6.

Het concept en de

grondvereisten van het

huwelijk

6.1

Het

huwelijksconcept

3

Algemene inleiding (1)

Het Romeinse recht regelde de seksuele relaties tussen een man en een vrouw op heel diverse wijzen. Het han-delde over coniugium, vir et uxor, concubinatus, nuptiae en matrimonium die allen heel specifieke rechtsgevolgen hadden waarvan er in het latere recht soms enkele casuï-stisch werden overgenomen (cfr. L. Waelkens, Civium causa, p. 206-220: niet te kennen!)

Dit was min of meer ook het geval voor het Germaanse huwelijk waarover er maar heel weinig bronnen bestaan

Het moderne huwelijk ontstond in het canonieke recht van de 12de eeuw en werd in de 13de eeuw door theologen verder uitgewerkt. Vanaf de 16de eeuw werd het in het wereldlijke burgerlijke recht overgenomen, zij het met loslating van bepaalde kerkelijke prioriteiten

4

Algemene inleiding (2)

Om het huwelijksconcept in de verschillende peri-odes te situeren en beter met elkaar te kunnen vergelijken zoeken wij in elke periode een antwoord op de volgende vier vragen :1° Was het huwelijk een familiale aangelegenheid of een

individuele aangelegenheid van de trouwers ? Uitleg !2° Was het huwelijk gericht op het behoud/vermeerdering van

het vermogen (met daaraan gekoppeld het verkrijgen van kinderen) of op de liefde tussen de partners? Uitleg !

3° Was het huwelijk een reële, formele of consensuele rechts-handeling? Uitleg !

4° Was het huwelijk een burgerlijke of kerkelijke instelling? Uitleg !

Het antwoord op deze vier vragen verschilt in de loop van de tijden

5

Een familiale of individuele aangelegenheid?

Een familiale aangelegenheid : De familie bepaalt met wie men trouwt of er is

minstens een familiale toestemming nodig Twee redenen :

De familiale vermogensbelangen Bescherming tegen intellectuele onbekwaamheid

Individuele aangelegenheid : Partners bepalen zelf met wie ze trouwen Partners streven hun (financieel of ander) geluk na

6

Doel van het huwelijk:Vermogensbehoud of liefde?

Vermogensbehoud of -verwerving/nageslacht Familiegoederen zorgen voor het overleven van de familie

(volgens een bepaalde stand) Kinderen waren daaraan gekoppeld : waren goedkope

werkkrachten en zorgden voor een rustige oude dag Gevolgen: invoeren van fysische beletselen (verschil in ge-

slacht, leeftijd, impotentie)

Liefde tussen de echtgenoten Vermogen speelt geen (belangrijke) rol Het kunnen krijgen van kinderen speelt geen rol (verschil in

geslacht en impotentie) niet nodig

Een reële, formele, of consensuele rechtshandeling?

Bepaalt wat nodig is voor de geldigheid van de rechtshandeling (sanctie is nietigheid)

Nodig : Ofwel (één of meer) feitelijkheden Ofwel formaliteiten of vormvereisten

Woorden Gebaren Geschrift(en)

Ofwel geen realiteiten of formaliteiten zodat con-sensus volstaat

8

Een burgerlijke of een kerkelijke instelling?

Instelling : de wet en niet de familie of partners bepaalt dwingend de gevolgen van het huwelijk. Contact: partijen bepalen zelf de inhoud

Burgerlijke instelling : Burgerlijke overheid bepaalt de regels van het huwelijk,

oefent de rechtspraak uit en verleent de dispensaties Burgerlijke belangen organiseren mede het huwelijk (socio-

politieke beletselen) Burgerlijke overheid kan huwelijk verbreken

Kerkelijke instelling Kerkelijke overheid bepaalt … Kerkelijke beletselen omwille van kerkelijke belangen Huwelijk is sacrament … en daarom onverbreekbaar

9

Het Germaanse huwelijksconcept

Was een familiale aangelegenheid Het doel was vermogensbehoud/kinderen Was een reële rechtshandeling Was een burgerlijke instelling

10

Een familiale aangelegenheid en Doel : vermogen/kinderen

Belang van de onvergankelijke grond in de Ger-

maanse tijd Belang van de grond voor de familie Belang van het nageslacht voor de familie Gevolg : de familie besliste over het huwelijk van

de kinderen (minder- en meerderjarige) zodat de huwelijkssluiting een sterk familiaal karakter had

11

Een reële rechtshandeling(en)Bestond uit drie en later vier fazen

Desponsatio : letterlijke, later symbolische aan-koop van de vrouw

Dotatio : gift van de (familie) van man aan de vrouw om te overleven (soms ook tegengift van )

Traditio puellae : geslachtelijke inbezitneming van de vrouw door de man

Morgengift : schenking van de man aan de vrouw de morgen na de traditio. Ratio?

