Om je vingers bij af te likkenEducatie en andere regionale initiatieven in 2011-2012

op De Stadsboerderij, AlmereVerantwoording project Voeten in de klei in opdracht van het ministerie van EL&I, juli 2012

Om je vingers bij af te likkenEducatie en andere regionale initiatieven in 2011-2012

op De Stadsboerderij, Almere

Voeten in de klei is uitgevoerd in het kader van het Programma Regionale Kracht

van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie.

Voorwoord en Inleiding 7Educatie Projectbeschrijving Food Roots 9 Schoolproject als driegangenmenu 9

Samenwerking met Almeers middelbaar onderwijs 9

Docentenwerkplaats 9

Opzet van de Docentenwerkplaats 10

Leerdoelen en invalshoeken 10

Resultaat 10

Vier thema’s 11

Thema 1: Herkomst en oorsprong van ons voedsel 11

Thema 2: Leven van plant en dier 11

Thema 3: Kringloop 11

Thema 4: Voedsel, energiegebruik en afval 12

Overdraagbaarheid lesprogramma Food Roots 12

Regionale ontmoetingsplaats stadslandbouw 15 Boerenmarkt 15

Almeerse Weelde 15

Oogstfeest 16

Pioniersfunctie stadslandbouw 16

Ekoland Innovatieprijs 2012 17

Samenwerking 19 Samenwerking 19

Medewerking 19

Aanvrager en uitvoerder 20

Inhoud

5

Voorwoord en Inleiding

VoorwoordAls aanvragers en uitvoerders bieden wij op deze plaats aan de minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, dit verslag aan van het project Voeten in de Klei. Bijna twee jaar lang werd op de Stadsboerderij in Almere met veel inzet en succes gewerkt aan de doelstellingen van Voeten in de Klei. Deze waren, samengevat: ontwikkeling en uitvoering van een educatie project voor middel-bare scholen in Almere en het opzetten van een regionale ontmoetingsplaats. Nu, aan het eind van de projectperiode is veel van het zaai- en pootwerk gedaan en ligt er een bloeiende akker, waar reeds volop wordt geoogst.

Daarnaast heeft Voeten in de Klei bijzondere samenwerkingspartners opgeleverd. Van mid-delbare scholen tot gemeentelijke diensten, van buitenschoolse opvang tot theatergezelschap, en vele andere. Kenmerk van veel van de samen-werkingen die tijdens de projectperiode zijn aangegaan, is het pionierskarakter ervan. Ze leidden tot nieuwe initiatieven die met Voeten in de Klei als startmotor, op gang zijn gekomen en vervolgens zelfstandig verder gaan. Voeten in de Klei blijkt een ’ongoing project’, waarmee ze een van haar uitgangspunten: duurzaamheid, eer aan doet.

Wij zijn het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie bijzonder erkente-lijk voor de kans die zij de Stadsboerderij in Almere heeft geboden om deze belangrijke ontwikkelingen in gang te kunnen zetten, en voor het vertrouwen dat zij ons daarbij heeft geschonken.

InleidingDit verslag is geschreven voor de minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, die de Almeerse Stadsboerderij in de gelegenheid stelde het project Voeten in de Klei uit te voeren in het kader van het stimuleringsprogramma Re-gionale Kracht. De projectperiode liep in eerste instantie van september 2010 tot en met decem-ber 2011. Deze periode werd op verzoek van de Stadsboerderij verlengd tot het einde van het schooljaar 2011-2012, omdat de meeste scholen bleken in te schrijven voor het laatste deel van het schooljaar. Afgesproken werd het verslag te schrijven na 30 juni 2012.

Het verslag is verdeeld in de twee onderdelen van het project: het educatieprogramma voor middelbare scholen uit Almere, dat de naam Food Roots heeft gekregen, en de Regionale Ont-moetingsplaats voor Stadslandbouw waarvan een aantal markante, gezichtsbepalende ontwik-kelingen in het verslag worden beschreven. Financieel is het verslag volgens plan verlopen. Dit wordt toegelicht in de laatste paragraaf van het verslag.

Het verslag is zo opgezet dat het mede gebruikt kan worden door scholen, ondernemers en andere belangstellenden uit heel Nederland, als inspiratiebron en voorbeeld om te komen tot vergelijkbare initiatieven. De Stadsboerderij in Almere heeft voor de verspreiding van de projectresultaten toestemming gevraagd aan het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. De Stadsboerderij is altijd bereid tot samenwerking of ondersteuning.

7

Educatieprojectbeschrijving Food Roots

Schoolproject als driegangenmenuFood Roots is een schoolproject over eten en de herkomst van voedsel. Wat eet ik? Hoe eet ik? Waar komt mijn eten vandaan? Wat is gezond en wat niet?Op de Stadsboerderij in Almere is in samenwerking met docenten van Almeerse scholen een onderwijsproject ontwikkeld voor de onderbouw van het middelbaar onderwijs. Het lesproject kan worden geïntegreerd in verschil-lende vakken, van biologie en natuurkunde tot verzorging en gezondheid. Food Roots onder-steunt de lessen van de docent, en levert maat-werk. Voor iedere klas ziet Food Roots er dus anders uit. Theorie krijgen leerlingen van hun ei-gen docent op school. Deze wordt aangevuld met een of meer bezoekjes aan de Stadsboerderij. De leerlingen gaan er proeven en koken, en krijgen met eigen ogen te zien waar het voedsel vandaan komt.Ter voorbereiding van het bezoek aan de boerde-rij kan de docent kiezen uit verschillende Food Roots-thema’s en werkvormen (de menu-kaart). Dit gebeurt in een persoonlijk overleg met de boerin. Dit overleg zien we als het voorge-recht, de smaakmaker van het project. Daarin worden de wensen van de school, en de mogelijkheden van de boerderij en van het seizoen, naast elkaar gelegd, en wordt het juiste Food Roots-menu samengesteld. Zo komt het hoofdgerecht - het bezoek aan de Stadsboerderij - het best tot zijn recht. Als nagerecht van het Food Roots-menu biedt de Stadsboerderij aan leerlingen de mogelijkheid na het boerderijbezoek nog extra informatie op te vragen via een interview of vragen per e-mail. Food Roots is onderdeel van Regionale Kracht, gefinancierd door het ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie.

