1915 07 dagboek van doninck
-
Upload
archief-bornem -
Category
Documents
-
view
225 -
download
4
description
Transcript of 1915 07 dagboek van doninck
© Gemeentelijk Archief Bornem - 56 -
Uit de dagboeken van Pater Benedictus Van Doninck
Juli 1915
Donderdag 1 juli 1915 (dag 332)
Leo gaat van 7 tot 12 naar de bedeling in den bouw. Er is
een zending kleren aangekomen voor behoeftige werk-
lieden. 150 man ontving reeds een werkpak en er ligt
nog een grote voorraad.
Deze middag kwam veehandelaar Nies uit Branst zijn
paspoort laten vertalen dat hij gisteren te Brussel kreeg
om acht reizen in Vlaanderen te doen.
Boeren en veehandelaars in Vlaanderen zijn rijk gewor-
den met hun vee aan Duitsers tegen hoge prijzen te
verkopen.
Men vertelde te Brussel dat er geen pas meer nodig is
voor tram en trein in de Provincie Antwerpen, Brabant,
Limburg en Luik, en dat de 7ste dezer de Duitsers uit
België moeten zijn, anders oorlog met America!
Onze Feldwebel geeft Duitse les aan een jongen van Felix
Adriaensen.
Ons garnizoen bleef reeds 3 dagen zonder vleesrantsoen.
Voetgangers over de Temsebrug betalen nog steeds 0,50
frank voor hun paspoort.
Lucien Reynaert van Temse in Holland getrouwd met een
juffrouw van Bornem.
De clematis aan den graf geeft haar eerste bloem.
Vrijdag 2 juli 1915 (dag 333)
Om 7 uur gaat Leo naar den bouw voor de bedeling.
Deze morgen in onze kerk ca.150 communies uitgedeeld.
Gisteren om 4 uur namiddag werd Dr. Van den Abbeele
hier op de wacht ontboden en gevraagd of hij een arm-
band van het Rood Kruis gegeven had aan Charles
Schilders (van Wannes) zoals deze te Mechelen voor de
Duitse overheid beweerde. Onder die titel van bediende
van ’t Rood Kruis reed Charel met de fiets tussen
Mechelen en Bornem en had allerhande scheve com-
missies aan de hand. De dokter zegde met betrokken
persoon hoegenaamd geen betrekking te hebben.
Leo bracht een zestal brochuren mee van de koster, over
de Duitse gruwelen in België, gevaarlijke papieren.
Jan Pas is schrikkelijk kwaad omdat hij onder die bijnaam
op straat wordt achterna geroepen!
Om 8 ½ deze morgen bezoek van madame de Gravin, die
zegt goesting te hebben om het kasteel te komen
bewonen om er de Duitsers af te houden.
Af en toe vandaag kanon hoorbaar in ’t zuidwesten tot
10 uur ’s avonds.
Zaterdag 3 juli 1915 (dag 334)
Ons torenuurwerk, dat al enige dagen haperde en
vandaag helemaal stil stond, is deze morgen in behan-
deling genomen door Peerke de horlogemaker.
Om 5 uur deze avond accompagneerde Peerke met de
carillon tot het einde toe. Om 7 uur scheen alles
regelmatig te lopen.
Om 2 uur zwermt onze biekorf voor de eersten keer,
maar de zwerm ontsnapt, de Donk over.
Bornemse krijgsgevangenen klagen en schrijven uit
Duitsland om onderstand, al was het maar brood en
spek. Ze krijgen ook de brieven niet die hun gezonden
worden.
Een vent van Buggenhout vertelde vandaag dat daar
gisteren 28 treinen passeerden met Duitse soldaten die
van den IJzer kwamen, over Dendermonde naar
Mechelen.
Om 6 ½ jagen er Duitsers in de Donk. Vers vlees.
Kanon af en toe in ’t westen gehoord. Een onweder
dreeg in de namiddag maar trok op.
Zondag 4 juli 1915 (dag 335)
Al sedert enige tijd komen de schoolkinderen hier naar
de hoogmis, omdat ze geen cent moeten geven voor een
stoeltje, maar ze maakten het te bont tot ergernis der
grote mensen en daarom heeft Placidus vandaag Suisse
gespeeld in de kerk.
De gazetjongen bracht vandaag de Kempenaar van
Turnhout.
Om 11 ½ gaat de Prior naar Temse en komt om 6 uur
terug.
Om 6 uur kwam ook per velo hier aan, de koster van
Wieze, neef van Nivardus en vertrok weer om 7 uur. Er
wordt daar veel gerequireed tegen betaling.
Eendenkooi op de Oude Schelde te Bornem.
Duitsers zijn met een Yacht door het sas de oude
schelde opgevaren en hebben aan de
eendenkooien van ’t kasteel drie zakken
krijgsgevangen gemaakt
(fotoarchief Jos Winckelmans)
© Gemeentelijk Archief Bornem - 57 -
Uit de dagboeken van
Pater Benedictus Van Doninck
Maandag 5 juli 1915 (dag 337)
Men vertelt dat de hele nacht het kanon zich liet horen.
Wannes Schilders gaat op zoek naar Charel die men
denkt ergens vast te zitten.
Ons werkvolk begint de vijver te kuisen aan de kerk.
Duitsers zijn met een Yacht door het sas de oude schelde
opgevaren en hebben aan de eendenkooien van ’t
kasteel drie zakken krijgsgevangen gemaakt. Een ijlbode
ging naar Eyzer.
Men vertelt dat er te Gent gisteren bommen werden
gegooid, waardoor verscheidene burgers zijn gedood.
Wegens aanhoudende droogte moeten de raapkolen en
ook de bonen begoten worden.
Men ontdekte vandaag op de zolder nog n’en zak koren
van ’t jaar 1913, gedeeltelijk door de Kalander verteerd.
"De horologie van de toren gaat gelijk een klok”,zei
Peerke,verleden zaterdag."Maar slaan doet ze als ne
zot.”
Dinsdag 6 juli 1915 (dag 338)
Placidus ontving een briefkaart van de Prelaat uit
Oudenbosch meldend, van horen zeggen, dat de
generaal zich ophoudt te Maigrauge in Zwitserland.
