213 - Mkk{krsf rð¿kkLk

ÃkwMíkf - 1

{kæÞr{f yÇÞkMk¢{

213 - Mkk{krsf rð¿kkLk

yÇÞkMk¢{ MknÞkusffw. íkÁý ÃkwrLkÞk

zkp.[wÒkw «MkkËzkp. ys{ík Lkkuhe

«kusuõx MknÞkusffw. ykMke{k ®Mkøk

¼k»kktíkh MknÞkusfzkp.hksuþ fw{kh

hk»xÙeÞ {wõík rðãk÷Þe rþûký MktMÚkkLk (yu{.yu[.ykh.ze, ¼khík Mkhfkh nuX¤Lke yuf MðkÞík MktMÚkk)

yu - 24-25, EÂLMxxâwþLk÷, yuheÞk Mkufxh - 62 LkkuEzk -201309 (W.«)

ðuçkMkkEx : www.nios.ac.in, xku÷ £e Lkt. 18001809393

Mk÷knfkh Mkr{ríkzkp.rMkíkktþw yuMk.suLkk zkp.fw÷ËeÃk yøkúðk÷ zkp. ðifxuþ ©erLkðkMkLk fw{khe økkuÃkk rçkMkðkMk zkp. MkkurLkÞk çknu÷yæÞûk rLkÞk{f (þiûkrýf) {ËËLkeþ «ríkrLkrÄ MktÞwõík rLkÞk{f (þiûkrýf) {ËËLkeþ rLkÞk{fyuLk.ykE.yku.yuMk. LkkuEzk yuLk.ykE.yku.yuMk. LkkuEzk Þw.yuLk.yuV.Ãke.yu.LÞw rËÕne yuLk.ykE.yku.yuMk. LkkuEzk yuLk.ykE.yku.yuMk. LkkuEzk

yÇÞkMk¢{ Mkr{ríkyæÞûk

«ku. Mke.yuMk.ykh. {qŠíkMke.ykE.Ãke.yku.ze, yuMk.ykE.yuMk.

sðknh÷k÷ LknuÁ ÞwrLkðŠMkxe, LÞw rËÕne«ku.rLkðerËíkk {uLkLk «ku. {kun{Ë fwhuþe «ku.Lkwh {kun{Ë «ku. Mkk÷e÷ r{©kyæÞkÃkf yæÞkÃkf, ¼qøkku¤ yæÞkÃkf (rLkð]¥k) VufÕxe (EríknkMk)yuMk.ykE.yuMk., JNU Mke.yuMk.ykh.ze.SSS, JNU rËÕne ÞwrLkðŠMkxe SSS, EøLkwLÞw rËÕne LÞw rËÕne rËÕne LÞw rËÕne«ku.yLke÷ MkuXe zkp.r¢»Lkk {uLkLk zkp.çke.yu÷. økwÃíkk fw. yÃkhLkk ÃkkLzuyæÞkÃkf hezh, (hksrfÞ rð¿kkLk) WÃkyk[kÞo (rLkð]¥k) ÷uõ[hhDESSH, NCERT ÷uze ©ehk{ fku÷us, rËÕne Mkhfkh, Lkðe rËÕne DESSH, NCERTLÞw rËÕne rËÕne Lkðe rËÕneMð. fw.r[ºkk ©erLkðkMk zkp.xe.yuLk. økehe ©e rððuf ®Mk½PGT (EríknkMk) ûkuºkeÞ rLkÞk{f SEO,(þiûkrýf)MkhËkh Ãkxu÷ rðãk÷Þ yuLk.ykE.yku.yuMk.ÃkxLkk NIOS, LkkuEzk÷kuZe fku÷kuLke, LÞw rËÕne

MktÃkkËf Mkr{rík«ku. su.yu÷. Ãkktzu ©e ¼økðíke «MkkË æÞkLke fw.yrLkíkk Ëuðhks zkp.çke.yu÷. økwÃíkk zkp. xe.økeíkkrLkð]ík yæÞkÃkf ÷uõ[hh yk[kÞo WÃkyk[kÞo (rLkð]¥k) MknkÞf «kuVuMkhNCERT rþûký rð¼køk ze.yu.ðe.ÃkÂç÷f Mfq÷, rËÕne Mkhfkh, Lkðe rËÕne Mke.ykE.E.LÞw rËÕne rËÕne Mkhfkh çknkËwhøkZ, nrhÞkýk rËÕne ÞwrLkðŠMkxe, rËÕnezkp.yuMk.fu. {nkÃkkºkk fw. íkÁý ÃkwrLkÞk zkp. [wÒkw «MkkË zkp. yÍ{ík Lkwhe fw. hexk ÚkkufMkku{hezh, ¼qøkku¤ þiûkrýf yrÄfkhe þiûkrýf yrÄfkhe þiûkrýf yrÄfkhe 4/43, yu- Ãknu÷ku {k¤,EøLkw, Lkðe rËÕne ¼qøkku¤, yuLk.ykE.yku.yuMk. hksfeÞ rð¿kkLk RríknkMk rðsÞLkøkh, rËÕne

LkkuEzk yuLk.ykE.yku.yuMk. LkkuEzk yuLk.ykE.yku.yuMk. LkkuEzkfw.WŠ{÷ {nuLÿw fw. yuMk.fu. yhkuhk zkì. ykh.fu. ©eðkMíkðS.146, yu÷.ðkÞ fku÷kuLke S.yu[-4/190, r{hk yÃkkxo{uLx ÷uf[hhÃkrù{ rðnkh, rËÕne Ãkrù{ rðnkh, rËÕne SCERT, rËÕne

ÃkkX ÷u¾fkufw.yrLkíkk Ëuðhks zkp.yuMk.fu. {nkÃkkºkk zkp. hk{©Þ «MkkË zkp. ðe.yuMk. Lkuøke zkp. Mðkrík hksÃkwíkyk[kÞo hezh, ¼qøkku¤ MknkÞf yæÞkÃkf {ËËLkeþ yæÞkÃkf {ËËLkeþ yæÞkÃkfze.yu.ðe.ÃkÂç÷f Mfq÷, EøLkw, Lkðe rËÕne zkp. ykçktuzfh fku÷us þrnË ¼økík®Mkn fku÷us þrnË ¼økík®Mkn fku÷usçknkËwhøkZ, nrhÞkýk rËÕne ÞwrLkðŠMkxe, rËÕne rËÕne ÞwrLkðŠMkxe, rËÕne rËÕne ÞwrLkðŠMkxe, rËÕnezkp. yÕÃkLkk xÃkkheÞk zkp.¼wykLk ßnk ©e «u{ ykuÍk fw. LkMkheLk hesðe zkì. Mkk÷eLk siLkTGT, Mkk{krsf rð¿kkLk MknkÞf hSMxÙkh TGT, Mkk{krsf rð¿kkLk TGT, Mkk{krsf rð¿kkLk {ËËLkeþ yæÞkÃkfze.Ãke.yuMk. ELÿÃkwh{ rËÕne ÞwrLkðŠMkxe, Ä nuhexus Mfw÷, Mkufxh-26 ze.Ãke.yuMk. ELÿÃkwh{ yuMk.S.xe.çke. ¾k÷Mkk fku÷usøkkSÞkçkkË rËÕne økwhøkktð, Þw.Ãke. økkSÞkçkkË rËÕne ÞwrLkðŠMkxe, rËÕnefwt. ÂM{íkk ËkMk ©e [tËLk ©eðkMíkð fwt. {rLk»kk MkwçkkTGT, Mkk{krsf rð¿kkLk MktþkuÄLk Akºk MktþkuÄLk Akºkkze.Ãke.yuMk. ELÿÃkwh{ Mke.ykE.E. Mke.ykE.E.økkSÞkçkkË rËÕ÷e ÞwrLkðŠMkxe, rËÕne rËÕ÷e ÞwrLkðŠMkxe, rËÕne

SðLk fkiþÕÞ Mk÷knfkh øk]Ãk«ku. su.yu÷. Ãkktzu fw.yrLkíkk Ëuðhks zkp.yuMk.fu. {nkÃkkºkk fw.ykMke{k®Mkøk zkp. sÞk «ðknrLkð]ík yæÞkÃkf yk[kÞo hezh, ¼qøkku¤ «kusuõx MknÞkusf (AEP) LkuþLk÷ «kuøkúk{ ykurVMkh (UNFPA) {uLxhªøk yusLMkeNCERT ze.yu.ðe.ÃkÂç÷f Mfq÷, EøLkw, Lkðe rËÕne yuLk.ykE.yku.yuMk. LkkuEzk 55, ÷kuZe yuMxux, rËÕne Mke-24çke, fk÷fS,LÞw rËÕne çknkËwhøkZ, nrhÞkýk Lkðe rËÕne yÇÞkMk¢{ MkÞkusf økúkrVõMk ykŠxMxfw. íkÁý ÃkwrLkÞk zkp. [wÒkw «MkkË zkp. yÍ{ík Lkwhe ©e {nuþ þ{ko ©e YÃkuþ ¾khfðk÷þiûkrýf yrÄfkhe þiûkrýf yrÄfkhe þiûkrýf yrÄfkhe økúkrVõMk ykŠxMx £e÷kLMk økúkrVõMk ykŠxMx¼qøkku¤, yuLk.ykE.yku.yuMk. hksfeÞ rð¿kkLk RríknkMk yuLk.ykE.yku.yuMk. LkkuEzk Lkðe rËÕneLkkuEzk yuLk.ykE.yku.yuMk. LkkuEzk yuLk.ykE.yku.yuMk. LkkuEzk

Developed under MHRD-UNFPA Supported: Adolescence Education Programme

r5úÞ yÇÞuŒk / rðãkÚkeo

‚ŒŒ 5r2ðrŒoŒ ÚkŒk sŒk s™-‚{ks™e sY2eÞkŒku fux÷ktf sqÚkku™e ‚{Þ ‚kÚku 5r2ðrŒoŒ Úkðk™e5ÎÄrŒ y™u ykðzŒ™u 5r25qýo f2ðk {kxu sY2e y5uûkkyku y™w‚k2 ƒË÷kÞ Œu yr™ðkÞo ƒkƒŒ økýkÞ.rþûkýyu 5r2ðŒo™ {kxu™wt yuf yËftw ykusk2 Au. ÞkuøÞ ‚{Þ™wt y™u ÞÚkkÞkuøÞ rþûký s ‚{ks™e{níðkfktûkkyku™e yk5qrŒo f2ðk W52ktŒ ™ðe™ ‚{MÞkyku™ku ‚k{™ku f2ðk Œu{s Œu {kxu skuEŒe rnt{Œ fu¤ððk‚kY ÔÞkðnkr2f 5r2ðŒo™™e ykð~ÞfŒk nkuÞ Au. yðk2 ™ðk2 Œu{s Œƒffkðk2 2eŒu 5kXÞfú{ku{kt sY2eVu2Vk2ku îk2k y‚2fk2f 2eŒu ykðwt ‚½¤wt 5r2ðŒo™ f2e þfkÞ. fkuE 5ý sz (y5r2ðŒo™ þe÷) 5kXÞfú{ykðku fkuEs nuŒw 5k2 5kze þfu ™net. fk2ý fu Œu ykðe fkuE ðiÞrfŒf yÚkðk ‚k{krsf (‚k{qrnf) sY2eÞkŒ™u5ku»kkŒku nkuŒku ™Úke.

yuf{kºk WfŒ nuŒw‚2 ‚{økú 2k»xÙ™k fu¤ðýefk2kuyu ‚{ÞkLŒ2u yufXk ÚkE™u ykðk 5r2ðŒo™ {kxusY2e [[ko-rð[k2ýkyku f2ðe skuEyu. ykÚke s yuf [[ko-rð[k2ýk™e V÷©wrŒ Y5u 2k»xÙeÞ 5kXÞfú{ {k¤¾k(NCF 2005) ™e 2[™k f2ðk{kt ykðe Au. Œuýu rðrðÄ fûkkyku suðe fu 5kÞk™e 5úkÚkr{f,{kÎÞr{f Œu{sWå[ {kÎÞr{f rþûký ‚tË¼uo rð»kË [[ko- rð[k2ýkyku™u ytŒu yuf ¼qr{fk ŒiÞk2 f2e Au.

WfŒ Œ{k{ -2k»xÙeÞ ŒÚkk ‚k{krsf ƒkƒŒku™u ÎÞk™{kt 2k¾e ™u y{u ŒksuŒ2{kt {kÎÞr{f fûkk™ku5kXÞfú{ yãŒ™ Œu{s sY2eÞkŒ y™w‚k2™ku ƒ™e 2nu yu 2eŒu ‚wÄkÞkuo Au yk{ Œku yÇÞk‚ ‚k{økúe™wt Wí5kË™yu NIOS fkÞofú{ku {wfŒ rðãk÷Þe fu Ëq2ðŒeo rþûký™ku yuf ‚ðkOøke ŒÚkk yrŒykð~Þf ¼køk økýkÞ. yu LÞkÞuy{u ¾k‚ fk¤se 2k¾e™u yk yÇÞk‚ ‚k{økúe Œ{k2k suðk W5Þkuøk fŒko (yÇÞuŒkyku) {kxu Œu {iºke5qýo,2‚5úË ŒÚkk yrŒykð~Þf ƒ™e 2nu Œu {kxu 5q2Œku 5úÞkMk fÞkuo Au.

yk ‚tË¼uo yºkuyk yÇÞk‚ ‚k{økúe™u 2‚5úË ŒÚkk Œ{k2e sY2eÞkŒ {wsƒ™e ƒ™kððk{kt {ËËfŒkoŒ{k{ rðÏÞkŒ rðŒs™ku™ku yk¼k2 {k™wt Awt. ykþk 2k¾wt fu Œ{™u 5ý Œu y‚2fk2f Œu{s ŒL{Þ f2e Ëu™k2ƒ™e 2nuþu.

2k»xÙeÞ {wfŒ rðãk÷Þe rþûký ‚tMÚkk™ ðŒe yºku nwt yk5 ‚ðuo ™u yíÞtŒ Wssð¤ Œu{s ‚V¤ ¼kðe{kxu þw¼fk{™kyku 5kXðw Awt.

zku. yu‚. yu‚. su™kyæÞûk©e, NIOS

yæÞûk©e™ku ‚tËuþ

r5úÞ yÇÞuŒkyku / rðãkÚkeoyku

2k»xÙeÞ {qfŒ rðãk÷Þe ‚tMÚkk™ (NIOS) ™ku yu nt{uþ™ku 5úÞí™ Au fu Œu Œ{™u yðk2 ™ðk2 ™ðku Œu{s Œ{k2esY2eÞkŒ™u Ãknkut[e ð¤u Œuðku yÇÞk‚fú{ yk5u. nðu y{u {kÎÞkr{f fûkk™k Œ{k{ rð»kÞku™k yÇÞk‚fú{‚wÄk2e 2nÞk Aeyu. yk ‚tË¼uo Œ{™u ™ðku yÇÞk‚fú{ yk5ðk™k nuŒw‚2 y{u CBSE (‚utxÙ÷ ƒkuzo ykuV Mfq÷yusÞwfuþ™)Œu{s rðrðÄ 2ksÞku™k {kÎÞr{f rþûký ƒkuzo ‚kÚku swËk swËk rð»kÞku ‚tË¼uo {‚÷Œku Þkuse Au.hk»xÙeÞ yÇÞk‚fú{™tw {k¤¾wt þiûkrýf ‚tþkuÄ™ y™u Œk÷e{ {kxu™e hk»xÙeÞ ‚tMÚkk™u ykÄk2u ½zkÞ Au. yk{ÔÞk5f y™u Œw÷™kí{f yÇÞk‚ ƒkË y{u seð™™u ‚w‚tøkŒ Œu{s ‚2¤ yuðkt yÇÞk‚fú{ ½zeyu Aeyu.hk»xÙ™k skýeŒk rþûkýðeËku / fu¤ðýefk2ku™u ‚kÚku ÷E™u Œu{™k {køkoËþo™ ytŒøkoŒ y{u yÇÞkfú{ku™u ‚wÄk2e™uyãŒ™ ƒ™kðŒk 2neyu Aeyu.

yk W5t2kŒ y{u þiûkrýf-yÇÞk‚fú{ ‚køkúe 52 5ý ™s2 2k¾Œk nkuEyu Aeyu. y{u yu{kt™esq™e5q2kýe ŒÚkk ™fk{e ÚkE økÞu÷e {krnŒe 2Ë f2e™u Œu™e søÞkyuu ™ðe™ ŒÚkk ‚w‚tøkŒ ƒkƒŒku Œu{kt W{u2e™uyk yÇÞk‚fú{™u ykf»kof Œu{s y‚2fk2f ƒ™kðŒk 2neyu Aeyu. ¼k2ŒeÞ ‚tMf]rŒ y™u ðk2‚k™ku rð»kÞðkMŒð{kt 2‚5úË y™u yk™tËËkÞf Au su™kÚke Œ{™u ™ðk t™ðkt ûkuºkku{kt yk5ýk Ëuþ™k 5úËk™™ku ÏÞk÷ ykðþu.

{™u ykþk Au fu yºku Œ{k2k {kxu ½zkE 2nu÷ yk yÇÞk‚ ‚k{økúe ‚k[us 2‚5úË y™u ™ðwt skýðk™eWíftXkðk¤e ƒ™e 2nuþu. yk ‚tË¼uo Œ{k2k fkuE5ý ‚q[™ ykðfkÞo Au.

{k2k Œ2VÚke yk5 ‚ðo™u ‚w¾e yu™ ‚V¤¼kðe™e yÇÞÚko™k.

(zkp.fw÷rË5 yøkúðk÷)

r™Þk{f þiûkrýf

r™Þk{f©e™e ™kutÄ

r«Þ rðãkÚkeoyku,hk»xÙeÞ {wÂõík rðãk÷Þ rþûkk MktMÚkkLk ík{Lku {kæÞr{f yÇÞkMk¢{Lkk Mkk{kSf rð¿kkLk

rðì»kÞ{kt ykðfkhu Au. yk fku»koLke yÇÞkMk Mkk{økúe çku ÃkwMíkf Ähðu Au.«Úk{ ÃkwMíkf{kt EríknkMkyLku ¼qøkku¤ ßÞkhu rîríkÞ ÃkwMíkf{kt hksfeÞ rð¿kkLkLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. Mkk{krsf rð¿kkLk{kt{kLkð Mk{ksLkk yÇÞkMkLkku Mk{kðuþ ÚkÞku Au. su ykÃkýLku {kLkð Mk{ksLke Wí¢ktríkLkku Ãkrh[Þfhkðu Au yLku rðïLke {wÏÞ MktMf]ríkLku ykðhe ÷u Au.ík{u «kr[Lk, {urzrðÞ÷ yLku ykÄwrLkf Mk{Þøkk¤kËhBÞkLk ¼khík yLku rðï rðþu ðkt[þku. «Úk{ ÃkwMíkf{kt ík{u Wífktrík rðþu Mk{sþku yLku ¼khík{ktMktMÚkkLkðkËLke yMkh yLku rçkúrxþ þkMkLk Mkk{u hûký yLku Mk{ks MkwÄkhk MkkÚku ík{Lku Ãkrhr[íkfhkðþu.

ðÄw{kt ík{u ¼kiøkkur÷f ÏÞk÷ku yLku nfefíkku MkkÚku ÔÞðnkh fhþku. ík{u Mk{sþku fu «f]r¥k,ÃkÞkoðhý, †kuíkku yLku Ãk]Úðe Ãkh Efku÷kuSf÷ Mk{íkw÷Lk fuðe heíku ò¤e þfkÞ.

yk ÃkkXkuLkku yÇÞkMk fhíkkt ík{Lku fux÷ef «ð]r¥kyku suðe fu Mkðuoûký, fuMkMxze, Mk{MÞkrLkðkhý òuðk {¤þu. yk yÇÞkMk¢{ ¾kMk fheLku {wÆkykuLke ðÄw Mkkhe Mk{s íku{s fkiþÕÞku yLkuûk{íkkykuLkku rðfkMk suðe fu rð[khðwt , çkku÷ðwt, ðkxk½kx, yLku çkeS ½ýe çkkçkíkkuLku æÞkLk{kthk¾eLku çkLkkððk{kt ykðe Au. yk «ð]r¥kyku þe¾ðk{kt ík{u Ãkwhíkku Mk{Þ ÷E þfku Aku. fu{ fu ykyÇÞkMk¢{ ík{Lku rðãkÚkeo íkhefu Mk{]Ø fhðk {kxu çkLkkððk{kt ykÔÞku Au.

y{u ykþk hk¾eyu Aeyu fu yk ÃkwMíkf {kºk Ãkheûkk {kxu WÃkÞkuøke rLkðzþu yuðwt LkÚke.Ãkhtíkw ík{Lku Mkkhk {kLkðe çkLkðkLke «uhýk ykÃkþu. fkuEÃký «fkhLke {w~fu÷e fu «&™ku {kxu ík{uy{Lku ÷¾e þfku Aku. ík{khk «rík¼kðLke «þtMkk fhðk{kt ykðþu.

yk5™e ‚kÚku ƒu ƒku÷

fw. íkÁý ÃkwrLkÞk zkp. [wÒkw «MkkË zkp. yÍ{ík Lkwheþiûkrýf yrÄfkhe þiûkrýf yrÄfkhe þiûkrýf yrÄfkhe¼qøkku¤, yuLk.ykE.yku.yuMk. hksfeÞ rð¿kkLk RríknkMkyuLk.ykE.yku.yuMk. LkkuEzk yuLk.ykE.yku.yuMk. LkkuEzk yuLk.ykE.yku.yuMk. LkkuEzk

yr¼™tË™, nðu Œ{u MðÞt yÇÞk‚w ƒ™ðk™ku 5zfk2 rMðfkÞkuo Au. NIOS yu 5úíÞuf zøk÷u y™u 5øk÷u Œ{k2e‚kÚku 2ne™u {k™‚þkMºkeÞ Zƒu,r™»ýkŒku™e ‚nkÞÚke Œ{™u ÎÞk™{kt 2k¾e™u yÇÞk‚ ‚k{økúe ŒiÞk2 f2e Au.MðÞtrþûký™k {k¤¾k™wt yºku y™w‚2ý f2ðk{kt ykðu÷ Au. sku yºku yk5u÷e ‚q[™kyku ÎÞk™{kt 2k¾þku ŒkuŒ{u Œu™ku {n¥k{ ÷k¼ WXkðe þfþku. yÇÞk‚ ‚k{økúe{kt y™u ™e[u Ëþkoðu÷ [eLnku Œ{™u [kuff‚ {køkoËþofƒ™e 2nuþu.

rþ»kof ({Úkk¤w): Œu{kt ‚{krðü™e M5ü ‚q[™k yk5u Au. {kxu Œu yð~Þ ðkt[ðw.

5úMŒkð™k : yu Œ{™u 5kXÚke yðøkŒ f2kðþu y™u ‚kÚku‚kÚku økŒ 5kX ‚kÚku ‚ktf¤e 5ý 2k¾þu.

nuŒwyku / WË]u~Þku: Œu 5kX™k yÇÞk‚ ƒkË r™»5L™ ÚkÞu÷k (™e5su÷k) y™u y5urûkŒ ¿kk™™e furVÞŒyk5þu. su Œ{u {u¤ðe [qfÞk nkuðkÚke Œu™u yð~Þ ðkt[e™u ¾kºke f2ku fu Œ{u Œu {u¤ÔÞwt Au ( fu ™net ?)

y™wfú{ : ‚t5qýo y™wfú{™u rð¼køkku ŒÚkk 5uxk rð¼køkku{kt rð¼kSŒ f2u÷ Au. rð¼køk Œ{™u yufÚkeƒesk ‚kÚku ‚t5fo f2kðþu. sÞk2u 5uxkrð¼køkku y™wfú{™k Œíðku ‚kÚku™e ‚{s fu¤ððk{kt {ËËY5ƒ™e 2nuþu.

™kutÄ : 5úíÞuf 5]c™e ƒksw{kt nkt‚eÞk{kt 5q2Œe søÞk yk5ðk{kt ykðe Au. suÚke Œ{u íÞkt sY2e {wË]k fu™kutÄ x5fkðe þfku.

5úð]r¥kyku : rð[k2™u (ÏÞk÷™u) 5]c f2ðk™k ykþÞÚke fux÷ef 5úð]rŒyku™e ¼÷k{ý f2ðk{kt ykðeAu.

5kX‚t÷ø™ 5ú&™ku : 5úíÞuf rð¼køk™u ytŒu ½ýk xqtfk y™u skŒu s ŒiÞk2 f2e þfkÞ Œuðk 5ú&™ku¥k2kuyk5u÷ Au. su Œ{™u Œ{k2e 5úøkrŒ [fk‚ðk{kt {ËËY5 ƒ™þu. Œu™u sY2Úke Wfu÷þku (n÷ f2þku)yu™e ‚V¤ 5qýoŒkÚke Œ{™u ÏÞk÷ ykðþu fu Œ{u ykøk¤™ku yÇÞk‚ þY f2e þfku Œu{ Aku fu Œ{k2u suŒu 5kX™ku V2e yÇÞk‚ f2ðku sY2e Au.

Œ{u þwt þeÏÞk ? : yu{kt Œ{™u 5kX™k {wÏÞ {wÏÞ {wË]kyku xqtf{kt ykÃÞk Au. su Œ{™u 5kX™ku ‚k2ktþsýkðe 5w™2kðŒo™ f2kðþu. Œu{kt Œ{™u Œ{k2k 5kuŒk™k {wË]k 5ý W{u2ðk™e Aqx Au.

5kXktŒ 5ú&™ku: yk yuðk ÷ktƒk y™u xqtfk 5ú&™ku Au su Œ{™u ‚{økú 5kX™e M5ü ‚{s yk5ðk {kxu™eŒf 5q2e 5kzþu.

5kXktŒ 5ú&™kuŒ2: yu Œ{™u fE 2eŒu 5kXktŒ 5ú&™ku™k ‚k[k W¥kh yk5e þfkÞ Œu ‚{skðþu.