Samenwerking middelbaar onderwijsBij aanvang van Food Roots is via een brief en e-mail contact gelegd met zowel docenten als schoolleiding van de Almeerse middelbare scho-len. Dit resulteerde in een gesprek met school-leiding van zeven verschillende scholen: Het Baken, Echnaton, Helen Parkhurst, Oostvaarders College, OSG De Meergronden , Aventurijn en Montessori Lyceum Flevoland. Het zijn scholen

van alle verschillende onderwijsniveaus, inclusief het speciaal onderwijs. Reden om met school-leidingen in gesprek te gaan was om draagvlak te creëren op de scholen, zodat het niet bij een activiteit van een enkele enthousiaste docent zou blijven. Ook wilden we scholen aanmoedigen het thema te koppelen aan andere schoolactivitei-ten. Het onderwerp ‘gezond voedsel’ bleek aan te sluiten op vele activiteiten die op scholen al bestonden; van ‘Duurzaamheidsweken’ tot ‘Food for Fun’-project, van ‘Gezond Eten en Gezond Bewegen’ en ‘Warmetruiendag’ tot ‘Foodprint’-project en stageprojecten. Uit de directiegesprek-ken bleek de enorme belangstelling van de scholen voor het onderwerp. Men verwelkomde een concreet aanbod om het thema te kunnen vormgeven. Met de scholen werd afgesproken dat docenten konden inschrijven voor deelname aan de Docentenwerkplaats.

DocentenwerkplaatsOm docenten ideeën aan te reiken en te begelei-den bij het ontwerpen van hun eigen Food Roots-lesprogramma, zijn vijf bijeenkomsten van elk drie uur georganiseerd op de Stadsboerderij. Deze bijeenkomsten vormden de Docentenwerk-plaats. In iedere bijeenkomst waren inspiratie en informatie vaste onderdelen, en werd onder begeleiding van docenten-opleiders en de boerin, gewerkt aan verschillende aspecten van voeding en eten, die kinderen in de leeftijd van 12 tot 16 jaar aangaan. Het ging naast kennis, ook over vaardigheden en houding ten aanzien van de herkomst van voedsel. De docenten wisselden ervaringen en ideeën uit en kwamen ieder tot een eigen lesopzet. Tien docenten van verschillende scholen schre-ven zich in voor de Docentenwerkplaats. Met enkele andere docenten, die niet konden deel-nemen, vonden individuele bijeenkomsten plaats om te voorzien in de behoefte van de school ten aanzien van dit project. In het eerste jaar deden uiteindelijk vijf van de scholen mee waarmee

9

contact was gelegd. De Docentenwerkplaats-bijeenkomsten vonden plaats van februari tot en met april 2011.

Opzet van de DocentenwerkplaatsDWP 1. Inleiding In deze bijeenkomst wordt Food Roots als project toegelicht. Doelgroepen en leerdoelen worden besproken. Prikkelende praktijkvoorbeelden worden getoond (bijvoor-beeld Jamie Oliver’s ‘TED award speech’). Er vindt kennismaking plaats met de trainers en stadsboe-ren, en met de deelnemende docenten onderling. Verwachtingen van het project worden verwoord. De deelnemers gaan onder leiding van de trainers met elkaar in gesprek over hun invalshoek (en die van hun school), hun leerdoelen en over de manier waarop Food Roots gekoppeld kan worden aan het curriculum. Praktische zaken als het aantal deelnemende klassen en leerlingen en de periode waarin de lessen worden uitgevoerd worden in kaart gebracht.

DWP 2. Invalshoeken Welke invalshoeken biedt het project? De deelnemende docenten verbin-den hun eigen invalshoek (op basis van het vak dat zij geven) aan het thema. De trainers geven voorbeelden van mogelijke invalshoeken, de deelnemers brainstormen over meer mogelijkhe-den op hun eigen vakgebied en brengen elkaar op ideeën. Er wordt kennisgemaakt met de boerderij als leerplek: wat heeft een boerderij te bieden? De deelnemers gaan eropuit om dat te ontdekken in de stal, op de akker, op het erf, in de kruidentuin, boomgaard en keuken van de Stadsboerderij. Om leerdoelen en leervragen te formu-leren wordt een interviewmethode gebruikt, en aan de hand van een moodboard maken de deelnemers een presentatie van het project voor hun eigen school.

DWP 3. Eigen lessenreeks Op basis van de informatie en resul-taten uit de eerste twee bijeen-komsten stellen de deelnemende docenten hun eigen lessen(reeks) samen. Welke werkvormen kun-nen zij gebruiken, wie heeft ervaring met andere voedsel-projecten, hoe kan vak-inhoudelijke kennis verbon-den en afgestemd worden aan de praktijk van de boer-derij? In duo’s worden doelen en vragen uitgewerkt en gepresenteerd. De mogelijk-heden van de boerderij wor-den ingepast in de lesopzet. De ontworpen lessen varië-ren van een Stadsboerderij-

bezoek tot een reeks van tien lessen met drie Stadsboerderij activiteiten erin.

DWP 4. Delen met anderen Deelnemers bespre-ken hun lessen met elkaar, en stellen hun goede ideeën aan elkaar beschikbaar. Daarbij wordt gebruikgemaakt van de feedbackmethode ‘critical response process’. Er is tijdens deze bijeenkomst ook aandacht voor de pr voor Food Roots op school en voor mogelijkheden om ouders van de leerlingen erbij te betrekken.