Verder dat de confraters zich in Holland niet op hun
plaats gevoelen! God zei dank, als ze gaarne terug-
komen!
Gisteren was het Opdorp-markt. Ze mislukte totaal, om-
dat de Duitsers groepen van meer dan 5 personen
verboden, en ook geen paarden van buiten de provincie
toelieten.
Leo is naar de bedeling geweest van 7 tot 12 en van 1 tot
5 uur.
Charel Schilders zit te Mechelen in ’t gevang, wordt
donderdag aanstaande in verhoor genomen.
Een jongen van Mannaert betrapt door Charel De Pooter
met klaver te snijden voor z’n konijnen. Dezelfde in
proces wegens laster van komiteitsleden, en opruiing
van werklieden.
Proces Lanssens–Goossens gaat niet door, daar
Goossens vergiffenis vroeg.
Te Sint-Niklaas zijn de velo’s opgeëist en te Temse heeft
men ze moeten aangeven.
Ons werkvolk begint rode beziën te plukken voor Platte
Jan die zal proberen te Antwerpen of de prijs (15 frank
de 100 kilo) het dagloon van 6 man zal opbrengen.
Onderofficier Tùlecke vertrok deze morgen in verlof naar
Berlijn. Zijn plaatsvervanger komt hier in de voormiddag
een beddebak met strozak en hoofdkussen vragen.
Woensdag 7 juli 1915 (dag 339)
De Wachtpost aan onze poort der Kloosterstraat is
afgeschaft vandaag.
De spoorbruggen te Puurs en te Dendermonde worden
hersteld en te Klein Mechelen worden voortdurend
versterkingswerken gemaakt.
De neef van de pastoor van Branst per velo naar
Hoogstraten op bezoek bij zijn broer, wordt onderweg
aangehouden en met 40 frank boet gestraft wegens het
meenemen van brieven aan andere personen.
De velo’s te Sint-Niklaas opgeëist werden betaald tegen
37 frank ’t stuk, alle magazijnen zijn geledigd.
Aan de stenen molen staat koren gepikt, en in de Donk
brengt men de 1ste kar vlas.
Deze avond om 7 ½ moest Leo nog een elektrisch lampje
vernieuwen op de Duitse schoenmakerij, muziekzaal,
waar een Pruis zijnen beddebak tegen de deur aan de
dormpter had geschoven en een plaatje voor ’t sleutel-
gat om de paters het spioneren te beletten !
Te Brussel aangeplakt dat de Duitse soldaten door de
bevolking als ùnser soldaten, moeten begroet en betiteld
worden !
Donderdag 8 juli 1915 (dag 340)
Vandaag geen kanon hoorbaar.
E.H.Verbist is verleden maandag naar Brussel geweest
waar de Nuntius hem aanraadde een rekwest op te
stellen, door de Nuntius te ondertekenen om zijn broer
de abbé uit Duitsland los te krijgen.
De Duitse gouverneur van Antwerpen is gisteren
enquête komen doen over de jachtpartij door de Duitse
soldaten verleden zaterdag en zondag op de Oude
Schelde, specifiek de eendenkooien.
Leo gaat van 7 tot 12 naar den bouw voor de bedeling.
Onder ’t volk gaat het praatje dat de leden van ’t
comiteit 7% trekken.
Bij Belon ontvingen ze een kaartje dat Arnoldus nog deze
maand op vakantie komt, en op den Dilft een van
meneer Van Baren die den 18e dezer hoopt te komen
zien.
Twee seminaristen te Mechelen gingen liever een dag in
’t kot zitten dan boete te betalen omdat ze niet op de
controle waren verschenen.
De processie van Hanswijck Mechelen is niet willen
uitgaan omdat de Duitsers 10 mark als voorwaarde
hadden gesteld.
De stormwind van gisteren heeft enige bomen
beschadigd en de boomgaard met appelen gezaaid.
Vrijdag 9 juli 1915 (dag 341)
Om 7 ½ stond een bloementuil met opdracht aan :
LeonarDo Lipso in die nataLi congratULantvr Confratres.
Op de middag kregen we nog een kistje cigaren present.
In de voormiddag hebben de Duitsers hun veldkeuken
uit de schuur gehaald en gekuist. En op de heuvel aan de
stenen molen is men bezig een kanon te plaatsen.
Om 2 uur bezoek van madame de Gravin die vertelt dat
Jacques naar Engeland over is, dat er te Eyzer bij hen een
koe gestolen werd, en dat ze voornemens is wekelijks
naar Bornem te komen.
© Gemeentelijk Archief Bornem - 58 -
Uit de dagboeken van
Pater Benedictus Van Doninck
In het dorp is een groot Duits plakkaat te lezen, dat de
voetgangers geen paspoort meer nodig hebben, de
velo's alleen buiten het kanton, auto’s en motorcycles
voor het etappengebied.
Peerke de horlogiemaker is de namiddag komen
doorbrengen met onze beiaard op de toren te bespelen
dat het van lust was. ’t spel "geht nitte" en Peerke roept
als een bezetene.
De onderpastoor van Hingene vertelt dat de secretaris
van zijn eminentie E.H.Franken 500 frank boete heeft
opgelopen omdat hij het volk te Mechelen bij het uit-
gaan van de Kardinaal tot opstand aanhitste, [zaak is]
door zijn gebaren tot kalmte trachten te brengen.
Postbeamten trekken 1 frank daags van het Belgische
gouvernement en 2 frank van de Duitsers.
Zaterdag 10 juli 1915 (dag 342)
Den helen nacht door, zegt men, zijn er Duitse wagens
door het dorp gereden. De forge aan de statie wordt
volgepropt met hooi, dat de Duitsers in den omtrek re-
quireren tegen betaling van een bon en ook zonder bon.
Deze middag brengt Placidus van de ouden pastoor ’t
nieuws mede dat de Prelaat Deckers van Tongerlo den
28e juni is overleden en de uitvaart den 8ste dezer heeft
plaats gehad R.I.P. Een doodsbrief is hier niet toege-
komen.
Onder de recreatie heeft onze koe een kalf ter wereld
gebracht. Gebeurtehelpers waren : 2 broeders, Suske
Verstraeten en G.Lipsius.
