Prijs f 2,50

bomen Nummer 4 - winter 1994 Een uitgave van de Bomenstichting

Mr B.M. Visser

Juridisch Raadgever

Natuur, Bos en Landschap

H essepas 23, 693/ H K Westervoort

telefoon enfax: 015303 - /1062

N.O.C.B. Postbus 168 - 6930 AD Westervoort

EEN PORTRET VAN UW LIEVELINGSBOOM

OF -STRUIK? Humphrey Bennett tekent

Schrijf of bel: Humphrey Bennett De Wetstraat 19 3743 KR Baarn tek/fax: 02154-18577

ADVERTEREN IN HET

BOMENNIEUWS?

Een groter bereik dan u misschien denkt!

Vraag de advertentietarieven tel. 030 - 340 778; fax 030 - 310 331

��-----------------------------

• Advies • Onderzoek • Taxatie en wetgeving • Presentaties en voorlichting

Boomtechnisch Adviesburo

Beldlgd taxateur voor bomen en houtige gewassen

Telefoon 08303 - 17550 of 06 - 52948015

HET N.O.C.B. VOOR ONAFHANKELIJK ONDERZOEK, ADVIES EN TAXATIE

Bomennieuws nummer 4, winter 1994

Een uitgave van de Bomenstichting te Utrecht

Oplage: 4250

Eindredaktie en vormgeving:

Frank Moens

Redaktie: Aart de Veer Joop Comijs

Marjan van Elsland Roelie de Weerd

Produktie: Jacqueline Langras

Aan dit nummer werkten mee:

Erik Blok Piet de Jong

Kees Hendriks Arend Jan van der Horst

Edwin Koot Pierre Lombarts

Loekie Schwartz

Redaktieadres: Bomenstichting

Oudegracht 201-bis 3511 NG UTRECHT

(030) 340778 fax (030) 3103 31

Druk: Van den Berg's Drukkerij

- Maarn

Bomennieuws is voor donateurs gratis,

abonnementen f 35,- per jaar.

Verschijnt 4 keer per jaar ISSN 0166-784 X

Overname van artikelen en berichten na overleg

met de redaktie.

Op de voorpagina:

Foto van het gebruik van bomen in de

hedendaagse tuinarchitektuur van

Arend Jan van der horst en een afbeelding uit de

15e eeuw van Petrus Crescentiis van een

omsloten middeleeuwse tuin.

In dit nummer ... Bomen zijn fantastisch, dat hoef ik u als donateur van de Bomenstichting niet te vertellen. Maar bomen kunnen ook een ergernis zijn, dat hoef ik u misschien ook niet te vertellen. Om dit laatste te kunnen voorkomen is een goede voorlichting op zijn p1laats. We merken in de dagelijkse praktijk dat veel ergernis en problemen zijn terug te voeren op een ondeskundige keuze van boomsoort en pl'antplaats. In dit themanummer geven we een overzicht van het gebruik van boomsoorten in onze direkte woonomgeving door de eeuwen heen. We bieden verschillende oplossingen voor een verantwoorde soortkeuze als u tot de aanschaf van een boom wi'lt overgaan. In de meegehechte folder Bomen & tuinen is deze materie nog eens samengevat.

102 Bomen en tuinarchitectuur door de eeuwen heen In de afgelopen eeuwen was er nauwelijks sprake van aangelegde tuinen. Dit was iets voor de zeer welgestelden. Vandaar dat veel monumentale bomen te vinden zijn op oude I�andgoederen en buitenplaatsen. Erik Blok van het gelijknamige buro voor landschaparchitectuur en tuinhistorie en verbonden aan de Nederlandse Tuinenstichting beschrijft het gebruik van bomen door onze voorouders.

106 Bomen voor privé-tuinen Nieuwbouwwijken met privé-tuinen zijn een sprekend voorbeeld. Op een kaal stukje grond stampen de nieuwkomers binnen de kortste keer een tuin uit de grond. Vrachtwagens met dode en levende materialen rijden af en aan. Binnen enkele weken na oplevering van de huizen torenen de bomen en struiken in de lucht en mag je hopen dat men weet wat is aangeschaft. Tuinarchitect Arend Jan van der Horst geeft zijn visie op de beste soortkeuze voor niet al te grote tuinen. Wellicht zit er iets van uw gading bij.

113 Kleine bomen Als sluitstuk geeft onze vaste rubricator Pierre Lombarts een opsomming van zijn favoriete soorten ,in 'Dendrologische overpeinzingen'. In een tabel hebben we vervolgens a'llle besproken soorten nog eens duidelijk op een rijtje gezet.

En verder in dit nummer ...

De boom in: Spechten en karbouwen . . . . . 1 00 Onttrekken bossen C02 aan de atmosfeer? 1 22 Nieuws van het Bomenfront . . . . . . . . . . . . 1 01 Jubileum boomplantaktie NFI . . . . . . .. . . 1 22 Stamgasten: Loekie Schwartz . . . . . . . . . . 1 09 Bulderbos te r voorkoming van de Interview: Tom Schiphorst, boomkweker g roei van Schiphol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 23 te Wageningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 0 Ede geeft paardekastanje op . . . . . . . . . . . 1 23 Zoutschade voorkomen . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 7 Boeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Honderd bomen voor Almere . . . . . . . . . . . 12 1 Voor u gelezen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Boeren planten weer bomen in Agenda . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . . " . . . . 1 25 Utrecht en Zuid-Hol land . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 1 22 maart 1 995, 3ge Boomfeestdag . . . . . . 1 2 1

Boomschorsjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 26 Boos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 28

100

Spechten en karbouwen

Kleine boompjes worden groot. Daar is niks mis mee. Zo'n boompje is zelfs wel leuk. Maar voor je het weet barst hij aan alle kanten je tuinlje uit. Dan staat hij in de weg. Het is nog erger als twee bomen groot worden. Ze jatten het zonlicht uit je tuin, blinderen je ramen en drukken je huis uit z 'n voegen. Dat overkwam een meneer in Bussum. Hij was geen uitzondering, want er worden overal bomen die te groot worden in te kleine tuinen gepropt. Die meneer was een brave burger, die de wet kende. Hij zou nooit zonder toestemming zijn bo­men omrauzen. Dus belde die meneer naar de groenafdeling van de gemeente. De opzichter kwam. Hij aanschouwde de bomen - een es­doom en een plataan - en gaf toestemming om een zijtak van de esdoom in te nemen of te ver­w ijderen . De overige takken van beide bomen mochten iets worden gesnoeid, mits de kroon­structuur van de bomen behouden zou blijven. Aangezien dat in termen van een snoeibeurt viel, was er geen kapvergunning nodig. Duidelijke taal, lijkt mij. Daar hoefde geen misver­stand over te ontstaan. Met het oog op die kroon­structuur leek het de eigenaar van de bomen verstandig daarvoor een échte vakman in de arm te nemen. Eentje die er verstand van had. Een boom- en groenverzorgingsbedrijf. Ik popel om de naam van dit bedrijf te noemen, maar dat mag niet. Dat is sluikreclame. Als een blinde specht ging dit bedrijf in de boom tekeer. De spaanders

Bomennieuws 4 - winter 1994

vlogen enthousiast alle kanten op. Toen die 'be­houden kroonstructuur' werd opgeleverd was het goed mis. Een taxateur voor bomen en houtige gewassen schatte de waardevermindering van beide bomen op pakweg f 74.000. De brave ei­genaar van de bomen, die dacht, er notabene een echte vakman bij te hebben gehaald, kreeg van de gemeente een herplantplicht opgelegd. Want het waren tenslotte zijn bomen. De ge­pleegde handeling viel volgens de kapverorde­ning onder het begrip 'vellen' dan wel 'doen vellen'. En dat mag in Nederland niet zonder ver­gunning. Zo zit ons bomenrecht in elkaar. Die rare vogel van dat boom- en groenverkrachtings­bedrijf zou moeten hangen in de hoogste boom.

In onze voormalige overzeese gebiedsdelen heb­ben ze heel wat meer respect voor bomen. Daar kunnen wij nog wat van leren. Toen ik jaren gele­den in Jakarta woonde, moesten de ambtswo­ning en de tuin van onze diplomatieke lands vertegenwoordiger worden gerenoveerd. Ik mocht mij met de tuin bemoeien. In die tuin stond een heel oude indrukwekkende waringinboom. Zijn prachtige kroon hing beschermend over het huis. Dat mocht niet van onze gezant. Daar moest een tak af, beval hij kortaf. Ik probeerde hem diplomatiek op andere gedachten te bren­gen en wees hem op de schoonheid van deze oerboom. Omslachtig legde ik hem uit dat door die ingreep de boom voor de rest van zijn leven verminkt en verkracht zou zijn. Zoiets wilden wij toch niet op ons geweten hebben? Onze gezant had daar geen boodschap aan. Hij beende weg om zich over belangrijker landsbelangen te bui­gen. In de schaduw van het corpus delicti besprak ik dit nijpende probleem met meneer Jalil, de uit­voerder van de tuin. Hij schudde zijn wijze hoofd en legde mij uit dat er niet zomaar een tak uit een boom kon worden gezaagd. Zeker niet uit een oude waringin-boom. Men had een heilig ontzag voor een waringin, want daar huisden geesten in. En in deze boom zat een geest die het huis be­schermde. Als je daarin ging zagen werd de geest boos. Dan kon je het wel schudden. Als de gezant er toch persé een paar takken af wou heb­ben, dan moest er eerst een karbouw worden ge­slacht en een selamatan (een offermaal) worden gehouden. De kop van de karbouw moest dan aan de voet van de boom worden begraven. Me­neer Jalil vreesde dat hij na dat ritueel dan waar­schijnlijk nog niemand van zijn mensen de boom in zou krijgen, om ook maar één takje van de wa­ringin te krenken. Het zou alleen maar ongeluk brengen. Ik vond dat een wondermooie gedach­te. Dat zijn nog eens argumenten die hout zagen. "Laat dan maar zitten-, riep onze afgezant toen ik hem de boodschap overbracht.

Het lijkt mij een goed idee om deze regels in onze kapverordening op te nemen. Dat spaart bomen. Want hoe kom je zo gauw aan een kar­bouw?

Roelie de Weerd

Bomennieuws 4 - winter 1994

Nieuws van het Bomenfront Edwin Koot

De hulp van de Bomenstichting wordt

regelmatig ingeroepen bij akties tot be­

houd van bomen. Dat komt omdat in

'de wereld van plannenmakerij' zelden

rekening gehouden wordt met de bo­

men ter plaatse.

Ermelo In het herfstnummer van ons blad maakten wij mel­ding van de kapplannen van de gemeente Ermelo voor platanen in de Tu influiterstraat en de Geel­gorsstraat. Omdat de stoep te wein ig ruimte biedt voor laanbeplanting, werden de platanen in de voortuinen geplant. Bijna 20 jaar lang neemt de ge­meente het onderhoud voor haar rekening . Begin dit jaar wilde de gemeente het onderhoud n iet lan­ger betalen en werd voorgesteld om de bomen te kappen. De Bomenstichting vond deze kapplan­nen voor de hele straat wel erg rigoureus en onze bezwaren werden ook breed uitgemeten in de pers. Geschrokken door deze aandacht trok de ge­meente Ermelo haar plannen schielijk terug . Ze was bang voor haar goede naam als boom be­heerder. Eind goed al goed, zo leek het.

Maar de kapplannen zij n nog maar net in de ijs­kast, of de eerste kapvergunningen op verzoek van de eigenaren voor de platanen worden alweer afgegeven . De gemeente geeft hiermee te ken­nen, nog steeds het belang niet te zien van het handhaven van de bomen . Bovendien heeft de ge­meente nagelaten , na het terugdraaien van de 'controversiële kapplannen' , samen met de bewo­ners nieuwe plannen voor de platanen te ontwik­kelen. En dit wekt natuurlijk nog verder onbegrip bij de bewoners van deze straat in de hand. De Bo­menstichting heeft daarom opnieuw bezwaar aan­getekend tegen het afgeven van de kapvergunn ingen .

Wormerveer De Westerstraat te Wormerveer heeft volgens de gemeente Zaanstad last van opgedrukte straatte­gels en rioolbuis attaquerende wortels. De ge­meente stelt daarom voor a ll'e bomen te kappen , de straat te herprof i leren en een aantal boompjes terug te planten. De bewoners zijn het volstrekt oneens met deze plannen. Dat de straat last heeft van opgedrukte stoeptegels is voor een groot deel te wijten aan achterstal l ig onderhoud door de ge­meente en het argument dat de wortels in de toe­komst misschien de rioolbu izen kunnen aantasten snijdt natuurl i jk helemaal geen hout. Met dat argu­ment kunnen alle bomen in Nederland wel worden verwijderd. Er werden 1400 handtek�ningen tegen de plan­nen ingezameld en aan de verantwoordel ijk wet­houder aangeboden. De Bomenstichting werd

101

ingeschakeld en kontaktpersoon Louis Keuter stel­de samen met de bewoners een alternatief plan op. Na lang onderhandelen kwam de gemeente u iteindelijk over de brug en bleef een groot aantal bomen gespaard.

Den Haag De gemeente Den Haag wi l 'de kwaliteit en het functioneren van het centrum van Den Haag inte­graal verbeteren', zoals dat zo mooi heet. Om het doorgaand verkeer u it het centrum te weren wordt een tunnel ontworpen onder de hertenkamp' de Koekamp' door. De eerste versie van het tracé blijkt ten koste te gaan van de monumentale l inde en paardekastanje in de hertenkamp, vlakbij het centraal station . Na protesten worden de plannen aangepast en de l inde wordt in het ontwerp inge­past.

Voor de monumentale paardekastanje is in het de­f in itieve ontwerp nog steeds geen plek. De boom moet dus weg. De plan nen zij n niet verder aanpas­baar, zoals dat (m inder mooi) heet. De laatste be­richten zijn dat de gemeente alsnog wil bezien of de boom verplantbaar is .

D e bedreigde paarde­

kastanje in Den Haag.

Mag deze monumentale

boom worden verplant?

Foto: D. Po/vliet.

Erik Blok heeft zijn eigen

bureau voor

landschapsarchitectuur en

tuin historie

De middeleeuwse tuin was sterk omsloten, Afbeelding

in Opus ruralium van Petrus de Crescentiis, eind

15de eeuw. (uit Tuinen door de

eeuwen heen, Christopher Thacker. Ploegsma

Amsterdam, )

102 Bomenn ieuws 4 - winter 1994

Bomen door· de Erik Blok

Het is eigenlijk heel normaall: in elke tuin staat een boom, langs de straat staan

bomen, in het stadspark staan nog meer bomen en de zondagmiddagwandeling

gaat zelfs door bos. 80% kans dat ait bos een onderdeel is van een vroegere bui­

tenplaats of een oud landgoed en eigenlijk de tuin vormde. AI deze bomen zijn

niet zomaar vanzelf in de tuin gekomen. Bij de aanplant is gekozen voor een be­

paalde boom op een bepaalde plek. En dat wat we nu zien is het resultaat van wat

eens, langer of korter geleden, is uitgedacht. Vanaf de eerste aangelegde tuin zijn

de ideeën over de inrichting van de tuin reeds ve'le malen veranderd en dit zal ook

in de toekomst blijven gebeuren. Wat bleef was de tuin als een aangename plek

voor het buitenleven. In dit artikel in vogelvlucht de geschiedenis van de Neder­

landse tuinarchitectuur en de plaats van de boom in de tuin.