5kXktŒ 5ú&™ku™e ‚q[™k : yu Œ{™u ‚k[k W¥k2 þkuÄðk{kt {ËËY5 ƒ™þu.

yÇÞk‚ ‚k{økúe™k W5Þkuøk™e 2eŒ

yÇÞkMk¢{ Í÷f

{kuzâq÷ - 1 : ¼khík yLku rðï rðrðÄ Þwøkku ËhBÞkLkMkk{krsf rð¿kkLkLke «MíkkðLkk

ÃkkX 1 «k[eLk rðïÃkkX 2 {æÞÞwøkeLk rðïÃkkX 3 ykÄwrLkf rðï-1ÃkkX 4 ykÄwrLkf rðï-2ÃkkX 5 ¼khík Ãkh rçkúrxþ þkMkLkLkku «¼kð (1757-1857)ÃkkX 6 rçkúrxþ ¼khík{kt ÄkŠ{f yLku Mkk{krsf òøk]ríkÃkkX 7 rçkúrxþ þkMkLk rðÁØ ÷kufr«Þ sLkyktËku÷LkÃkkX 8 ¼khíkLkwt hkr»xÙÞ yktËku÷Lk{kuzâq÷ - 2 : ¼khík «kf]ríkf ðkíkkðhý, MktMkkÄLkku yLku rðfkMkÃkkX 9 ¼khíkLke «kf]ríkf ¼wøkku¤ÃkkX 10 ykçkkunðkÃkkX 11 sið rðrðÄíkkÃkkX 12 ¼khík{kt ¾uíkeÃkkX 13 ðknLkÔÞðnkh yLku MktËuþkÔÞðnkhÃkkX 14 ðMíke : ykÃkýwt MkkiÚke {kuxwt MktMkkÄLk

{kuzâq÷ - 3 : ÷kufþkneLke fkÞo«ýkr÷ÃkkX 15 çktÄkhýeÞ {qÕÞ yLku ¼khíkLke hksrLkríkf ÔÞðMÚkkÃkkX 16 {q¤¼qík n¬ yLku {q¤¼qík VhsÃkkX 17 ¼khík yuf fÕÞký hkßÞÃkkX 18 MÚkkrLkf MðhkßÞ yLku ûkuºkeÞ ðneðxÃkkX 19 hkßÞ Míkhu þkMkLkÃkkX 20 Mkt½ (ÞwrLkÞLk) Míkhu þkMkLkÃkkX 21 hksfeÞ Ãkûkku yLku Ëçkký swÚkÃkkX 22 ÷kufþkne «r¢Þk{kt ÷kufkuLke ¼køkeËkhe{kuzâq÷ - 4 : Mk{fk÷eLk ¼khík : Mk{MÞkyku yLku WÆuþkuÃkkX 23 ¼khíkeÞ ÷kufþkne Mkk{uLkk ÃkzfkhkuÃkkX 24 hk»xÙeÞ yufíkk íkÚkk rçkLkMkkt«ËkrÞfíkkÃkkX 25 Mkk{krsf, ykŠÚkf rðfkMk : íkfðtr[ík Mk{wËkÞkuLkwt MkþÂõíkfhýÃkkX 26 ÃkÞkoðhýLkwt ¾ðký yLku ykÃkr¥k ÔÞðMÚkkÃkLkÃkkX 27 þktrík yLku Mkwhûkk

{kuzâq÷ - 1 : ¼khík yLku rðï rðrðÄ Þwøkku ËhBÞkLk

Mkk{krsf rð¿kkLkLke «MíkkðLkk ....................................................................... 1ÃkkX 1 «k[eLk rðï ..................................................................................... 27ÃkkX 2 {æÞÞwøkeLk rðï .................................................................................. 51ÃkkX 3 ykÄwrLkf rðï-1 ................................................................................. 71ÃkkX 4 ykÄwrLkf rðï-2 ................................................................................. 91ÃkkX 5 ¼khík Ãkh rçkúrxþ þkMkLkLkku «¼kð (1757-1857) ..............................................119ÃkkX 6 rçkúrxþ ¼khík{kt ÄkŠ{f yLku Mkk{krsf òøk]rík .....................................................144ÃkkX 7 rçkúrxþ þkMkLk rðÁØ ÷kufr«Þ sLkyktËku÷Lk ........................................................ 164ÃkkX 8 ¼khíkLkwt hkr»xÙÞ yktËku÷Lk ........................................................................188

{kuzâq÷ - 2 : ¼khík «kf]ríkf ðkíkkðhý, MktMkkÄLkku yLku rðfkMk

ÃkkX 9 ¼khíkLke «kf]ríkf ¼wøkku¤ ........................................................................215ÃkkX 10 ykçkkunðk .......................................................................................240ÃkkX 11 sið rðrðÄíkk .................................................................................... 263ÃkkX 12 ¼khík{kt ¾uíke ...................................................................................285ÃkkX 13 ðknLkÔÞðnkh yLku MktËuþkÔÞðnkh .................................................................310ÃkkX 14 ðMíke : ykÃkýwt MkkiÚke {kuxwt MktMkkÄLk .................................................................335

Ãkrhrþü 1 yÇÞkMk¢{ ..................................................................................... 365Ãkrhrþü 2 «rík¼kð........................................................................................ 368

rð»kÞMkqr[

{kuzâq÷ - 1¼khík yLku rðï rðrðÄ Þwøkku ËhBÞkLk

Mkk{krsf rð¿kkLkLke «MíkkðLkkÃkkX 1 «k[eLk rðïÃkkX 2 {æÞÞwøkeLk rðïÃkkX 3 ykÄwrLkf rðï-1ÃkkX 4 ykÄwrLkf rðï-2ÃkkX 5 ¼khík Ãkh rçkúrxþ þkMkLkLkku «¼kð (1757-1857)ÃkkX 6 rçkúrxþ ¼khík{kt ÄkŠ{f yLku Mkk{krsf òøk]ríkÃkkX 7 rçkúrxþ þkMkLk rðÁØ ÷kufr«Þ sLkyktËku÷LkÃkkX 8 ¼khíkLkwt hkr»xÙÞ yktËku÷Lk

Mkk{krsf rð¿kkLkMkk{krsf rð¿kkLkMkk{krsf rð¿kkLkMkk{krsf rð¿kkLkMkk{krsf rð¿kkLk 365

íkkrfof ykÄkh

{kLkðMk{ksLkku yÇÞkMk yuf srx÷ çkkçkík Au íku{kt Mkk{kSfMktçktÄkuLke ÃkhMÃkh økqtÚkýeLkku yÇÞkMk Mk{kÞu÷ku Auu. Mk{ksLkuMk{sðk {kxu yLkuf rð»kÞkuLkk íkÚÞLke òýfkhe sÁhe çkLkuAu. íkuÚke s Mkk{krsf rð¿kkLkLkk yÇÞkMk¢{{kt Lk]ðtþ þkMºk,Mk{ksþk†, EríknkMk,¼qøkku¤, yÚkoþk† yLku hksLkeríkþk†suðk rð»kÞkuLku Mkktf¤e ÷uðk{tk ykÔÞk Au.

Mkk{krsf rð¿kkLk rðÄkÚkeoykuLku Mk{ksLkk yiríknkrMkf,Mkk{kSf, MkktMf]ríkf, ykrÚkof, hksLkiríkf yLku ¼kiríkfÃkkMkkykuLke ¿kkLk yLku Mk{sý ykÃkðkLkku «ÞkMk fhu Au íku yk¿kkLkLku ðkMíkrðf SðLk{kt Mktkf¤íkk Ãký þe¾ðu Au. ykðwtyLkw¼ðsLÞ ¿kkLk íku{Lku ÃkkuíkkLkk SðLk{kt {níðLkk {qÕÞkurðfMkkðíkk þe¾u Au yLku íku{Lku sðkçkËkh Lkkøkrhf çkLkðk«uhu Au. hk»xÙLkk rLk{koý{kt yLku rðfkMkLke «r¢Þk{ktt ¼køkeËkhçkLkeLku ÃkkuíkkLkku Vk¤ku ykÃkðk {kxu íku rðÄkÚkeoøkýLku «kuíMkkrníkfhu Au.

WÆuþku :-

yÇÞkMk¢{Lkk WÆuþku :-

- ykÃkýe økE ÃkuZeLkk Mkt½»kkuo yLku yLkw¼ðku WÃkhykÄkrhík ÃkkX çkLkkððk

- ËuþLkk MktþkuÄLkkuLkku Wr[ík WÃkÞkuøk fheLku íku{Lkwt MkthûkýfhðkLke sÁheÞkík «íÞu æÞkLk Ëkuhðwt.

- ¼khík{kt «ðíkíkeo ÷kufþkne íkuLkk çktÄkhý{kt ftzkhkÞu÷k{qÕÞku ÿkhk «urhík Au íku íkÚÞLku Mk{òððwt.

- «ðíko{kLk ¼khíkLke Mkk{krsf, hksLkiríkf Mk{MÞkykuLkuMk{sðe yLku ík u Mk{MÞkykuLkk rLkhkfhý {kxuykÃkýk{ktÚke «íÞuf ÔÞrfík þku Vk¤ku ykÃke þfu íkuòýðkLkk «ÞíLkku fhðk.

{qÕÞktfLk :

yLku yu çkuW «fkhLkk {qÕÞktfLk fhðk{kt ykðþu. {qÕÞktfLk{kxu xe.yu{.yuMk.(xe[h {kfoz yuMkkE{uLx) yLku {qÕÞktfLk{kxu 100 økwýLke çkkb Ãkheûkk ÷uðk{kt ykðþu. su Ëh {k[oyLku ykufxkuçkh {kMk{kt ÷uðkþu. h0 økwýLkk 3 xe.yu{.yu.fhðkLkk hnuþu. yk çku {qÕÞktfLk WÃkhktík Ëhuf ÃkkX{ktMð{qÕÞktfLk {kxu ÃkkXMðkæÞkÞ, {LkkuÞíLk íkÚkk ÃkkXÞktíkMðkæÞkÞ ykÃkðk{kt ykðþu.

ÃkkXÞ¢{Lkwt {k¤¾wt

{kuzÞw÷ Lkt. {kuzÞq÷Lkwt Lkk{ økwý yÇÞkMkLke yðrÄ

I ¼khík yLku rðrðÄ rðr¼Òk Þwøkku ËhBÞkLk 32 76 f÷kf

II ¼khík : «kf]ríkf ðkíkkðhý MktMkkÄLkku yLku rðfkMk 27 64 f÷kf

III ÷kufíktºkLke fkÞo«ýkr÷ 28 68 f÷kf

IV Mk{fk÷eLk ¼khík : Mk{MÞkyku yLku æÞuÞku 13 32 f÷kf

fw÷ 100 240 f÷kf

{kæÞr{f Míkh Ãkh Mkk{krsf rð¿kkLkLkku yÇÞkMk¢{


ÃkkXÞ¢{Lkwt ðýoLk

{kuzÞq÷ I : ¼khík yLku rðï-rðrðÄ Þwøkku ËhBÞkLk

økwý : 3h yÇÞkMk yðrÄ : 76 f÷kf

yk {kuzÞw÷Lkku WÆuþ rðÄkÚkeoykuLku rðrðÄ ÞwøkkuËhBÞkLk fuðeheíku rðïLktw íku{s ¼khíkLkwt rLk{koý ÚkÞw íkuLkkuÃkrh[Þ fhkððkLkku Au. ynª Ëþkoðu÷e ½xLkkyku yLku «r¢ÞkykuyufçkeòÚke íkÆLk y÷øk nkuðkAíkkt íku LkðeLk, hksLkiríkf yLkuykrÚkof þrfíkykuLkku rLkËuoþ fhu Au. VuL[ ¢ktríkyu MðíktºkðkËyLku ÷kufþkneLku Vu÷kÔÞk íkku hrþÞLk ¢ktríkyu Mk{ksðkË{ktÚkesL{eLku íkuLku s ykøk¤ ðÄkÞko. LkkÍeðkËLkku sL{ Mk{ksðkËyLku ÷kufþkne çkuôLku Lkfkhe ËELku ÚkÞku. yk {kuzÞw÷Lkku yufWÆuþ yu Ãký Au fu rðÄkÚkeoyku ¼khík{kt MktMÚkkLkðkËLke MkkÚkuyMkhLke MkkÚkkuMkkÚk ÚkÞu÷e Mkk{kSf MkwÄkhýkyku íkÚkk ¼khíkLkkhkr»xÙÞ yktËku÷LkLkk WËT¼ðLku Ãký Mk{su. íkuyku Mk{su fufuðeheíku Mðíktºk Mktøkúk{ ÿkhk Mk{kLk Lkkøkrhfíð yLkuMkkðo¼ki{íðLke ¼kðLkk Vu÷kE. yne rðÄkÚkeoykuLku yuMk{òððkLke fkurþþ Ãký fhðk{kt ykðe Au fu ¼khíkLkkMðíktºkMkuLkkLkeyku yLku Lkuíkkyku ÿkhk ¼khíkLkk ¼krð {kxu suÿr»x Mkuððk{kt ykðe níke íkuLku Ãký rðÄkÚkeoøký Mk{su. yk«fhýkuLku yuðe heíku íkiÞkh fhðk{kt ykÔÞk Au suLku ÷eÄurðÄkÚkeoyku{kt rð[kh-fkiþÕÞ, «íÞkÞLk fkiþÕÞ yLkurð[khrð{þo fkiþÕÞku suðk SðLk fkiþÕÞku rðfMkíkk òÞ íku{kxu rðrðÄ WËknhýku, «ð]r¥kyku, Mkðuoûkýku, fuMkMxze (Mk{MÞkyÇÞkMk) ðøkuhu Ãkîríkyku ðkÃkhðk{kt ykðe Au.

Mkk{kSf rð¿kkLkLkku Ãkrh[Þ

1. «k[eLk rðï

2. {æÞ ÞwøkeLk rðï

3. ykÄwrLkf rðï - 1

4. ykÄwrLkf rðï- h

5. ¼khík WÃkh rçkúxeþ þkMkLkLkku ykrÚkof, Mkk{kSf yLkuMkktMf]ríkf «¼kð (17Ãk7-18Ãk7)

6. rçkúxeþ ¼khík{kt Äkr{of yLku Mkk{kSf ÃkwLk:òøk]rík

7. rçkúxeþ þkMkLk Mkk{uLkku ÷kufr«Þ rðÿkun

8. ¼khíkLkwt hkr»xÙÞ yktËku÷Lk

{kuzÞw÷ : II ¼khík «kf]ríkf ðkíkkðhý, MktMkkÄLkku yLku rðfkMk

økwý : h7 yÇÞkMk yðrÄ : 64 f÷kf

yk {kuzÞw÷Lke h[Lkk yuðe heíku fhðk{kt ykðe Au suÚkerðÄkÚkeoyku «kf]ríkf ðkíkkðhý, MktþkÄLkku yLku rðfkMk ðå[uhnu÷k yktíkhMktçk tÄku Mk{S þfu. yk {kuzÞw÷ íku{Lkuðkíkkðhý{kt Úkíke rðrðÄ «r¢Þkyku yLku ðkíkkðhýLkk{q¤¼qík ½xfkuLku Mk{sðk{kt {ËËYÃk Úkþu. ynª ðkíkkðhýíktºkLkk Mktíkw÷LkLku ò¤ðe hk¾ðkLkk {wÆk Ãkh æÞkLk ykÃkðk{ktykÔÞwt Au. suLku ò¤ðe hk¾ðkÚke íkuLkk s yuf ¼køk íkhefu{kLkðSðLk Ãký Ãk]Úðe WÃkh Ãkku»kkÞ Au.

yk {kuzÞw÷ rðÄkÚkeoøkýLku yu Mk{òðu Au fu Mk{økú «kf]ríkfMktþkÄLkku yu þwt Au yLku Mkíkík ði¿kkrLkf Zçku fhkíkku rðfkMk yuþwt Au. yk {kuzÞw÷{kt {wÏÞíðu rðrðÄ fwËhíke yLku f]rºk{MktþkÄLkku yLku íku{Lkwt rðíkhý, ðÃkhkþ íku{s íku{Lkk Mkt[k÷LkyLku ò¤ðýeLke sÁheÞkíkkuLke [[ko fhðk{kt ykðe Au. yk{kuzÞw÷Lku ¼khíkeÞ MktË¼o{kt íkiÞkh fhðk{kt ykÔÞwt Au su{ktíkuLke ¼kiríkf yLku MkktMf]ríkf rðrðÄíkk ðå[u Ãký rLkËurþoíkyufíkkLku æÞkLk{kt ÷uðk{kt ykðe Au. ¼kiríkf rððÄíkk{kt ¼qr{Lkk«fkhku, nðk{kLk, s{eLk, ðLkMÃkrík yLku ðLÞSðLkLkkuMk{kðuþ ÚkkÞ Au. MkktMf]ríkf ÃkkMkkyku{kt ¼khíkeÞ MktMf]ríkLkkuíkuLkk ¼kiríkf ðkíkkðhý MkkÚkuLkku MktçktÄ Mk{òððk{kt ykÔÞkuAu. ynª yu Mk{òððkLke fkurþþ fhðk{kt ykðe Au fu fuðeheíku¼khíkLkk Mk{]î, MkktMf]ríkf yLku «kf]ríkf ðkhMkkLku ykðLkkheÃkuZeyku {kxu Mkk[ðe hk¾ðwt. yk {kuzÞw÷Lkk «fhýku{kt rð[khfkiþÕÞ «íÞkÃkýo fkiþÕÞ yLku rð[kh-rð{þo suðk fkiþÕÞku


suðk SðLk fkiþÕÞku rðfMkkððkLkku WÆuþ hk¾eLku rðrðÄWËknhýku, «ð]r¥kyku, Mkðuoûkýku, Mk{MÞk yÇÞkMkku ðøkuhuÃkîríkyku yÃkLkkððk{kt ykðe Au.

1. ¼khíkLke ¼kiøkkur÷f ¼qøkku¤

2. ykçkkunðk

3. sið rðrðÄíkk

4. ¼khíkLke ¾uíke

5. ðknLkÔÞðnkh yLku MktËuþkÔÞðnkh

6. ykÃkýwt MkkiÚke {kuxwt MktþkÄLk : ðMíke

{kuzÞw÷ : III ÷kufþkneLke fkÞo«ýkr÷

økwý : h8 yÇÞkMk yðrÄ : 68 f÷kf

yuf Mkkhk Lkkøkrhf çkLkðkLkwt {níð þwt Au íku{s hk»xÙ yLkuLkkøkrhf ðå[uLkku ÃkhMÃkh MktçktÄ{kt ðÄw «kuíMkknf Lkeðzíke{q¤¼qík Vhòu yLku yrÄfkhkuLkwt fkÞo þwt Au íkuLkk WÃkh yk{kuzÞq÷{kt rðþu»k ¼kh {qfkÞk u Au. yk {k uzÞq÷{ktfÕÞkýhksÞLke Mkth[Lkk yLku íkuLkk y{÷efhý WÃkh ðÄw«fkþ Vufðk{kt ykÔÞku Au. ynª rðÄkÚkeoykuLku MkhfkhLkk MÚkkrLkfMíkhÚke {ktzeLku WÃk÷k Míkh MkwÄe Ãkrh[Þ fhkððk{kt ykðþu.MkhfkhLkk MÚkkrLkf Míkhu Ãkt[kÞíke hks, LkøkhÃkkr÷fk yLkursÕ÷k ðneðxLkku Mk{kðuþ fhðk{kt ykÔÞku Au. yk MíkhÚkeWÃk÷k Míkhu hksÞ yLku fuLÿ Mkhfkh ykðu Au.

yk «fhýkuLkk rð»kÞðMíkwLke {kðsík yu ÃkîríkÚke fhðk{ktykðe Au, su{kt rðrðÄ «ð]r¥kyku, WËknhýku, Mkðuoûký yLkuMk{MÞk, Wfu÷ku ÿkhk rðÄkÚkeoyku{kt rð[kh fkiþÕÞ yLku«íÞkÞLk fkiþÕÞku suðk SðLkfkiþÕÞ rðfMku.

1. ¼khíkLkk hksLkiríkf yLku çktÄkhýeÞ {qÕÞku

2. {q¤¼qík yrÄfkhku yLku Vhòu.

3. ¼khík : yuf fÕÞkýhksÞ

4. MÚkkrLkf Mkhfkh yLku ûkuºkeÞ ðneðx

5. hksÞ Mkhfkh

6. fuLÿ Mkhfkh

7. hksLkiríkf Ãkûkku yLku sqÚkku

8. ÷kufþkneLke «r¢Þkyku{kt ÷kufkuLke ¼køkeËkhe

{kuzÞq÷ IV Mk{fk÷eLk ¼khík : Mk{MÞkyku yLku WÆuþku

økwý : 13 yÇÞkMk yðrÄ : 3h f÷kf

yk {kuzÞq÷{kt Ëuþ çkknÞ íku{s yktíkrhf heíku Lkzíkk hksLkiríkf,Mkk{krsf yLku ykrÚkof ÃkzfkhkuLke ðkík ðýðk{kt ykðe Au.rðÄkÚkeoøkýu hk»xÙLke Mk{MÞkykuLku òýðe òuEyu yLku íku{Lkk Wfu÷LkesYrhÞkíkLku rð»ku rð[khðwt òuEyu. yk «fhýku{kt rðrðÄWËknhýku, «ð]r¥kyku, Mkðuoûkýku, Mk{MÞkWfu÷ ðøkuhu ÃkîríkykuðkÃkheLku rðÄkÚkeoyku{kt rð[kh fkiþÕÞ yLku «íÞkÞLk fkiþÕÞku suðkSðLkfkiþÕÞku rðfMku íkuðku «ÞkMk fhðk{kt ykÔÞku Au.

1. ¼khíkLke ÷kufþkne Mkk{u Q¼u÷k Ãkzfkhku.

h. hkr»xÙÞ yufíkk yLku rçkLkMkkt«ËkrÞfíkk

3. Mkk{krsf-ykrÚk of rðfkMk yLku ðtr[ík sqÚkk uLk w tMkþrfíkfhý

4. ðkíkkðhýLku ÷køke hnu÷ku ½Mkkhku yLku ykÃkkíkfk÷eLk(fxkufxe) Mkt[k÷Lk

Ãk. þktrík yLku Mk÷k{íke.

Mkk{krsf rð¿kkLkMkk{krsf rð¿kkLkMkk{krsf rð¿kkLkMkk{krsf rð¿kkLkMkk{krsf rð¿kkLk

LkkUÄ

¼khík yLku rðïrðrðÄ Þwøkku ËhBÞkLk

{kuzâw÷ - 1

1

Mkk{krsf rð¿kkLkLke «MíkkðLkk


yuf fÕÃkLkk fhku fu ík{u xkE{ {þeLk{kt çkuMkeLku yu Mk{Þ{kt ÃknkU[e òyku Aku, sÞkhuík{khk ËkËkLkk ËkËk çkk¤f níkkt. ík{Lku ík{kÁt ½h yLku íkuLke ykMkÃkkMkLkwt ðkíkkðhý yufË{ swËwt÷køkþu. ík{u nsw ÃkkA¤Lkk Mk{ÞLke {wMkkVhe fhþku íkku íku ð¾íkLkku ¾kuhkf, fÃkzkt yLku ¼k»kkòuELku ík{Lku sçkhsMík ykïÞo Úkþu. ¼qíkfk¤{kt þwt çkLÞw nþu, íku òýðkLke fuðe {ò Ãkzu.

þwt ík{Lku ÷køku Au, fu nS yksu Ãký ykÃkýu ykÃkýk ¼qíkfk¤ MkkÚku òuzkÞu÷k Aeyu ? þwtyk yuf yuðwt hnMÞ LkÚke, suLku ykÃkýu Wfu÷ðwt s òuEyu ? íkuðwt fhðk {kxu ykÃkýu rðrðÄ†kuíkkuLkku WÃkÞkuøk fheLku òýeþwt fu «køkT yiríknkrMkf fk¤Úke {ktzeLku yíÞkhMkwÄe{kt {kLkðSðLkfuðe heíku rðfMÞwt.

nuíkwyku :

yk ÃkkX ¼ÛÞk ÃkAe ík{u ykx÷wt fhe þfþku.

- Mkk{krsf rð¿kkLkLkk yÇÞkMk{kt EríknkMk, ¼qøkku¤, yÚkoþk†, hksLkeríkþk† yLkuMk{ksþk†Lkku yÇÞkMk Ãký Mk{kÞu÷ku Au, íku Mk{S þfþku.

- yu Mk{S þfþku fu yk çkÄk s rð»kÞku yufçkesk MkkÚku òuzkÞu÷k Au yLku íku{Lkk ÃkhMÃkhòuzkýLkk yÇÞkMk îkhk s Mkk{krsf rð¿kkLkLkk ¿kkLkLkku ÃkkÞku çkLku Au.

- {kLkðMk{ksLkk rðfkMkLkk rðrðÄ íkçkffkykuLke [[ko fhe þfþku.

- ykÃkýk ðíko{kLk Mk{ks {kxu Q¼e ÚkÞu÷e íkfku íkÚkk ÃkzfkhkuLku yku¤¾e þfþku.

0.1 yuf þiûkrýf þk¾k íkhefu Mkk{krsf rð¿kkLk

yk rð»kÞLkwt Lkk{ s Mkq[ðu Au fu íku Mk{ks WÃkh ykÄkrhík rð»kÞ Au. yk rð»kÞLkku WÆuþ



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

2

Mk{ksLkk Ëhufu Ëhuf ÃkkMkkykuLku øknLkíkkÚke Mk{sðkLkku yLku Mk{ks{kt Q¼e ÚkÞu÷e Mk{MÞkykuLkkMk{kÄkLk ÷kððkLkku Au. yk rð»kÞ yuf rðMík]ík ¿kkLkLkku rð»kÞ Au, suLkk yÇÞkMk{kt çkeò ½ýkûkuºkkuLkku yÇÞkMk Mk{kE òÞ Au. yu{ktLkk fux÷kf {níðLkk su ûkuºkku WÃkh ík{khu yíÞkhu ¾kMkæÞkLk ykÃkðkLkwt Au, íku Au :

- EríknkMk yLku Ãkwhkíkíðþk†

- Mk{ksþk†

- ¼qøkku¤ - yÚkoþk†

- hksLkeríkþk†

yk ÃkkXÞ¢{Lkk rðrðÄ {kuzÞq÷ yLku «fhýku WÃkh sýkðu÷k ûkuºkku MkkÚku MktçktrÄík Au. yk «fhý{ktykÃkýu Mkk{krsf rð¿kkLkLku, íku{ktÞ ¾kMk íkku EríknkMkLku Mk{sðkLkku «ÞíLk fheþwt. ykÃkýu Mkk{krsfrð¿kkLkLkk {níðLku Mk{Sþwt íku{s ykÃkýk hkurstËk SðLk MkkÚku íku fuðeheíku òuzkÞu÷wt Au íku Mk{Sþwt.ykÃkýu òuEþwt fu {kLkðku íkhefu fuðeheíku rðrðÄ íkçkffkyku{ktÚke ÃkMkkh ÚkELku ykÃkýe Wí¢ktríkÚkE, Lku fuðe heíku ykÃkýu økwVkyku{ktÚke yíÞkhLkk ykÄwrLkf þnuhku MkwÄe ÃknkUåÞk. ykÃkýu EríknkMkLkuykÃkýk ¼qíkfk¤Lke {krníke íkhefu s LkÚke òuðkLkku, Ãký íku{ktÚke þe¾ðkLkwt Au. Mkk{krsf rð¿kkLkLkkyÇÞkMkÚke ykÃkýu rðrðÄ rð»kÞku yufçkeò MkkÚku fuðe heíku Mktf¤kÞu÷k Au, íku òýeþwt. ykx÷kð»kkuo{kt ½xu÷e ½xLkkykuLkk ykÃkýk rðfkMk MkkÚku þku MktçktÄ Au, íkuLke ¢{çkæÄ fze Ãký ykÃkýu{u¤ðeþwt. yk{ fhðkÚke ykÃkýLku ykÃkýk ¼qíkfk¤, ðíko{kLkfk¤ yLku ¼rð»Þfk¤ ðå[u hnu÷kuMktçktÄ Mk{òþu. ykÃkýu yk rð»kÞLku ðÄw QtzkýÚke Mk{SLku òuEþw fu íku çkÄkÚke ykÃkýk SðLkWÃkh þe yMkhku Au.

ík{Lku þwt ÷køku Au fu {kæÞr{f Míkhu Mkk{krsf rð¿kkLkLkk yÇÞkMkLku ÷eÄu ík{khe ykMkÃkkMkVu÷kÞu÷k Mk{ksLku ík{u fuðe heíku ðÄw Mk{S þfþku ? ykuAk{kt ykuAk çku fkhý sýkðku.

...................................................................................

...................................................................................

...................................................................................

...................................................................................

0.h Mkk{krsf rð¿kkLkLkku yÇÞkMk :

yuf þiûkrýf þk¾k íkhefu yÚkðk íkku yÇÞkMkLkk yuf ûkuºk íkhefu Mkk{krsf rð¿kkLkLkurþûkýLkk rðrðÄ Míkhku{kt ¼ýkððk{kt ykðu Au. íku{s ÞwrLkðrMkoxeyku{kt íkuLkk WÃkh MktþkuÄLkku


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

3


fhðk{kt ykðu Au. rðÄkLkk fkuEÃký yuf ûkuºkLkk yÇÞkMk{kt fux÷kf çkeò Ãkuxk-ûkuºkkuLkku yÇÞkMkMk{kE s síkku nkuÞ Au. ½ýeðkh íkku ûkuºkku yufçkeò{kt ¼¤e Ãký síkk nkuÞ Au. Mkk{krsf rð¿kkLkLkkyÇÞkMk{kt Mk{kÞu÷k ykðk Ãkuxkrð»kÞku Au. yÚkoþk†, EríknkMk, Ãkwhkíkíðþk†, ¼qøkku¤,hksLkeríkþk† yLku Mk{ksþk†.

ík{Lku fËk[ LkðkE ÷køkþu, Ãký Ãknu÷kt íkku yÇÞkMkLke yuf s þk¾k níke- ËþoLk þkMºk(rV÷kuMkkuVe)suLkku yÚko ÚkkÞ Au ¿kkLk yÚkðk þkýÃký {kxuLkku «u{.

íkuÚke s, yksu Ãký fkuEÃký ûkuºkLke Qt[k{kt Qt[e rMkrî zkufxhux ykuV rV÷kuMkkuVeLkeøkýkÞ Au, suLku Ãkeyu[.ze.fnu Au.

ÃkAe su{su{ ¿kkLkLkku ÔÞkÃk ðÄíkku [kÕÞku íku{íku{ rðrðÄ ûkuºkkuLkk ¿kkLkLku rðrðÄ ðøkkuo{ktðnU[ðkLke sÁh sýkE. rð¿kkLk yLku Mkk{krsf rð¿kkLkLku y÷øk ÃkkzeLku òuðk{kt ykÔÞk. ¿kkLkLkeyk çkuW þk¾kykuLkku MktçktÄ ykÃkýk SðLkLke ðkMíkrðfíkkLkk swËk swËk ÃkkMkkyku MkkÚku Au. ÃkÞkoðhýrð¿kkLk fwËhík yLku ¼kiríkf søkíkLkk ¿kkLkLkk yÇÞkMk WÃkh ÃkkuíkkLkk íkÚkk íku{Lkk Mkk{krsf SðLkLkeçkkçkíkkuLkku yÇÞkMk WÃkh furLÿík Au. [k÷ku, ykÃkýu EríknkMkÚke þÁykík fheyu.