Het groot kanon gisteren op de heuvel bij den stenen
molen opgesteld, is weer terug naar het fort gebracht,
van waar het was gekomen.
De Duitsers jagen in de Donk.
Zondag 11 juli 1915 (dag 343)
In de vroegmissen werd afgeroepen dat voortaan in de
kerk onder de grote mis, de zijbeuken voor de kinderen
zijn voorbehouden. Rechts Sint-Jozef voor de jongens,
links. O.L.Vrouw voor de meisjes. Maar ’t was niet
verstaan en onder de mis moest broeder Hubertus
Suisse spelen aan de ene zijde, en Liv.De Laat aan de
andere.
Charel Schilders is verleden donderdag van Mechelen
thuisgekomen na er 8 dagen in ’t kot te hebben gezeten.
’s Morgens had hij wit brood met koffie, ’s middag soep
en vlees, ’s avonds brood en water. Hij had er niet over
te klagen. Z’n broer Victor zei dat de pastoor en de
nonnekens er de schuld van waren, die hem brieven
hadden meegegeven naar Mechelen !
Onze verse koe is ziek geworden, het kalf is gezond en
zal worden opgehouden. Een andere koe wordt verkocht
bij gebrek aan voeder. Het weinig gras dat er op de
boomgaard groeide is door de Duitse paarden afge-
vreten of in de grond getrappeld.
In ‘t gasthuis heeft men een hele week geen vlees gehad
tot genoegen der kinderen die liever pudding eten.
Men zegt dat er van Bornem soldaten klas 1914 reeds 6
zijn gesneuveld.
’s Namiddags kanon gedommel in 't zuidwesten.
Het kasteel van de familie de Marnix te Overijse. (prentkaart Harry Van lent)
© Gemeentelijk Archief Bornem - 59 -
Uit de dagboeken van
Pater Benedictus Van Doninck
Om 4 uur deze namiddag in den Bouw der Broeders-
school voordracht door professor Couvreur over "de
vlieg”. Vrije toegang.
Maandag 12 juli 1915 (dag 344)
Op de Kouter, einde der Nieuwe Statiestraat staat een
houten barak die voor woning moet dienen. Men gaat er
meer bouwen.
Buiten de Bospoort is men begonnen te pikken. Stro niet
lang, aren goed geladen, we telden er een: 88 graantjes !
Kinderen van ’t gasthuis komen rode beziën plukken
voor het gasthuis. Geen handel. 15 centiemen de kilo,
krieken 20 cent.
Kwart voor 2 uur zware ontploffing ten zuidwesten.
Af en toe een kleine regenbui. Het mager vee begint
beterkoop te worden bij gebrek aan voeder. De boter
werd verleden weken te Temse 5 frank de kilo betaald.
Wardje Kleer gaat vandaag een nieuw kleiner afroomvat
kopen.
"De Vlieg” voordracht gisteren had weinig succes. De
man had geen stem genoeg voor de grote zaal, waar ook
kinderen waren, die niet konden stilzitten, en grote die
niet zwijgen konden. Onpraktische dingen werden
verteld, zegt men. De beirput, kweekschool van vliegen,
zou zover mogelijk van de woningen moeten verwijderd
zijn en dagelijks met zeepsop moeten begoten worden !
"Dan is mijne beir bedorven”, riep er een ! "Wie kweekt
de meeste vliegen ? de boer of de slachter ? Iedere
werkloze zou per dag 10 vliegen moeten vangen, "dat
kan ik wel in mijn bed”, zei de Knods.
Dinsdag 13 juli 1915 (dag 345)
Kanon gehoord van 7 ½ ’s morgens.
De Prior ontving kaartje van de Prelaat meldend dat
Henricus naar Colen zal gaan en misschien (?) langs
Bornem zal komen.
Item dat de generaal-abt waarschijnlijk te Rome is. Het
kaartje was gedateerd van 28 juni, toen hij de dood
vernam van de Prelaat van Tongeren.
In het dorp is een plakbrief te lezen waarin de Duitsers
beweren dat kerken en kloosters in Frankrijk en België
niet door hen maar door Fransen vernield zijn.
In Bornem wordt een nieuwe burgerwacht ingericht om
het stelen van nieuw patatten te beletten.
Zuster Bernarda in ’t gasthuis ontving van haar zuster uit
Helmont het nieuws dat de nonnen aldaar zonder
directeur zijn en er wel ene van Bornem verlangen.
Leo gaat naar den bouw voor de bedeling van 7 tot 12 en
van 1 tot 5 uur. Meel verkocht aan 0,52 frank de kilo,
voorlopig geen beestenvoeder meer te koop.
Woensdag 14 juli 1915 (dag 346)
De gazetjongen brengt de N.Rott.Courant van gisteren.
Die van eergisteren werd tegengehouden omdat ze een
overwinning van de Russen meedeelde.
Gebrek aan pasgeld. Een vent die dorst had ging in twee
herbergen waar men hem op zijn 1 frankbriefje niet kon
weergeven.
Te Antwerpen, zegt men, hebben de Duitsers beslag
gelegd op de vijfcenten gasbussen, en aldus voor 70.000
frank in nikkel tegen Duitse papier uitwisselden.
De doctoors te Bornem behandelen de zieken tegen
contante betaling. "De Schuit” die zich wegens een breuk
moet laten aftappen, kwam om onderstand en kreeg van
Placidus een 2 markbriefje. De brave man bracht den
overschot 0,50 frank eerlijk terug.
Men is overal volop bezig met koren pikken en aren-
legers zijn er niet te kort. Men had hier de boeren bang
gemaakt dat, zoals werkelijk in de Kempen was
afgekondigd, de Duitsers beslag legden op alle graan-
oogst in zoverre de boeren niets mochten verkopen.
Het schijnt echter dat, door tussenkomst van het
voedingscomiteit die maatregel hier niet zal worden
toegepast.
De plaatsvervangende ontvanger der contributiën,
meneer Van Camp van Hamme, sedert enkele weken
hier geresideerd bij Emil van Fraeyenhoven, is een braaf
katholiek jonge man, die dagelijks de H.Mis bijwoont en
dikwijls te communie gaat en zeer inschikkelijk is voor
mensen die bezwaren indienen.