DWP 5. Samen eten, zelf koken Tijdens de laatste Docentenwerkplaats-bijeenkomst probe-ren de deelnemers uit wat ze voor hun lessen hebben bedacht. Ze bereiden de gerechten die ze hun leerlingen in de boerderijkeuken willen laten koken en leren zo de mogelijkheden van de keuken kennen. Naast aandacht voor de ingre-diënten, komt ook het sociale aspect van samen eten (wat bespreek je wel en niet tijdens de maal-tijd, hoe zorg je voor een sfeervol gedekte tafel) en voor afval en afvalscheiding uitgebreid aan de orde. Op de laatste bijeenkomst spreken de deel-nemers af hoe zij in de toekomst contact houden met elkaar, en alle docenten en hun leerlingen werden uitgenodigd op het jaarlijkse Oogstfeest in Almere op de Stadsboerderij.

Leerdoelen en aandachtspuntenAls leerdoelen en invalshoeken ontstonden uit de Docentenwerkplaats de volgende drie keuzes:

Kennis• Kennis over (de oorsprong van)

voeding (-sproducten)• Kennis van dieren en planten• Kennis over duurzaamheid en ecologie• Kennis over de gevolgen van eetpatronen

Houding• Wat is mijn houding tegenover (gezond) eten?• Wat is mijn houding tegenover mijn deel van

de wereldvoedselconsumptie (ecologisch bewustzijn)?

• Wat is mijn houding tegenover verschillende productiewijzen van voedsel?

• Wat is mijn houding tegenover mijn eigen gezondheid?

• Welke omgangsvormen en -normen heb ik tegenover voedsel?

Vaardigheden • Leren koken

• Smaak ontwikkelen• Samenwerken• Voor elkaar zorgen

ResultaatVanaf mei 2011 hebben ruim twintig groepen van de

Almeerse middelbare scholen vervolgens de Stadsboerderij bezocht. Het waren groepen van verschillende leer-niveaus (vmbo (kbl en tl), speciaal onderwijs,

1. Kennismaken met het onderwerp en verbinding maken met de

belevings wereld van de leerlingen. · Zelfonderzoek; wat vind ik lekker eten; wat maakt eten lekker?

Hoe eet ik het liefst; is dat ook zoals het echt gaat?

Mogelijke werkvorm: Breng eigen eetgedrag + maaltijden in kaart

en presenteer dat aan elkaar. · Familieonderzoek; kantineonderzoek -> Wat en hoe wordt er

gegeten?; Wie heeft lekkere recepten (oma)?

· Start portfolio · Start receptenboek in de klas, van de school2. Voorbereiden 1ste bezoek aan De Stadsboerderij; zintuigen aanspreken,

verwachtingen, informatie, boerderijbeelden, gedragsregels. 3. 1ste Bezoek aan De Stadsboerderij. Rondleiding, kennismaken met de

praktijk van voedselproductie. Hoe groeien groentes, boterhammen,

hamburgers? Bezoek aan de koeienstal, aan de akker, stroschuur, vlees-

winkel. Kennismaken met de kringloop op de (biologische) boerderij,

vergelijk met kringlopen in de natuur. 4. Verwerken boerderijbezoek. Hoe verbindt de leerling het boerderij-

bezoek aan de eigen leefomgeving, aan eigen eetpatroon en con-

sumptiegedrag. Nader uitwerken van relaties landbouw en natuur,

voeding, dierenwelzijn, duurzaamheid, energie, afval etc. afhankelijk

van gekozen invalshoek. Ouders betrekken d.m.v. huiswerk.5. Voorbereiding 2de bezoek aan De Stadsboerderij.

Omgeving van het eten: relatie tussen winkelkarretje en boerderij,

(oa via etiketten), relatie tussen eten en op-voeding; eten en hygiëne,

kookervaringen delen. 6. Voorbereiding 2de bezoek aan De Stadsboerderij.

Eetdagboek, recepten, culturele diversiteit, lievelingsgerechten.

7. 2de Bezoek aan De Stadsboerderij. Samen koken, samen eten en samen

opruimen op De Stadsboerderij. 8. Verwerken boerderij-bezoek. Hoe verbindt de leerling het bezoek aan

de eigen leefomgeving, aan eigen eetpatroon?

Voorbereiden eindpresentatie.9. Organisatie van de eindbijeenkomst: van High Tea tot BBQ.10. 3de Bezoek aan De Stadsboerderij. Presentatie.

Afsluiting met ouders, familie, schooldirectie. Leerlingen maken hapjes.

Extra: bezoek aan De Stadsboerderij tijdens het Oogstfeest.Getuigschrift. Alle leerlingen die meedoen aan het project ontvangen

na afloop van hun laatste bezoek een getuigschrift. Leerlingen die extra

gemotiveerd zijn geraakt, kunnen ambassadeur van De Stadsboerderij

worden. Tijdens open dagen en het Oogstfeest geven zij een rondleiding

aan bezoekers.