0.h.1 EríknkMk yLku Ãkwhkíkíðþk† :

EríknkMk þwt Au ? EríknkMk yu ¼qíkfk¤{kt çkLku÷e ½xLkkykuLkwt yuf ¾kíkwt Au. íkuLku ðkMíkrðfsøkíkLku ÷økíke ½xLkkyku yLku ÷kufku MkkÚku MktçktÄ Au. íkuLkku MktçktÄ {kºk ykËþkuo fu fkuE ÏÞk÷ku MkkÚkuLknet Ãkhtíkw Mkk[uMkk[ su çkLÞwt níkwt íkuLkk yÇÞkMk MkkÚku Au.

EríknkMkLku {kºk ÔÞrfík MkkÚku s Lkne Ãkhtíkw yk¾k Ëuþku yLku Mk{kòu MkkÚku MktçktÄ Au íku {kºkhkò-hkýeLke s Lkne Ãkhtíkw Mk{økú {kLkðòíkLke ðkík æÞkLk{kt ÷u Au. fkuEÃký Ä{o fu Lkkík-òíkLkk¼uË¼kð ðøkh íku ík{k{ †e-ÃkwÁ»kku, økheçk-íkðtøkhku yu{ MkkiLku Mk{kðu Au. ík{Lku fËe yuðwt rðM{ÞÚkÞwt Au, fu «k[eLkÞwøk{kt ykÃkýk Ãkqðoòu fuðk níkkt ? yk ÃkwMíkf{kt ík{u yu{Lkk rðþu òýþku. ykÃkkXÞ¢{ ¼ýíke ð¾íku su fkuE ½xLkk{kt ík{Lku hMk Ãkzu, íkuLku LkkUÄe ÷u òu. yu{Lkk rðþu ðÄw{krníke òuEíke nkuÞ, íkku ÷kÞçkúuhe{kt sELku yÚkðk íkku ELxhLkux WÃkhÚke íku {krníke {u¤ðòu.yLku Ãký ík{khe ¿kkLk¾kus{kt ík{Lku {ËËYÃk ÚkEþwt.

ykÃkýu EríknkMk þk {kxu ¼ýeyu Aeyu ?

EríknkMkLkk yÇÞkMkÚke ykÃkýLku ykÃkýk yrMíkíðLkk {qr¤Þk rðþu òýfkhe {¤u Au,ykÃkýe þrfík yLku rMkrîykuLke ¾çkh Ãkzu Au suLku ÷eÄu ykÃkýk ykí{økkihð{kt ðÄkhku ÚkkÞ AuyLku yuf «fkhLkwt rËþkMkq[Lk {¤u Au. yksu suLku ykÃkýu rðfkMk fneyu Aeyu, íku ykÃkýk ¼qíkfk¤rðþuLkk ¿kkLk ðøkh fËe þfÞ Lk çkLÞku nkuík. Mkk{kLÞ heíku yuðwt {kLkðk{kt ykðu Au fu EríknkMk íkku



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

4

yu ¼qíkfk¤Lkku yÇÞkMk Au, suLkku MktçktÄ {]ík ÔÞrfíkyku MkkÚku Au. ¾hu¾h òuíkkt EríknkMk{ktÚke sykÃkýLku ykÃkýk ðíko{kLk yLku ¼rð»Þ rðþuLkk {níðLkk ÃkkX {¤u Au. yk¾k EríknkMkLkku MkkhòuEyu íkku sýkþu, fu Lkh-Lkkheykuyu ÃkhMÃkh Mknfkh îkhk çknuíkh SðLk SððkLkk su Mkíkík«ÞkMkku fÞko, íkuLke ðkík yux÷u s EríknkMk sÞkhu ykÃkýLku ykÃkýk ¼qíkfk¤ rðþu òýðkLkeEåAk ÚkkÞ íÞkhu ykÃk{u¤u s ykÃkýu Ãkwhkíkíðþk† MkkÚku òuzkE sEyu Aeyu. {kuxk¼køku ¼ÔÞrMkrîyku yLku {nkLk «ð]r¥kykuÚke A÷fíkku ykÃkýku økkihððtíkku ¼qíkfk¤ ykÃkýk ykí{økkihðLkuðÄkhu Au. [k÷ku ykÃkýu ykðíke ÃkuZe {kxu Ãký ykÃkýu íkuLku Mkkk[ðeyu.

Ãkwhkíkíðþk† yux÷u «k[eLkfk¤Lke MktMf]rík yLku Mk{ksLkku yÇÞkMk. yksu Ãký Ãkwhkíkíð¾kíkk îkhk Úkíkk ¾kuËfk{ ËhBÞkLk {¤e ykðíkk nMíkf÷kLkk Lk{qLkkyku, fçkhku, ¾tzuhku, M{khfkuðøkuhu suðk «k[eLkf¤kLkk yðþu»kku WÃkhÚke íku Mk{ÞLke ½xLkkyku íkÚkk {kLkðSðLkLkku íkkøk {¤uAu. Ãkwhkíkíðþk†eyku yu yðþu»kkuLkku yÇÞkMk fheLku yu yðþu»kku su Mk{Þøkk¤kLkk nkuÞ, íkuMk{ÞLke {krníke {u¤ðu Au. Ãkwhkíkíðþk†Lkk yÇÞkMk{kt yuðk «k[eLk ÷¾kýkuLkku yÇÞkMk Ãkýfhðk{kt ykðu Au, su ykMkkLkkÚke Wfu÷e þfkíkk LkÚke fu suLke ¼k»kk Mk{sðe {w~fu÷ nkuÞ Au.ykðk †kuíkku îkhk {¤íke {krníke rðïkMkÃkkºk nkuÞ Au.

{kuxk¼køku «k[eLkfk¤Úke ykðe rLkþkLkeyku s{eLkLke Lke[u ËxkÞu÷e nkuÞ Au, suLku ¾kuËfk{îkhk çknkh fkZðk{kt ykðu Au. yk «r¢ÞkLku Wí¾LkLk fnu Au. (archaeorogical excavation)

{kunLk-òu-zuhku, nzÃÃkk yLku Lkk÷tËk suðk «ÏÞkík MÚk¤kuyu ykðk Wí¾LkLk fkÞo fhðk{kt ykÔÞkníkk, sÞktÚke {qÕÞðkLk yiríknkrMkf Mkk{økúe {¤e ykðe níke.

AkÃkkyku{kt yðkhLkðkh ykðk Wí¾LkLkkuLkk Mk{k[kh Í¤fíkk hnu Au. ykðk s yufhMk«Ë Mk{k[kh yksfk÷ [[ko{kt Au, fu økwshkík LkSf ËrhÞkLke ytËh yuf LkøkhLkk yðþu»kku{¤e ykÔÞk Au. yk MÚk¤ rntËwykuLkk Eïh f]»ýLke îkrhfkLkøkhe nkuðkLkwt {kLkðk{kt ykðu Au.nk÷{kt s Wí¾LkLk îkhk {¤e ykðu÷wt çkesw MÚk¤ nrhÞkýkLkk hk¾eøkZe{kt Au.

ykðk MÚk¤kuyu fhu÷ku «ðkMk ík{Lku ík{khk «k[eLkfk¤{kt ÷E skÞ Au. ík{Lku sÞkhu Ãkýíkf {¤u íÞkhu ykðk MÚk¤kuLkku «ðkMk y[qf fhðku òuEyu. Ëuþ{kt ykðu÷k ykðk çkeò MÚk¤kurðþu Ãký {krníke ¼uøke fhku.

nMík«íkku, Míkt¼ku, ÄkíkwLke íkgeyku, rMk¬kyku, {nkuhku, M{khfku, ykuòhku, {kxeLkkðkMkýku, h{fzkt, r[ºkku suðe ðMíkwyku «k[eLk yðþu»kkuÁÃku {¤e ykðu Au. su-íku fk¤Lkk ykðkyðþu»kku ykÃkýLku íku Mk{ÞLke MktMf]rík rðþu sýkðu Au. ík{khk þnuh{kt yÚkðk ykMkÃkkMk ykðu÷k


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

5


MktøkúnMÚkkLk (BÞqÍeÞ{) Lke yÚkðk íkku fkuEyu òíku fhu÷k ¾kMk MktøkúnLke {w÷kfkík ÷ku. ykðeðMíkwykuLke yuf ÞkËe çkLkkðku yLku íku fÞk Mk{ÞLke Au íku òýðkLke fkuþeþ fhku. ykðe {krníkeík{Lku ÷kÞçkúuhe{ktÚke fu ELxhLkux WÃkhÚke Ãký {¤þu. yksfk÷ íkku y¾çkkhku, Mkkr{Þfku yLkuÃkwMíkfku{ktÚke Ãký ½ýe {krníke {¤e þfu Au.

ËuþLke «k[eLk MktMf]ríkLkk ðkhMkkLkwt hûký fhðkLkwt yLku ykÃkýk Ãkwhkíkíð ðkhMkkLkwt MktþkuÄLkfkÞo fhLkkhk ¾kuSykuLku MknkÞ fhðkLkwt fkÞo fhíke {wÏÞ MktMÚkk Au ¼khíkeÞ Ãkwhkíkíð Mkðuoûký(yu.yuMk.ykE.), su MktMf]rík {tºkk÷Þ nuX¤ fkÞohík Au. yk MktMÚkkLkk {wÏÞ WÆuþku Au ykÃkýkt«k[eLk M{khfkuLkwt sLkík fhðwt, Ãkwhkíkíðþk†Lke ÿr»xyu {níðLkk MÚk¤kuLke Mkt¼k¤ hk¾ðeyLku hkr»xÙÞ {níð Ähkðíkk yðþu»kkuLke Mkwhûkk fhðe. yk fkÞo {kxu yk¾k ËuþLku 24 ðíkwo¤ku{ktðnu[e Lkk¾ðk{kt ykÔÞku Au. yk MktMÚkk{kt ½ýkçkÄk ÃkwhkíkíðrðØku, Mkthûkfku (yr¼÷u¾rðËku),MÚkkÃkíÞfkhku (ykfeoxufx) yLku ði¿kkrLkfku Au su Ãkwhkíkíð fkÞoLku ÷økíke «ð]r¥kyku yLku MktþkuÄLkkufhu Au. yk ytøku ðÄw {krníke {u¤ðku. yk ðuçkMkkEx WÃkhÚke : www.asi.nic.in

ÃkkX MðkæÞkÞ 0.1

1. Mkk{krsf rð¿kkLkLkk ¿kkLkûkuºk{kt ykðíkk rðrðÄ rð»kÞkuLke ÞkËe sýkðku.

2. þwt ík{u {kLkku Aku fu EríknkMkLkku yÇÞkMk sÁhe Au ? ík{khku yr¼«kÞ Mk{òððk {kxu çkufkhýku ykÃkku.

3. EríknkMk yLku Ãkwhkíkíðþk† ðå[uLkku yuf íkVkðík sýkðku.

4. ykÃkýk ¼qíkfk¤Lkku yÇÞkMk fhðk{kt {ËËÁÃk ÚkkÞ yuðk fkuE Ãkkt[ †kuíkku sýkðku.

5. yk ÃkkX{kt sýkÔÞk rMkðkÞLkk fkuE Ãkkt[ Ãkwhkíkíð MÚk¤ku sýkðku.

0.2.2 ¼qøkku¤

su rðMíkkhLkk EríknkMk yLku ÃkwhkíkíðLke ðkík Úkíke nkuÞ, íkuLkku yÇÞkMk íÞktLke ¼qøkku¤LkkyÇÞkMk ðøkh yÄqhku økýkÞ. ¼qøkku¤yu Ãk]Úðe ÃkhLkk ¼q¾tzku, ÷kufku, MÚk¤ku yLku ðkíkkðhýLkkuyÇÞkMk Au. MkkËe ¼k»kk{kt fneyu, íkku yu yk ËwrLkÞkLkku yÇÞkMk Au, sÞkt ykÃkýu ðMkeyu Aeyu.Mkk{krsf rð¿kkLk ({kLkð¼qøkku¤) Lku «kf]ríkf rð¿kkLk (¼kiríkf ¼qøkku¤) MkkÚku òuzðk{kt ¼qøkku¤LkkuyÇÞkMk yuf çkuòuz fzeÁÃk çkLku Au.

? þwt ík{u òýku Aku



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

6

fkuEÃký Mk{ksLkk SðLk yLku EríknkMkLku ½zðk{kt ¼qøkku¤Lke ¼qr{fk yøkíÞLke Au.yk¾e ËwrLkÞk{kt Vu÷kÞu÷k rðrðÄ Ä{kuo, MktMf]ríkyku, hksLkiríkf ÔÞðMÚkkyku, yÚkoíktºkku, ¼wÿ~ÞkuyLku ðkíkkðhý{kt hnu÷wt ðirðæÞ ykÃkýLku ¼qøkku¤Lkk yÇÞkMk îkhk Mk{òÞ Au. yu çkÄkLku yufçkeòMkkÚku Mkktf¤ðk{kt Ãký ¼qøkku¤ ykÃkýe {ËË fhu Au. ¿kkLkLkk çkeò ûkuºkku MkkÚku Ãký ¼qøkku¤ ykÃkýLkuòuze ykÃku Au. òu ykÃkýu fkuE ËuþLke ¼qøkku¤ òýíkk nkuEyu, íkku íÞktLkku EríknkMk Mk{sðk{ktykÃkýLku Mkh¤íkk hnu Au. yk ÃkkX{kt ík{u òýþku fu «k[eLk {kLkðkuyu ÄLkw»k-çkký íkÚkk çkeòLkkLkk ykuòhku çkLkkÔÞk níkk. ykðwt fu{ çkLÞw níkwt íku ík{Lku ¼qøkku¤Lkk yÇÞkMk îkhk s Mk{sÃkzþu.

rn{Þwøk ÃkAe ðkíkkðhý{kt ½ýkt VuhVkhku ÚkÞk nkuðk òuEyu, suLku ÷eÄu økkZ støk÷ku½kMkLkk {uËkLkku{kt VuhðkE økÞk nþu. ík{u fÕÃkLkk fhe þfku Aku, fu íÞkhu þwt ÚkÞwt nþu. nk, íkuLku ÷eÄuík]ý¼ûke «kýeyku (nhý, ½uxkt, çkfhk, Mkkçkh ðøkuhu) {kuxe MktÏÞk{kt ÃkuËk ÚkÞk nþu. ík{u òýkuAku fu yk «kýeyku ¾qçk ÍzÃkÚke Ëkuze þfu Au. íkuÚke ¼khu nrÚkÞkhkuÚke íku{Lkku rþfkh fhðku {w~fu÷Ãkzu. Ãkrhýk{u, ykuAk ðsLkðk¤k ykuòhku yLku nrÚkÞkhku þkuÄkÞk, suLku ÷eÄu íku Mk{ÞLkk {kLkðkuÃkkuíkkLkwt ¼hý-Ãkku»ký fheLku ÃkkuíkkLkwt yrMíkíð xfkðe þfÞk.

þwt ík{Lku ÏÞk÷ Au, fu rMktÄw-øktøkkLkk {uËkLkkuyu ¼khíkLke MkkiÚke V¤ÿwÃk s{eLk Au ? yuðwt yux÷k {kxuAu, fu øktøkk suðe {kuxe LkËeyku yu «Ëuþ{kt Ãkeðk÷kÞf íkkò ÃkkýeLkku yLku rMkt[kE {kxuLkk ÃkkýeLkkurðÃkw÷ sÚÚkku Ãkqhku Ãkkzu Au. yk fkhýLku ÷eÄu s ynª {kiÞo, økwÃík yLku {w½÷ suðk {nkLk Mkk{úksÞkuMÚkÃkkÞk.

yk rðMíkkh{kt {kuxkÃkkÞu {¤e ykðíkk ÷ku¾tzLku ÷eÄu yk Mkk{úksÞkuLkk rðMíkkh ðÄkhðk{kt{ËË {¤e. yuðwt fu{ ÚkÞwt nþu ? yuLkk rðþu [kuÚkk «fhý{kt ík{u ðÄw rðøkíkðkh òýþku.

{LkkuÞíLk 0.1

ykøkúk, LkkrMkf, fku÷f¥kk yLku ÃkxLkk suðk {kuxk þnuhku {kuxe LkËeykuLkk fktXu ðMku÷k Au.ík{Lku yu òýeLku ykïÞo Úkþu fu íÞkts EríknkMk Ãký ÷¾kÞku Au.

yk þnuhkuLkku ÔÞkÃkkh-íkÚkk ðneðxLkk fuLÿku íkhefu rðfkMk Úkðk ÃkkA¤ sðkçkËkh ºkýfkhýku sýkðku.

02.3 hksLkeríkþk†

‘Mkhfkh’ þçËLku ík{u Mkkhe heíku yku¤¾ku Aku. xe.ðe. yÚkðk AkÃkkyku îkhk ík{Lku íkuLkkrðþu òýðk {¤íkwt hnu Au. þwt ík{u fËe rð[kÞwo Au fu Mkhfkh yux÷u þwt ? þwt ík{u òýku Aku fu ÷kufku


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

7


{kxu fux÷e {níðLkk fkÞkuo íku fhu Au, yLku ík{khk ÃkkuíkkLkk SðLk WÃkh Ãký íku fuðe yMkh fhu Au ?fkuEÃký ËuþLkk ÷kufku {kxu íku ËuþLke Mkhfkh fkÞËk-fkLkwLk çkLkkðu Au, suLkwt Ãkk÷Lk íÞktLkk ÷kufkuyufhðkLkwt nkuÞ Au. ÷kufþkne ÔÞðMÚkk{kt ÷kufku s Mkhfkh [qtxeLku íkuLku Mk¥kk ykÃku Au. yk heíku ÷kufkus MktMkËLku fkÞËk ½zðk{kt {ËËÁÃk ÚkkÞ Au. sÞkhu, yuf hkòþkne ÔÞðMÚkk{kt hkò/hkýe fuþkMkf s çkÄkt rLkýoÞku ÷u Au yLku ÷kufkuyu íku rLkýoÞkuLku ykÄeLk hnuðkLkwt nkuÞ Au. Mkk{krsf rð¿kkLk{ktykÃkýku ðneðx fuðe Mkhfkh îkhk [k÷u Au, íku rð»kÞLkku Ãký Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. ykÃkýk suðk ÷kufkufE heíku Mkhfkh çkLkkððk{kt íkÚkk Ëuþ [÷kððk{kt ¼køk ¼sðe þfu, íku çkkçkíkku Ãký yk rð»kÞ{ktMk{kððk{kt ykðu Au.

yk rð»kÞLku hksLkeríkþk† fnu Au. yk rð»kÞ hksLkeríkLkk rMkîktíkku yLku íkuLkk y{÷MkkÚku íku{s hksLkiríkf ÔÞðMÚkkyku yLku hksfkhýLkk ÔÞðnkhku MkkÚku Mktf¤kÞu÷ku Au íku ykÃkýLkusýkðu Au, fu Mkhfkh fuðe heíku [qtxkÞ Au. hksLkeríkLkk yÇÞkMkwyku hksLkiríkf ½xLkkyku yLkuÃkrhrMÚkríkyku ðå[u hnu÷k MktçktÄLkku yÇÞkMk fhu Au. hksfkhýLke ËwrLkÞk{kt hksLkeríkLkk rMkîktíkkufuðeheíku fkÞo fhu Au, yu Mk{sðkLke yk ÷kufku fkuþeþ fhu Au. yk rð»kÞ{kt Mkhfkh, ònuhLkeríkyku, hksLkiríkf «r¢Þkyku, ÔÞðMÚkkyku yLku hksLkiríkf ðíkoLk-ÔÞðnkhLkku yÇÞkMk fhðk{ktykðu Au. òu ík{u Wå[íkh {kæÞr{f fûkk{kt hksLkerík-þk†Lkku yÇÞkMk fhðkLkwt ÃkMktË fhþku, íkkuík{Lku hksLkeríkLkk rMkîktíkku hksfkhýLke rV÷MkqVe yLku hksLkiríkf yÚkoíktºkLkku yÇÞkMk fhðkLkkuhnuþu. yk ºkýu þe¾kyku hksLkeríkþk†Lke {wÏÞ þk¾kyku Au.

0.2.4 Mk{ksþk†

Mk{ksþk† yu Mkk{krsf rð¿kkLkLkku çkeòu {níðLkku ¼køk Au. íku Mkk{krsf MktË¼o{ktÔÞrfíkykuLkk ðíkoLk-ÔÞðnkhLkku yÇÞkMk fhu Au. Mk{ksþk†{kt {wÏÞíðu ÔÞrfíkykuLkk Mk{qn rðþuLkkuyÇÞkMk fhðk{kt ykðu Au. Mk{ksþk† {kxuLkku ytøkúuS þçË Au. sociology, su {q¤ ÷uxeLk þçËWÃkhÚke çkLÞku Au. íkuLkku yÚko ÚkkÞ Au : ÃkkuíkkLkk MkkÚkeËkh rðþuLkku yÇÞkMk.

Mk{ksþkMºk Mk{ksLkk {k¤¾k rðþu yLku yu {k¤¾wt fuðe heíku fkÞo fhu Au íkuLkk rðþuLkkuyÇÞkMk Au íku{kt ykÃkýk Mk{ksLku ½zLkkhk rðrðÄ Ãkrhçk¤kuLku Mk{SLku íku{Lke Ãkkt[ ÔÞkÏÞk fhðk{ktykðu Au.

íkuÚke ynª, ¿kkrík, ðøko, ÷ªøk, MktMf]rík, Ä{o {kLÞíkk «ýk÷e yLku Mkhfkh suðk ½xfkuLkkuMk{kðuþ ÚkkÞ Au. ykÃkýk Mk{ks WÃkh ÔÞrfíkøkík yLku Mkk{wrnf ðíkoLk-ÔÞðnkhLke þe yMkhkuÃkzu Au, íku òýðkLkwt fk{ Ãký Mk{ksþk† fhu Au.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

8

0.2.5 yÚkoþk†

yuf Mk{ks{kt hnuðkLkku yÚko yu Ãký ÚkkÞ, fu fuðe heíku ykÃkýu ykÃkýk SðLkLke ÔÞðMÚkkøkkuXðeyu Aeyu. ykÃkýu ykÃkýk Mk{Þ,ÄLk yLku MktþkÄLkkuLke fhfMkh fhíkkt þe¾ðwt s Ãkzu, fu{fu yu çkÄwt s ykÃkýLku y{wf {ÞkorËík {kºkk{kt s {¤e þfíkwt nkuÞ Au. òu ík{khu ík{khe {Lkøk{íkeçkkçkíkku fhðe nkuÞ, íkku íkuLke {kxu Mk{Þ çk[kððk {kxu ík{khu Mk{ÞLkwt ykÞkusLk fhðwt s Ãkzu íkuðes heíku, sÞkhu ykÃkýu ykÃkýk ½h {kxu ytËksÃkºk (çksux) çkLkkðeyu íÞkhu ½h{kt WÃk÷çÄMktMkkÄLkkuLkku Mkkhk{kt Mkkhku WÃkÞkuøk fhðk {ktøkeyu Aeyu. yk heíku ykÃkýu ½ýe Mk{MÞkykuÚke çk[eþfeyu Aeyu. ykðk yÇÞkMkLku yÚkoþk† fnuðkÞ Au íku {kºk çksux çkLkkððk MkwÄe {ÞkorËík LkÚke.÷kufku fEheíku íku{Lke MktÃkr¥k, WíÃkkËLk yLku ðÃkhkþLke ÃkMktËøke fhu Au, íkuLkku ði¿kkrLkf ÃkîríkÚkeyÇÞkMk fhðku íku yÚkoþk†Lkku yÇÞkMk Au. ¾kMk fheLku sÞkhu ykÃkýe ÃkkMku {ÞkorËík MkkÄLkkunkuÞ, íÞkhu yk yÇÞkMk ¾qçk s {níðLkku çkLke òÞ Au. ykÃkýe sÁheÞkíkku yLku WÃk÷çÄMktMkkÄLkku ðå[u Mktíkw÷Lk hk¾ðkLkwt fk{ Mkk{krsf rð¿kkLkLkwt fk{ Au sÞkhu ykÃkýu ykÃkýk hkuStËkSðLkLke ðkMíkrðf ½xLkkyku îkhk yk rð»kÞLku ¼ýeLku íÞkhu yu ¾hu¾h hMk«Ë çkLku Au. ík{kÁtxkE{xuçk÷ çkLkkðku fu ík{khk ½hLkwt çksux íkiÞkh fhku, íkku íku yuðe s «ð]rík Au.

yk ík{k{ rð»kÞku ykÃkýLku yu Mk{sðk{kt {ËËYÃk çkLku Au, fu fuðe heíku {kLkðòíkurðfkMk MkkæÞku yLku «økrík fhe. yk Mk{sðk {kxu [k÷ku, ykÃkýu ykÃkýk ¼qíkfk¤{kt zkurfÞtwfheyu. Äe{uÄe{u yufuyuf Ãkøk÷ktLku Mk{síkk sELku ykÃkýu yu Mk{Sþwt fu yk Ãk]Úðe WÃkh{kLkðòíkLke Wí¢ktrík fuðe heíku ÚkE. ík{Lku ¾çkh Au, fu rð¿kkLk{kt Ãký ykÃkýu Wí¢ktrík ¼ýeyuAeyu ? Ãkhtíkw íÞkt ykÃkýu yu ¼ýeyu Aeyu fu fwËhík{kt Wí¢ktrík fuðe heíku ÚkE, Lku fuðe heíkuðLkMÃkríkyku yLku «kýeyku rðfMÞk. Mkkð ykuAk rðfMkeík «kýeyku{ktÚke MkkiÚke ðÄw rðfMkeík{kLkðku fuðe heíku WËT¼ÔÞk, íkuLke Wí¢ktrík-ðkíkko ¾wçk s hMk«Ë Au. þwt ík{u òýku Aku, fu ykÃkýe¡òrík ({kLkðku) Lkwt Lkk{ Sðrð¿kkLkLke ¼k»kk{kt nku{ku MkuÃkeyLMk Au ? ykøk÷k rð¼køk{ktykÃkýu nku{kuyuÃkeyLMk rðþu ðÄwt òýeþwt.


1. þwt ík{u Mk{òðe þfþku fu EríknkMk Mk{sðk {kxu ¼qøkku¤Lkku yÇÞkMk fu{ sYhe Au ?

2. hksLkeríkþk†Lkk {wÏÞ ½xfku sýkðku.

3. yuf rð»kÞ íkhefu Mk{ksþk† fE çkkçkík WÃkh æÞkLk ykÃku Au ?

4. yÚkoþk†Lkk yÇÞkMkLku þuLke MkkÚku MktçktÄ Au ?


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

9


5. Mk{ksLku ðÄw Mkkhe heíku Mk{sðk {kxu ík{Lku hksLkeríkþk†, yÚkoþk† yLku Mk{ksþk†fuðe heíku sYhe ÷køku Au ?

0.3 {kLkðkuLke Wí¢ktrík

÷øk¼øk çku fhkuz ð»ko Ãknu÷kt «Úk{ {kLkð suðk MkSðku yrMíkíð{kt ykÔÞk nkuðkLkwt{kLkðk{kt ykðu Au. íkuyku ðkLkhkuLku {¤íkk ykðíkk níkkt. Sðrð¿kkLkeykuyu íku{Lku nku{kuMkuÃkeyLMk(÷uxeLk ¼k»kk{kt þkýk {kLkðku) Lkk{ ykÃÞwt. íku{Lku ¾uíke fheLku ¾kÄ ÃkËkÚkkuo Ãkfðíkk ykðzíkwt Lkníkwt t, fu Lk íkku íku{Lku ÃkkuíkkLkk yk©Þ {kxu ½h çkktÄíkk ykðzíkw níkwt. íkuyku økwVkyku{kt yÚkðkð]ûkkuLke xku[ WÃkh hnuíkkt. þwt ík{Lku ¾çkh Au, fu {kýMkku ÷¾íkk þeÏÞk íkuLkk ÷k¾ku ð»ko Ãknu÷ktÚkeyk Ãk]Úðe WÃkh hnuðk {ktzÞk níkkt. ÷u¾Lkf÷kLke þkuÄ {kLkðòík {kxu yíÞtík {níðLke çkLke,fu{ fu ÷ur¾ík LkkUÄku WÃkhÚke ¼qíkfk¤Lke {níðLke {krníkeyku {¤e ík{u òýku Aku, suLkk rðþufkuEÃký òíkLke ÷ur¾ík {krníke LkÚke {¤e þfe íkuLku «køkRríknkMk fnu Au. ík{Lku ykïÞo Úkþu fusuLke ykÃkýe ÃkkMku fkuE LkkUÄ LkÚke íkuðku «køk EríknkMkLkku Mk{Þ ykÃkýk LkkUÄkÞu÷k EríknkMk fhíkk½ýku ÷ktçkku Au íkuÚke «køk EríknkMkLkk Mk{ÞLkk SðLkLku yku¤¾ðk {kxu Lk]ðtþþk†eyku(yuLÚkúkuÃkku÷kuSMx) yLku EríkfkMkfkhku ykÃkýk Ãkqðoòu îkhk ðkÃkhðk{kt ykðu÷e økwVkyku{ktLkk¼ªíkr[ºkku, íku Mk{ÞLkk nrÚkÞkhku, ykuòhku yLku ½huýkLkku yÇÞkMk fhu Au. RríknkMk {kºk yu sMk{ÞLku {kLÞ hk¾u Au suLkk rð»ku ÷ur¾ík LkktuÄku {¤e ykðe Au. ykðk ÷¾kýku, rþ÷k÷u¾ku,Míkt¼÷u¾ku, íkk{úÃkºkku WÃkhLkk ÷u¾ku yLku y{wf nMíkr÷r¾ík fkøk¤ku îkhk {¤e ykðu÷k Au.

