K O N I N K L I J K E NEDERLANDSE NATUURHISTORISCHE VERENIGING.

GE1NES T I JSS E I S TREEK GEWESTELDK N U m R

VERZORGD DOOR AFD . EPE/HEERDE

Redactieadres: J.J.G. de Brueijs, Jagerstraat 11, EPE telefoon 3250

februari 1968

Nog is het De lente 1 Maar hoor Te twinkel

winter in het hout igt nog in 't verschiet. - hoe 't mezenvolk zich reeds verstout

Lsindelijke activiteiten. VOORJAARSREUNIE. Oud- Valkenburg 12-15 april. Excursies naar

l

Gerendal, Elsloo, Kannergrotten. l

HFXFSTREUNIE. Vermoedelijk in Drente, 26- 28 oktober.

GECOMBINEERD STRAND - VOGELbVERKGROEP cp Schouwen, vermoedeluk 12,mei.

ZIE OOK DE REIS- EN KAMPEERGIDS.

Gewestelijke activiteiten. 26 mei. Dagtocht naar Tongeren bij Epe. Verzamelen bij de Tongerense

school om 11.00 uur. Tongeren ligt tussen Epe en Nunspeet op ca 4 km van Epe verwijderd. Bezoek aan het Landgoed, de LeemkÛ%e, de Smitsvennen, Sprengen, keus in overvloed.

Er is een kampeerweekend in voorbereiding, speciaal voor jongeren. Belangstellenden en mensen met suggesties: bel 05780-2083. Nader bericht aan de afdelingen volgt.

Afdelings activiteiten. APELDOORN.

Zondag 10 maart : Vogelexcursie in de Hooilanden onder leiding van de heer J. v.d. Berg. Vertrek per fiets om 8 uur

C " s morgens vanaf de Molenstraatbrug en om half negen vanaf Kanaal-Zuid 294 te Beekbergen.

Dinsdag 26 maart: Lezing met films van Jan Strijbos over de Wadden Dinsdag 2 april: heing dr. VoÛte over Insecticiden".

Beide lezingen aanvang 20.00 uur in de aula van de Rijkskweekschool, Molleruslaan. Vrije toegang op vertoon van lidmaatschapskaart.

Zaterdag 13 april: Vogelexcursie naar het Woudhuis o.l.v. Hr. J. Minne- ma. Vertrek per fiets 06.00 uur vanaf de Deventerbrug'

DEVENTER i -------- Zondag 17 maart: Wandeling op het landgoed Boxbergen,o.l.v. G.J. Flint.

Vertrek om 08.00 uur per fiets vanaf het Europaplein. Autobezitters kunnen zich rechtstreeks naar huize Boxbergen begeven.

Zaterdag 6 april: een voettocht van Steenderen naar Dieren. Donderdag 11 april:I1Waar kastelen statig rijzen", lezing met dia's

over de Achterhoek, georganiseerd door het NIVON Nader vast te stellen: Dagexcursie naar de Rijnstrangen en een excursie

naar de Hengforderwaarden, Inlichtingen bij de heer G.J. Flint, Swaefkenstraat 39 even ter.

EPE / HEERDE* ------------ Donderdag 7 maart: Lezing met diás door H. Verheul: De betekenis

van bossen en houtopstanden. Zaal Posthoorn,Epe, 20.00 uur. Donderdag 28 maart: Lezing Hr. Kolvoort uit Arnhem: Vogelzang en

andere geluiden. Zaal Posthoorn, aanvang 20.00 uur. ZUTPHEN. Nog niet bekend. - - m - - - -

- ZWOLLE. ------ Zcndag 10 maart: Wandeling Zalkerbos, ev. wandeling langs IJssel terug.

Verzamelen 09.50 Sallandbus, busstation ( op tijd!). Uitstap- pen halte 's Heerenbroek. Eigen auto's recktsstreeks Zalkerbos.

Dinsdag 19 maart: Lezing + fil.: Turkije, land en volk op grens van twee werelden door K. Zweres. Entree leden f l.-, introducé-s f 1.50. Zasl Hotel van Geitenbeek, 19.45 uur.

De eerste lentebode was e r weer. Me hadden e r eigenlijk ai- op gewacht: je proefde als het ware het voorjaar* De grote l i j s - t e r schalde z i jn gouden rol lers over het bos beneden hern, kaaper- foelie vertoonde groene blaadjes op &e, het winterse hout omran- kende stengels en hier en daar zag je een groen waas over de struiken hangen. Daar hoorde de citroenvlinder b i j en de 18e februari was het zover. A l s een papiersnipper dwarrelde h i j over het bospaadj e, extra opvallend door een enkel zonnestraalt je, waar h i j af en toe i n werd gevangen.

Het was een mannetje, kenbaar aan e i jn groenere mantel. Ei j zag er overigens niet splinternieuw meer uit en kon dat ook anders Vanaf vorig J aar ju l i was h i j al op de vleugels en toen het kou- der werd, was h i j weggekropen achter schors of gewoon maar tus- sen het dorre blad. De lage temperatuur deed zi jn bloed trager stromen, waardoor h i j i n een s o o r t winterslaap kwam te verkeren. Hij neemt het zo nauw rxiet met de kwaliteit van zi jn wintemer- b l i j f . We vonden hem op 19 januari 1965 b i j een temperatuur van ongeveer 1 O 0 C. open en b l o o t aan een grasspriet hangen, z i jn poten stevig vastgeklemd aan het dunne stengeltje. Hij begon uit z i jn trance t e ontwaken, toen we hem met onze warme adem bewerkten.