De StadsboerderijFood RootsKemphaanpad 141358 AC Almere

Tineke van den Berg: (036) 538 42 62Karin Verouden: 06 50 24 22 52Eric Verouden: 06 51 17 92 23

Format lessenreeks Food Roots

Je eten is je leven. Weten wat je eet is weten dat je leeft!De StadsboerderijFood RootsKemphaanpad 141358 AC Almere

Tineke van den Berg: (036) 538 42 62Karin Verouden: 06 50 24 22 52Eric Verouden: 06 51 17 92 23

DocentenWerkPlaats 1 ‘Food Roots’op woensdag 2 maart, 17.30 - 19.30 uur

Ter voorbereiding noemen we hier alvast enkele onderwerpen waar we op 2 maart mee aan de slag gaan:

inhoudelijk· Wat is jouw invalshoek? · Welke leerdoelen stel jij?· Wat is de invalshoek vanuit de school?· Hoe koppel je Food Roots aan

lessen/curriculum?

praktisch· Hoeveel klassen doen mee? Hoeveel

leerlingen per klas?· In welke periode kun jij de lessen

Food Roots uitvoeren op jouw school?

en verder· Breng een foto van jezelf mee en een

persoonlijk voorwerp, aan de hand waarvan je jezelf gaat voorstellen.

Programma DWP1 ‘Food Roots’· Welkom en Kennismaken· Opzet project Food Roots· ‘ Praten met je mond vol’

Eric verzorgt een maaltijd· Opzet DocentenWerkPlaats· Vragen en Afsluiting

Data DocentenWerkPlaatsen· ‘ Food Roots’ DWP1, 2 maart· ‘ Werkvormen’ DWP2, 16 maart· ‘ Lessen opzetten’ DWP3, 13 april*· ‘ De keuken in’ DWP4, 27 april · ‘ Definitieve lessen’ DWP5, 18 mei *let op: is gewijzigd

Tot ziens op 2 maart! Tineke, Karin en Eric

De Stadsboerderij

Food Roots

Kemphaanpad 14

1358 AC Almere

Tineke van den Berg:

(036) 538 42 62

Karin Verouden:

06 50 24 22 52

Eric Verouden:

06 51 17 92 23

DocentenWerkPlaats 1 ‘Food Roots’

op woensdag 2 maart, 17.30 - 19.30 uur

Ter voorbereiding noemen we hier

alvast enkele onderwerpen waar we

op 2 maart mee aan de slag gaan:

inhoudelijk

· Wat is jouw invalshoek?

· Welke leerdoelen stel jij?

· Wat is de invalshoek vanuit de school?

· Hoe koppel je Food Roots aan

lessen/curriculum?

praktisch

· Hoeveel klassen doen mee? Hoeveel

leerlingen per klas?

· In welke periode kun jij de lessen

Food Roots uitvoeren op jouw school?

en verder

· Breng een foto van jezelf mee en een

persoonlijk voorwerp, aan de hand

waarvan je jezelf gaat voorstellen.

Programma DWP1 ‘Food Roots’

· Welkom en Kennismaken

· Opzet project Food Roots

· ‘ Praten met je mond vol’

Eric verzorgt een maaltijd

· Opzet DocentenWerkPlaats

· Vragen en Afsluiting

Data DocentenWerkPlaatsen

· ‘ Food Roots’ DWP1, 2 maart

· ‘ Werkvormen’ DWP2, 16 maart

· ‘ Lessen opzetten’ DWP3, 13 april*

· ‘ De keuken in’ DWP4, 27 april

· ‘ Definitieve lessen’ DWP5, 18 mei

*let op: is gewijzigd

Tot ziens op 2 maart! Tineke, Karin en Eric

De StadsboerderijFood RootsKemphaanpad 141358 AC Almere

Tineke van den Berg: (036) 538 42 62Karin Verouden: 06 50 24 22 52Eric Verouden: 06 51 17 92 23

DocentenWerkPlaats 1 ‘Food Roots’op woensdag 2 maart, 17.30 - 19.30 uur

Ter voorbereiding noemen we hier alvast enkele onderwerpen waar we op 2 maart mee aan de slag gaan:

inhoudelijk· Wat is jouw invalshoek? · Welke leerdoelen stel jij?· Wat is de invalshoek vanuit de school?· Hoe koppel je Food Roots aan

lessen/curriculum?

praktisch· Hoeveel klassen doen mee? Hoeveel

leerlingen per klas?· In welke periode kun jij de lessen

Food Roots uitvoeren op jouw school?

en verder· Breng een foto van jezelf mee en een

persoonlijk voorwerp, aan de hand waarvan je jezelf gaat voorstellen.

Programma DWP1 ‘Food Roots’· Welkom en Kennismaken· Opzet project Food Roots· ‘ Praten met je mond vol’

Eric verzorgt een maaltijd· Opzet DocentenWerkPlaats· Vragen en Afsluiting

Data DocentenWerkPlaatsen· ‘ Food Roots’ DWP1, 2 maart· ‘ Werkvormen’ DWP2, 16 maart· ‘ Lessen opzetten’ DWP3, 13 april*· ‘ De keuken in’ DWP4, 27 april · ‘ Definitieve lessen’ DWP5, 18 mei *let op: is gewijzigd

Tot ziens op 2 maart! Tineke, Karin en Eric

10

gymnasium, en havo) en vanuit verschillende invalshoeken (van duurzame energie tot dieren-welzijn, van biologie tot gezondheidszorg). Tijdens het Almeerse Oogstfeest verzorgden een aantal Almeerse leerlingen onder andere de workshops ‘Van graan tot pannenkoek’ en ‘Zuur-kool maken’. Ook veel ouders bezochten bij die gelegenheid de Stadsboerderij om hun kinderen aan het werk te zien.

Vier thema’s Op basis van de resultaten van de Docentenwerk-plaats en van de pilotlessen met schoolklassen hebben we vier thema’s gekozen die de komende jaren zullen worden aangeboden in het educatief programma op de Stadsboerderij in Almere. Daarbij zijn de volgende afwegingen gemaakt:• Is er een duidelijke relatie van het onderwerp

met (biologische) landbouw en voeding?• Is het thema geschikt voor de leeftijdsgroep

van de middelbare scholier (12-18 jaar)?• Sluit het thema aan, of is het aansluitend

te maken, bij de belevingswereld van de doelgroep?