Tot in de vroege middeleeuwen was er in Neder­land nauwelijks sprake van aangelegde tuinen. Slechts i n de steden en bij kastelen lagen kleine siertuinen. Deze, meestal vierkante, tu inen wer­den omringd door hoge muren of hekwerken en werden veelal door een padenkruis verdeeld. De beplanting bestond uit een grasveld met rondom bloemen, welke een verwijzing vormden naar de Maagd Maria, en kruiden. Bomen stonden in deze tuinen vrijwel altijd tegen de omhein ing aan en vormden een afscherming van de omgeving of ze werden gebruikt om over latwerken te leiden en zo een 1001gang ol berceau te vormen. De enkele vrij­staande boom in de tuin was veelal een lage en

geënte boom : één onderstam met diverse soorten bloesems en vruchten. Als versiering van het voor­plein werd vaak een solitaire boom geplant, bijvoorbeeld een l inde. Rondom de kloosters bevonden zich veel uitge­breidere en op het nut gerichte tuinen en ook boomgaarden. De monn iken hielden zich bezig met het verzamelen en kweken van allerlei kru iden en groenten en daarom lagen er in deze tuinen u it­gestrekte bedden met g roenten en medicinale, aromatische en keukenkruiden. Een heel bijzonde­re tu in binnen het kloostercomplex was de door een kru isgang omsloten binnentu in . Bedoeld om hier te mediteren was de tu in eenvoudig en sober

Bomennieuws 4 - winter 1994

eeuwen ingericht met een grasveld, verdeeld door een pa­denkru is, en in het midden een fonte in , als bron van het leven , of een boom als verwijzing naar het paradijs.

In de Renaissance werd de verdedig ing van kl'oos­ters en kastelen minder belangrijk en hoefden tui­nen n iet meer geheel door hoge muren omsloten te worden; een gracht of een houtsingel vormde voldoende bescherming. In deze tijd ontstonden de vele buitenverblijven van de, door handel, scheepvaart en n ijverheid rijk geworden, kooplie­den . Vooral de omgeving van Den Haag en de Ut­rechtse Vecht waren zeer in trek. De tuinarchitectuu r werd sterk geïnspireerd door de oudere ,Ital iaanse tu inen. Het was onder de wel­gestelde jongeren gebruik om als afslu iting van de studietijd een 'Grand Tour' te maken naar Frankrijk en Ital ië. De h ier opgedane indrukken van de klas­sieke cultuur en de klassieke tuinen, met name in de omgeving van Rome, vormden samen met de vertalingen van Italiaanse architectuurgeschriften een ware i nspiratiebron . De interpretatie van deze tuinen leiddè tot he t zo­genaamde Hol lands classicisme; rechthoekige tui­nen met een middenas van symmetrie die loodrecht op het midden van het huis was geori­nteerd. De tuinen waren niet langer specifiek op nut gericht : het sieraspect en de daaraan te ontle­nen status werd erg belangrijk geacht. Aan weers­zijden van de middenas lagen identiek ingerichte deeltu inen met Franse loofwerken en bloemper­ken, alle gescheiden door lage haagjes van onder meer Buxus. Tussen de deeltu inen konden lanen met opgaande bomen l iggen of ook berceaus. In zijn geheel werd de tu in omsloten door boomsin­gels of grachten en er was weinig of geen relatie met het omringende landschap.

Aan het einde van de 17de eeuw kwam de Hol­landse tuinarchitectuur onder Franse invloed te staan . Franse Hugenoten vluchtten naar het noor­den waar godsdienstvrijheid heerste en zij niet lan­ger vervolgd werden. Één van hen was de architect Daniel Marot die voor Wi l lem I I I onder meer de tuinen op Het Loo ging aanleggen. Een belangrijk verschil met de voorgaande periode was de betrekking van het landschap bij de tuin. Symmetrie-assen werden buiten de tu in ki lome­ters ver voortgezet in de vorm van open stroken of lange, statige lanen . Op de vele vogelvluchtteke­n ingen uit deze periode is d it du idel ijk zichtbaar. Rondom de midden-as en aan weerszijden van dwarsassen lagen de deeltu inen d ie nog steeds met loofwerken in drukke motieven en bloemper­ken waren i ngevuld. Verder stond de tuin vol met elementen ter versiering: tuinvazen , tu inbeelden, koepels, fonteinen, zonnewijzers, schelpengrotten en -galerijen, loofpriëlen en dierenverblij\(en. Als g roenelementen waren er de sterrebossen , meest­al gevormd door lanen tussen hakhout, doolho­ven , kabinetten, lanen en loofgangen.

103

heen

Door de handel met verre oorden in de 16de e n 17de eeuw werden vele n ieuwe soorten planten en bomen meegebracht. Zo kwamen de paardekastanje (omstreeks 1580), de oosterse plataan (ca. 1582) , de goudenregen (vóór 1596) , de moerascypres ( in 1640) en de Libanonceder (ca. 1659) naar Nederland. Deze n ieuwe soorten vormden een aanwinst voor de tu in en werden met veel zorg behandeld. Speciaal voor de nieuw ver­krijgbare exotische planten werden orangerieën gebouwd . De citrusbomen, oleander, laurier en agave werden in kuipen geplant en stonden 's win­ters vorstvrij binnen in de orangerie en 's zomers verspreid door de tuin. Naast de botanische tuinen was het ook onder particul ieren mode om exoti­sche planten in bezit te hebben. Verschi l lende bu itenplaatsen waren aan het begin van de 18de eeuw in het bezit van zeer u itgebreide plantencol­lecties.

Als reactie op de zwaar symmetrische tuinen uit de tijd van de Barok ontstonden er in het beg in van de 18de eeuw de eerste hakhoutbossen met klei­ne kronkelpaadjes. De gewaardeerde landschaps­schilders beeldden op hun doeken geïdealiseerde landschappen u it en samen met de n ieuwe denk­beel'den omtrent natuur leidde dit alles tot een nieu­we vorm van tuinarch itectuur: de landschapsstij l . Engeland was in deze ontwikkel ing reeds voorge­gaan; er werden daar complete landschappen om­gevormd tot een idyl lisch geheel met weidse vergezichten, boomgroepen, houtwal len, velden , boerderijen en grazende koeien tegen de g looien­de heuvels.

Hel park van Hel Loo slrekte zich uit tot in de verre omtrek. Ets van R. de Hooghe. ca 1698. (uit: Natuur en Kunst. Nederlandse luin- en landschapsarchitectuur 1650-1740, Érik de Jong. THOTH Amsterdam)

In en voor de oranjerie van Gunterstein bevond zich

een groot aantal exotische planten. Kopergravure van

De Lespine, ca. 1690. (Overnemen uit: Natuur en

Kunst. Nederlandse tuin· en landschapsarchitectuur

1650-1740, Erik de Jong. THOTH Amsterdam)

Een afwisselende aanleg met veel verschillende

boomsoorten en grazend vee was het ideaal van de

landschapsstijl. Het park van AI/re, België.

104

In Nederland, waar het landschap sterk afweek van de Engelse s ituatie, beperkte de landschaps­stijl zich in eerste instantie tot kronkelpaden en sl ingerlanen. Een afwisselende rondwandel ing door de tuin werd belangrijk gevonden en onder-

weg werden meerdere bijzondere plekken gepas­seerd. Hier vond men dan bijvoorbeeld een ge­denkteken, een heuvel met een koepel of fol l ie (een bouwsel met alleen een esthetische funktie), een tekst bord met een gedicht, een kunstmatige ruïne of een klu izenaarshut. De oudere rechte la­nen werden vaak nog grotendeels gehandhaafd en in de aanleg opgenomen. Nadat de nieuwe aanleg zich in eerste instantie tot

de eigenl ijk tuin beperkt had, werd de tuin in de 19de eeuw uitgebreid met grote open weiden waarop sierlijke boomgroepen, ruime vijvers en vergezichten naar punten die buiten het park la­gen, bijvoorbeeld naar de kerktoren van het nabij­gelegen dorp. Het landschap werd zo i ngericht dat

Bomenn ieuws 4 - winter 1 994

er een coulisseneffect ontstond en er tijdens de wandeling telkens n ieuwe zichten waren. Veel aandacht werd er besteed aan de opbou.w van de boomgroepen. Er waren nu zoveel boomsoorten beschikbaar, ieder met hun eigen bladkleur, -vorm en -grootte, dat het aan leggen van park en land­schap 'schilderen' met vele klleuren betekende.

Tegelijkertijd met deze n ieuwe stijl verloren de ves­ti ngwal len hun verdedigingsfunktie en werden zij omgevormd tot aantrekkelijke wandel parken. Ook hier werd gebruik gemaakt van de landschapssti j l . De sl ingerende paden, die meestal ook nog wat op en neer gingen, gaven uitzicht op afwisselend de stad en het omringende land. Het geheel werd aangekleed met boomgroepen, solitaire bomen en heesterpartijen. Plaatselijk werden bovendien per­ken met rozen en bloemen aangelegd.

Aan het eind van de 19de eeuw ontstond er een nieuwe groep burgers die zich het 'buitenwonen' kon permitteren. Zij waren niet zo welgesteld als hun voorgangers in de 17de eeu w e n bouwden veelal een ruime vi l la in de n ieuw ontstane vi l lapar­ken, d ie op en ige afstand van de grote steden la­gen. Voorbeelden hiervan zij n onder meer Wassenaar, Bloemendaal en Aerdenhout en ook 't Gooi was erg i n trek. De tuinen waren van kleinere afmetingen en dus n iet meer geschikt voor de weidse aanleg in landschapsstijl. Een nieuwe tuin­stij l kwam op: de Architectonische Tuinstij l . Bij het huis werd de tuin aangelegd rondom assen van symmetrie en wanneer het perceel dat toeliet ging deze aanleg verder van het huis over in een land­schappelijk deel. In de omgeving van het huis be­stond de invulling van de tuin u it gazon met bloemperken en vaste plantenborders, in het land-

schappelijke deel werd het beeld bepaal'd door een gazon met rondom een fraaie combinatie van boomsoorten . De bomen werden in dil soort tuinen altijd zoveel mogelijk langs de rand van het per­ceel geplaatst om de tuin zo groot mogelijk te laten lijken en tegelijk een afscheiding naar de omge-

Bomenn ieuws 4 - winter 1994

ving te vormen . Slechts voor een enkele kleine en opvallend groeiende of bloeiende boom was plaats in het centrum van de tuin als beëindiging van een as of als aandachtstrekker op het gazon. Na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde de tui­narchitectuur zich tot tuin- en landschapsarchitec­tuur door de veel grootschaligere projecten die

gerealiseerd werden. De boom kreeg daarbij een veel bredere betekenis; naast zijn functie te r ver­fraaiing van park en landschap ging hij bijdragen aan de herkenbaarheid van het landschap. Heel bewust'kregen de belangrij kste wegen in de nieuw in te richten polders een zware wegbeplanting ter­wijl de kleine onbeduidende weggetjes onbeplant bleven. De entree van Zuidelijk Flevol'and wordt bij Nijkerk zelfs gemarkeerd door zes rijen bomen aan weerszijden van de weg. Een andere vorm van herkenbaarheid was het gebruik van soorten die in het gebied van nature thu is horen. Hierdoor trachtte men de verschi l len in het Nederlandse landschap te behouden en te accentueren.

In de jaren zeventig waren het niet langer alleen de tuin- en landschapsarchitecten die zich met de inrichting van de buitenruimte bezighielden . Meer en meer werd dit ook het werkterrein van beeldend kunstenaars. Land Art Projecten verrezen, waarin ideeën en fi losofieën werden weergegeven door middel van grond, water en beplanting. Strakke vormen werden uitgezet waaraan de beplanting zich, al of niet kunstmatig, d iende te 'houden. Een fraai voorbeeld hiervan is de kathedraal van popu­l ieren die in de Zuidelijke Flevopolder staat. Itali­aanse popul ieren zijn hier geplant in de vorm van de u itgezette plattegrond van de kathedraal' van Reims in noord-Frankrijk. De bomen zijn hier letter­lijk de groene bouwstenen die het project vormge­ven. Als reactie op de geïndustrialiseerde maatschappij en de bedreigingen van het mi l ieu werd er in de ja-

105

ren tachtig steeds meer aandacht besteed aan na­tuurontwikkeli ng. De jongste opgave voor de land­schapsarchitecten is het in richten van natuurontwikkel ingsgebieden. Dit gaat zover dat zelfs agrarische produktieterreinen uit gebruik wor­den genomen. Bij de in richting van een dergelijk gebied, zoals bijvoorbeeld De Blauwe Kamer bij

Rhenen , gaat het er vooral om, voorwaarden te scheppen voor een spontane ontwikkel ing van dè vegetatie. De beplanting d ient zich spontaan te vestigen zonder een vooraf gemaakt plan. De aanleg. begint daarom met een kaal en leeg terrein waar'in d iver­se overgangssituaties voorko­men tussen droog en nat, hoog en laag. Uiteindelijk dient er, na vele jaren van ontwikkel ing, een natuurbos te ontstaan, Van het aanplanten van bomen ,is hier geen sprake meer, Zij dienen zich vanzelf te vestigen en te verspreiden en zij worden be­schouwd als het hoogtepunt van de natuurontwikkeling.

Ondanks het feit dat een 20ste­eeuws natuurontwikkel ingsge­bied in u iterlijk geen enkele overeenkomst meer vertoont met een kasteel- of kloostertuin u it de middeleeuwen, is er nog steeds sprake van tu in ieren en wordt er ook nog steeds geprobeerd om een na­tuurideaal u it te beelden , waarbij de boom een van de belangrijke bouwstenen vormt. De vraag dringt zich op of er in al die eeuwen.nu wezenlijk iets ver­anderd is.

Groene Kathedraal van populieren in Almere in 1987 aangeplant. Dit Gotischgroeiprojekt van Populus nigra 'ltalica' is ontwikkeld door Marinus Boezem. Het plantverband is gebasewd op plattegrond van de kathedraal van Reims in noord- Frankrijk.

Als begeleiding van het entreepad in een tuin in

Axel. Twee rijen bol-acacia 's als dak,

waarvan de hoogte beperkt blijft. Op

devoorgrond klimop met buxusbo/len.

Het toegangspad met twee vasteplantenborders in

dezelfde tuin.

De foto's bij dit artikel zjjn I van de schrijver.

106 Bomennieuws 4 - winter 1994

De favorieten van nu en van straks

Bomen voor privé-tuinen

Arend Jan van der Horst

Volgens drie lijnen kan ik u een exposé

geven over de smaak in bomen. Ten

eerste als tuinarchitect, ten tweede als

bestuurslid van de Nederlandse Tui­

nenstichting, ten derde schrijvend

voor de lezers van het medium van de

Bomenstichting: 'Bomennieuws'.

Om met het laatste te beginnen: hoe prachtig ook woudreuzen als e iken , beuken en kastanjes zijn, het aantal tuinbezitters dat zo'n boom in de eigen hof tot vol le wasdom kan laten komen , blijft helaas beperkt. Datzelfde geldt voor grote coniferen. Wie de situatie van de huidige privé-tu in in ons land kent, weet dat al le hoge bomen overlast bij bu­ren veroorzaken , zodat de keuze daarvoor al hee'l beperkt moet zijn . Als bestuurslid van de Nederlandse Tuinenstich­ting en redactiel id van hun kwartaal uitgave het Tuinjournaal, schreven we over lanen, moerbeien ,

vruchtbomen, maar net zo vaak over struiken, tuin­ontwerpen en vaste planten. Daar valt geen echte lijn wat bomen betreft te ontdekken. Wel is er mijn 25 jaar ervaring als tuinarchitect met bomen die kunnen worden toegepast in particuliere tuinen. Dat lijkt m ij de beste basis om u een indruk te ge­ven wat nu gel iefde bomen zijn en wat de toe­komst kan brengen.