Het ci troentje fladderde nu weer, waar we ze elk jaar tegea - komen ea waar zich eigenlijk de hele levenscyclus van hem afspeelt: langs het vuilboomlaantje. Citroentjes z i jn zo zeer gesteld op deze vegetatie, dat ze er hun l a t i jnse toevoeging aan te danken hebben, Rhodocera rhamni, waarbi j Rhamni dan van Rhamnus"frangula de vuilboom, komt Rhodocera heeft betrekking op de bladachtige vleugels die, i n rust, aan de achterzijde nerver, draagt als een blad en i n vorm ook wel overeenkomst heeft met een vuilboomblad. I n nog meer uiterlijkheden l i j k t z i jn vleugel op zo 'n blad en dat z i jn d-e rode vlekjes. B i j de vlindervleugel versieringen, het blad vertoon% ze als gevolg vac de aantasting doo r een oranjerood roestzwam- metje. VIe zagen twee keer dat een citroenvrouwt j e bezig was eieren t e leggen. De eerste keer vonden we geen vers gelegd e i t j e , hoewel we met zekerheid wiseen, aan wel- ke bladonderzi j de he t vas tgeplakf

moest zijn. De tweede mad, na minutieus zoeken en met behulp van een loep, vonden we het kegelvormig gevalletje, een wonder in het klein, uiterst fijn gestreept. Ook de rupsen zijn aan- gepast op hun waardplant. Het zijn dunne gevalletjes en dat wordt nog geaccentueerd door het overlangse lichte streepje, daardoor dubbel moeilijk op te merken.

Voorlopig duurt het nog even, voor we de citroentjes rond de met bladeren getooide vuilbomen zien dansen, op zoek naar een partner of naar een wieg voor hun toekomstige kroost.

Als het kouder wordt, is onze voorjaarsbode weer wegge- kropen; bij ons kunnen ze echter de indruk niet meer wegnemen dat de lente schoorvoetend nadert. p

A.Smit.

ILLzo l3eSQ

1 ' V Doordat ik bi j mijn zwerftochten door Zuid-Europa veel orchideeën vond, die in Nederland onbekend zijn, ben ik aan deze plantenfamilie (in ons eigen land steeds meer terugge- drongen) eens wat meer aandacht gaan besteden. Ik bezat reeds de franse flora "Les quatre flores de FranceM, die me al flink op weg hielp, maar kocht ook nog "Orchids of Europe" van prof. A.Duperrex, een engelse bewerking van een Zwitserse mo- nografie in de franse taal, (Blandfordpress, Londen)

Iets over Orchideeën in 't algemeen.

In de flora belandt men b5j de Orchideeën via zaadplanten - bedektzadigen - éenzaadlobbigen. Toch worden de orchideeën ei- genlijk maar met moeite in dit systeem geperst, daar het zaad in het geheel geen zaadlob heeft. Andere kenmerken van de één- zaadlobbigen zijn echter wel aanwezig. Er zijn ook systemen, waarbij de orchideeën wegens de zeer afwijkende bouw van de bloemen en de zeer kleine zaden tot een aparte groep worden ge- rekend: de microspermi.

Met de bouw van plant en bloem wil ik me hier niet bezig- houden; daar kan men in flora en leerboek alles over vinden.

Wel wil ik even ingaan op de voortplanting. De bloemen bezitten in het algemeen twee stuifmeelklomp-

jes, pollonia, die door middel van bijen en hommels (onge- spoorde en kortsporige soorten) of vlinders (langsporige soor- ten) op de stempel worden gedeponeerd, waarna zich tienduizen- den zaadjes kunnen ontwikkelen, Dit za~,d kan alleen ontkiemen met behulp van bepaalde zwamdraden in de grond (symbiose) en ook later zijn voor een goed gedijen van de plant bepaalde schimmels nodig.

Deze zwammen op hun beurt hebben voor een gunstige ont- wikkeling behalve een geschikte voedingsbodem ook een bepaalde

temperatuur en voldoende vocht nodig, voorwaarden, waaraan niet alle jaren voldaan wordt. Zo zijn er goede en slechte paddestoe- lenjaren, ook t.a.v. bepaalde soorten. Zo zijn er ook goede en slechte orchideeënjaren.

Een voorbeeld: In de eerste helft der 20e eeuw was Ophrys apifera var. Botteroni alleen bekend uit beschrijvingen in flora's Nlaar in 1951 verscheen ze plotseling weer op vele plaatsen en in groot aantal in Haute Savoye.

Naar de groeiplaats onderscheiden we 3 groepen, 1. Terrestrische orchideeën, normaal groeiend in de aarde en met

en met groene bladen. Hiertoe behoren de meeste Neder- landse soorten.

2. De saprofieten, zonder groene bladen en dus zonder chlorophyl. Het zijn llafvalplanten" zoals veel paddestoelen, en dus geen parasietenizoals de bremrapen, waar sommige wel een beet je op lijken. (vogelnestorchis)

3. Groep 3, d& epifieten, bevat louter tropische soorten. Ze zit- ten op bomen en krijgen hun voedsel uit de atmosfeer met regen, vochtige lucht en stof.