0.3.1 ¼xfíkwt SðLk : Ãkk»kký Þwøk

þYykíkLkk {kLkðku ¼xfíkwt SðLk økk¤íkk. ðkíkkðhý{ktÚke ¾kuhkfLke þkuÄ fhðk {kxuíkuyku yufÚke çkeò MÚk¤kuyu ¼xfíkkt hnuíkkt.

Mkk{krsf Mk÷k{íke {kxu, støk÷e ÃkþwykuÚke çk[ðk {kxu yLku yufçkeòLkk MknðkMk{ktSðLk ðeíkkððk {kxu yk ÷kufku Mk{qnku çkLkkðeLku s Vhíkk. íku{ýu ÃkÚÚkh{ktÚke ykuòhku çkLkkððkþY fÞko íkuÚke s {kðLkòíkLke Wí¢ktríkLkk yu Mk{Þøkk¤kLku ÃkÚÚkhÞwøk/Ãkk»kkýÞwøk fnuðkÞ Au.Ëhuf íkçkffu {kLkðkuyu ðÄw Mkkhk Lku fwþ¤ Ãkk»kký-ykuòhku ðkÃkhðk {ktzÞk. íkuLku ÷eÄu íku{LkwtSðLk ðÄw Mkw¾{Þ yLku Mk÷k{ík çkLkðk {ktzÞwt. yk ð¾íkLkk {wÏÞ íkçkffkyku yk «{kýu níkkt :

(i) «khtr¼f Ãkk»kkýÞwøk - (Ãku÷eyku÷eÚkef yu s) (EMkðeMkLk Ãkqðuo 5,00,000 Úke 10,000)

Ãkk»kkýÞwøkLke þYykík{kt {kLkðku ÃkðoíkkuLke ík¤uxeyku{kt çkLku íÞkt MkwÄe LkËefktXu ðMkðkxfhíkk níkk. LkËeyku îkhk íku{Lku ÃkeðkLkwt Ãkkýe çk¤e hnuíkwt yLku íÞkt Ãkkýe Ãkeðk ykðíkk ÃkþwykuLkkrþfkh îkhk íku{Lku ¾kuhkf Ãký {¤e hnuíkku. íkuÚke ykðk MÚk¤kuyu ¾kuhkf, Ãkkýe yLku yk©Þ suðe



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

10

íku{Lke {q¤¼qík sYrhÞkíkku Mktíkku»kkE síke. ík{u òýku Aku fu ÃkkuíkkLkk {kxu yk©Þ/hnuXkýLke ÔÞðMÚkkfhðk {kxu Ãkk»kkýÞwøkLkk {kLkðkuyu {nkfkÞ hªA suðk støk÷e «kýeykuLku íku{Lke økwVk{ktÚke çknkhÄfu÷e {qfðk Ãkzíkk níkk ? shk fÕÃkLkk fhku fu Ãknu÷kLkku {kLkðe fuðwt fXeLk suk¾{e SðLk SÔÞkunþu.

ÃkkuíkkLkk þhehkuLku íkkÃk yLku xkZÚke çk[kððk yLku Zktfðk {kxu yk «khtr¼f {Lkw»Þkuyuð]ûkkuLke Ak÷ yLku «kýeykuLkk [k{zktLku íkzfk{kt MkqfðeLku ðkÃkhðk {ktzÞk. yksu Ãký su heíkuykÃkýLku Sððk{kt ÃkÞkoðhý MknkÞf çkLku Au, íku {kxu ykÃkýu íkuLkk yk¼khe çkLkðwt òuEyu. yksuÃký ¼khík{kt yktËk{kLk yLku rLkfkuçkkh xkÃkwyku suðe søÞkyku{kt fux÷kf ykrËðkMke ÷kufku yuðwts SðLk økk¤u Au, suðe heíku «khtr¼f {Lkw»Þku Sðíkkt.

«khtr¼f {Lkw»Þku økwVkyku{kt hnuíkkt yLku íkuLke rËðk÷ku WÃkh rþfkhLkk ÿ~Þku r[íkhíkk.{æÞ«ËuþLkk ¼e{çkuxfkLke økwVkyku{kt støk÷e ¼UMk yLku Mkkçkh suðk {kuxk «kýeykuLkk rþfkhLkkÿ~Þku [eíkhu÷k òuðk {¤u Au. yuðwt çkLke þfu fu íku ð¾íku ÃkkuíkkLke rþfkhf¤kLku ðÄw MkV¤ çkLkkððk{kxu ykðk r[ºkku ËkuhðkLkku rhðks nkuÞ. yu{ Ãký çkLku fu ÃkkuíkkLke ykMkÃkkMkLkk ðkíkkðhýLkuMkòððk {kxu íku{ýu ÃkkuíkkLkk rþfkh ÿ~ÞkuLku f¤kí{f heíku ftzkÞko nkuÞ.

r[ºk 0.1 ¼e{çkuxfkLke økwVkyku{kt ¼ªík r[ºkku

¼e{çkuxfkyu rðï Ãkwhkíkíð MÚk¤ Au, su {æÞ«ËuþLkk hkÞMkuLk rsÕ÷k{kt ykðu÷wt Au.¼e{çkuxfkLke økwVkyku ¼khík{kt ðMkíke MkkiÚke «k[eLk {kLkððMíkeLke rLkþkLke Au, suºkkøkyiríknkrMkf Mk{ÞLke Au. ½ýkçkÄk MktþkuÄLkkuLkk rð&÷u»ký yuðwt Ëþkoðu Au fu yk økwVkykuÃkife fux÷ef økwVkyku{kt 100000 ð»koÚke Ãknu÷kt {kLkðku ðMkíkk níkkt. ¼e{çkuxfkLkk {¤eykðu÷ fux÷kf ¾zf-r[ºkku ÷øk¼øk 30000 ð»ko sqLkk Au.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

11


«khtr¼f Ãku÷eyku÷eÚkef {kLkðkuyu yuðe Ãký fux÷ef «Úkkyku yÃkLkkðe níke, suLku ykÃkýuyksu Äkr{of {kLÞíkkyku økýe þfeyu. íkuyku íku{Lkk ÃkqðoòuLku íku{Lkk {]íÞw ÃkAe Ãkqsíkk. íkuyku {]íkÔÞrfíkykuLku fux÷kf MkkÄLkku íkÚkk ¾kÄ Mkk{økúeyku MkkÚku ËVLkkðíkk, suLku ÷eÄu íku{Lke çkeS ËwrLkÞkLkeÞkºkk Mkw¾Æ hnuíke íkuðwt {kLkíkk. íkuyku fwËhík{kt çkLkíke ðes¤e yLku {u½øksoLkk suðe ½xLkkykuÚke¼Þ Ãkk{íkk. MkqÞo Wøkðk fu ykÚk{ðk suðe nfefíkkuLku íkuyku Mk{S þfíkk Lkne Ãkhtíkw íkuyku yux÷wt[kuffMkÃkýu Mk{S þfíkk fu Ãkqðo{kt Qøkíkku MkqÞo rËðMk ËhBÞkLk økh{e yLku «fkþ ykÃku Au,sÞkhu hkºku [tÿ þktrík yLku þeík¤íkk ykÃku Au. yk çkÄwt íku{Lke {kxu yøkku[h níkwt fu{ fu yk½xLkkyku ÃkkA¤Lkk fkhýku íkuyku Mk{S þfíkk Lknª. íkuÚke íkuyku MkqÞo, [tÿ, {u½øksoLkk íkÚkk rðs¤eLkeÃkqò fhíkkt- MkkiÚke {níðLkwt yu Au, fu fwËhíkLkku ËwhWÃkÞkuøk Lk fhðk sux÷wt ¿kkLk íku{Lku níkwt, yLkuíkuyku fwËhíke Mktíkw÷Lk Ãký ò¤ðíkk. íku{ýu fwËhík ÃkkMkuÚke yux÷wt s ÷eÄwt, sux÷kLke íku{Lku sYhníke. yk heíku fwËhík MkkÚkuLkwt yifÞ yLku MkkinkËo íku{ýu xfkðe hkÏÞwt. þwt ík{Lku LkÚke ÷køkíktw fu«khtr¼f yðMÚkkLkk {Lkw»ÞkuLke yk çkkçkík yksu Ãký òu ykÃkýu yLkwMkheyu íkku yk Ãk]Úðe ðÄwMkkhe heíku hnuðk÷kÞf çkLku ?

«khtr¼f / sqLkku Ãkk»kkýÞwøk ÃkAe {æÞ Ãkk»kkýÞwøk ({uMkkur÷Úkef yus) ykÔÞku. sqLkkyLku Lkðk Ãkk»kkýÞwøk ðå[u yk Þwøk yuf YÃkktíkhýLkku Mk{Þ çkLÞku.

(ii) {æÞ Ãkk»kkýÞwøk ({uMkkur÷Úkef yus) (EMkðeMkLk Ãkqðo 10,000 Úke 4,000 ð»ko)

[k÷ku ykÃkýu òuEyu fu {æÞ Ãkk»kkýÞwøkLkk {Lkw»Þkuyu yrøLkLke þkuÄ fuðeheíku fhe. yuðwtçkLkðkLke þfÞíkk ½ýe fnuðkÞ, fu [f{fLkk ÃkÚÚkhku ½MkkðkÚke íký¾k ÍÞko nkuÞ. yk íký¾kfkuE Mkqfk ÃkkËzk WÃkh ÃkzÞk nkuÞ, su{ktÚke ykøkLkku ¼zfku ÚkÞku nkuÞ. yk{ ÚkðkÚke íku ð¾íkLkk{Lkw»Þku ¼Þ yÚkðk LkðkE ÃkkBÞk nkuÞ. íku{ktLkk fux÷kf çkwrîþk¤e {Lkw»Þkuyu yk þkuÄLku ÃkkuíkLkkVkÞËk {kxu ðkÃkhðkLkwt þÁ fÞwo nkuÞ íkuyku yu ðkík þe¾e økÞk fu yk yrøLkÚke støk÷e Ãkþwyku ¼ÞÃkk{íkk níkk, suÚke íku{Lke økwVk ykøk¤ òu íkkÃkýwt [k÷w hnu íkku yu Ãkþwyku Mkk{u íku{Lku hûký {¤íkwt.¾kuhkf Ãký yrøLk{kt ÃkzeLku ðÄw {w÷kÞ{ yLku MðkrË»x çkLkíkku. Xtze Ãkze økÞu÷e økwVkyku ykyrøLk îkhk økh{ çkLke síke. yksuÃký ÷kufku ÃkkuíkkLke Xtze Wzkzðk {kxu íkkÃkýk fheLku íkÃku Au.¾hu¾h, yrøLkLke þkuÄLke yk ½xLkkyu s{kLkkLkk {Lkw»Þku {kxu yuf {nkLk ½xLkk çkLke nþu. þwtík{u Äkhe þfku Aku fu ð]ûkku WÃkh hnuLkkhk {Lkw»Þku yrøLkLke þkuÄ MkwÄeLke «økrík fuðe heíku MkkÄeþfÞk ? yk çkÄwt ftE hkíkkuhkík çkLÞw Lk níkwt. yk{ Úkðk{kt nòhku ð»ko ÷køke økÞk. yu{kt ftE sLkðkELke ðkík LkÚke fu yrøLk yu rðM{ÞLke MkkÚkkuMkkÚk ÃkqòLku ÞkuøÞ ðMíkw çkLke.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

12

{LkkuÞíLk 0.h

Äkhku fu ík{u yuðe søÞkyu Aku sÞkt ðes¤e LkÚke. (÷kEx LkÚke) yuðe søÞkyu ík{khurþÞk¤kLke yuf hkík rðíkkððkLke Au yLku ík{u ¾qçk s ¼Þ¼eík Aku.ÞkË fhku fu «khtr¼f yðMÚkkLkk{Lkw»Þkuyu ÃkkuíkkLku økh{ hk¾ðk {kxu þwt- þwt fÞwo níkwt. nðu ÃkkuíkkLke òíkLku nqtV ykÃkðk {kxu ík{ufÞk ºký WÃkkÞ fÞko nkuík, íku ÷¾e Lkkt¾ku.

yrøLkLke þkuÄLke su{ ykuòhkuLke þkuÄyu «khtr¼f {Lkw»ÞkuLke çkeS {níðLke þkuÄ níke.yk Þwøk{kt þkuÄkÞu÷k ykuòhkuLku ‘’{kE¢ku÷eÚk’’fnu Au.yk ykuòhku ðÄw íkeûý yLku yMkhfkhfníkkt. rAÿku Ãkkzðk {kxuLkk ykuòhku, Aku÷ðk {kxuLkk íkeh, fktxkyku, íkehLkk Výk yLku nÚkkuze suðkykuòhku yLku nrÚkÞkhku çkLkkððk {kxu «kýeykuLkk nkzfkLkku Ãký WÃkÞkuøk Úkíkku. íku{ýu nÚkkuzeyku,LkkLke fwnkzeyku yLku Ak÷ Wíkkhðk {kxuLkk MkkÄLkku çkLkkÔÞk, su{Lke {ËËÚke LkkLkfzk ð]ûkku fkÃkeþfkÞk. yk ykuòhkuLkku WÃkÞkuøk íkuyku ¾kuhkf {kxu ÃkþwykuLku {khðk yLku ÃkkuíkkLkk yk©Þ {kxuLkkLkfze ÍwtÃkzeyku çkLkkððk MkkÁ Ãký fhíkkt. íkuyku LkkLkfzk ÃkÚÚkhkuLku ½Mke ½MkeLku íkeûý Ahe suðkçkLkkðe Ëuíkk. ykðk íkeûý ÃkÚÚkhkuLke ÃkíkheykuLku íkeh{kt fu ¼k÷{kt òuze ËELku yu nrÚkÞkhkuLku ðÄwÄkhËkh çkLkkðe Ëuíkkt. yuLkk ÷eÄu nðu íkuyku «kýeykuÚke Mk÷k{ík ytíkh hk¾eLku Ãký íku{Lku {kheþfíkk. yk «fkhLkk nrÚkÞkhku Ãktòçk, fk~{ehLkk ¾eý«Ëuþku, rn{k÷ÞLke ík¤uxeLkk «Ëuþku yLkuLk{oËkLke ¾eýLkk «Ëuþku{ktÚke {¤e ykÔÞk Au. ÷kÞçkúuhe{kt sELku yÚkðk ELxhLkuxLke {ËËÚkeykðk çkeò MÚk¤ku Ãký ík{u þkuÄe þfku.

r[ºk 0.h {æÞ Ãkk»kkýÞwøkLkk ÃkÚÚkhLke Ãkíkheðk¤k ({uMkku÷eÚkef V÷ªx nrÚkÞkhku)


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

13


(iii) Lkðku Ãkk»kkýÞwøk - (Lkeykur÷Úkef yus) (EMkðeMkLk Ãkqðuo 8000 Úke 4000)

þYykíkLkk ð»kkuo{kt {Lkw»Þku Vfík rþfkheyku fu ¾kuhkf yufXku fhLkkhk s çkLke hnÞkníkkt. ¾kuhkf WíÃkÒk fhíkkt íku{Lku çkeò nòhku ð»kkuo ÷køÞk. yk s Lkðk Ãkk»kkýÞwøkLke þYykíkníke. nðu {Lkw»Þ òíku ¾kuhkf WíÃkLkÒk fhíkku ÚkÞku yLku íkuLku ¾kuhkf þkuÄðk fu {khe ÷kððk {kxu¼køkt¼køk fhðkLke sYh Lk hne. ík{Lku þwt ÷køku Au, ykðwt þe heíku çkLÞw nþu ? yuðwt çkLkðkLke¾kMMke þfÞíkk Au fu yrøLkLke þkuÄLke su{ ykðwt Ãký ykfrM{f heíku s çkLÞwt nkuÞ. þfÞ Au fuy{wf çkeÞk s{eLk{kt Ãkze økÞk nkuÞ, su{ktÚke Akuz Qøke LkeféÞk nkuÞ. xqtf Mk{Þ{kt s yk AkuzLkurLkÞ{eík heíku ¾kuhkf íkhefu ðkÃkhðkLkwt þÁ ÚkE økÞwt nkuÞ, Lku ÃkAe íku{ýuyu çkeÞkykuLku ðkðeLkuíku{Lkku Ãkkf ÷uðkLkwt þÁ fÞwo nkuÞ. nðu íku{Lku ðkðu÷k AkuzðkykuLkwt æÞkLk hk¾ðwt Ãkzíkwt nþu, fu{ fuyLkks ðkððk yLku ÷ýðkLkk íkçkffkykuLke ðå[u ykuAk{kt ykuAk A {neLkkLkku Mk{Þ hnu Au.yk heíku ¾uíkeLke þYykík ÚkE. nðu {Lkw»Þ ÃkkMku fkÞ{e heíku {¤íkk ¾kuhkfLkku rðÃkw÷ sÚÚkku níkku,íkuÚke íkuýu MÚkkÞe SðLk Sððtw þY fÞwTo. nðu ¾kuhkf {kxu rþfkh fhðku Ãkzíkku Lk nkuðkLku ÷eÄu íkuLkuMk÷k{ík SðLk SððkLke ðÄw íkf {¤e. ¾uíkeLku ÷eÄu {kLkðSðLk{kt ½ýk ÷k¼ËkÞe ÃkrhðíkoLkkuykÔÞk. nðu íku{ýu hûký ykÃkíke ¼ªíkkuðk¤e ÍqtÃkzeyku çktkÄeLku hnuðk {ktzÞwt. yu rËðk÷kuLke çknkhíku{Lkk ¾uíkhku ykðu÷k níkkt. nðu íku{Lkk fkÞ{e ðMkðkx {kxuLke søÞkyku çkLkðk {ktze, suýu xqtfMk{Þ{kt s økk{zkLkwwt ÁÃk ÷E ÷eÄwt yk økk{zkyku{kt ½ýkt fwxwtçkku ðMkðk {ktzÞk yLku yufçkeskLkuhûký ÃkqÁt Ãkkzðk {ktzÞk.

yk s Mk{Þøkk¤k{kt {Lkw»ÞkuLku ÃkþwÃkk÷LkLkku rð[kh MVqÞkuo. ¾uíkeLku ÷eÄu s yk þfÞçkLÞwt. nðu íkuyku yLkks ÃkkuíkkLkk {kxu yLku íkuLkk Ãkq¤k Zkuh {kxu hk¾ðk {ktzÞk. íkuyku ÃkþwykuLkuÃkk¤íkk þe¾e økÞk. þwt ík{u òýku Aku fu «Úk{ Ãkk¤íkwt «kýe fqíkhku níkku ? íÞkhÃkAe yu {Lkw»Þkuyuçkfhkt, økkÞku yLku ½uxkt hk¾eLku íku{Lkk ËqÄ yLku {ktMkLkku WÃkÞkuøk fhðk {ktzÞku. ÃkkuíkkLkk Ãkku»kkf{kxu íku{ýu «kýeykuLkk QLk yLku [k{zkLkku WÃkÞkuøk fhðk {ktzÞku.

yk r{© ¾uíkeLke þYykík níke. ¾uíke îkhk ðLkMÃkríksLÞ ¾kuhkf {éÞku yLku ÃkþwÃkk÷Lkîkhk ËqÄ,{ktMk yLku QLk Ãký {éÞkt.

«khtr¼f {Lkw»Þkuyu òuÞwt fu su{ yuf {kíkk ÃkkuíkkLkk MktíkkLkkuLku ¾kuhkf Ãkqhku ÃkkzeLku SðkzuAu, íkuðe s heíku ðLkMÃkríkyku Ãký rçkÞkhý{ktÚke QøkeLku ¾kuhkf Ãkqhku Ãkkzu Au. íku{ýu Ãk]ÚðeLku {kíkkøkýeLku íkuLke Ãkqò þÁ fhe. sqLkk Ãkk»kkýÞwøkLkk {kLkðeykuLke {kVf Lkðk Ãkk»kkýÞwøkLkk {Lkw»ÞkuÃký fwËhíkLke þrfíkykuÚke «¼krðík ÚkELku íku{Lkk Ãkqsf çkLÞk.

Äe{u Äe{u su{ íku{Lkwt ÃkÞkoðhý ytøkuLkwt ¿kkLk ðÄðk {ktzÞw, íku{íku{ ðÄw ykhk{ËkÞfSðLk SððkLke íku{Lke EåAk Ãký ðÄðk {ktze. nðu yu «khtr¼f {Lkw»ÞkuLku ÷køkðk {ktzÞwt fu ðÄw



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

14

Mkkhk ykuòhku yLku nrÚkÞkhku ðkÃkhðk skuEyu. íkuÚke yu nrÚkÞkhku yLku ykuòhkuLku íku{ýu ðÄwÄkhËkh çkLkkÔÞk. ð]ûkkuLku fkÃkeLku Ãkkzðk {kxu íku{ýu ríkûý fwnkze ðkÃkhðk {ktze yk fwnkze yuðk{sçkqík ÃkÚÚkhÚke çkLku÷e níke su yuf íkhVÚke yufË{ Ãkkík¤e yLku íkeýe níke yLku çkeS çkkswÚkeíkuLku yuf ÷kfze WÃkh ¾e÷k XkufeLku çkuMkkze Ëuðk{kt ykðíke níke. yuðe s heíku, ÷ýýe {kxu yuf«fkhLkk ËkíkhzkLkku WÃkÞkuøk Úkíkku níkku. yk ykuòhkuLku ÷ktçkku Mk{Þ xfkðe hk¾ðk {kxu íku{LkeÃkku÷eþ Ãký fhðk{kt ykðíke níke. ykðk Ãkku÷eþ fhu÷k nrÚkÞkhku yLku ykuòhku íku{Lku ¾uíke÷kÞfs{eLkLkwt rLktËý fhðk{tk, Ãkkf ÷ýðk{kt yLku Ãkkf ¼uøkku fhðk{kt {ËËYÃk çkLkíkk níkkt. þwt ík{uòýku Aku fu yksu Ãký LkkLkk¾uzqíkku yLku {k¤eyku ykðk ykuòhku ðkÃkhu Au ?

yk Mk{Þøkk¤kLke yLÞ yuf {níðLke þkuÄ níke Ãkizw/[¢ fkuEyu fÕÃÞw Ãký Lknª nkuÞ fuyk þkuÄLku ÷eÄu {kLkðSðLk fux÷e nË MkwÄe çkË÷kE sþu. Ãkizw fu [¢ rðYî heíku ðÃkhkðk {ktzÞw-fqðk{ktÚke Ãkkýe ¾U[ðkLkk hnUx íkhefu, ðýkxfk{{kt [h¾k íkhefu, fwt¼khLkk [kfzk íkhefu, fwt¼khLkk[kfzkLke þkuÄLku ÷eÄu nðu hktÄu÷ku ¾kuhkf çkLkðk {ktzÞku. {kxeLkk ½zk ÷kfzkLkk ¾ku¾k WÃkh çknkhÚke{kxe ÷ªÃkeLku çkLkkððk{kt ykðíkk. ykðk ½zk/ ðkMkýku rðrðÄ ykfkhLkk çkLkkððk{kt ykðíkkyLku íku{Lke QÃkh MkwtËh zeÍkELk fhðk{kt ykðe. ðknLkÔÞðnkh{kt yk þkuÄ îkhk {Lkw»Þ òíkuðÄw nhíkkuVhíkku ÚkÞku yLku {k÷Mkk{kLkLke ðÄw nuhVuh fhíkku ÚkÞku. yksLkk Þwøk{kt Ãký ½ýeçkÄe{níðLke «ð]r¥kyku{kt [¢ / Ãkizwt ðÃkhkÞ Au.

r[ºk 0.3 Lkðk Ãkk»kkýÞwøk (Lkeykur÷Úkef yus) Lkk {kxeLkk ðkMkýku

{LkkuÞíLk 0.3

yk «fhý ðkt[íkk ðkt[íkk ík{Lku ÏÞk÷ ykÔÞku nþu fu fuðe heíku {ff{íkkÚke MkíkíkrðfkMk fhíkku sELku {Lkw»Þ sqLkk Ãkk»kkýÞwøk{ktÚke Lkðk Ãkk»kkýÞwøk MkwÄe ÃknkU[e økÞku. «khtr¼f


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

15


yðMÚkkLkk {Lkw»Þku MkkÚku ík{khe yksLke rMÚkrík Mkh¾kðku. Lke[u ykÃku÷k {wÆkyku ík{u rð[khe þfku: yrøLk, ykuòhku, ¾uíke, r{© ¾uíke, [¢/Ãkizw, Ä{o, fwËhík MkkÚkuLke MktðkrËíkk / yifÞ/ MkkinkËo

ÃkkX-MðkæÞkÞ 0.3

1. Ãknu÷kLkk ÷kufkuLku ¼xfíke «ò fu{ fnuðk{kt ykðíkk ?

h. sqLkk Ãkk»kkýÞwøk yLku Lkðk Ãkk»kkýÞwøk ðå[uLkk çku íkVkðíkku sýkðku.

3. Lkðk Ãkk»kkýÞwøkLke çku rMkrîyku sýkðku.

4. {kLkð MkÇÞíkk {kxu [¢Lke þkuÄ fuðeheíku {níðLke çkLke íkuLke ºký heíkku sýkðku.

0.3 ÄkíkwLkku WÃkÞkuøk : (ykÕfkur÷Úkef yu s) Äkíkw Þwøk

Ãkkuíku sÞkhu {kºk ¾kuhkf ¼uøkku fhíkkt yLku ÃkÚÚkhkuLkku s WÃkÞkuøk fhíkkt yu s{kLkkÚke{Lkw»Þku ½ýkt ykøk¤ ykðe økÞk níkkt. òu fu, nsw íkuykuLku Mktíkku»k Lk níkku. nðu xqtf Mk{Þ{kt síku{ýu ºkktçkk íkhefu yku¤¾kíke Äkíkw þkuÄe Lkkt¾e. nðu yk Mk{Þøkk¤ku Äkíkw Þwøk fnu÷kðk {ktzÞku.nðu {Lkw»Þu ºkktçkk{ktÚke [esðMíkwyku çkLkkððk {ktze. ík{Lku ÞkË Au, {kxeLkk ðkMkýku çkLkkððk{kxu ÷kufku yrøLk ðkÃkhíkk ? yksu Ãký yrøLkðk¤e ¼X]eyku ðÃkhkÞ Auu. ºkktçkw yu Ãknu÷e Äkíkw níkesuLku yrøLk îkhk ykuøkk¤eLku [esðMíkwyku çkLkkððk {kxu ðkÃkhðk{kt ykðe.

r[ºk 0.4 Äkíkw ÞwøkLkk nrÚkÞkhku



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

16

ykrË{kLkðku Lkðe Lkðe Mkk{økúeyku þkuÄíkk økÞk yLku íkuLku ðkÃkheLku òuíkk økÞk, íkuLkk«Þkuøk fhíkkt økÞkt. ºkktçkkLku Íªf, (f÷kE) xeLk yLku ÷k¾ MkkÚku ¼u¤ðeLku fktMkw çkLkkððk{kt ykÔÞwt.

sÞkhu ÷kufkuyu fktMkkLkku ðÃkhkþ þY fÞkuo, íku Mk{Þøkk¤kLku fktMÞ Þwøk fnu Au. Ãknu÷kLkktÃkÚÚkhLkk ykuòhku fhíkkt yk ÄkíkwLkk ykuòhku ðÄww WÃkÞkuøke Mkkrçkík ÚkÞk. ÄkíkwLke fwnkzeyku ðÄwfwþ¤íkkÚke støk÷ku fkÃkðk{kt {ËËYÃk Úkíke, suÚke ðÄw s{eLkku MkkV ÚkELku ¾uíke fhðk ÷kÞf çkLke.sÞkhu {Lkw»Þkuyu Äkíkw íku{s ÃkÚÚkhLkk LkkLkk ykuòhku-çkuôLkku WÃkÞkuøk [k÷w hkÏÞku níkku, íkuMk{Þøkk¤kLku ([kÕfkur÷Úkef yus) fnuðk{kt ykÔÞku. yk Þwøk{kt ðÃkhkíke ðMíkwyku {iMkqh LkSfçkúñrøkhe{ktÚke, Lk{oËk LkËeLke ÃkkMku ykðu÷k Lkðkçk xku¤e{ktÚke yLku AkuxkLkkøkÃkwhLkk Wå[«Ëuþ{ktÚkeÃký {¤e ykðe Au. òu ík{u fËe Ãký yk MÚk¤kuyu òð, íkku íÞktLkk Wí¾LkLk MÚk¤ku òu òu yLku íkuLkeLkkUÄ fhòu. yk {krníkeLku ík{u yðk çkeò MÚk¤ku òuÞk nkuÞ fu òÛÞk nkuÞ íkuLke {krníke MkkÚkuMkh¾kðòu.