• Is het thema interessant voor het middelbaar onderwijs (dat wil zeggen passend/koppelbaar aan leerdoelen en leerlijnen)?

• Speelt het thema een rol in het huidige maatschappelijke debat?

Thema 1: Herkomst en oorsprong van voedsela. Wat is het belang van dit thema?Voorlichting over (gezonde) voeding maakt meer en meer onderdeel uit van gezondheidsprojecten en van preventiebeleid van de overheid. Logisch, als je weet dat voedsel en voedselkwaliteit een grote rol spelen in de gezondheid en het welzijn van mensen. Veel voorkomende ziekten (hart- en vaatziekten, suikerziekte) en over gewicht worden mede veroorzaakt door een slecht

leef- en eetpatroon. Bewustwording over voed-sel begint ermee te weten hoe voedsel wordt geproduceerd en welke rol producten hebben in de voeding. Pas dan kun je keuzes leren maken in wat je wel wilt eten en wat niet, en waarom.

b. Wat willen we de leerlingen leren? In het Food Roots-programma willen we kinderen nieuwsgierig maken naar wat er in hun eten zit, en hoe dat tot stand is gekomen. Vervolgens willen we kennis bieden over wat gezonde voeding is, en laten ervaren dat zij dat eenvou-dig zelf kunnen bereiden.

c. Hoe willen we het de leerlingen leren? • De boodschappentas• Oogsten en koken• Food Roots kaartspel

Thema 2: Leven van plant en diera. Wat is het belang van dit thema?De steeds groter wordende afstand van mensen tot hun natuurlijke omgeving, maakt dat de verbinding en kennis van de levende natuur verdwijnt. Het besef dat landbouw en voedsel-productie gebaseerd zijn op levensprocessen, is in het dagelijks leven van belang om de juiste afwegingen te kunnen maken. Ons ethisch kader wordt erdoor gevormd, maar ook het welzijn wordt gunstig beïnvloed door met levende natuur te werken of door in een natuurlijke omgeving te verblijven.

b. Wat willen we de leerlingen leren? We willen stof tot nadenken geven over genetische modificatie, het welzijn van land-bouwhuisdieren, industriële landbouw, de betekenis van levenskracht.We willen jongeren het plezier van werken en verblijven in een natuurlijke omgeving laten ervaren.

c. Hoe willen we het de leerlingen leren? • Op de fiets naar de boerderij• Een waardevol dierenleven: Als koeien, kippen

en varkens konden vertellen • Chillen met appels en vitaminepillen• Knutselen met genen• Levenskracht, waar haal je het vandaan?

Thema 3: Kringloopa. Wat is het belang van dit thema?De grote hoeveelheid informatie die we verwer-ken lijkt gefragmenteerd en de samenhang is

11

soms ver te zoeken. Door kringlopen zoals ze in de natuur en in de landbouw (niet) functio-neren te leren kennen, kun je leren denken in kring lopen en samenhangen. Dit kan de kijk op voedsel, gezondheid en landbouw veranderen en inhoud geven. Het vergroot het inzicht in (biologische) systemen, zoals het eigen lichaam, je gezondheid, maar ook in landbouwbedrijven, voedselketens, product- en afvalketens.

b. Wat willen we de leerlingen leren? We willen aan de leerlingen overbrengen hoe de kringloop van organische stof de levenscycli in de natuur bepaalt. Wat ecologisch evenwicht is en hoe het wordt ingezet in de biologische landbouw. We willen de leerlingen laten weten wat de rol van de koe/herkauwer is in een (biologisch) landbouw-systeem.Verder willen we uitleggen hoe in het landbouw-bedrijf de kringloop onderbroken wordt door de uitvoer van producten, en hoe dat op verschil-

lende manieren aangevuld kan worden. De landbouw zet wereldwijd stoffenstromen in gang. We willen de leerlingen daar inzicht in geven. Wat is de betekenis van seizoenen voor de kring-lopen in de natuur en voor de landbouw.

c. Hoe willen we het de leerlingen leren?• Kringlopen: samen de kringloop in de natuur in

beeld brengen• Koeien zijn cool: van verse mest tot zwart goud• ecologisch evenwicht: zoek in een graanveld

naar schadedieren en predatoren (luizen res-pectievelijk lieveheersbeestjes) Kun je meer voorbeelden van ecologisch evenwicht beden-ken? Bemesting in de biologische landbouw:

stikstof uit de lucht naar de plant. Graaf een vlinderbloemig gewas op en zoek op de wortels naar de bolletjes van de knolletjesbacterie.

Thema 4: Voedsel, energiegebruik en afvala. Wat is het belang van dit thema?In het verlengde van de eerste drie thema’s willen we leerlingen handvatten aanbieden voor praktisch handelen. In het dagelijks leven zijn energiegebruik en energiebesparing, en het voor-komen van afval concrete aanknopingspunten om verworven kennis en inzichten toe te passen. Kennis van voedsel en voedselproductie, kring-loopdenken en rekening houden met de levende natuur, kunnen resulteren in bewust gebruik van energie en verstandig afvalbeheer.

b. Wat willen we de leerlingen leren?We willen de leerlingen leren hoe de i nzichten die zij hebben opgedaan tot uiting kunnen komen in hun eigen (eet)gedrag en leefwijze.

c. Hoe willen we het de leerlingen leren?• Wat is je ecologische voetafdruk?• Afval of grondstof?• Energiegebruik in de landbouw:

‘To eat or not to eat?’