Associatie. Behalve aan schimmels zijn sommige orchideeën gebon- den aan een bepaald biotoop, bijv:

Goodyera repens ------- coniferen Malaxis paludosa ------ s pagnwn

\!fat de verspreiding betreft, in vrijwel heel Europa kan men orchideeën vinden. In het hoge noorden groeit de Calypso tot de 71e breedtegraad en hoe verder naar het zuiden, hoe meer soorten. Maar kunstmest doet ze verdwijnen! - - - - - - - Hierna volgen een aantal orchideeën, die ik in Europa heb ge- vonden, gedetermineerd en gefotografeerd, Er komen in Europa ongevveer 90 soorten voor (ongeacht de vele hybriden) zodat er nog heel wat ontbreken, ook nog verscheiden Nederlandse. Voor mededeling van vindplaatsen van soorten, die nog niet in de- ze lijst voorkomen houd ik me aanbevolen. (Maar in mei en juni ben ik meestal in het zuiden). 1. Cypripedium calceolus, het Venusschoentje, met grote holle

onderlip en bruine bloemdekblaadjes. 't Is de enige soort van deze groep, die in Europa, in kalkrijk bergter- rein, niet zeldzaam is. Veel verwan- ten groeien in de tropen en prijken, veelal gehybridiseerd, in onze bloe- menwinkels. (De dia, die ik hiervan

A heb is de enige, die ik niet zelf heb gemaakt, maar van bevriende zijde heb gekregen) Het geslacht Ophrys heeft geen spoor maar een donkere fluweelachtige onder- lip, waardoor gelijkenis ontstaat met sommige insecten.

2. Ophrys muscifera, de Vliegenorchis heb ik gevonden bij Gerol- stein (Eifel) en bij Martigny in Zwitserland. Een tekening ervan staat op de volgende bladzijde.

3. Ophr~s apifera, de Bijenorchis, aangetroffen in Noord Italië bij het Gardameer.

Het geslacht Orchis, dat de meeste soorten in Europa omvat is o.a. ge- kenmerkt door een 3-lobbige lip en een spoor.

4. Orchis maculata, de gevlekte orchis, is in ons land gelukkig nog niet bepaald zeldzaam, hoewel in de laatste decennia sterk gedecimeerd. In de benaming van de soorten van dit geslacht heerst nogal verwar- ring. Ik reken hiertoe voorlopig ook maar de vroegbloeiende v ei orchis. (vooral in moerasland)

5. Orchis militaris, zo geheten naar de vorm van de bloempjes. De kleur is lichtpaars met lila. Ik vond ze op diverse plaatsen in Noord

11. ItaliE. Een schets van deze orchidee vind U hiernaast.

6. Orchis morio, de harlekijn orchis, prefereert kalkhoudende grond. Vroeger veel gezien op Walcheren, nu gefotogra- feerd in Italië.

A ~ E R A ~ AF\. De plant wordt niet groot, de aar is arm- bloemig, de kleur mooi paars.

7. Orchis purpurea, de llbruinell orchis (m.i. een contradictio in terminis) is een mooie, forse plant met een dichte aar van purper gevlekte bloemen. Gevonden in Noord Italië.

8. Orchis ustulata, of aangebrande orchis. De plant heet zo, omdat de ongeopende bloemen aan de top donkerpaars zijn en de geopende veel lichter. Lijkt wel wat op purperea, maar is niet zo fors.

9. Orchis lo@.cornu (lange hoorn). Deze zuidelijke soort lijkt wel iets op Orchis morio, maar is slanker en heef-b een zeer lange spoor, die naar onderen verdikt is.

Serapias is een Middellandse zee groen met heel eigenaardige bloemen. De lip lijkt op een hangen- de tong, terwijl de andere bloemblaad- jes allebmaal naar boven wijzen.

10. Serapias vomeracea = ploegschaar. Deze soort heeft een zeer spitse lip en het hele bloempje is paars-lila van kleur. Gevonden bij Salo aan het Gar- dameer.

11 Aceras antropophorum, de mannetjes- orchis, waarvan U een tekeningetje

I .,,, ,d% L l z U - : I: aantreft. De onopvallend gekleurde bloempjes lij- ken op hangende mannetjes. Gevonden in de Eifel, Zwitserland en Italië.

Himantoglossum ) ( synoniem) hircinwn = bokkenorchis. l

Loroglossum 1 l

De naam houdt verband met de vieze geur, die de plant verspreidt. De lip eindigt in drie zeer lange repen, die aanGankelijk opge- rold zijn, maar later gestrekt worden, Forse plant. Kleur van de bloemen vuilwit. Aangetroffen bij Vaucouleurs in Midden Frankrijk.

- d Loroglossum hircinum 13. Anacamptis pyramidalis of hondskruid. Dit is een lelijke naam voor een mooie, rose, pyramidaal gevorm- de bloem. De onderlip is gespikkeld en ?-lobbig. Niet ver buiten onze grenzen, zoals in de Eifel vrij algemeen.

14. Nigritella nigra is een alpine soort met een korte gedrongen bijna kogelvormige bloeiwhjze. De bloempjes, die zwartachtig rood zijn, verspreiden een aangename geur (vanille). Gevonden in de buurt van Zernez in het Engadindal.