0.3.3 Mkk{qrnf SðLkLke /Mkk{wËkrÞf SðLkLke þYykík

¾uíke, r{© ¾uíke, rðfMkeík ykuòhkuLke þkuÄ yLku [¢Lke þkuÄ îkhk ÷kufku yuf MÚkkÞeSðLk Sððk ÷køÞk, suLku ykÃkýu økúkBÞSðLkLke þYykík fne þfeyu. yíÞkhMkwÄe{kt MÚkkÞeðMkðkx þY fhe ËuLkkhk ÷kufkuLkk Mk{qn {kuxk çkLkðk {ktzÞk níkkt. yLku yuf {kuxk Mk{qn{kt LÞkÞ,þktrík yLku ÔÞðMÚkk ò¤ððk {kxu fkuE {wÏÞ ÔÞrfík íkku òuEyu s. íkuÚke yu Mðk¼krðf níkwt fuíku{ýu fkuE yuðe ÔÞrfík ÃkMktË fhðk {ktze su yk¾k Mk{qnLku {køkoËþoLk ykÃke þfu. rðrðÄ Mk{qnkuyuÃkkuíkÃkkuíkkLke heíku ÃkkuíkkLkk Lkuíkk ÃkMktË fhðk {ktzÞk. {kuxk¼køku Mk{qnLke MkkiÚke {kuxe Qt{hLkeÔÞrfík yÚkðk Mk{wËkÞLke Lkuíkk çkLkíke. yk ÔÞrfík Mk{wËkÞ{kt LÞkÞ yLku ÔÞðMÚkk ò¤ðíke.Mk{wËkÞLkk ÔÞrfíkyku ðå[u Úkíkk rððkËku{kt yk Lkuíkkyku {æÞMÚke çkLkeLku rððkËLkku ytík ÷kððk{kt{ËË fhíkkt. Äe{uÄe{u yk Mk{wËkÞkuLke ðMkkníkku {kuxe çkLkíke økE. økk{ku yLku Lkøkhku çkLkðk{ktzÞk. ík{Lku ¾çkh Au, MkhMðíke yLku rMktÄw LkËeLke ykMkÃkkMkLkk rðMíkkhku{kt E.Mk.Ãkqðuo hÃk00{kt «Úk{ ¼khíkeÞ þnuhku çkLÞk. yk MktMf]rík rMktÄw ¾eýLke MktMf]rík fnuðkE. (nzÃÃkkLkk yðþu»kku{¤e ykÔÞk ÃkAe yk MktMf]ríkLku ½ýkt RríknkMkfkhku rMktÄw-MkhMðíke MktMf]rík Ãký fnu Au.)

Ä{o : yk¾e ËwrLkÞk{kt rðrðÄ MÚk¤kuyu ðMkíkk {Lkw»ÞkuLku fkuE y¿kkík çkkçkík fu fkuEyLknkuLkeLkku ¼Þ hnuíkku s nkuÞ Au. su ½xLkk íku{Lku Lk Mk{òE, íkuýu íkhík s íku{Lku «¼krðík fheËeÄkt yLku yu ½xLkk íku{Lke {kxu fkuE Ãkrðºk ½xLkk çkLke økE. ykrË{kLkðku MkkÚku Ãký ykðwt sçkLÞwt. íku{Lke {kxu yk Ãk]Úðe {kíkk Mk{kLk níke, fu{ fu íku s íkuLkk çkk¤fku yux÷u fu {Lkw»ÞkuLku ¾kuhkfÃkqhku Ãkkzíke níke. MkqÞo SðLk yLku W»{k ykÃkíkku níkku. ytÄfkh¼he hkrºk ÃkAe Ãký íkuLke f]Ãkk [k÷ws hk¾íkku níkku. [tÿ, íkkhk yLku ðhMkkË Ãký yu s heíku Mkíkík {ËËYÃk Úkíkk níkkt. ÷kufkuyu íku{LkeÃkqò þY fhe. yk fwËhíke íkíðkuLkk ¼rfíkøkeíkku íku{ýu økkðk {ktzÞk yLku yu{Lku Ëuð økýeLku yLkuf


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

17


«fkhLkk çkr÷ËkLkkuÚke heÍððk {ktzÞk. íku ð¾íku yuðk òËwøkhku níkkt, su yuðku Ëkðku fhíkkt fu íkuyku÷kufkuLku íku{Lkk Ëw~{LkkuÚke çk[kðe þfu Au. y{wf ÷kufkuyu yk¾k Mk{wËkÞLkk rník {kxu «kÚkoLkkfhðkLke íkÚkk íÞkøk ykÃkðkLke sðkçkËkhe ÷eÄe. ykðk ÷kufku Ãkqòheyku yÚkðk Ãktrzíkku fnuðkðk{ktzÞk.

÷kufkuLku ÏÞk÷ ykðe økÞku níkku fu {]íÞw yuf yuðe Þkºkk Au, sÞktÚke fkuE ÃkkAw Vhíkwt LkÚke.íkuÚke {]ík ÔÞrfíkykuLku ËVLkkððk {kxu íku{ýu fçkhkuLke ÔÞðMÚkk fhðk {ktze. íkuyku økwVkyku{ktfçkhku çkLkkðíkk yLku yu økwVkykuLku rðþk¤ þe÷kyku ({uøkk÷eÚMk) Úke Zktfe Ëuíkk. ½ýeðkh {]íkfkuLkeAuÕ÷e ÞkºkkLke sYrhÞkík Mk{SLku fux÷ef hkuStËk ðÃkhkþLke ðMíkwyku Ãký yk økwVkyku{kt {qfðk{ktykðíke.

yk òýeLku ík{Lku ÞkË ykðu Au, fu yksu Ãký {]íkfku MkkÚku fux÷ef hkuStËk ðÃkhkþLkeðMíkwyku {qfe ËuðkLke «Úkk Au ?

ík{Lku yu òýeLku LkðkE ÷køkþu fu yksu Ãký yuðe ½ýe çkkçkíkku Au su{kt ykÃkýu ykÃkýkÃkqðoskuLke {kVf s ðíkeoyu Aeyu.

0.3.4 ÷kunÞwøk yLku íÞkhÃkAe

ík{u òÛÞwt fu {kLkð MkÇÞíkk yLku MktMf]ríkyu rðfkMkLkk fux÷kf íkçkffkyku ÃkMkkh fÞko.MkkiÚke «khtr¼f {kLkðkuyu ÃkÚÚkhLkk ykuòh çkLkkðeLku ðkÃkÞko. Äe{uÄe{u {Lkw»Þkuyu ykuòhku çkLkkððk{kxu ðÄw WÃkÞkuøke yuðe Äkíkwyku þkuÄe fkZe. ÄkíkwÞwøk{kt yLkw¢{u ºkktçkw, fktMkw yLku ÷kuZwt (÷ku¾tz)þkuÄkÞk.

{kLkðMktMf]rík{kt ÷ku¾tzLke þkuÄ yuf {kuxku ð¤ktf MkSo økE. íkuLkk WÃkÞkuøkÚke ¾wçk {sçkqíkyLku xfkW MkkÄLkku çkLkkðe þfkÞk. íÞkhÃkAe çkeS Äkíkwyku yLku Mkk{økúeyku Ãký ðÃkhkðk {ktze.

÷kufkuyu yufMkh¾k «{ký{kt ¼u¤ðu÷e çku ÄkíkwykuÚke çkLku÷e r{©Äkíkwyku ðkÃkhðk {ktze.ykðe r{©ÄkíkwLktw yuf WËknhý Au-rÃk¥k¤. ÃkAe ykÃkýu ÷ku¾tz{kt fkçkoLk ¼u¤ðeLku Mxe÷ çkLkkðíkkþeÏÞk yLku ½ýk ð»kkuo ÃkAe ykÄwrLkf rð¿kkLku ykÃkýLku Ã÷kMxef Lkk{Lkku yuf WÃkÞkuøke ÃkËkÚkoþkuÄe ykÃÞku. yksuÃký hkus-çk-hkusLkk ðÃkhkþLke ½ýe ðMíkwyku çkLkkððk{kt Ã÷krMxfLkku WÃkÞkuøkÚkkÞ Au. çkeò ÃkËkÚkkuo fhíkkt Ã÷kMxef yLkuf heíku WÃkÞkuøke Lkeðzu Au. òu fu, nk÷{kt yuðwt òýðk{éÞtw Au fu Ã÷krMxfLkku WÃkÞkuøk ðkíkkðhý {kxu nkrLkfkhf Au íkuÚke íkuLkk ðÃkhkþ WÃkh ÚkkuzkrLkÞtºkýku {qfðk{kt ykÔÞk Au. ði¿kkrLkfkuyu nðu ðkíkkðhý{kt ¼¤e þfu íkuðwt çkkÞkurzøkúuzuçk÷ Ã÷krMxfþkuÄe fkZðkLkk «ÞíLkku fhe hnÞk Au. yk{, ík{u òuE þfku Aku fu {Lkw»ÞLkk rðfkMkLkk Ëhuf íkçkffuíkuLke Mkk{u Lkðk Lkðk Ãkzfkhku Q¼k Úkíkk hnu Au. su{su{ {Lkw»ÞLke Wí¢ktrík Úkíke òÞ íku{íku{ íkuLkðk Ãkzfkhku WÃkkzíkku òÞ Au. nðu ykÃkýu {Lkw»ÞLkk rðfkMkLkk íkçk¬kyku rðþu òýeyu.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

18

{LkkuÞíLk 0.4

ykÃkýu Ãkk¤íkk nkuEyu yuðk y{wf Äkr{of herík-rhðkòuLke ÞkËe çkLkkðku. ík{khk fwxwtçkyLku r{ºkku MkkÚku íku{Lke [[ko fhku. yk [[ko îkhk heík-rhðkòu rðþu su ftE Lkðwt òýðkLkw {éÞwnkuÞ íkuLkk rðþu çkeò þnuh{kt hnuíkk ík{khk r{ºkLku Ãkºk ÷¾eLku sýkðku. ykÃkýk yksLkk SðLk{ktyk heíke-rhðkòuLkwt {níð þwt Au íku òýku.

ÃkkX-MðkæÞkÞ 0.3 çke

1. Ãkk»kkýÞwøkLkk ykuòhku fhíkkt ÄkíkwÞwøkLkk ykuòhku ðÄw Mkkhk níkk íku{ ykÃkýu þk{kxu fneyu Aeyu ?

2. ykrË{kLkðkuLku MÚkkÞe SðLk Sððk {kxu «uhýk ykÃkLkkh Ãkrhçk¤ku sýkðku. yksLkks{kLkk{kt yu Ãkrhçk¤kuLkwt þwt {níð Au ?

3. «k[eLk Þwøk{kt Mk{qnSðLk yLku Ä{o îkhk Mk{ksLke fkÞo«ýkr÷ WÃkh fuðe yMkh ÚkE ?

4. ÷ku¾tzLke þkuÄ îkhk ykrË{kLkðkuLkk SðLk{kt ykðu÷k ÃkrhðíkoLkku sýkðku.

0.4 {Lkw»ÞLkk rðfkMkLkk rðrðÄ íkçkffkyku :

ykøk¤ WÃkh ÚkE økÞu÷e [[koLkk yLkwMktÄkLk{kt nðu ykÃkýu yk¾e ËwrLkÞkLkk rðrðÄËuþku{kt ðMkíkk ÷kufkuLkk SðLk{kt ykðu÷k rðfkMkLkk rðrðÄ íkçkffkyku íkÃkkMke þfeþwt. ykÃkýLkuÏÞk÷ ykðþu fu [¢ suðe fux÷ef «k[eLk þkuÄku nS yksu Ãký yux÷e s {níðLke çkLke hne Au.

(f) rþfkh Þwøk :

Ãkwhkíkíðþk† îkhk ykÃkýLku {níðLke ½ýeçkÄe yuðe rLkþkLkeyku {¤e ykðe Au. suLkkîkhk ykÃkýu ykÃkýk «køkTyiríknkMkef Mk{Þ MkkÚku Vhe òuzkE þfÞk Aeyu.

yk òíkLkk SðLkLku «khtr¼f yðMÚkkLkwt SðLk fnuðk{kt ykðu Au, fkhý fu íku ð¾íkuykÃkýu SðLkrLkðkon {kxu MktÃkqýo heíku fwËhík WÃkh ykÄkh hk¾íkk níkkt. su{ støk÷e òLkðhkurþfkh îkhk ÃkkuíkkLkku ¾kuhkf {u¤ðu, íku{ ykrË{kLkðku Ãký støk÷e Ãkþwyku, Ãkûkeyku, SðstíkwykuíkÚkk {kA÷ktLkk rþfkh îkhk s ÃkkuíkkLkku ¾kuhkf {u¤ðíkkt. íku{ýu ÷k¾ku ð»kko MkwÄe ÃkkuíkkLke StËøkerþfkheyku íkhefu s rðíkkðe. EríknkMk{kt yk Mk{ÞLku Ãkk»kkýÞwøk fnu Au. yk s Mk{Þøkk¤k{kt«kýeykuLku Ãkk¤ðkLkwt þY ÚkÞwt. ÃkþwÃkk÷LkLku ÷eÄu íku{Lkk ¾kuhkf{kt ËqÄ, {k¾ý yLku øk¤e suðeLkðe ðMíkwyku W{uhkE. SðLk nðu Ãknu÷kt fhíktk ðÄw Mk÷k{ík çkLÞwt. rþfkh fhðk fhíkkt ÃkþwÃkk÷Lk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

19


íku{Lku ½ýwt Mknu÷wt ÃkzÞwt. nðu íku{Lku çkeS çkkçkíkku ytøku rð[khðkLkku Mk{Þ {éÞku. Ãkhtíkw nS Ãký¾kuhkfLke þkuÄ{kt íkuyku ¼xfíkwt SðLk økk¤íkkt. sÞkhu íku{Lkk Ãkþwyku {kxu ½kMk[khku ¾÷kMk ÚkEòÞ íÞkhu ðÄw ½kMk Ähkðíkk {uËkLkku íkhV íku{ýu Lkef¤e sðwt Ãkzíkwt.

(¾) økúkBkSðLk (Yh÷)

¾uíkeLke þkuÄu {Lkw»ÞLku MÚkkÞe SðLk SððkLke íkf Q¼e fhe ykÃke. nðu ÷kufkuLku sýkÞwt fu íkuykuçkeÞk ðkðeLku Akuzðk Qøkkze þfu Au. yk Ãkîrík ¾çkh ÃkzðkÚke íkuyku ÃkkuíkkLku {kxu fkuE yuf søÞkÃkMktË fheLku íÞkt ¾kuhkf Qøkkzðk {ktzÞk. nðu íku{Lkk ðMkðkx MÚkkÞe çkLÞkt yLku suLku ykÄwrLkfÿr»xyu ykÃkýu MkÇÞíkk fneyu Aeyu, íkuLkku sL{ ÚkÞku. yk íkçkffkLku økúkBÞ íkçkffku fne þfkÞ.

(øk) þnuheSðLk : (yçkoLk)

Äe{u Äe{u økk{zkyku{ktÚke ÷kufku ykøk¤ ðÄeLku þnuhku{kt ðMkðk {ktzÞk. yk íkçkffu ðMíke{kt½ýku ðÄkhku ÚkE økÞku níkku. nðu {Lkw»Þ ¾kuhkf ¼uøkku fhLkkh hnÞku Lk níkku. nðu íku ¾kuhkfLkkuWíÃkkËf çkLÞku níkku. nðu fwxwtçkku {kuxk çkLÞk níkkt yLku Mk{kòu yrMíkíð{kt ykÔÞk níkkt. nðu Ëhuffwxwtçku ¾uíke fheLku yLkks ÃkfððkLke sÁh hne Lk níke. íku{Lkk SðLk{kt {kuxk ÃkrhðíkoLkku ykÔÞkníkkt. fwt¼khku, MkwÚkkhku yLku ðýfhkuyu ÃkkuíkÃkkuíkkLke [esðMíkwykuLkku ytËhkuytËh rðrLk{Þ fhðk{ktzÞku níkku. (ðMíkwykuLke yufçkeò MkkÚku yË÷k-çkË÷e fhðk {ktze níke.) ÄkíkwLke þkuÄLku ÷eÄuf÷kfkheøkhe{kt ½ýe rðþu»kíkkyku W{uhkE. ½ýkt fkheøkhku çkeò fkheøkhku fhíkkt rðþu»k f÷k yLku«rík¼k Ähkðíkk. ykLku ÷eÄu íku{Lke ykðfLkk {wsçk fwþ¤ fkheøkhku yLku MkkÄkhý yuðk ðøkkuoÃkzÞk. yk Mk{Þ MkwÄe{kt ºkktçkw yLku fktMkw þkuÄkE [qfÞk níkk, Lku ykhk{ËkÞf SðLk Sððk {kxuðÃkhkíke ðMíkwyku çkLkkððk{kt íku{Lkku WÃkÞkuøk Úkðk {ktzÞku níkku. {kxeLkk ðkMkýku, [k{zkLke ðMíkwykuyLku frzÞkfk{{kt yk f¤k-fkiþÕÞ ðÃkhkðk ÷køÞk. ÷kufku yuf MÚk¤u ¼uøkk ÚkELku ÃkkuíkÃkkuíkkLkeðMíkwykuLke yË÷kçkË÷e fhðk {ktzÞk. ¾uzqíkku Ãký íÞkt ykðeLku íku{ýu Wøkkzu÷k yLkksLkk çkË÷k{ktíku{Lkk SðLk{kt WÃkÞkuøke çkeS ðMíkwyku ÷E sðk {ktzÞk. yk çkÄe «ð]r¥kyku fkuE yuf fuLÿMÚk¤uÚkíke. yk Mk{Þ{kt ÷kufkuLku {kºk ÃkkuíkkLkk ¾kuhkfLke sYheÞkík Mktíkku»kðkLku çkË÷u fwt¼khefk{,÷wnkhefk{ yLku ðýkxfk{ suðe «ð]r¥kyku Ãký fhðk {ktze. yk ð¾íku ÷ku¾tz þkuÄkÞwt. nðufk{Lkk «fkh {wsçk íkuLku rðrðÄ LkkLkk-{kuxk ðøkkuo{kt økkuXððkLke sYh Ãkze Ëhuf sýLke fkÞoûk{íkk{wsçk ©{Lkwt rð¼ksLk Úkðk {ktzÞwt. ÃkkuíkÃkkuíkkLke ykðzík {wsçkLkwt fk{ Mkki fhðk ÷køÞk. nðu{Lkw»Þ ÃkkuíkkLkk rðfkMkLkk ykøk¤Lkk íkçkffu sðk íkiÞkh çkLÞku, su rËþk{kt ÷u¾Lkf÷kLke þkuÄ yuf{kuxwt Ãkøk÷wt çkLke nðu yufÚke çkeS ÃkuZe MkwÄe ¿kkLk Vu÷kððtw þfÞ çkLÞwt. nðu ðuÃkkheyku ÃkkuíkkLkkrnMkkçkLke ÷ur¾ík LkkUÄ hk¾ðk {ktzÞk yLku Lkøkhku, økk{ku yLku økk{zkyku{kt LÞkÞ íkÚkk ÔÞðMÚkkò¤ðLkkhk ÷kufku Ãký ÷ur¾ík LkkUÄ sÁhe Mk{sðk {ktzÞk.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

20

r[ºk 0.Ãk nzÃÃkkLkk yr¼÷u¾ku

(½) Lkøkh SðLk : (Mkexe ÷kEV)

ÃkAeLkk Mk{Þ{kt ÷kufkuyu ÃkkuíkkLke sYheÞkík fhíkkt ðÄkhkLkwt yLkks Wøkkzðk {ktzÞw yLku¼rð»Þ {kxu íkuLkku Mktøkún fhðk {ktzÞku. yk{ ÚkðkÚke íku{Lku ½ýe Lkðhkþ {¤e yLku íku{ktÚkeMkkBÞíkk yLku MktMf]ríkLku rðfMkðkLke íkf {¤e. Mktøkeík, MÚkkÃkíÞ, r[ºkf¤k yLku rþÕÃkf¤k suðef¤kyku rðfMke. Äkíkwfk{ yLku ½huýkt çkLkkððk suðe y÷tfkrhf f¤kyku Ãký rðfMke. nðu íku{Lke{q¤¼qík sYrhÞkíkku íku{s Mk÷k{íkeLke sYheÞkík Mktíkku»kkE síke nkuðkÚke ÷kufku Mkk{krsf íkÚkkf÷kr¼{w¾íkk íkhV ðéÞk. yk Mk{Þ ËhBÞkLk s ðøkkuo yLku ¿kkríkyku ½zkÞk. MkkËk økk{ku{ktÚkeykÄwrLkf þnuhku yLku Lkøkhku çkLÞkt. nk÷Lkk ÃkkrfMíkkLk{kt ykðu÷k {kunLk-òu-zuhku yLku nzÃÃkkÃký yuðkt s Lkøkhku níkkt. ¼khík{kt {¤e ykðu÷k ykðk «k[eLk Lkøkhku hksMÚkkLkLkk fk÷eçktøkLk{kt,økwshkík{kt y{ËkðkË ÃkkMku ykðu÷k ÷kuÚk÷{kt yLku [tËeøkZ LkSf ykðu÷k hkuÃkh{kt Au. ykLkøkhkuLkwt ykÞkusLk ¾qçk s ÔÞðrMÚkík heíku fhðk{kt ykðu÷w níkwt yLku íku{kt fkx¾qýu AuËkíkk hMíkkyku,økxh ÔÞðMÚkk yLku Ãkkfe #xkuLkk [ýíkh suðe ík{k{ Mkøkðzku òuðk {¤u Au.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

21


r[ºk 0.6 økwshkíkLkk ÷kuÚk÷{kt ykðu÷k rMktÄw MkÇÞíkkLkk yðþu»kku

rð¿kkLk yLku xufLkku÷kuSLkk rðfkMkLku ÷eÄu ¼kiríkf SðLkLke Mkð÷íkku ½ýeçkÄe heíku ðÄe. SðLkðÄw ykhk{ËkÞf çkLÞwt yLku fux÷kf ÷kufku {kxu íkku ¾kMk Mkøkðzku ðÄe økE. xqtf Mk{Þ{kt sþnuhkuLkwt {níð ðÄe økÞwt. fux÷ktf Lkøkhku {nkLkøkhku ({uxÙku) íkhefu yku¤¾kðk {ktzÞk, sÞkt{níðLke ykurVMkku (fkÞko÷Þku) çknw{k¤e E{khíkku (nkEhkEÍ rçkÕzªøk) {kuxk ÔÞkÃkkh¼ðLkkuyLku fkh¾kLkkyku ykðu÷k nkuÞ Au. ykÃkýk{ktLkk fux÷ktf ÷kufku {kxu SðLk çknuíkh çkLÞwt Au.ykÃkýu ½ýe þkuÄku, ¾kuòu yLku Lkðíkh «Þkuøkku fheLku SðLkLku ðÄw ykhk{ËkÞf s Lknet Ãkhtíkw ðÄwMkkÚkof çkLkkððkLkk «ÞíLkku fÞko Au. Ãkhtíkw yksu Ãký ykÃkýk{ktLkk ½ýkt ÷kufku ÃkeðkLkwt MðåAÃkkýe, ðes¤e yLku rþûký íkÚkk ykhkuøÞ suðe {q¤¼qík MkøkðzkuÚke ðtr[ík Au. ykðk yMktíkw÷LkLku÷eÄu ½ýe Mk{MÞkyku Ãký MkòoE Au, suLkk Wfu÷ ykÃkýu þkuæðkLkk Au. yk ÃkkX{kt yk çkkçkík rðþuðÄw rðøkíkku ykÃkýu {u¤ðeþwt.


1. {Lkw»ÞLkk rðfkMkLkk Ëhuf íkçkffkLkk çku çku ÷ûkýku sýkðku.

h. yksu fhðk{kt ykðíkk rþfkh fhíkkt rþfkh Þwøk ËhBÞkLk fhðk{kt ykðíkk rþfkh fuðeheíku swËk Ãkzu Au ?

3. økk{kuLke h[Lkk ÃkkA¤ fÞk Ãkrhçk¤ku sðkçkËkh Au ?

4. ÷u¾Lkf÷kyu {Lkw»ÞLkk rðfkMk{kt þku Vk¤ku ykÃÞku ?

0.8 Mkk{krsf rð¿kkLk yLku yksLkk Mk{ksLke Mk{MÞkyku :

rþfkh ÞwøkÚke {ktzeLku yksLkk ykÄwrLkf Þwøk{kt ykÃkýu yLÞ økúnku WÃkh þkuÄ¾ku¤ fhðkMkwÄe yLku ytíkrhûk{kt WÃkøkúnku Akuze Vufðk MkwÄe ÃknkU[e økÞk Aeyu. yk çku Þwøkku ðå[u ykÃkýu ½ýe



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

22

÷ktçke Þkºkk fhe Au. yksu ykÃkýu fBÃÞqxh yLku hkuçkkuxLke {ËËÚke {krníke Mkt½he þfeyu AeyuyLku øk{u íÞkt MktËuþkÔÞðnkh fhe þfeyu Aeyu. ykÃkýu MktËuþkÔÞðnkh «ÄkLk yLku {krníke«ÄkLkxufLkku÷kuSLkk Þwøk{kt Ãkøk {qfÞku Au. þnuhku {nkLkøkhku ({uxÙku) çkLkðk {ktzÞk Au Ãkhtíkw nsw ÃkýykÃkýu rðfMke hnÞk Aeyu, çkË÷kE hnÞk Aeyu, Wí¢ktrík yLku «økrík fhe hnÞkt Aeyu.

nðu ík{Lku ÏÞk÷ ykÔÞku nþu fu fEheíku ykÃkýu rþfkheLke yLku ¾kuhkf ¼uøkku fhLkkheyðMÚkk{ktÚke yksLke ykÄwrLkf yðMÚkk MkwÄe ÃknkuåÞk Aeyu. yk yuf ½ýe ÷ktçke MkVh hne Au,su{kt ykÃkýu ½ýeçkÄe Lkðe þkuÄku, Lkðk Ãkzfkhku yLku Lkðe íkfku {u¤ðíkk ykÔÞk Aeyu. {Lkw»ÞLkkuÃkkuíkkLke òík MkkÚkuLkku, fwËhík MkkÚkuLkku yLku Mk{ks MkkÚkuLkku MktçktÄ Mk{SLku ykÃkýu yuðk Mk{ksLkeh[Lkk {kxu «uhkðwt òuEyu su{kt Vfík y{wf ÷kufkuLku s Lkne Ãkhtíkw MkkiLku MkkÁt SðLk {¤u.

¼÷u ykÃkýu Mkkhe «økrík fhe nkuÞ, Ãký nS ykÃkýu fux÷kf ÃkzfkhkuLkku Mkk{Lkku fhðkLkkuAu. yk ÃkkXÞ¢{Lkk {kuzÞqÕMk yLku ÃkkXku{kt ykÃkýu yuf Lksh Ëkuzkðeyu yLku íku{k þfÞ WÃkkÞkurðþu rð[kheyu :

(f) økheçke yLku ¼q¾{hku.