Dak- en leiplatanen Door reizen naar zuidelijke landen worden wij ge­confronteerd met een heel anders omgaan met bo­men. Het rigoureus snoeien van platanen val! dan op. In vele Franse steden, met als bekendste voor­beeld Parijs, ziet men platanen die jaarlijks op de steeds d ikker wordende knotten worden terugge­snoeid. Dit noemt men soms kandelaberen als het

om een doorgaande stam met geknotte zijtakken gaat. Hoe men het snoeien van een stam met horizontale zijtakken noemt, die worden terugge­snoeid tot een dak van knoesten, weet ik niet . Deze dakplatanen zijn bomen d i e nu geliefd zijn. Vier ervan bij een oprit of op een terras met eron­der een verharding van keileem, geeft een zuidelij­ke sfeer. Wie ze fraai wil zien, kijke bij de ingang van het Amsterdamse Begijnhof aan het Spu i. AI tientallen jaren in Amsterdam woonachtig, werd ik betrokken bij een verwaarloosd pleintje in de Weteringbuurt. Als buurtbewoners knapten ze het zelf op. Ik maakte een ontwerp en er werden rond­om leip'latanen gezet. De plantstrook (80 cm breed en 1 m diep) werd van goede aarde voorzien en de bomen groeien nu als kool. Er onder kwam een

brede l igustrum-haag. We kozen leiplatanen in plaats van le i l inden omdat er onder de bomen veel gezeten zou moeten gaan worden, wat ook bleek u it te komen. Platanen le'kken geen honingdauw, vandaar. Wie ze fraai wil zien reize naar Loon op Zand waar ze in het centrum voor oude hu izen staan. De af­schilferende stam fraaier dan die van lei l inden, om over de kleverige honingdauw niet eens te spre­ken. Een van de aardigste, meest probleemloze èn pro­dukliefste boom om als leiboom aan te planten, is de leipeer. Palen, horizontale draden en peren op stam zijn de ingrediënten om een veel vruchtdra­gende groene haag op stam te kweken, die rijk bloeit, ziekteloos is, fris groen blad geeft dat glanst en die dan ook nog vruchten produceert !

Bomennieuws 4 - winter 1994

Kies voor de ouderwetse peren van de Gaardhof uit Cu lemborg, of van Frijns uit Margraten, of voor de Beurre Hardy, Bonne Louise d'Avrances, Clapp's Favorite, Conference, Doyenne du Comi­ce, Triomphe de Vienne of voor stoofperen wat bovenstaande bomen n iet zijn .

Sierboom Waar het kan propageer ik het toepassen van fruit­bomen boven sierbomen. Ten eerste om het h isto­rische aspect; men plantte vroeger altijd nuttige fruitbomen waarbij ook noten, hazelnoten en mis­pels horen . Als tegenwicht tegen de overdaad aan schreeuwerige sierkersen, bruinbladige sierap­pels, rode esdoorns, gele acacia's zijn vruchtbo­men een weldaad. Dus boom nummer één is voor mij de fru itboom. Wie dan toch eigenwijs is en noch bu igt voor een kweepeer, noch voor een morel en mispel , mag voor m ij in de niet zo grote tuin kiezen u it boIbo­men als de Acer 'G/obosum', de Prunus frulicosa 'G/obosa', de Cala/pa bungei. Deze laatste i s momenteel d e topper bij tuinarchitecten , d u s let u eens op die ronde grootbladige trompetboom die wit kan bloeien . Verder z ij n de groenbladige sierappels mijn favo­riet. De Ma/us floribunda, siebo/dii, siebo/dii 'John Downie', en M. siebo/dii 'Red Senline/'. [le sierkersen zijn bij m ij bewerkt tot enkele soor­ten en variëteiten, die m ij als boomvorm beval len . Daarbij let ik vooral op het blad dat na de bloei ver-' sch ij nt . Prunus 'Acco/ade' is mij n roze favoriet die in maart/april bloeit, net als de witte Prunus ye­doensis. De winterbloeier Pro subhirtella 'Aulum­na/is 'blijft klein als h ij op stam wordt gekweekt en bloeit van november tot apri l met onderbreking van de vorstperiode. De drie pru n u ssen hebben al­len mooi langwerpig blad. Meidoorn (Cralaegus) is een van de schoonheden van ons land. De inheemse Cr. monogyna is lastig als boom omdat hij zo graag weer stru i lk wordt. H ij heeft volop witte bloemen en rode vruchten . De Cr. prunifolia 'Sp/endens'is klein, heeft witte bloemen en fel rode vruchten die een grote sierwaarde be­zitten.

Vreemde bomen Wie geen rood pannen dak heeft of een diepe tuin be­zit kan de Judasboom Cer­cis si l iquastrum planten , de op naakt hout intens violet bloeiende voorjaars­groet, d ie hier ovaal ronde bladeren ontwikkelt. Wie wel een rood pannen dak heeft (of een andere kleur) kiest de grijsbladige sier­peer op stam Prunus salicifo/ia. De in het voor­jaar even grijsbladige Sor-bus aria, de wit bloeiende meelbes, wordt later bij­na groen. Ginkgo bi loba, de Japanse notenboom, groeit gri l­l ig en sierlijk. Hij wordt in Japan een woudreus of wordt in steden als Tokio tot knotboom gesnoeid, wat heel aardig is. De herfstkleur is fel geel.

107

De valse Christusdoorn G/edilsia is een van de bo­men met een prachtige schaduw die door het fijne blad ontstaat. Helaas wordt de boom te groot voor kleine tuinen net als de mooie Liriodendron, de grootbladige zachtgeel-bloemige tu lpenboom die 20 m hoog kan worden.

Toekomst Zo zou ik nog even door kunnen gaan met fraaie exoten voor de tu in . I nteressant is het na te den­ken over welke bomen de toekomst zul len heb­ben. Onze tu inen worden alsmaar kleiner, dus blijven al le snoei- en leibomen onverminderd popu­lair net als de bolvormen en minibomen zoals kren­teboom op stam, sierpeer (Pyrus salicifolia) en de fruitbomen die graag, heel graag, de snoeischaar voelen. Kweeperen , mispels geef ik een grote kans populair te worden net als de moerbei Morus nigra, die anders dan de Morus a/ba, heerlijke vruchten geeft . Wie in het groot tu in iert zou ik de honingboom aan wil len raden: de Sophora japonica. Bij de kazerne i n het zu idelijke deel van Maastricht staat een

prachtig exemplaar, en verder staat heel Peking er vol mee. U heeft gemerkt dat ik eigenl i jk l iever over noten , peren, kersen en appels bericht dan over a l die de­cadente siergewassen!

Bij het zwembad in deze tuin in Vught staan drie exemplaren van de valse Christusdoorn, Gleditsia triacanthos ïnermis', die doornloos is of liever gezegd stekel/oas.

Leilinden als rustige wand boven een taxushaag met ervoor een taxus-snoei vorm .

De computer beschermt de boom.

Technologie in dienst van de boom een were1ldwijde sponsoringstrategie van Buili• De Stichting Arbor, opgericht door Bull, zet zich in voor de bescherming van bomen en bossen over de hele wereld.

Bull Nederland NV Hoogoorddreef 66-68 1101 BE Amsterdam Zuidoost 020 - 565 21 11

Worldwide

Infonnation

Systems

Bull .

Bomennieuws 4 - winter 1994

Stamgast in deze a.levering van 80-mennieuws is Loekie Schwartz. Zij stu­

deerde kunstgeschiedenis in Utrecht

en schrijft voornamelijk over de ge­

schiedenis van de tuin. Sinds 1987 is zij

redaktielid van het tijdschrift 'Onze ei­

gen Tuin', waarin dit artikel in een ande­

re vorm verscheen.

Tussen twee bomen

Waar ik als poldermens bang voor ben? Logeren in een hu is tussen bosrand en hei en in het donker nog even de hond moeten uitlaten . Het bos zucht met een geweldige ademhali ng, als een leger mon­sters. Goddank stevig verankerd, denk ik dan. Maar vanaf de hei lijken de jeneverbessen toch mijn richting op te komen. Wat ik de mooiste bomen vind? Die aangeplant zijn in boomgaarden. H u n kaleidoscopische patro­nen wanneer je er langs rijdt. Als chorus girls i n een Hollywoods filmballet.

Angstaanjagend en l ieflijk. Bos en gaard. Om die twee uitersten gaat het bij bomen. Wanneer bo­men iets tegennatuurl ijks doen, zoals zich voortbe­wegen , dan weet je dat je in een nachtmerrie of in Shakespeare's Macbeth terechtgekomen bent. Daar komt de bode buiten adem melden: 'Ik keek de kant van Birnham op en 't leek ineens of 't hele bos zich in beweging zette .. .' Dan is de vloek van de heksen u itgekomen en is het gedaan met Mac­beth.

lets dubbelzinnigs heb­ben bomen. Standvastig

109

dood, machines die leven maken: ieder jaar 'ster­ven' ze en ieder voorjaar botten ze weer uit . Ze ha­len hun voedsel u it de onderwereld, voor de vruchten waarmee wij ons in leven houden.

Waar moet je op letten wanneer je een boom plant? Die vraag wordt vaak gesteld aan tuinarchi­tect en hovenier. Afgezien van functionele kwes­ties, esthetiek en nut, zou je uit h1et voorafgaande kunnen putten en andere zaken laten spreken om je keus te bepalen. Bomen planten met alleen vrouwennamen -- Granny Smith appels, Bonne Louise peren en Madonna vijgen -- en hopen op de derde femin istische golf . Een Venusbeeld in de tuin onder een kweepeer zetten , d ie haar was toe­gewijd. Een Bacchusbeeld bij een druif, een olijf(wilg) bij een Pallas, een laurier naast Apollo en een eikeboom voor Zeus. En voor wie beslist een Boeddha moet, waarom dan n iet onder zijn eigen vijgeboom? Voor een eenvoudiger ziel zou een ui l ­tje het goed doen in de olmen of, zoals het andere l iedje zegt, onder een peerboom. Hoeveel mensen noemen trouwens niet een boom of plant naar een

al of niet geliefd familie­l id? Bij ons heten die dik­

als een eik, zeggen ze. Maar hoeveel mensen zijn niet tijdens een on­weer onder een vallende eik verpletterd? Zo liefe­l ijk als een bloeiende ap­pelboom. Maar was de

Bomen zijn natuurkrachten. Geen wonder dat ze werden

ke donkerrode proppen van Dahlia's al jaren Tru­zen en dat is niet voor niks. Op die manier schept ,iedereen zi jn ei­gen mythologie en wordt

vereerd als contact tussen hemel, aarde en onderwereld.

appel n iet het instrument van de zondeval? Eeu-wig groene con iferen horen op het kerkhof; oerou­de linden vormen de vierschaar waaronder dood­vonnissen werden geveld. Bomen lenen zich tot symbool en metafoor, maar altijd met een zekere reserve, ze laten zich n iet vastspijkeren .

Bomen zijn natuurkrachten. Geen wonder dat ze werden vereerd als contact tussen hemel, aarde en onderwereld. Siddharta, die Boeddha werd, ont­ving verlichting gezeten onder de heilige vijge­boom. De Noorse god Odin hing negen dagen aan de wereldboom Yggdrasi l en overwon de dood. Christus deed hetzelfe aan het kru ishout en toen Mohammed ten hemel voer, zag hij de Boom der Eenheid . Egyptische en Griekse tempels, maar ook kathedralen en moskeeën zijn in architectuur gekristalliseerde heilige gaarden , met kapitelen waarin de bladvorm bewaard is gebleven. Bij de Joden heet de rol van de Thora 'Ets-Chaim', boom des levens. I n vele godsdiensten fungeren bomen als schakels, transformatoren tussen leven en

de band met de tuin nog inniger.

Toch blijven dit strategieën om de boom te tem­men, tot attribuut te maken, tot meubelstuk. Dat doen we ook wanneer we hem vormsnoeien, sche­ren tot heg en enten met drie soorten serinQi of peer, zoals de misvormde geit uit de reclamecam­pagne tegen genetische manipu latie. Eenzaam oprijzend uit een groene vlakte, die ge­heimzinnige doorboring van de aarde door een le­vende stam, de explosie van takken en blad, het ondergrondse spiegelbeeld van de wortel's; maar ook het woud dat beschutting biedt en angst aan­jaagt, de l iefelijke boomgaard met haar dodelijke appels -- die vertellen iets over de ware aard van de boom, onbegrijpelijk voor ons, onbegrijpelijker dan een dier. Met de grote boomsterfte overal ter wereld is het misschien wel eens goed wanneer we ons realise­ren dat de eerste goden die onze voorouders aan­baden geen boom als attribuut hadden, maar bomen wáren. Loekie Schwartz

Tom Schiphorst bij een opgekweekte

Metasequoia

foto: Aart de Veer

110 Bomenn ieuws 4 - winter 1994

Tom Schiphorst, boomkweker te Wageningen

Bomen zijn als volwassen mensen: ze hebben karakter

Iedereen die Wageningen over de Mansholtlaan nadert, weet dat rechts vlak voor

de studentenflat de kwekerij Schiphorst ligt. Schiphorst is onder meer bekend

door het bijzondere boomassortiment. Redacteur Aart de Veer had een gesprek

met Tom Schiphorst, een markante man die markante uitspraken doet.

Kunt u iets vertellen over de geschiedenis van de kwekerij'? Al langl voor de oorlog bestond de fru itkwekerijl 'de Roghorst', gesticht door de fami l ie De Voogd, Het was een Ilanggerekt geh.eel van vier stukken grond, Mijn vader die eerst g,ekweekt had langs de Dolderstraat, heeft in 1940 het stuk tussen de La-

gesteeg, nu Mansholtlaan, en de Bornsesteeg ge­koclilt, in totaal zo'n 5 ha groot.

Heeft u het kwekerschap als vanzelfsprekend van uw vader overgenomen ? Bepaald n iet! Ik moest m ijn vader in de oorlogsja­ren als elf jarige jongen helpen met het transport per fiets van 300.000 coniferen (Thuja occidenta­lis). Op ons evacuatieadres in Ede, bij kwekerij Ten Ham, moest ik met een wrikschop kuilen maken voor de op te kweken boompjes. Het was zo zwaar werk dat ik bij het avondeten vaak in slaap viel . Ik nam me plechtig voor om nooit boomkweker te worden' .

Hoe ging het toen verder? Ik ging naar de HBS en kon best leren, maar mijn hart had ik verpand aan het buitenleven. Grond, planten, d ieren , ik had er belangstel l ing en ontzag voor. De eerste drie klassen van de HBS waren makkel i jk, maar in de vierde klas kreeg ik proble­men. Op mijn paas rapport prijkten negen onvol­doendes en mijn grootvader die dat van een leraar, tevens vriend van hem, vernam, belde geschrok­ken m ijn vader op. Ik riep: 'Opa droog je tranen , Tom gaat over' en dat werd een gevleugeld woord in de fami l ie . Een woord ook dat ik moest waarma­ken. Het lukte me, ondanks de drang om naar bui­ten te gaan, om me binnen vier muren op te sluiten en te studeren. Na het behalen van mijn diploma, voelde ik dat mijn wortels niet in onderzoek of kan­toorwerk maar in de praktijk van de boomkwekerij lagen. I k ging de opleid ing in Boskoop volgen , in­clusief een stage op het bedrijf van mijn vader. Na mij n mi l itaire d ienst, in 1956, ging ik definitief op het bedrijf werken .