Het vervolg en slot van dit artikel van J.Baas uit Deventer zal in i3e.i volgende aflevering van Natuurklanken worden ge-

publiceerd.

"Kijk, daar gaat al een vlinder! Jaaaa, een ata1anta;wat mooi he:"

Dergelijke kreten hoor je nogal eens in het vroege voor- jaar. Longenkruid, bosanemonen en sleutelbloemen bloeien in de bossen, scilla's, sneeuwklokjes en crocussen sieren de tuinen. Als nu de zon even warmte geeft, en de wind uit de noordhoek weg wil komen, zien we in maart al de eerste vlinders. Soms heb- ben we bons van een enthousiaste honingbij of een dikke aard-

hommel al op onze ruiten gehoord, als ze tegen de glasblikkering aanvlogen. Dat gaf al een lenteldee, maar vlinders vormen zo'n kleurig element, dat ze iedereen opvallen.

Waaraan nu de naam atalanta zijn populariteit dankt, weet ik niet, maar wel is het zo, dat die vroege bonte vlinde~s mees- tal helemaal geen atalanta's zijn, maar kleine vossen. De kleine vos is voornamelijk met oranje en bruine tinten ge- tooid, zwarte vlekken op de voorvleugels, een plekje wit er nog bij en als U een vlinder met opengeslagen vleugels dichtbij kunt zien, valt ook een randje van blauw met zwartomrande halve maan- tje op, dat langs voor- en achtervleugels loopt. 't Is jammer, dat deze eerste kleine vossen vaak wat vaal zijn, ja zelfs dikwijls beschadigd. Dat komt, doordat ze als vlinders hebben overwinterd. Veel andere vlinders, zoals koolwitjes, breng en als pop de winter door. De kleine vossen, die we zo vroeg in het jaar zien, zijn soms dieren, die al in begin juni van het vorig jaaz rondvlogen. Ze hebben dus al een heel bewogen ieven achter de rug. De vlinders zitten 's winters onbeweeglijk in boomspleten, op zolders enz,

In het voorjaar paren de kleine vossen en dan legt het wijf- je hele hoopjes eieren op de jonge brandnetels. Het grappige is dat de rupsen, die nu de stekelige brandnetelplanten gaan bevol- ken en dat gezellig in groepsverband doen, donkere stekelige dieren zijn. Ze dragen vreemde vertakte haren over hun hele rup- senlijf, hoewel die stekels ons niet pijn doen bij het oppakken.

U kwit nog een andere vroege, bruinige vlinder zien, die ook overwintert als volwassen insect. Dat is de dagpauwoog. Als U hem op de opengeslagen vleugels ziet, kijken U twee paar ogen aan met blauwe kernen. Door de slijtage is het blauw soms wat onduidelijk, maar de oogvormige tekening is altijd nog wel te zien. Verder maakt de vlinder een vrij donkere indruk. De dag- pauwoog is een familielid van de kleine vos en ook hij is vroe- ger als rups bij een brandnetel in de kost geweest; hij was eens een zwarte, stekelige rups en daarna een mooi gebeeldhouwde pop.

Maar nu heeft U nog het recht iets over de atalanta te ho: ren. Die is hier meestal nie't zo vroeg in het jaar doordat de atalanta's, net als de trekvogels, in het voorjaar naar ons land moeten terugvliegen! Meestal overwinteren de atalanta's als vlin- ders in de Mediterrane streken.

Een atalanta is onmiddellijk te herkennen aan een duidelij- ke rode band, die over de bijna zwarte voorvleugels loopt. Aan de onderrand van de achtervleugels loopt ook nog een rode band. Zulk echt rood heeft geen enkele andere Nederlandse dagvlinder. Verder vertoont hij nog witte vlekken. De atalanta's paren hier wel, en leveren zelfs meerdere generaties rupsen en vlinders, maar in de herfst trekken alle vlinders weer naar warmere gebie- den.

Let U ook eens op de heldergele citroenvlinder, vaak de al- lereerste die te zien is. Het wijfje lijkt ook een witje, maar alle citroenvlinders dragen og de lichte vleugels een paar heel fijne rode ringetjes, en vaak is er langs de aderen en het lijf nog een fijne rode tekening te zien.

Als het koud weer is, kunt U ze heel rustig bekijken. Soms rusten ze een hele poos op een warme mensenhand:

Hoewel ik ze hier in de buurt nooit zag, kunnen ook de aar- dige oranjetipjes voorkomen. Het zijn een soort kleine witjes, waarvan de mannetjes heloranje punten aan de voorvleugels dragen, De voedselplant voor de oranjetiprups is het look-zonder-look, een plant, die hier helemaal niet zeldzaam is. Wanneer U een oranjetipje in onze streek mocht tegenkomen, wilt U dat dan evefi melden aan de redacteur van Natuurklanken?

Als U een aardig platenboekje over vlinders wilt raadplegen, moet U eens vragen naar: "Onze Vlinders" van Georg 'ararnecke (be - werkt door J .~.'nl.Lucas), uitgave van W. J .Thieme en Cie. Kwit U het oude Verkadealbum "De bloemen en haar vrienden" ter lezing krijgen, dan kan ik U dit unieke boek zeer warm aanbeve- len. Het is geschreven door Jac.P.Thijsse; U moet zich dus niet beperken tot het bekijken van de zeer fraaie plaatjes, maar ook de tekst lezen.

