maart door de Fransche Alpenjagers bestormd en bezet.Aileen de Oostelijke en Zuid-Oostelijke hellingen bleven nog in handen

der Duitschers.Bijna een maand Lang nog bleven de Franschen hun offensief

voortzetten, waarbij ze de rest van den berg veroverden en een paarlagere toppen 1 en Zuid-Oosten er van, terwijl ze tevens meer naar hetNoorden, waar ze ook den hoofdkam van de Vogezen overgetrokken wa-

ren, een poging deden naar de vlakte door te dringen. Metzeral, eenstadje aan de samenvloeiing van het riviertje de Fecht met een vanzijn zijriviertjes, waar een spoorlijn begint, die over Munster naar de

belangrijke stail Colmar voert, was daarbij het eerste doel. Van tweekanten, n.l. tangs de beide daar samenkomencie dalen, trachtten zij tenaderen, doch ondervonden een hef tigen tegenstand van de Duitschers,die de bergtoppen bezet hielden. Stuk voor stuk werden die bestormden veroverd, echter vlak ten Westen van Metzeral moesten de Fran-schen hun opmarsch staken en zelfs verloren ze later nog weer terrein.

In de laatste week van April gingen eincielijk de Duitschers in dit

gebied tot een Lraehtig tegenoffensief over, voomamelijk tegen den Hart-mannsweiler-Kopf. Een geweldig bombardement schoot cue loopgraven opden top en de belling in elkaar, de zware dennen, .waarmede de ge-heele berg begToeid was, werden versplinterd, en geknakt als riet.Daarna klauterden de Duitsehers, het was op den 25sten April, naarboven en slaagden er in de Fransche stellingen op den vlakken top tenemen, waarbij de overlevende verdedigers gevangen genomen werden.

Andere Fransche troepen evenwel bleven loopgraven op slechts eenhonderdtal meters afstand van het hoogste gedeelte op de Noordelijke

en Westelijke hellingen bezet houden en verhinderden de verdere pogin-

gen der Duitsehers hen ook vandaar te verdrijven.Lang waren de veroveraars trouwens niet mees- ffa- van den top.

De Fransche Alpenjagers hadden onmiddellijk versterking gekregen en

bestormden op hun beurt de nog onvoltooide versehansingen hunnervijanden. Het resultaat was, dat het grootste gedelte van den vlak-ken top weer in handen der Franschen °verging, maar dat de Duit-

-- 430 —

ethers zich konden handhaven op de geheele Oostelijke helling totvlak daarbij.

Gedurende de latere weken van deze periode bleef de toestandvrijwel dezelfde, zoodat we ten slotte ook van het Centrum en denOostelijken vleugel van het gevechtsfront in Frankrijk hetzelfde kun-nen zeggen als van den Westelijken.

Zou de deelname van Italie verandering in den toestand brengen?Het is moeilijk te zeggen, doch wel eenigszins waarschijnlijk. Weweten echter niet of Duitschland en Oostenrijk voldoende reserveshebben om een nieuwe legermacht te vormen tegen den nieuwen vijand,of dat die gedeeltelijk aan de bestaande gevechtsfronten zullen moe-ten onttrokken worden. In het laatste geval is het nog de vraag ofdat in het Westen dan wel in het Oosten zal geschieden. Bovendienis het nog mogelijk, dat Italia troepen naar Frankrijk zal zenden ommade te helpen tot het verdrijven der Duitschers, hoewel dit nietwaarschijnlijk is.

Enfin, de tijd zal het leeren.

HOOFDSTUK XX.

Italie kiest partij tegen Duitschland en Oostenrijk.

Reeds eerder in dit boek hebben we moeten wijzen op de algemeeneverwachting, dat Italie aan den oorlog zou gaan deelnemen. Thans,nu het eindelijk zoo ver gekomen is, dienen we even in het kort devoorgeschiedenis daarvan te behandelen.

In 1859, '60 en '61 was het koninkrijk Italie gesticht door VictorEmanuel, koning van Sardinie, en de twee vrijheidshelden Cavour enGarribaldi, geholpen door Napoleon III, keizer van Frankrijk. Niet al-leen waren verschillende kleine staatjes opgeruimd, maar ook was oor-log gevoerd tegen Oostenrijk, dat de Noordelijke provincies, Lombar-dije en Venetie, 'beheerschte. Bij den vrede was het gedwongen eerst-genoemde of te staan, doch het behield Venetie, terwijl aan Frankrijkals loon Savoye en Nizza gegeven werden.

Was dit laatste weinig naar den zin van de Italiaansche patriot-ten, hun ergernis daarover werd geheel verdrongen door de begeerteom eenmaal een nieuwen krijg tegen Oostenrijk te begninen ter ver-overing van Venetie. In 1866 kwam de gelegenheid. Italie werd debondgenoot van Pruisen tegen Oostenrijk en hoewel het zelf versla-gen werd, profiteerde het mede van de overwinningen van zijn bondge-noot. Bij den vrede werd Venetie aan het jonge koninkrijk afgestaan.nationalistische beweging was echter nog niet bevredigd. Gesterkt doorhet succes, wilde zij nu ook met Italie hereenigen alle stukken, diehoewel geheel of grootendeels door Italianen bewoond, nog ondervreemde heerschappij stonden. „Italia irredenta" was hun streven, datmen daarom de irredentische beweging noemt. Rome, waarover de Pausnog regeerde, Savoye, Nizza en Corsica, die aan Frankrijk behoor-den, Malta van Engeland, het Zwitsersche kanton Tessino en de Ita-liaansche deelen van Oostenrijk, voornamelijk Trente en Triest, moes-ten Italiaansch grondgebied worden, het koste wat het wilde.

Toen voor het eerst ontstond eenige verkoeling ten opzichte vanFrankrijk, dat de annexatie van Rome, de begeerde hoofdstad, verhin-derde, doch dat in 1870, toen het in den oorlog met Pruisen gewik-

— 432 —

kPfld werd, zijn garnizoen, dat de stad verdedigd had, terugriep, waar-

op de Italiaansche regeering weer van de gelegenheid gebruik maakte,

Rome inlijfde en tot Rijkshoofdstad verhief.Sindsdien bleef de toestand ongewijzigd, dock oak het nationale

streven verzwakte niet, dock richi-te zich voornamelijk tegen Oosten-

Koning VICTOR EMANUEL II van Ita

rijk, waar de Italiaansche bevolking tamelijk onderdrukt werd en ge-vaar liep op den duur door Duitschers en Slaven te worden verdron-

gen. Door de woelingen der Oostenrijksche Italianen kreeg de bewe-ging in Italie self telkens nieuw voedsel, vandaar dat het irredentisme

vijandig gezind was jegens Oostenrijk, te meer daar de Italianen onderEngelsche, Fransche en Zwitsersch, heoxschapnii weinig geneigdheid

-433—

toonden vrije Italianen te worden. Hun toestand toch zou er eerder

op achteruitgaan dan verbeteren.De regeering bekommerde zich weinig om de wensehen der onder-

danen. Zij had een andere eerzucht, n.l. het verkrijgen van koloniaal

bezit, liefst aan de kusten der Middellandsche Zee, die moesten die-nen tot kolonisatie-gebied voor de duizenden Italiarien, die door de

overbevolking ea de armoede van het vaderland gedwongen waren tot

emigratie. In nlaats van naar Noord- en Zuid-Amerika te verhuizen,

moesten zij gelegenheid hebben zich te vestigen in eigen nieuw grond-gebied, opdat zoodoende een grooter Italie zou ontstaan.

Zij had daarvoor het oog laten vallen op Tunis • en werd bitter

teleurgesteld, toen Frankrijk in 1881 zich daarvan meester maakte. Uit

wrok sloot Italie zich in het volgend jaar aan bij Duitschland en dusook bij het daarmede verbonden Oostenrijk, al waren de relaties tot

dit land nog ver van vriendschappelijk. Zoo ontstond de Driebond.

Het tractaat tusschen de drie bondgenooten, dat telkens hernieuwd

werd, is steeds geheim gebleven, do ch waarschijnlijk hield het o.a. in,dat slechts dan, wanneer een der bondgenooten aangevallen werd, de

andere dien te hulp zouden moeten komen. Op grond van daze bepa-ling had Italie dan ook geen steun gehad in z'n oorlog tegen Turkijeom het bezit van Tripolis.

Trouwens, toen was de verhouding tusschen de leden van den

Driebond reeds vrlj wat minder goad geworden. In de Balkan-politiek

stonden Italie en Oostenrijk steeds tegenover elkander, terwijl in de

Marokkaansche kwestie, eerstgenoemd land partij koos voor Frankrijk te-gen Duitschland. De geest van vijandelijkheid tegen Oostenrijk werdde laatste jaren voortdurend starker, zoodat het niemand verwonderde,dat, toen in Augustus van het vorige jaar de groote Wereldoorloguitbrak, Italie zich niet bij zijn officieele bondgenooten aansloot, maarzich aanvankelijk bepaalde tot een snort welwillende neutraliteit. Terrechtvaardiging van die houding werd den 5den Augustus de volgendeverklaring bekend gemaakt:

lste. De geest van het Driebond-verdrag verbiedt aan de bondge-nooten elke afzonderlijke actie, eenzelfde geest beheerscht het Bal-

kan-tractaat tusschen Italie en Oostenrijk-Hongarije;

2de. Het Driebond-verdrag is alleen gesloten voor 't geval, dat eender leden aangevallen wordt;

3de. Oostenrijk is zijn actie tegen Servie begOnnen, zonder Italiedaarin te kennen;

4de. Van de verdere besluiten en maatregelen der bondgenootenis Italie zoo laat in kennis gesteld, dat het niet de minste voorzor-gen kon nemen voor de verzorging en de zekerheid van zijn troepenin de kolonien;

GIOVANNI GIOLITTI. de leider der Ita-

liaansche neutra len.

ANTONIO SALANITHA, de Italiaansche

minister van Binnenlandsche Zaken.

--- 434 —

5de. Derhalve zal Italie voorloo-

pig niet aan den oorlog deelnemen.Het behoudt zich echter 't recht voor,om, ter bescherming van zijn belan-gen, middelen en wegen te beramenom zijn bondgenooten op vriendschap-pelijke wijze van nut te kunnen zijn.

Zoo bleef Italie neutraal en hoor-de men in de eerste oorlogsmaandenweinig over deze staat. Alleen werdook daar een gedeelte van het legergemobiliseerd, zooals overal elders.De pers toonde zich over het alge-meen op de hand van Frankrijk enzijn bondgenooten.

Dit laatste, gevoegd bij allerleibijzondere omstandigheden, maaktedat men overal in Europa metzeer groote belangstelling de eer-ste Kamerzitting in Rome, dieden 3den December zou plaats yin-

den, tegemoet zag. De minister-president Salandra sprak toen eenlange rede uit, waarin hij de houding van Italie nader uiteen zette.

De inhoud daarvan was zeer duis-ter en bevatte feitelijk niet veelanders, dan de verklaring, dat Italiegewichtige belangen te verdedigen enaanspraken te handhaven had, waar-om het noodig was voortdurend opz'n hoede te blijven om tegen allemogelijkheden opgewassen te zijn endat het daarom de eerste zorg der

regeering geweest was, leger en vlootvolmaakt in gereedheid te brengen.

Feitelijk werd hierdoor niets ge-zegd, maar allerlei bijzondere omstan-digheden in aanmerking genomen,werd toch waarschijnlijk, hoewelzeer vaag, geduid op de mogelijkheid,

dat Italie de afstand van het be-geerde grondgebied door Oostenrijkzou eischen en dat het bij een wei-

gering die eischen met geweld zou

afdwingen.

— 435 —

Uit een „Groenboek", dat de regeering over de onderhandelingenmet Oostenrijk publiceerde, blijkt, dat kort daarna de eerste eischendoor Italie gesteld werden. Het was toen in de dagen van den zegevie-renden inval der Oostenrijksche troepen in Servie en in verband met de

mogelijkheicl van annexatie van Servisch grondgebied door den over-winnaar, eischte Italie op grond van het reeds vroeger genoemde Bal.-kan-tractaat compensaties daarvoor, d. w. z. afstand van een stuk vanOostenrijk aan Italie in ruil voor de toestemming tot het vergrooten

van eerstgenoemd land.Aanvankelijk was de Oostenrijksche regeering niet zeer toeschiete-

lijk, doch toen den 15den December de Oostenrijksche troepen, totaalverslagen, Servie ontruimen moest en, toonde zij zich bereid in onder-handeling te treden. De toen gedane aanbiedingen werden door Salan-dra en z'n minister van Buitenlandsche Zaken Sonnino, als onvoldoendegeweigerd, waarna de zaak slepende gehouden werd. Waarschijnlijkwerd in Februari bij Oostenrijk aangedrongen op het doen van eennader aanbod, dock werd dit op de lange baan geschoven, althans deItaliaansche gezant te Weenen berichtte den 22sten van die maandaan zijn regeering, dat ze zich geen illusies moest maken.

Kart daarna, in het begin van Maart evenwel, kwam er verande-ring. De Oostenrijksche minister Burian stemde in principe toe in denafstand van grondgebied aan Italie, doch Ala den oorlog, waarop deregeering van het laatstgenoemde land aangaf, op Welke basis zij deonderhandelingen wilde voortzetten. Hierdoor scheen een spanning te

ontstaan, ten minste Duitschland, dat het grootste belang had bij hetvredelievend blijven der betrekkingen tusschen beide staten, zond eenvan zijn beste diplomaten, n.l. worst von Billow, naar Rome, om als

bemiddelaar op te treden. Waarschijnlijk was Duitschland van plande Italiaansche eischen zooveel mogelijk te matigen, doch tevens zijnbondgenoot aan te sporen zooveel mogelijk toe te staan. Deze zaakwas onmogelijk, daar Italie zich niet wilde intoomen en het niet doen-lijk voor Duitschland was Oostenrijk van zich te vervreemden doorhet tot groote concessies te dwingen.

Op denzelfden dag, n.l. den 20sten Februari, noemde Baron Bu-rian de districten, die hij aan Italie wilde afstaan, waartegenover hijdan eischte, dat Italie verder een welwillende neutraliteit in acht zounemen, Oostenrijk vrij zou laten in den Balkan en dat de vroeger ge-maakte afspraken ten opzichte van Albanie (dit in verband met debezetting van de Albaneesche stad Valona door Italie) van kracht zou-den blijven.

Sonnio stelde toen de eischen van Italie op, die veel verder strek-king hadden en liet die den llden April to Weenen overhandigen. Deinhoud was:

lste. Afstand van geheel Trente, zooals dat vroeger begrensd was

— 436 —

en bovendien van een strook lands in het Noord-Oosten aan de rivier

Isonzo, ter verbetering van de grans.2de. Verandering van Triest met achterland, Capodistria en Pirano,

tot een onafhankelijke Vrijstaat.3de. Afstand van de eilanden Lizza, Lesina, Curzola, Lagosta, Daz-

zes en Meleda. Dit alles zou terstond moeten plaats vinden, terwij1de manschappen, uit die streken afkomstig, die in het Oostenrijksche

lager dienden, onmiddellijk ontslagen zouden moeten worden.

4de. Erkenning van de Italiaansche Soevereiniteit over Valonamet achterland en afstand van alle Oostenrijksche aanspraken op'

Albanie.5de. In ruil daarvoor betaalt

Italia 200.000.000 francs en neemt op

zich verder neutraal te blijven.Zoowel in Rome als in Weenen werddruk onderhandeld, dock de Ita-

liaansche gezant in laatstgenoemdestad berichtte weldra, dat hij aande praat gehouden werd en dat menniet van plan was de eischen inte willigen. Het gevolg was, datkort daarna de onderhandelingen

gestaakt werden en den 4den Meiwerd het verbond met Oosten.-rijk door Italia opgezegd. Het

behield zich van toen of aanhet recht voor zelfstandig naarde bereiking van zijn doel testreven.

Ondertusschen was er in Italiaeen geweldige actie vOOr en tegen. Baron SIDNEY SONNINO, de Italiaansche•

den oorlog. De pars bevatte heftige minister van Buitanlandsche Zaken.

artikelen voor een interventie te-

gen Oostenrijk en betoogingen werden door de bevolking op touw ge-zet om pressie op de regeering uit te oefenen. Daartegenover streed

een ander deal der couranten voor de politiek van neutraliteit, die

door den vroegeren. minister Giolitti voorgestaan werd, terwijl in en--kele steden ook tegen den oorlog betoogd werd. Waarschijnlijk wasdit alles niet alleen een gevolg van de gezindheid der bevolking, maar

hadden agenten, die hetzij door de eene, hetzij door de andere dertwee oorlogvoerende partijen betaald werden, daarin een belangrijkaandeel.

Het toppunt bereikt daze bew eging bij de feesten ter eere vanden vrijheidsheld Garribaldi, waar de schrijver d'Annuncio een zeer

-- 437 —

oorlogzuchtige redevoering hield. die met donderend gejuich begroet

was, De koning zoowel als de ministers ontbraken bij die gelegenheid,

wat zijn oorzaak vond in de omstandigheid, dat men nog geen beslis-sing omtrent oorlog of vrede wilde nemen en daarom liever geen

officieel karakter aan de betoogingen gaf. Vermoedelijk was er in denboezem der regeering zelve nog meeningsverschil en vreesde men voor

den invloed en aanhang van Giolitti, den voorstander van het hand-haven der neutraliteit.

Geheel vrij was het kabinet Salandra evenwel niet meer, want de

onderhandelingen, die het reeds Lang voerde met Frankrijk, Engelanden Rusland, hadden reeds tot resultaten geleid, die bindend waren.