Hoe was het om samen met u w vader een boom­kwekerij te runnen? Niet gemakkel ijk ! Ik respecteerde hem, maar onze karakters waren verschi l lend en hij accepteerde de n ieuwe ideeën die ik van de opleiding mee­bracht n iet. AI gauw volgde een zwaar gesprek waarin ik zei of weg te zullen gaan of een du idel ij­ke taakverdel ing te wil len. Op dat laatste ging hij in. Van toen af aan specialiseerde ik me in de teelt van vaste planten en het stekken , enten en zaaien van bomen . Ook ging ik me verdiepen in tu inaan­leg en de mogel ijkheden voor bomen in tuinen. Ik volgde als toehoorder co l leges bij de befaamde

Bomennieuws 4 - winter 1994

hoogleraar in de landschapsarchitectuur Bijhou­wer. Mijn vader deed de in- en verkoop en de orga­n isatie van de kwekerij. I n 1970, toen het bedrijf 20 medewerkers had, moest er een bes l issing geno­men worden over de bouw van werkhallen waar­over ik met mijn vader van mening verschilde. Mijn moeder 'bemiddelde' en dit leidde ertoe dat mijn vader het bedrijf aan m ij overdeed. Vier jaar gele­den heb ik hetzelfde gedaan en het bedrijf aan één van mijn twee zonen overgedaan. Nu kan ik mij met hart en ziel wijden aan selecteren en kweken , en aan tuinaanleg en -renovatie.

Welke belangrijke veranderingen heeft u als kapi­tein op het schip(horst) meegemaakt? De grootste verandering speelde zich af in de klan­tenkring en het produkt. Ons bedrijf leverde oors­pronkelijk vooral aan de overheid en aan i nstel l ingen. Er waren veel laanbomen bij. Meer e n meer verloren wij deze klanten omdat w e niet be­reid waren de inkopers van plantgoed met extraat­jes onder de toonbank door te verwennen. Dat was een 'systeem' waaraan we, de goeden niet te na gesproken, niet wilden meedoen. Vele particu­liere klanten kwamen ervoor in de plaats en die wil­den , met hun vaak kleine tuinen bij nieuwbouwhuizen, natuurlijk een heel ander sorti­ment. Ook leveren wij nu i nheems materiaal voor natuurontwikkelingsprojecten en voor de export.

Welk sortiment voert u voor kleine tuinen? We hebben veel kleinblijvende vormen voor tuinen in voorraad, zoals bolacacia, lijsterbessoorten , be­paalde esdoorns en Koelreuteria. Zui lvormige cu lti­vars zijn vaak ook geschikt. Ik heb me verdiept in het selecteren van amberbomen (Liquidambar) met een mooie, langblijvende herfstkleur en met duidelijke kurklijsten op de stam . Takken hiervan worden geënt op 'gewone' onderstammen van de­zelfde soort, en dit levert bomen met een grote sierwaarde op. Ook aan de selectie van Paulownia (Annapaulownaboom) en Amerikaanse eik werk ik. Een succes op vaste-plantengebied is een l icht­blauwe maagdepalm Vinca minor 'Lily'waarvan de bloemen veel beter zichtbaar zijn dan van de ge­wone Vinca's.

Betekenen bomen meer voor u dan vaste planten? Zeker. Vaste planten kun je i n zekere zin vergelij­ken met kinderen . Ik weet dat de vergelijki ng mank gaat, maar toch. Kinderen kunnen leuk en l ief zij n , maar dat gaat voorbij. I n de winter zijn de planten verdwenen, net zoals kinderen 'verdwijnen'. Bo­men zijn als volwassen mensen: ze laten hun ech­te karakter zien, we kunnen ze n iet missen. En n iet te vergeten : ze geven onze stedelijke gebieden hun onmisbare karakter.

Welke boom op uw kwekerij komt voor een foto bij­dit artikel in aanmerking? Natuurlijk onze Metasequoia: hij stamt uit de oud­ste kweek van zeven bomen in Nederland, ge­zaaid door de vroegere hortulanus van de Landbouwhogeschool, de heer Jansen. Zoals u weet werd deze boom als uitgestorven beschouwd en is hij in hefeind van de jaren '40 door Ameri­kaanse onderzoekers in China teruggevonden. We zijn er trots op, hem hier te hebben !

Vrucht en blad van de Metasequoia glyptostroboides. Deze blad· of naaldverliezende conifeer lijkt veel op de Taxodium dlstichum (moerascipres). Aan de tegenoverstaande knoppen kunnen we zien dat we meteen Metasequoia te maken hebben. tek. Humphrey Bennelt

Eén van de zeven oudste exemplaren van de Metasequoia in ons land staat achterin de kwekerij van Schiphorst. foto: Aart de Veer

Te koop gevraagd :

IEPENSTAMMEN (geveld of op stam)

t . b.v. zinkers voor de visserij-ind ustrie in Noorwegen

van der Horst BV

Rond houthande l/bomenrooi bcd rij f v.d . Horst

Eenrum mcrweg 1 2, 996 1 PC Mensi ngeweer

te l . 05959- 1 5 60 auto 06-52900375 fax 05959- 1 459

I I I

Advies en U itvoeri ng I. 1 li I

- Groe ip laatsverbetering - Snoeiwerkzaamheden - Verplantingen

e I oraniewoud Sectie Groen/Boombeheer Telefoon 05920-44099

I N ,TI� N r.·.L, .c. . S.L,rI' • • � . � N . � . � •• • � .� .c. S .- .�.L' N N . � N

• • N • • • � IC.Z • • • � • ..:: .� N .L, • • ,T • • � S

. � •••• �I ,T .� .C. .- .�.I' N r.'. N .i: , ,T .� .c.Z • • • C..i: . N .i: , ,T .� .... .... . N .i:

.i: .c. • • • � • • - .�.L'.L'r.'s ,T .� .c. . � .� r.'.� .c. . N .i:

I N sr.·I" . J .�r.· I I� S

1 A R B O R I - A A N H E M . L e e n H o o g s t a d : V r e d e s t e i n s e s t r a a t 4 6 6 6 5 L G D r i e l Te l : 0 6 3 0 6 - 2 2 7 1 8 F a x : 0 8 3 0 6 - 2 3 6 2 3 A u t o Te l : 0 6 - 5 2 6 3 2 0 3 6

Bomennieuws 4 - winter 1 994 1 1 3

Dendrologische overpeinzingen

Kleine bomen Pierre Lombarts

Opgegroeid in het 'lommer van steeds weer nieu­we rijen bomen op de kwekerij van m ijn vader, be­zocht ik vele jaren geleden de Rijks Middelbare Tuinbouwschool te Boskoop. In het eerste jaar l iep ik 's morgens stage op één van die langgerekte kweekakkers, die in het water l ijken te drijven. 's Middags na het warme eten bij m'n hospita volgde ik lessen, als ik tenminste mijn ogen open kon hou­den. De eerste dag had ik al bonje met de baas. H ij vroeg me 'die bomen daar' op te nemen. Met de bes,te wil van de wereld wist ik geen bomen te vin­den . (Het is niet aan mij u te laten genieten van de 'b randnete lachtige' beschrijving die hij toen van mijn weinig voorstellende persoon gaf.) Het bleek dat de oplossing van het vraagstuk laag bij de grond gezocht moest worden. Het ging in dit geval om een kistje opgepotte bewortelde clematisstek­ken.

Onder bomen verstaan we gewoon'l ijk verhoute eenstammige planten die vanaf 1 meter hoogte een kroon dragen. Bomen hebben we in onze om­geving in vele maten en tot 25 m hoog , zelden ho­ger. Komen we zuidelijker dan zijn ze vaak 30-35 meter hoog , soms tot 60 meter en er bestaan reu­zen die over de 1 00 meter hoog worden. AI jaren teken ik volwassen bomen met altijd iets in de naaste omgeving waarvan iedereen de maten kent: een mens, een bankje of een auto. Zonder die maatgevers is niet te bepalen of de kastanje of de meidoorn een kleine of grote boom voorstelt. Het merendeel van de lapjes grond nabij de wo­n ing in ons zeer dicht bebouwde land laat het ge­bruik van machtige hoge bomen a'ls eiken, beu ken, l inden of essen niet toe. Verticaal gezien hebben we ru imte zat, maar dergelijke exempla­ren bes�aan meestal ook een behoorlijke oppervla­kte. Vooral als ze vrij staan, d.W.Z .. als ze niet in hun zijwaartse groei gehinderd worden door ande­re bomen , zoals b.V. in een bos of een ander plant­verband. Opvallend is dat daar waar een boom aan één zijde ongel imiteerd de vrijheid heeft, weg te kunnen groeien, dit niet gebeurt. De kroon be­waart in dat geval altijd zijn evenwicht.

Er bestaan boompjes, die qua hoogte en omvang, geschikt zijn voor een kleinere tuin. A/nus g/utino­sa '/mperialis ', een els met diep ingesneden blad (voor vochtige tot natte grond), Cercis siliqua­strum, de Judasboom, die in het voorjaar ook op ouder hout bloeit met rose bloemen, Craetaegus /aevigata 'Pau/'s Scar/et', de rode meidoorn, om er maar enkele te noemen. Meestal echter hebben de laagbl ijvende bomen kronen met een grote doorsnede. I n de afgelopen hete zomer hebben wij vele uren verkoeling gezocht onder het blader­dek van een 6 m hoge , breed uitgaande Prunus /aurocerasus 'Rotundifolia '. Zo zijn e r nogal wat kleine bomen of tot boom opgesnoeide brede stru i-

ken, die veel schaduw geven, vooral door hun horizontale u itgroei waar­mee ze al gauw tussen de 40 of 50 m2 tuin in beslag nemen. Zoals de streepjesbast-Esdoorn, Acer cappili­pes, en Acer negundo, waarvan veel­al de variteiten met geel of witbont gevlekt, geveerd blad geplant wor­den. Krenten, mooi in het uitlopen, in de bloei en i n herfstkleur dienen 's zo­mers als een schaduwscherm en ook zijn er veel meidoorns die hun kroon vooral zijwaarts uitbouwen : Craeta­egus crus-galli 'Salicifolia ', Cr. /aevigatus 'Mase­kii', die bloeit met gevulde zachtrose bloemen en Cr. prunifo/ia 'Sp/endens ', die ook nog furore maakt met zijn herfstkleur. En dan zijn er diverse gezonde sierappels. De nadruk ligt hier op ge­zond, omdat appels en ook sommige sierappels na een feestelijke bloei nogal eens te l ijden heb­ben van schurft, een schimmelziekte die het blad doet verschrompelen en verdorren . In de fruitteelt spuit men hier noodgedwongen regelmatig tegen . . In de tuin lossen we dit probleem op door schu rft­vrije of op zijn minst nauwelijks schurftgevoelige sie rappels te planten. Er zijn diverse rood- en groenbladige sierkersen, waaronder zich hele mooie bloeiers bevinden. Er zijn er zelfs, u hebt ze

ongetwijfeld al eens gezien, die in vorstvrije perio­den de gehele winter door bloeien . Af en toe ko­men we Ti/ia mongo/ica, een 'l i nde, tegen, die het qua postuur tegen zijn veel grotere machtige soort­genoten moet afleggen . Het is een 8 m hoge lang­zaam groeiende rondkranige boom , met rood

Bloem van de Prunus yedoensis 'Shidare yoshina' (boven)

Cata/pa bignonioides 'Nana ' wordt vrijwel allijd op slam gekweekt.

Tekeningen op deze en volgende pagina:S zijn van Pierre Lombarts.

De zui/vormig groeiende sierappe/: Malus baccala

'Slreel Parade '

1 1 4

u itlopend, later groen wordend vaak 3- tot 5-lobbig blad dat veel weg heeft van druivenlooI.

Andere kleine bomen vinden we in de categorie treurbomen . Een deel h iervan omvat hoog worden­de bomen die met het overgrote deel van hun tak­ken neerwaarts groeien o .a. treurbeuken, treuressen en de treurberk, Betuia pendula 'Tris­tis '. Deze hoge grote hangtakkenbomen horen in grote parken thuis . Een andere groep treurbomen biedt in de kleinere tuin meer perspectief. Het zijn in feite grondstruiken, die een flink schot naar alle richtingen jagen. Deze stru iken van de grond ge­ti ld en op stammen van 1 80, 200, 220 of 240 cm noogte geënt, stoelen hoogstens wat zijwaarts uit, maar ,laten dan toch hu n takken en twijgen naar be­neden zakken . Deze treurbomen laten zich ook ge­makkelijk over prieel- of pergolaconstructies of over boogjes, die een tu indoorgang overhuiven, leiden. Om er enkele te noemen : de prieelberk Be­tula pendula 'Youngii', de rood bladige treurbeuk Fagus sylvatica 'Purpurea Pendu/a', Morus a/ba 'Pendu/a', een witte moerbei die zijn bladeren­kleed nauwsluitend om de stam drapeert en Ma/us baccata 'Gracilis ', een prachtig wit bloeiende oer­gezonde treursierappel. Verder is er Prunus ye­doensis 'Shidare Yoshino', een sierkers die met enkele witte bloemen bloeit en zijn lange schot uit­stekend over tuinstutten laat leiden. Zo zijn er nog vele te vinden: in vrijwel ieder plantegeslacht dat bomen bevat, zul len naast de gewone soorten steeds wel afwijkende groeivormen bestaan. We kennen treu rhazelaars, treurhoningbomen, treurlijsterbessen , treurhaagbeuken en treuriepen.

Kleine bomen zij n ook te verkrijgen door compacte ronde grondstru iken op een 'paal' te zetten, dus door ze op een on derstam te enten op hoogten zo­als genoemd bij de bovenvermelde treurbomen . Wanneer men er een oprijlaantje mee w i l marke­

ren of als men er een toef van drie, met kro­nen op verschillend ni­veau , van wil maken, vergeet dan niet de ge­wenste enthoogte te vermelden . De meest bekende zijn de bol-es­doorn en de bol-aca­cia. Daarnaast is er nog een heel areaal interessante bolvormi­ge bomen die door hun typische soortken­merken toch telkens andere structuren vertonen: Cata/pa big­nonioides 'Nana', de boltrompetboom, die zijn grote afgeronde driehoekige bladeren als leien over elkaar heeft l iggen; Fraxinus ornus 'Meczek ', een hardgroene bol waar­van de t int verzacht wordt_ door de witte cy­l indervormige bloeiwij­ze in de voorzomer; Prunus padus 'Nana',

Bomennieuws 4 - winter 1 994

een bol die het uitstekend doet op vochtige, zelfs natte gronden; Salix matsudana 'G/obosa', die weer niet te natte gronden verlangt. Deze laatste boom, een uit China geïmporteerde fris-groenbla­dige wilg moet om de twee jaar geknot worden, wil men de bolvorm behouden. Omdat de boom als stek opgekweekt wordt, 'kan men knotten op de hoogte die men wenst; de kroon is niet, zoals bij de overige, door de entplaats gefixeerd. De meeste bolbomen dijen op den duur schermvormig uit als de snoeischaar er n iet af en toe aan te pas komt. Robinia pseudoacacia 'Lombarts' is een geënte, langzaam groeiende, pyramidale kroonboom, die geen snoei behoeft op het weghalen van een enke­le u itschietende tak na. De boom is derhalve onderhoudsarm, wat naast zijn compacte fraaie bebladering wel aanspreekt.