12

Een burgerlijke instelling

Was gebaseerd op een contract tussen de families … die de inhoud en de afdwing-baarheid ervan zelf verzekerden

Staat noch Kerk kwamen tussen bij het hu-welijk en bepaalden ook zo goed als niets over het huwelijk

13

Het oudcanonieke huwelijksconcept(12de-18de eeuw)

Een individuele aangelegenheid van de trouwers

Het doel was het samenleven als man en vrouw en het verkrijgen van kinderen

Kende een evolutie van een reële over een consensuele naar een formele afsluiting

Een kerkelijke instelling

14

Een individuele aangelegenheid

De trouwers kozen zelf met wie ze trouwden en hadden hiervoor geen toestemming nodig van hun ouders of voogden … in afwijking van het Germaanse recht en de

omgevende culturen! Waarom koos de Kerk hiervoor?

Nawerking van de Joodse traditie Verzekeren van de monogamie en bij deze

het temperen van de geslachtsdrift

15

Het dubbele doel van het huwelijk

De theologen en canonisten discussieerden niet zozeer over het doel van het huwelijk dan wel over de gevolgen voor de man en vrouw. Daarbij legden zij vooreerst de nadruk op het feit dat het huwelijk voor hen beiden een levenslange samenwerking en een vereniging van hun lichamen en zielen inhield (Z. Van Espen (1700): socie-tatem perpetuam omnis vitae et individuum usum, corpo-rum et animorum conjunctionem individuam)

Het feit dat impotentie een nietigmakend huwelijksbeletsel geeft anderzijds aan dat het huwelijk ook gericht was op het verkrijgen van kinderen (liberorum querendorum cau-sa)

Beide doelstellingen schijnen toen even belangrijk geweest te zijn

16

Van een reële over een consensuele naar een formele rechtshandeling

Van een reële naar een consensuele rechtshandeling

Van een consensuele naar een formele rechtshandeling

17

Van een reële naar een consensuele afsluiting (1)

Materialisten, zoals Gratianus, stelden onder invloed van het Germaanse recht dat de geslachtelijke voltrekking (co-pula carnalis) het belangrijkste element van het huwelijk was en maakte daarom een onderscheid tussen : Het matrimonium initiatum (beginhuwelijk) dat alleen berustte op de

toestemming van de trouwers en dat de Paus nog kon verbreken omdat het alleen voor de Kerk was afgesloten

Het matrimonium ratum (volwaardig huwelijk) dat seksueel be-krachtigd was en daarom voor God was afgesloten en niet door de mens kon verbroken worden

Consensualisten, zoals Petrus Lombardus, stelden onder invloed van het Romeinse recht dat de toestemming van de trouwers het belangrijkste element van het huwelijk was en het daarom al vanaf deze toestemming volwaardig (ratum) en onverbreekbaar was

18

Van een reële naar een consensuele afsluiting (2)

Paus Alexander III (begin 12de eeuw) koos uiteindelijk voor

de opvatting van Lombardus, maar liet (in de Gratiaanse traditie) wel enkele uitzonderingen toe. Zo was er bij gebrek aan consummatie nog een intrede in de religieuze staat mogelijk en kon de Paus een niet-geslachtelijk voltrokken huwelijk nog verbreken wegens een gegronde reden (bijv. impotentie)

Dit consensualisme had wel een heel negatief gevolg, na-melijk de praktijk van de clandestiene huwelijken, d.w.z. huwelijken die niet voor juiste pastoor in aanwezigheid van getuigen waren afgesloten. De nadelen van deze huwe-lijken waren : Dat de beletselen werden omzeild Bewijsmoeilijkheden, zowel ten nadele van de trouwers als

ten nadele van derden, zoals de kinderen en de schuldeisers van de echtgenoten, wanneer zij het huwelijk moesten bewijzen

19

Van een consensuele naar een formele rechtshandeling

Het concilie van Trente bepaalde daarom in 1563 dat het huwelijk op straffe van nietigheid moest worden afge-sloten : 1° Voor de pastoor van parochie van één van beide partners.

De pastoor had hierbij slechts een passieve rol: hij moest alleen vaststellen dat de trouwers hun toestemming had-den gegeven en hiervan een akte opstellen. Hierdoor waren nog verrassingshuwelijken mogelijk !