Trouwens zoowel Salandra als Sonnino wilden den oorlog en toen hetbleek, dat Oostenrijk op aandrijven van Duitschland nog verder wildegaan en behalve den afstand van Zuid-Tirol en het gebied ten Westen

van de Isonzo, ook Triest tot een vrije stad onder direct oppergezagvan den Oostenrijkschen keizer wilde maken en de Italiaansche eischenbetreffende Albanie inwilligde, ging het kabinet over tot een handige

politieke manoeuvre. Reeds was de Kamerzitting uitgesteld van den12den tot den 20sten Mei, om tijd te winnen en gelegenheid te hebben

de oppositie te verslaan.Tot dat doel verklaarde dan den 13den Mei het kabinet-Salandra,

dat het met het oog op de omstandigheid, dat het niet voldoende me-

dewerking der politieke partijen voor de Internationale staatkunde on-dervond, aan den koning zijn ontslag aanbood. Het woord was dusaan den koning. Door te weigeren, zou hij zich openlijk voor den oor-log verklaren. Dit deed hij evenwel niet, maar behield zich zijn be-

slissing voor en begon onmiddellijk verschillende invloedrijke staatslie-den te raadplegen. Daaronder be hoorden zoowel de voorzitter der

Kamer, Marcora, als de leider der oppositie, Giolitti.Het bericht echter van het aftreden van het ministerie had een

geweldig tumult in Italie tengevolge. De voorstanders van den oorlogverdubbelden hun betoogingen. Le den der neutraliteitspartij werdengehoond en bedreigd en het bleek nu ook, dat Giolitti de regeeringniet op zich durfde nemen en dat ook Marcora weigerde. Hiermedegaf de neutraliteitspartij te kennen, ' dat ze ' er van overtuigd was

niet de meerderheid des yolks en der Kamerleden achter zich te heb-

ben en dat dus de staatkunde van Salandra in overeenstemming was

metcle wenschen van de meerderheid.Een groote overwinning voor Salandra dus, en in verband daarmede

besloot de koning dan ook het ontslag van dit ministerie niet te aan-vaarden. De teerling was geworpen, Italie zou aan den oorlog mede-doen tegen zijn vroegere bondgenooten. Het tijdstip van de oorlogs-verklaring was nog wel niet vastgesteld, maar moest met bijna wis-

kundige zekerheid volgen.

— 438 —

Met spanning wachtte men af de bijeenkomst van Kamer en Se-naat op den 20sten en 2lsten Mei. De dag brak aan en de leden kwa-men in grooten getale bijeen, doch Giolitti, de 'eider der oppositie,

was afwezig. Zijn invloed was gebroken.De regeering deelde ter reehtvaardiging van de gevolgde staatkunde,

het reeds genoemde „Groenboek" uit en stelde een wet voor, waarbijaan de regeering buitengewone volmachten in geval van oorlog ver-leend werden. In een paar uur was het beslist en de wet aangenomen

met _407 stemmen -vOOr, 74 tegen en een blanco.De Senaat handelde den volgenden dag evenzoo. Salandra had dus,

volmacht gekregen zijn tot den oorlog leidende politiek voort te zet-ten en alle maatregelen, die noodig waren te nemen. De regeering kreegabsolute macht en dus werden beide kamers weer naar huffs gezonden.

Thans begon de laatste episode van dit krijgsvoorspel. Den 22stenMei besloot de Italiaansche regeering tot de algemeene mobilisatie

van land- en zeemacht en alle y wat daarmede in verband stond. Fei-telijk waren dit slechts eindmaatregelen, want reeds vele lichtingenbevonden zich onder de wapenen. Het vervoer van troepen naar deNoord-Oostgrens nano geweldige afmetingen aan. De gezanten maaktenzich gereed hun standplaats te verlaten, evenals de wederzijdscheonderdanen, die in het weldra vijandige land verblijf hielden en waar-van velen reeds in de voorafgaande dagen de refs naar het vader-land, of althans naar het neutrale Zwitserland, aanvaard hadden.

Den volgenden dag, den 23sten, overhandigde de Italiaansche ge-

zant in Weenen, Avarna, de officieele oorlogsverklaring zijner regeering,waarvan de inhoud als volgt was:

„Overeenkomstig de bevelen van Z. M. de honing, zijn doorluchti-gen worst, heeft de ondergeteekende, gezant van Italic, de eer Z. Exc.den Minister van Buitenlandsche Zaken van Oostenrijk-Hnogarije devolgende mededeeling te doen:

Sinds den /den van deze maand zijn aan de keizerlijke en konink-lijke regeering de redenen uiteengezet, om welke Italic, vertrouwendeop zijn goed recht, zijn bondsverdrag met Oostenrijk-Hongarije, datdoor de keizerlijke en koninklijke regeering geschonden was, vernie-tigd en waardeloos verklaard heeft en te dien opzichte zijn volkomen:vrijheid van handelen terugnam.

De koninklijke regeering, vastb2sloten met alle middelen, waar-over zij beschikt, te zorgen voor de waarborging der rechten en belan-gen van Italic, kan niet te kort schieten in haar plicht om tegen;iedere bedreiging in het heden en de toekomst maatregelen te nemen„

welke de omstandigheden haar voorschrijven.Ter voldoening aan de nationale verlangens verklaart Z. M. de

koning zich van morgen af in staat van oorlog met Oostenrijk-

Hongarije.

— 431 —

De ondergeteekende heeft de eer ter zelfdertijd aan den minis-ter van Buitenlandsche Zaken te doen weten, dat heden paspoortenter beschikking zullen worden gesteld van den keizerlijken en konink-lijken gezant te Borne en zou Z. Exc. verplicht zijn, indien hij hem

de zijne zou willen doen ter hand stellen."

(w. g. AVARNA.)

Zoo was dan de krijg verklaard en onmiddellijk scheen Duitsch-land zich bij zijn bondgenoot te zullen voegen. Von Billow verliet Rome

Italiaansche Infanterie.

gelijktijdig met den Oostenrijkschen gezant. Er wend echter Been offi-cieele oorlogs-verklaring ingeleverd, evenmin als tusschen Italie en Tur-kije, waardoor de eigenaardige toestand geschapen is, dat Italie welin oorlog is met Oostenrijk, dock officieel in vrede met de beide bond-genooten van dat land, wat evenw el op den duur wel zal veranderen.

Hiermede hebben we trachten te verklaren, waarom en hoe Italie'tot dezen oorlog overging. Thans dient nog even gewezen te wordenop het bedenkelijke van deze daad, waar het jarenlang de bondgenoot

geweest en in naam tot het laatst toe gebleven is van dien staat,dien het nu zal gaan bestrijden. Zijn neutraal blijven was een handel-wijze, die iedereen verwacht had, zijn oorlogsverklaring de inleidingtot een rooftocht, die op een lijn te stellen valt met den Duitschen

inval in Belgie. Bovendien hoe durft een pers, een regeering de ver-antwoording op zich nemen om een yolk op te zweepen tot een oor-log, wa,arvan het de vreeselijkheid door en door kent?

Ten slotte, om OTIS weer bij 3e nuchtere feiten te bepalen, nog heteen en ander over het terrein, waar Italie als oorlogvoerende mo-

gendheid zal optreden en over zij‘A eigen militaire- maritieme ca-

paciteiten.Ter zee ligt bet Italiaansche oorlogsgebied in de eerste plaats in

de Adriatische Zee en verder in de geheele Middellandsche. Het komtdaar de Engelsch-Fransche overmacht geducht versterken, want zijn

zeemacht is vrij grout en good orde.Er zijn n.l. vier dreadnoughts, dus nieuwe en zeer groote slag-

schepen, n.l. de .,Conte di Cavour," de „Guilin Cesare", de „Leonard()da Vinci" en de „Dante Aleghieri," alien bewapend met 12 of 13 stuk-ken van 30 c.M., benevens klein geschut. Als de oorlog lang duurt,

zullen bovendien nog 6 aanmerkelijk grootere su per-dreadnoughts ge-reed komen, die in het vorig jaar op stapel gezet zijn eri waaraan stel-lig wel hard gewerkt is. Verder zijn er nog ongeveer 22 oudere en klei-nere slagschepen met een tonnenmaat, die tusschen 4500 en 13500varieert en waarvan slechts een tweetal van vOOr 1890 dateert.

Er zijn curie nieuwe lichte kruisers en 10 pantserkruisers van ver-

schillenden ouderdom (de oudste is, van 1883).Behalve 8 torpedo-kanonneerbooten, die vooral als mijnenleggers

dienst doen, zijn er 33 torpedoj agers, meerendRels nieuwe en zeer

snelle schepen, GO groote torpedobooten en 25 kleinere, er voortseen 30-tai onderzeeers zijn, waaronder 8, die pas gereed gekomen zijn.

In de Adriatische Zee en bij de Dardanellen (dit laatste als hetook met Turkije in oorlog komt) zal deze marine goede diensten kun-

nen bewijzen aan. de Geallieerden.Over de lan.dmacht zijn niet zoo gemakkelijke opgaven te doen. In

elk geval is iedere Italiaansche burger dienstplichtig van zijn 20stetot zijn 39ste jaar. Jaarlijks wordt een lichting opgeroepen en blijftdan gedurende twee jaren onder de wapenen. Daarna volgt een dienst-tijd van 6 jaren bij de reserve, 4 jaar bij de mobile militie en 7 jaar

bij de territoriale militie. Niet het geheele contingent wordt evenwel in-gelijfd, daar een gedeelte onmiddellijk overgaat tot de territoriale mi-

litie dus evenals in Duitschland de Ersatz-reserve, terwij1 bovendien

ook de rest slechts gedeeltelijk geoefend wordt; de anderen kunnenechter ten alien tijd, wanneer dat noodig is, onder wapenen ter

soefen.ing worden geroepen.Geheel gemobiliseerd brengt het in de eerste linie op de been 12

gewone legercorpsen, 2 corpsen Alpentroepen en 3 cavallerie-divisies,

alley met bijbehoorende artiilerie, cavallerie en genie. Wat het aantal

-betreft, zal dit niet ver verwijderd zijn van een totaal van 700.000 man.Bovendien behooren hierbij de manschappen, die indertijd wel in-

geschreven maar niet geoefend zijn, en waarvan waarschijnlijk in hetafgeloopen jaar ue grootste helft wel onder de wapenen geweest is en

— 441 —

dus thans ook bruikbaar, waardoor het aantal van 700.000 stellig nogmet 100.000 a 200.000 vergroot wordt, behalve de evenveel nog niet

geoefenden.De mobile militie, de mannen van 29 tot 32-jarigen leeftijd zijn

alien geschikt voor velddienst. Het aantal der geoefenden kan geschatworden op ongeveer 320.000 man, met daarachter stellig nog ongeveer100.000 ongeoefenden, die eveneens opgeroepen kunnen worden.

De territoriale militie telt zeker een half millioen geoefende man-schappen van 33-39-jarigen leeftijd, die dus ook onmiddellijk to ge-

Italiaansche Alpenjagers.

bruiken zijn. Bovendien behooren hiertoe pl.m. 2.000.000 ongeoefendenvan verschill'mden leeftijd, die naarmate de nood vordert, opgeroepen

kunnen worden.Alles nog eens samen vattende komen we op de volgende cijfers:Actieve leger op oorlogssterkte: 700.000 reserve Dl.m. 300.000

Mobile militie 320.000 reserve pl.m. 100.000

Territoriale reserve 500.000 reserve pl.m. 2.000.000

Totaal geoefenden 1. 520.000 ongeoefenden 2.400.000

De bewapening van het leger staat als goed bekend met het Man-',8

— 442 —

licher-Carcano-geweer van 6.5 m.M. kaliber en de Port-kanonnen van7.5 c.M., die overeenkomen met het Fransche 7.5 c.M. geschut.

Het terrein, waar dit leger zal strijden zal voornamelijk liggen inde Alpen Tangs de Noord-Oostgrens van Italie en het lagere, maartoch ook nog bergachtige gebied tusschen de Alpen en de Adriati-sche Zee, bij het riviertje de Isonzo. Het is evenwel ook mogelijk,dat een expeditie over de zee wolf dt gezet om de Dalmatische oorlogs-havens aan te vallen en dus de Oostenrijksche vloot naar buiten tedrijven.

Of ook een expeditie tegen Turkije afgezonden zal worden, om medete helpen tot de opening der Dardanellen en tot de bezetting van dedoor Italia begeerde kustgedeelten van Klein-Azie, hangt geheel of vande geheele ontwikkeling der gebeurtenissen.

De slot-conclusie kan dus zijn, dat door het optreden van italie,Duitschland en Oostenrijk een nieuwen, geenszins te onderschatten te-genstander tegenover zich gekregen hebben, waartegen een aanzienlijkemacht in het veld gezonden moat worden.

HOOFDSTUK XXI.

Het groote Duitsch-Oostenrijksche Offensief in het Oosten tot na denVal van Lemberg.

Toen we in een vorig hoofdstÜk de gebeurtenissen op het Ooste-lijk krijgstooneel afbraken bij den val van de vesting Przemysl, spra-ken we de verwachting uit, dat de hierdoor vrijkomende belegerings-troepen een grooten, zoo niet beslissenden invloed zouden uitoefenenop het Russisch offensief in de Karpathen.

Die verwachting zou editer niet tot werkelijkheid worden. Welhoorden we al spoedig van het ingrijpen der belegeraars, maar veelresultaten werden daardoor niet verkregen.

Reeds enkele dagen vOOr den val van Przmysl waren de Russenhun hoofdaanval begonnen in de Karpathen op 't frontgedeelte aan weers-zijden van den Dukla-pas en Oostwaarts daarvan tot aan den Uszok-pas,waarbij vooral 't centrum in de streek van Baligrod en vandaar naar denLupkow-Pas van belang was. Met groote overmacht, maar gehinderddoor de sneeuw en de onbegaanbaarheid der wegen wierpen de Rus-sen zich op de sterke bergstellingen der Oostenrijkers. Op verliezenaan manschappen ward niet gelet en zoo slaagden ze er in terrain tewinnen en, terwijl de Uszok-pas in Oostenrijksche handen bleef, zichmeester te maken van den kam van het gebergte ten Westen daarvan.Vandaar drongen ze nog enkele K. M. verder door op Hongaarsch ge-bied. Meer dan 70.000 krijgsgevangenen, een 30-tal kanonnen en veelmitrailleurs vielen hun daarbij in handen.

Niettegenstaande dat echter hielden de Oostenrijkers, steeds meergeholpen door sterke Duitsche afdeelingen, telkens opnieuw in sterkestellingen stand, sloegen tallooze aanvallen of en gingen van tijd tottijd over tot een contra-offensief, waarbij ze sours de te ver vooruit-gedrongen vijandelijke afdeelingen terugwierpen en op hun beurt ge-vangenen maakten. Meer naar het Oosten, in Zuid-Oost-Galicia ende Boekowina waren ze zelfs in den regal de aanvallers, zij het danook zonder succes.

Toch scheen het niet twijfelachtig of ten langen laatste zouden

— 4 —

de Russen een doortocht door het geheele gebergte geforceerd heb-ben, als ze niet door allerlei omstandigheden daarin verhinderd waren.De woeste strijd te midden van de sneeuw van het gebergte berok-kende hun geweldige verliezen, terwijl de overblijvenden ten slottezooveel van hun kracht inboetten, dat niet veel meer van hen ge-eischt kon warden. Wel werden voortdurend versche troepen naar hetfront gezonden, inaar ook daaraan moest zelfs voor Rusland eindelijkeen einde komen. Daarbij kwam dan nog, dat de opmarsch door den.

Prins Adalbert van Pruissen (1) ingesprek met Veldmaarschalk von Hindenburg (2).

taaien tegenstand der Oostenrijkers te langzaam gevorderd was omvoor het intreden van het dooiweer de Hongaarsche vlakte te berei-ken en toen dit tijdstip midden-April begon, was het door de gezwol-len bergbeken en het onbegaanbare terrein onmogelijk, voorwaarts tegaan, terwij1 de grootste moeilijkheden ontstonden bij het verzorgenvan de aan het front strijdende troepen.

In vergelijking met de voorafgaande weken trad dan ook in de laat-ste helft van April meer en meer stilstand in den strijd in, waarvan

— 445 —

de Oostenrijkers en Duitschers gebrui maakten om hun stellingen te ver-sterken. En daar zij minder last hadden van de terreinsgesteldheid

dan de Russen, konden ze er aan gaan denken tot een groot tegen-offensief over te gaan, waartoe geweldige troepenverplaatsingen, groo-tendeels uit het hinnenland, plants vonden. Dit waren ilieuw opgerichtecorpsen, gedurende de wintermaanden gedrild en aangevuld met man-schappen, die reeds op het Westelijk oorlogsterrein gestreden haddenen daar vervangen waren door recruten.

In afwachting van het gereed komen van al die toebereidselen,thans nog een enkel woord over de gebeurtenissen andere gedeel-ten van het Oostelijk front. Van de Karpathen af naar het Noorden,dus in West-Gali r Polen en Littauwen was de strijd van veel min-der beteekenis geweest. Een defensieve loopgraven-oorlog zonder ernstigepogingen tot cloorbraak!

Alleen ontstond een nieuwe strijd op een geheel nieuw front. Reedsis gesproken over den inval der Russen in het Noordelijk gedeelte vanOost-Pruisen en het bezetten en weer ontruirnen van de stad Memel.Eenigen tijd later probeerden ze iets dergelijks meer Oostelijk, van Taurog-gen uit naar Tilsit, :loch eveneens zonder succes. Hun strijdkrachten in ditgebied waren blijkbaar slechts zwak en bestonden behalve nit eenigecavallerie-regimenten uit afdeelingen sandstorm a ls grenswacht. DeDuitschers daarentegen versterkten in den loop van April hun machtaan den bene,den-Memel voortdurend en gingen in het i aatst van diemaand tot een offensief over in Noordelijke richting wel van Tilsituit naar Tauroggen.