Overdraagbaarheid lesprogramma Om scholen en boerderijen, maar mogelijk ook andere belangstellende organisaties op de hoogte te stellen van de in Food Roots ontwikkelde lessen, is het Food Roots-’menu’ontwikkeld.Dit menu bestaat uit drie gangen: een voorgerecht: Docentenwerkplaats voor een groep docenten, of individueel gesprek tussen boer en docent, een hoofdgerecht: een of meer boerderijbezoeken van de leerlingen rond het gekozen thema en een nagerecht: naderhand begeleiding of feed-back vanuit de boerderij aan leerlingen. Een concrete menukaart maakt het mogelijk naar smaak te kiezen uit het Food Roots-aanbod.

Dit Food Roots-menu is gepubliceerd op de website van de Stadsboerderij. Tevens is ze beschikbaar gesteld aan Stichting Boerderij-educatie, andere educatieboerderijen, leden van netwerk BIC, KNHM,Voedingscentrum, Almeerse middelbare scholen. De Stadsboerderij verzorgde samen met Stichting Stad en Natuur de Kick Off 2012 van het educatief aanbod voor basis-scholen, buitenschoolse opvang , middelbare scholen en kinderdagverblijven in Almere.

Uit Food Roots zijn inmiddels twee andere edu catieve projecten op de Stadsboerderij voort gekomen, bedoeld voor andere doel-groepen:Kinderkookcafé is bedoeld voor jonge kinderen buiten schoolverband (BSO, verjaar-dagen, festivals, themadagen, gekoppeld aan andere activiteiten). Het project wordt uitge-voerd in samenwerking met Centrum Biologische Landbouw en andere boerderijen, en is gefinancierd uit LEADER.Cooking Class is voor jongeren die net op eigen benen staan (studenten, werkende jongeren). De pilots voor dit project worden gefinancierd door de KNHM.

12

Je eten is je leven. Weten wat je eet, is weten dat je leeft!

Kemphaanpad 141358 AC Almerewww.stadsboerderijalmere.nl

Mail of bel de boerin:Tineke van den Bergdestadsboerderij@planet.nl06 15 13 18 49

Krijgt u al tr

ek?

Reserveer nu

een ‘proef’afs

praak!

www.stadsboerderijalmere.nl

een ‘proef’afs

praak!

Menu*VoorgerechtDocent en boerin kiezen samen de thema’s en activiteiten voor een boerderijles of lessenreeks.

HoofdgerechtDe klas bezoekt een of meer keren de Stadsboerderij om in de praktijk aan de slag te gaan met......de thema’s: ‘Herkomst van ons voedsel’ ‘Leven van plant en dier’ ‘Kringlopen zijn oneindig’ ‘Voedsel, energiegebruik en afval’...in de vorm van activiteiten zoals: ‘De Boodschappentas’ ‘Soep van het Seizoen’ ‘Wereldburgers’ ‘Kringlopen en jouw ecologische voetafdruk’ ‘Menu memories’ ‘Koeien zijn cool’ ‘To eat or not to eat’ ‘Oogsten en eten’ ‘Chillen met appels en vitaminepillen’

NagerechtLeerlingen krijgen antwoord op later opgekomen vragen, die ze aan de boerin kunnen stellen. Dit kan via de website, e-mail, telefoon of bijvoorbeeld nog een bezoek aan de boerderij.

* Alle ingrediënten voor een geslaagd educatief programma

over (de herkomst van) onze voeding.

De middelbare school op de boerd

erij

* Alle ingrediënten voor een geslaagd educatief programma over (de herkomst van) onze voeding.

Menu*

k nderk kc fé

www.st

adsbo

erde

rijal

mer

e.nl

K

ijk o

p de w

ebsite

Reserveer via een e-mail aan boerin Tineke destadsboerderij@

planet.nl Kemphaanpad 14, Almere

in de

boerderijkeuken

van

Kijk, luister, ruik,

voel, leer, kook en proef zelf!

Beleef je gezonde klassenuitje,

themafeestje, verjaardag,

scoutingexcursie, vakantieclub-

o

f BSO-activiteit natúúrlijk in het

13

Regionale ontmoetings-plaats stadslandbouw

Met de bouw van het Voorhuis op de Almeerse Stadsboerderij in 2011 werd in faciliteiten voorzien voor het verder ontwikkelen van de publieksfunctie van de Stadsboerderij tot een regionale ontmoetingsplaats voor stadsland-bouw. Deze ontmoetingsplaats inspireert inmid-dels honderden burgers en tientallen organisa-ties die zich via de boerderij hebben verbonden met elkaar en met de herkomst van hun voedsel.De verrichte inspanningen ten bate van Voeten in de Klei heeft geresulteerd in een reeks voor-waardenscheppende activiteiten, initiatieven en samenwerkingen, waarvan in dit hoofdstuk verslag wordt gedaan. De genoemde activiteiten zijn in de projectperiode opgestart, en gaan op eigen kracht verder.

BoerenmarktVerhuizing Almeerse Boerenmarkt naar de Stadsboerderij (september 2011). Met de verhui-zing naar de nieuwe schuur (aan het Voorhuis) op het erf van de Stadsboerderij in september 2011 heeft de Almeerse Boerenmarkt een aantal knelpunten/bedreigingen weten af te wenden en een nieuwe impuls gekregen. De oude plek, elders op stadslandgoed De Kemphaan, was al 13 jaar de marktplaats. De markt bleek er echter niet verder te kunnen groeien. Het bezoekers-aantal liep terug, het aantal marktkramen stagneerde. Oorzaken waren: lastige bereikbaar-heid door lange loopafstanden en trappen, geen ruimte voor nieuwe kramen, onprettige ambi-ance en gebrekkige faciliteiten. Hierdoor kwam op den duur alleen nog de zogeheten donker-groene consument naar de markt en was er geen mogelijk heid de klantengroep te verbreden.Dankzij goede pr-activiteiten, gerichte commu-nicatie, goede faciliteiten en een goed verhaal in een mooie ambiance, is de Stadsboerderij erin geslaagd deze verhuizing tot een succes te maken en zowel nieuwe marktlui als nieuwe

klanten aan te trekken. Door andere boerderij-activiteiten te koppelen aan de Boerenmarkt (rondleidingen, boerenmarktterras, kruidentuin, stalbezoek, open dag, Kinderkookcafé) wordt de verbinding van boerenmarktbezoekers met de boerderij en met de herkomst van hun voedsel geïntensiveerd. De Stadsboerderij heeft ook meegewerkt aan de voorbereiding van een an-dere nieuwe boerenmarkt op een boerenerf, in Amstelveen (Geitenboerderij Amsterdamse Bos).

