3 vwo 2 aarde §8, 9 en 10

Op de meeste plaatsen in Nederland ligt zand, klei of moerassige veengrond aan de oppervlakte: losse sedimenten.

Slechts op een enkele plaats komt vast gesteente aan de oppervlakte voor. Hoe komt dat?

De ondergrond van Nederland

Nederland in beweging

Dankzij de platentektoniek heeft ook het gebied waar Nederland ligt, zich in de geologische geschiedenis verplaatst.

Terwijl Nederland zich verplaatst, zakt een groot deel langzaam weg en raakt opgevuld metlagen sediment.

Nederland in beweging

Uit vele geologische tijdvakken zijn lagen in de ondergrond van Nederland terug te vinden.

ouder!Hoe dieper, hoe

De ondergrond van Nederland als archief

De ondergrond van Nederland weerspiegelt de klimaatomstandigheden van de plaats op aarde

Carboon tropisch moerassen

In de steenkool komen afdrukken voor van tropische moerasplanten.

Perm woestijn-omstandigheden

versteende duinafzettingen

Perm ondiepe zeeën onderwoestijn-omstandigheden

SteenzoutHet water verdampte en het zout bleef achter.

Krijtsubtropische zeeën

Kalksteen,de overblijfselen van ontelbare kalkskeletjes en schelpen van diertjes die in zee hebben geleefd.

Aan de rand van Nederland

In het grootste deel van Nederland zijn de oude lagen weggezakt en liggen er jongere bovenop.

In het zuiden van Limburg komen oude gesteenten aande oppervlakte. Hier is degrond omhooggekomen!

Aan de rand van Nederland

Het oudste gesteente dat in Nederland aan deoppervlakte voorkomt is 300 miljoen jaar oud!Maar op de meeste andere plaatsen in Nederland zit het kilometers diep.

Opheffing en daling

1 Waar is Nederland het sterkst gedaald?

2 Bij de rode lijnen bevinden zich breuken: aan de ene kant daalt de grond sneller dan aan de andere kant van de breuk

§ 9 Delfstoffen in de diepte

Voor een klein land isNederland zeer rijk aan delfstoffen.Het voorkomen en de verspreiding kun je alleen verklaren m.b.v. de geologische opbouw en geschiedenis van de ondergrond!

Delfstoffen in de diepte: steenkool

inkolingsproces

veen

steenkool

Als veen steeds meer wegzakt en bedekt raakt met lagen sediment wordt al het water en gas eruit geperst:plantenresten veranderen zo in steenkool.

Vergelijk de kaart en de doorsnede: welke uitspraken zijn juist?

1 Steenkool komt alleen in Limburg voor op winbare diepte.2 Steenkool komt overal in de Nederlandse ondergrond voor.3 Steenkool wordt gewonnen in Zuid-Limburg.

Delfstoffen in de diepte: steenkool

Delfstoffen in de diepte: aardgas

Aardgas wordt gewonnen in de noordelijke helft van Nederland.

Maar hoe ontstaat aardgas en wat verklaart de spreiding?

Delfstoffen in de diepte: aardgas

water gas

Aardgas is een bijproduct van het inkolingsproces.

Aangezien gas licht is, wordt het uit het gesteente geperst, stijgt op en verdwijnt in de …atmosfee

r.

Delfstoffen in de diepte: aardgas

water gas

Tenzij het gas in de ondergrond wordt tegengehouden door een ondoordringbare laag.

Aardgas is een bijproduct van het inkolingsproces.

Aangezien gas licht is, wordt het uit het gesteente geperst, stijgt het op en verdwijnt het in de atmosfeer.

Delfstoffen in de diepte: aardgas

Op een aantal plaatsen in Nederland zijn de steenkoollagen bedekt met lagen zandsteen en zout.

(Perm – ondoordringbaar) zout►

(Perm – poreus) zandsteen►

(Carboon– ondoordringbaar) steenkool►

reservoir-gesteente

moeder-gesteente

Delfstoffen in de diepte: aardgas

(Perm – ondoordringbaar) zout► (Perm – poreus) zandsteen►

steenkool►(Carboon– ondoordringbaar)

Delfstoffen in de diepte: steenkool

PermCarboon

Waarom komt aardgas alleen in de noordelijke helft van Nederland voor?

Welke uitspraken zijn juist? In het zuiden…A ontbreekt het moedergesteente.B ontbreekt het reservoirgesteente.C ontbreekt de zoutlaag.D zit het moedergesteente te diep.

Delfstoffen in de diepte: zout

zout►

Zout is niet alleen een ondoordringbaar gesteente, het is ook- licht- vervormbaar, zoals plastic.

In welke laag zit het zout?

◄zout

Door de grote druk van het gesteente erboven is op sommige plaatsen het zout langs scheuren in de ondergrond omhoog geperst.

zoutdiapier

Het zout zit minder diep en kan makkelijker gewonnen worden!

Delfstoffen in de diepte: aardolie

Aardolie komt in de Nederlandse ondergrond maar weinig voor.

De wijze van ontstaan lijkt op die van aardgas.

Delfstoffen in de diepte: aardolie

(Jura - micro-organisme uit zee) moedergesteente►

(Krijt - zandsteen) reservoirgesteente►

(Krijt - schalie) reservoirgesteente►

Delfstofwinning: de gevolgen

Delfstofwinning: de gevolgen

Door de winning van aardgas zijn er ruimtes ontstaan in het reservoirgesteente. Hierdoor zijn verzakkingen ontstaan.

Soms heeft dit geleid tot ...

§ 10 Dinosaurussen in Nederland?

In het zuiden en oosten van Nederland zit gesteente direct aan of onder het oppervlak. Op sommige plaatsen wordt het in groeves afgegraven.

Dinosaurussen in Nederland?

Op deze plaatsen is het goed mogelijk om naar fossielen te zoeken…

Afdrukken van kokerwormpjes uit het Krijt

Belemnieten uit het Krijt

In de omgeving van Winterswijk in de Achterhoek.

Rond Winterswijk

Woestijn-afzettingen

Wad-afzettingen

Let op de pootafdrukken en het sleepspoor van de staart tussen z’n poten.Dit reptiel heeft aan het begin van het Trias door een ondiepe zee gelopen.

In de omgeving van Winterswijk in de Achterhoek.

Rond Winterswijk

De grens tussen het rode gesteente en het witte gesteente geeft het moment weer waarop Nederland veranderde van een woestijn in een waddenzee.

Dat is het moment waarop in het begin van het Trias Pangaea openbreekt!

Het Zuid-Limburgse landschap wordt gekenmerkt door heuvels

Zuid-LimburgDe heuvels bestaan grotendeels uit kalksteen.

Zuid-Limburg

Uit de fossielen in dekalksteen kan worden afgeleid ...1 hoe het gebied eruitzag toen het gesteente ontstond2 hoe oud de gesteenten zijn.

Zuid-Limburg

ammoniet►

maashagedis of mosasaurus, bij Maastricht gevonden▼

▲pijlinktvis

Het inwendig skelet van een pijlinktvis

Fossielen kenmerkend voor het Krijt

Zuid-Limburg

Toen de gesteenten in de Zuid-Limburgse heuvels werden gevormd, stond de zeespiegel honderden meters hoger dan nu.Sindsdien is Limburg omhooggekomen en is de zeespiegel gedaald.

Zuid-Limburg en Winterswijk

Twee gebieden aan de rand van Nederland laten een stukje geologische geschiedenis zien!