Verder hopen we voor insecten en mensen op een warm, zonnig voor jaar!

Els Koopmans - Gromrné Epe.

r zijn meer mensen, die open oog de natuur "onderweg". lgt het yerhaal van

een belevenis tijdens een wande- ling bij huis. Schrijft U ook eens Uw ervaringen?

Je kunt gaan wadlopen, een alpentop beklimmen, een barre sneeuwwandeling maken en nog veel meer stoers doen.

Maar waar wandel je op een koele februarimiddag naartoe met je tweejarige dochter? Naar de "eendjes" natuurlijk met "brood meet1.

Het brood is nu opgevoerd en we wandelen het vijvertje rond Het speenkruid komt door de dorre bladeren groenen en een merel ritselt er in rond. Een roodborstman tikkert naast ons en barst dan los in een orgelend liedje. Te rapen wat oude vruchtjes van de esdoorn op, om ze omhoog te gooien. Als ze draaiend neer dwar-

relen'duikt een hongerige mus naar zo'n vlinderachtig dingpof het hart- je zomer en het vruchtje een vlinder is. Een paartje zeer blonde Turkse tortels wandelt brutaal tot vlak bij ons in het korte gras. Daar bloeien al weer madeliefjes. Een andere be- proefde attractie voor mijn dochter- tje.Yanda is te vinden in een parkje wat verderop. Dasr is n1 een muziek- tent me-t trapjes, waar je langdurig op en af kunt klauteren. En van het

platform laten we dan ook nog eens esdoornvlinders dwarrelen. Als prettige verrassing vliegen er voortdurend twee paren goud- vinken over onze hoofden heen en weer; in de zon lijken de man- netjes werkelijk bloedrood. Ik merkte ze al eerder op aan hun roepen hoog in de oude bomen: "juuu, juuu!"

Verder is er druk gedoe van mezen in een oude robinia en tussen dicht onderhout. Ik tel, ondanks de afleidende klimmanoeu- vres van Iiiranda in haar muziektent, even gauw vier soorten! He.t drukste is een stel: staartmeesjes, dat echter gauw in de aan- grenzende tuinen verdwijnt. Er zijn veel mooi gele koolmezen en een paar pimpels, die in de lage zon heel blauw zijn. Door het geluid, een doordringend tie-sie-p&, pg, pk, merk ik dat er ook glanskopmeesjes zijn en al gauw laten ze zich tussen de koolme- zen in zien. De struikenwand biedt hier wat beschutting en daar- door is er druk vogelbezoek.

Ne plukken wat armzalige madelief j es ftvoor papaft , waarop dochterlief ook de bloeiende hamamelis aan haar bloemenhulde wil toevoegen,

Ik weet haar van de pluknei- y\on<~,opjo gingen af te leiden:

Eigenlijk zit zo 'n oud park- je vol verrassingen, vooral als er wat hoog hout in -groeit. Zonder die oude bomen was die mooie boomklever, die we ten- slotte nog zien, niet hier komen fourageren. Met de kop omlaag komt hij langs de zwaar gegroef- de robiniastam naar beneden lopen. Als er een soortgenoot in de buurt verschijnt, is dat aanlei-. ding tot een druk atsje-watsje-geroep over en weer.

Door de boomklevertjes komt het dat ik heel toevallig ver achter Be bomen die grote troep ganzen, wel 60 h 70 schat ik, naar het noordoosten zie trekken.

Het uurtje kleutertje-luchten is heel prettig voor beiden geweest!

Els Koopmans - Grommé.

BIJ DIT GEWESTELIJK NUMTmR VAN NATUURKLANKEN

De verspreiding van het eerste gewestelijke nummer van NATUURKLANKFN is een punt van diepgaande discussie geweest in de gewestelgke bestuursvergadering. Het systeem van abonnementen vindt slechts geringe bdval. Aan de andere kant zijn de kosten van ieder nummer zo hoog, dat verspreiding op kosten van het gewest niet mogelijk is. Overwogen zal worden of hier nog andere oplossing mogelgk zijn. Voorlopig moet het systeem van persoonlijke abonnementen blijven bestaan. Voor 5 nummers van Natuurklanken f 2.50 per jaar, voor 2 nummers ( met gewestelijke mededelingen) f 1.25, liefst te storten op giro- rekening 989945 ten name van de penningmeester K.N.N.V. Afd. ~ ~ e / ~ e e r d e te Epe. In de afdeling Deventer wordt ook dit tweede nummer onder alle leden verspreid, de kosten worden door de afdeling gedragen. De bedoeling van een gewestelqk contactblad, en voorlopig hebben we inwoning bij Natuurklanken gekregen, zal U allen duidelijk zijn. Niet alleen kunnen we elkaar iets vertellen van onze wederwaardigheden en activiteiten op natuurhistorisch terrein, ook kan ieder lid deelnemen aan bijeenkomsten en excursies van de andere afdeling. Zo wordt de keuze voor ieder lid veel ruimer. Aan allen, die aan de samenstelling en verspreiding van dit nummer hebben medegewerkt, past hier een woord van dank.