Een aantal door vegetatieve vermeerdering con­stant gehouden typen planten heeft een zui l- of si­gaarvormige groeiwijze. Vele zakken op den duur min of meer uit wanneer we er ons n iet mee be­moeien. Haliaanse popu lieren, geënte zuileiken en Acer rubrum 'Karpiek ', een zuil-esdoorn die in de herfst mooi rood kleurt, blijven mooi volbladig , compact, de hoogte opzoeken. Dergelijke bomen nemen weinig plaats in, maar kunnen op een kleinere oppervlakte te kolossaal worden, waar­door ze vernauwend werken . Er zijn er ook die min­der hoog worden , maar die men in vorm moet houden door ze af en toe op binnenogen te snoei­en. Dit zijn ogen, die naar de stam toegericht zij n . Men snoeit de twijg of tak j uist boven zo'n oog in en het twijgje dat daaruit ontstaat groeit vlak langs de stam omhoog. De zu i lhaagbeuk, Carpinus betu­lus 'Fastigiata', vraagt zo'n behandel ing, de zui les ­doorn, Acerp/atanoides 'Co/umnaris ', blij ft lang in vorm evenals de zui ltrilpopul ier, Popu/us tremu/a 'Ereeta '. De zui lmeidoorn, Craetaegus monogyna 'Stricta ' en de zuilsierappel Ma/us baccata 'Street Parade' moeten, om zwaarl ijvigheid te voorko­men , af en toe gesnoeid worden. Tenslotte kan men een aantal bomen met de snoeischaar dwin­gen in tuinformaat te g roeien. Knotwi lgen , maar ook knotpopul ieren , knotessen en knotlinden. Een aantal i nheemse grote gewassen laat zich goed af­zetten. Dit houdt in het om de 6 jaar gewoon bij de grond afzagen (dit deed men vroeger op de boer­derij' vaak om geriefhout te winnen). Meestal lopen er na zo'n behandel ing meerdere ogen uit, zodat men meerstam mige struiken krijgt. Wil men dat n iet, dan neemt men de ongewenste stammen weg . Dit gaat goed bij de veldesdoorn (afzagen in het najaar, op andere tijden gekortwiekt bloedt de plant), bij witte en zwarte elzen, hazelnoten , es­sen, wi lgen , zomer- en wintereiken. Exoten als trompetbomen (Catalpa's ) , de azij nboom, de Rhus, komen ook goed terug' na zo'n ing rijpende behandeling en dan met blad dat veel groter is dan dat van gewoon g roeiende exemplaren van dit ge­was.

In de wat kleinere tuin is het doordacht gebruik van bomen heel, wel' moge lijk. Eerst goed kijken, want de aanschaf van een boom is vaak een keuze voor meer dan de lengte van een mensen leven . In wat oudere arboreta kan men vaak goed zien wat diverse boomsoorten en hun cultuurvariëteiten doen wanneer de corrigerende hand van de mens niet in de buurt is geweest.

Bomenn ieuws 4 - winter 1 994

Kleine bomen voor kleine tuinen Een beknopt overzicht van boomsoorten die :klein bl ijven en dus ook geschikt

zijn voor het gebruik i n kleine tuinen of op andere plaatsen waar de ruimte be­

perkt is. Het aanbod van var,iëteiten binnen de soorten is enorm. Deze ,l ijst is be­

sl ist n iet vol ledi g maar geeft wel aan onder welke geslachten u de kleine

exemplaren kunt vinden.

Acer - esdoorn - campestre ' Elsrijk' - capi l l ipes - g innale - g riseum - negundo 'Variegatum' - platanoides 'G lobosum'

Aesculus pavia 'Atrosangu inea' - pavia

Alnus - els - incana 'Au rea' - glutinosa ïmperial is'

Betuia pendula 'Youngi i ' - prieelberk

Catalpa - trompetboom - bignonioides 'Nana'

Cercis si l iquastrum - judasboom

Cercidiphyllum japonicum

Cornus altern ifol ia - kornoelje - mas

Crataegus - meidoorn - laevigata 'Paul's Sca.rlet' - - 'Maseki i ' - - 'Punicea' - prunifolia 'Splendens'

Davidia i nvolucrata var. vi lmor,in iana - vaantjesboom

Elaeagnus angustifolia -smalbaldige olijfwilg

hoogte kroon

8-1 2 breed ovaal 6-8 rond 6-8 breed/rond 6-8 rond 8-1 2 rond 4-6 rond

6-8 rond

6-8 ovaal 8-1 2 ovaal

5-6 treur

3-4 rond

6-8 rond

6-8 rond

6-8 pyramidaal 3�4 rond/ovaal

6-8 breed/rond

8-1 2 ovaal

5-7 rond

bijzonderheden

verdraagt zeewind forse struik

fraaie bast; stru ik wit bont blad bol esdoorn

donkerrode bloem

goud-els ingesneden blad

witte bast

bolvorm op stam

rose bloem, ook op oude hout

mooi blad

brede witte bloemtuilen heester; gele oloem in feb./mrt

helderrode gevulde bloem gevulde, zacht rose bloem enkele, donkerrose bloem grote rode vrucht

g rote crèmewitte schutbladeren

verdraagt zeewind

1 1 5

Vruchten aan een tak van Cersis siliquastrum, de judasboom (boven).

Tussen de twee zuiltjes een exemplaar van Cersis siliquastrum op Olympia in Griekenland (links).

Prunus fruticosa 'Globosa' groeit uit tot een mooi bolvormig boompje.

Acer cappilipes is meer een struik (links).

Salix matsudana Vmbraculifera·

1 1 6

witte bloemen

Gleditsia triacanthos 'Elegantissima' -valse christusdoorn

Halesia carol ina var. monticola -sneeuwklokjesboom

Kalopanax septemlobus

Koelreuteria paniculata

Laburnum watereri 'Vossi i ' - goudenregen

Malus - sierappel - 'Golden Hornel' - 'Prof. Sprenger' - 'Lise!' - baccata 'Street Parade' - floribunda - toringo - - 'John Downie' - - 'Red Sentinel'

Mespilus germanica - mispel

Morus alba ' Pendula' - moerbei

Nothofagus antarctica - schijnbeuk

Prunus - sierkers - 'Accolade' - fruticosa 'Globosum' - subhirtelia 'Autumnalis' - yedoensis 'Sh idare Yoshino'

Pyrus salicifol ia 'Pendula' - sierpeer

Robinia - valse acacia - pseudoacacia 'Umbraculifera' - - 'Lombarts' - viscosa

Salix erythroflexuosa - wilg - matsudana 'Umbraculifera'

Sophora japonica 'Pendu'la' ­honingboom

Sorbus aria - meelbes - arnoldiana 'Schouten' - commixta

Ulmus - iep - carpi nifolia 'Wredei ' - glabra 'Camperdowni i '

8- 1 2

6-8

6-8

6-8

6-8

4-8 5-6 4-6 6-8 4-6 5-6 4-5 4-6

6-8

4-5

6-8

7-8 5-6 6-7 4-5

5-6

3-5 6-8 8- 1 2

6-8 4-5

4-5

8- 1 2 6-8 6-8

8- 1 2 4-5

Bomennieuws 4 - winter 1 994

ovaal ongedoornd/fijn blad

omgekeerd grote witte bloemen piramidaal

ovaal stekelige stamitakken

rond opvallende vruchtdozen, gele bloem

omgekeerd piramidaal lange hangende gele bloemtrossen

rond opvaliende gele sierappels breed eivormig rijke bloei witte bloemen rond purper blad, purperrode bloem ovaal vormbehoud door snoei breed schermv. lichtrose bloem, zee r talrijk breed ovaal witte bloem rond helder oranjerode vrucht eivormig gl immend helder rode vrucht

breed gedoornde twijg, g rote vrucht

treur framboosachtige, eetbare vrucht

ovaal klein blad, fraaie bast

breed ovaal half gevulde, l ichtrose bloem bolvormig kleine, zeer tal rijke witte bloemen breed/rond bloeit van november tot maart treur enkele witte bloem

treur smal g rijs blad

rond bolacacia ovaa'l langzaam groeiend ovaal trossen rose bloemen

vaasvormig blad spi raalvormig gedraaid rond

treur donkergroen, samengesteld blad

breed eivormig witviltig blad ovaal oranje vruchten ovaal oranjerode vruchten

ovaal geel blad (goud- iep) treur prieel-iep

Bomennieuws 4 - winter 1994 117

Zoutschade voorkomen

Frank Moens

De winter staat voor de deur, de zoutdepots bij de glad­

heidsbestrijdingsdiensten zijn gevuld en nu is het

afwachten wanneer strooiwagens in aktie moeten komen.

Het is in ons land met het wisselvallige klimaat nooit te

voorspellen hoe de winter zal uitpakken en of we veel met

sneeuw en ijzel te maken krijgen.

Zoute brij Het kl inkt misschien vreemd, maar sneeuw en ijzel is i ndi re'kt schadelijk voor een grote groep bomen. Het betreft voornamelijk de bomen die langs we­gen of in trottoirs staan, Wat gebeurt er? Zodra het even sneeuwt, rukken de strooiwagens u it en ver­spreiden een hoeveelheid zout over de wegen. Door de dooi van de sneeuw ontstaat er pekelhou­dend water en zoute slik. Deze brij loopt gedeelte­lijk naar de wegkant, waar het zout in de bodem dringt en bij de boomwortels kan komen, vooral als er geen afvoergoten zijn. We zien soms pas later de gevolgen zoals vroegtijdige bladverkleuri ng. De boom staat al in de zomer in herfstkleur en laat voortijdig het blad val len, Voor de boom betekent dit dat een deel van het groeiseizoen ver, loren is gegaan . Bij de paardekastanje bijvoorbeeld is de bladverkleuring als gevolg van zoutschade goed zichtbaar. Een ander deel van de zoute brij wordt door het passerende verkeer opgespat en komt als zoute nevel op bovengrondse delen van de bomen te­recht, soms meters hoog, De gevolgen voor bo­men zijn n iet gering. De zoute waterdruppels kunnen via de bast, bastverwondingen , knoppen en wintergroene bladeren de weefsels van de plant binnendringen . Met als gevolg dat jonge bla­deren onvolledig u itlopen en dat er taksterfte op­treedt. De zoutlaag kan uitdroging van de knoppen tot gevolg hebben. In het volgende groeiseizoen kan het aanwezige zout in de bodem de opname van voedingszouten verstoren en kan de fotosyn­these (het groeiproces) nadelig worden beïnvloed. Dit zijn voorwaar geen geringe schadelijke effek­ten.

Mentaliteitsverandering nastreven De Bomenstichting zal zeker niet zeggen dat het zoutstrooien maar moet stoppen . Waar we wel naar streven is een mental iteitsverandering. Nog steeds is het te vaak zo dat de wegbeheerders maar raak strooien en alle wegen probleemlobs begaanbaar wil len houden . Weggebru ikers stel len daarnaast overdreven eisen en willen zich hoe dan ook n iet aanpassen aan de omstandigheden. Dit geldt voor zowel automobilisten als voetgan­gers. Zout werkt tegen ijzel wel effektief, maar op een sneeuwlaag heeft het nauwelijks uitwerking als het n iet met de sneeuw wordt vermengd. Het dri ngt hooguit twee centimeter in de laag door. Dus op wegen die weinig worden bereden of belopen kan

het strooien beter achterwege blij,ven of moet er eerst sneeuw worden geruimd. Het laatste beetje kan dan met een kleine hoeveelheid zout worden bestreden. Particul ieren strooien kilo's keukenzout om hun trottoir voor de deur schoon te krijgen, terwijl voor strooiwagens slechts 15 gram per m

2 wordt voor­geschreven. Er zijn ook nog andere methoden zo­als al lerlei stroefmakende middelen (zand en spl it), We kunnen daarmee volstaan of zout toevoegen i n de verhouding 4 op 1 .

In de folder Bomen & Pekel vindt u allerlei nuttige tips voor zowel wegbeheerder als weggebruiker. De folder is net als alle andere folders 'Bomen & . . . ' te bestel len door f 3 , - over te maken op girore­kening 2108755 van de Bomenstichti ng. Vermeldt u de titel van de folder erbij .

Wanneer u dit p atroon van b/adver k/euring bij een paardekastanje in de zomer ziet,dan is het vrijwel zeker ontstaan door een overmaat aan strooizout in de worte/zone.

foto's: Martan van E/sland

DeepRoot pakt dit probleem bij de ,,,ortel aan.

Boomwortels

kunnen heel

wat sctJade aanrichten.

Aan bestrating. maar ook

aan leidingen en riolering.

Met liet l.leelJRoot lJoom­

wortelgeleidingsyst,eeIII

kunt u dit voorkomen.

ZoMer dat dit. de wortel­

groei belemmer! of ten

koste gaaL van

de st,ahiliteit

van de boom. Als ti meer

wilt weten bel (lan

(On) 56 98 08, voor

een informatiepakket.

®

DeepRoot H 0 (J M W O R T F L. G E L I c I [) I '" ei

DeepRoot Europe B.V.. Postbus 22 1 9. 5260 CE Vught.

Telefoon (073) 56 98 08 Fax (073) 56 07 97

S O F T W A R E V O O R D E G R O E N S E C T O R

Groenbeheer Inventarisatie - Calculatie Boekhouding - Plantselectie - Projectadministratie

Plantl ijsten - Besteladministratie - RAW - Facturering

8ell of fax voor documentatie of demodiskette

Bakker, Spees & Werkman pnnsengracht 7 6 1015 d x amsterdam

telefoon 020-6381489 fax 020-6384302

i n te r-des ig n id postbus 2 I 7 6800 AE amhem nederland

telefoon 085·435907 lelefax 08303- 1 678 1

Bomen in de stad verhogen de kwaliteit van het milieu en dragen b/ï tot gunstige leefomstandigheden

I

Bomen hebben een /' . ' : ...

r gunstige uitwerkmg op /" '1/ de dampkring M I L jJV �(j " �j..I!f/,.f verhogen de f/V' /lil luchtvochtigheid . 1 Ir< !fit,

f' - -I' 'Iermmderen de

( � ;?w' reflecue van het licht . .JJi1 W � verlagen de

/f /flJ '1 I �!i\" temperatu ur van de lviJ'1-' r omgeVIng. houden

tv iJ, fI " stof \lasl en . �:JI' Hl" J.!l '" produceren zuurstof.

ul r

Lucht en water doorlatencl

I :h

N ,i '� ' I .� - 'J,J'v ( I

Stadsbomen hebben onze h u l p nodig: systeem

boom roosters en boomkorven kunnen daarbij

h u l p m i d delen zij n Een u i tgebreide k leuren-brochure

over optimale levenskansen voor bomen i n de stad l ig t

voor u klaar. Vraag hem aan l

Beleef de seizoenen met 'Bomen in de vier jaargetijden'!

Op deze bladzijde geven we u een impressie van de fraaie foto's van 'Bomen in de vierjaargetijden' , die $inds kort bij de Bomenstichting verkrijgbaar zijn.