2° In aanwezigheid van ten minste één getuige (pastoor was zelf een voorname getuige)

Die vormvereisten werden later integraal overgenomen in het moderncanonieke recht en het moderne burgerlijke recht, zij het dat zij in dat laatste wel werden gelaïciseerd (zie verder bij de vormvereisten van het huwelijk)

Vanaf het Concilie van Trente was het huwelijk derhalve een formeel of plechtig contract

20

Kerkelijke instelling omdat het een sacrament was

Sacrament was een theologisch begrip en is het best te omschrijven als een “genademiddel Gods”

Het feit dat het huwelijk als een sacrament werd opgevat had drie belangrijke juridische gevolgen: De Kerk eiste een exclusieve (wetgevende, rechterlijke en

bestuurlijke) bevoegdheid over het huwelijk Het volwaardig huwelijk was voor de mens onverbreekbaar

omdat het voor God was afgesloten en hij alleen het der-halve (door de dood) kon verbreken

Op basis hiervan voerde de Kerk een aantal zuiver kerkelijke beletselen in, d.w.z. beletselen die niets te maken hebben met het wezen van het huwelijk, maar alleen met het loutere belang van de Kerk. In concreto ging het hier om geestelijke verwantschap, eredienstverschil en geestelijke staat

21

Afwijkende huwelijksopvattingenin diezelfde periode (1200-1800) (1)

De wereldlijke overheden (landsheerlijke, stedelijke of plattelandsoverheden) aanvaardden dat het kerkelijke huwelijk ook in het wereldlijke recht het enige rechtsgeldi-ge huwelijk was, maar verzetten zich hardnekkig tegen de kerkelijke regel dat een huwelijk van een minderjarige geldig was zonder de toestemming van zijn ouders of voogden. De aan de macht zijnde aristocratie wou immers ten allen prijs een huwelijk van één van zijn kinderen met sociaal en vooral financieel minderwaardige persoon ver-mijden. Omdat de Kerk niet wou tegemoetkomen aan die verzuchting, nam die wereldlijke overheid dan maar zelf (onrechtstreekse) sancties tegen dergelijke huwelijken, maar ook dit bood geen voldoening

22

Afwijkende huwelijksopvattingenin diezelfde periode (1200-1800) (2)

Bepaalde protestantse kerken, zoals de Lutheranen en de Calvinisten, hadden om te overleven heel hard de steun nodig van de wereldlijke overheid en waren daarom wel bereid om op diens verzuchtingen in te gaan. Zij bepaal-den dat het huwelijk een burgerlijk contract was waarvan de wetgevende, bestuurlijke en rechterlijke bevoegdheid in handen was van wereldlijke overheid. In de landen waar dit protestantisme de hoofdgodsdienst vormde (Noorde-lijke Nederlanden, bepaalde Duitse staten, Denemarken, Zweden) werd het huwelijk voortaan afgesloten voor een burgerlijk ambtenaar (bijv. schepen) en kwamen alle geschillen over het huwelijk voor de gewone wereldlijke rechtbank. De wereldlijke overheid bepaalde er in zijn wet-geving ook dat een minderjarige op straffe van nietigheid niet kon huwen zonder de toestemming van zijn ouders of voogden en maakte een echtscheiding mogelijk

Luther Calvijn

24

Afwijkende huwelijksopvattingenin diezelfde periode (1200-1800) (3)

Onder invloed van dit protestantse recht en de school van het natuurrecht voerde Jozef II in de Oostenrijkse erflanden en in de Zuidelijke Neder-landen in 1784 bij ordonnantie (= wet) een burger-lijk huwelijk in dat het rooms-katholieke huwelijk integraal moest vervangen. Omwille van finan-ciële of andere redenen liet hij de afsluiting van dat huwelijk in handen van de plaatselijke pas-toors die natuurlijk alleen het kerkelijke recht toepasten, zodat ganse opzet mislukte

Jozef II

26

Het huwelijksconceptvanaf de Franse revolutie

Een familiale aangelegenheid tot 21 (later 18 jaar), nadien een individuele zaak

Doel : eerder de nadruk op de liefde tussen de partners

Formele afsluiting door de ambtenaar van de burgerlijke stand (met een actieve rol)

Een burgerlijk contract : GW. Van 1791 bepaal-de: “La loi ne considére le mariage comme un contrat civil”, maar … liet daarnaast het kerkelijk huwelijk bestaan zonder er juridische waarde aan te hechten

27

Het huwelijksconceptin het moderncanonieke recht

Een individuele aangelegenheid, zoals vroeger: geen toestemming ouders nodig

Doel : Kerkelijk wetboek van 1917 : het primaire doeleinde

was het verwekken en opvoeden van kinderen; het secundaire de wederzijdse hulpverlening en een heelmiddel voor de zinnelijkheid (canon 1013 § 1)

Kerkelijk wetboek van 1983 : beide doeleinden staan nu in theorie op gelijke voet, maar impotentie blijft een nietigmakend huwelijksbeletsel

Een formele afsluiting ten overstaan van de pa-stoor (blijft voorname getuige)

Een sacrament met alle gevolgen zoals voorheen

6.