Tegen de avond begint het te regenen, wij aten vandaag
onze eerste perziken (2)
Donderdag 15 juli 1915 (dag 347)
Leo gaat naar den bouw voor de bedeling van 7 tot 12
uur.
In het dorp is een Duitse aanplakbrief waardoor verbo-
den wordt de graanoogst te verkopen !
De Duitse soldaten krijgen hun nieuw zomerkostuum.
Meneer Van Baren laat met een kaartje op den Dilft
weten dat hij den 21–22e dezer hoopt over te komen.
Men wordt gewaarschuwd tegen zogezegde Belgische
spionnen, die aan geld zoeken te geraken en dan
aanklagen bij den Duits.
Deze morgen bij het knippen der Spaanse groene haag
aan de dreef vonden de werklie nog 15 kardoezen.
Een juffrouw Maes van Puurs komt vertellen dat
Minister Poullet haar te Vlissingen zegde dat de oorlog
met september zou gedaan zijn.
Om 4 uur donderbui met overvloedige regen en enkele
hagelstenen er tussen. Het regende met stromen een
kwartier lang en de atmospheer was fris en zuiver. En
dan kwamen natuurlijk de beirkuipen voor de dag en ze
reden de bospoort uit om de korenstoppelen te be-
sproeien, die morgen moeten omgereden worden om
boterkruid te zaaien. Het stromen des waters had voor
gevolg, dat het steenwerk der goot aan de schuur in de
vijver zakte en weeral onkosten veroorzaakte.
Vandaag is de porei uitgeplant, item witloof. Onze rode
en witte kolen zijn uitgevreten door de maaien.
© Gemeentelijk Archief Bornem - 60 -
Uit de dagboeken van
Pater Benedictus Van Doninck
Vrijdag 16 juli 1915 (dag 348)
De Duitsers zegt men, eisen 40% van de graanoogst op
en het overige mag door de eigenaar niet verkocht
worden.
De voerman van Jules Verbruggen komt ploegen en
eggen.
Om 2 uur bezoek van madame de Gravin Jacq. heeft haar
uit Engeland laten weten dat ze goed is overgekomen.
De Gouverneur van Antwerpen heeft op ’t kasteel onder-
zoek ingesteld over de visserij en de jacht door Duitse
soldaten over enige dagen op de vijver gedaan en
waarover zij klachten hadden ingediend. Hij zou nog
eens terugkomen. Gisteren zijn er anderen op het
kasteel komen zien, en ze spraken van de motor der
elektrische verlichting in beslag te nemen voor een der
forten van Antwerpen.
Kwaaie tongen spreken van knoeierij in het bestuur der
elektrische verlichting. Item van het voedingscomiteit.
In de namiddag kanongedommel hoorbaar in ’t zuid-
westen.
Tegen de avond begint het te regenen.
Jan Pas is teruggekomen van z’n vakantie, niet blij-
moedig.
De prachtige Cisterciënserabdij te Ourscamp werd bezet door
Duitse troepen en grotendeels vernield bij een Frans bombar-
dement in februari 1915. Enkel de infirmerie bleef ongedeerd
na de brand.
Zaterdag 17 juli 1915 (dag 349)
In de Duitse aanplakbrief stond o.a te lezen dat de abdij
van Ourscamp in Artezië niet door Duitsers maar door
Franse projectielen was vernield.
Om 10 uur bezoek van madame de Gravin, ze bracht 100
frank onderstand. Ze heeft 2 nachten op het kasteel
geslapen, eet bij Cranleux.
Regenvlagen de hele dag.
De pikkers moesten uitscheiden. De boeren die reeds
hun gerst hadden verkocht aan 75 frank, o.a. aan
Geniets, mochten deze niet leveren.
Wij betaalden 72 frank voor 100 kilo rijst-armensoep.
Deze middag ontving de Prior een briefkaart uit Brussel,
Rue Royale 207 geadresseerd au superieur des
Bernardins de Bornhem door de Ghesquiére en die
zegde : "que sa carte envoyie il y a quelques jours (niet
ontvangen) devait être considéré comme non avenue, vie
que le superieur de Val Dieu avait en voyé un mandat.”
We verstaan er niets van.
Zondag 18 juli 1915 (dag 350)
Schoon weder, geen kanon te horen.
Na de hoogmis en om 3 ½ mochten onze (7) misdienaars
in en buiten dienst, de overschot der rode beziën
afplukken.
De plakkaat in ’t dorp verbiedend haver en gerst als
veevoeder af te maaien.
Item een plakkaat dat de leugens van de Matin van Parijs
logenstraft.
Fortwerkers mogen niet op onderstand rekenen van ’t
comiteit.
Luitenant Veldhuysen, die niemand groet, scheldt Fons
De Maeyer uit omdat hij en de secretaris hem nooit
salueren !
Om 4 ½ les van Sols in onze hof over perenbomen. Hij
leert ons dat om rozen en andere bloemen fris te
houden voor ’n bouquet men dezelve ’s morgens vroeg
moet afsnijden tot aan de bloemkelk in ’t water moet
steken tot ’s avonds, een weinig zout er in is niet slecht,
formol doet ze nog beter ontwikkelen.
De "Klas" is afgezet van zijn toezichtambt der elektrische
verlichting en vervangen door Raes uit het dorp.
Oorzaak ? Hij had ’n sleutel verloren, en omdat hij niet
dadelijk de 3,50 frank boete wilde betalen die Mannaert
hem oplegde, werd hij door deze afgezet. Anderen
zeggen omdat de "Klas” als getuige optreedt tegen
Mannaert die het voedingscomiteit publiek beknibbelde.
Maandag 19 juli 1915 (dag 351)
Kanon af en toe hoorbaar zuidwest.
De "Klas” kreeg van de gemeenteraad een getuigschrift
dat hij zijn ambt steeds tot voldoening der
gemeentenaren heeft waargenomen.
Na de middag is een jongen, De Wachter, van nog geen
13 jaar ons korenveld komen omploegen. De boeren
rijden met zoveel koren naar de molen, dat Jules
Verbruggen geen tijd heeft.