Tweeëntwintig verschil lende bomen zijn in de vier seizoenen in een bergachtige omgeving gefotografeerd. Steeds vanaf dezelfde plek. Er is een aparte set van vier

foto's van zomerbeelden van naaldbomen. De kleurenfoto's zijn gedrukt op zwaar, gllanzend papier en zijn van een fantastische

kwaliteit Het formaat is 30 x 42 centimeter. Ze worden geleverd per boomsoort als set van vier afbeeldingen (de foto's zijn niet los verkrijgbaar) .

U kunt de foto's per set bestel len, als compleet pakket van 92 foto's, of ingelijst.

4. Witte paardekastanje 5. Zwarte els

18. Zomereik

Bomen i n de vier jaargetijden Leverbaar zijn de volgende sets van vier foto's: 1. Noorse esdoorn (Acer p/a/anoides)

2 . Gewone esdoorn - oude boom (Acer pseudoplatanus)

3. Gewone esdoorn - jongere boom (Acer pseudop!aranus)

4. Witte paardekastanje (Aescu/us hippocasranum

5. Zwarte els (A/nus g/urinosa)

6. Ruwe be rk (Betu/a pendu/a)

7. Gewone beuk (Fagus sy/vatica)

8. Gewo ne es (Fraxmus excelsior) 9. Okkernoot (Jug/ans regia)

1'0 . Eu ropese lork (Laflx deCidua)

11 . Wi Ide appe I (Ma/us domesricA) ')

1 2. Peer (Pyrus communis)

1 3. Witte abeel (Papu/us a/ba)

1 4. Zwarte populier (Papu/us nigra)

15. Italiaanse populier (Papu/us nlgra "/taNca '

1 6. Zoete kers of Kriek (Prunus aVlum) 'l 1 7. Zomereik - smalle kroon (Quercus robur)

Vraag de folder aan!

8. Gewone es

1 3. Wille abeel

1 8. Zomereik - brede kroon (Quercus robur)

1 9. Schietwilg (Sa/lx alba)

20. Wilde lijsterbes (Sorbus aucuparia) 21. Zomerlinde ( filia plaryphy/los)

2 2 . Be'rgiep (U/mus glabra)

23. zomerbeelden van : Zi lverspar (Ables a/ba)

Fijnspar (Picea abies)

Alpenden (Pin us cembra)

Grove den (Plnus sy/vestris)

') liggende foto's

10. Europese larix 15. Italiaanse populier

21. Zomerlinde 23. Alpenden

Bestelmogelijkheden De foto's zij n te bestellen door het bedrag voor de gewenste foto's over te maken op girorekening 2 1 0 8755 van de Bomenstichting in Utrecht. Vermeldt duidelijk welke set(s) foto's (nummer en aantal) u in uw bezit wilt krijgen (de foto's zijn niet per stuk verkrijgbaar).

Prijzen Per losse set van 4 foto's in envelop: 1 set l 19.50 2 sets totaal I 32, -3 sets totaal 144.50 4 sets totaal 159, ­Complete serie van 92 foto's in een doos 1245.-

Set van 4 foto's, per foto in een mooie aluminium lijst (levertijd ca. 4 weken) 1225, -.

Neem bij grotere aantallen eerst kontakt op met het secretariaat.

Bovengenoemde prijzen zijn inclusief porto.

ZET UW EIGEN ROUTE U IT

Bomenstichting levert 65 versch i l lende

bomen- en stru iken borden

De Bomenstichting heeft 65 verschi l lende titels op voorraad van de meest

voorkomende bomen en struiken in ons land . Hie rmee kunt u op een leuke en mooie

manier uw bomenroute i l lustreren of aanda cht vestigen op een bijzondere boom

in een tuin , een park of bij een kantoor.

Eenvoudige te kst met wetenswa ardigheden en tekeningen in kleur g eeft uit leg over de

betreffende boom of strui k . D e bordjes zij n 22 x 22 c m .

VRAAG E E N I NFORMATI EFOLDER AAN! 030-340778

I I

. ' I ! \

i, I , ' \ 11

\

VAN DAM B O OMVE RZORG I N G

SNOE I E N MET HOOGWE RKER OF KLI MTECHN I EK, BOOMC H I RU RG I E ,

G ROEISTOORN. ISSEN , AFBOUW EN VELL ING

VAN BOMEN , ADV IES EN INVENTARI SATI E

Bomendienst

heidemij Realisatie

De Halmen 1 0 7383 BG Voorst telefoon 05758 - 1 588 of 06 - 529251 1 3

Postbus 1 77. 7300 AD Apeldoorn

055-33441 1

Bomennieuws 4 - winter 1 994

Honderd bomen voor Almere

.

Almere mocht dit jaar zijn honderddui­zendste inwoner verwelkomen. Dit heug lijke feit werd op verschillende wijzen gevierd, onder andere door het planten van 1 00 bomen, verdeeld over 20 plantlokaties. Elke plantloka­tie heeft een andere boomsoort gekre­gen. Samen symboliseren de bomen het bereiken van de 1 OO.OOO-ste inwo­ner en de bomen zul len meegroeien met Almere tot monumentale boom­groepen.

Karakteristiek voor Almere is dat het is opgebouwd u it vijf kernen d ie door groene zones van elkaar gescheiden zijn ; Almere Haven was de eerste kern die werd gebouwd en vervolgens ver­rezen Almere Stad, Hout, Bu iten en de Vaart. In plaats van de viering van de Boom­feestdag dit jaar is gekozen voor het plantfeest 'Honderd bomen voor Alme­re' . De Almeerse schooljeugd heeft haar steentje aan het planten bijgedra­gen. Op iedere plantplaats werden op 1 6 november vijf bomen van één soort geplant. Er is gekozen voor soorten die in Almere relatief bijzonder zijn en waaraan iets te beleven valt in de zin van bijzondere bloei, vruchten of herfstkleur en die bij volle wasdom een monumentale u itstraling hebben, zoals Hemelboom, Moerascypres, Vleugelnoot, Boomhazelaar, Amber­boom en G inkgo. Bij elke boomgroep staat een bronzen plaquette, vervaardigd door de Al­meerse beeldhouwer Siemen Bolhuis. Hij koos voor een dwarsdoorsnede van een boomstam waarin een pijl wijst naar de achttiende jaarring, het jaar waarin Almere 1 00 .000 inwoners had. In de 'schors' van de stam staat de te'kst 'Deze bomen zijn in 1 994 aan­geboden door de Almeerse Groen­aannemers bij de komst van de 1 00.000-St8 inwoner" .

FM

Boeren planten weer bomen in Utrecht en Zuid-holland

Voor het achtste achtereenvolgende jaar vindt in de provincie Utrecht de ak­tie 'Boeren planten bomen' plaats. Zuid-Holland heeft zich vorig jaar ook aangesloten. De akties worden ge­coördineerd door de provinciale landschapsbeheersstichtingen , het Stichts Landschapsbeheer en Natuu r­en Landschapsbeheer Zuid-Holland. De aktie is bedoeld om boeren en an­dere bewoners van de landelijke ge­bieden te stimuleren meer struiken en bomen aan te planten. De stichti ngen bieden een ruim sortiment aan . In het plantassortiment komen voornamelijk streekeigen bomen en struiken voor die passen in de verschil lende land­schapstypes. Plattelandsbewoners kunnen bij de genoemde organ isaties plantmateriaal bestellen en het wordt vervolgens tegen kostprijs geleverd. Desgewenst kan er een op maat ge­sneden beplantingsplanadvies wor­den gemaakt.

Het plantmateriaal bestaat uit laanbo­men, zoals es, berk, linde, paardekas­tanje ; knotwilgen; acht versch i l lende wilgesoorten; struiken zoals vogel­kers, sleedoorn, hazelaar en gelderse roos, en hoogstamvruchtbomen. Maarten Pere , voorlichter van het Stichts Landschapsbeheer, vertelde dat vooral de hoogstamvruchtbomen zeer populair zijn . De zogenaamde 'boerenboomgaard', de boomgaard dicht bij het hu is , waarvan de op­brengst voor eigen gebruik is be­stemd, is weer populair aan het worden. Dat is ook het geval bij men­sen die een voormalig boerderijtje be­wonen en de aanwezige, vaak verval len, boomgaard weer willen her­stel len . Anderen verbeteren of leggen singelbeplanting rondom het erf aan en met 'laanbomen wordt bijvoorbeeld een oprijlaan geaccentueerd. Meer informatie is te krijgen bij Stichts Landschapsbeheer telefoon 030-205534.

FM

1 21

22 maart 1995, 3ge Boomfeestdag

Op kasteel Groeneveld werd op 6 ok­tober het boek 'Bomenfeest' gepre­senteerd, Het ,is een handleiding voor gemeenten en scholen om nog meer inhoud te geven aan de viering van de jaarlijkse Nationale Boomfeestdag. Het boek is een bundeling van meer dan 30 jaar ervaring met boomfeest­vieringen, waaraan jaarlijks c irca 1 00.000 kinderen deelnemen. Het stichtingsbestuu r komt hiermee te­gemoet aan de dri ngende verzoeken vanuit de gemeenten om alternatie­ven voor het planten van bomen aan te reiken . Steeds meer gemeenten dreigen zich voor de viering af te meI­den omdat er geen gesch ikte plantlo­katie b innen de gemeente voorhanden is.

Als alternatief voor de viering heeft de Stichting Nationale Boomfeestdag een musical laten maken door Lenny Kuhr en Herman Pieter de Boer, geti­teld " . . . als er n iemand is . . . ". Deze musical met en door bomen kan door een hele klas worden gespeeld. In het boek zit een cassette-bandje (zang en instrumentaal), teksten en muziek en tips voor decor en rolverdel ing , Tijdens de presentatie gaven kinderen van de Dirk van Veen-school uit Breda een indruk van de musical door er en­kele liedjes uit te z ingen en werd de datum voor de eerstvolgende boom­feestdag bekendgemaakt. Het thema voor de 3ge viering l uidt : 'Grenzeloos bomen' en sluit aan op het Europees Natuurbeschermingsjaar 1 995. De plannen liggen klaar, Wilt u meer infor­matie, neem dan kontakt op met Peter Derksen, bureausecretaris van de Boomfeestdag, telefoon 08370-7481 8.

1 22

Onttrekken bossen C02 aan de atmosfeer?

Vaak wordt beweerd, dat onze bossen de "groene longen" zijn van onze aar­de. Waarmede wordt bedoeld, dat zij de zuu rstof produceren, die wij men-

, sen nodig hebben; en dat zij de kooIdI­oxyde (C02) opnemen, die wij mensen uitademen, en die door indus­trie en verkeer in de atmosfeer wordt gebracht. Onze bossen zouden dus een teveel aan C02 i n de atmosfeer voorkomen, en daarmede de dreigen­de versterk'ing van het broeikaseffekt tegengaan .

Ongetwijfeld staat vast, dat jonge bo­men tijdens hun groei C02 vastleg­gen. Zij hebben d it namelijk nodig voor de aanmaak van hout. Maar hoe is het gesteld met oudere bossen ; met bomen dus die niet of nauwelijks meer groeien? En waarin bomen van ouder­dom sterven en door insekten en schimmels worden verteerd? Leggen deze ook C02 vast?

Van groot belang is echter wel , dat ou­dere bossen zoveel mogelijk in stand worden gehouden. omdat zij als het ware opslagplaatsen vormen voor C02. Immers: het sterven of verbran­den van bos betekent, dat deze opge­slagen C02 in de atmosfeer komt.

Het aanplanten van jong bos, dat voor zijn g roei veel C02 nodig heeft, is dus wel z invol als bestrijdingsmiddel' van het toenemende broeikaseffekt. Dit bos zou dan voor een deel kunnen worden gebruikt voor de houtproduk­tie, in welk geval snelgroeiende boom­soorten zouden moeten worden gebruikt zoals b.V. populier.

Wordt met dit hout op verstandige wij­ze omgegaan, kan ook daardoor een bijdrage worden geleverd aan het be­perken van de uitstoot van C02. Ik noem twee voorbeelden :

1 . Wanneer dit hout door electriciteits­centrales zou worden gebruikt in plaats van gas, aardolie of steenkoo'l , zou dit een aanzienlijke vermlndenng van de uitstoot van C02 in de atmo-

licht (o""rgiol

1111

sfeer betekenen .

2. Verder zou dit hout kunnen worden ge­bruikt voor de vervaar­diging van allerlei gebru iksvoorwerpen , ter vervanging van staal of kunststoffen. Bij de produktie van bedoelde voorwerpen wordt namelijk veel elektriciteit gebruikt; en elektrici­teitscentrales stoten veel C02 uit . { ba.t

cambium kornhOUt stunthOut --

) � I wot., , 'OOdlog"out.n (door hat spinthout ) I bOUwstoffo" (nlsar\lo,tof'.,,) (dOOI'" da bast )

Het rapport "Bos en Hout: de kans voor een betere C02-ba­l ans" van de Stichting

1"'990" strooi MI

I ·· .... """ og t ""d.mop""'a.t. (\ I � .troo, .. '

t :::::s. humus -,."t.,t.:6,� �wot"' , voodong .. auton

;1 'Zo wo,t ...

bodom . vast. delan ( mlnorolon, humus, layonde Of"9O"tsmonl - • 'tIOCnt (wot.,. en OP9f,oste louton) • lucht l ,tlll.stO', zuurstot , "OOIzuur. 0 0 )

gr-ondwateroppo,."tok,i.

Bos en Hout, waaraan wij bovenstaande gegevens ontleenden, komt tot de konklusie, dat de grootste bij­drage tot vermindering van C02 in de atmo­sfeer wordt geleverd door popul ieren-plan­tages met een omloop van vijf jaar voor de

Gebleken is, dat dit bij oudere bossen (liet het geval is. De weinige C02, die z i j nog uit de atmosfeer opnemen is namelijk ongeveer gelijk aan de hoe­veelheid C02, die vrijkomt bij het verte­ringsproces. Bij deze oude bossen is dus geen spra'ke van een bijdrage In de bestrijding van het toenemende broeikaseffekt.

produktie van brand­hout. Op grote afstand gevolg door dennenbomen en popu l ieren van 1 5 jaar. Het i s alleen j ammer, dat bedoel­de plantages vrijv.;el geen natuurwaar­de hebben!

Joop Comijs

Bomenn ieuws 4 - winter 1 994

Jubileum boomplantaktie NFI

In verband met het 1 00 jarig bestaan van het NFI (Naturfreunde I nternatio­nale) in 1 995 organiseert deze Euro­pese vereniging van natllurvrien

,den,

onder de titel 'Bomen zIJn Leven In 1 994/1 995 een grote internationale boomplantaktie .

� 'N IVO N

*

De opzet is, dat 1 000 aan ihet NFI ver­bonden afdelingen of groepen in Euro­pa elk ongeveer 1 00 bomen gaan

" planten langs wegen, in bos�en , biJ huizen en waar maar mogelijk IS . Het N IVON (Nederlands 'Instituut voor Volksontwikkeling en Natuur­vriendenwerk) is namens Nederland vertegenwoordigd in het NFI . In een rondschrijven wordt een groot aantal suggesties gedaan, maar de u itei nde­lij ke keuze wordt geheel aan de betref­fende afdel ing of groep overgelaten. Dit jaar worden de nodige voorberei­d ingen getroffen ; de aktie begint in het voorjaar 1 995 . Ter ondersteuning is een landelijke coördinatiegroep ge­vormd, d ie de eventuele vragen van de afdelingen kan beantwoorden. De Bomenstichting is daar met haar voor­zitter Hans Pfeiffer in vertegen­woordigd.