De grondvereisten

van het huwelijk

29

Grondvereisten van het huwelijk

Begrippen ‘grondvereiste’ en ‘beletsel’ Soorten beletselen

Dirimerende (nietigmakende) beletselen Prohibitieve (verbiedende) beletselen

30

Begrippen grondvereiste en beletsel

Grondvereiste : feit die moet aanwezig zijn

(= positieve grondvereiste) of niet mag aan-wezig zijn (= negatieve grondvereiste) om te kunnen trouwen

Beletsel : wanneer er een (positieve of ne-gatieve) grondvereiste niet is vervuld

31

Soorten beletselen

Dirimerende : leiden tot de nietigverklaring van het huwelijk

Prohibitieve : verbieden het huwelijk, maar wanneer het huwelijk ondanks dit beletsel toch is afgesloten blijft het geldig en krijgen de afsluitende of meewerkende partijen een geldboete

32

Nietigmakende beletselenVier categorieën

De fysische beletselen De beletselen in verband met de ‘toestem-

ming’ Van de partners Van hun familie

De familiale beletselen De sociopolitieke beletselen

33

De fysische beletselen

Drie beletselen :

Verschil in geslacht Leeftijd Impotentie

Ratio van alle drie : het nageslacht verze-keren, maar de leeftijd is in moderne recht ook gericht op de geestelijke rijpheid!

34

Verschil in geslacht

Begrip : alleen man en vrouw kunnen huwen Ratio : verzekeren van het nageslacht Gelding in de tijd :

Werd tot 2003 van natuurrechtelijke aard geacht en kwam daarom in geen enkele positiefrechtelijke bepaling voor

Vanaf 2003 is thans positiefrechtelijk in ons Bur-gerlijk Wetboek wel bepaald dat het verschil in geslacht geen voorwaarde meer is in Belgische recht (artikel 143 B.W.)

Geldt (impliciet) nog altijd in het moderncanonieke recht

35

Leeftijd

Begrip : bepaald aantal jaren geleefd hebben Evolutie : van 12 voor het meisje en 14 jaar voor

de jongen in het Romeinse recht en canonieke recht naar 18 jaar voor beiden in het huidige recht

Dubbele ratio : geslachts- en geestelijk bekwaam N.B. Geen enkel rechtssysteem verbood te trouwen op een

te hoge leeftijd

Organisatie : dispensatie mogelijk door bestuur-lijke overheid (oudcanonieke recht, Jozef II, Code Civil) of gerechtelijke overheid (nu in ons B.W.)

36

Impotentie

Ingevoerd door het canonieke recht omwille van zijn concept over het huwelijk

Begrip : ontbreken of niet behoorlijk werken van de geslachtsorganen Van man en vrouw! Niet hetzelfde als onvruchtbaarheid!

Ratio : nageslacht verzekeren Impotentie in de loop van tijden

37

Impotentie in de loop van de tijden

Oud-canonieke recht : ja ( indien impotentie voorafgaat aan het huwelijk en blijvend is)

Protestantse recht en Jozef II : ja Franse revolutionaire recht : neen C.C. en later burgerlijke recht : neen

N.B. Wel echtscheidingsgrond en reden tot betwisting

van het vaderschap! Moderncanonieke recht : ja (impotentie

voorafgaat aan het huwelijk en blijvend is)

38

Grondvereistenin verband met de toestemming

In verband met de toestemming van de trouwers Welke afwijkingen met gemeenrecht?

In verband met de toestemming van de familie

39

Grondvereisten in verband met de toestemming van de trouwers

Toestemming van de trouwers was al nodig in het Romeinse recht

Twee hypothesen : Totaal ontbreken van toestemming Wilsgebreken

40

Totaal ontbrekenvan de toestemming van de trouwers

Toestemming gegeven door derden (bijv. door de ouders) leidt tot nietigheid Niet het huwelijk met de handschoen!

Ook nietigheid bij het niet-bestaan van de toe-stemming van de trouwers door : Krankzinnigheid of aanverwante toestand van één

van de trouwers: vrije wil en verstand zijn hier uit-geschakeld!

Moderncanonieke recht veel ruimer i.v.m. de psychische onbekwaamheid!

Simulatie of veinzing : ander doel nastreven dan huwelijksdoel (cfr. art. 146bis B.W.)

41

Wilsgebreken bij de trouwers

Begrip en soorten wilsgebreken: lees artikel 1109, 1110, 1111, 1112, 1113, 1114 1117 en 1118 B.W.

Geweld (art. 146ter B.W.) Fysisch geweld (vis): ja, indien ernstig Moreel geweld (metus = vrees, bedreiging) : ja indien van

buiten verwekt en ernstig Dwaling (art. 180 B.W.)

In de persoon (=persoonsverwisseling) : ja Omtrent de hoedanigheden : soms indien een essentiële

hoedanigheid Bedrog : in beginsel niet, maar soms ook voor bedrog

over essentiële hoedanigheid

42

Moreel geweld of bedreiging

Algemene voorwaarden : Van buiten verwekt (niet eigen scrupules) Ernstig Tegen trouwer zelf of nabije verwant

Uitdrukkelijk bepaald in artikel 146ter B.W. Vrees voor ouders?