Om 2 uur vraagt de burgemeester van de Weert een
Duitse brief te vertalen over ’t inleveren van passen en
requisitiebons geldig tot 15 augustus.
Om 4 uur komt meneer De Laet van Boom vragen mijn
liedekens voor de vrede, op muziek gezet, te mogen
uitgeven !
Er hebben zich 180 werklie van Bornem aangeboden om
aan het fort te gaan werken. Triestig.
Kwart voor 7 uur deze avond komt Diederik De Maeyer
zeggen dat Theodoor zijn vader te Temse is aange-
houden door de Duitsers wegens brochuren meege-
bracht uit Antwerpen.
© Gemeentelijk Archief Bornem - 61 -
Uit de dagboeken van
Pater Benedictus Van Doninck
Dinsdag 20 juli 1915 (dag 352)
Kanon af en toe hoorbaar ten zuidwesten.
Leo gaat naar den bouw van 7 tot 12 en van 1 tot 5 uur.
Om 2 uur komt Raes plaatsvervanger van de "Klas” zeg-
gen dat de palen der elektrische verbinding in de
Kloosterstraat deels verdwijnen en deels moeten veran-
derd worden. Ze hebben den draad nodig voor Sint-
Niklaas.
De prikkeldraad die de fortwerkers gedeeltelijk aan ’t
afbreken zijn, wordt opgerold en naar het oosten ver-
voerd met de ijzerenweg.
Arnoldus van Val Dieu is deze middag op vakantie
gekomen.
Hauptmann Kübler zei tegen Ch.Cranleux dat de Pfarrer
de schuld was waarom het volk de Duitse soldaten niet
groette.
Deze namiddag werd het voituurhuis als Duits hooi-
magazijn ingericht.
Theodoor de Maeyer was gisteren naar Antwerpen
geweest en toen hij gereed was met de Wilfortboot
terug te keren, bracht men hem een pakje, dat hij
besteld had. Argeloos, maar onvoorzichtig, begon hij in ’t
pakje te snuffelen in tegenwoordigheid van Duitsers.
Deze namen ’t pakje in beslag, en .. aan de veerdam te
Bornem mocht hij niet afstappen. Te Temse (hij had ook
een brief van z’n zoon Willem op zak, maar kon hem
laten vallen en door een vrouw ongemerkt laten op-
rapen). Na een kort verhoor werd hij met een Duits
yacht terug naar Antwerpen gevoerd. De twee heren
Daelemans van Sint-Amands, die bij de aanhouding
dadelijk als getuigen waren opgetreden, dat Theodoor
het pakje brochuren op de boot had ontvangen en niet
uit de stad had meegebracht, werden deze morgen door
5 Duitse gendarmen opgehaald en na kort verhoor te
Temse weer vrijgelaten, op voorwaarde de gemeente
van Sint-Amands niet meer te verlaten. Hun werd ook
nog gezegd dat de geestlicher van Bornem, meneer
Verbist, zich moest in acht nemen. Deze is verleden
zondag naar Turnhout gereisd en moest gisteren terug
thuis zijn. Men vreest dat hij ook zal aangehouden zijn.
Peer Kaporaal van den Veerdam is insgelijks in verhoor
geweest.
Woensdag 21 juli 1915 (dag 353)
Vandaag geen kanon hoorbaar.
Gisterennamiddag hebben 3 Duitsers van 4 ½ tot 6 ½
huiszoeking gedaan bij Theodoor.
Ze hebben er nog enkele spotprenten op de keizer mee-
genomen en hebben ook veel dreigementen uitgespro-
ken. Peer Kaporaal gisteren van Antwerpen thuis ge-
komen, vertelde dat Theodoor op water en brood zat.
Vandaag om 9 uur in de parochiekerk plechtige
Requiemmis voor de gesneuvelde Belgische soldaten.
Het was verboden vandaag, feest der onafhankelijkheid
België, te manifesteren.
De meeste mensen droegen een blad van klimop in ’t
knoopsgat, en de kerk was gestampt vol.
Om 1 ½ komt Arnoldus van Val Dieu op bezoek tot 5 uur.
De abdij van Val Dieu heeft geen stoffelijke schade
geleden tot hiertoe.
Dominicus en Idesbaldus zijn naar Duitsland. Albericus is
in de abdij gebleven ùnd bewirthet seine lieben
Lands[leiten?] naar best vermogen. Thomas verblijft in
een klooster van Hollands Limburg, en Nivardus
'geprovagus' in Duitsland. De lekenbroeder Jean is aan ’t
front als brancardier in ‘t Belgisch Leger. De Abt is naar
Soleilmont geweest op aanvraag der nonnen. Directeur
ad interim is prof Dorlodot van Leuven, die de nonnen
tot onze observantie zoekt terug te brengen of te
behouden. Van de abdij Marienstadt zijn er 11 onder het
leger geroepen, en van Zircq waren er in ’t begin van dit
jaar al 17 gesneuveld.
Donderdag 22 juli 1915 (dag 354)
Kanon af en toe hoorbaar in het zuidwesten.
Deze morgen om 8 ½ hebben Duitsers huiszoeking
gedaan in het huis van de koster en brochuren in beslag
genomen. Om 2 uur kwam madame de Gravin ons
verwittigen, van anti-Duitse geschriften of pamfletten in
veiligheid te brengen, want ze had horen zeggen dat wij
ook betrokken waren in de brochuren-affaire van de
koster. Dit was in zover waar dat Leo ze ter lezing aan de
koster had gevraagd, en de koster er andere besteld had
te Antwerpen bij zekeren Thielemans. Deze schreef hem
daarvoor een kaartje dat door de Duitsers gelezen werd
en hen tot huisbezoek bij de koster leidde.
Peer Kaporaal heeft voor zijn verhoor te Antwerpen een
dag of nacht op water en brood moeten zitten. Over
Theodoor zal binnen 8 dagen uitspraak worden gedaan.
Ondertussen zit hij.
Door E.Van Roie vernemen wij dat Gerardus toe-
komende maandag naar Bornem zal komen, dat
Henricus te Colen is sedert 9 juli en in september zal
komen !