De Russen warden door de overmacht gedwongen terug te trek-ken Tangs den straatweg naar Riga, aanvankelijk tot de streek ten.

Zuiden van Schawli, waar de spoorlijn van Libau naar Riga en Duna-brug den genoemden weg kruist. De Duitschers vervolgden hen, ter-wijl andere afdeelingen zich in Oostelijke richting bewogen Tangs denrechter-oever van den Memel (of Njemen) en ook naar Rossieny, om dehoofdmacht tegen een flankaanval te beschermen.

Zoo slaagden de Duitschers er reeds den lsten Mei in, na een tref-fen bij Schavvli, s N aar de Russen tot den aftocht gedwongen werden,de genoemde spoorlijn te overschrijden en op te breken, waardoor Libaualleen nog maar door een spoorweg naar Mitau in verbinding met hetoverige Rusland stond. Doch ook die liep weldra gevaar, daar deDuitschers hun opmarsch voortzetten en tot voorbij Janisjki, halver-wege tusschen Schawli en Mittau gelegen, doordrongen.

Vender kwamen ze echter niet. De Russen hadden versterkingenontvangen en in gevechten bij Janisjki -werd de Duitsche hoofdmacht te-ruggeworpen, terwijl de rechterflanithedekkingen eveneens ernstig aan-gevallen werden. Zoo waren de Duitschers hier tot een defensieve hou-

ding gedwongen. Hun opmarsch had echter de positie van Libau ge-

..

HET OORLOGSGEBIED TEN NOORDEN VAN DE NJEMEN.

— 446 —

vaarlijk gemaakt. Vrijwel ongehinderd konden legerafdeelingen vanMemel uit langs de kust oprukken. Reeds den 7den Mei verschenen zein de nabijheid der stad, die tegelijkertijd door een aantal oorlogs-schepen gebombardeerd werd.

De kleine bezetting ontruimde de stad in den namiddag van denvolgenden dag, waarna de Duitschers Naar binnenrukten. Uit de zwakkeverdediging door de Russen is echter op te waken, dat zij de stad

niet als zeer belangrijk beschouwden, en dat dus het Duitsche bericht, alszou een groote hoeveelheid oorlogs-materiaal buitgemaakt zijn, nietjuist is. Trouwens, later zwijgen de overwinnaars daar ook over.

Van dezen tijd of hadden voortdurend gevechten in dit gebiedplaats, waarbij de Russen er in slaagden Schawli opnieuw te bezet-

ten en ook de naar het Oosten opdringende vijandelijke afdeelingeneenigszins terug te dringen. Het gelukte hun evenwel niet de Duit-schers geheel te verdrijven, ja van tijd tot tijd konden de laatsten

-447—

opnieuw tot het offensief overgaan en weer wat terrein winnen.

Wat kan nu het doel van dezen Duitschen inval geweest zijn,waarbij geen strategische voordeelen te behalen waren? Hoogstwaar-schijnlijk was dat doel tweeledig en wel in de eerste plaats zich mees-ter te maken van de voorraden aan levensmiddelen in dit gebied aanwe-zig, en in de tweede de Russen te dwingen hun troepenmacht ; pier teversterken, waardoor de elders beschikbare reserves in aantal zoudenverminderen. Uit de omstandigheid echter, dat do Russen slechts kleineafdeelingen hierheen zonden, die zich bepaalden tot het verhinderenvan een verder voortdringen van den vijand, is het besluit te trekken,dat ze den toeleg doorzagen. en hun reserve niet aanspraken.

Ondertusschen had de Duitsche Generale Staf, geholpen door hetOostenrijksche Opperbevel, een zeer groote troepenmacht verzameln ach-ter het front in Galicie en in de Karpathen. Dit front, wat de Rus-sische stellingen betrof, liep van de samenvloeiing van den Dunajec metden Weichsel, langs eerstgenoemde rivier Zuidwaarts, vervolgens langseen boschrijken heuvelrug tusschen Dunajec en Biala, om langzamer-hand meer een Zuid-Oostelijke richting aan te nemen, de Karpathente overschrijden ten Westen van den Dukla-Pas, dan over Zboro enStropko op Hongaarsch grondgebied tot iets ten Westen van denUszok-Pas enz. De Russische aanvoerders waren de generaalsRadko Dimitrief en Broessilof. De legermacht, die zij onder hun be-velen hadden was wel talrijk, maar grootendeels zeer vermoeid doorden zwaren strijd in het gebergte, die tevens de meeste reserves op-geslokt had, terwijl de beschikbare hoeveelheid artillerie en munitievermoedelijk zeer beperkt was.

Daarentegen had de Oostenrijksche aanvoerder aan den Dunajec,Aartshertog Franz Ferdinand, zijn linie aanmerkelijk kunnen inkrim-pen, evenals zijn collega Borovic in de Karpathen, terwijl beide ooknog versche versterkingen gekregen hadden. In de tusschen hen ontstaneopen ruimte was een sterk Duitsch leger onder generaal von Macken-sen verschenen, dus ongeveer van Grybow tot Zboro.

Het krijgsplan hield in, dat, terwijl Borovic en de andere meerOostwaarts commandeerende generaals door onophoudelijke tegenaanval-len druk uitoefenden op het Russische front tegenover hen, vonMackensen en de Aartshertog den hoofdaanval zouden doen en trach-ten de Russische linies te doorbreken, daarna Oostwaarts op te ruk-ken en zoodoende den vijand in de Karpathen met omsingeling te be-dreigen.

Den lsten Mei was alles gereed, stonden de troepen op hun posten was de geweldige artillerie, 1500 stukken van allerlei kaliber voorde beide legers samen, in stelling gebracht. Op dienzelfden dag be-

gon reeds een voorspel door een geweldig bombardement, dat echterin hevigheid nog overtroffen werd door dat van den volgenden dag,

— 448 —

toen in een tijdsbestek van nauwelijks vier uren, ongeveer 700.000 gra-naten, d. w. z. een hoeveelheid waarvan het vervoer meer clan 1000spoorwagons had noodig gemaakt, naar de Russische loopgraven geslin-gerd werden. Rekenen we nu, dat dit geschiedde over een front vanhoogstens 100 K.M. lengte, en dat de terreinstrook, die bestreken werd, eendiepte had van 31/2 K.M., dan blijkt hieruit, dat gemiddeld op elke H.A.daarvan 20 projectielen vielen, d. w. z. een op elk stukje gronds van 24M. in het vierkant. Genoeg was het dus om het geheele terrein om towoelen en natuurlijk werden verschillende gedeelten, speciaal die waar

Het verzamelen van dooden in Ocst-Pruisen.

de Russische loopgraven lagen en waarop het Duitsche geschut in deeerste plaats gericht was, totaal vernield.

Toen dan ook de Duitsche infanterie tot den stormaanval over-

ging, kon zij met weinig moeite zich van de opeenvolgende loopgra-venlinien meester maken en zoo het Russische front doorbreken. Ditge^chiedde door het Leger van generaal von Mackensen, die daardoor kon

oprukken in ,de richting van Gorlice, Biecz, Jaslo en Zmigrod. De wei-nige aan de granaten ontsnapte verdedigers der voorste stellingenwerden gemakkelijk overhoop geloopen, gedood of gevangen genomen.

De Russische reserves trokken terug en boden op elk punt hardnek-

— 449 —

kigen weerstand, wat vooral mogelijk werd, doordat het vijandelijkegeschut de opmarsch der infanterie en cavallerie niet zoo snel kon vol-gen. Werd daardoor de voortgang aanmerkelijk vertraagd, het was on-mogelijk den aanval te stuiten. Zooals op de vroegere kaarten te zienis, geschiedde het voortrukken in N.O. richting. Het centrum van het

leger van von Mackensen n.l. naar Jaslo aan de Wisloka, • om na die

rivier gepasseerd te hebben naar Rzeszow door te dringen, waardoor deverbindingslijnen van de Russen, die meer Noordelijk tegenover de Oos-tenrijksche Aartshertog stonden, zouden worden afgesneden. De linker-vleugel bewoog zich naar het Noorden om over Gorlice en Biecz dat Rus-sische leger in de flank aan te tast en en zoo als het ware op te rol-ien, terwijl de rechtervleugel gedeeltelijk voeling trachtte te krijgenmet de troepen van generaal Borovic, gedeeltelijk langs de NoordelijkeKarpathen-uitloopers in Oostelijke richting ging om het Russische Kar-

pathenleger te verhinderen over Dukla terug te trekken.Door den dapperen tegenstand der langzaam wijkende Russische af-

deelingen werd deze opzet echter gedeeltelijk verhinderd. Bij Jaslobijv. wisten zij dagen Tang stand te houden en daardoor veel te red-den. De Russen evenwel, die het me est Westelijk in het gebergte stop-

,den, kwamen in een zeer moeilijke positie. Reeds den 3den Mei begonhun terugtocht, achtervolgd door Duitschers en Oostenrijkers, dochgedeeltelijk was het reeds te laat. Enkele kolonnes n.l. vonden zichbij Dukla den weg versperd, zoodat velen zich moesten overgeven, an-fleren zich slechts wisten te redden door legertrein en alles, watniet langs de bergpaden kon meegevoerd worden, in den steek te laten.Hier zal het wel geweest zijn, dat von Mackensen het meerendeel derin de eerste dagen gevangen genomen Russen in handen kreeg.

Ondertusschen had de aanval van het leger van Aartshertog s Jozef

Ferdinand ook aanmerkelijke vorderingen gemaakt. Geheel in het Noor-den, voorbij Tarnow, wisten enkele zijner troepen over den Dunajec tekomen en zich te nestelen op den spoorweg van genoemde stad naarSzcucin aan den Weichsel, waardoor de verbinding van de Russen in.Galicie met die in Zuid-Polen verbroken, ten minste veel slechter ge-maakt werd. Verder kwamen ze echter niet. De achteruitgewekenenherstelden hun front spoedig en wisten zoowel de nadering van denWeichsel door den vijand te verhinderen, als Tarnow voor een flank-

aanval te beschermen.Tusschen Dunajec en Biala schoot de aanval slechts langzaam op,

doch toen de opmarsch van von Mackensen in Noordelijke richting

veld won, moest ook die linie geleidelijk aan worden prijsgegeven. Ge-leidelijk aan verplaatste dit Russische leger zich dus in N.O. richting,terwijl Tarnow, een zeer gewichtig punt, waar reusachtige voorradenopgestapeld lager, hardnekkig verdedigd werd, evenals de spoorlijn van,daar naar Debica, waarlangs een large sleep van voertuigen zich naar

— 450 —

het Oosten voortbewoog. Eerst toen de overwinnaars den weg met hurlgeschut konden bestrijken en dus geen transport meer mogelijk was,gaf de Russische achterhoede, bijna van alle kanten bestookt, zijn verzetop. Van de uit landweer en cavallerie bestaande bezetting van Tarnowmoest de eerste zich grootendeels gevangen geven, doch de ruiters kon-den zich nog redden naar het N. O. Alvorens dit echter in den mor-gen van den Eden Mei geschiedde, verdeelden de Russen alle I evens-middelen, die ze achter moesten laten, onder de arme bevolking der

stad, die hun steeds goed gezind was.

Eein veldpredikatie. — Een protestantsch en een roomsch geestelijke op een

spreekgestoelte.

De stand van het overwinnend Oostenrijksch-Duitsche Leger was•toen ongeveer de volgende: Van den mond van den Dunajec in een vrij-wel rechte lijn Z. 0.-waarts tot daslo. Vandaar eerst langs de Ja-siolka, een zijrivier van de Wisloka, vervolgens langs de boven-Wsitok,terwijl in de Karpathen ook de Lupkow-pas reeds door hen bezetwas en zich de terugtocht der Russen langzamerhand mededeelde aande ten Oosten daarvan staande afdeelingen.

Voordat ze van hier vender konden oprukken, moesten gedurendeden 7den en 8sten Mei weer zware gevechten geleverd worden tegen de.

— 451 —

Russen, die een vertwijfelde poging deden om zoo Lang mogelijk denoverwinnaar ten Westen van Wisloka en Jasiolka te houden, opdat deverdere terugtocht van hun Karpathentroepen en den legertrein onge-stoord zou kunnen plaats vinden. Szcucin, Debica, Pilsno, Brzostek enKrosno werden haldhaftig verdedigd, maar ook bier moest ten slottehet verzet opgegeven worden tegen den door zijn geschut overmachtigen

vijand.Eerst in het Zuiden, tusschen. Jaslo en Brzostek, daarna ook meet

naar het Noorden, werd de Wisloka-linie gepasseerd. Aileen in hetgebied van Mielec wisten de Russen zich vooralsnog te handhaven, zoo-dat de linie gericht bleef van Noord-West naar Zuid-Oost.

Ondertusschen verzamelden de Russische troepen uit het Karpa-thengebied tusschen de Dukla- en Lupkow-passen zich in de buurt van de

aan den boven-San gelegen plaatsen Sanok en Lisko, vanwaar het frontverder Zuid-Oostwaarts eveneens die rivier volgde. Hier naderden deoverwinnaars dus de nog slechts enkele weken te voren door de Rus-sen veroverde vesting Przmysl. Een poging werd daarom door de ver-slagenen gedaan om te voorkomen, dat doze te snel zou worden aan-gevallen, of van het Zuiden uit omsingeld; De reeds tot een geduchtemacht samengepakte troopen werden versterkt met een paar verschedivisies, die in allerijl uit de vesting werden gezonden. Een tegenaan.-val werd gedaan, doch zonder veel resultant. Slechts werd er door be-reikt, dat de opmarsch van de Duitsch-Oostenrijksche legers in dit ge-bied vertraagd werd.

In het Noorden daaren duurde de terugtocht der Russenvoort. De beneden-Wisloka werd bij Mielec geforceerd, de boven-Wistok

bij Krosno. Rzeszow, aan laatstgenoemde rivier gelegen, waar de spoor-lijn van Tarnow naar Jaroslaw Naar kruist, werd bezet, evenals Dynowaan den San ten N. van Sanok. Het was nu duidelijk. De Russen moes-ten geheel terugtrekken naar de San-linie en dus zou Przmysl voor dederde maal een annual te , doorstaan hebben, nu echter van de zijde dereigen landgenooten..

Slechts in het Noorden bleef de Russische linie zich handhavenop een lijn, die getrokken kan worden van de monding der Wislokain den Weichsel en die der Wistok in den San, waardoor aansluitinggevonden werd bij het front in Zuid-Polen, dat onder invlcgebeurtenissen in Galicie eveneens teruggetrokken way•door de Russen ontruimd, doch bleef binnen he*schut. Hier wisselden beide partijen elkanderaanvallen af, zonder dat er merkbarc ye,

Hiermede kunnen we constateere-licie, ook wel die van Tarnowlien dagen, tusschen d -Oostenrijksche legers

— 452 —

teruggeworpen, een groot aantal gevangenen gemaakt (naar de Duit-sche opgave pl.m. 150.000), eenige tientallen kanonnen en honderden

mitrailleurs, benevens groote voorraden buit gemaakt. Toch was de

overwinning niet volkomen, want de Russische slagorde was niet ver-broken, doch geheel gebleven. Het verlies aan manschappen werd goedgemaakt door de verkorting van het gevechtsfront en door den aanvoer

van reserves. Slechts wat het geschut en de ammunitie betreft, zalhet wel moeilijk geweest zijn het verlorene te vervangen. Evenwel in

de eerste dagen althans werd aan de Sanlinie, waar nu een nieuweslag ging beginnen, did gemis niet zoo gevoeld, daar een groot deel dervijandelijke kanonen, door het vernielen van bruggen, achtergeblevenwas en eerst na eenigen tijd opnieuw aangevoerd kon worden.

Alvorens nu dezen nieuwen strijd te gaan behandelen, dient nogvermeld te worden een Russische tegenaanval in den tijd van den slagin West-Galicie. Deze n.l. had plaats in de Boekowina en in Zuid-Oost-Galicie en had blijkbaar ten doel den vijand te dwingen zijn aanvals-leger in het Noorden te verzwakken ter wille van de verdediging in hetZuiden. Dit gelukte evenwel niet. Wel echter overschreden de Russen.den Dnjester en bereikten ,ze de Pruth, waar ze verschillende steden.o.a. Sniatyn en Nadworna konden bezetten, doch er niet in slaagdenKolomea, het belangrijkste knooppunt van het spoorwegverkeer, of

Czernowitch te veroveren. Het eenige was dus, dat hier een terrein-winst van ongeveer 25 K.M. gemaakt werd, die dus lang niet opwoogtegen het verlies in West-Galicie.

De dagen, die verliepen tusschen den 11den en den 14den Mei wa-

ren grootendeels rustig. Slechts kleine gevechten vonden plaats, waar-van de Russen gebruik maakten om hun posities aan den San te ver-sterken. Overal stonden zij tusschen Przmysl en Rudnik op den Ooste-lijken oever, doch op verschillende punten, o.a. bij Przmysl, bij Jaros-lau, Grodzisko en Lezajsk hielden zij zoogenaamde bruggehoofden opden Westelijken oever bezet. In het Noorden daarentegen hielden zenog stand in den hoek tusschen. Weichsel en San, begrensd door de lijnRudnik-Baranow.