Aanvankelijk niet Nu wel

43

Dwaling in de persoon

Is een dwaling omtrent de fysische iden-titeit van een persoon, niet omtrent zijn hoedanigheden

Kon in de loop van de tijden steeds wor-den ingeroepen (cfr art. 180-181 B.W.)

Dwaling omtrent de hoedanigheden van de partner

Begrip hoedanigheden is ruim op te vatten : Vermogensrechtelijke hoedanigheden Morele hoedanigheden : Cfr. Arrest Berton van het Franse Hof

van Cassatie op 24 april 1862 : huwelijk met ex-bagnard blijft geldig

Fysische hoedanigheden In beginsel niet in te roepen omdat liefde altijd blind is Uitzondering : dwaling omtrent een essentiële hoedanig-

heid Bij Jozef II o.a. artikel 26 (zwangerschap van het meisje) In het moderncanonieke recht In het Engelse recht In het moderne Franse burgerlijke recht sinds 1975 Niet in het moderne Belgische recht!

45

Bedrog

Begrip bedrog en verschil met dwaling: uitleg

In beginsel niet in te roepen omdat men altijd wel wat bedrogen wordt en huwelijk geeft voordeel als sacrament

Uitzondering : bedrog omtrent een essen-tiële hoedanigheid Bij Jozef II In het moderncanonieke recht

46

‘En cas de mariage, il trompe qui peut’ (Loisel)

= men kan inzake huwelijk niet inroepen : Een dwaling inzake hoedanigheden Bedrog

47

Familiale toestemming nodig? (1)

Romeinse recht: ja van de paterfamilias voor die-genen die alieni juris waren, neen voor diegene die sui juris waren op straffe van nietigheid

Germaanse recht : ja en nietigmakend Oudcanonieke recht : ja, maar alleen verbiedend,

niet nietigmakend (Cfr. Canon Tametsi van het Concilie van Trente in 1563)

Wereldlijke recht (12de tot 18de eeuw) : ja, voor minderjarigen, maar alleen onrechtstreekse san-cties

Protestantse recht : ja voor minderjarigen en nietigmakend

48

Familiale toestemming nodig? (2)

Huwelijksrecht van Jozef II : idem Revolutionair recht : idem De C.C. tot het B.W. : idem en akten van

eerbied voor meerderjarigen Moderncanonieke recht : ja, maar slechts

verbiedend Engelse recht : voor 1753 verbiedend, na-

dien nietigmakend

49

Onrechtstreekse sanctiesin de 12de-18de eeuw

Geen nietigheid indien geen ouderlijke toestemming en dus alleen onrechtstreekse sancties mogelijk

Welke onrechtstreekse sancties ? Strafsancties voor schaking door verleiding: geldboete,

verbanning, confiscatie en zelfs doodstraf (Il n’est si bon mariage qu’un corde ne rompe)

Burgerlijke sancties: onterving, verlies van huwelijksvermo-gensvoordelen

Sancties voor derden : geldboeten Ingevoerd door laatmiddeleeuwse keuren (begrip schaking

door verleiding) en later opgenomen in de vorstelijke wet-geving (bijv. Karel V op 4 oktober 1540 en Filips IV op 29 november 1623)

50

Familiale beletselen

Soorten : Bloedverwantschap Aanverwantschap (Geestelijke verwantschap) (Adoptieve verwantschap)

Ratio’s ? In welke mate een beletsel

51

Ratio’s

Vermijden van inteelt … geldt alleen bij te nauwe bloedverwantschap

Sociopolitieke motieven van Kerk en Staat in de ME en NT Machtsverdelend? Vredestichtend? Libidobedwingend?

Welke redenen nu nog ?

52

In welke mate een beletsel?

Bloedverwantschap in rechte lijn : een constant beletsel

Bloedverwantschap in zijlijn : een steeds verschillende regeling

Aanverwantschap in de rechte lijn : een constant beletsel … tot 2007

Aanverwantschap in zijlijn : een steeds verschillende regeling

Bloedverwantschap in de rechte lijn altijd beletsel

E

K1°

KK2°

AKK3°

V1°

GV2°

OGV3°

OOGV4°

54

Beletsel bloedverwantschap in de zijlijnin het Romeinse recht

Vanaf 3de eeuw voor Christus: verbod tot en met de 4de Romeinsrechtelijke graad

Einde republiek : verbod tot en met de 3de Ro-meinsrechtelijke graad en later huwelijk tussen oom en nicht ook mogelijk (Claudius met Agrip-pina)

Laatromeinse tijd : opnieuw 4de Romeinsrechte-lijke graad

Beletsel bloedverwantschap in de zijlijn in het oudcanonieke recht vanaf 1215

E

K1°

KK2°

AKK3°

V1°

GV2°

OGV3°OOGV4°

B1°

N2°

AN3°

AAN4°

O 2°

KO 2°

AK 3°

AAK4°

AAAK

GO3°

X3°

P3°

Z4°

R5°

W6°

OGO4°

L4°

U4°

X4°

M5°

Y6°

Q7°

Tot en met 4de canonieke graad !