(¾) MktÃkr¥kLke yMk{kLk ðnU[ýe

(øk) çkuhkusøkkhe yLku «åAÒk çkuhkusøkkhe

(½) Mk{ktíkh yÚkoþk†, fh-[kuhe yLku fk¤w Lkkýwt

([) ònuh SðLk{kt ¼ú»xk[kh

(A) «Ëq»ký yLku ðkíkkðhýLkku nÙkMk

(s) hk»xÙðkË yLku Ëuþ«u{Lke QýÃk

(Í) ÷ªøk ykÄkrhík Mk{MÞkyku : {rn÷kyku «íÞu ¼uË¼kð yLku økwLkk¾kuhe, Ënus, çkk¤níÞkyLku ¼ú]ýníÞk, {kLkð-ÔÞkÃkkh, ðu~Þkð]r¥k

(x) rntMkk : ykíktfðkË, LkfMk÷ðkË

(X) hkr»xÙÞ yufíkk ykzuLkk yðhkuÄku- ¼k»kkðkË, fku{ðkË, «ËuþðkË, ¿kkríkðkË.

ÃkkX MðkæÞkÞ 0.Ãk

1. ík{khk Mk{ks{kt hnu÷e yuðe Mk{MÞkykuLke ÞkËe çkLkkðku, su yk ÃkkX{kt Mk{kððk{kt Lkykðe nkuÞ.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

23


h. ík{khe Mk{MÞkykuLkk Mk{kÄkLk {u¤ððk{kt Mkk{krsf rð¿kkLkLkk rð»kÞku fuðe heíku {ËËÁÃkÚkE þfu íku sýkðku

3. {kLkð MkÇÞíkkLkk rðfkMkLke MkkÚkkuMkkÚk Mk{MÞkyku Ãký ðÄe. þwt ík{u þnuhefhý yLkuykikuÄkurøkfhý îkhk sL{u÷e Mk{MÞkyku sýkðe þfþku ?

ík{u ykx÷wt þeÏÞk :

- Mkk{krsf rð¿kkLkLkwt {níð Mk{sÞk yLku fuðe heíku yk rð»kÞLkk yÇÞkMk îkhk ykÃkýurðrðÄ rð»kÞkuLkk ÃkhMÃkh MktçktÄLku Mk{S þfeyu Aeyu, íku òÛÞwt.

- {kLkðòíku ÃkkuíkkLkk SðLkLku çknuíkh çkLkkððk {kxu fhu÷k Mkt½»koLke ðkík EríknkMk Ëþkoðu Au.

- Ãkwhkíkíðþk†eyku «k[eLkf¤kLkk f÷kfkheøkheLkk Lk{qLkk, fçkúMíkkLkku, ¾tzuhku yLku M{khfkusuðk yðþu»kkuLkku yÇÞkMk fhu Au. sÞkhu, ¼qøkku¤ yu Ãk]Úðe Ãkh ykðu÷k ¼q¾tzku, ÷kufku,MÚk¤ku yLku ðkíkkðhýLkku yÇÞkMk Au.

- hksLkeríkþk† hksLkiríkf ðíkoLk-ÔÞðnkh yLku hksLkiríkf ÔÞðMÚkkLkwt rð&÷u»ký fhu Au.

- Mk{ksþk† Mk{ksLke h[LkkLkwt {k¤¾wt íkÚkk íkuLke fkÞo«ýkr÷Lkku yÇÞkMk fhu Au, sÞkhuyÚkoþk† yu çkkçkíkLkku yÇÞkMk Au, fu fuðeheuíku {Lkw»Þku ÃkkuíkkLkk WíÃkkËLk, ðÃkhkþ yLkuMktÃkr¥k ytøku rðrðÄ ÃkMktËøkeyku fhu Au.

- ykÃkýu òuÞwt fu Ãkk»kkýÞwøkLkk rðrðÄ íkçkffkyku ËhBÞkLk {Lkw»Þu yrøLkLkk WÃkÞkuøkLkeþkuÄ fhe. íku{ýu LkkLke fwnkzeyku, Ak÷ QíkkhLkkhk Aku÷eÞk yLku nÚkkuzeyku suðk ykuòhkuçkLkkðeLku LkkLkk-LkkLkk ð]ûkku fkÃÞk yLku ÃkkuíkkLkk SðLk rLkðkon {kxu ÃkþwykuLkku rþfkhfÞkuo. íkuyku ÃkkuíkkLkk {]ík ÃkqðoòuLke Ãkqò fhíkkt yLku {]íkfkuLku ËVLkkðíke ð¾íku, çkeò rðï{ktíku{Lke Þkºkk MkV¤ çkLku íku {kxu, íku{Lke MkkÚku ¾kÄ ÃkËkÚkkuo yLku fux÷ktf ykuskhku Ãký{qfíkkt. íku ÃkAeLkk fux÷kf ð»kkuo{kt íku{ýu ðÄw ÄkhËkh : yLku yMkhfkhf ykuòhku çkLkkÔÞkt.

- Lkðk Ãkk»kkýÞwøk{kt íku{ýu ÃkkuíkkLkwt SðLk ðÄw ykhk{ËkÞf çkLkkÔÞwt. íku{ýu [¢Lke þkuÄfheLku íkuLkku ¼hÃkqh ÷k¼ ÷eÄku. ¾uíkeLke þkuÄ íku{Lku r{© ¾uíke yLku MÚkkÞe SðLk íkhVËkuhe økE. íkuLku ÷eÄu Mk{qnSðLkLkku ÃkkÞku Lkt¾kÞku. xqtfMk{Þ{kt s økk{zk çkLÞk, su{ktÚkeÃkAe økk{ku yLku økk{ku{ktÚke Lkøkhku rðfMÞk.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

24

ÃkkXÞktík MðkæÞkÞ :

1. Mkk{krsf rð¿kkLk ytíkøkoík rðrðÄ rðÄkþk¾kyku fuðe heíku Mktf¤kÞ Au ? WËknhý ykÃkeMk{òðku.

h. þwt ík{Lku ÷køku Au fu EríknkMkLkku yÇÞkMk sÁhe yLku {níðLkku Au ?

3. EríknkMk yLku Ãkwhkíkíðþk† ðå[u þku MktçktÄ Au ?

4. {kLkðMkÇÞíkkLku Mk{sðk{kt Mkk{krsf rð¿kkLkLke Ãkuxkþk¾kyku fE heíku {ËËÁÃk ÚkkÞ Au ?

Ãk. ÄkíkwÞwøk yLku fktMÞÞwøk ËhBÞkLk Mk{qnSðLkLke þÁykík yLku Mkk{krsf SðLkLkeþÁykík íkhV Ëkuhe sLkkhk Ãkrhçk¤ku WÃkh yuf xqftLkkUÄ ÷¾ku.

6. yrøLkLke þkuÄLktw þwt {níð níkwt ?

7. yÚkoþk†Lkwt rð»kÞðMíkw xqtf{kt Mk{òðku.

8. yÚkoþk†eyku Ëuþ {kxu ¾qçk {níðLkk Au þwt ík{u Mkt{¥k Aku ? þk {kxu ?

9. yu òýe ÷kðku fu Ã÷krMxfLke fkuÚk¤eyku þkÚke «ríkçktrÄík Au. Ã÷krMxf yLku ÄkíkwLkk VkÞËk-økuhVkÞËk sýkðíkku yuf «kusufx çkLkkðku.

ÃkkX-MðkæÞkÞLkk sðkçkku :

0.1

1. yÚkoþk†, EríknkMk, ÃkwhkíkíðþkMºk, hksLkeríkþk†, Mk{ksþk†

h. EríknkMkLkku yÇÞkMk ykÃkýLku ykÃkýk yrMíkíðLkk {qr¤Þk òýðk{kt, ykÃkýe rMkrîykuyLku þrfíkyku òýðk{kt {ËË fhu Au yLku ykÃkýLku {køkoËþoLk ykÃku Au.

3. EríknkMkyu ¼qíkfk¤Lke ½xLkkyku íkÚkk {Lkw»ÞLke fnkLke Au, sÞkhu Ãkwhkíkíðþk†¼qíkfk¤Lkk ¼kiríkf yðþu»kkuLkku ði¿kkrLkf Zçku yÇÞkMk fheLku ¼qíkfk¤Lku Mk{sðk{ktykÃkýe {ËË fhu Au.

4. yr¼÷u¾ku, rMkffkyku, M{khfku, {nkuhku, Wí¾LLk fhkÞu÷k MÚk¤ku

Ãk. nzÃÃkk, {kunLk-òu-zuhku, hk¾eøkZe, ÿkhfk yLku Lkk÷tËk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

25


0.h

1. fkuEÃký ûkuºkLkk yiríknkrMkf rðfkMk {kxu íkuLkk ¼kiøkkur÷f ÷ûkýku ¾qçk s {níðLkk çkLkehnu Au. su{ fu, rMktÄw MktMf]rík rMktÄw LkËeLke ¾eý{kt Ãkktøkhe.

h. hksLkeríkþk†Lku hksfkhýLkk rMkîktíkku yLku fkÞkuo MkkÚku MktçktÄ Au íku{s íku hksLkiríkfÔÞðnkhku yLku ÔÞðMÚkkykuLkwt rð&÷u»ký fhu Au.

3. Mk{ksþk† ÷kufkuLkk Mk{qnkuLkk yÇÞkMk WÃkh furLÿík Au.

4. yÚkoþk† yu ÷kufkuLkk WíÃkkËLk, ðÃkhkþ yLku MktÃkr¥k ÔÞðMÚkkÃkLkLkku ði¿kkrLkf ZçkLkkuyÇÞkMk Au.

Ãk. íkuyku yufçkeò MkkÚku Mktf¤kÞu÷ Au yLku íku{Lku Mk{økúíkkÚke òuíkkt íkuyku Mkk{krsf «r¢ÞkLkkuÏÞk÷ ykÃku Au.

0.3 (yu)

1. fkhý fu ¾kuhkfLke þkuÄ{kt íkuyku yufÚke çkesk MÚk¤u ¼xfÞk fhíkkt.

h. Lkðk Ãkk»kýÞwøkLkk ykuòhku ðÄw Ãkku÷eþðk¤k yLku ðÄw ÄkhËkh níkkt., suLku ÷eÄu sqLkkÃkk»kkýÞwøkLkk ykuòhku fhíkkt íku ðÄw xfkW níkkt.

3. [¢ yLku r{© ¾uíkeLke þkuÄ.

4. ðknLkÔÞðnkh{kt yLku fwt¼khLkk [kfzk{kt

0.3 (çke)

1. Ãknu÷kLkk ÃkÚÚkhÚke çkLku÷k ykuòhku fhíkkt ÃkAe ÄkíkwÚke çkLku÷k ykuòhku ½ýk ðÄw WÃkÞkuøkeníkkt. ÄkíkwLke fwnkzeyku yLku [ÃÃkwyku îkhk støk÷ku fkÃkðkLktw ykMkkLk çkLÞw yLku ðÄw s{eLkMkkV fheLku ¾uíke÷kÞf çkLkkððk{kt ykðe.

h. yrøLk, [¢ yLku ÄkíkwLke þkuÄLku ÷eÄu íkÚkk ¾uíke þY ÚkðkLku ÷eÄu MÚkkÞe SðLkLke þYykíkÚkE. yk ík{k{ þkuÄku {Lkw»ÞLku ykÄwrLkf ykiÄkurøkf Mk{ks íkhV Ëkuhe økE.

3. íku{Lku ÷eÄu fkixwtrçkf SðLk þÁ ÚkÞwt yLku fux÷ef MkðoMkk{kLÞ {kLÞíkkyku yrMíkíð{ktykðe, íku{s ÃkhMÃkh yð÷trçkík «ð]r¥kyku íkhefu ðuÃkkh, hksfkhý, Mkwhûkk «ð]r¥kykuðøkuhuLke þYykík ÚkE.

4. MkkÄLkku nðu ðÄw {sçkqík yLku xfkW çkLÞkt. fkÞoûk{íkk ðÄe økE.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

26

0.4

1. rð¼køk 1.3 yLku 1.4 swyku.

h. rþfkh Þwøk{kt fhkíkku rþfkh ÃkkuíkkLkwt yrMíkíð xfkðe hk¾ðk Úkíkku, sÞkhu ðíko{kLk Þwøk{ktVfík ÃkkuíkkLkk {kusþku¾ {kxu rþfkh fhðk{kt ykðu Au.

3. ÔÞkÃkkh ðkrýsÞ yLku ðneðx {kxu yuf furLÿÞ MÚk¤.

4. ÷ktçkk ytíkh{kt MktËuþk ÃknkU[kzðk {kxu rnMkkçk hk¾ðk {kxu, LkkUÄ hk¾ðk {kxu, ðøkuhu.

0.Ãk

1. fLÞk - rþûký, Lkçk¤k ðøkkuo WÃkh yk[hðk{kt ykðíke rntMkk ðøkuhu.

h. ykÃkýe Mk{MÞkykuLkk rLkhkfhý {kxu òuEíkk ¿kkLk{kt íku Q{uhku fhu Au. ykÃkýk hkuStËkSðLk{kt ykðíke Mk{MÞkykuLku Mk{sðk{kt íku ykÃkýe {ËË fhu Au íku ykÃkýLku yk Mkð÷íkkuþkuÄe fkZðk{kt íkÚkk ÃkkuíkkLkk {kxu íku ðkÃkhðk{kt {køkoËþofYÃk çkLku Au.

3. yk sðkçk ík{u rðfkMkLkk VkÞËk-økuhVkÞËkLkwt rð&÷u»ký fheLku ÷¾ku.


LkkUÄ

¼khík yLku rðïrðr¼Òk Þwøkku{kt

{kuzâw÷ - 1

27

«kr[Lk rðï

1

«k[eLk rðï

ík{u çkòhu òyku, huÕðu MxuþLku òyku, ík{khk ½h{kt çkuMkeLku swyku fu ÃkAe Q¼k Q¼kík{khe ykMkÃkkMk swyku. ík{Lku yuðe ½ýe çkÄe [es-ðMíkwyku Ëu¾kþu, su ÄkíkwÚke çkLku÷e nkuÞ. ykÄkíkw, íkkçkw, fkMkw, ÷ku¾tz fu ÃkAe Mxe÷ nkuE þfu Au. ÄkíkwykuLke þkuÄ ÚkE íkuLku ÷eÄu {kLkðSðLk{ktyLkuf {níðLkk yLku ¢ktríkfkhe ÃkrhðíkoLkku ykðe økÞk.

Ãknu÷k «fhý{kt ík{u «køk-yiríknkrMkf fk¤ rð»ku ðkt[e økÞk. ík{u òýku Aku fu Ãkk»kkýÞwøkËhBÞkLk {kLkðeyu ÃkÚÚkh, ÷kfzk yLku nkzfk{ktÚke nrÚkÞkhku yLku MkkÄLkku çkLkkÔÞk íkuyku økwVkyku{kthnuíkkt Lku rþfkh yÚkðk ftË{q¤ þkuÄe ÷kðeLku ¾kuhkf {u¤ðíkk. íku ÃkAeLkk íkçk¬u íku{ýu ¾uíke yLkuÃkþwÃkk÷Lk þkuæÞk yLku yu heíku íkuyku MÚkkÞe SðLk Sðíkkt þeÏÞk. Ãkk»kký Þwøk ÃkAe Äkíkw Lkku ÞwøkykÔÞku, su{kt {kLkðMktMf]ríkyu Wí¢ktríkLke nhýVk¤ ¼he. yk «fhý{kt ykÃkýu òuEþwt fu fkMÞÞwøk{kt {uMkkuÃkkuxu{eÞk, ESÃík yLku ¼khíkLke {nkLk MktMf]ríkyku rðfMke, yLku ÷kunÞwøk{kt økúeMk,hku{, Ãkrþoyk yLku ¼khíkLke MktMf]ríkyku{kt {kuxk ÃkrhðíkoLkku ÚkÞkt.

÷ku¾tzLkku WÃkÞkuøk ykÃkýu ½ýktçkÄkt ð»kkuoÚke fhíkkt ykÔÞk Aeyu. íku{kt fkuE þtfk LkÚke.yksu Ãký ÷ku¾tz yux÷wt s «[r÷ík Au Mxe÷ÁÃku ykÃkýu íkuLku Ëhhkus ðkÃkheyu s Aeuyu Lku ?

yk «fhý{kt ykøk¤ síkkt ykÃkýu «k[eLk ¼khík yLku íku{kt ÚkE økÞu÷kt hkòyku íkÚkkíku{Lkk hksÞku rð»ku òýeþwt. {kLkð MktMf]rík{kt ¼khíkLkwt ÞkuøkËkLk fux÷wt çkÄwt Au íku ík{u Mk{S sþku.ykÃkýk ¼ÔÞ ¼qíkfk¤ rð»ku skýðwt fux÷wt hku[f yLku hku{kt[f Au, Lkne ? íkku [k÷ku þY fheyuyLku òýeyu fu fuðe heíku {kLkðku ð»kkuoLke Þkºkk fheLku yksLkk MkwÄhu÷k MktMfkhesLk çkLÞkt Au.

nuíkwyku :

yk ÃkkX ðktåÞk ÃkAe ík{u :

- «k[eLkík{ fktMÞ ÞwøkLke MktMf]ríkykuLkwt ðýoLk fhe þfþku.-{uMkkuÃkkuxu{eyLk, ESÃþeLk,[kELkeÍ yLku rMktÄw ¾eýLke MktMf]ríkykuLkwt ðýoLk fhe þfþku.

«kr[Lk rðï


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

28

- ÷kunÞwøkLkk MkktMf]ríkf ÞkuøkËkLkLku Mk{S þfþku . økúef, hku{Lk, ÃkrþoÞLk MktMf]ríkyku.

- ¼khíkLkk EríknkMk{kt ðirËf fk¤Úke {ktzeLku n»koLkk Mk{Þ MkwÄe{kt ÚkÞu÷k {níðLkkrðfkMk÷ûke ÃkrhðíkoLkku Mk{òðe þfþku.

- rðï MktMf]rík{kt ¼khíkLkk rðrðÄ ÞkuøkËkLkLku [fkMke þfþku.

1.1 fktMÞ Þwøk :

Lkðk Ãkk»kký ÞwøkLkk ytík MkwÄe{kt ÄkíkwLkku WÃkÞkuøk þY ÚkE [qfÞku níkku, su{kt íkktçkw MkkiÚkeÃknu÷wt ðÃkhkÞwt. ÃkÚÚkh yLku ºkktçkkLkk WÃkÞkuøk Ãkh ykÄkrhík MktMf]rík íkk{ú-Ãkk»kký Chalcolithic

MktMf]rík fnuðkE. yk Mk{ÞLku fktMÞ Þwøk Ãký fnu Au, fu{ fu fktMkw yu ºkktçkw yLku yuÕÞw{eLkeÞ{(xeLk)Lkk r{©ý{ktÚke yk Mk{Þøkk¤k ËhBÞkLk þkuÄkÞwt. {kuxk¼køku ÷kufku nrÚkÞkh yLku MkkÄLkkuLkeçkLkkðx{kt ÃkÚÚkh, nkzfk yLku ÷kfzkLke søÞkyu fktMkw yLku ºkktçkw ðkÃkhðk {ktzÞk. ÷kufku ¼êe{ktíkÚkk MkqÞoíkkÃk{kLk{kt íkÃkkðu÷e #xku çkLkkðkÞk yLku íkuLku çkktÄfk{{kt ðkÃkhíkk þeÏÞk. yk heíkuLkËeykuLke ¾eýLkk «Ëuþku{kt økúkBÞ ÔÞðMÚkk Ähkðíke MktMf]ríkyku Ãknu÷e s ðkh çkLke. yk økk{kuÔÞkÃkkh, ðkrýsÞ yLku ðneðxe ÔÞðMÚkkLkk fuLÿku çkLÞkt. fktMÞ ÞwøkLkk {kLkðkuyu {níðLkk ÞkuøkËkLkykÃkeLku {nkLk MktMf]ríkyku h[e. yk «fhý{kt ykÃkýu {wÏÞ [kh fktMÞ Þwøk-MktMf]ríkyku rð»kuòýeþwt. - {uMkkuÃkkuxu{eÞk, ESÃík, ¼khík, [eLk.

1.1.1 {uMkkuÃkkuxu{eyLk MktMf]rík : {uMkkuÃkkuxu{eÞk yux÷u LkËeykuLke ðå[u ykðu÷e s{eLk)

yksu Ehkf Ëuþ{kt xkEøkúeMk yLku Þq£uxeMk LkËeykuLke ðå[uLkku su «Ëuþ Au íÞkt {uMkkuÃkkuxu{eykykÔÞwt níkwt. yk LkËeyku{kt ðkhtðkh ykðíkk ÃkwhLku ÷eÄu íku{Lkk rfLkkhkLke s{eLkku fktÃkðk¤e-V¤ÿwÃk çkLke økE níke. yk V¤ÿwÃkíkkLku ÷eÄu ¾uíkeLke WÃks ¾qçk ðÄe, suLkk ykÄkhu rðrðÄ nwÒkhkurðfMÞk suðk fu fwt¼khefk{, ðýkxfk{, ÷wnkhefk{ yLku MkwÚkkhefk{ yk nwÒkhðk¤k ÷kufku íku{LkeðMíkwykuLkk çkË÷k{kt ÃkkuíkkLkk SðLk sYrhÞkíkLke ðMíkwykuLkku rðrLk{Þ fhíkk.

yk heíku {uMkkuÃkkuxu{eÞkLkku ¼khík suðk Ëqh MkqËwhLkk Ëuþku MkkÚku Ãký ÔÞkÃkkh rðfkMk ÃkkBÞku.{kuxkt økkzkt, ðuøkLk, Lkkðzeyku yLku ðnkýku îkhk ðknLkÔÞðnkh yLku MktËuþkÔÞðnkh rðfMÞk.yk ÞwøkLkk ÷kufkuyu ÷u¾Lkf÷k Ãký rðfMkkðe. íku{Lke r÷Ãkeyu Mktfuíkku yLku r[ºkkuLkku yuf Mk{qnníke.

«khtr¼f {uMkkuÃkkuxeyLk þnuhku LkkLkfzkt hksÞku suðk níkkt t, su{Lkku ðneðx Mðíktºk heíku[k÷íkku- þkMkfðøko MkkÄwyku, hkòyku yLku ÄrLkfkuÚke çkLkíkku. íkËTWÃkhktík íÞkt ÔÞkÃkkheyku, Mkk{kLÞ«ò yLku økw÷k{ku ðMkíkkt. {MkkuÃkkuxu{eÞkLkk ÷kufku ykfkþ, MkqÞo, [tÿ, V¤ÿwÃkíkkLke Ëuðe. yu{rðrðÄ Ëuðe-ËuðíkkykuLku {kLkíkk. Ëhuf þnuh{kt yuf {wÏÞ Ëuð fu ËuðeLku {kLkðk{kt ykðíkkt.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

29

«kr[Lk rðï

1.1.2 ESÃþeÞLk MktMf]rík (r{MkúLke MktMf]rík)

LkkE÷ LkËeLkk V¤ÿwÃk rfLkkhu ESÃþeÞLk MktMf]rík Ãkktøkhe. ESÃíkLkk hkòyku ‘Vuhku’fnuðkÞ. hkòLkk yrÄfkheyku s{eLk-{nuMkq÷Lkku ðneðx fhíkkt. Ëhuf þnuhLkk ÃkkuíkkLkk {wÏÞËuð-ËuðíkkLkk {trËhku níkk, Lku íkuLkk Ãkqòheyku Mk{ks{kt ½ýwt Q[tw MÚkkLk ¼kuøkðíkkt. ESÃíkLkkðuÃkkheyku s{eLk{køkuo íku{s s¤{køkuo ðuÃkkh fhíkkt. ynªLkk MkwÚkkhku íkÚkk ÃkÚÚkh íkhkþLkkhk ¾kMkfkheøkhku hnuíkkt. ESóðkMkeyku ðsLk íkÚkk {kÃkLkLkwt rðþe»x ¿kkLk Ähkðíkkt. Ãkkihkrýf ESÃþeÞLkr[ºk r÷rÃkLku nkEhkuø÷kVef r÷rÃk (Hirographics) fnu Au.

ESóLkk Vuhku hkòykuyu ÃkwhkíkLk rðïLkk {nkLk çkktÄfk{ økýkíkk Ãkehk{ezku çkktæÞkt.ESÃíkðkMkeyku {]íÞw ÃkAeLkk SðLk{kt {kLkíkk. yk fkhýu íkuyku {]íkËunkuLkk {{e çkLkkðeLku fçkhku{ktMkk[ðe hk¾íkkt. íkuyku hkòykuLke fçkhku WÃkh rÃkhk{ez çkktÄe, íku{Lku ÞkËøkkh çkLkkðíkkt.

r[ºk 1.1 fÞqLkeVku{o r÷Ãke

{kÚkwt

[k÷ðwt

nkÚk

zktøkh

hkux÷k/

Ãkkýe

rËðk÷

Ãkûke

hkux÷e

«kr[Lk rðï


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

30

1.1.3 [eLke MktMf]rík

[eLkLke W¥khu nTðktøk-nku-LkËeLke ½kxe{kt [eLke MktMf]rík rðfMke. [eLkLkk «Úk{ þnuhkuçktÄkðLkkh þktøk hkòyku níkkt. (E.Mk.Ãkqðuo 1523-1122) íku{ýu f¤k yLku MktMf]ríkLku rðfMkkðe.yk Mk{Þ ËhBÞkLk ÷u¾Lkf¤k rðfMke. [eLkLkk fktMÞ fkheøkhku íku{Lkk ûkuºk{kt rLkÃkwý økýkíkkt.þktøk ðtþLku nxkðeLku ÍwMk hkòyku ykÔÞk, su{ýu yk¢{ýfkheykuÚke çk[ðk {kxu {sçkqík rfÕ÷kykuyLku fkux çkktæÞk. ÍwMkðtþLkk ytrík{ ð»kkuo{kt fktMÞÞwøk Mk{kÃík ÚkÞku Lku ÷kunÞwøkLke þÁykík ÚkE.

221 E.Mk. Ãkqðuo{kt [eLk ðtþLkk hkòyku Mk¥kk{kt ykÔÞk. yu{ýu «òsLkku {kxu yk¾khksÞ{kt yufMkh¾e ¼k»kk, fkÞËk yLku {kÃkLk-ðsLkLkk MkðoMkk{kLÞ {krÃkÞk rðfMkkÔÞk. þwt ík{uòýku Aku fu [eLkLke {nkLk rËðk÷ yk s hkòykuyu çktÄkðe níke ?

[eLk ðtþ ÃkAe nkLk ðtþ ykÔÞku. yu{Lkk Mk{Þ{kt Ãkrù{Lkk Ëuþku MkkÚku [eLke ÔÞkÃkkheykuyu{æÞ yurþÞk yLku ÃkrþoÞk{kt ÚkELku ÃkMkkh Úkíkkt MkeÕfYx îkhk MktÃkfo fÞkuo.

[eLkLkk ÷kufku rðrðÄ Ëuðe ËuðíkkykuLku Ãkqsíkkt, su{kt Ãkqðoòu, fwËhík yLku «uíkkí{kykuLkeÃkwò {kuxk¼køku çkÄu s Úkíke. [eLk{kt fLVÞqþeÞMk Lkk{Lkk yuf {nkLk íkíðr[tíkfu {kLkðku {kxuÞkuøÞ ðíkoLk-ÔÞðnkh fkuLku fnuðkÞ íkuLke yuf «ýk÷e ykÃke, suýu [eLke Mk{ksLku ½ýku «¼krðíkfÞkuo. íkuýu Mkkhkt Lkiríkf [krhºÞ, ðze÷kuLku MkL{kLk, fwxwtçk «íÞu ðVkËkhe yLku hksÞLkk fkÞËkykuLkkÃkk÷LkLku {níð ykÃÞwt níkwt.

«k[eLk ESÃík

(nkEhkuø÷kVeõMk)

r[ºk 1.2 : r{Mkú/ ESóLke r[ºkr÷Ãke


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

31

«kr[Lk rðï

«ð]r¥kyku :

þwt ík{u LkkUæÞwt fu {kuxe{kuxe MktMf]ríkyku LkËe rfLkkhkyku Ãkh rðfMke níke ? LkËerfLkkhuðMku÷k {níðLkk y{wf þnuhkuLku yku¤¾e çkíkkðku. LkËefktXkLkk þnuhku LkËefktXk WÃkh Lk ðMku÷ktþnuhku fhíkkt fu{ [rZÞkíkk çkLÞk ? ykuAk{kt ykuAk çku fkhýku rð[khe swyku.