Ten Zuiden van de groote Galicische vesting was de rust niet zoovolkomen. Hier hadden n.l. een groot aantal gevechten plaats. Ten

te in de streek van Sanok en Lisko, .waar de Russen tot den aftocht-den in de richting van Dobromil en Stary-Sambor.

was het noodig ook het front verder Zuidwaarts te-t thans een nieuw Duitsch-Oostenrijksch Leger

-inger, aan den algemeenen opmarsch kon"Dole konden hier bezet worden, terwijl de

haafden bij Boryslaw, Bolechaw enBoekowina nog steeds vorderingen

dden ze de Pruth overschreden,

— 453

terwijl de Oostenrijksche aanvoerder, generaal von Pflanzer, zich met

groote moeite staande hield in Kolomea, waarvan echter de spoorweg-verbinding via Delatyn met Hongarije reeds was verbroken.

Op dit front nu begon den 14den een nieuwe groote veldslag, diewe voor geeindigd kunnen beschouwen met den val van -Przmysl opden 3den Juni.

De strijd van de eerste dagen kan beschouwd worden als een in-leiding. In het Noorden, dus tusschen Rudnik en de Noordelijke for-ten van Przmysl vielen de legers van Aartsher tog Jozef Ferdinand envon Mackensen de Russische bruggehoofden aan en bestormden ze, na

Veroverd Russisch stuk geschut.

eenige voorbereiding door de artillerie. De meesten vielen in hun han-den, o.a. het belangrijke Jaroslaw. Bovendien drongen de troepen vanden tweeden der bovengenoemde generaals nader tot de Noordelijkeforten der vesting, terwiji dat in het Zuiden geschiedde door die vanBoroevic. Verschillende dorpen in het voorterrein werden bestormd,doch daarna noodzaakte hen het gebrek aan zware artillerie, die ach-tergebleven was, de verdere pogingen to staken, daar de forten en tus-schenstellingen weer in vrij goeden staat van verdediging gebracht wa-ren, vooral door betonloopgraven.

Zoo bleef rondom Przmysl de toestand ongewijzigd tot het eindeder maand. Meer Zuidelijk drongen intusschen de troepen van Bohm-

— 454 —

en von Linsinger de Russen verder terug. Dobromyl, Stary-Sam-bor, Boryslaw en Bolechaw werden bezet, waarna een nieuwe strijd be-gon om de linie Sambor—Drohobysc—Stryj, terwij1 ook Dolina in Rus-sisch bezit bleef. Dit laatste was te danken aan de bestendiging van

het succes in de Boekowina.Keeren we thans naar den San terug, dan zien we, dat von Ma cken-

sen er den 16den Mei in slaagde bij Jaroslaw die rivier over te trek-

ken en dus op zijn beurt een bruggehoofd aan de overzijde in te rich-ten als basis vow- een verder oprukken. Daartoe evenwel was het nognoodzakelijk een grootere terreinstrook te bezetten en dus meerdere troe-

pen over te brengen.Ook dit gelukte in de volgende dagen, doch onder zware gevech-

ten tegen de Russen, die op den Westelijken never der San bleven standhouden ten Noorden van Lezajzk en tusschen Przmysl en de uitmon-ding der Wisznia. Het tusschen liggende gedeelte viel evenwel geheelin handen der Duitsche en Oostenrijksche troepen, die nu gingentrachten naar het Oosten op te dringen, om de verdere verdediging

van Przmysl onmogelijk te maker'.Dit echter konden ze nog niet bereiken. Talrijke Russische tegenaan-

vallen brachten het vijandelijke offensief omstreeks den 22sten Mei tot,staan. Voorloopig kwam hier dus eenige stilstand, evenals dat geschied

was langs de Westelijke, N. W. en Z. W. forten van Przmysl, waar-

voor slechts een enkel dorpje door de aanvallers bezet kon worden.Nieuwe versterkingen en zware kanonnen werden door de Duit--

schers aangevoerd en daarmede begon tegen het einde der maand eennieuw offensief, dat in de eerste plaats de Russen dwong den Wes-telijken San-never tusschen de vesting en Jaroslaw geheel te ontruimen,terwijl ook ten Zuiden der fortenlinie vorderingen gemaakt werden. Het.gevaar werd thans ernstig, te weer daar ook de artillerie de verschan-

singen onder vuur begon te nemen.een groote poging werd door de Russen ondernomen om het

,dreigende gevaar of te wenden. Door een sterke troepenmacht werd

een groote tegenaanval gedaan, zoowel ten Westen der San in den

hoek, die deze rivier met den Weichsel maakt, als ten Oosten er van.Ze konden echter slechts een gedeeltelijk succes behalen. Terwijl n.l.,de Duitschers in de Zuidelijke helft van het bedoelde gebied hun stel-lingen wisten te handhaven, moesten ze in het Noorden hun positiebij Sieniawa prijsgeven en achter de rivier terugwijken, evenals ze inden San-Weichsel-driehoek eenigszins achteruit moesten. Een veertien-tal kanonnen en eenige duizenden krijgsgevangenen vielen den Russendaarbij in handen. Daarmede kwam echter aan dat tijdelijk succes eeneinde. Duitsche reserve-afdeelingen slaagden er in hun linkervleugel voor.een verder terugbuigen te vrijwaren, zoodat het lot der vesting beslistwas. Tegen de zware artillerie der vijanden was het onmogelijk de

HET STRIJDTOONEELOM

LEMBERG.

— 455 —

slechts gedeeltelijk herstelde forten Lang te verdedigen, zoodat de Rus-sen aanstalten maakten al wat vervoerbaar was naar het Oosten wedte brengen. Alle voorrad.en, een groot gedeelte van het geschut, n.i.dat der aangevallen forten en ook alles, wat er nog van de vroeger

gemaakte buit aanwezig was.Terwijl dat zich achter de strijdlinie afspeelde, had het Oosten-

rijksche geschut . reeds den 29sten Mei het in het Zuid-Westen gelegenfort Pralkovice reddeloos geschoten en was dat door hun infanterie

bezet. Voor enkele uren evenwel slechts, want de commandant der ves-ting liet onmiddellijk een aantal zware kanonnen op 't gewonnen ter-rein richten, waardoor cut weer ontruimd moest worden, zonder dat deRussen het echter hernemen konden. Het werd dus „niemands ter-rein," tusschen de vijandelijke legers gelegen en door beide gebombar-deerd.

Den volgenden dag kon een Duitsche legerafdeeling, vooral uitBeiersche troepen bestaande, de in het W. en N. W. gelegen fortenX, XA, XI en XIA onder vuur nemen. Gedurende twee dagen en den tus-

— 456 —

schenliggenden nacht werd dit bombardement uit 30.5 en 42 c.M. hou-witzers voortgezet, waarna in den avond van den 3lsten Mei vliege-niers konden rapporteeren, dat de beide groote forten X en XI nog be-zet gehouden werden, doch de beide andere, veel kleinere door de be-

zetting verlaten waren.Onmiddellijk bestormden nu de Beieren deze beide verlaten sterk-

ten, waarna ook spoedig fort XI zich overgaf. Enkele honderden metersdaarachter echter hadden de Russen een nieuwe verdedigingslinie aan.-gelegd, die ze hardnekkig verdedigden. Eerst den 2den Juni, toen ein-delijk het laatste der vier forten vernield was en het grootste deelder bezetting gevangen genomen, begonnen de verdedigers der vestinglangzamerhand den terugtocht. Slechts weinigen, buiten de verdedi-gers van een paar forten, vielen in handen van den vijand, die den3den Juni de stad kon binnenrukk en en onmiddellijk een begin makenmet de achtervolging in de richting van den spoorweg, die over Mos-

cika en Grodek naar Lemberg voert.Enkele K.M. verder evenwel wisten de Russen stand te houden.

Hun vervolgers toch waren niet in staat om voldoende zwaar geschuten ammunitie over den San, waarvan alle bruggen vernield waren., aan,te voeren, terwijl bovendien zoowel hun linker- als hun rechterflankgevaar liep, doordat de Russen in het Noorden nog altijd aan en zelfsten Westen van de genoemde rivier bleven stand houden, evenals zedat deden in het Zuiden in het Moerassengebied tusschen San en

Dnjestr.Zoo hadden de verbonden Duitsche en Oostenrijksche legers •een

nieuw succes behaald, de herovering van de pas verloren vestingPrzmysl, waarvan het moreele effect stellig zeer gewichtig was, maarhun hoofddoel, de totale nederlaag der Russen, was niet bereikt. Nogaltijd vormden de legercorpsen der laatsten een aaneengesloten ketenen gal de hardnekkige tegenstand, waarmede de soldaten elken voetgronds aan den tegenstander betwistten, er blijk van, dat de geestnog ongeschokt was. Ja, dat slechts het gebrek aan voldoende geschuten ammunitie hen dwong te wijken voor hun daarvan zoo ruim voor-ziene tegenstanders. Daardoor echter ook was het einde van den terug-

tocht nog niet gekomen.In het Zuiden was n.l. ondertusschen het Leger van von Linsin-

ger in verband met het terrein winnen van von Mackensen aan den San,ook in staat gesteld vooruit te gaan. Na een langen en zwaren strijdbestormde hij de stad Stryj, die hij reeds voor den val van Przmysl

innam, tegelijk met andere plaatsen, waardoor de Russen gedwongenwaren zich terug te trekken op den Dnjestr, met hun hoofdmacht opden Oostelijken never en vooruitgeschoven afdeelingen in zoogenaamde

bruggehoofden op den Westelijken.Van nu of aan gold de verder voortgezette strijd de hoofdstad van

457 —

Galicie, Lemberg. Die legers van von 1VIackensen en Bohm Ermolli ruk-ten aan weerszijden van den spoorweg, die van Przmysl daarheenvole-Ft, langzaam op. Ze werden daarin niet alleen tegengehouden doorde Russen voor hen, maar ook door de flankaanvallen, die, de laatstenrichtten op Mackensen's linfkervleugel en het leger van den Oostenrijk-

schen Aartshertog, 'dat daarbij aansloot, en het tegelijkertijd standhou-den der Russischei afideelingen in het reeds genoemde moerassen-ge-bled tusschen San en Dnjester, die weer steunden op hun leger van

laatstgenoemde, rivier.Zoo was het voor de Duitschers en Oostenrijkers in_ de allereer-

ste plaats noodzakelijk olna) versterkingen naar het Noordein te voe-ren en de Russen daar te diwingen hun offensief te staken en in de

ornuitsche verpl eegsters leeren Poolsch o zich in Polen verstaanbaar teD kunnen maken.

tweede plaats, dat, von Linsinger de Dnjester-linie forceerde. In hetieerste, slaagden 'ze spoedig en in verband daarmeide kon von Macken-sen een aanva,ng maken met een opmarsch naar het Noord-Oosten inde richting van Rawa R.oe,ska, om zoo Lemberg van uit het Noorden te

kunnen aantasten, dock diaaro-ver later.De tweede kostte iechter veal weer moeite en was ten slotte, zoo--

als we zien zullen geheel vergieds. Tie begrijpen is tevens, dat de Rus-sen behalve hun verdedigend, optreden tegen de beide reeds genoemde

vijandelijke legers, hun best de :den om door aanvallen in het daar tus-schen liggende gebied iden opmarsch tie beletten en dat zij tevens in hatuiterste Zuiden tot een nieuw offensiet ,overgingen in de Boekowina.

Daardoor Loch zouden ze den rechtervleugel yap de krijgsmacht van29

— 458 —

von. Linsinger in gevaar brengen. Dew beweging had ,e/en tijdelijksucces, in zooverre, dat de Pruth bereikt werd en die rivier zelfs over-schreden word tusschen Kolomea yen Deilatyn, doch daarna keeride de

kans /en ze moesten van aanvallers weer verdedigers worden en latertells leenigszins terugtrekken.

Zoo kon het - Ieger van den laatstgenoemden Duitschen generaalpeen poging doen oml de Russen geheeil over den Dniester tie jagen endie zelf te overschrijden. Gelukte dit, fan zou hij in N. 0. richtingkunnen ,oprukken en Lemberg van het Zuiden nit beiclreigen, benevensalle tro:epen die nog ten Westen en Zuid-Westen van die stakl standhielden.

'Terwijl de Russen nog steeds de legers van Aartshertog Jozef Fer-dinand, von Mack/ens/en en Bohm'-Erm011i tiegenhielden op ,een lijn, dieongeveer van Sieniawa, aan de San, over Moscika, aan de spoor-lijn Przmysl—Lemberg, naar de D:njester-moerassen Rep, viel von Lis-sin.gen de betrekkelijk zwakikie Strijdr.nacht aan, die zich nog steeas' ten

Zuiden van den Dniester bevora. succes ontwikkolde zich veersnel, zijn voorhoede bereikte bij Zurawna die rivier en joeg de Russennaar den Noordelijken oever. Na, /een verbitterden strijid overschreden.da,arna dem overwinnaars den stroom en begonnen zich daar te ont-plooien. Hoewel de Russen zoowel boven- als benedenstrooms van Zu-rawno dat konclen verhinderen en zelfs breede strooken gronids op ;;denZuldelijken oever bezet hielden, was het voor hen een -kritiek oogen-,blik. Al hun ,standhouden in het Noorden zou vergeefsch geweest zijnen in /een ramp ieindigen. Even sterke troepenmacht rurde daarom van.Lemberg uit naar del bedreiglde plaatsen. De voorhoede van von Lin-

singer werd bij Zurawno over die rivier teruggeworpen en leed ,daarbijgeweldige verliezen aan mainschappen en materiaal, waarvan veel inhanders der Russen viel.

Onmiddellijk ,dat succes voortgezet en over de geheele , linievan het genoemde stadje tot Mikolajow marcheerden de Russische le-,gercorpsen Zuiclwaarts in de richting van Strijj, in de, hoop die plaats

te bezetten en daardoor /een wig to drijven tusschen de legers van vonLinsinger en Bohm-Ermolli, zoodat ook de, laatstgenoemIcle zou moetenterugtrekken en ,daardoor von Ma,ckensen tot hetzelfde noodzaken.

Snel /eater z4onden de Duitschers en Oostenrijkers versteeKingennaar het bedreigde punt en weldra noorden we van het afsla,a,n van deverdere Russische aanvallen en een pacer dagen later zelfs van een te-genoffensief der eerstgeneemden, waardoor de Russen geidwongen wer-den op de rivier terug te trekken met behoud van sterke bruggehoof-den bij Mikolaj ow, Zydaczow, Zurawno en Halicz. De, krachtsinsppasn-ning van het Russische leger had dus slechts geleid tot het afwen-den van een grooten ramp en ,den val van Lemberg vertraa,gd..

Want al was de stad nu van het. Zuiden uit veilig, nit het Wes-

Door de Oostenrijkers buitgemaakt Russisch

loopgraalmortier.

— 459 —

ten dreigde het gevaar van dag tot dag meer. Nieuwe aanvallen op

het leger van Aartsherto.g Jozef Ferdinand am de San hadden geensucces opgeleverd, zoodat dew thans tot tegenaanvallen kon over-geen. Bovendien waren de verbinidingswegen achter het Duitsch-Oos-

tenrijksche front weer voldoende hersteld om groote troepenmachtenen vooral zwaar geschut met veel aramunitie aan te 'voeren, terwijlde Russische reserves voor een belangrijk gedeelte gebruikt waren aan

den Dnjester.Het eerste resultaiat van een. gevecht, dat verscheidene dagen

duurde, was !die ontruiming van Sieniawa door de 'Russell, die terugtrok-ken naar Tarnogrod, dat reeicis op hun ,eigen grondgebied ligt. Lager op

hielden_ zei echter nog aan de San stand, Bloch meier naar het Zuilden

raoeisten z:e eveneens terug.Terwijl sterke achterhoe-

den .den ,opmarsch van den

vijand vertraagden, retireerde hun hoofdmacht

naar ,eien linie die ongeveerloopt van Rawa Roeska

over Grodek naar Komar-

no en den Dniester. HetZuidelijk gedeelte van dit

front was .zeer serk en

strekte zich ult. langs een

riviertje de Wereszyca, dateen reeks van langwerpige

Imkren vormt. Al zeer spoe-Biihm-Ermolli hirer tegen-dig stiond het leger van

over de Russen, terwij1 von.

Mackensen en de rechter-vleugel van Aartshertog Jozef Ferdinand de achterhoede van denvijand verdreven uit Jaworow en Lubaczow. Die rest van het leger vanden laatstgenoemde begon langzamerhand een niaar het Noorden ge-richt front te verkrijgen, dat zich, na4armate de hoofidmacht vesper

trok, in Oostelijkie richting verlengde.Bohm-Errnolli veroverde, na harden strijd Grodek Komarno, z,on-

der ,daarcloor ,echter veel te voTicleren, daar de e,igenlijke veridedigings-

linie der Bussen niet doorbroken werd. Door tegena,anv,allen verhin-

derden de la,atsten bovendien al zijn kracht aan 'eon doorbraak te be-

steden. Er was n.l, hieraan veel voor hen igelegen. Week tocfti de ver-

dedigingsmacht van clo Grodek-linie, man zou niet alleen Lemberg val.-

len, maar ook de verbinding tusschen het leger ten Noorden er van

met dat aan den Dniester verbroken 'zijn.

— 460 —

Kon hij aldus niet verder komen, toch werd het onmidAellijk doelder aanvallers biereikt. Von Mackensen had zijn opmarsch voltooid enviel den 20sten Juni de Russische hoofdniacht tusschen Grodek en.Rawa 'Roeska, aan. Over een breed front had. hij succes. De, .eene Rus-sisehe loopgraaf naar de andere `herd door zijn geschut i reidideloos ge-schoten en dan door zijn infanterie bestormd. Hij bereikte lien zelf-den dag reeds Janow, op even kleine 20 K.M. van Lemberg gelegen, enclwong meer Noordwaarts die Russen te wijken tot, den spoorweg, die van.Lerriberg over Zol!kiew naar Rawa Roeska loopt.