Deze voormiddag werden door de Duitsers twee duiven
van Ulr.Peeters doodgeschoten. Ze waren ontsnapt en
een uur vóór de tijd uitgevlogen. 500 frank boete voor
het koppel.
De korenoogst is vandaag afgepikt geraakt. Er zitten
reeds 2 boeren met hun oogst in onze schuur.
Huygelen ontving gisteren de tijding dat zijn zoon soldaat
in Engeland overleden is ten gevolge zijner wonden en
ziekte.
Ook een soldaat van Branst, zegt men, is gesneuveld.
Deze voormiddag overleed 82 ½ jaar oud mejuffer
Sidonie Vos.
Onze koe is verkocht aan de slachter 680 frank voor 620
kilo geslagen vlees. Ze was gekocht voor 750 frank.
Kwart voor 8 uur geweerschot Barelstraat.
© Gemeentelijk Archief Bornem - 62 -
Uit de dagboeken van
Pater Benedictus Van Doninck
Octaaf Huygelen was de zoon
van behanger Josephus
Ludovicus Huygelen (°Puurs
1861) en Maria Catharina
Meeus (°Puurs 1864). Het gezin
woonde met hun 7 kinderen in
een behangerswinkel op de
hoek van Paling- en de Hoog-
straat te Puurs. Ze verhuisden op 10 juli 1914 naar de
Broekstraat 32 (nu Hingenesteenweg).
Octaaf, 2e kind en oudste zoon, werd geboren op 5
januari 1892 en hielp mee als behanger in de zaak.
Het geboortehuis van Octaaf op de hoek van Paling-
en Hoogstraat te Puurs. Aanvankelijk hadden de ouders
een meubelmakerij, nadien werd het uitgebreid
en voornamelijk een behangerszaak.
(prentkaart : verzameling Harry Van lent)
Hij behoorde tot de militielichting 1913 en bij zijn op-
roeping werd hij ingedeeld bij het 6e Linieregiment 3/1
9e Compagnie.
Het regiment werd in de eerste oorlogsmaand naar de
stellingen in de omgeving van de Gete gestuurd. Ze
leverden er geen enkel gevecht, maar de vuurdoop
volgde snel tijdens de terugtocht naar Antwerpen. Ten
oosten van Werchter en Aarschot lagen ze een eerste
keer onder Duits aanvalsvuur.
Na een afmattende dagmars kantonneerden ze in de
omgeving van Bonheiden-Lier-Vremde.
Duitse troepen waren op 19 augustus 1914 de stad
Leuven al binnen getrokken. De eerste dagen bleef het
relatief rustig, maar op 25 augustus barstte de bom. Om
acht uur ’s avonds werd er geschoten. Duitse soldaten
waren overtuigd dat Belgische ‘franc-tireurs’ (burger-
sluipschutters) op hen hadden geschoten. De hele stad
zou hiervoor boeten. Drie dagen lang heerste in Leuven
een terreurbewind. Burgers werden geëxecuteerd,
huizen geplunderd en het hele oude centrum in brand
gestoken.
26 augustus werd een algemene aftocht bevolen en
gedurende enkele dagen bezetten het 6e en 26
e
regiment de sector van het fort Broechem.
Tussen 9 en 13 september kwam het Belgisch leger een
2e maal uit zijn versterkte stellingen. Deze operatie
verliep aanvankelijk voorspoedig en de vijandelijke
troepen werden uit Wezemaal, Rotselaar en Putkapel
verdreven. Hevige tegenstand en Duitse tegenaanvallen
verplichtten hen terug te wijken naar de regio Berlaar,
Boechout. Ondertussen werden echter zware verliezen
geleden.
Octaaf Huygelen werd als vermist opgegeven, maar het
werd snel duidelijk dat hij tijdens de slag om Leuven
gekwetst werd in de omgeving van Wilsele, ten noorden
van Leuven.
Hij werd op 14 september met verwondingen en zware
kneuzingen aan borstkas en longen naar het Rode Kruis
hospitaal van Antwerpen vervoerd. Daar verbleef hij tot
3 oktober en zou daarna samen met het terugtrekkende
leger steeds verder van het front worden weggevoerd.
Na een kort verblijf in het hospitaal van Gent werden alle
gekwetsten overzee gestuurd en op 11 oktober
arriveerden ze te Folkstone. Vandaar werd hij
doorgestuurd naar het hospitaal te Aberdeen, waar hij
tot 17 december 1914 verzorgd werd.
Er volgde nog een herstelperiode in het Sanatorium
Cannon Ridge, maar na ernstige verwikkelingen werd
Octaaf opgenomen in het Albert II hospitaal te Hanwell-
Londen. Hij overleed er op 17 juli ten gevolge van een
borstvlies- en luchtpijpontsteking met tuberculose.
Het ‘King Albert’s hospital’ te Hanwell opende de deuren
op 7 januari 1915 en was gevestigd in een gebouw
van de ‘park School’. Het had 310 verzorgingsbedden
en Octaaf werd hier op 1 mei 1915 opgenomen.
De school lag in het centrum van Londen en was erg
gerenommeerd. In 1898 liep o.a. Charly Chaplin hier school.
(afbeelding Workhouse.org)
© Gemeentelijk Archief Bornem - 63 -
Uit de dagboeken van
Pater Benedictus Van Doninck
Vrijdag 23 juli 1915 (dag 355)
De politie houdt zich bezig met onze velo op te sporen
die hier tijdens de vlucht gestolen is. Jefke en Jan
Daelemans zullen als getuigen gehoord worden.
Om 2 uur bezoek van madame de Gravin, die vertelt dat
de bank der [...] Lloyd te Amsterdam waarvan de Keizer
groot actionair is, met nog een andere Duitse bank
bankroet is gegaan. Dat er eergisteren te Brussel voor de
magazijnen van Tietz grote manifestatie was en het volk
met de bajonet moest worden uiteengedreven, dat er
aan den IJzer 40.000 Duitsers zijn verzopen in de loop-
graven die ze onder het IJzerkanaal hadden gegraven !
De snuifkoopman van Eeklo is deze morgen hier geweest
en vertelde dat hij tegenwoordig goede zaken deed,
bijzonder in de kloosters met snuivende paters.