De aktie ondervindt in al le landen veel weerklank. In ju l i waren reeds 60.000 bomen toegezegd door de verschi l len­de afdelingen en groepen. Ook stellen zich sponsors beschikbaar voor finan­ciële steun.

Uiteraard zijn wi j als Bomenstichting bu itengewoon ingenomen met deze aktie. Ook al beseffen wij, dat alleen bomen planten niet voldoende is. Hier­naast zal doorlopend aktie moeten worden gevoerd om tot een zodanig mi l ieu te komen , dat deze bomen ook op den duur in leven ku nnen blijven.

J. C.

Bomennieuws 4 - winter 1 994

Richtlijnen voor het schrijven van artikelen in Bomennieuws

Algemeen. De redaktie nodigt de le­zers van Bomennieuws uit, geschikte artikelen voor ons blad in te zenden . Voor vragen kunt u zich richten tot Frank Moens op het kantoor van de Bomenstichting, te l. 030-340778

lezers en onderwerpen. Bomen­nieuws is bestemd voor een breed le­zerspubliek dat algemene interesse heeft in het wel en wee van bomen . Ar­tikelen mogen niet te gespecialiseerd zijn en waar mogelijk moeten vakter­men vermeden worden.

Lengte. De maximale lengte van een gewoon artikel is vier bladzijden in Bo­mennieuws, inclusief i l lustraties. Als u u itgaat van ongeveer 2/3 deel tekst en 1 /3 deel i l lustraties, is voor de tekst maximaal 2500 woorden beschikbaar.

Indel ing, stijl en taal. De redaktie stelt het op prijs als u een duidelijke in­deling aanbrengt met tussenkopjes. Soms kan een korte inleiding of 'lead' nuttig zijn . Bij een langer artikel is ook het geven van enkele conclusies of een nawoord goed . U bent vrij in het gebruiken van uw eigen stijl van schrij­ven . Vermijd echter (te) lange zinnen en gebruik niet onnodig vreemde woorden. Stel zo mogelijk in aktieve vorm ( niet teveel zinnen met 'wordt' of 'worden'). De redaktie hanteert in het algemeen de voorkeurspel l ing vol­gens het nieuwe 'Groene boekje' maar gebruikt wel een K in plaats van een C in woorden waar deze vormen naast elkaar voorkomen (b.v. Redak­tie, Aktueel ) .

I l l ustraties. Voeg zo mogelijk i l lustra­ties aan uw artikel toe zoals foto's, te­keningen, figu ren of kaartjes. Nummer de i l lustraties op de achterzijde en geef ze een bijschrift.

Rubrieken. Bomenn ieuws kent ver­schi l lende rubrieken . Bekijkt u hiervan enkele voorbeelden, voordat u aan het schrijven gaal.

Wat moet u doen? U kunt een artikel dat volgens bovenstaande richtlijnen is geschreven in getypte vorm instu­ren aan de Redaktie van Bomen­nieuws, t.a.v.Frank Moens, ( Indien u een Tekstverwerker gebruikt, neem dan even contact op.) De Redaktie neemt uw artikel zo spoedig mogelijk in behande ling. Plaatsing hangt af van wat er nog aan gebeuren moet, het to­tale aanbod , de planning van theman­ummers enz. Wanneer de Redaktie inhoudelijke aanpassing nodig vindt, neemt zij contact met u op. Kleine wij­zigingen in indeling , stij l , taal e .d . wor­den echter zonder meer aangebracht.

1 23

Het Bulderbos ter voorkoming van de groei van Schiphol

Zondag 6 november werd het Bulder­bos geplant op de plaats waar Schip­hol een nieuwe startbaan wi l aanleg­gen. Het besl uit over die startbaan wordt pas in 1 996 door de regering en Tweede Kamer genomen. Tot die tijd l igt er niets vast en kan er tegen de uit-

foto: Ruud Gort, Amsterdam

breiding van lawaai en vervui l ing wor­den geprotesteerd . Het Bulderbos is het in itiatief van de Vereniging Mi l ieu­defensie. Om dit stukje bos te kunnen

. realiseren, kocht ze een stuk grond als het ware onder de handen van Schiphol weg. Met dit bezit is Milieude­fensie in staat om als landeigenaar haar protest te laten horen. I'edereen

Ede geeft paardekastanje op

De geplande appartementenbouw aan de Edeseweg in Bennekom, waar ik in nummer 1 - 1 994 over schreef, gaat voorlopig niet door. De Raad van State heeft de provincie en de ge­meente Ede i n de hoek gezet, wegens onzorgvuldig omgaan met de bomen, het donpsschoon, de bezwaren en het algemeen belang. Een mooi resultaat, mede dankzij de Bomenstichting. Maar we moeten op onze hoede blij­ven, want het grote geld blijft lokken. Dat geldt zeker voor de paardekastan­je in het centrum van Ede (nr 1 - 1 994), d ie plaats dreigt te moeten maken voor een cultureel centrum (Cultura) . De projektontwikkelaar heeft laten on­derzoeken, of de boom gespaard dan­wel verplant kan worden. Het sparen van de boom zou volgens een fantasti­sche rekensom 5 ton kosten, waarvan het grootste deel slaat op het exploita­tieverlies van 22 parkeerplaatsen. Let wel, het gebouw bestaat nog steeds alleen maar op tekening. Verplanten

kan mede-eigenaar worden door f 1 00,- over te maken op gironummer 1 0.2000 t .n .v. Mil ieudefensie, Amster­dam o.v.v 'Certificaten Bulderbos'. De Bomenstichting heeft zich ook mede­eigenaar gemaakt We hopen dat Mi l ieudefensie er in zal

slagen om de verantwoordelijke minis­ters te overtuigen dat groei (van de luchthaven) niet zaligmakend is en de bewoners van het gebied voor de toe­komst de rust zul len behouden .

FM.

wordt simpelweg afgeraden door de Heidemij Bomendienst; de boom is te groot en zou teveel wortels verliezen, dus versneld gaan aftakelen. Maar voor het geval iemand toch zou aan­dringen op verplanten, heeft Amstel­land Vastgoed ook daar een afschrikwekkend prijskaartje aange­hangen: ru im 3 ton ( inclusief 1 ton voor de vertrag ing in de bouw!) . Het gemeentebestuur van Ede heeft zich in elk geval laten afschrikken en haastig besloten dat de boom dan toch maar weg moet. Het projektburo van de Sector Ruimtelijke Ordening en Beheer bracht ons met artikelen in de plaatselijke kranten op de hoogte van dit d roeve feit, maar 'troost' ons met de medede l ing, dat de projektont­wikkelaar de waarde van de boom (f 70.000,=) vergoedt (een afkoop­som, die n iets goedmaakt) . En dat de schoolkinderen van Ede stekken van de boom 'krijgen voor een wedstrijd: wie kweekt de g rootste Culturaboom (deze boomsoort laat zich n iet eens stekken).

Marjan van Elsland

1 24

De Wintereik in Nederland.

Verspre iding, ecologie en toekomstmoge­lijkheden van de Wintereik in het Neder­landse bos. G.A.H. Prins, N.C.M. Maes en M.J .T.M . Smits, 1 993 . Stichting Kritisch Bosbeheer, Wageningen. (Bestellen: IKC-Natuurbeheer, Postbus 30, 6700 AA Wageningen)

Met deze publi katie in rapportvorm is vee'l informatie over 'eiken' in Neder­land bijeengebracht. Naast de in de ti­tel vermelde Wintereik, wordt ook veel aandacht aan de Zomereik besteed, al is 'het al leen maar omdat de soorten ook onderl ing kruisen (hybridiseren) en het niet altij,d duidelijk is of er spra­ke is van Zomer- of Wintereiken. De Wintereik is in Nederland een betrek­kelijk zeldzame soort die voorkomt op een geschatte oppervlakte van 500 ha, terwij I' de oppervlakte Zomereik ruim 50.000 ha bedraagt. Behalve aan het onderscheid tussen deze twee ei­kesoorten wordt onder andere aan­dacht gegeven aan verspreiding, ecologie, voortplanting, groei , vegeta­tietypen, geschiedenis en beheer. Op­vallend is dat bij het beschrijven van de soortkenmerken van Winter- en Zo­mereik geen bestaande flora's zijn ge­raadpleegd of in ieder geval niet zijn genoemd . De speciale aandacht voor Wintereik l ijkt voort te komen u it de groeiende belangstel l ing voor o.a. 'geïntegreerd bosbeheer' (beheer waarbij natuurlijke processen worden gebru ikt) en inheemse boomsoorten . Auteurs hechten veel waarde aan het gebruik van inheemse of nog liever au­tochtone eiken (lokale herkomst) om­dat dit materiaal beter zou zijn aangepast aan de Nederlandse of lo­kale omstandigheden en omdat gene­t ische diversiteit een natuurlijke kwaliteit is. Ze zadelen hiermee navol­gers in deze gedachte op met het pro-

bleem dat vaak de herkomst niet be­kend is. Bovend iel'] is inheems een du­bieus begrip voor het plantenrijk dat zich weinig, aantrekt van staatsgren­zen. Een indel ing i n regio's op basis van uiterlijke (fenotypische ) of geneti­sche verschillen bestaat niet en zal er waarschijnlijk ook niet komen, gezien de geringe variatie van de soort i n het verspreidingsgebied. In het laatste hoofdstuk is een teeltmo­del voor de Wintereik gegeven dat ge­richt is op het telen van Wintereiken die u iteindelijk voor zaag- of mogelijk ook fineerhout kunnen worden ge­bruikt. In mijn ogen is de u itwerking van het model een gemiste 'kans om ju ist het gedachtengoed van het 'geïn­tegreerde bosbeheer' wat concreter in te vul len, iets wat toch zeker voor Kri­tisch Bosbeheer een uitdaging mag worden geacht. AI met al is het toch een uitvoerige en geslaagde publ ika­tie die nogmaals het ontbreken van een gedegen boekwerk over de ecolo­gie van bosbomen ,in Nederland on­dersch rijft.

Kees Hendriks, DLO-Staring Centrum

BoomSpiegel lO

Het geslacht Betuia, de berk F.J . Fontaine Uitgave van Boomkwekerijen M. van den Oever & Zonen BV, Haaren

De nu al weer tiende BoomSpiegel is gewijd aan de berk. Auteur Frans Fon­taine heeft al heel lang een grote be­langstelling voor dit geslacht. In 1 970 leverde hi j een zeer omvangrijke bij­drage aan het gedenkboek voor pro­fessor Venema bij diens afscheid als hoog leraar in de plantensystematiek aan de Landbouwhogeschool te Wa­gen ingen . Het droeg als titel: "Het ge­slacht Betuia (bijdrage tot een monografie)". Eenzelfde grondigheid en het streven naar vo'l led igheid als toen kenmerken deze BoomSpiegel.

Bomennieuws 4 - winter 1 994

Ondergetekende heeft zich ook nogal beziggehouden met berken en wordt zeer veelvuldig aangehaald in deze BoomSpiegel. De vraag rees dan ook di rekt of h ij op het verzoek van de Bo­menstichting , een recensie te schrij­ven , wel zou kunnen ingaan. Als insider in de berkenkunde ontgaat je natuurlijk een aantal tekortkomingen en vergissingen niet en betreur je het dat de auteur je niet het manuscript voor commentaar en aanvul l ingen heeft voorgelegd. Probeer je echt te kijken met de ogen van degenen voor wie dit werk vooral bestemd is, dan moet je al heel snel vastste llen dat het een zeer waarde­vol, geheel is. Het gekweekte sortiment is zeer uitge­breid en zeer deskundig beschreven . Goede afbeeldingen en tekeningen van bladeren en vruchten maken het verder mogelijk om de soorten en culti­vars te herkennen . In de keurig ver­zorgde BoomSpiegel is verder alles te vinden wat er over berken te vertel len valt. Een apart hoofdstuk is gewijd aan de twee in ons land in heemse ber­ken , de ruwe en de zachte berk. Van beide soorten zijn er, naast die van di-

BoomSpiegel 1 0 verse andere soorten, afbeel-dingen met het verspreid ingsge­bied . Nuttige in­formatie, maar vrij hachelijk te maken zonder verdere studie in flora's en herba­ria. Betu/a pen­du/a (de ruwe berk) komt in Eu­ropa zuidel ijker voor dan aange­geven, o .a . ook op Sicilië (syn­oniem B. aetnen­sis) en ook nog in het noorden van Marokko

(synoniem B. fontquen) . B. pubeseens (de zachte berk) is oostelijk in Siberië niet verder verbreid dan bij het Baikal'­meer en niet tot op het schiereiland Sachalin . Maar u merkt het: h ier is de berken­kenner bezig speldeprikken te geven . De totaal indruk is een goede. De hele serie van BoomSpiegels is zeer apart en de moeite waard. Nummer 1 0 mag zeker als een hoogtepunt worden ge­zien. Het zal de auteur niet mee vallen om d it niveau en deze volledigheid in volgende BoomSpiegels nog te over­treffen !

Dr. Piet C. de Jong

Bomennieuws 4 - winter 1994

Voor u gelezen

Bosbouwvoorlichting - ju l i 1994 Themanummer, waarin eel1 geheel n ieuw subsidiestelsel voor bossen en natuurterreinen wordt besproken. Af­gestapt is van het systeem , voor be­paalde maatregelen subsidie te geven. Nu wordt gewerkt met een vast bedrag per hectare voor het totale be­heer.

Groen - ju l i/augustus 1 994 De vraag wordt gesteld, of de i ep voor ons land behouden kan bl ijven . Nu de bemoeienis van de rijksoverheid bij de bestrijding van de gevreesde iepeziek­te is stopgezet, is er geen duidelijk lan­del i jk beleid meer. Men wil deze voor ons land waardevolle boomsoort g raag behouden , doch de maatrege­len die thans worden genomen, zijn onvoldoende. Het Iepen beraad ( IB) heeft nu de strijd voor het behoud van de iep ingezet. Het onderzoek naar de beheersbaarheid van de ziekte is afge­rond, en het IB heeft nu opdracht ge­geven voor een vervolgonderzoek, waarbij alle facetten zu l len worden be­keken . Steun van alle betrokkenen , ook vanuit de politiek, is h ierbij nodig.

Milieudefensie - no. 3 - 1994 In een artikel over Nederland in het jaar 201 0 viel ons op, dat op het ge­bied van de akkerbouw gesproken wordt over het produkt robin iahout. U

23 Um 26 januari VT B '95 Vakbeurs voor de tuinbranche in de Jaarbeurs in Utrecht. Voor in l ichtingen over de organisatie tel . 020-5491212 (RAl Gebouw BV)

4 maart Landelijke Vlinderdag Organisatie is handen van de Vl inder­stichting In lichtingen: tel . 08370-24224

22 maart Nationale Boomfeestdag De 3ge viering heeft als thema 'Gren­zeloos Bomen' Het wordt een Europese Boomfeest­dag met jumelagegemeenten, een kin­deruitwissel ing met de 12 l idstaten van de europese Unie , het maken van boomcirkels in Europa en Guido de Vlaamse Gaai als 'Europees boom­feest -boegbeeld' . In l ichtingen bi j ilandelijk coördinator Peter Derksen te1 .08370-7481 8

weet dat deze houtsoort wel wordt ge­noemd als vervanger voor tropisch hardhout. Verder wordt melding gemaakt van een projekt van het World Tree Fund, waarbij ter bescherming van het re­genwoud in Nederland bomen worden verkocht. Het grootste deel van de op­brengst wordt gebruikt voor de aan­koop van grond.