Daar nu werd den volgenaen dag het lot van de G-alicische hoofii-stad beslist. Zoowel het belangrijke wegenkruispunt Rawa-Roeska, als

Zolkiew werden idoor Duitschers bestormd. Daardoor was Lembergonhoudbaar geworden. Terwij1 eien achterhoede de laatstie verldedigings-linie rondont de ,staid; nog eenige uren verdedigole, trok de hoofdmachtin Oostelijke richting of naar de Bug .een z.ijrivier van den Weichsel..

De laatste voorraden, want het grootste gedeelte was reeds veel..eierder weggez,onden, werlden mede,genomen, evenals die meeste kanon-nen. De achterhoede hield slechts weinig geschut, over en kon dan

Ook allleen *de vijandelijike voorhoede ophouden. Reeds den 22sten Junibestormden Duitsche troepen de Russische stellingen in het. Noorden,Oostenrijkers die in het Zuiden en Westen en konden daarna, zon-

der slag of stoot de staid; binnenrukklen.Wederom luidd,en de overwinningsklokken in Duitschland en Oos-

lenrijk. Bij het belangriike nieuws vergat men evenwel, 'dealt er .a,bsoluutgeen sprake was van .eienigen krijgsbuit. Er was een overwinning be-haald, naaar in hoofdzaak slechts op de vijandelijke achterhoeide. De head--macht daarvan trok steeds verclier terug, bm telkens opnieuw gereedte staan het ioffensief te hervatten, zoodra de, overwinnenide partij deovermacht, die vooral in het aa,ntal kanonnen bestond, verloren had,bijv. door wegzending naar mere oorlogstooneelen of door moeilijk-heden van het transport hangs de lane verbindingslijnen.

We gaven reeds aa,n, dat die Russen ten Oosten en N. 0. van.

Lemberg terugtrokken op die Bug, wat door de hooamacht, ongehin-derd kon gesehieden. Berst op het einde van de maania kregen zij daarden vijand opnieuw 'tegenover zonider dat deze nochta,ns in staatwas beslissende aanvall en te doen.

Meer naar het Zuiden hadIclen de Russische troepen geleidelijk aande Dnjester-linie moeten ontruim,en. Halicz,, aan de samenvloeilng vandaze rivier met de 6-nita Lipa was daarbij de spil geweest en op het

ieinde van Juni stond het geheele legier fangs laajtistgenoe:mil. riviertje,waaraan de steden Przemyslany en Rohatyn.

Waarschijnlijk lag het niet in de. bedoeling van (den R,ussi-schen Ge,neralen Staf .dez,e linie te behouden. Althorns de gevechten,

die Mier geleverd weriden, hadden geheel den aaTki van acInterhoede-ge-

— 461 —

vechten, zoodat het den aanvaller niet moeilijk Biel den ov-ertocht ofte dwingen, waarna een nog verder naar het Oosten liggende lime,langs de Zlotai Lips, het gevechtsfront werd, waarop, naar het schijnt, debeide legers in hun geheele sterkte tegenover eltkander kwamen testaan..

In het uiterste Zuiden. van Galicie had ondertusschen het ge-

vechtsfront heen en weer gegolfd. Na de reeds vermelde poging vande Russen om van den Dnjester naar de Pruth op te rukiklen en dierivier te overschrijden, wa?en ze in verba4nd met de gebfeurtenissen meer

Depaardenarts aan 't werk.

Noordelijk, oolk hier gedwongen naar het Oosten terug tie trekken. ZooMeld hurl lager ten slotte stand langs den Dnjester tusschen de uit-naondingen in dim stroom van de izijrivieren. Zlota-Lipa en Sereth, (dezelaatste zou, wanneer .de Russen ook van :de Ziola-Lips iftloesteneen nieuwe verdedigingslinie vormen) en vandaar over de rivier naar

de Pruth, die on_geverer bereikt werd op de , plaats, waiar hij gre,nspasseert. Zelfs hadden Oostenrijksche troepen van generaal Plan-

hier een kleinen inval in de Russische pro-vin.cie Bessara,bie

.gedaan, idoch waren spoedig weer teruggedreven.

— 462 —

Dat de Duitsche en Gostenrijksche troepen voorshands niet veelmoeite deiden om nog verlder Oostwaarts op tie rukiklen, is gedeeltelijk,00k te verikilaren door de omstandigheid, dat hun linkerflankl tusschenBug en. San, die under den Aartshertog en den generaal von 1VIackensenmet het front naar het Noorden ger richt. stiond, to dicht bij idle; eigen vier-bindingslijn .ston.d. Een kleine tegenslag ,daarvan toch zou het geheeleleger in gevaar gebracht ,hiebben. Vandaar dat het in de, eerste plaats.noodzakelijk was, dat dieze vleugel zich in Noordelijke richtin.g ver-plaatste en zoo mogelijk zich wist ineester te maken van den spoor-weg, die op Russisch gebied van Ivangorod over Lublin en Cholmievenwijdig lanes side grens . loopt.

Inderaaad begon reeds in het einde van Juni deze opimarsch, waar-bij al spoedig de Tanew, een zijrivier van de San, bereikt wiercl. Daarnawertl die ,overschreiclien en werden. versChillende plaatsen als, 'Tomaszow,Krasnobrod, Bilgoray en Josefow, aan den Weichsel, door hen bezet.

In verbanid . daarmeide moest nu ook het Russisch front ten Wes-ten van laatistgenoemde rivier zich terugtrekken„ wilde - de verbiniaingmet de . andere legers niet verbroken woriden. Uiterst kritiekl werd hie' ri-door de geheele positie van de: Itussen; Het geheele -front in Pollen, dus.het centrum van de iontziaglijke: gevechtslijn, lag nu vOi7 vooruit marhet • Westen met, naar het -Oosten achteruitgebogen vleugels. Bogen dielaatsten nog m:eer tierug, ,dan zou let oogenblik komen, waarbij ge-dacht moest warden hetzij over een terugtocht van het ,geheele leoiernaar het binnenland, hetzij over een verdediging van Warschau, Ivan-

, gorod en Novo-Gregoriefsk tegen een vijanid, die ideze vestingen ona,-singelde.

Te begrijpen is, dat de Russische Generale Staf ,om.' dit of tie wen-den nog .een poging zou doen de troepen van Aartshertog Jozef Fier-dina,nd en von Mackensen terug te werpen. Doch daarover in een vol-gend hoofdstuk.

HOOFDSTUK XXII.

Het verdere Verloop van den Oorlog ter Zee met degevolgen er van, benevens de Strijd buiten Europa.

Sinds het begin van den „Duikbootenoorlog" gebeurde er ter zeezeer weinig belangrijks, wat ontmoetingen betreft tusschen vijandeliike

oorlogsschepen. Nog naleer ,dan in -vroegere oorlogsperioden bleven de..groote schepen binnengaats en lieten de zee over aan de kleinere

eenheden. Ook die kwamien slechts zelden in e elkaar in gevecht. Enklele

(maim werden Duitsche a:uikbootien in den gronid gebooricli door Engel-

sae, torpedo-jagers of ook door gewapende koopvaarders en trawlers.

Ten paar Engelsche torpedo-booten werden getorpedeer4 en niet vervan den Scheldemond had even onbeduidend, treffen plaats, wa;a:rbij

teerst twee gewapencle trawlers . der Engelschen. door Duitsche torpedo-

booten uit Zeebrugge werden tot zinken gebracht, die daarna op hun

T_Teurit, zelf werden vernietigt1 sdoor ijlings te hulp gekomen Engetsche

torpedo-jagers.Op den Oceaan geschieadie evenmin lets. De Dresden werd op do

kust van Chili tot 'zialken. gebracht, terwijl de laatstovergebleven Duit-

sche kaperschepen, de hulplkuisers Prinz. Eitel Frtz ,en Kronprinz Wil-helm, die nog enkele Engelsche koopvaarders in den gronid geboordhadden, een loevlucht moesten 'z,oeken in den "Amerikaanschen havenNewport-News en zich dam- laten interneeren_, .zoodat de scheepvaart,

op de groote wereldzeeen geheel veilig geworden was.Geheel anders was dat echter in de Noordzee, de . Iersche zee en

het Kanaal. Bijna geen dag ging voorbii er werd een, sonis welmeerdere Engelsche schepen, in den grand geboord. Nu ieen.s gebeuridedat na waarschuwing der bemanning, zoodat die het schip kon ver-laten, maar dikwijls ,00k 'zionder zulke voorzorgen, wat tengevolge had

het -verlies van talrijke menschenlevens.Onder de meest afschuwelijke laden, door de Duitsche duikbooten

verricht, behoort -het torpedeeTen van de. Lusitania.Dit reusachtige. passagiersschip van de Engelsche Cunard-Lijn, ver-

trok 'in het begin van Mei uit New-York met meer dan 2000 imienschen

— 464 —

aan board, n.l. een bemanning van 665 koppen, 290 teerste, 66'2 tweedeen verder deridie klasse passagiers, die tot verschillende nationalitei-ten behoorden en waaronder zich ook -,enkele voorname Amerikanenbevonden. Enkelen daarvan haididen te voren een 'waiarschuwing ont-vangen, waarin hun iafgeraden werd de reis met Lusitania te maken,daar dit schip gietorpeaeerd zou worden. Doch niemand had, daiaraan

eenigen aandacht, geschonken, meenende dat z,00'n groot schip, met zoo-veel passagiers, wel ,ougemoeid z ‘ou gelaten worden. Evenmin had men

rekening gehoud.en met een advertentie, die de ,Duitsche gezant in de,New-Yorksche bladen had laten plaatsen met den volgenden inhoud:

„Zij, 'die van plan zijn ieen reis te ,doen over den Atlantischen

Oceiaan, worden er op gewezen, dat er een staat van oorlog heerscht tus-

De„Lusitania”, de reusachtige Engelsche passagiersboot, die door een Duit-

schen onderzeeer werdgetorpedeerd.

schen Duitsehland ten izijn Bondgenooten ieenerzijds ,en Engelanid miet

zijn Geallieerden a,nderzijdis 'dat het oorlogsgiebie,d omval, de wiaiterengreAziende a,an de Britsche eilanden, dat, iovereenkomlstig het manifestder Duitsche 'regeering, schepen, die die vlag van Engeland of die van

zijn bondgenooten voeren, in deze wateren kunnen vernietigd worden,en ,dat 'die passagiers van dergelijke 'schepen, die Lich in dit oorlogs-

gebied bevinden, het izichzeilf tie wijten hebben, .wa,nneer zij daarvanhet ,slachtoffer worden."

(w. g. Keizerlijke Duitsche Ambassade.)

In het vaste veritrouwen, dat de Duitsche regeering filet zoo ver gaanz,ou bij het overtreden van ,alle internationale overeenkomsten en zielfs

— 465 —

pass:agiersschepen vernielen, en dat in het iergste geval een zoo groot

en snel schip als de Lusitania ni et getorpedeerd zou kunnen woriden,ging men welgemoed scheep. Zonder incidenten bereikte men de Zuid-kust van Ierlan.d, waar om de een of andere reden, waarschijnlijk diemist, de vaart, wat vermindera we-rd.

Een der gereade passagiers vertelde naderhana het volgende:

„Ik wandelde 's mildidags (Vrijdag 7 Mei) op het dek en. had juisthet Marconi-dek bereikit ,en keek teen over het water. Plotseling zagik ,een wit lichtende streep door het water op het scinip aankomten enon_middellijk daarna, kon ik daarvoor duidellijk da ongeveer 12 voetlange torpedo onderschei4en. Voordat ik tijd had om te, beseffen, water gebeuren zou, vulg.& een hevi,ge entploffing, -waarbij het scheen ofhet geheele ' schip opg.elicht werd; terwip ,een waterz,uil tot aan hetbruggedek opspoot. Ikr werd door den schok neergeworpen en teen ik

opstond zag ik he't geheele voordek in wolken stoom gehuld, door hetspringen van een tweetal st oomketels.

Onmiddellijk daarna warden maatregelen genomen voor het red-dingswerk. De booten, die den vorigen dag reeds ,geree)di giezet waren,zouden te water gelaten worden. Toen de ,eerste echter, vol vrouwenen kinderen met, een paar matrozen, ziou worden neergelaten, brak eentouw en alien, die ,er in zaten, op drie na, stortten in het water enkwamen ,om. Met andere was amen ,gelukkiger, maar daar het schip,dat reeds begon te 'zinken, sterk .overhelde, was het onmogelijk debooten van bakboordzijde te gebruiken. Ook ik stapte in een boot,

nadat ik medegeholpen had om ier eer, aantal. vrouwen en kinderen inte piaatsen, maar daar deze overvol werd en ik vreesde, jaat het schipzinken zou voor we weg konden varen, strong ik er uit en ziwom zoosnel ik kon weg.

Bijna dadelijk daarep verdweeri het trotsche zeekasteel, honderde.nmet zich medenemend, waarvan slechts ,een klein gedeelte weer bovenk-vvam. Tallooze levenden en lijiken dreven te midden van allertei wrak-materiaat Tot mijn geluk beyond ik me vlak in de nabijheid-van eenlosgeslagen ledige boot, die ik zweirrimende wist te beraiken. Toen iker in geklauterd was, voegden ;Lich weldra nog drie ,schipbreukelingenbij mij en samen pikten we daarna nog een dertigtal der anderen open roeiden in de richting der kust.

Voor de andel-en kwam nu wadra ook pulp opdagen, n.l. de trawlerPeel XII, die zich in de nabijhei3 bevonden had, en er in slaagfcle on-

geveer 110 drenkelingen te redden. Ook ander& schepen klwamen op-dagen ien deden .00k hue best. Zoodoende kwamen ten slotte pl.m. 650

geredden aan wail, maar ongeveer 1500 waren omgekornen. Het wasdus een massa-moord, die Duitschland begaan had in koelen brioecleen die onmogelijk goed gepraa:t kan worden door het felt, Uat, het schip

eenige ammunitie vervoerde. Vat, dat iaatsfe betreft, is het een groove

— 466 —

verantwoordelijkheid derr, Engelsche regeering Um ! dat door een passa-giersischip te laten doen, maar zielfs dat in ,aianmerking nemenide, blijftde (bald een ergerlijke misdaad, die trouwens do,elloos was, want deamimunitie-voorraad aan booth was slechts klein, terwijl veel grooterevoorraden behouden in Engelsche havens aankwa'men.

Het g,evolg was, erg genoieg, een gejubel in de Duitsche en Oos-tenrijksche pers. Men durfde zelfs de hoop uitspreken, ,dat dit gev,ailhet eerste zou zijn in ieen large, reeks. Wat doet ieen oorlo,g de men-schen thelh wreed worden.

In Engeland en zijn kolonien werkte het uit, dat het gepeupel z,ijnwrok ging koelen op al wat Duitsch was. In Loniden, Liverpool eneacliers werden Duitsche winkels vernield en waren de idiaar, nog steedswonende Dllitschers hun leven niet zek,c. ,,r. De Engelsche regeering ging

Vernielde Duitsche winkel te Liverpool, als wraakneming voor het torpe-

deeren der „Lusitania."

dan ook over tot ieen algemieene, in terneering van alien. Het ergst wa-ren ,deze bewegingen wel in Zuid-A.frika, vooral in Johannesburg.Duitsch klinkende naam was al voldo,ende om het yolk er toe te bren-gen, niet alleen de ruiten in te werpen, maar alle inboedels en maga,-zijnvoorraden te vernielen. In Durban was daarvan de, Nielderlandscheconsul leen onschuldig ,silac,htoffer.

In Amierika was de verontwa:ardiging niet minder groot. De Ame-rikaansche handel werd idoor, zoo iets ernstig bena,deeld en . een aan-tal Amerikanen haddien ,er het leven bij verloren en dat, terwijl tusschuude Duitsche en de Amerikaansche regeeringen reeds eenige nota's ,ge-wisseld waren over vroegere minder ernstige voorvallen. Tie begrijpenis, dat ditmaal zieer krachtig protest door President Wilson tegenDuitschla nd werd gericht. Reeds enkele dagen n,a, de droeve onder-

— 467 —

gang der Lusitania, waarbij 139 A merikaansche staatsburgers warenomge,komen, werd ,dit, verzoniden. De inhoud was ongeveer als volgt:

Ie. Vere,enigide Staten dringen aan op op,h,eldering over de in-cidenten, die zich ide bepaling van die duikbootenz,One hebben voor-g,e,daan.

2de. Dat het torpiede,eren van verschillende Amerikaansche sche-pen, als die, Cushing en de Gulflight, en van Eng,elsche passagiersbo-

dems, waarbij Amerikanen het leven verloren, als de Falaba en deLusitania, ,een geest van op,gewonden verontwaardiging in de Unie haidiveroorzaakt.

3de. De Vereenigde Staten eis ohm, dat Duitschla,n,d vasthou-

den aan die bepalingen, die over den zeeoorlog bestaan. Wilson vraagt

de verzekering en w'aarborgen, dat ongewapende schepen, non-com-battanten ver-voeren, doorzocht en dat passagiers ien bema,nning in vei-

gebracht worden, alvorens ,een prijsverklaard schip , vier-nietigd worat.

4de. De president, wijst, er op, dat Iornstandighelden, die onafhan-kelijk zijn van den wil der Vereenigide Staten, een krachtig,e, actinnoodzakelijk kunnen maken.