Almeerse WeeldeStadsboerderij initieert en faciliteert Almeerse Weelde (mei 2011). Almere heeft veel heerlijks te bieden, in de volkstuinen en op de akkers, maar ook zo in de vrije natuur. Onder de naam Almeerse Weelde worden die puur Almeerse producten herkenbaar gemaakt, en onder de aandacht gebracht. Almeerse Weelde brengt Almeerders bijeen die gepassioneerd werken met al dat lekkers van Almeerse bodem. Jam-makers, koekenbakkers, bierbrouwers, worstdraaiers en notenrapers laten onder de vlag van Almeerse Weelde anderen meegenieten van hun passie. De Stadsboerderij biedt arrangementen Almeerse Weelde aan: van picknick tot borrel, van relatie-geschenk tot welkomstcadeautje. Of wilt u liever zelf jam leren maken, of een kookworkshop volgen? Het kan allemaal.

Almeerse Weelde: smakelijke streekproducten Almere is een jonge stad. Nog geen 40 jaar oud en een bevolking die grotendeels buiten de polder is opgegroeid. Hierdoor heeft de gemid-delde Almeerder niet zo’n sterke band met zijn omgeving als bijvoorbeeld een Fries, een Zeeuw of een Amsterdammer. Tegelijkertijd raken mensen steeds meer verwijderd van voedsel. Mensen eten ongezonder en weten ook niet meer wat ze eten. Veel kinderen die met hun klas de Stadsboerderij bezoeken kijken verbaasd op als

15

zij horen dat aardappels onder de grond groeien. En te weinig Almeerders weten dat veel heerlijke en eerlijke producten in hun eigen leefomgeving te vinden zijn: op de Boerenmarkt, in het stads-park of in de Almeerse bossen. Almeerse Weelde wil hier iets aan doen. Almere heeft immers zo veel heerlijks te bieden. Door Almeerse Weelde breed uit te dragen, worden mensen geïnspireerd, verbonden en trots op hun stad en omgeving.

Almeerse Weelde, wie zijn dat? Almeerse Weelde wordt gevormd door Almeerse ambachtslieden die gepassioneerd bezig zijn met voedsel uit hun omgeving. Zij maken hiervoor gebruik van producten van de Almeerse akkers, bossen, plantsoenen, volkstuinen, achtertuinen, balkons en vensterbanken. Jam-makers, koekenbak-kers, bierbrouwers, worstdraaiers, notenrapers, noem maar op. Deze deelnemers aan Almeerse Weelde worden verbonden door de liefde voor het product en de natuur. Deze liefde willen zij graag delen. Op deze manier willen zij andere inwoners van Almere verbinden met de basis van het leven: voedsel.

Wat doet Almeerse Weelde? De ambachtslieden van Almeerse Weelde zoeken en maken puur Almeerse producten en brengen deze onder de aandacht. Dat doen ze onder meer door: • vindplaatsen en recepten uit te wisselen • elkaars producten te combineren om nieuwe

producten te maken • gezamenlijk producten te verkopen, bijvoor-

beeld op de Boerenmarkt, of tijdens het jaarlijkse Oogstfeest van de Stadsboerderij

• kennis te bundelen en uit te dragen.

Wat heeft Almeerse Weelde te bieden? • excursies naar de Almeerse bossen en akkers

om daar eetbare dingen te verzamelen; • workshops, bijvoorbeeld broodbakken, of

pasta, jam, wijn of pesto maken; • een lunch of diner met Almeerse producten

(voor groepen, in combinatie met rondleiding of vergadering)

• een pakket met Almeerse producten als relatie-geschenk of kerstpakket.

Het concept van Almeerse Weelde is in principe toepasbaar in elke gemeente in Nederland.

OogstfeestJaarlijks uitgebreid met vele workshops, gedra-gen door enthousiaste vrijwilligers.Het jaarlijkse Oogstfeest op de Stadsboerderij trekt inmiddels rond de 2500 bezoekers. In 2011 werd met het thema ‘de smaak te pakken’ de toon gezet voor een opzet van het Oogstfeest waarin doe-activi-teiten, workshops en demonstraties rond gezond voedsel, herkomst van voedsel, voedsel uit eigen omgeving, goede smaak en duurzaamheid de hoofdmoot vormen. Niet alleen voor kinderen maar ook voor volwassenen. In 2012 wordt ‘Almeerse Weelde: voedsel uit eigen omgeving en wat je daar allemaal mee kunt doen’, het thema van het nieuwe Oogstfeest. Daarmee is het een feest van Almeerse Weelde geworden, dat georganiseerd en uitgevoerd wordt door tiental-len vrijwilligers, allen inwoner van Almere. De opzet en aanpak van het Almeerse Oogstfeest is uitstekend geschikt om op andere boerderijen te worden toegepast.