De teelt van walnoten Deze publ ikatie van het Consulent­schap in algemene dienst voor de fruit­teelt en het Proefstation voor de fruitteelt (april 1981 ) pleit voor de aan­plant van de walnoot. Niet al leen van­wege haar notenproduktie, maar ook vanwege de verfraai ing van het land­schap. Het is de eerste bundeling van gegevens over de teelt.

Natura - no. 7 - 1994 Met een natuurlijker ,beheer van onze u iterwaarden als gevolg van het terug­treden van de landbouw uit deze ge­bieden zien wij ook de terugkeer van het oorspronkelijke ooibos . Bij een niet te grote begrazingsdruk uiteraard. R ijkswaterstaat blijkt bij de bescher­ming van rivieroevers tegen erosie steeds meer de voorkeur te geven aan natuur l ijke vegetaties boven het storten van basaltstenen e.d. Wat de bomen betreft gaat het om ver­schiHende soorten wilgen en om de zwarte popul ier.

28 t/m 30 maart Stads- & landschapsinrichting '95 en Bouw en Mi l ieu '95 Jaarbeurs , Utrecht in l . 030-955560

tot 1 apri l Je school kan de boom in Een projekt van het Stichts Land­schapbeheer, waarin schol ieren van lager, voortgezet en middelbaar be­roepsonderwijs een dag bezig gaan in natuur en landschap. Op het terrein van een boer of particul ier werken zij b.v. aan het knotten van wilgen of on­derhoud van houtwal len. Voor in l ichtingen over dit projekt of op­gave als vrijwi l l ig begeleider kontakt opnemen met voorlichter Maarten Pere, tel. 030-205534

Bast, in de poriën van mens en boom Tentoonstelling laat zien dat boom­schors een eigen gezicht heeft aan de hand van detailfoto's, voorzien van

125

Boomblad - no. 4 - 1994 I n tegenstel l ing tot de ekonomische betekenis van bos, zijn de andere funkties, die het bos heeft, op het ge­bied van natuur en rekreatie, moei l ijk i n geld u it te drukken . Onderzoekers van het I nstituut voor Bos- en Natuur­onderzoek wi llen proberen, deze an­dere funkties meetbaar te m aken . Men hoopt een systeem te vinden, dat zowel natuur, houtproduktie als rekreatie op een vergelijkbare wijze in een model giet.

Groei & Bloei - september 1994 Onder de titel "Bos op schaal" wordt een artikel gewijd aan het planten van 1- tot 3-jarige boompjes in schalen of potten . Het gebru ik van loofboomsoor­ten met kle in blad of naaldboom­soorten met korte naalden wordt aanbevolen. Om te voorkomen dat ze te groot worden, moeten zij geregeld worden gesnoeid . Verder wordt een artikel gewijd aan de tamme kastanje, een boomsoort ge­l iefd om zijn fraaie u iterlijk, zijn heerlij­ke vruchten en zijn hout van goede kwaliteit.

Joop Comijs

teksten, een korte videofilm 'Blote Bast' en een aantal observatieposten. Kasteel Groeneveld, Baarn dinsdag tlm vrijdag van 10.00 - 17.00 uur zaterdag en zondag van 12.00 - 17.00 uur in l . 021 54-21143

126 Bomenn ieuws 4 - winter 1994

Boomschorsjes

Dit is de vierde aflevering van de puzzel, waarin we u testen

op uw kennis van de kenmerken van de schors. Evenals de

vorige keer komen drie loofbomen en één conifeer voor het

voetlicht.

Schors 1 Loofboom Dit geslacht komt vooral als struik i n ons land in het wild voor. De vruchten zijn goed eetbaar en worden bijvoor­beeld in vele versnaperingen gebruikt . De boom van deze soort is wat minder bekend. De wetenschappelijke geslachts- en soortnaam is . . .

Schors 2 Con ifeer Deze boom houdt van natte voeten . Om de wortels toch van zuurstof te kunnen voorzien ontwikkelt h ij een aparte vergroei ing. De Nederlandse naam is . . .

De schorsfoto's z ijn van volgroeide exemplaren gemaakt, omdat de schors van jonge bomen bij verschi l lende soorten aanzienlijk afwijkt van de oudere soortge­noten. Per keer vragen we u om vier namen. Per afbeelding wordt een kleine aanwij­zing gegeven en gevraagd welke naam of namen u moet invullen . Dit kan zijn de wetenschappelijke naam. Gevraagd wordt dan naar de geslachtsnaam en even­tueel de soortnaam. Bijvoorbeeld voor de Zomereik is de geslachtsnaam Quer­cus en de soortnaam robur. Als de Nederlandse naam gevraagd wordt, dan staat aangegeven of de volledige naam van de soort wordt verlangd, bij,voor­beeld Zomereik of dat kan worden volstaan met al leen de geslachtsnaam Eik.

U ku nt uw oplossing vóór 1 5 januari 1 995 stu ren naar het secretariaat van de Bo­menstichting , Oudegracht 201 bis, 3511 NG Utrecht. Onder de goede inzenders worden weer vijf boekjes 'D ichter bij bomen' verloot. In het volgende nummer worden de uitslag en de prijswinnaars bekend gemaakt.

De oplossing van de puzzel in Bomennieuws 3 van dit jaar was: schors 1 - Aescu lus h ippocastanum ; schors 2 - Thuja occidental is ; schors 3 - Prunus; schors 4 - lep. Winnaars van een boekje Dichter bi j bomen zijn : • D . Pierrot-van Vliet te Bergen op Zoom • J.H.M. van Berkel te Berkel en Rodenrijs • F.J .W. Schim v.d. Loeff-Schennink te Driebergen • J . Erftemeyer te Arnhem • M. Vermaas te Utrecht

Schors 3 Loofboom Een kruising van twee bomen levert soms een fraai resul,taat, waarin de kenmerken van beide ouders goed zichtbaar zijn . Dit is ook het geval bij deze snelgroeiende boom. De Nederlandse naam is . . .

Schors 4 Loofboom Een groot geslacht van vruchtbomen waartoe ook deze soort behoort De wetenschappelijke geslachtsnaam is . . .

Bomenn ieuws 4 - winter 1994

Leven met bomen Onlangs ver­scheen met steun van on­der andere de Bomenstich­ting 'Leven met bomen' , de eerste gedichtenbun­del van Marianne Scherpen­huijsen Rom . Haar ruim veer­tig gedichten over en met bo­men laten u eens op een andere wijze de boom bele­ven . Als boom­liefhebber zullen er zeker

, GEDICHTEN VAN MARIANNE

SCHERPENH UIJSEN ROM

wel een paar zijn die u bijzonder aanspreken. De bundel is bij de Bomenstichting ver­krijgbaar en kost inclusief verzendkos­ten f 29,50. U kunt het boekje beste l len door het bedrag over te ma­ken op g i ronummer 21 08755 van de Bomenstichting in Utrecht. Vermeldt u wel de titel van het boek er bij .

Onder de bomen Deze kleurige poster (60 x 80 cm) met het prachtige gedicht van Fetze Pijl­man is voor f 1 9,50 (ïncl. porto) ver­krijgbaar bij de Bomenstichting . . Voor de bestelwijze zie de tekst bij, 'Le­ven met bomen'

. .. . . " \\et bomen I

\I • "den lIl" . . , Qe .

t ·Ie 'lIeten elr.lr.en me

die;ge�\lr datllten laten gaan

. Ie ge a\$

\lUIl bladeren ,

tbOmme\en.

\Iet \ient laten s

. d bomen. . . · e '1f1en en, .

. \\et llin 1

d leggen ze . I\UI\ stba UW

ie \leen \ a\$ een atm om .. '""

. ' a\\een wilt lIl" .. a\$ le . . , .Y

. t a\\ee" WIlt 1\\1\·

felle Pii\man ,,\ . en l\le

-� .� t .

Zo'n boom laat je toch niet vallen?

De Bomenstichting moet steeds harder vechten

om bomen te kunnen behouden. Steeds vaker

wordt er door mensen een beroep op ons g e­

daan. Een grotere achterban en meer financiële

middelen zijn onontbeerlijk als we bomen willen

redden. Steun ons. Word óók donateur van de

Bomenstichting!

o Ik word donateur en betaal min imaal f 35,- per jaar o Ik word 65+ donateur en betaal min imaal f 25, - per jaar

Naam: Voor! . :

Adres:

Postcode: Woonplaats:

.Geb.jaar 1 9

Als donateur ontvangt u 4 keer per jaar Bomennieuws en 2 nieuwe afleveringen van de folderserie Bomen & . . . Bovendien kunt u 2 keer per jaar deelnemen aan een donateursexcursie.

Deze bon kopiëren of u itkn ippen en in een geopende, ongefrankeerde envelop sturen naar: Bomenstichting, Antwoordnummer 9013, 3500 ZA UTRECHT. Bedankt!

1 28

Ti lburg, bewijs het maar ! De Bomenstichting heeft zich nauwe­l ijks gemengd in de discussie rond de l inde van Ti lburg, omdat de belangen van de boom uitstekend werden be­hartigd door goede bekenden, zoals �enk Kuiper en Bert Maes. Wij kon­den het niet beter dan zij , dus hebben wij ons afzijdig gehouden. Maar we hebben wel een heel boze brief aan de gemeente gestuurd , waarin we veronderstelden, dat de l inde moest wijken voor andere plannen op die plek. Dat leek ons namelijk het enige " logische" excuus voor het weghalen van een dergelijk monument. Alle an­dere argumenten, vooral dat hij al bij­na dood was en de vei l igheid van mensen in gevaar zou brengen, wa­ren weerlegbaar.

Na maanden kwam er een even boze brief terug van Ti lburg I ndustriestad, waarin de Bomenstichting werd u itge­daagd, deze veronderstel l ing te bewij­zen . Die u itdaging neem ik g raag aan ! ZOLANG ER IN TILBURG GEEN JONGE LI NDE WORDT TERI!.JGGE­PLANT OP DE PLEK, WAAR DE OUDE STOND, ACHT IK BEWE­ZEN, DAT DE OUDE L INDE PLAATS HEEFT MOETEN MAKEN VOOR ANDERSOORTIGE PLANNEN. En waar is trouwens dat kleine l inde­boompje gebleven , dat voor zoveel ontroering en enthousiasme zorgde, toen het u it de hol le stam tevoorschijn kwam? Alle sprookjes daaromheen versterken mij n wantrouwen. Zo Ti lburg , nu j u l l ie weerl Zodra die boom er staat, zal ik in deze rubriek mijn excuses maken.

Breda gaat tekeer in Valkenberg I n ons themanummer "Lanen en Par­ken" ( 1992) hebben we aangegeven , dat we bomen belangrijker vinden dan de tekening van een ontwerper. Je zaagt toch geen gezonde boom om, omdat h i j n iet op een tekening staat? En al helemaal n)et in een park. In Breda hebben ze dat wel gedaan. In hel park Valkenberg , dat tussen sta­tion en stadscentrum ligt, zij n tiental­len bomen omgezaagd "om er weer een echt park van te maken." Ik vond het een prettig park. Je kon het oude ontwerp nog zien aan de oude bomen, vijvers, grasvelden en paden.,Maar er waren ook jongere bo­men geplant, die officieel niet in het ontwerp pasten . Er was een overgang aan het ontstaan tussen een officieel park en een soort parkbos. De jonge bomen deden het prima en de meeste oude bomen ook. Hier en daar begon­nen ze te dicht tegen elkaar te g roei­en. E r zou een enkele boom uit

moeten, dat was duidelijk. Maar er gin­gen ook stemmen op (van rechtgeaar­de ontwerpers) , om de oude tekeningen weer van stal te halen en het park te gaan restaureren. Boven­dien werd het met al die bomen wel erg donker in het park en dat was voor sommige mensen aanleiding om over de sociale vei l igheid te beginnen. (Hoe weeg je de angst van mensen af tegen het leven en de betekenis van bomen en stru iken? Ik zou wel eens wil len weten, hoe u, lezers van Bo­mennieuws, daarover denkt. Dan kun­nen we daar een keer uitgebreid aandacht aan besteden) .

In elk geval besloot Breda om het oude ontwerp en de sociale veil igheid te kombineren. Dus ging de zaag in een groot aantal bomen, waarvan de meesten nog tiental len jaren hadden kunnen leven. En dat geeft mij nou een onveil ig gevoel .

Marjan van Elsland

Reorganiseren kost soms teveel Reorganiseren - verzelfstandigen - ef­ficiëntie - bezu in igen - deregu leren -effektiviteit - optimal iseren - wijkge­richt beheer - deelgemeenten - kernta­kendiscussie - regiovorming -samenvoegen - privatiseren - decen­traliseren - marktgericht denken - doel­groepen - speerpunten - struktu rele aanpak . En ga zo maar door! Onze hedendaagse overheid is drukker met reorgan iseren dan met werken. Men­sen worden schaakstukken. Vakkun­digheid wordt ondergeschikt. Over bomen en bossen gaat het niet meer, hooguit nog een beetje over de natuur. Als het maar n iet teveel geld kost. De

Bomenn ieuws 4 - winter 1 994

economie gaat weer voor en dat is heel griezel ig. Reorganiseren? Ja graag, maar dan wel ecologisch (zie ook: Jitze het bos in !?) .

J itze het bos in !? J itze Kopinga en zijn medewerkers worden door velen in bomenland ge­zien als dé deskundigen op het gebied van boomproblemen en boomverzor­g ing . In de tijd , dat het DLO-instituut voor 80s- en Natuuronderzoek ( IBN­DLO) nog gewoon "de Dorschkamp" was, konden zij hun kennis en erva­ring heel gemakkelijk beschikbaar stel­len aan de praktijk. Het feit, dat zij i n een Rijksinstituut werkten , garandeer­de bovendien hun onafhankelijkheid. Ook de Bomenstichting heeft heel vaak advies gevraagd èn gekregen, als we er zelf n iet u i,tkwamen ("even Jitze bel len") .

Maar de reorganisatie-oorlog heeft ook al lang toegeslagen op dit i nstituut, met alle gevolgen van dien (zie ook : Reorganiseren kost soms teveel) . Het rijk betaalt n iet meer voor technisch­biologisch onderzoek betreffende straat- en laanbomen, waar vooral ge­meenten behoefte aan hebben. Dàt moeten de gemeel1lten zelf maar beta­len. Dus heeft de d irektie van het IBN­DLO in al haar wijsheid besloten , dat J itze maar bosonderzoek moet gaan doen . Of h ij moet van gemeenten en bedrijven zu lke enorme onderzoeks­opdrachten krijgen op het gebied van (stads)bomen, dat daarmee al le kos­ten worden gedekt. Maar:

a . Als gevolg van al het rijksgegoochel is het I BN-DLO een behoorlijk duur in­stituut geworden, vooral door de lood­zware overhead. Dus nodigt een gemeente J itze n iet meer zo makkelijk een ochtendje u it voor een bezoek aan probleembomen.

b. Er wordt al jarel1l gepraat over een centraal fonds, waaruit onderzoek kan worden gefinancierd, dat voor velen belangrij k is, maar dat nauwelijks door losse opdrachtgevers kan worden be­taald. Dat fonds is er nog steeds niet, want iedereen heeft het veel te druk met . . . . �u ist : reorganiseren!

Moet J itze dan toch het bos in? Mis­schien kan hij beter bij de Bomenstich­ting komen werken. Die is ook onafhankelijk en een stuk goedkoper!