Met spanning wachtte men in Europa, zoo'wel in Engelan,d en dedaarme,de verbonden Staten als in de neutrale landen het antwoord vanDuitschland. Heel vaag werd die hoop gekoesterd, dat een elude zoukomen aan den duikbooten-oorlog tegen handelsschepen. Die hoop ech-ter bleek ijdel te ziijn, want het antwoord 'der Duitsche regeering,

dal; in het einde van Mei gepubliceera werd, hield geen enkele be-lofte in; slechts werd het vorigende gezegd:

1ste. Van den ,aanvang of waren bevelen gegeven de neutrals sche-pen niet aan te vallen. Dat dit t3ch enkele malen gebeurd,e, was deschuld van Engeland, dikwijls zijn schepen neutrale vlagger._ deedvoeren, of van verdachte hancleiwijzen der betrokken neutrade kapiteins.Aide schade aan 'mike schepen of Nun ladingen toegebracht, zou vol-komen vergoed worden. De gevallen van de „Cushing" yen de „Gulf-light" waren in onderz,oek, waarvan het resultant medegedeeld zouworden.

2de. In zake de „Falaba," werd, alle verantwoordelijkheid op denkapitein geschoven, die niet gehoorzaa,mde aan het, bevel tot stoppen.Toch werd ruira 20 minuten gewacht met het afschieten der torpedo.

3de. Wat betreft de „Lusitania" betreurde de Duitsche regeering hetomkomen van zooveel ,onderdanen van neutrale Staten. 'brengt, ech-ter onder den aandacht, van het Amerikaansche Gouvernement, dathet schip als hulpkruiser te boek stond bewap,end was met v ,erbor-gen kanonnen, waarvoor sp,eicale kannoniers ,en ,ammunitie aan boord.

waren. Dat het bovendien ammunitie en soldaten vow' de Engelscheireve,ering vervoerde, o.a. 5400 kisten geweerpatronen, aan de ontplof-

— 468 --

fing waarvan de sneille ondergang toe te schrijven was. Dalt ten slotteeen waarschuwing van het schip gevaarlijk was voor de duikbootin verband met de snelhei(di en de bewapening der Lusitainia en het

bevel door de Engelsche regeering gegeven, om in voorkomende geval-'lev. te trachten duikbooten te rammen.

4de. Die Duitsche regeering wacht een nadere nota van de Unieaf, nadat de aangegeven punten onderzocht zullen zijn.

Dit antwoord deddi de gemoederen in Amerika nog meer veront-waardigd woriden. Regeering, piers en bevolking betoonden zich feite-lijk uiterst vijandig tegen Duitschland yen ier werd gesproken over een

nieuwe nota, die eenigszins die aard "zou hob -ben van een ultimatum.

Hoewel dit nu wel niet het geval was, hadden de daarover gevoerde

besprekingen tegenvolge, dat, die minister van Buitenlandsche Zaken,

Vernielde Duitsche wink te Liverpo ol, als wraakneming voor het torpe-

deeren der „Lusitania".

die ielke kans op onaangenaamheden met Duitschland, die tot een oor-

log izouidein kunnen vermijden, z:ijn ontslag, nam. Een

oogenblik wekte dit de verwachting op, dat teen nieuwe oorlogsverkla,

ring voor de deur stonioli, vat echter te voorbarig Meek.Den Men Juni weird het nieuwe protest van President Wilson ver-

zonden, ;mIA iden voligeniden inhoud.lste. Dankbaar wordt nota genomen van die Duitsche toezegging

betreffende de „Cushing" en de „Gulflight".2de. Inzake de „Falaba" werdi het Amerikaansche standpunt ge-

h.andhaafd, tierwij1 Duitsche verklaring ,alleen beschouwd werd als

een sooty verontschuldiging voor den gezagvoerder der duikboot.3de. Uitdrukkelijk werdi verklaard, daticlie Lusitania ,onbiewapend was

en geen ongeoorloofde lading aan boord had. Wel geweer-ammunitie,

— 469 —

doch zulks was ialtijd toegestaan. De beschuldiging van Duitschland,

dat milks wel het geval. was, is feitelijk een beleediging voor Ame-rika, daar dit lanidi da,n zijn plicht als neut .:rale mogendheid zou ver-zuimd hebben, wat de regeering ev enwel ten sterkste ontkent.

Ode. Het torpedeeren van die Lusatania is ieen sclaromelijke over-treding van ,alle wetlten der humaniteit en daartegen protesteert deUnie op de merest krachtigste wijze.

5de. Alley eischen, vervat in de nota van 15 -Mei worden nogmaals

herhaald.6de. De Amerikaansche regeering kan niet toegeven, daft door de

proclamatie van 'e'en oorlogszOne ter zee, de rechten van Amerikalan-,sche scheepseigenaars of van Amerikaansche burgers op handelssche-

pen van ,een ioorlogvoerende mogenclheid b:eperkt woriden.

Zij meent tevens, dat de Duitsche regeering on_voorwaardelijk hetbeginsel aanvaardt, dat de :!.evens van non-combattariten op aille manie-

ren ontzien moeten. worden en die verplichting om bij ielken. koopvaar-der eerst nauwkeurig tie onderzoeleen of het een vijandelijk ,schip is,oorloascont,rabande vervoert, of wel ,een neutrale bodem, of niet getaden

met ocntrabande.Zij m.eent, te mogen verwachten, dat de Keizerlijke Duitsche re-

geering de noodige maatregelen zal nemen, om deze beginselen ten op-zichte van beveiliging van Amerikaansche naenschenlevens en Ameri-kaansche schepen, ten uitvoer te brengen en vraagt, om de verze-kering, dat dit zal geschieden.

Zooals men Met, was het vertoog wel kalm en had het niet, de aariclivan een ultirnatum, maar evenmin was het geschikt om de verhoudingtusschen Amerika en Duitschla,nd te verbeteren. In verband daarmedewas het waarschijnlijk wel, dat de speciale Duitsche gezant Dernburgin ,deze dagen Amerika verliet en dat een tocht van de Amerikaan-

sche vloot naar San Francisco afgelast werd.In beide landen werd de pers van dag tot dag scherper en. wera

feitelijk op een oorlogsverklaring aangedrongen. Deze zou echter aan

de toestand weinig veranderen. Amerika toch bezit geen leger van be-teekenis en de soldaten die het heeft, zijn noodig op de Mexicaan-sche grenzen. Langzamerhand bedaarde de storm idan ook en, daar onder-tusschen de houding van de Engelsche regeering inzake den uitvoer van

katoen uit Amerika Of elders naar Duitschland en de neutralle lanklien,die daaraan grenzen, nogal wat ontevredenheid in Amerika veriwekte,verdween 'de kans op een oorlogsverklaring geheel.

Het Duitsche antwoord op de Anakerikaansche nota, dat den 8stenJuli ovelthandigd wertli en In het geheel geen positieve toezeggingen

bevatte, wat betreft het principiéele gedeelte van de kwestie, verwekiteclan ook geen nieuwen storm. Dit antwoord bevatte als eenige con-cessie, dat de Amerikaansche regeering het recht had een 'bepaald ,,aan-

— 470 --

rtal ,goeld kenbaar gle!miaaekite en te voren aangekondigde passagierssche-pen onder Amerikaansche vlag op Engeland te laten varen, die dandoor de Duitsche duikbooten volkomen geeerbiedigd zoutlen warden.Waren er geen }eigen schepen in voldoende aantal aanwezig, dan zou-den daartoe die van andere neutrale mogendheden gechartee.ra kunnenworden en zelfs werd toegestaan een viertal vijandelijke bodems daar-

toe te gebruiken, mits iwaarborgen gegeven werden, dat daardoor geen

,contrabande zou vervoerd warden. *)VerCawedelijk zou men later nog we lhierop terugkomen, vooral ook

in verband met een ,aanbod van presidentWilson om door zijn be-middeling een wijziging van !den geheelen 'zieeoorlog (blokrkade vanDuitschland door Engelanjd, en dui kbooten-oorlog) tot stand te bren-

gen. Ot dit succes hebben zou, viel evenwel zeer te betwijfelen.

Ook andere neutrale mogendheden hadden groote schade door het

optreden der Duitsche diuikbooten.. Vooral veel Noorsche ,schepen wa,ren daarvan het slachtoffer. Ook Nederland Tee daaronder, hoewel.in mindere mate. De mieest opizienbarende gebeurtenissen -in dat op-

zicht waren het opbrengen ran een tweetal Nederlandsche schepen, de

Zaanstroom en de ,,Batavier V" naar Zeebrugge, in Maart„ en het torpe-

deeren van de „Katwijk" op , iden 15den April. -Beide ,eerstgenoemde

vaartuigen waren op weg naar Engeland en hoofdzakelijk gelaiden met

allerlei levensmiddelen en stukgoelderen. Protesteeren hielp niet: dezaak (kiwam voor het H;amburgsche prijsgerecht, dat ten slotte de vol.-

gende uitspraak deed: de contrabande in de lading aanwezig wordt

verbeurd verklaard, ,evenals hot schip „de Zaanstroom". Dit laatste

berustte op de omstandigheid„ dat het grootste gedeelte der 'aidinguit contrabande bestond, wat met de „Batavier V" niet het geval was,waarom deze bodem in de 2de helft van Juli verlof kreeg de haven

van Zeebrugge te verlaten en naar Rotterdam te varen.Veel ierger was het geval van 'de „Katwijk", die, met graan voor

de Regeering uit -Amerika onderweg was en tegen het vallen van den

a-vond V0017 a,nker ging bij het lichtschip Noord-Hinder. Zonicler, eenige

voorafgaande waarschuwing werd het schip toen plotseling getroffen

door ,een torpedo van ,een onderzeeboot. De bema,nning wist, zich ge-

lukkig tie redden. De ontsteltenis in den lande was vrijwel algemeen

en de regeering richtte ;een krachtig protest tegen de Duitsche, die on-middellijk ten antwooild gaf, dat ze het geval zou onderzoeken en he-

reia was eventueel volkomen schadevergoeding te geven. Na ieenige

*) Inmiddels verscheen erode Juli 10.5 een nienw vertoog van de Amerikaansche

regeering, waarbij alle protesten gehandhaald werden. Het Duitsche aanbod werd ge-

m, eigerd, terwijl aan het slot de mededeeling gedaan werd, dat voorta,an het torpedeeren

van een Amerikaansch schip of ander vaartuig met Amerikanen aan boord. 7ou opgevat

worden als een onvriendelijke (lees: vijandige) daad.

— 471 —

weken wachtens bracht dit ,aan het licht, dat de Duitsche commandant

der ,onderzeeboot de nationaliteitskennaerken van de „Katiwijk" niet op-genaerkt had, daar de duisternis ingevallen was en het schip nog nietalle lichten aan. had. Verontschuldigingen w,?rden aangeboden en deschadevergoeding ten volle toegestaan., waarm.ede het incident geslo-

ten was.In het algeraeen kunnen we van de duikbooten-oorlog verklaren,

dat er veel ,zeer veel schade door toegebracht word ,a,an den Engel-sche handel, idoch nie't zooveeil, dat die 'er door tot §tilstand gedoemdzou. worden. Integenaeel, het aantal schepen, dat dagelijks ide havensvan onze Westelijke na,buren binnenviel en uitvoer was geenszins klei-

De Duitsche mijnenkruiser „Albatros", die in den zeesiag bij Gotland buiten

gevecht werd gesteld.

rep dan in vroeger tijd. Op den eigenlijk gezegden oorlog oefenen die duik-booten in de Noordzee green invloed uit. De Engialsche soldaten- en

ammunitie-transporten gingen ongest oord hun gang.Ten slotte -dient hies nog vermeld to worden een mislukte poging

van de Engelsehen, ,om door miiddel van vliegmachines een aanval tiedoen. op de Duitsch e miarine-stelling achter Helgoland. Daartoe kwa-men den 4den Juli een aantal zoogenaamde moederschepen w. z..vaartuigen, van waar de machines opstijgen en -waardoor ze weer op-gepikt w:orden) begeleid door lichte kruisers en torpedojagers op dehoogte van Terschelling. Hun nadering was echter niet geheim ge-bleven en weldra werden ze aangevallen door Duitsche luchtschepen,

— 472 —

viiegmachines, duikbooten en andere oorlog:sbodems, met dit resultaat,dat de Engialschen moesten afideinzen en dus hun plan verijdelid zagen.

In de Oostzee gebeurde langen tijd niets buiten het vergaan vanenkele kloopvaarders door, torp,e4loi's of mijnen. In Juni en Juli echter

kwam er meeridere levendigheia. Toen vernamen we telkens van -,kuistoch-ten van Dnitsche- en Russisiche lichte eskaders. Oaks Engelsche duikbootenverschenen in 'dew wateren en van Russische zijide werd ons gemelldi,dat e'en tharvan i.clen Zen Juli het geluk had leen groot Duitsch oor-logsschip, waarschijnlijk de „Pommern", in den grond te, booren. De juist-

heid van dit bericidi-; was niet te controleeren, daar het niet door de Duit-sche autoriteitien bevestiigid ward, evienmin eel yter tegengesproken.

Ter zelfder tijd gebieurlde meer Noordelijk iets anders. Den 1stenJuli voer een eskader Russische oologsbodems, bestaande uit - ide ,,,Rn-

rik" van 15000 ton, de „Nlafkarofi' en de „Bajan", ieder van 7750 tonen de ,,Bogatijn" en de „Oleig",';', beide van 6650 ion, en begeleid doortorpedojagers, van 'het Zuiden naar het Noorden. Zij keerden blijikibaarvan een kruistocht terug. In de buurt van Gotland, iesen aan Zweidenbehoorend eiland, ontmoetten zee plotseling vijf Duitsche schepen, diein omgekeerde richting voeren. Het, waren ,een ideinie kruiser, type Augs-

burg, van 4350 ton, ,eien mijnenlegger de Albatros van 2200 ton en drie

torpedojagers.De zWakke Duitsche scheepsinalach ct, die denkielijik door het heap

weer de nabijheid der Russen te la:at gemerkt had, trachtte te ont-.snappen, maar slaagde daarin niet. Zee werden krachtig aangevallen met

dit resultaat, dat de. Albatros in de steak gelaten moest worden. De anderekruiser vluchttie eenigszins beschadigd weg, terwij1 ide torpeid,o-jagersdoor voortidurenKle aanvallen de Russel.i in de vervolging verhiniderden.Die mist maakte de vluchteling ispoedig onzichtbaar, zoodat daze konontsnappen. Niet ialzoo de Albatros. Hierop concentreerde zich het, vuur

van het geheele Russische ,eskader, waardoor het schip ;spoedig redde-loos geschoten wee d. Die nabijheid van het Zwieedsche ,eiland :stelae

den commandant nog in staat, zijn schip op het strand tie zetten enzoodoende zijn bemanning te ontrukken aan teen wissen dooid inIcle gol-

ven of aan de Russische krijgsgevangenschapi.Het schijnt, :dat de Russen nog eienige schoten gelost hebben, toen

hun prooi zich reads in de Zweeidschie wateren be yond ien daarkioor de

neutraliteit van dat land gieschonid,en hebben. Zweden protesteerde ten

sterkste daartegen met dit gevolg, dat de Russische regeering veront-schuldigingen aanbood en verklaar de, dat het Mistige weer beret had,

de k-ust vroeig genoeg waar te nienaen.Met dit gevecht was het iechter nog niet geeinaigd. De ontsnapte

Duitsche schepen waren na,ar het Oosten gievlucht, waarschiinlijk we-tende, dat zich daar krachtige helpers bevonden. Toen dat 'ook hetRussische ieskadef de wateren van Gotland verlaten had en wilder, naar

473 —

het Noorden stool:fide, ontdiekte het in den vroegen morgen een nieuweDuitsche scheepsmacht, bestaande uitdenzelfden kleinen kruiser van denvorigen fdag met feen tot vier vermeerderd aantal torpedojagers enbovendien een grooten kruiser, type „Rhoon.", van 9500 ton, en eenkleinen, type „Bremen", van 3250 ta n. Er volgde feen kort gevecht, waarin

de sterkere Russen de overhand behieliden. De Duitschers weken lang-zaam in Oostelijke richting, iterwij1 eenige hunner onclerzeeers e'en ver-

geefschen aanval op de Russen deden.De „Rurik" kreeg Coen bevel een aan.val op den wijkenden vijand

te doen. In het hieruit voortgesproten gevecht was dit schip met zijn.4 kanonnen. vna 25 en 8 van 20 c. M. ver in het voordeel boven de twee

Het Nederlandsche s.s. „Medea" dat door een Duitsche duikboot werd,

etorpedeerd.g

laatstgenoeintle schepien der Duitschers, die samien slechts 4 stukkeiivan 20 c.M. behalve eenige van 15 en van 10 c.M. beim:ten. Het schip vanhet „Rhoon."-type kreeg ernstige averij fen beide vluchtten zoo spoedig mo-

gelijk, feen eindweegs achtervolgd door de Rurik. Daar, fechter vermoedwerd, dat seen talrijke Duitsche scheepsmacht in aantocht was, werdspoiedig de vervolging gestaakt ,en de ste yen Haar het N. 0. gericht,

waarbij het ,eskader weldra 'eenige Russische linieschepen ontmoette,,die voor mogelijke gevallen te pulp gezonden. waren. Op weg ri,aar clehaven werd deze macht nog even aangevallen door Duitsche onder-

zeeers, wat echter door, de torpeldo-jagers gemakkelijk belet werd. Ver-moed werd, idat daarbij een der duikbooten geramcl werd door den tor-

30

— 474 —

pedojager Vnimatelny, die daartoe e'en poging gedaan had en later een

beschadigden voorsteven a,an het gedeelte onder ide waterlijn bleek te

biezitten.In de Midldellandsche Zee verschenen in dezen tijd ook een paar

Duitsche duikbooten, tot groot gevaar voor de Engelsche en Franscheslagsehepen bij den ingang der Dardanellen. Hier n.l. waren de inder-tijd gestaakte aanvallen ,hervat en ditmaal niet meer alleen door delvloot, ma,ar oak door 'eau landings leger, dat daartoe aangevoeridi wasnit alle streken der iwereld, vooral Engelschen, Australiers, Britsch-

Indiers en gekleurde Fransche troepen uit Afrika.Het was ,even zeer moeilijke onderneming, want de Turken had-

den volop tijd gehajcli het geheele schiereiland Gallipoli in een geduch-ten staat van tegenweer te brengen en hadden zich, geholpen door deDuitsche officieren, die ,in hun le ger dienden, dien tijd geed ten nuttegema:akt.