D, Koopmans

a A l s U, l e z e r , v e r o n d e r s t e l t , da t a l l e e n een boekhouder zo !n kop boven een a r t i k e l t j e kan bedenken, dan h e e f t U n ie t eens onge l i jk Hi j i s i n t u s s e n n i e t bedoeld a ls i n l e i d i n g t o t beschouwingen over de penningen van de a fde l ing . Nee, de boekhouder s n u i f t i n z i j n v r i j e t i j d graag w a t f r i s s e Veluwelucht op en r e g i s t r e e r t oaderweg g raag w a t hem opva l t aan de wilde f l o r a van z i j n omge-- ving. Wat h i j r e g i s t r e e r t z i j n n i e t a l t i j d p l e z i e r i g e waarnemin- gen.

Vr i jwel a l l e t e r r e i n e n z i j n kwetsbaar en worden d a t i n s t e e d s - meerdere mate* lain of meer v e i l i g i s a l l e e n de v e g e t a t i e i n na- tuurbeschermingsterreinen. De na r ighe id i a d a t een t e r r e i n een zekere g r o o t t e en betekenis moet hebben voordat h e t op een of andere manier a l s natuurmonument behouden kan b l i j v e n en d a t be tekent d a t g e l e i d e l i j k v e e l g r o e i p l a a t s e n van minder algemene en i n t e r e s s a n t e p l a n t e n onher roepe l i jk z u l l e n verdwi j tien*

Daar staat wel een w i n s t tegenover, maar h e l a a s een kor ts tondigeo Die s c h u i l t i n de onverwachte vondsten op ontgonnen t e r r e i n e n * Bouwrijp gemaakte t e r r e i n e n , braakl iggende wegbermen, leemkuilen r i v i e r o e v e r s en a l l e r l e i andere, t i j d e l i jk bewerkte t e r r e i n e n kunnen a l l e r l e i v e r r a s s i n g e n l eve ren . Maar de vreugde i s meestal van k o r t e duur: spoed.3-g sluit h e t vege ta t i edek z i c h en de zwer- ve l ingen ,verdwijnen. Een andere w i n s t i s h e t vinden van onbekende g r o e i p l a a t s e n - ook d a t i s i n ons zo goed doorzochte l a n d j e nog a l t i j d mogel i jko

N a deze algemene beschouwingen een p a a r voorbeelden. V r i j nieuw i s de vondst van de voge l l i jm I n een p o p u l i e r i n de buur t van h e t k a n a a l , b i j Wapenveld. De voge l l i jm - d a t weet U n a t u u r l i j k a l - i s een h a l f p a r a s i e t i n de kru inen van bomen. H i j p l a n t z i c h voor t met k l e v e r i g e bessen d i e door voge l s op tak3cen worden a fgeze t . Het byzondere i s , da t h i j b u i t e n zuid-lioi'burg i n ons l a n d h e e l weinig voorkomt. Een tweede winstpunt w a s de vondst van een koningsvaren i n een s l o o t aan een ach te ra f weggetje b i j Oene* I k had de p l a n t i n onze d i r e c t e omgeving nog n i e t e e r d e r gevonden* Het i s een mooie verse varen, d i e z t n sporen vormt op a f w i jkead gevormde de len van z i j n b l a d e r e n o

Ver l iezen moet i k U ook melden.In een dennebos i n h e t Landgoed Tongeren w a s een r i j k e g r o e i p l a a t s van de gro* wolfsklauw^ Deze sporenplant h o o r t o p de h e i thuis maar g r o e i t ook wel onder a l t e zwaar-hout. Hi j i s n i e t zeldzaam maar komt u i t e r s t ver- s p r e i d voor; i k v ind h e t a l t i j d een g e l u k j e als i k weer eecrs een exemplaar v i n d o -Het be t re f fende bos i s gerooid , omgeploegd en opnieuw gep lan t ; de wolfsklauw ?s verdwenen*

Verdwenen i s ook de boch t ige k l a v e r l a n g s de Soerelseweg, voorb i j Tongerene Een mooie p l a n t , d i e v e e l op de rode k l a v e r l i j k t , maar s i e r l i j k e r van vorm i s en g r o t e r e b l o e i v ~ i jzen h e e f t Gelukkig s t a a n e r nog een a a n t a l i n een - nabi jge legen v e r l a t e n leemgroeve:

de groeiplaats i n de berm van een drukke verkeersweg i s ook wel byzonder kwetsbaar

Sons wordt he t v e r l i e s voorkomen* De gemeentelijke man d ie zich i n Epe verantwoordelijk s t e l t voor h e t bespuiten van onkruid, overtuigde zich voor h i j slootbodems ging behandelen e e r s t of e r waardevolle vegetat ies op het spel stonden. Dit le idde t o t h e t sparen van een r i j k voorkomen van de klimopwaterranonkel, een onopvallend p lan t j e dat tof de bronflora behoort en a l s byzonder zeldzaam w o r d t beschouv~d.

Nogmaals afzonderli jke groeiplaatsen z i j n vaak n i e t T B stand t e houden en het i s wat prikkebeen-achtig om j e druk t e naken over een halve vierkante meter groeisel waar verder niemand i e t s by- zondera aan z i e t En toch i s he t sparen van die halve vierkant e meter soms helemaal geen of fer , a l s de man d ie de spui t of de ploeg of de schop han- t e e r t maar weet wat hij sparen moet. Waarom zouden we daar dan n i e t een bee t j je moeite voor doen ?