Te Eeklo zijn deze dagen wel 6.000 Duitsers vertrokken
naar het oosten. Er bleven maar 150 over.
Een groot Duits plakkaat kondigt af in drie talen dat alle
requisities door de Duitsers gedaan tot 15 februari 1915
zullen betaald worden. De bons moeten voor 20
augustus ingeleverd worden.
Vandaag af en toe een bui regen, en beir de hele dag.
Bij Ieperen, bij Ieperen aan ’t IJzerkanaal
Daar wetten de Belgen hun vlijmende staal
O Beieren...
Zaterdag 24 juli 1915 (dag 356)
Om 7 ½ begon ’t werkvolk met 3 kruiwagens den koren-
oogst buiten de bospoort in te halen en om 11 ½ was hij
in de schuur. Juist op tijd want om 12 uur begon het fel
te regenen.
Om 12 ½ werd de soep aan de keukendeur uitgedeeld
onder den huif. De timmerman Wardje zet ruiten in de
serren.
Om 9 ½ lijkdienst van juffrouw Sidonie Vos. 2e klasse
Deze middag bezoek van een student van Niel bij de
Paters van het H.Hart te Assche, die bij gebrek aan eten
hun studenten voor twee maanden naar huis sturen in
plaats van 14 dagen zoals vroeger.
Aan onze kerkdeur wordt aangeplakt dat er daags voor
zon- en feestdagen biecht gehoord wordt tot 4 ¾ ’s
avonds.
De vrouw van Theodoor is vandaag naar Antwerpen
geweest, maar mocht niet bij hare man komen, die
toekomende maandag gevonnisd wordt.
In de namiddag klefferen de straatjongens over de muur
om te zien of de appelen nog niet rijp genoeg zijn.
Zondag 25 juli 1915 (dag 357)
Arnoldus Val Dieu deze blijft hier te middag aan tafel en
ging weg tegen Vespertijd.
Leo die om 12 uur de Kempenaar naar de oudpastoor
J.Van Roosbroeck te lezen bracht, vernam er dat de
E.H.Thijs, oud pastoor van de Weert in Engeland is
overleden.
Soldaat Huyghelen ook in Engeland gestorven, werd in
zijn ziekte bijgestaan door zijn tante Ursuline van Puurs,
Dr.Brusselmans van Puurs, en Mgr. De Wachter van
Kalfort.
Er zijn te Bornem weer 300 mandenmakers aan ’t werk
geraakt. Ch. Raes kon zijn stock manden (3.000 frank)
naar Holland kwijt geraken.
Hauptmann Von Kübler zou tegen de koster gezegd
hebben dat hij zich moest in acht nemen en niet laten
opstoken door de pastoor. Onderpastoor Verbist is zeer
onbeleefd tegenover hem.
De kanonnen staan gereed om Bornem in gruis te
schieten.
In de namiddag en deze avond onweer met regenbuien.
Prior en Leonardus ontvingen briefkaarten van hun
respectieve familie.
In de parochiekerk na de mis Te Deum en Brabançonne.
Maandag 26 juli 1915 (dag 358)
Theodoor De Maeyer wordt aan het comiteit ad interim
vervangen door Ch.Goris, oud onderwijzer en man van
de postmeesteresse.
Jefke en Jan de Jong zijn vandaag naar Puurs geweest, als
getuigen die onze velo herkennen bij een zekere van
Zalen, die hier als waker was tijdens de vlucht, maar
loochent een velo gezien te hebben.
Na de middag begint men haver te pikken, de mussen
hebben er de tienden van weg. Ma van Jules van den
houten molen heeft de punt der egge door z’n voet laten
vallen, en de jonge Frans de Wachter alias, de zoon van
Peer Kluts, komt het land omploegen om sperzie te
zaaien.
Deze middag verjoegen we op de boomgaard ’n enkele
fruitdief.
De hele namiddag is er fel gekanonneerd in ’t
zuidwesten.
Gerardus, pas van Kerniel, had zich voor vandaag aan-
gemeld via Brussel-Londerzeel, maar hij komt via
Antwerpen met de boot aan. Juist om 7 uur als we naar
de avondmeditatie gingen, kwam hij binnen, met z’n
zilveren geld in z’n schoenen, te Antwerpen onderzocht,
maar niets afgenomen.
Dinsdag 27 juli 1915 (dag 359)
Van 7 tot 9 en van 1 tot 5 gaat Leo naar den bouw.
Kanon gehoord de hele dag.
Meneer Flor van Roie naar Boom om een pasvernieu-
wing gereden, komt zonder terug, en kreeg nog wat naar
’t hoofd.
Om 7 ½ komt men zeggen dat Theodoor vandaag is ver-
oordeeld tot 3 weken gevangenis in Antwerpen.
Heeft reeds 8 dagen gevangen gezeten en op zijnen kost.
Voortaan gratis met 3 in een kot, men had het erger
verwacht.
© Gemeentelijk Archief Bornem - 64 -
Uit de dagboeken van
Pater Benedictus Van Doninck
Generaal-gouverneur Von Bissing heeft doen aanplakken
dat er 10.000 Mark te verdienen zijn voor hem die de
drukkerij van de Libre Belgique kan aanduiden. De
laatste nr. van dit blaadje gaf een spotprent van Von
Bissing met de Libre Belgique in de hand, cherchant des
nouvelles non censurées !
La Libre Belgique werd opgericht in februari 1915 door de 74-jarige Victor Jourdain. Hij was voordien al geruime tijd actief in
de krantenwereld, maar had de uitgave van Le Patriote (1884-1914) moeten staken door de oorlog. La Libre verscheen
clandestien in het door de Duitsers bezette België, en haar naam refereerde met een knipoogje aan de collaborerende krant La
Belgique. De krant werd in het grootste geheim gedrukt in de kartonfabriek van Eugène van Doren. Op de voorpagina werd de
draak gestoken met de benarde positie:
• De oplage werd omschreven als "regelmatig onregelmatig".
• De prijs werd opgegeven als "elastisch van nul tot oneindig (herverkopers gelieve deze limiet niet te overschrijden)".
• Het telegrafisch adres was "KOMMANDANTUR BRUXELLES".