Pioniersfunctie StadslandbouwIn het kader van Voeten in de Klei heeft de Stadsboerderij haar pioniersrol in het thema stadslandbouw kunnen versterken. Dat betekent dat de Stadsboerderij een voorbeeldfunctie vervult aan boeren, burgers en gemeenten uit binnen- en buitenland . Tijdens de projectperi-ode hebben tientallen groepen de Stadsboerderij bezocht voor een rondleiding/excursie over stadslandbouw. Ook elders in het land vertelden de ondernemers van de Stadsboerderij over hun ervaringen en aanpak, en inspireerden en onder-steunden zo anderen in hun initiatieven. Daarnaast betekent de pioniersrol ook dat De Al-meerse Stadsboerderij een voortdurende bijdrage levert aan het debat rond de thema’s stadsland-bouw, voedselstrategie, verbinding van burgers

met herkomst van hun voedsel. De hype rond stadslandbouw, waarvan op dit mo-ment in Nederland en daarbuiten sprake is, zal zich moeten ontwikkelen tot een duurzame beweging waarin initiatieven van burgers worden gecombineerd met voldoende agrarisch ondernemerschap en een flexibele, meedenkende overheid. De Stadsboerderij hoopt met haar initia-tief in het gebied Oosterwold bij Almere, een gebied voor organische ontwikkeling van de stad, gedragen door landbouw, een bijdrage te kunnen leveren.

16

De Stadsboerderij wint Ekoland Innovatieprijs 2012. Het winnen van de Ekoland Innovatieprijs 2012 door de Stadsboerderij in Almere was, getuige het juryrapport, mede te danken aan de voortrekkersrol op het gebied van stadslandbouw en als verbinder tussen boer en burger. U leest dit in het juryrapport:

17

SamenwerkingHier volgt een opsomming van samenwerkingen tussen de Stadsboerderij en maatschappelijke organisaties, onderzoek en overheid. Vervolgens worden de instanties genoemd waarbij dankzij medewerking van de Stadsboerderij, verschil-lende initiatieven gerealiseerd konden worden. De samenwerkingen zijn in de projectperiode gestart en inmiddels structureel geworden.

De Stadsboerderij werkt samen met:

• Lokale organisaties op het gebied van groen en duurzaamheid: Stichting Vrienden van de Stadslandbouw Almere; Stichting Stad en Natuur; cASLa, centrum voor architectuur, stedenbouw en landschap Almere; Stichting Buitenstad; energie coöperatie de Groene Reus en duurzaamheidswinkel Almere

• Ontwikkelcentrum Stadslandbouw: onder andere project catering van regionale produc-ten (start april 2012) Het OSA houdt kantoor in het Voorhuis op de Stadsboerderij

• WUR/PPO: Praktijknetwerk regionale afzet boerderij producten. Deelname aan Waarde-werken, landelijk netwerk van pioniers in de multifunctionele landbouw

• Christelijke Agrarische Hogeschool in Almere. De Stadsboerderij heeft aan verschillende studentenprojecten meegewerkt op het gebied van stadslandbouw en werkt ook regelmatig samen met het lectoraat ‘eco-effectief onder-nemen in de stedelijke omgeving’

• Rabobank Almere in project Kinderkookcafé, Rabobank duurzame kerstmarkt, Nederland Dialoog-sessie over voedsel, inspiratieboek Almeerse Weelde

• KNHM (in project Cooking Class)

• Taskforce Multifunctionele landbouw: mede-werking aan diverse projecten en publicaties, waaronder samen werken met de omgeving

• BIC: biologische infocentra; netwerk van biolo gische boerderijen verspreid over Nederland, die naast hun landbouwbedrijf een voorlichtingsrol vervullen over biologische landbouw

• Gemeente Almere: Floriade-team en pilot Oosterwold

De Stadsboerderij verleent medewerking aan :

• Wageningen Businessschool: gastdocent in cursus stadslandbouw, mei 2011, 2012

• Stadslandbouwconferentie, maart 2012

• RVOB-café aftrap Almere Oosterwold, april 2012

• Internationaal Congres Multifunctionele Land-bouw, april 2012

• Floriadeteam gemeente Almere

• Politiekuisine Almere

• Internationaal congres sustainable agriculture in an urban environment

19

Aanvrager en uitvoerderStichting Voeten in de Klei, de stichting voor ontwikkeling van educatie en andere publieks-activiteiten op de Stadsboerderij, was aanvrager van de financiering van het initiatief.

De Stadsboerderij was hoofduitvoerder van Voeten in de Klei. Een aantal van de activiteiten werd uitbesteed aan derden, dan wel in samen-werking tussen de Stadsboerderij en derden uitgevoerd. Uitbestede onderdelen waren de ontwikkeling van logo en huisstijl van Food Roots, vernieuwing en intensief beheer van de website van de Stadsboerderij, en ontwik-keling van het logo voor Almeerse Weelde. De ontwikkeling en uitvoering van de Foot Roots Docentenwerkplaats in het educatief programma, alsook de opzet van de samenwerking met de scholen, vond plaats in nauwe samen werking met opleidingsspecialisten. Ook voor de ontwik-keling van lesvormen is intensief samengewerkt met professionals.

Voorts heeft de Stadsboerderij gebruik gemaakt van haar ruime (en nog steeds groeiende) net werk van enthousiaste en geïnspireerde vrijwilligers en zelfstandig ondernemers. Zij hebben zich, extra gemotiveerd door het succes van de verschillende projecten, tot een structu-rele kracht op de Stadsboerderij ontwikkeld. Zo zijn de kruidentuin, de hout- en metaalwerk-plaats en ambachtelijke productverwerkers momenteel concrete werkinitiatieven op de Stadsboerderij.

20

Kemphaanpad 141358 AC Almeret/f (036) 538 42 62destadsboerderij@planet.nlwww.stadsboerderijalmere.nlbank 34.81.76.708

Kemphaanpad 141358 AC Almeret/f (036) 538 42 62destadsboerderij@planet.nlwww.stadsboerderijalmere.nl

contactpersoonTineke van den Berg

Voeten in de kleivan de zon › door de aarde › voor de mens