H. L. Menke

- - - - HET VOORJAAR STAAT VOOR DE DEUR - - - -

- - - - - - - - - O P HET G E B I E D VAN tuingereedschap . zaden - -

meststoffen - - - bloembollen - - . - - KUNNEN WIJ AAN A L UW WENSEN VOLDOEN ! - - - DE E P E R ZAADHANDEL ------- S T A T I O N S S T R A A T 7 , E P E --.-

1 ~ ; ~ i i ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ i ~ ~ I ~ ~ i i ~ ~ I I I l i I I ~ l ! i I i t I ~ f I I t I l I i ~ I ~ ~ I i I i ~ ~ ~ I ~ ~ ~ ~ ~ ~ : ~ ~ i ~ ~ ~ t ~ ~ ~ I l ~ l ~ t l ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ l ~ l ~ ~ ~ ~ l ~ ~ : ~ ~ l ~ ~ l l l l l l l i ~ ~ ~ ~ ~ ~ t ~ l l l l l l ~ l ~ i ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ l ~ ~ l ~ l ~ ' ~ ~ ~ ~ ' ~ " ' a ' l ~ ' -

Heiaans, Thi j s s e en J a s p e r s hebben t e r v e r b r e i ä i n g van de Liefde voor en kenn i s van p lanter , en d i e r e n h e t t i j d s c h r i f t "De levende Natuur" doen u i tgevea e

U i t de l e z e r s k r i n g van d2 t t i j d s c h r i f t i s de Nederlandse %atuur-- h i s t o r i s c h e Vereaiging voortgekomen, welke l a k e r Xoninkl i jk werd. Langzamerhand i s de ICNI1JV de "Levende IVatuurFf ontgroeid. Beide z i j n een e igen weg gegaan.

Vanaf de o p r i c h t i n g i s de KUNV een ve ren ig ing van na tuur l ie fheb- b e r s gewees$ ,e '"iilin of meer" natuurstuudje bedreven en daarbi J ook aandzcht schonken aan de bescherming van hun e x c u r c i e t e r r e i - nen en h e t natuur- en landschapsschoon~ Watuurbescherming betekende i n Nederland aanvankel i jk aankoop van t e r r e i n e n om deze tegen ontg inning of bebouwing t e behoeden. Aankoop w a s ook toen een kwest ie van ge ld en daarbi j kwamen dik- - w i j i s f inanc iee l - t echn i sche zaken aan de orde, welke v e e l ra twan- h i s t o r i c i minder i n t e r e s s e e r d e n . Om d a t g e l d toch t e vergaren - i n e e r s t e i n s t a n t i e voor h e t behoud van h e t Naarderaeer war4 op i n i t i a t i e f van de IG\TKV de Vereniging t o t Behoud van Natuur- raonumenter, i n Nederland opgericht- Deze ve ren ig ing h e e f t z i ch ,-

s p e c i a a l toegelegd op h e t aankopen en beheren van n a t u u r t e r r e i - nen. L a t e r werd met h e t z e l f d e doel p e r p rov inc ie dochter-ondernemingen gevormd, o .m 8 Het Gelders Landschap en Het O v e r i j s s e l s Landschap, en werd om de nodige coörd-inat ie t e v e r k r i j g e n en b ~ s d e r e a c t i e s -

mogelijk t e m&en c?e "Contact-Commissie voor natuur- en land-schaps- bescherm2 ng g e s t i c h t . Aankoop van n a t u u r t e r r e i n e n is, z o a l s r eeds opgemerkt, vooral een kwest ie van g e l d . B i j h e t beheer van n a t u u r t e r r e i n e n en b i j de landschapsbescherning z i j n e c h t e r behalve f i n a n c i ë l e ook andere belangen i n hgt gedifig. Het g a a t daa rb i j n i e t a l l e e n orri ge ld , n a a r ook om de j v i s . ~ e m e n t a l i t e i t . A l l a n g v~or$.en natuurbescherming en landschapsverzorging beschouwd a ls zaken, %elke he tggehe le Nederlandse vo lk raken* Velen z i j n z i c h daarvan e c h t e r n i e t bewust, of l a t e n h e t graag aan de bevo@e i n s t a n t i e s over a

Om Be na.t1~~~rbescheimingsgedachte t e ve rb re iden werd door de Contact--Cann5-csie i :zde~";l j d een werkgroep opger icht . H ie r en daar ontstonden k o r t na de tweede w e r e l d o o r l o g p l a a t s e l i jke werkgroepen en n a t u u i ~ ~ a c h t e n . Tendele z i j n deze l a t e r gebundeld i n h e t I n s t i - t u u t vo OT 1Tatu.urbeschermi ngseducat ie of IVB -

En daarmee z i j n v r i j van a l l e o r g a n i s a t i e s voorzien, t e weten: e o de Verelliging t o t Behoud van Natuurmonumenten en de p r o v i n c i a l e

Landschappen, welke t e r r e i n e n met of zond-er s u b s i d i e aankopen en beheren:

. . StaaLsbosbeheer, dat a l s ins te l l ing u i t algemene kas ten alge- I

mene nutte voor de Staat terreinen aankoopt en beheerdi, alsmede als ri jksdlenst adviseert, althans gehoord cliefit t e worden bi j gemeentelijke bestemmingsplannen en provinciale streekplannen:

I d de Contact-commissie, welke op nationaai niveau de belangen van

de natuurbescherming s t e l t en behartigt: O . Het IVN, dat OW volk tracht op t e "voedengg t o t de goede natuur- í

beschermingsuenta.liteit$ I

De EII\JW, de RJN en de CJR, waarvan de leden - onderscheiden aaar l e e f t i j d en a l les wat daaruit voortvloeit - van de natuur ge- nieten en deze bestuderen. Eigenlijk hebben z i j hetkader ge- I vormd, dat inventariserend de natuur verkend en het werk van de meer gespecialiseerde groepen gestimuleerd heeft en daarnaast steeds educatief werkzaam i s geweest- Beide aspecten: zelf genieten en anderen la ten en leren genieten komen naast elkaar i n deze groepen voor. I

E r moeten ti jden geweest zijn, dat leden van deze verenigingen op excursie konden gaan, konden zoeken en snuffelen t.a.v. a l l e facet- ten der natuurstudie i n het veld op terreinen, welke practisch a l l e v r i j toegankelijk warene Inmiddels zi jn er evenwel vele bordjes "verboden toegangts verschenen, z i j n vele gebieden afgeslar ten of,- door ontginning en ruilverkaveling, door urbanisatie en u i tbrei- ding van het wegennet verloren gegaan. Allerlei terreinen zijn schaars geworden en scitmmige moeten thans afgesloten blijvea, om&a"c z i j te kwetsbaar z i jn en geregeld ea veelvuldig bezoek xLet ver- dragen* En van de terreinen, welke nog openbaar toegankelijk z i j n verarmt dikwijls de f lora en w o r d t de fauna meestal verstoord. Het openstellen van lacagoederen, hoe waardevol ook voor rustgerdeters kan i n dit verband nauwelijks als compensatie worden gezien. Behoud van excursieterreinen en rustgebieden, behoud van de moge- l i jkheid om i r , de natuur i n zon en wind, kijdens regen, sneeuw en vorst t e zwerven, te studeren en avonturen met planten en dieren t e beleven, vorinen een levensnoodzaak voor de KXNV- l

En voor dat behoud zullen we dan ook wat moeten doen. weliswaar z i j n er met betrekking t o t de onderscheiden taken bi j de natuurbescherming speciale verenigingen, ins t i tu ten en ri jks- en provinciale diensten gevormd, doch dat ontslaat ons niet van de pl icht of s t e l t ons minder voor de noodzaak ook zelf a l s vereniging van direct-belenghebbenden ten aanzien van deze zaak actief t e ei jno -

De volgende werkzaamheden zouden o.m. moeten worden verricht: a. Inventarisatie, zodat de waarde van de verschillende terreinen

bekend is: b. Contrôle van de gemeentelijke -bestenmingsplannen en provinciale

streekplannen, waarvan de ter-visie-ligging door middel van de plaatsel i jke pers moe t morden bekend gemaakt:

c* Z0nocIi.g en eventueel i r i - overleg :met andere organisaties en instanties, inbrengen van bezwaren: -

d* Verbreiden van l iefde voor en kennis van de natuur door: speciale natuurwandelingen,

4 het houden van lezingen, b.v. voor bedrijfsverenigingen; actieve vogelbescherming, nestkastverzorging, contrôîe - er, bescherming vogelbroedterreinen,

voorlichting t.b.v. het onderwijs, . het beleggen vac voorlichtingsbi jeenkomsten t a.v. leefmilieu het verzorgen van tentoonstellingen,

O vorming van kader.

Het verbreiden van natuurliefde omvat meer dan het organiseren van lezingen en excursies voor de eigen-leden, het i s een sociaal eduoatieve taak, waarvan de vervulling mede het voortbestaan van de KlYW bewerkstelligt. De s i tua t ie , waarin wij o n s bevinden daagt ons uit vooral ook die- educatieve taak t e verrichten. J u i s t i n onze vereniging moet daar- voor voldoende kader aanwezig worden geachte Bundeling van krach- ten i n eigen vereniging en eventueel samenwerking met anderen zullen de KNNV zeker i n s taa t s te l len plaatsel i jk deze taak te volbrengen. I e t s van de ins te l l ing en het enthousiasme van Heimans en Thijsse z i jn daarvoor onontbeerlijk. En daarvan i s de aanwezig- heid i n * de lQXEV verondersteldo

HeH. van der Laan*

7 . 9

CJ@TF_ SORTLRING Vaste P l a n t e n

o ,* tsplanten

Kamerplanten

F e e s t e r g

Coni fe ren

KWEK ERY

DQOGI~TERY OPTICIEN .'

~LYTERY g/

*,>:.k, \ ..F- ' ,

. S . . , - .- ,r. y &q ,~$; :_i .Y& d:,, ;-

b (-'jEvF, '

vcln n,&ariizoli i o

TQNGERENSL\~/EG 23 - EPE EPE TEL-2221 I L c

. . . . --- *. .

I- -. - -- - .-

Bezoe\.c"c$e L E Z I N G E N

E X C U R S I E S Fe A.. N. W. B. w i j s t Z P M E R K A M P E N U de w e g n a a r a l l e 1 , V E E K E N D S d e l e n van r n s l a n d ,.-

e n van. de wereld .

Mogen w i j U de

weg wijzen n a a r :

B - . . - - __ _ . .. .-