1.2 ¼khík : rMktÄw ¾eýLke MktMf]rík

þwt ík{u òýku Aku fu rMktÄw LkËeLke ¾eýLkk «Ëuþku{kt yLku íkuLke ykswçkkswLkk rðMíkkhku{ktfktMÞ Þwøk ËhBÞkLk su MktMf]ríkyku rðfMke, íku{kt ¼khík Ãký Mkk{u÷ níkwt. ? yk ðkíkLke òý íÞkhuÚkE sÞkhu 1970 {kt Ãkwhkíkíð¾kíkkyu Wí¾LkLk îkhk (yk MktMf]rík MkkÚku òuzkÞu÷kt) y{wf MÚk¤kuþkuæÞk. ¾kuËe fkZðk{kt ykðu÷e yk søÞkyku Ãkife «Úk{ þnuhku níkk, {kunLk-òu-zuhku yLku nzÃÃkk.íkuÚke íkuLku nzÃÃkk MktMf]rík Ãký fnu Au. yksu íkku yk MktMf]ríkðk¤e ½ýeçkÄe søÞkyku yku¤¾efkZðk{kt ykðe Au. su{kt {níðLkk þnuhku níkkt. {kunLk-òu-zuhku (rMktÄ) ÷kuÚk÷ (økwshkík),fk÷eçktøkLk (hksMÚkkLk), hkuÃkh (Ãktòçk) çkLkðk÷e yLku hk¾eøkZe (nheÞkýk) yLku Äku¤kðehk(økwshkík)

1.2.1 Lkøkh h[Lkk :

«Úk{ þnuhe Mk{kòuLke MÚkkÃkLkk yu yk MktMf]ríkykuLkk MkkiÚke hku[f ÃkkMkkyku{ktLkw yuf ÃkkMkwtAu. yu{kt MkkiÚke LkkUÄÃkkºk çkkçkík Au. Lkøkh h[Lkk{kt ykÞkusLk, f÷k-fkheøkhe yLku MktMf]rík ykLkøkhkuLkk ykÞkusLk yufË{ ÔÞðrMÚkík níkkt. {sçkqík Lkøkh-Ëwøko (rfÕ÷k) yu yk þnuhkuLke ¾krMkÞíkníke. yuðkt rfÕ÷kykuLke ytËh MkkðosrLkf E{khíkku ykðu÷e níke. yk ËwøkkuoLke Lke[kýLkk rðMíkkh{ktMkk{kLÞ ÷kufkuLkk ykðkMkku níkkt.

yk Lkøkhku Ãknku¤k hMíkkyku Ähkðíkk níkkt. yneLkkt {fkLkku #xÚke çkktÄu÷k yLku {kuxk¼køkuçku {k¤ðk¤k níkkt. Ëhuf ½h{kt fqðk, MLkkLkøk]nku, økxh yLku Lkef ÔÞðMÚkkyku níke. Ãkkfk hMíkkykuyLku þuheyku{kt çk¥keykuLkk Úkkt¼÷kykuLke ÔÞðMÚkk Ãký níke. nzÃÃkkLkk çku ¼ÔÞ çkktÄfk{ ykLkøkhLkk MkkiÚke rðþu»k çkktÄfk{ níkk. ¼ÔÞ MLkkLkkøk]n (su 180 Vqx ÷ktçkw yLku 108 Vqx Ãknku¤wtníktw.) su{kt ykðu÷ku íkhýnkus (Mðe{ªøk Ãkw÷) 39 Vqx ÷ktçkku, h3 Vqx Ãknku¤kuLku 8 Vqx Ÿzku níkkuíkÚkk ¼ÔÞ fkuXkh sÞkt ¾uzqíkku îkhk WíÃkÒk fhkÞu÷ yLkks Ãkife ðÄkhkLkk yLkksLkku Mktøkún fhðk{ktykðíkku níkku.

1.2.2 Mk{ks yLku yÚkoÔÞðMÚkk

÷kufkuLkk {wÏÞ ÔÞðMkkÞku{kt ¾uíke, ÃkþwÃkk÷Lk, f÷k yLku nMíkf÷k, ÔÞkÃkkh yLku ðkrýsÞníkk. {wÏÞ Ãkkfku ½ô, swðkh, hkE, SÁt yLku ðxkýk níkk. htøkÃkwh yLku ÷kuÚk÷{kt zktøkhLkk

«kr[Lk rðï


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

32

Ãkwhkðk {éÞk Au. fk÷eçktøkkLk{kt {¤e ykðu÷k [kMkLkk rLkþkLk ÃkhÚke ÏÞk÷ ykðu Au fu íkuyku n¤ðkÃkhðkLkwt òýíkk níke. ÷ýýe {kxu ËktíkhzkLkku WÃkÞkuøk Úkíkku níkku. rðrðÄ «fkhLke ¾uíke Úkíkeníke. Y yu yuf òýeíke ¾uíkÃkuËkþ níke. økkÞ, çk¤Ë, zwffh, ½uxkt, fwíkhk, rçk÷kze yLku økÄuzksuðk «kýeykuLku Ãkk¤ðk{kt ykðíkk ÷kufku ¾kuhkf{kt {kA÷e, {ktMk, ËqÄ, #zk Lku V¤V¤krË ÷uíkkt.íkktçkk íkÚkk fktMkk{ktÚke çkLku÷k MkkÄLkku yLku nrÚkÞkhku ðkÃkhkíkkt. yk¼q»kýku{kt MkkuLkwt, [ktËe, rtf{íkeÃkÚÚkhku yLku nkÚkeËktíkLkku WÃkÞkuøk Úkíkku. yk ÷kufku ÷ku¾tz rðþu òýíkk Lk níkk.

fkheøkhku{kt {wÏÞíðu níkk fwt¼kh, ðýfh, fzeÞk, MkwÚkkh, Äkíkw xeÃkLkkhk, ÃkÚÚkh fkÃkLkkhk,MkkuLkeyku, rþÕÃkeyku, #x ÃkfðkLkkhk íkÚkk xuhkfkuxk WíÃkkËfku ðuÃkkh ðkrýsÞ Ãký ykrÚkof«ð]r¥kyku{kt {níðLkk økýkíkk níkk. nzÃÃkk{kt ytËhkuytËh íku{s çknkhLkk «Ëuþku MkkÚku ÃkýðuÃkkh [k÷íkku. nzÃÃkkLkk {uMkkuÃkkuxu{eÞk MkkÚkuLkk ÔÞkÃkkhLkk Ãký Ãkwhkðk {¤e ykÔÞk Au. ykÔÞkÃkkh{kt ykÞkík Úkíke [esðMíkwyku níke. MkkuLkwt, f÷kE (xeLk), fkuÃkh yLku rðrðÄ «fkhLkk{qÕÞðkLk íkÚkk ykuAk {qÕÞðkLk ÃkÚÚkhku rLkfkMk ÚkLkkhe ðMíkwyku{kt ¾uíkÃkuËkþku, MkwíkhLke ðMíkwyku,{kxeLke ðMíkwyku, ½huýkt, nkÚkeËktíkLke ðMíkwyku yLku yLÞ nMíkf÷kLke ðMíkwyku hnuíke. nzÃÃkkLkeMke÷çktÄ AkÃk ÷øk¼øk ðkrýsÞ {kxu ðÃkhkíke. nzÃÃkkLkku Mk{ks ðøkkuo{kt ðnU[kÞu÷ku níkku.

Ä{o yLku MktMf]rík

ynª þrfíkÃkwò ({kíkkSLke Ãkwò) ½ýe «rMkî nkuðkLktw sýkÞ Au. {kíkkSLke ½ýe{qríkoyku {¤e ykðe Au. {knuLk-òu-zuhku{ktÚke ÃkþwÃkrík (¼økðkLk þtfhLku) {¤íke ykðíke yufËuðLke {qríko Ãký {¤e ykðe Au. yk ËuðLku yuf Mke÷çktÄ AkÃk WÃkh fkuíkhðk{kt ykðu÷k Au. suÞkuøk{wÿk{kt çkuXu÷kt Au. yLku íku{Lku ½uheLku y{wf «kýeyku W¼u÷k Au.

r÷tøkÃkqò yLku «f]rík Ãkqò Ãký «[r÷ík níkk. yksu Ãký ¼khíkLkk rnLËwyku{kt ykðeÄkr{of {kLÞíkkyku òuðk {¤u Au. ík{u òuE þfþku fu rþð {trËh{tk r÷tøk Ãkqò fu ÃkeÃk¤k fu ðz suðkð]ûkkuLke («f]ríkLke) Ãkqò yksu Ãký ¼khíkLkk rnLËwyku fhu Au.

Þktrºkf fkiþÕÞ :

íkuyku W¥k{ «fkhLkk Þktrºkf fkiþÕÞku Ähkðíkk níkk. su{ fu þnuhe EsLkuh rðãk, ðsLkyLku {kÃkLk f¤k, ykhkuøÞ yLku MðkMÚÞLke Mkt¼k¤ íkuyku ÷u¾Lkf¤k Ãký òýíkkt íku{Lke yuf r÷rÃkÃký níke. suLku yks ÷øke Wfu÷e þfkE LkÚke.

ytík :

yk MktMf]ríkLkk ytíkLkwt fkuE [kuffMk fkhý ykÃkðwt {w~fu÷ Au. fwËhíke ykÃkr¥k MkkiÚke ðÄwþfÞ fkhý ÷køku Au, suLku ÷eÄu yk ¼ÔÞ MktMf]ríkLkku ytík ykÔÞku. ðkhtðkh ykðíkk Ãkwh, LkËeykuLkk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

33

«kr[Lk rðï

MkqfkE síkk ðnuý, ¼qftÃkku, yÃkwhíkku ðhMkkË, s{eLkLke V¤ÿwÃkíkk{kt ½xkzku, hýLkwt rðMíkhý,rðrðÄ fwËhíke «fkuÃkkuyu yk MktMf]ríkLkku Lkkþ fhðk{kt {kuxku ¼køk ¼sÔÞku nkuðkLktw sýkÞ Au.y{wf rðîkLkkuLkk {ík {wsçk {uMkkuÃkkuxu{eÞk MkkÚkuLkk ËheÞkE {køkuo [k÷íkk ðuÃkkh{kt ykðu÷e ykuxÃký yk MktMf]ríkLkk ÃkíkLk {kxuLkwt yuf ¾kMMkwt sðkçkËkh Ãkrhçk¤ nkuE þfu. yk ÃkíkLk MkkÚku s¼khík{kt íkuLkk ÃkAeLkk yuf nòh ð»ko MkwÄe Mkkûkhíkk yLku þnuhe SðLk yÿ~Þ çkLke økÞk.

ÃkkX MðkæÞkÞ : 1.1

1. ¾k÷e søÞk Ãkwhku.

(f) fktMÞ Þwøk ð¾íkLkku Mk{ks ...........{kt rð¼kSík níkku.

(¾) ..............yu nzÃÃkk MktMf]ríkLkk ÃkíkLkLkwt {wÏÞ fkhý ÷køku Au.

(øk) nzÃÃkkLkk ÷kufku ËrhÞkE {køkuo ..............MkkÚku ðuÃkkh fhíkkt

2. {kLkðòíku Mkki «Úk{ ðkÃkhu÷e Äkíkw fE ?

3. {uMkkuÃkkuxu{eÞLk MktMf]rík sÞktÚke {¤e ykðe yu LkËeykuLkk Lkk{ sýkðku.

4. «k[eLk ESÃþeÞLk r÷rÃkLkwt Lkk{ sýkðku.

Ãk. ¼khík{kt ykðu÷k nzÃÃkk MktMf]ríkLkk ykuAk{kt ykuAk [kh þnuhkuLkk Lkk{ sýkðku.

1.3 ÷kun ÞwøkLke MktMf]rík

÷kun ÞwøkLke MktMf]rík yksÚke ÷øk¼øk 3000 ð»ko Ãknu÷kt þÁ ÚkE íÞkhu ÷ku¾tzLkwt {kuxk«{ký{kt WíÃkkËLk Úkíkwt. yLku íkuLkku ðÃkhkþ Ãký ¾qçk Úkíkku. íkktçkk yLku fktMkk fhíkk ÷ku¾tz MkMíkwyLku {sçkqík økýkíkwt. yk{ ÷ku¾tzLkk rðÃkw÷ WÃkÞkuøkÚke ykÃkzk ðzðkyku støk÷ku MkkV fhíkk økÞkyLku s{eLkkuLku ¾uíke÷kÞf çkLkkðíkk økÞk. suLku ÷eÄu ¾uíkÃkuËkþku ¾qçk ðÄe. Ãkrhýk{u ÷kufkuLkkSðLkLkk Mkk{krsf yLku ykrÚkof ÃkkMkkyku{kt Äh{q¤Úke ÃkrhðíkoLkku ÚkÞk.

÷ku¾tzLke þkuÄu ðknLkÔÞðnkh yLku MktËuþkÔÞðnkh WÃkh ½ýe Ÿze yMkh fhe. ðknLkkuLkkÃkizk ([¢ku), Lkkðzeyku yLku ðnkýkuLkk Ëkíkk çkLkkððk{kt ðÃkhkíke ¾e÷eyku yLku íkfíkeyku ðøkuhu{kt÷ku¾tz AqxÚke ðÃkhkíkkt. yk heíku ðuÃkkh ¾qçk ðÄðkLku ÷eÄu Mk{]rî ðækðk {ktze. WÃkhktík Þwî{ktðÃkhkíkk nrÚÞkhku{kt ðÄw ÷ktçkk, {sçkqík yLku ÄkhËkh nrÚkÞkhku íkÚkk áøkfk[Lkk WÃkÞkuøkLku fkhýuÞwîLkerík{kt Ãký ½ýk çkË÷kð ykÔÞk.

÷kunÞwøkyu çkkirîf rðfkMkLkku Ãký Mk{Þøkk¤ku níkku. suLkwt yuf {níðLkwt ÃkkMkwwt níkwt {q¤kûkhkuðkÃkhðkLke þÁykík. fktMÞ Þwøk{kt [eLk, {uMkkuÃkkuxu{eÞk yLku ESÃík{kt ðÃkhkíke r[ºkr÷rÃkLkwt

«kr[Lk rðï


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

34

MÚkkLk nðu {q¤kûkhkuyu ÷eÄwt. ¼khík ÃkþeoÞk, hku{ yLku økúeMkLke MktMf]ríkyku ÷kunÞwøk ËhBÞkLk ½ýeMk{]î çkLke. yk MktMf]ríkyku íku{Lke Ãkqðoøkk{e MktMf]ríkyku fhíkk ½ýe ykÄwrLkf níke. íku{Lkk rðþunðu ykÃkýu òýeþwt.

1.3.1 økúef MktMf]rík :

økúeMk{kt yksÚke ÷øk¼øk h000 ð»ko Ãkqðuo MktMf]rík rðfMke. íÞkt ½ýk Mðíktºk Lkøkh hksÞkuWËT¼ÔÞk suLkk îkhk Mkhfkhe ÔÞðMÚkkíktºkLke LkkUÄÃkkºk ÞkusLkk rðfMke. yk økúef MktMf]ríkLkwt yufykøkðwt rðrþ»x ÷ûký økýe þfkÞ.

Ëhuf Lkøkh hksÞLke hûkk {kxu íkuLkk Vhíku fkux çkktÄðk{kt ykðíkku yLku LkøkhLke {æÞ{ktyuf xufhk WÃkh rfÕ÷ku çkktÄðk{kt ykðíkku, suLku yu¢kuÃkku÷eMk fnu Au. økúefLkøkh hksÞku{kt yuÚkuLMkyLku MÃkkxko Mkw«rMkÿ níkk. yuÚkuLMk ÄLkðkLk yLku MkwMktMf]ík Lkøkh hksÞ økýkíkwt. íÞktLkk Lkkøkrhfku{kt÷u¾fku, rV÷MkwVku, f÷kfkhku yLku rð[khfku níkk. íÞktLkku Mk{ks økw÷k{kuLke {sqhe îkhk Ãkku»kkíkkuyLku Lkkøkrhfku ÷kufíkktrºkf Mkhfkh îkhk ðneðx [÷kðíkkt. ÷kufþkne rðþu ykøk¤Lkk «fhýku{ktík{Lku ðÄw òýðk {¤þu. MÃkkxkoLkku Lkøkh ðneðx ÷øk¼øk yuf ÷~fhe Akðýe suðku níkku. íÞktËhuf ÔÞrfíkyu ÃkkuíkkLkk WÃkhe ÔÞrfíkLkk ykËuþ {wsçk ðíkoðkLkwt níkwt. MÃkkxko íkuLkk ÷~fh {kxuMkw«rMkî níkwt ynª ÷~fhe íkk÷e{ yuf {wÏÞ yLku {níðLke «ð]r¥k økýkíke.

yuÚkuLMk yLku MÃkkxkoLke ðå[u LkkUÄÃkkºk Ëw~{Lke níke. Aíkkt ÃkþeoÞkLkk ËkrhÞMk «Úk{ yLkuÍuhõMkMkLkk økúeMk WÃkhLkk nw{÷k ð¾íku yuÚkuLMk yLku MÃkkxkoyu ¼uøkk {¤eLku yu hkòykuLkku Mkk{LkkufÞkuo níkku. Ãkuhef÷uMkLkk þkMkLkLkku Mk{Þ yuÚkuLMkLkku Mkwðýo Þwøk níkku. Ãkhtíkw yuÚkuLMk yLku MÃkkxkoðå[u h7 ð»ko MkwÄe [k÷u÷kt Ãku÷kuÃkkuLkuþeÞLk ÞwîLku ÷eÄu yuÚkuLMkLke nkh ÚkE.

þwt ík{u òýku Aku fu «k[eLk økúeMkLku Ãkk©kíÞ MktMf]ríkLkwt sL{Ëkíkk fnuðkÞ Au ? økúefkuyuMÚkkÃkíÞf¤k, rþûký rð¿kkLk yLku MkkrníÞLke LkkutÄÃkkºk heíku þÁykík fhe níke. Mkku¢uxeMk, Ã÷uxkuyLku yhMíkw (yuheMxkux÷) yu yuðkt {nkLk rV÷MkqVku ÚkE økÞk su{Lkk rð[khku yksu Ãký «[r÷íkAu. nehkuzkuxTMk yLku ÃÞwMkezkEzTMk «rMkî EríknkMkfkhku níkkt. yuþe÷Mk MkkuVkufÕMk yLku yuheMxkuVuLMkyu «rMkî LkkxÞfkhku níkk. nku{hu søkrðÏÞkík {nkfkÔÞku- E÷eÞz yLku ykurzMke ÷ÏÞk níkk.ykrfo{ezeÍ, yuheMxkfMk yLku zu{ku¢exMk yu {nkLk rð¿kkLkeyku níkk.

økúefkuLke MÚkkÃkíÞf¤k Ãký {nkLk níke. íkuyku ½ýk Ëuðe-Ëuðíkkyku{kt {kLkíkk Ëhuf LkøkhLkuÃkkuíkkLkk Ëuðe-Ëuðíkk níkk. su{Lke {kxu ½ýk ¼ÔÞ {trËhku yLku {nu÷ku çkktÄðk{kt ykðíkk. ykËuðíkkyku yku÷eBÃkMk Ãkðoík WÃkh hnuíkk yu{ {kLkðk{kt ykðíkwt. ËuðkuLkk hkò ÍeÞMkLku rhÍððk{kxu ¾u÷fqË yLku h{íkøk{ík Þkusðk{kt ykðíkk. yku÷eBÃkeÞk Lkk{Lkk MÚk¤u E.Mk. Ãkqðuo 776 {ktMkki«Úk{ ðkh yku÷BÃkef h{íkkuLke þÁykík fhðk{kt ykðe níke.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

35

«kr[Lk rðï

økúef Lkøkhku ðneðx ÔÞðMÚkkLke MkkÚkkuMkkÚk ykrÚkof yLku MkktMf]ríkf «ð]r¥kykuLkk Ãký fuLÿkuníkk. ¾uzqíkku {wÏÞíðu yku÷eð, ÿkûk yLku ÄkLkLkk Ãkkf ÷uíkkt. ÿkûkLkku ËkY yLku yku÷eðLkwt íku÷ yu{níðLku ÃkuËkþ økýkíkkt. yuf Mk{Þu økúefkuyu {nkhksÞkuLke MÚkkÃkLkk Ãký fhe níke. {uuMkuzkuLkeÞkLkkyu÷ufÍktzh (su {nkLk rMkftËh íkhefu yku¤¾kÞ Au) ÞwhkuÃkLke çknkh íkuLkwt ÷~fh ÷E sELku MkeheÞk,ESÃík, {uMkuíkkuxkuLkeMkk, yV½krLkMíkkLk yLku {æÞyurþÞkLkk y{wf «Ëuþku íkÚkk W¥kh-Ãkrù{¼khíkLkk fux÷kf ¼køk SíÞkt níkkt. ykLku÷eÄu økúef rð[khku yLku ¿kkLkLkku Vu÷kðku ÚkÞku. rMkftËh{kºk ÃkktºkeMk ð»koLke ô{hu {]íÞw ÃkkBÞku. yuLkk {]íÞw ÃkAe yuLkwt {nkhksÞ LkkLkk-LkkLkkt hksÞku{ktðnU[kE økÞwt yLku yk¾hu hku{Lkkuyu økúeMk Síke ÷eÄwt.

1.3.h. hku{Lk MktMf]rík :

E.Mk. Ãkqðuo 500 ËhBÞkLk {æÞ Ex÷e{kt ykðu÷e xkEçkh LkËeLkk fktXu ðMku÷k hku{Lkøkh{kthku{Lkkuyu «òMk¥kkf hksÞLke MÚkkÃkLkk fhe. yk «skMk¥kkfLkku MkuLkux îkhk ðneðx Úkíkku. MkuLkuxLkkuðneðx {kuxe ô{hLkk ÷kufkuLkk sqÚk îkhk fhðk{kt ykðíkku. yu ÷kufku ‘MkuLkuxh’ fnuðkíkkt. ykMkuLkuxhku Ëh ð»kuo çku fkWLMke÷Lke [qtxýe fhíkkt, su íku{Lkwt Lkuík]íð fhíke. E.Mk. Ãkqðuo 200 çke.Mke.MkwÄe{kthku{ Ex÷e{kt {wÏÞ Mk¥kk çkLke [qfÞwt níkwt.íkuýu Mk¥kk MÚkkÃkðk {kxu {níðLkk Ëw~{Lk fkÞkuosLkunhkðe ËeÄw níkwt. hku{Lk Mk{ksLke «khtr¼f yðMÚkk{kt íku ÷kufkuLkk ºký ðøkkuo{kt rð¼kSík níkwt.

ÃkkxeoþeyLMk (ÄrLkfku) Ã÷uçkuELkLMk ({æÞ{ ðøkoLkk ÷kufku/ Mkk{kLÞ ÷kufku) yLku økw÷k{ku.hku{LkkuLkwt yÚkoíktºk økw÷k{kuLke {sqhe WÃkh rLk¼oh níkwt. yk økw÷k{kuLku ø÷uzeyuxh ÷zkE {kxu fu¤ððk{ktykðíkk, su íku{Lke (økw÷k{kuLke) yLku «kýeykuLke ðå[u Þkusðk{kt ykðíke. hku{{kt økw÷k{ku çk¤ðkuÃký fhíkkt. E.Mk. Ãkqðuo 74 zeMke{kt MÃkkuxuofMk îkhk fhðk{kt ykðu÷ku ykðku yuf çk¤ðku MkwrðÏÞkíkAu.

hku{ yuf «òMk¥kkf hksÞ níkwt, íku{ Aíkkt Ãký íkkfkíkðh yLku ÷køkðøkðk¤kt LkuíkkykuMk¥kk {kxu ytËhkuytËh ÍøkzÞk fhíkkt. sq÷eÞMk MkeÍh yuf s Lkuíkk níkku, su «[tz Mk¥kk îkhk ¾qçkþrfíkþk¤e çkLkeLku Mkh{w¾íÞkh suðku çkLke økÞku níkku. E.Mk. Ãkqðuo 44 {kt MkeÍhLke níÞk ÚkEyLku ÞwØ(rMkrð÷ ðkuh) Vkxe LkeféÞwt níkwt. Þwî ÃkAe, ykuøkMxMk MkeÍh hku{Lkku «Úk{ Mk{úkx çkLÞku.hku{Lk Mkk{úksÞ ºký ¾tz MkwÄe rðMíkÞwo - ÞwhkuÃk, yurþÞk yLku ykr£fk. þwt ík{Lku ÏÞk÷ Au fuykuøkMxMkLkk þkMkLk ËhBÞkLk s {nkLk ÃkÞtøkçkh EMkw ÚkE økÞk. íku{ýu r¾†e Ä{o MÚkkÃÞku. íkuçkuÚ÷un{{kt sLBÞk níkk. yu{ýu †e-ÃkwÁ»kkuLku EïhLkk MktíkkLk økýkÔÞk yLku {Lkw»ÞkuLku yufçkeòLku«u{ fhíkkt rþ¾ÔÞwt. íku{Lkk {]íÞw ÃkAe íku{Lkk rþ»Þkuyu íku{Lkku MktËuþ ÷kufku MkwÄe ÃknkU[kzÞku. sÞkhuhku{Lk Mkk{úksÞ íkuLke Mkðkuoå[ rMÚkrík{kt níkwt íÞkhu íkuLkku Vu÷kðku økkW÷, {uMkkuÃkkuxu{eyk yLku AufrçkúxLk MkwÄe ÔÞkÃku÷ku níkku. yk¾k Mkk{úksÞLkk ÷kufkuyu hku{Lk hnuýefhýe yÃkLkkðu÷e níke. Lkøkhku{ktMLkkLkøk]nku, {trËhku, {nu÷ku yLku LkkxÞøk]nku òuðk {¤íkkt. økk{zkyku{kt hku{Lkku rðþk¤

«kr[Lk rðï


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

36

ykhk{ËkÞf ûkuºkøk]nku (Vk{onkWMk) çkktÄíkk, suLku ‘ðe÷k’ fnuðk{kt ykðíkkt. hku{Lk hkòykuyuheLkk yLku yuBVeÚkeÞuxh (ònuh ÚkeÞuxh/htøk¼qr{) {kt rðsÞfq[, Äkr{of WíMkðkuLke WsðýeykuyLku h{íkku rLknk¤ðk{kt Mkk{u÷ Úkíkkt. ø÷uzeyuxh-÷zkE, hÚk MÃkÄko yLku LkkxÞ«Þkuøkku yu ð¾íkLkk{wÏÞ {LkkuhtsLk níkkt.

hku{Lk Mkk{úksÞ y{wf «ktíkku{kt ðnU[kÞu÷wt níkwt, su{kt Ëhuf «ktíkLkku yuf Mkqçkku (økðLkoh)Lke{ðk{kt ykðíkku. íkuLke Lkeu[u ½ýkt yrÄfkheyku Lke{ðk{kt ykðíkkt. suyku ÔÞðMÚkkLke rðrðÄfk{økehe Mkt¼k¤íkkt. hku{Lk ÷~fhLkk {wÏÞ ÷zkÞf sqÚkku ÷eSyLkku níkkt. Ëhuf ÷eSyLk{kt6000 MkirLkfku níkkt. su{Lkku yuf {wÏÞ f{ktzh Lke{ðk{tk ykðíkku. hku{Lk Mkk{úksÞ Mk{úkxLkeEåAk {wsçk [k÷íkwt, Ãký Mk¥kkLkku ykÄkh MkiLÞ WÃkh hnuíkku. Lkçk¤kt Mk{úkxkuLku MkiLÞLkk yrÄfkheykuÃkËT¼ú»x fhe Ëuíkkt.

39Ãk yu.ze.MkwÄe{kt ÔÞðrMÚkík ðneðx {kxu hku{Lk Mkk{úksÞLku çku ¼køkku{kt rð¼kSíkfhe Ëuðk{kt ykÔÞwt. h176 yu.ze.{kt çkçkohefkuLkk yk¢{ý{kt Ãkrù{ hku{Lk Mkk{úksÞLkwt ÃkíkLk ÚkÞwtíÞkhu Ãký Ãkqðo hku{Lk Mkk{úksÞ xfe hnÞwt níkwt. yk rð¼køkLke hksÄkLke çkkÞÍuLxeÞ{ níke, suLkuMk{úkx fkuLMxuLMk îkhk Lkðwt Lkk{ yÃkkÞwt. : fkuLxuLxeLkkuÃk÷. yk Lkøkh ÃkkiðkíÞo YrZ[wMík r¾úMíkeykuLkwt½h çkLÞwt yLku çkkÞÍuLxkELk Mk{úkxkuLke hksÄkLke çkLÞtw.