Beletsel bloedverwantschap in de zijlijnin het protestantse recht

E

K1°

KK2°

AKK3°

V1°

GV2°

OGV3°

OOGV4°

B2°

N3°

AN4°

AAN5°

O3°

KO4°

AK5°

AAK6°

AAAK

GO4°

X5°

P6°

Z7°

R8°

W9°

OGO5°

L6°

U7°

X8°

M9°

Y10°

Q11°

Tot en met 3de Romeinse graad !

Beletsel bloedverwantschap in de zijlijn bij Jozef II : een interpretatieprobleem

Art. 13 : … in zydelings maegschap ofte in linea collaterali en zal (het huwelyck) niet verder plaetse hebben als tusschen broeder en suster, oom en nigt, moeye en neef en tusschen broeders- en susterskinderen.

Beletsel bloedverwantschap in de zijlijn

bij Jozef II

E

K1°

KK2°

AKK3°

V1°

GV2°

OGV3°

OOGV4°

B2°

N3°

AN4°

AAN5°

O3°

KO4°

AK5°

AAK6°

AAAK

GO4°

X5°

P6°

Z7°

R8°

W9°

OGO5°

L6°

U7°

X8°

M9°

Q11°

Y10°

Tot en met 3de Romeinse graad en iets erbij !

Beletsel bloedverwantschap in de zijlijn in het revolutionaire recht

E

K1°

KK2°

AKK3°

V1°

GV2°

OGV3°

OOGV4°

B2°

N3°

AN4°

AAN5°

O3°

KO4°

AK5°

AAK6°

AAAK

GO4°

X5°

P6°

Z7°

R8°

W9°

OGO5°

L6°

U7°

X8°

M9°

Y10°

Q11°

Tot en met 2de Romeinse graad !

Beletsel bloedverwantschap in de zijlijn in de C.C. en het B.W.

E

K 1°

KK 2°

AKK 3°

V1°

GV2°/2°

OGV3°/3°

OOGV4°/4°

B 2°

N 3°

AN 4°

AAN5°

O3°

KO 4°

AK5°

AAK6°

AAAK

GO 4°

X 5°

P6°

Z7°

R8°

W9°

OGO 5°

L 6°

U 7°

X 8°

M 9°

Y10°

Q11°

Tot en met 3de Romeinse graadMaar dispensatie voor 3de graad !

61

Aanverwantschap als beletsel

Aanverwantschap zeer uitgebreid in

het oudcanonieke recht Aanverwantschap nu

Evolutie aanverwantschap

62

Aanverwantschap zeer uitgebreid in het canonieke recht …

Aanverwantschap door eerste huwelijk, maar ook aanverwantschap door tweede en derde huwelijk tussen schoonfamilies van het eerste, tweede en derde huwelijk

Aanverwantschap door buitenhuwelijkse betrekkingen

Aanverwantschap door verbroken verlo-ving

63

Aanverwantschap nu

= alleen aanverwantschap na (eerste) huwelijk

Enige die wij historisch behandelen

64

Evolutie aanverwantschap

Aanverwantschap in de rechte lijn : een constant beletsel … tot 2007

Aanverwantschap in zijlijn : een steeds verschillende regeling met tendens tot uitschakeling

Aanverwantschap in de rechte lijn altijd beletsel tot 2007

Ego

SK1°

SKK2°

SAKK3°

SV1°

SGV2°

SOGV3°

SOOGV4°

X Echtgenoot

Beletsel aanverwantschap in rechte lijnvanaf 15 mei 2007

SK1°

SKK2°

SAKK3°

SV1°

SGV2°

SOGV3°

SOOGV4°

EchtgEgo X

Dispensatie mogelijk!

Beletsel aanverwantschap in de zijlijnin het oudcanonieke recht

SK1°

SKK2°

SAKK3°

SV1°

SGV2°

SOGV3°

SOOGV4°

SB1°

SN2°

SAN3°

SAAN4°

SO2°

SKO2°

SAK3°

SAAK4°

SAAAK

SGO3°

SX3°

SP3°

SZ4°

SR5°

SW/6°

SOGO4°

SL4°

SU4°

SX4°

SM5°

EchtgEgo X

SC6°

SD7°

Tot en met 4de canonieke graad !

Beletsel aanverwantschap in de zijlijnin het protestantse recht

K1°

KK2°

AKK3°

V1°

GV2°

OGV3°

OOGV4°

B2°

N3°

AN4°

AAN5°

O3°

KO4°

AK5°

AAK6°

AAAK

GO4°

X5°

P6°

Z7°

R8°

W9°

OGO5°

L6°

U7°

X8°

M9°

Y10°

Q11°

EchtgEgo X

Tot en met 3de Romeinse graad !