• Het kantoor een "automobiele kelder".
Het devies was wel volle ernst: Ne se soumettant à aucune censure ("zich aan geen enkele censuur onderwerpend").
In totaal verschenen 170 nummers tijdens de bezetting. Meer dan 500 mensen werkten mee aan de redactie.
De Duitsers hadden een speciale recherche-eenheid om de verzetskrant het zwijgen op te leggen. Ondanks de arrestatie van
61 medewerkers in het voorjaar van 1918, slaagden ze daar niet in
© Gemeentelijk Archief Bornem - 65 -
Uit de dagboeken van
Pater Benedictus Van Doninck
Woensdag 28 juli 1915 (dag 360)
In het dorp hangt aangeplakt dat de weerplichtige
jongelingen het gemeenteterritorium niet mogen
verlaten zonder toelating.
Onze werklieden halen met kruiwagens de oogst binnen.
Op het fort schijfschieting met geweer van 7 tot 7 uur.
Theodoor vrijdag gevonnist, hield staande niet te weten
van de inhoud van het pakje dat men hem aan den boot
overhandigde.
Duitser: "Men zegt toch dat gij een intelligent man zijt”.
Theodoor: "Bewijs mijner onschuld, want een intelligent
man zal onder de ogen van Duitse soldaten verdachte
pakken niet openen.”
Te Breendonk staan de graanmolens onder controle der
Duitsers.
Te Willebroek is de gemeenteraad afgezet en de gelden
voor de Belgische rekwisities in beslag genomen door de
Duitsers. Beslagneming nietig verklaard door Von Bissing
Pastoor van Meerdonck na een berechting door een
zotte boerenknecht aangevallen en erg toegetakeld.
Te Sint-Niklaas op Prinskensdag is ’t volk op de markt
uiteengedreven dat in de kerk geen plaats meer vond.
Donderdag 29 juli 1915 (dag 361)
Om 6 uur gaan de Prior en Gerardus naar de boot voor
Antwerpen. Leo van 7 tot 12 naar den bouw.
Om 2 uur bezoek van madame de Gravin, die verteld dat
de burgemeester van Eyzer tot 3 maanden gevangenis te
Brussel is veroordeeld; dat de Keizer in Polen zich aan de
Joden als hun messias heeft voorgesteld; dat er Vlaamse
brochuren in omloop zijn om de flaminganten tegen het
Belgisch gouvernement op te hitsen.
In het dorp werd deze morgen de veroordeling van
Theodoor de Maeyer op 22 d[ezer] m[aand] aangeplakt,
veranderd en opnieuw aangeplakt.
Onze korenoogst is deze namiddag binnengehaald, ook
die van Meneer Van Baren, van Jan Daelemans en Sus
Boey zodat de schuur vol is.
Deze namiddag wordt zaaikoren afgegeseld. Van het
nieuw koren heeft een boer al brood gebakken en het is
beter dan dat van het meel van ’t comiteit.
Deze avond aten we onze eerste peren, 'hâtives de
Juiclot', in ’t Vlaams: lange stelen.
De Prior komt om 7 uur terug uit de stad Antwerpen en
is met 2.000 frank boete geslagen wegens manifestaties
op 21e dezer. De particulier die gestraft wordt, moet
betalen en mag er niet meer voor gaan zitten, ofwel
krijgt hij na de zitting nog een rekening thuis van
onkosten.
Kaart van Prelaat aan Prior meld dat generaal te Rome is.
Vrijdag 30 juli 1915 (dag 362)
De hele dag schietoefeningen met geweer aan ’t fort.
De Hauptmann laat zeggen dat we hun paarden en
wagens kunnen gebruiken om de oogst in te halen. We
danken, de oogst is binnen, en we hebben volk en
kruiwagens.
Placidus onvangt een briefkaart van meneer Van Baren
die meldt dat z’n jongens op vakantie zijn en ook de
Melle naar huis komt.
De stenen molen, die door de Belgische genie in 1914
gekortwiekt was en sedert enige maanden met 2 wieken
draaide, heeft er nu weer 4 .
De Prior gaat deze middag naar ’t gasthuis en brengt als
cadeau een schoon zilveren snuifdoos mee van Jo
Verherstaeten, alias Remedie tegen de liefde.
Jo van ’t wit Peerd komt vertellen dat onze goudfazant
verleden zaterdag gestorven is. De andere die ook bij
Victor, huis van Cammaert naast de Kroon bij Isidoor
sedert de vluchttijd gevoederd werden, zolang ze eieren
legden, hebben we besloten naar huis te doen brengen.
In de soep der arme mensen komen ze te pas.
Placidus ontvangt kaartje van Hugo, die gaarne zou terug
komen en niet mag van de Prelaat ! De overige exules
[vluchtelingen] maken het goed.
Sterke vissen, die ’t zolang volhouden buiten hun water.
Zaterdag 31juli 1915 (dag 363)
Van de morgen af tot deze avond zwaar kanongedom-
mel hoorbaar ten zuidwesten.
In het dorp is aangeplakt dat het op straf van 33 mark
boete verboden is over den ijzeren weg te gaan.
De Duitse paardenmannen van ons garnizoen hebben
vandaag met 2 wagens, elk met 2 paarden bespannen de
oogst binnen gehaald van de Witters in den Boskant.
De Duitse kok heeft al enige malen z’n lange vingers aan
onze zaai-erwten gestoken. We dienden een klacht in bij
de Feldwebel, die beloofde hem te zullen manregelen.
Doodskaart ontvangen van soldaat Huygelen, in Enge-
land de 17e dezer overleden. Lijkdienst maandag 2
augustus.
Onder de vespers is er een wijf met haar kinderen over
onze muur in de boomgaard komen appelen schudden.
Broeder Alfons was aan ’t klaveren maaien en . . begon
te fluiten totdat ze wegliepen en Jefke Wammes met z’n
riek liep ze dan ook achterna, de jong huilden en ’t wijf
met een doek over de kop liet zich in ‘t kreupelhout van
ons bosje vallen en men liet ze liggen om 't heldendom
te komen vertellen.
Kanon deze avond hoorbaar ten zuidwesten.