Het eilandje Tenedos was tot de operatie-basis gemaakt, en van-daar richtten zich de oorlogsbodems en transportschepen in den nachtvan den 24sten op den '25,sten April naar verschillende punten derkust, n.l. naar 5 plaatsen op het schiereiland Gallipoli en naar eenop den Aziatischen_ oever. Aan de hand van :een beschrijving door een

correspondent van de „Timies" gegeven, willen we hier die geschiedenisder landing vertellen.

Daar de kust grootendeels rotsachtig is, waren vijf plaatsen nit-

gekozen waar de kaippenreekis afge broken werd door kleine kustvlak-ten. Twee daarvan lagen op de Westkust. Op die meest Noordelijrkedaarvan konden • door de hulp van een drietal oorlogsschepen ruim

twee, bataillons zonder veel tegensta,nd aan wad. gezet worden, idochtoen ze een_ poging ideden landwaarts op te rukken, st-uitten ze op krach-tigen tegenstand, leden zeer zware ye-I-linen. en moesten zich weer naarde kust terugtrefkken. De poging werd toen opgegeven en den volgen-den morgen scheepte het overschot zich weer in.

Meer succes had de lanicling op het tweede punt, ,dat iets ten Noor-

den van Kaap Tekeh gelegen. was. Hier naderden de schepen den oever

zeier dicht en, bornbardeeriden de Turksche stellingen zoo geducht, dat

een sterke m.acht , ,aan land gezet, kon worden. Een gedeelte daarvangroef zich in, terwijil anderen naar het binnenland oprukten en da,arinaanvankelijk slaagden. Op een K.M. van de kust kekomen, kwamen zefechter onder het vuur van ieen vijandelijke batterij bij' het dorp Kri-thia en werden ze tevens door een steTke overmacht aangevallen. Zoo-Tang het, diag was, konden ze zich handhaven door !de hulp van het

scheepsgeschut, dock toen de loliuist ernis ingevallen was ien het richtenvan die kanonnen meeiliiker geword en, werden ze langzamerhand terug-gedrongen. Den volgenden morgen konden ze dat verloren terrein even-wel weer heroveren, waarbij ze toe n konden samenwerken met de tree-

— 475 —

pen, die geland waren op, die derde plaats, n.l. tusschen cle KapeiiTekeh en Hellas.

Met acht sleepbooten werd daar op &le plaatsen een. troepenmachtnaar de kust gebracht, nadat die sc heepskanonnen zooveal mogelijik hunwerk gedaan hadidien. Zees daarvan konden hun opvarenden veel

De „Majestic", een der groote Engelsche slagkruisers, welke bij de Darda-

nellen verlorenging.

moeite ontschepen, doch daze war en daarna gedwongen op iclie plaats

zeilve te blijven. De twee andere booten, in het centrum , evenwel wer-den zoo door de Turksche mitrail teurs ontvangen, dat, 'ze zich moes-ten terugtrekken. Versterkingen, die naar de flanken gezonden werden,ter sterkte van. een regiment, slaag den ,er in de, Turken te verarijven,wa,arna ook het centrum roman land gezet kon worden. Evenals in het

— 476 —

andere geval, stonden Engelschen ook hier 's nachts ,aan hevige•aanvallen bloot, waartegen ze zich echter wisten te handh,aven, waarnaze den volgenden morgen, zooals boven reeds gezegd is, in samenwer-king met de ten Noorden van Kaap Tekeh gelande troepen kondenoprukken.

De vierde landingsplaats lag tusschen Kaap Hellas en het fortSeddil Bahr. Dit nu was vroeger we] gedeeltelijk vernield, maar derTurken waren Loch geslaag,d ,er licht geschut en mitrailleurs -verdekt inop te stellen en ter een groot aantai scherpschutters te posteeren.

Het transportschip de „River Clyde", met 2000 man aan boord engroote deuren in de booriden om het land,en te bespoedigen, stoomjde

met geringe ,snelheid redht op het zandige strand aan, totdat het vast-liep, waarna twee lichters den voorsteven in verbinding met het landkonden brengen. Een hagel van kogels viel voortdurend op en om hetschip, dat tegen de Turksche kanonnen beschermd werd door de slag-schepen „Cornwallis, „Albion" en „Queen Elisabeth". Twee honderd

vrijwilligers boden zich aan dwars door den kogelregen over !de hell-.tars naar het land te isnellen. Zij teekenden hun teigen ,doodivonnis ;.slechts weinigen konden het e,r levend afbrengen en zich weer bin-.nen de ijzeren wanden van hun schip iri veiligheid stellen.

Eerst Coen het, donker geworden was, konden de troepen zich ont-schepen en zich, niettegenstaande de dappere verdediging der Turken,mcester waken van teen deel der vestingwerken. Den 26sten Mei werdde aanval voortgezet, nadat die „Cornwallis" ,een paar torens van hetkasteel tot puin geschoten had. ,Omtwaalf uur was het geheele kast eel,het, tot ,een ruIne geworden dorp en een heuvel, die door die Turkenin een ware vesting veranderd was, in handen der caanvallers, die daar-door verbinding gekregen hadden met de op punten 2 en 3 gelande-troepen.

,Op het vijfde punt, ten Oosten van Seddil Bahr werden eveneens 700,man aan land gezet, die wel niet v,erder 'dm. de kust, konden komen,doch ter in slaagden zilch te hanahaven, totdat ze afgelost werden dOorde Fransche troepen, die te voren e 'en andere ,op,dra,cht vervuld hadden.Zie, hadden n.l. een gedaan op den A lziatischen oever bij KumKaleh, met het Joel de Turken tie dwingen hun macht te: -verdeelen..Het, kasteel en het ,dorp van lien naam wterden beide door hen ver-overd ,en vernield, waarna, ze het terrein nog een phar idagen bleven

-bezet, houden en zich tdaarna terugtrokken. Het bezit van den Aziati-schen oever had n.l. ,geten waarde, daar die bestreken werki door denhuropee,schen en dus tGeallieeraen, eenmaal meester van het schier-eiland elke poging van dede Turken om' op den Az:iatischenoever kanonnen op to stellen, ten ,erode de scheepvaart door de Dar-dantellen ,onmogelijk te makien, konden verhinderen.

De eerste stap tot het forceeren van de zeestraat was gedaan„

— 477 —

maws nog lang niet was de geheele weg daartoe afgelegd. Vele dagenlang moesten de Engelschen en F ran,schen Lich bepalen tot verdezli-ging van het veroverde terrein en het aan land brengen van vers tier-kingen, geschut, ammunitie en le,ve nsmiddelen. Bat ging met de grow, -.stc moeilijkheden gepaard, want ae geheele kust Ikon nog bestPeken

Gewonden-transport aan boord van een oorlogsschip in de Dardanellen.

worden door het Turksche geschut, terwijl havens ten eenen male old -braken. Langzamerhand evenwel slaagden ze er in een geduchte le-

germacht op de Zuidpunt van het schiereiland te concentreeren enbovendien nog een tweetal iandere afdeelingen op twee plaat,sen van de

Westkust, in de omgeving van Gaba Tepe aan land te zetten.

— 478 —

Toen ving de strijd in voile hevigheid aan. Engelschen, Austra-hers, Nieuw-Zieela.nders en Franschen trachtten het door hen bez;ettegebied te vergrooten, doch daarin slechts in veer geringe mate.Nog minder succes hadiden de Turken met hun tegenaanvallen, dieten doel hadden den vijand te verdrijven en in zee te werpen.

Ook dit kleine oorlogsterrein kostte het levee en de gezonidheik$van vele duizendtallen idappere, kloeike mannen. Tall ooze hospitaal-schepen met hun droeve lading moesten. koers zietiten naar Egypte,Malta, Algiers of Zuld-Frankrijk, waiar getracht werd de gewonidien teherstellen of ten minste in het }even te behouden., het "even, dat voorzoo velen, voor goed verm'inkten slechts weinig waarde meer had, ge-doemd als ze voortaan zouicien zijn om afhankelijk tie zijn. van een staarts-pensioien of de liefdaidigheid van verwanten en vreemden.

'Tijdens den striid; te land moest de oorlogsvloot voortdurenid; inactie blijven, om de transportschepen to beschermen of wel Om dievijandelijke stellingen te bombardeeren. De groote bodems waren daneen gemakkelijke proof voor torpedo booten en onderzeieers. E'en van eerst-genoemde soort, een zeier kleine Turksche, sJaagde er in veilig door tieDardanellen naar buiten tie varen en een aanval to doen op een trans-portvaartuig, dat weal getorpedeerld werd, doch nog in ieen haven kongesleept worden. E'en andere bracht het En.gelsche slagschip Goliath totzinken.

Daar de Turken niet over ,duikbooten beschikten, zond de DuitscheAdmiraliteit een paar der grootste en niieuwstie door de straiat vanGibraltar naar de Middellandsche Zee. Een waagstuk was , het, dochhet werd volbracht ze konden hun werkzaacmheden beginnen, waarbijze door aAlerlei 'kleine, meest G-rieksche ku.stvaarders, van de noodigebra.ndstof. voorzien werden. Het re sultaat van hun optreden, speciaalvan dat der „U. 51", was, kliat twee Engelsdhe glagschepen, die„'Triumph" en de „Majestic", in den grond geboord weitlen, benevens,eien transportischip. Gelukkig kon e'en groot deel der bemanning vandie snelzinkende vaartulgen gered; worden. Het gevolg was een grooterevoorzichtigheid der Engelsche en Frans che iadmiraals, die daardoorievenwel niet zoo krachtig konden meewerken in den strijid te land;. Vier-dere verliezen werden daardoor voorkomen, waartoe °kik' loan bijgedra-gen hebben het jachtmaken door torpedojagers op de dllikbooten zelf envooral op hun helpers, die hen van benzine moesten voorzien.

iOok Engelsche onderzieeers traden bij de , Dardanellen op en wisteneen paar malen zelfs door de zee straat in de Zee van Mormora doorte dringen en Saar Turksche Iran.sportvaartuigien in den grond teboron. E'en ,paar ier van echter werden win het ,slachtioffer van hun gevaarlijke onderneming.

Thans, nu .de geheeile oorlog een jaar geduurd -heeft en die op hetoorlogstooneel reeds, vier maanden, kunnen we met voldoende zeikerheid:

— 479 —

vaststellen, dat de eenige mogelijkheid tot het spoedig openen der Dar-danellan zijn, ,of het ingrijpen van Bulgarije ten gunste der GeaMeer-den, waartoe voortdurenfd. onderh,andeling;en to Sophia, de hoofdstad vantdat land, gevoeird; worden, of het gebrek man ammunitie, dat de Turkenzonder twijfel zullen krijgen, aangezien alle aanvoer van grondstoffenover de Zwarte Zee onmogelijk gemaakt wordt door de Russischedie teen steeds grootere meerderheid toont boven de, Turksche, terwijiRoemenie iich verzet tegen den doorvoer van oorlogsmateriaal uitDuitschland en Oostenrijk naar Constantinopel.

op de verdere Turksche oorlogsterreinen gebeurde in de laatisitiemaanclen van het 'eerste .00rlogsjaar slechts weinig van_ beteekenis. Ver-

meld zij hier alleen nog naaar het volgende:Aan het Suez-kanaal verschenen een paar mead Turksche piatrouii-

les, teen aanval nerd niet meer ,ondernomen, we kunnen dan ooh

geTust vaststellen, iclat dit hoogst belangriike vaarwater oofk in het ver.dere verloop van den oorlog geheel vrij zal zijn.

Aan den Euphraat, waiar, zooals we zagen de Engelsch-Indische troe-pen het mondingsgebied bezet hadd en, werd voortdurend geschermut-seld., zon.der veep resultaten. In het laatste gedeelte van onze periode11,e,1:den we echter eensklaps verras t 'door. ,een Turksch bericht over een

groote overwinning 'der Turken. Het algemeen wantrouwen, dat tegenzulke berichten bestaait, maaktie dat men nieuwsgierig was naar verdereberichten en die kwamen weldra. Eery. week later wierd de Turksche le-

germacht .eenige K.M. verder mar het Noo' rden gedreven, waaruit vol-

doende dat de wogenaamde overwinning .slechts , bestond in het

afslaan van een eersten aanval der Engelschen, die ,daarrdpor echterzoo weinig verzwakt waren, dat ze onmiddellijk daarop hun opmarsch

konden hervatten en ,ditmaal met meer success.In het Kauka,susgebied ging de strijd rinds die RusSische overwin-

ningen in den winter, geregeld door en wel bleef het voordeel_ over hetalgemeen aan. de Russen, die specia,a1 in het 'Oost4elijke gedeelte en vooralvan nit het opnieuw door hen bezette Noord-Perzie ver in het Turk-sche gebied wisten door tie dringen en bet Wan-meer bereikten.

0verigens krijgen we den indruk, dat beide partijen hier hun leger-macht verziwakt hebben ten bate van den strijd in meer belangrijkestreken.

In de .,_A:driatische Zee, water tot aan de oorlogsverklaring der Ita-lianen ,aan Oostenrijk Fransche oorlogsschepen de marine van Duitsch-lanift:s bond genoolt in bedwang hiellden, had gedurenidie :then tijdeen gebeurtenis plaats, die vermeld .te woriden, n.l. het torpedeerenvan den Franschen kruiser „Leon Gambetta" door een Oostenrijkscheduikboot, waaxbij een vrij, groot gedeelte der opvarenden in de golvenomkwam. Hier bleven de Oostenrijksche slagschepen en kJ:misers, even-als in de Noordzee die der Duitschers binnengaats en daardoor waxen

— 480 —

zee veilig voor vijandelijke aanvaillen, terwijl de Fransche schepen, dienoo!dzakelijkerwijze de zee moesten bewaken, telkens bloot stonden aanovervallen van Oostenrijksche onderzeeers.

Met het uitbreken van den oorlog tusschen Italie en Oostenrijkkwam er eenige verandering. Onmiddellijk -voeren 'Oostenrijksche eska-ders, uit kruisers en torpedojagers bestaande, naar verschillende, pun-'ten .-lier Italiaansche kust, Inlet In let doel de spoorlijn idaarlangs, die devoornaa,m,ste van het land is, te vernielen. Veel succes had dit echterniet. In een pair gm/Tanen imam het, ,daarbij tot kleine gevechten metsoortgelijke Italiaansche schepen en werden aan weerszijden een of tweebodem,s vernield.

Duitsch troepenvervoer in Zuid-Afrika.

Later kreeg de Italiaansche marine, w:aaraan Frankrijk nu geheel

de be-waking der tOostenrijksche had overgelaten, meer en meer de

overhand •en bleef :de Iaatstgenoemde ionder bescherming id ler mijnen en

forten. Aileen zijn duikbooten waagden het, tochten in voile zee tiemaken om de handelsscheepvaart van den vijand te verhindieren en zoo

In ogelijk ook zijn kruisers aan te vain en. Eens gelukte dit laatste enwierd de ouidb Italiaansche kruiser „Guiseppe Garribaldi", van 7400 ton

en gebouwd in 1899, getorpedeerd. De biemanning word grootendeelsgered, gedeeltelijk door ieigen schepen, gedeeltelijk door 'Oostenrijkers

en dus krijgsgevangen gemaakt.In de laatste dagen van het, eerste oorlogsjaar was van groote be-

— 481 —

teekenis de aanval der Italianen, geliolpen .ditmaal door Fransche tor-pedojagers, op de eilaniden Pelagosa ien Lagosta. Belden behooren tot,de Dalmatische archipel, zijn Oostenrijksch grondgebied en lig,genvrij ver van den viasten verwijd_erd. Door die. Egging werden zeegebruikt als approviandeeringstation voor onderzeeers en vliegmachinesen daar ze door telegraafkabels met der, wal -verbonden waren, kon

bezetting voortdurend zeer waardev olle inlichtingen over de bewegingen.der Italiaansche marine overseinen. Het resultaat van den aanval was debezietting van Pelagosa en de vernietiging van den telegraafkaibel ende versdhillende infichtingen op het andere eiland. Dit laatst was ge-deeltelijk door het scheepsgeschut bewerkstelligd, doch werd voltoolddoor ,een landingsdetachement.

Als weerwraak hiervoor kan beschouwd worden de tocht van eenigesnelvarenne Oostenrijksche schepen paw. Ancona, dat gebombardeerdwerd, doch met even weinig resultaat als bereikt werd met zooveel an-

dere bombardementen zedurende dezen oorlog. Tevens werd geprobeerdom de Italianen van het veroverde ietiland te verdrijven, wat niet, gelukte.

Pat in de toekomist gebeurtenissen van meer beteekenis in de Adria-tische Zee zullen plaats vinden, is niet te verwachten, tenzij de Italia-nen ier in z,ouden slagen de verschillende oorlogshavens der 'Oostenrij-kers van de landzijae bedreigen, zoodat de vloot der laatstgenoem-den voor de keuze geplaatst zou worden tusschen een nuttelooz,e vernie-tiging of overgave, o keen laatiste wanhopige poging zich ter door teslaan na:ar teen. Duitsche of desnoo ds een neutrale haven.