Beletsel aanverwantschap in de zijlijn bij Jozef II (1787)

SK1°

SKK2°

SAKK3°

SV1°

SGV2°

SOGV3°

SOOGV4°

SB2°

SN3°

SAN4°

SAAN5°

SO3°

SKO4°

SAK5°

SAAK6°

SAAAK

SGO4°

SX5°

SP6°

SZ7°

SR8°

SW9°

SOGO5°

SL6°

SU7°

SX8°

SM9°

EchtgEgo X

SC10°

SD11°

Tot en met 3de Romeinse graad !

Beletsel aanverwantschap in de zijlijn in het revolutionaire recht (1791-1804)

SK1°

SKK2°

SAKK3°

SV1°

SGV2°

SOGV3°

SOOGV4°

SB2°

SN3°

SAN4°

SAAN5°

SO3°

SKO4°

SAK5°

SAAK6°

SAAAK

SGO4°

SX5°

SP6°

SZ7°

SR8°

SW9°

SOGO5°

SL6°

SU7°

SX8°

SM9°

EchtgEgo X

SC10°

SD11°

Geen beletsel meer in zijlijn

Beletsel aanverwantschap in de zijlijnin de Code civil

SK1°

SKK2°

SAKK3°

SV1°

SGV2°

SOGV3°

SOOGV4°

SSBB2°2°

SN3°

SAN4°

SAAN5°

SO3°

SKO4°

SAK5°

SAAK6°

SAAAK

SGO4°

SX5°

SP6°

SZ7°

SR8°

SW9°

SOGO5°

SL6°

SU7°

SX8°

SM9°

EchtgEgo X

SC10°

SD11°

Tot en met 2de Romeinse graad !

Beletsel aanverwantschap in de zijlijnin de 20ste eeuw

SK1°

SKK2°

SAKK3°

SV1°

SGV2°

SOGV3°

SOOGV4°

SSBB2°2°

SN3°

SAN4°

SAAN5°

SO3°

SKO4°

SAK5°

SAAK6°

SAAAK

SGO4°

SX5°

SP6°

SZ7°

SR8°

SW9°

SOGO5°

SL6°

SU7°

SX8°

SM9°

EchtgEgo X

SC10°

SD11°

Tot en met 2de Romeinse graad,maar dispensatie mogelijk !

Beletsel aanverwantschap vanaf 2001

SK1°

SKK2°

SAKK3°

SV1°

SGV2°

SOGV3°

SOOGV4°

SSBB2°2°

SN3°

SAN4°

SAAN5°

SO3°

SKO4°

SAK5°

SAAK6°

SAAAK

SGO4°

SX5°

SP6°

SZ7°

SR8°

SW9°

SOGO5°

SL6°

SU7°

SX8°

SM9°

EchtgEgo X

SC10°

SD11°

Geen beletsel meer in zijlijn

12-04-23 74

Beletsel aanverwantschapvanaf 15 mei 2007

SK1°

SKK2°

SAKK3°

SV1°

SGV2°

SOGV3°

SOOGV4°

SSBB2°2°

SN3°

SAN4°

SAAN5°

SO3°

SKO4°

SAK5°

SAAK6°

SAAAK

SGO4°

SX5°

SP6°

SZ7°

SR8°

SW9°

SOGO5°

SL6°

SU7°

SX8°

SM9°

EchtgEgo X

SC10°

SD11°

75

Sociopolitieke beletselen

De Romeinsrechtelijke beletselen Toestemming van de leenheer of heer Toestemming van de militaire overheid Kerkelijke beletselen Criminele beletselen

76

Romeinsrechtelijke sociopolitieke beletselen

Het Romeinse recht kende een hele reeks socio-politieke beletselen die na de Romeinse tijd allen werden afgeschaft

De belangrijkste waren : Slaven konden niet huwen Vrijgeborenen konden niet huwen met vrijgela-

tenen Patriciërs konden niet huwen met plebejers tot 445

v. C. Romeinen konden niet huwen met vreemdelingen Militairen konden niet huwen Vestaalse maagden mochten niet huwen

77

Toestemming van de leenheer of heer

Wanneer een (adellijke) vrouw een leengoed erfde kon zij in de late middeleeuwen niet trouwen zonder de toestemming van de leenheer. Dit hield verband met de militaire verplichtingen die haar echtgenoot dan voor haar moest opnemen

Aan de andere kant van de sociale ladder stonden de horigen of laten die als werkkrachten aan een bepaalde grond gebonden waren. Die moesten de toestemming hebben van de heer voor wie

zij werkten Omdat de kerk zich keerde tegen die verplichting werd die

verplichting meestal omgezet in de verplichting om aan de heer een bepaalde geldsom te betalen voor het verkrijgen van die toelating

78

Toestemming van de militaire overheid

Dit beletsel werd eerst (opnieuw) ingevoerd door Jozef II en als een nietigmakend belet-sel. Ratio: andere legerstructuur

Ook de Franse revolutionairen en Napoleon kenden dit beletsel, zij het dan als een verbiedend beletsel dat bepaald was in het militaire (disciplinaire) recht

Dit verbiedend beletsel werd geleidelijk af-geschaft in de loop van de 20ste eeuw (1975 definitief) en bestaat dus niet meer

79

Nietigmakende zuiver kerkelijke beletselen

Geestelijke verwantschap (“cognitio spiritualis”) door een analogieredenering. Is weggevallen in moderne burgerlijke en canonieke recht

Geestelijke staat : heilige wijding (“ordo sacer”) en een religieuze gelofte (professio religiosa”) hielden een belofte tot maagdelijkheid in omwille van de inzetbaarheid van de clerici

Eredienstverschil (“disparitas cultus ”): huwelijk met een niet-christen was verboden omwille van de zuiverheid van geloof. N.B. Het huwelijk met een niet-katholieke christen was

alleen verbiedend !!!

80

Criminele beletselen (leiden tot straf)

Bigamieverbod : Een constante Ratio : verzekeren van rust en van vrede

binnen het gezin

Overspel Schaking van de vrouw

81

Overspel (“crimen”) Begrip : geslachtsgemeenschap door gehuwde

persoon (overspelige) met een andere partner dan de huwelijkspartner (medeplichtige aan overspel : nu ook van hetzelfde geslacht!)

Juridische problemen : Strafgrond (tot 1987) Strafrechtelijke verschoningsgrond (tot 1997) Echtscheidingsgrond Basis voor de afstamming (overspelig kind) Huwelijksbeletsel

Twee soorten: gewoon overspel en gekwali-ficeerd overspel

82

Gewoon overspel

A B

C

Xhuwelijk

Beletsel

83

Gekwalificeerd overspel

A B

C

X

+ Huwelijksbeloften (1°)+ Moord of moordpoging (2°)

huwelijk

Beletsel

84

Overspel als huwelijksbeletselZeer verschillend in loop van de tijden

Romeins recht : eenvoudig overspel is beletsel Oudcanonieke recht : gekwalificeerd overspel

Waarom gekwalificeerd is niet zo duidelijk Jozef II : eenvoudig overspel + daarnaast

afzonderlijk beletsel van moordaanslag Revolutionaire recht : overspel geen beletsel C.C. : eenvoudig overspel is beletsel Sedert 1935 : overspel geen beletsel meer Moderncanonieke recht : moordaanslag nog een

zelfstandig beletsel

85

Schaking van de vrouw (“raptus”)

Begrip : ontvoering met geweld van een vrouw uit het gezag van haar familie (vader). Nadien was eventueel een vrije toestemming van de vrouw mogelijk!

Pas ingevoerd door het Concilie van Trente (1563) Compromis om de ouderlijke toestemming niet als

nietigmakend te moeten invoeren Met een schorsende werking

Dit beletsel werd (irrationeel) behouden door Jozef II, werd (rationeel) afgeschaft door de Franse revolutie en bestaat nog steeds in het modern-canonieke recht

86

Schaking met geweldin de loop van de tijden

Oudcanonieke recht : beletsel vanaf 1563 Beletsel op irrationele wijze overgenomen

door Jozef II Beletsel afgeschaft door de Franse revo-

lutie in het wereldlijke recht en nooit meer terug opgenomen in het wereldlijk recht Ratio?

Nog steeds beletsel in het moderncano-nieke recht Ratio?

87

Prohibitieve beletselenin het oudcanonieke recht

Geen familiale toestemming Trouwen in een verboden periode Verloving met een derde Eenvoudige belofte van maagdelijkheid Huwen met een protestant

88

Prohibitieve beletselenin het latere recht

Gebrek aan een akte van eerbied: verdwenen in 20ste eeuw

Wachttijd van de weduwe: verdwenen in 1987 Toestemming van de militaire overheid vanaf

Franse revolutie : verdwenen in 20ste eeuw Geen publieke afkondiging van het huwelijk :

vanaf late middeleeuwen tot nu Huwen met een protestant in het moderne

canonieke recht

89

Huwelijksbeletselen in Engelse recht

Volgde het canonieke recht van voor het Concilie van Trente en deed dit ook na dit Concilie dat er niet werd erkend

Kende beletselen van leeftijd, impotentie, krank-zinnigheid, fysiek geweld, dwaling in de persoon en een essentiële hoedanigheid, bloed- en aanverwantschap, bigamie, overspel

Ouderlijke toestemming was er geen beletsel tot 1753!