De koloniale oorlog was in deze maanden geheel beperkt, tot, hetwereltddeel Afrika. Da,ar toch had- de -Duitsche macht gedurenidede krijgsmaanden in 1914 weten staande, te houden. Wel was Togolanidien een deel van Kameroen verloren gegaan, m:a:ar zoowel Duitsch Oost-,als Duitsch Zuid-West-Afrika, waren nog volkomen in hun bezit.

Gedurende de zeven eerste maanden van 1915 kwaim ,er 'eenigie yen-andering te dien opzichte. Zuild-We,st-Afrika wend door de troepen derZuid-Afrikaansche Unie onder Generaa1 Louis Botha geheel veroverd.

In Kameroen tdrongen de Engelsche ien Fransche troepen steeds verderdoor, zoofdat de overgiave van het .overschot der verdedigers oinnenkortte verwachten is. Slechts Duitsch Oost-Afrika bled nog steeds -vrijwelonaangevochten in harden der bezitters.

Die hoogst merkwaardige veldtocht, in Duitsch Zuid-West-Afrika wil-len we hier in korte trekken beschrijven. In een der vorige hoofdstuk-

ken behandelden wij eerstie schermutselingen op de grenzen en vooralde opstand van een Icietel der Afrikaanders tegen de Unie-regeering. Dezeopstand -was op het ,einde van 1914 geheel gedempt en die beilde leiderswaren gevangen genomien, behalve generaal Maritz, die zich bij de Duit-sellers beyond.

— 482 —

Van dit oogenblik af begon Botha die: org,anis,atie van zijn veld-tocht, terwijl ondertusschen de rechters zich gingen bezig houden metde zaak der gevangen rebellen. D it la;atste geschiedde met grootezachtmoedigheid. Niemand werd Weer ter dood veroorideeld. De Wet,de voornaamStie, der opstandelingen, werd veroord,eeld tot 6 jaar gevan-gen.isstraf ,en tot het betalien van een boete ; Kemp, die met die Duiti-sobers had sameng,ewerkt, tot 7 jaar. Over het algemeen, wekte dezeclemientie veel aandoening, hoewel. toch het grootste, gedeelte der Hol-lanclsche Afrikaanders bleef pleiten voor een algeheele vrijspraaik. Ver-moiedelijk zal later oorki 'daarin wel worden tegem,oiet gekomen.

Duitsche cavalerie in Zuid-Afrika.

Voor zijn veldtocht, verzamelde Botha een Leer groote troepenmacht,

am in rstaat tie zijn_ van aide, k,anten het uitgestrekte land tie ikunnen bin.-nentrekken, z,onder dat dia,arbij de Duitschers gielegenheid zouden krij-ge,n een 'der afdeelingen • tie overvleugelen. Elk daarvan zou aanvanikelijk.geheel afzonjclerlijk Imperten ,optreldien. Bovendien was een groote leger-trein noodig in dit uiterst dun bev olkte gebied. Er moest op gereikiend

worden, dat zoo goed als alle levensmiddelen medegenomen moesten_worden, fevienals Yn sommige glevallien ook het drinikwater.

In het begin van December plaatste Botha, zielf zich aan het hoofdder _trdepen.en kort, ida,arna, begon de opmarsch. Vain de werdop den 25sten de Walvischbaari bezeti, die beste haven, die altijki Engelsch

— 483 —

bezit geweest was, doch tijdens 13.en oorlog door de. Duitschers ver-overd. Van dat punt nit werid nu geopereerd in Oostelijke en Noorde--lijke richting, ,waarbij weltlra yen groote terreinstrook van vijianden ge-zuiverd werd en den 14den Januari konden. de Unie-troepen zilch mees-ter makers van Swakopmund, het beginpunt van den naar het binneno-land loopenden spoorweg.

Ttegelijkertijd drongen twee ander& afdeelingen het land binnen, eenin het Zuiden over 7de Oranje-rivier en ieen in het woestijnachtige Oos-ten. Na een Lange reeks van min of meter belangrijke schermutselingen

trokken de Duitschers zich terug naar het centrum des lands, waar dehoofdstad „Windhoek" gelegen. is. Daar hadden ze hun betrekkelijk ge-ringe voorraden levensmidfdelen en krijgsmateriaal opgestapeld en kon-

den ze gebruik maken van verschillende spoorlijn.tjes. Geleidelijk aanwerd de halve cirkel, die de Unie-troepen bezig waren oat de Duit-schers heen te trekken, kleiner. Achtereenvolgens werllen ver4chillen-de plaatsjes zooals Garub, Aus, Kalkfontein, Seeheim, Keetmanshoop,Kubas en Karibib bezet. Op enkele punten hadden de Duitschers hard-nekkig tegenstand geboden, waarldoor heftige gevechten geleverd motes-[ten worden, o.a. in Maart bij Pforteberg en in het eind van April bij

Trekkopjes en bij G-ibeon. Steeds moesterl vertledigers het vela ruismen voor den in getalsterkte zeier overmachtigen aanvaller.

Zoo was dan ook de hoofldstad Windhoek niet 'anger veilig. Watvervoerd kon worden wera overgebracht naar Groot-Fontein, waarheenJ.-17,oepen en ambtenaren :zich terug trokkten, zoodat Botha, den 12idenzonder slag of shoot de stad, die :geen schade geleden haa, kon bin-nenrukken. De buit was aanzienlijk, doch het voornaamste. was, ;dat, transde Duitschers de beschikking misten over het fdaar gelegen station voordraadlooze telegrafie, idiat een. der . krachtigste der wereld was en waar-door ze in staat geweest waren zich van tijd tot tijd in verbinicling testellen met neutrale stations, met die in Duitsch-Oost-Afrika en metDuitsche schepen.

'Thorns bleef voor Botha nog slechts het laatste gedeelte van zijncampagne te volvoeren, waartoe hij niet :wove:el troepen :weer noodighad. Wel:di-a zona hij dan ook een deel van iijn ruiterij, huistoe, *daarhet voetvolk het verder wel afkon.

Lang werd in Windhoek niet rust gehouden. De troepenmacht, werdnieuw ingedeeld en welfdra begon de vervolging der langz;amerha;nd wij-

kende Duitschers :opnieuw. Steeds meter materiaal viel daarbij in handender Unie-troepen, terwijl het aantal gevangenen igeregeld toenam. Uit-putting door vermoeienissen en gebrek begon bij de Duitsche soldatente heerschen, die voortdurentd en van alle kanten aan aan.vallen blootstonden. De vroeger zelf verloren krijgsgevangenen werden bevrijd,

waarschijnlijk k,on de Duitsche bevelhebber hen niet Langer -voeden en

waren ze hem ook anderszins tot last. Eindelijk, den 8sten Juli, naidat

481

het plaatsje Tsjumeb door Botha's troepen bezet was, gal de gouver-neur van de geheele Duitsche kolonie, ds. Seitz, zich over te zamen metden commandant der troepenmacht, luitenant-kolonel Francke, en allemanscha,ppen en materiaal.

Enkele dagen later werd hem toegestaan door bemiddeling van hetA.merikaansche gezantschap het 'volgende telegram aan den keizer tezenden:

„Wij melden Uwe Majesteit ontlerj,clanig, idat ,wij gedwongen waren,

Gewond.

.de rest van de Duitsche troepen, die ten getale van 3400 man bijKorab, tusschen Otavi en Tsumeb, door een numeriek veel sterkerenvijand om:singeld waren, aan Botha, over te geven. leder vooruitzicht

op 'e'en gelukkigen tegenstand was uitgesloten, dater achtereenvolvensde plaatsen Otavi, Garth, Groot-Fontein, Tsumeb en Numutoni door den

vijand genomen waren en wiji van o awn voorraden-basis waren afgesne-den en iedere poging om door de vijandelijke linie heen te breken, ge-zien den toestana der paarldien, waarvoor sedert maanden ()Ten haver

weer aanwezig was, onmogelijk Meek.

— 485

Alle personen, die voor veriof ire aanmerking klwamen en alle man--schappen van den landstorm, ook zij, die als krijgsgevangenen in Zuid-Afrika vertoefden, kunnen naar hun bcrerderijen en hun bezigne(dein._

terugkeeren.Die officieren behouden hun wapens en paa,rden en kunnen op hurt_

eerewoord vrij in het gebied blijven vertoeven.

De actieve troepen, die nog circa 1300 man sterk z,ijn, behoudenhun gewe-ren en worden op bepaalde plaatsen in het - gebied geconcen--

treerd."

Zoo was d:an Duitschland zijn grootste ,en misschien meest, belo-vende kolonie kiwijt. Slechts de opstandeling Maritz w. as nog voort-vluchtig met 'e'en handjevol mans chappen. Waarschijnlijk wilde hijtrachten zijn leven te redden door cen tocht dwars door het, werelid-deel naar Duitsch-Oost-Afrika en zoo noodig van daar naar even neu-

traal gebied als Abessinie of door zich tot den vrede schuil to houden_in het onmetelijke binnenland. *)

Spoedig werd nu de expeditiema,eht teruggezonden en Botha, metde, andere ministers der Zu' id-Afrikiaansche Unie kondigden aan, dat zijnooit zouden gedoogen, dat het veroverde gebied, dat zij onmiddellijkopenstelden voor kolonisatie, weerprijs,gegeven zou women.

Feitelijk was hiermede het aandeel, dat Zuid-Afrika, aan den oor-log had, afgeloopen, doch terstonid werd door de, regeering besloten deswapens nog niet neer te leggen. De geheele z,ware ,artillerie zou n,aarEuropa gez,onden worden, terwijl opgeroepen worden.gerust Om tegen Duitsch-Oost-Afrika op tc tre,kken, doch daarvan wasteen nog niets bekenid.

Hiermede kunnen we voorloopig weer afscheid n,emien van dit ge-deelte van den oorlog en ons weer gaan bezighouden met den strijId in

Europa te land op de drie belangrijkste oorlogstooneelen, da,ar hetvierde, het Servisch-lVlontenegrijnsche niets te beteekenen had in dazeperiode. Aileen gingen deze beide staten zich bemoeien met Alba,nie,waar Montenegro het gebied van Scutari en Servie dat van Duria,z,zobez,ette.

*) Diepoging mislukte evenwel. Hi' werd enkele weken later door de Portugeezen in

hun kolonie Angola gearresteerd,

HOOFDSTUK XXIII.

De laatste Weken van het Eerste Oorlogsjaar op hetWestelijk Front.

In ,e,en der vorige hoofdstukken braken we den strijd op het Weste-

-lijk front, of op het tijdstip van de ,00rlogsverklaring van Italie aan

Oostenrijk. We meenden toen; en dat was de verwachting van bijna

iedereen, dat die gebeurtenis ,een groote verandering z.ou brengen in dentoestand op het, oorlogsterrein in Frankrijk en Belgie. En toch ver-gisten we ons. 'Mans, nu meer fan twee manden verloopen zijn en

bet ,eerste oorlogsjaar achter ons list, malt het krijgsbedrijf in het Wes-ten nog altijd onder (den niaam-p,ositie-oorlog, d. w. z. beide legers *lig-

gen nog altijd op 'clezelfide plaats t egenover ,elkander. Van groote aan-

vallen is nog altijd geen sprake, slechts hirer en dear vond eien min ofmeer uitgebreid plaatselijk offensief, nu door de ieene dan door die anderepartij ondernomen, plaats , overigens was ije hou'Aing der beiide vijancle-

lijk,e legers 'zaiiver ,defensief.De geweldige menigte der kanonnen bleven hun zware stemmen.

doen 'hooren over de geheele lithe, id, pionniers volharldden in not: gra-

ven van „sappen", d. .z. zigzagloopende loopgraven irt de richting icier

vijandelijke stelling, en in het aanleggen en doen springen vanmijnen. De infanterie bleef de loop graven bezet houden en stormde sonalsvooruit om ieen door ,een mijnontploffing ontstaan gat be bezetten of

ook even geheele, pas door het geschut onhoudbaar gemaakte vijande-

lijke loopgraaf. Daarbij bleef het geheel.Kamen in het vorige tijdperk nog enkele meer belangrijkle ge-

beurtenissen voor, van de laatste twee maanden kunnen we zulkls niet

zeggen. Het bloedige slagveld van Souchez en omgeving was nog slechtsgetuige van het naspel van den grooten strijd tie voren, zon:der dat nognoemenswa,ardige veranderingen zich voordeden.

Hot gebied van Yperen, waar ook ''zoov,eel gestreden wend in vroe-

gere periodes, kenm,erikte zich door leen 'Leer groote mate van rust.

Slechts Leiden nog kwamen de namen Yperen, de Yz:er, Dixmoiden enNieuwpoort in de telegraminalen voor, als,of ze behoorden aan punten, die

487

vex van de strijdlinie, gelegen waxen. Slechts een enkele , maal hoordenwe bier van kleine gevechten, vooral ten Oosten der z:w:aar geteisterde

stad, waar de Engelschen zich meester wisten te maken van een Duit-sche stelling bij het verwoeste kasteel „Hooge", dock naderhanid weerult een gedeelte daarvan verdreven

Meer beweging, of Hever minder rust hearschte in de Oostelijke helftvan het Westelijk front. In het Argonnerwoud trachtte de Duitschekroonprins lauweren te behalen. Het schijnt n.l. dat hij met ieen groove

troepenmacht een poging heeft doen de Fransche stelling tedoorbreken. Alle hulpmialelen, een talrijke artillerie, mijnontploffingen,

brandende, vloeistoffen en verstikkende gasser werden d,a,arbij gebruikt.

Fransche Alpentroepen met bei ggeschut in de Vogezen.

En het resultaat ? Een terreinwinst van ,enkele honderdtallen meter overeen breedte van een pear K.M., 'e'en aantal krijgsgevangenen, dat doorde Duitschers als veel hooger opgegeven. wordt, dan de Franschen Leg-gen te hebben verloren. Die Fransche opperbevelhebber lien n.i. leen offi-ciee1 bericht verspreiden, waarin o-ogege-ven werd, dat het totale ver-lies, dus aan dooden, gewonden en krijcfsgevangenen, ongeveer overeen-stemde miet het aantal der liaatsten, dat de Duitschers beweeriden ge-ma,akt te hebben. En daar we tot nu toe algemeen hebben hooren roe-mien over de soberheid der Fransche, herichten, zijn we geneigd te ge-looven, dat de, Duitschers eenvoOdigwea alle gewonden en dooiden, opbelt verovel-de terrein ,gevoncien, 4ebben medegeteld, am' daarcloor e'engrooteren indruk op de bevolking van hun land te maken, die eindelijk

— 488 —

ook wel eens wil hooren van ,,)verwinninven in het Westen, in die hoop,.dat daaridoor het ,einde van het bloedig be,drijf spoeidiger z:ou komen._

Het minst Lustig was het in de Vogezen; het hoogste gedeeltevan het Westelijk oorlogsterrein. Baal- konden we in de vorige periode,

,een belangrijken vooruitgaing der F ranschen opmerken, die opnieuw zichwilden meester ma,ken van den Elias. Zij slaaglien er toen in hetpla,atsje. Metzeral tie bezetten. Dat succes nu werd in de laatste wekenvan het ieerste oorlogsjaar voortgezet met het, resultaat, dat ze ten.

slotte stellingen konden veroveren, op den Lingekopf en andere daarbij-

liggende hoogten, vanwaaruit , ze de belangrijke plaats Munster bedreig-

den .In alleriji. aangevoerde Duitsche versterkingen slaa,gden er even-

wel in het gevaar of tie wenden, hoewel z:e de genoemde stellingen niet

konden heroveren.Meier Noordelijk, maar ook nog in hetzelfde gebergte, woedide tel-

kens een geduchte ‘kamp in het gebied van Ban le Supt. Dear waren

de Duitschers .de aanvallers ien veroverden ze een paar dorpjes en maak-

ten 'ze een vrij groot aantal gevangenen, waarva,n door de Franschen

echter hetzelfde beWeerd werd ij'de gevechten in het Ar-

gonnerwoud. Daarna evenwel onidernainarn Fransche troepen kracin:-tige tegenaanvallen, waardoor ze het verloren terrein zoo goed als ge-

heel heroverden.A.an het ieinde van het .eerste oorlogsjaar kunnen dus consta-

teeren, dat de striScllijn in Fra,nkrij ik cn ,Vlaanideren nog vrijwel idezelfde

gebleven is Binds November 1914, toen. het front, tot aan de zee werd

uitigestrekt, en het gevaar voor e 'en betwijken der Yzer-linie geweken was.

De meest interessante verandering vond plaats in de. strijdwijze.

Was aanvankelijk die ruiterij, gehDlpen door wielrijders en automobie-ieen belangrijk 'wapen door de snelle, verplaatsb,aarheid en kondaar-

naast 'de infanterie en veld-artillerie 13.00r lange nalarschen groote resul-taten bereiken, weldra was het uit,. Ruiners, wielrijders en auto's ver-

dwenen van het front, de infanterie, bleef weken, maanden lang op

idezelfide plaats ingegraven ,evenals de kanonnen der veldartillerie, die

da,ardoor als het ware Idle rol van vestinggeschut gingen spelen enda,arbij krachtig gesteund wer,den 'door 'mare stukken en ook door de

reeds vroeger beschreven loopigraafmortieren.1VIaar in .de la,atste, maanden komt, het ons voor, dat het leeuwen-

aandeel in den strijd genomen wor(lt door die genie, ,die pionniers. Nietzooals wij hen in den regel voorstel len als bouwers van bruggen en her-

stellers van wegen, dock ats mijnwerkers.Verandering in dit, alles zeal misschien komen, wanneer de Engel-

schen gereed zijn met hun toebereidselen voor ,de vervaardiging van

enorme hoeveelheden aimlniunitie, of als de Duitschers een deel van hun

leger uit Rusland teru,g kunnen roepen.