{LkkuÞíLk 1.h

yk «fhý{kt ík{u ø÷uzeyuxh ÷zkE rð»ku skÛÞwt. xu÷erðÍLk fu rVÕ{ku{kt ík{u íku òuE Ãkýnþu. þwt yu òuELku ík{Lku MkkÁt ÷køÞwt ? þwt ík{u {kLkku Aku, fu yk heíku {kýMkkuLku MknLk fhíkkt òuELku


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

37

«kr[Lk rðï

ykLktË ÷uðku yu {kLkðíkk Au ? yk rð»ku ík{kÁt þwt {tíkÔÞ Au ? ík{u þwt rð[khku Aku? ÷øk¼øk 60þçËku{kt ÷¾ku.

1.3.3 ÃkrþoÞLk MktMf]rík :

÷kunÞwøk{kt ÃkrþoÞk{kt (yíÞkhLkk EhkLk{kt) ykÞoòríkLkk ÷kufku ðMkíkk níkk. íku{Lkk{ktLkeyuf òrík {uzeÍLkk ÷kufku ÃkrþoÞkLkk Ãkrù{ ¼køk{kt ðMkðkx fhíkk níkk, sÞkhu íku{Lkk{ktLkk syLÞ ÷kufku- su ÃkrþoÞLk fnuðkíkk níkkt íku - yk ËuþLkk Ërûký-Ãkqðo ¼køk{kt ðMkíkkt níkkt. {uzeÍ÷kufkuyu EhkLkLkk ½ýk çkÄk ¼køkLku ykðhe ÷uíkwt yuf þrfíkþk¤e hksÞ Q¼wt fÞwo. þÁykíkLkkíkçkffu íkku ÃkþeoÞLkkuLku Ãký {ezÍ ÷kufkuLke Mk¥kk Mðefkhðe Ãkze. E.Mk. Ãkqðuo 550 {kt ÃkrþoÞLkhkò MkkÞhMku çkÄkt ÃkŠþÞLkkuLku yufXkt fÞko yLku þrfíkþk¤e MkiLÞ çkLkkðeLku çkuçke÷kuLk, yuMkeheykyLku yurþÞk {kELkh Síke ÷eÄkt. ËkheÞMk «Úk{yu ÃkrþoÞkLkku {nkLkík{ Mk{úkx níkku. íkuyuþu{uLkeyLk ðtþLkku níkku. íkuLkwt Mkk{úksÞ rMktÄw LkËeLkk rfLkkhkÚke ÷ELku ¼q{æÞ Mk{wÿLkk ÃkqðorfLkkhk MkwÄe rðMíkhu÷wt níkwt. íkuýu ÃkMkuo Ãkku÷eMkLku ÃkkuíkkLke hksÄkLke çkLkkðe. íkuLkk Mk{Þ{kt ÃkþeoÞLkf¤k, rþÕÃk yLku MÚkkÃkíÞ ¾qçk ¾eÕÞkt. íkuýu þrfíkþk¤e LkkifkË¤ Ãký rðfMkkÔÞwt.

ÃkrþoÞLk Mk{úkxku fkçku÷ ðneðxËkhku Ãký níkkt. íku{ýu ÃkkuíkkLkk hksÞLku LkkLkfzk «ktíkku{ktrð¼kSík fheLku Ëhuf «ktíkLkk ûkºkÃk (Mkqçkkt, økðLkoh) LkeBÞk níkkt. ÃkrþoÞLkku þrfíkþk¤e yïË¤LkkifkË¤ yLku ÷ku¾tze þ†kuÚke Mkss fwþ¤ ÷zðiÞk níkkt. rMkftËhLkk nkÚku E.Mk. Ãkqðuo 331{ktÃkhkMík ÚkÞkAíkkt íku{Lke MktMf]ríkLku ytík ykÔÞku Lkrn. yk MktMf]rík ÃkŠþÞLk yLku MkMkuLkeyLk Mk{úkxkuLkkMk{Þ{kt Ãký Ãkku»kkíke hne. yk¾hu 7 {e MkËe{kt yk «òLku ykhçkkuyu nhkðe ËeÄe.

¼khíkeÞ ykÞkuoLke su{ ÃkrþoÞkLkk ykÞkuo Ãký fwËhíke íkíðkuLku Ãkqsíkk. íkuyku MkqÞoËuð,ykfkþËuð yLku yLÞ Ëuðku{kt {kLkíkk. yrøLkLku íku{ýu ÃkrðºkíkkLkwt «íkef {kLÞku níkku. íkuyku nku{-nðLk fhíkkt Lku Ãkþwçkr÷ Ãký [zkðíkkt. ÃkAeLkk ð»kkuo{kt yuf WÃkËuþf shÚkúw»x îkhk shÚkkuMíkeÄ{oLke MÚkkÃkLkk ÚkE. íku{ýu ÷kufkuLku þrfík yLku Qòo çkûkíkk Mðøko yLku «fkþLkk Ëuðku ynwh{ÍËrð»ku WÃkËuþ ykÃÞkt. shÚk]»xÙLkk WÃkËuþ {wsçk SðLkyu Mkkhk («fkþ) yLku LkhMkk (ytÄfkh)ðå[uLkku Mkíkík [k÷íkku Mkt½»ko níkwt. ÃkrþoÞLk ÷kufkuLkwt Ãkrðºk ÃkwMíkf (Ä{oøkútÚk) ÍUË- yðuMíkk Au.

ÃkkX MðkæÞkÞ 1.h

1. sÞkt ÷ku¾tzLke ÃkuËkþkuLke yMkh MkkiÚke ðÄw sukðk {¤u Au. íkuðkt ºký økku¤kÄkuo / rðMíkkhkuLkkLkk{ sýkðku.

h. økúeMkLkk çku {níðLkk LkøkhLkk Lkk{ ykÃkku.

«kr[Lk rðï


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

38

3. hku{ þnuh suLkk rfLkkhu ðMku÷wt Au íku LkËeLkwt Lkk{ sýkðku.

4. ynª ykÃku÷k yÄqhkt ðkfÞku Ãkqhkt fhku.

(yu) ..................Lke hksÄkLke fkuLMxuLxeLkkuÃk÷ níke.

(çke) ....................Lkk{Lkk ÃkrþoÞLk hkòyu ÃkrþoÞLkkuLku yufrºkík fÞko.

(Mke) ¼khíkeÞ ykÞkuo yLku ÃkrþoÞkLkk ykÞkuo .....................Lke Ãkqò fhíkkt.

1.4 ¼khík : ðirËf fk¤.

÷øk¼øk E.Mk. Ãkqðuo 1Ãk00 Lke ykMkÃkkMk ¼khík{kt ykðu÷kt ykÞkuoLke MkkÚku s ¼khíkLkkEríknkMk{kt yuf LkkUÄÃkkºk ÞwøkLkku «kht¼ ÚkÞku. yk Þwøk ÷øk¼øk 1000 ð»ko [kÕÞku, su ËhBÞkLkykrÚkof, Mkk{krsf, hksfeÞ yLku Äkr{of ûkuºku ½ýkçkÄkt rðfkMk÷ûke ÃkrhðíkoLkku LkkUÄkÞk. ykÞwøkLku yLkw¢{u çku íkçkffk{kt òuE þfkÞ Au. - Ãkqðuo ðirËf Þwøk yLku W¥kh ðirËf Þwøk.

þwt ík{u ðuËku rð»ku Mkkt¼éÞwt Au ? ðirËf Þwøk ytøkuLke {krníke/ òýfkhe {kxuLkk íku MkkiÚkeyøkíÞLkk †kuík økýkÞ Au. «khtr¼f ðirËf Þwøk rð»ku ÉøðuË{ktÚke òýðk {¤u Au, s uMkkiÚke Ãknu÷kt÷¾kÞu÷ku nkuðkLkwt {kLkðk{kt ykðu Auu. yk íkçkffu sÞkhu ðirËf ðMkkníkku ¼khíkLkk W¥kh-Ãkrù{rð¼køkku{kt ðMkíke níke (Ãktòçk yLku yV½krLkMíkkLk Ãký íku{kt Mkk{u÷ Au) íÞktLkk ÃkwhkíkkríðfÃkwhkðkyku {¤e þfÞk LkÚke. fËk[ yux÷k {kxu fu yk ÷kufku ¼xfíkwt SðLk økk¤íkkt yLku fkuE yufMÚk¤u ÷ktçkku Mk{Þ MkwÄe MÚkkÞe ðMkðkx fhíktk Lk níkkt.

-íku{Lke ykrÚkof «ð]r¥kyku økkuðkr¤Þkyku suðe níke, su{kt ÃkþwÃkk÷Lk yu íku{Lke {wÏÞ ykSrðfkníke. ½kuzk, çkfhkt yLku ½uxkt Ãký íku{Lke {kxu {níðLkk níkk. yu ÷kufku Úkkuze½ýe ¾uíke fhíkkt. fwwxwtçkfw¤ yLku fçke÷kyu íku{Lke Mkk{krsf ÔÞðMÚkkLkk yuf{ku níkkt, yLku LÞkík-òíkLke fkuE «ýkr÷níke Lkrn. fçke÷kLke {wÏÞ ÔÞrfík ‘hkò’ fnuðkíke. fçke÷kLkk çkÄk s MkÇÞkuLke òýeíke sLkMk¼kykuMk¼k yLku Mkr{ríkyku fnuðkíke, yLku ònuh sLkíkkLkk rníkLkk fkÞkuo{kt íku{Lke ¼qr{fk {níðLkehnuíke. íkuyku ½ýkt ËuðkuLke Ãkqò fhíkkt, su{kt ELÿ Ãkqò {wÏÞ níke. W¥khðirÿf ÞwøkLkk çkeò ¼køk{ktðuËku ÷¾kÞk- Mkk{ðuË, ÞswðuoË yLku yÚkoðuË. yk ðuËku WÃkh xefkyku Ãký ÷¾kE, suLku çkúkñÛkf,ykhÛÞf yLku WÃkrLk»kË fnu Au.

yk Mk{Þøkk¤k ËhBÞkLk ðMkkðkÞu÷k ½ýkt MÚk¤ku Ãký ¾kuËe fZkÞk Au. yk ík{k{ MÚk¤ku{ktPGW (Painted Gray ware) íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðíkkt {kxeLkk ðkMkýku skuðk {éÞk níkk.

yk fk¤{kt ½ýkt {kuxkt «{ký{kt ykÞkuoLke Ãkqðkor¼{q¾ fq[ òuðk {¤u Au.

yk íkçk¬u ykÞkuo ®MkÄw-øktøkkLkk Ëkuykçk yLku øktøkkLkk WÃkhðkMkLkk {uËkLkku íkhV ykøk¤ðæÞkt. Ãkrhýk{u Ãkqðo{kt ºký {níðLkk hksÞku çkLÞkt. : fkþe, fkuþ÷ yLku rðËun. nðu ¾uíkeyu


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

39

«kr[Lk rðï

{wÏÞ ÔÞðMkkÞ çkLÞku yLku [ku¾k, þuhze, ½ô íku{s yLÞ ½ýkt Ãkkfku ÷uðkðk {ktzÞk. nMíkf÷kyku¾qçk ykøk¤ ðÄe. ÷kuZkLkk nrÚkÞkhku yLku MkkÄLkkuLke þYykík ÚkE. ÷kufku nðu økk{zkyku{kt MÚkkÞeSðLk økk¤ðk {ktzÞkt. ðýoÔÞðMÚkk þY ÚkE yLku [kh ÃkkMkkyku{kt rð¼kSík ÚkE-çkúkñý, ûkrºkÞ,ði~Þ yLku þwÿ. hkòyku íkÚkk íku{Lkk fkhkuçkkheykuLke Mk¥kk ðÄe yLku ÷kufMk¼kykuLke Mk¥kk ½xðk{ktze. Þ¿kku{kt yÃkkíktk çk÷e nðu ðÄðk {ktzÞkt. Ëuðku{kt ELÿLkwt {níð ½xÞwt yLku «òÃkrík suðktËuðkuyu yøkúe{ MÚkkLk ÷uðk {ktzÞwt. yk ÞwøkLke Mk{krÃík MkwÄe{kt çk÷e«Úkk Mkk{u rðhkuÄ Q¼ku ÚkÞkunkuðkLkwt WÃkrLk»kËkuLkk MkkrníÞ WÃkhÚke sýkÞ Au.

{LkkuÞíLk 1.3

Lke[u ykÃku÷k Vfhku ðkt[e, íkuLke Lke[u ykÃku÷kt «&™kuLkk sðkçk ykÃkku.

ykSrðfk {kxuLkk rðrðÄ MkkÄLkku (ÉøðuË , 11h) :

ykÃkýk MkkiLkk rð[khku yLku ykÞkusLkku rðr¼LLk nkuÞ Au yLku ÷kufkuLke SðLkheríkykurðrðÄ «fkhLke nkuÞ Au.

çkúkñý ¼rfíkLku ¾ku¤u Au, MkwÚkkh (íkûký) Vkxu÷k ÷kfzkLku (MkktÄðk {kxu) þkuÄu Au. ðiË½kÞ÷Lku (Mkkhðkh {kxu) þkuÄu Au.

nwt yuf frð Awt, {khk rÃkíkk yuf ðiË Au yLku {kíkk ÃkÚÚkh WÃkh ÄkLk ðkxu Au.

1. yk Vfhk{kt ðýoðu÷kt rðrðÄ ÔÞðMkkÞkuLkk Lkk{ ÷¾ku.

2. yu fuðe òíkLkk Mk{ksLkwt ðýoLk fhu Au ?

3. þwt yk ÔÞðMkkÞku ðkhMkkøkík Au ? fu{ yÚkðk fu{ Lknª ?

4. {rn÷kyku fuðk «fkhLkk fk{ fhíke ?

1.4.1 W¥kh ðirËf Þwøk :

E.Mk.Ãkqðuo AX]e MkËe{kt W¥kh Ãkqðo ¼khík{kt «kËurþf hksÞku yrMíkíð{kt ykÔÞkt suLku {nksLkÃkËfnuðkÞ Au. ykðkt Mkku¤ hksÞku níkk- ytøk, {øk½, ðsS, fkþe, fkuþ÷, {Õ÷, fwÁ, Ãkkt[k÷,ðíMk, yðoíke, ftBçkkus, økktÄkh, yMkkf, [une, {íMÞ yLku MkwÃkuý. íku{ktÚke {økÄ, fkuþ÷ yLkuyðtíke MkkiÚke ðÄw þrfíkþk¤e níkkt. ¾uíkeLkku rðfkMk, ÔÞkÃkkh yLku WÄkuøkkuLkku rðfkMk, «kËurþfhksÞkuLkku Wÿ¼ð yLku þnuhefhýLke þÁykíkLku ÷eÄu Mk{ks{kt Lkðk «ðknku W{uhkÞkt. yk heíkuE.Mk.ÃkqðuoLke AX]e MkËeyu Mkk{kSf yLku Äkr{of YÃkktíkhýLkku Mk{Þ níkku. yk Mk{Þ{kt ÷kufkuyuYrZøkík çkúkñý Ä{o yLku ðirËf yknwríkykuLkku rðhkuÄ fÞkuo. yk heíku ½ýkt Mkt«ËkÞku yLku MkwÄkhkðkËe

«kr[Lk rðï


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

40

[¤ð¤ku Q¼he ykÔÞk. EríknkMk{kt «k[eLkfk¤ íkhefu òýeíkk yk Mk{Þøkk¤k{kt çku {níðLkkÄ{kuo Wÿ¼ÔÞk. siLkÄ{o yLku çkkiî Ä{o

1.4.h çkkiæÄ Ä{o :

E.Mk Ãkqðuo 563 {kt ¼khík-LkuÃkk¤Lke MkhnË WÃkh ykðu÷kt ÷wBçkeLke{kt çkkiæÄ Ä{oLkkMÚkkÃkf økkiík{çkwîLkku sL{ ÚkÞku níkku. frÃk÷ðMíkwLkk þkõÞku ðzk þwîÄkuÄLkLkk íku Ãkwºk níkk. h9ð»koLke ô{hu çkwæÄu øk]níÞkøk fÞkuo yLku çkkurÄøkÞk{kt yuf ÃkeÃk¤kLkk ð]ûk Lke[u çkkirî (¿kkLk) «kÃíkfÞwo. íku{ýu «Úk{ WÃkËuþ ðkhkMkýe LkSf MkkhLkkÚk{kt ykÃÞku. yu{Lkku WÃkËuþ {wÏÞíðu [kh ykÞoMkíÞku yLku y»xktøk {køkoLkku rLkËuþ fhu Au. çkwîLkk sýkÔÞk {wsçk :

(i) yk rðï Ëw:¾kuÚke ¼hu÷wt Au.

(ii) yk Ëw:¾kuLkwt {wÏÞ fkhý EåAkyku Au.

(iii) òu EåAkykuLku Síke þfkÞ íkku søkíkLkk ík{k{ Ëw:¾kuÚke {wrfík {¤u.

(iv) EåAkykuÚke {wrfík {u¤ððk {kxu yk ykX ytøkðk¤ku {køko Au.

(f) Mkk[e M{]rík ([) Mkk[wt æÞuÞ

(¾) Mkk[e ðkýe (A) Mkk[kt fkÞkuo

(øk) Mkk[e ykSrðfk (s) Mkk[kt «ÞíLkku

(½) Mkk[tw ©ðý / ©wrík (Í) Mkk[wt æÞkLk

çkwæÄyu ðÄkhu Ãkzíkk ¼kuøkrð÷kMk yÚkðk ðÄkhu Ãkzíke MkkËkELku çkË÷u ‘{æÞ{{køko’ Mkq[ÔÞkuníkku. íku{ýu íku{Lkk rþ»Þku {kxu yrntMkk yLku yÃkrhøkún suðkt þe÷ (Lkiríkf rLkÞ{ku) çkLkkÔÞktníkkt. íkuyku W¥kh«ËuþLkk fwþeLkøkh{kt 80 ð»koLke ðÞu {]íÞw ÃkkBÞk.

1.4.3 siLk Ä{o :

«Úk{ íkeÚkOfh É»k¼LkkÚku siLk Ä{oLke MÚkkÃkLkk fhe nkuðkLkwt {LkkÞ Au. ÃkkïoLkkÚk h3 {kyLku ðÄo{kLk {nkðeh h4 {k íkeÚkofh níkk. {nkðehLkku sL{ E.Mk. Ãkqðuo Ãk40 {kt ðiþk÷e(rçknkh) LkSf fwtËøkúk{{kt ÚkÞku níkku. íku{Lkk rÃkíkk òríkf ûkºkeÞ fçke÷kLkk ðzk níkkt. 30ð»koLke ô{hu {nkðeh MkkÄw çkLÞk yLku E.Mk. Ãkqðuo 468 {kt hksøk]nLke LkSf ÃkkðkÃkwhe{kt yu{LkkuËunktík ÚkÞku. íku{Lkk yLkwÞkÞeyku “siLk’’ fnuðkÞkt.

siLkÄ{o{kt fkuE {nkMksof EïhLkwt MÚkkLk LkÚke. siLkÄ{o Ëuðku{kt {kLku Au., Ãkhtíkw siLk{wrLkykufhíkkt ËuðkuLkwt MÚkkLk Lke[wt {kLku Au. siLkÄ{oLkwt {wÏÞ æÞuÞ Ëirnf ðkMkLkkyku{ktÚke {wrfík {u¤ððkLkwtAu. çkkiæÄÄ{oLke su{ siLk Ä{uo Ãký çkúkñýÄ{kuoLkk YrZøkík r¢ÞkfktzkuLkku rðhkuÄ fÞkuo. íkuuýu ðýo-ÔÞðMÚkkLkku Ãký rðhkuÄ fÞkuo yLku f{o íkÚkk ÃkwLksL{oLkk rMkîktíkLku MðefkÞkuo.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

41

«kr[Lk rðï

siLkÄ{oLkk Ãkt[{q¤ rMkîktíkku

(i) yrntMkk (iii) yMíkuÞ

(ii) MkíÞ (iv) çkúñ[Þo

(v) yÃkrhøkún

siLkÄ{oLkk ºký híLkku (rºkhíLkku) :

(i) MkBÞf ËþoLk (Mkk[e ár»x)

(iii) MkBÞf ¿kkLk (Mkk[wt ¿kkLk)

(ii) MkBÞf [rhºk (Mkk[wt ðíkoLk)

{LkkuÞíLk 1.4

çkwæÄ yLku {nkðehLkk WÃkËuþLkwt {LkLk r[tíkLk fhku. ykuAk{kt ykuAk ºký yuðkt WÃkËuþkuytøku rð[khku suLku ík{u hkuStËk SðLk{kt Ãkk¤e þfku Aku. ík{khkt yLkw¼ðku yLku rð[khkuLke [[koík{khkt r{ºkku yLku fwxwtçkesLkku MkkÚku fhku.

1.Ãk {kiÞo Þwøk (E.Mk. Ãknu÷kt 3hh Úke 184)

Mkku¤ {nksLkÃkËku{ktÚke {økÄ yu sLkÃkË níkwt, su rçkrçktMkkh, yòíkþºkw yLku {nkÃkÈ{LktËsuðkt þkMkfkuLkkt þkMkLk{kt LkkUÄÃkkºk Vu÷kðku ÃkkBÞwt Eþw Ãknu÷kt 3hh {kt [tÿøkwó {kiÞuo øktøkkLkk {uËkLkkuWÃkhÚke LktË ðtþLkku Lkkþ fÞkuo yLku Ãktskçk{ktÚke økúefkuLku nktfe fkZÞk, yLku {kiÞoðtþLke MÚkkÃkLkkfhe. Mkíkík rðsÞku yLku «kËurþf MktÞkusLkkuLke ÃkhtÃkhk îkhk yu {kuxk¼køkLkk hksÞkuLku yufMkqºkuçkktÄe þfÞku. ¼khíkLkk [tÿøkwÃíku Eþw Ãknu÷kt 3hh Úke h97 MkwÄe hksÞ fÞwo. ¼ÿçkknwLke «uhýkÚkeyuýu siLkÄ{o ytøkefkh fÞkuo íkuLkwt {]íÞw {iMkwh LkSf ©ðýçku÷økku÷k{kt ÚkÞwt.

[tÿøkwó {kiÞoLkku Ãkwºk yLku ðkhMk rçktËwMkkh (Eþw Ãknu÷kt h97 Úke h7h) r{ºk½kík íkhefuÃký yku¤¾kÞku. íkuuýu ËÏ¾ý yLku {iMkqh SíÞkt nkuðkLkwt {kLkðk{kt ykðu Au. íkuLkk MktçktÄku Ãkrù{yurþÞkLkk økúef Mk{úkx yuLxeykufMk «Úk{ MkkÚku Ãký níkkt. çkkiæÄ Ä{oLkk MkkrníÞ{kt îkhk òýðk{¤u Au fu rçktËwMkkhLkk {]íÞw ÃkAe íkuLke økkËe {kxu íkuLkk Ãkwºkku{kt Mkt½»ko ÚkÞku níkku.

yk Mkt½»ko{kt yþkuf (Eþw Ãknu÷kt h7h-h36) SíÞku yLku íkuýu {øk½Lke økkËe WÃkhykÔÞku. íkuLkk þkMkLkfk¤ ËhBÞkLkLke yuf {níðLke ½xLkk f÷ªøkLkwt Þwî níke, suLkku WÕ÷u¾ íkuLkkíkuh{k rþ÷k÷u¾{kt fhðk{kt ykÔÞku Au. íÞkhÃkAe yþkufu çkkiæÄ Ä{o MðefkÞkuo yLku ÞwæÄLkku íÞkøkfÞkuo. íku yuf ÃkhkuÃkfkhe hkò níkku, suýu «òfÕÞkýLkk yLkuf fkÞkuo fÞko.

«kr[Lk rðï


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

42

Äkr{of Mkrn»ýwíkk, ðze÷ku «íÞu ykËh, ð]îkuLke Mkt¼k¤, ËÞk, Mkå[kE yLku Ãkrðºkíkkyu íkuLke Ä{oLkeríkLkk ykÄkhku níkkt. íkuLkk «ÞkMkkuLku ÷eÄu çkkiæÄÄ{o ¼khíkLke çknkh Ãký rðMíkÞkuo. íkuLkk rþ÷k÷u¾kuyLku Míkt¼÷u¾ku îkhk íkuLkk þkMkLkLke rðMík]ík {krníke {¤u Au.

yþkufLkk {]íÞw ÃkAe íkuLkwt hksÞ yLkuf rð¼køkku{kt ðnut[kE økÞwt. rðËuþe yk¢{ýfkhkuLkku¼Þ Q¼ku ÚkÞku. ËuþLke ykrÚkof ÃkrhrMÚkrík fÚk¤e økE. {kiÞo ðtþLkku AuÕ÷ku hkò çk]nËhÚk níkku.

ykf]rík 1.4

yþkufLkk rðrðÄ yk÷u¾kuLkk MÚk¤ku


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

43

«kr[Lk rðï

1.6 Mktøk{ Þwøk (E.Mk. Ãkqðuo 300 Úke E.Mk.h00)

Mktøk{ÞwøkLke þÁykík MkkÚku Ërûký ¼khík{kt yiríknkMkef Þwøk þY ÚkÞku. ‘Mktøk{‘ LkkuyÚko ÚkkÞ Au- {ËwhkELkk ÃkktzÞ hkòykuLkk yk©Þu ¼uøkk ÚkÞu÷k MkkrníÞLkk rðîkLkkuLkwt MktøkXLk.«k[eLk ík{e÷ MkkrníÞ{kt ºký {nkfkÔÞku ({ýe{u¾÷kE, þe÷¾kËefh{T yLku rMkðkøk rMktË{ýe),íkku÷f¾eÞ{, ykX [tqxu÷e f]ríkyku (E¥kwíkkuøkE), áMk økkuÃkfkÔÞku / r[ºkfÚkkyku (Ãkx]Ãkx]) yLkuyZkh LkkLke f]ríkykuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. Mktøk{ Þwøk ykþhu EMkw Ãknu÷kt 300 Úke Eþw ÃkAe h00MkwÄeLkku {LkkÞ Au. Mktøk{ MkkrníÞ {wÏÞíðu ÃkktzÞ ðtþLke {krníke ykÃku Au, WÃkhktík íku{kt [ki÷ yLku[uh hksÞkuLke Ãký {krníke {¤u Au. ÃkktzÞ ðtþLkk hkòykuLkwt hksÞ rËûký íkr{÷LkkzwtLkk «ËuþkuWÃkh níkwt. suLke hksÄkLke {ËwhkE níke. [uh hkòyku fuhk÷k WÃkh yLku [ki÷ hkòyku W¥khíkr{÷Lkkzw íkÚkk Ërûký yktÄú«Ëuþ Ãkh hksÞ fhíkkt níkkt.

1.7 fw»kký Þwøk :

{kiÞo hksðeykuLkk ÃkíkLk ÃkAe økúef çkufxÙeyLk, fw»kký, þf yLku ÃkŠþÞLk suðk yLkufrðËuþe ÷kufku ¼khík Ãkh [ze ykÔÞkt. íku{ýu ¼khíkLkk Ãkrù{ yLku W¥kh-Ãkrù{ ¼køkku Ãkh hksÞfÞwo. íku{ktÚke fw»kkýkuyu {æÞ yurþÞkLkk Þw-[e fçke÷kLke s yuf þk¾k níkkt. íku{Lkku «Úk{ hkòfwsw÷ fzVuMkeMk yLku íkuLkk ÃkAeLkku hkò ðe{ fzVuMkeMk níkku. ðe{ ÃkAeLkku hkò fLke»fyu fw»kkýðtþLkku MkkiÚke «íkkÃke hkò níkku. fLke»f fk~{eh SíÞwt yLku rMktÄw - øktøkkLkk {uËkLkku WÃkh ykrÄÃkíÞs{kÔÞwt. {æÞ yurþÞk{kt yuýu fhkLkøkh, Þh¾tz yLku ¾kuxý SíÞkt. Ãktòçk yLku yV½krLkMíkkLkÃký yuLkk hksÞLkku rnMMkku níkk.

rfLk»f Ãkkfku çkkiî níkku. yuLkk «ÞíLkkuÚke [eLk, {æÞ yurþÞk yLku yLÞ Ëuþku{kt çkkiî Ä{o«MkÞkuo. f÷k yLku rþûkýLku Ãký yuuýu ¾qçk W¥kusLk ykÃÞwt. ÃkwÁ»kÃkwh (Ãkuþkðh) yuLke hksÄkLkeníke. frLk»fLkk ðkhMkku níkkt ðþe»X, nwrð»f, frLk»f çkeòu yLku ðMkwËuð- su frLk»f ðtþLkku AuÕ÷ku«íkkÃke hkò níkku. íkuLkk {]íÞw ÃkAe «[tz fw»kký Mkk{úksÞ ÍzÃkÚke rð¾uhkE økÞwt. fw»kký Mkk{úksÞLkkÃkíkLk MkkÚku s W¥kh ¼khík{kt hksfeÞ ytÄkÄqtÄe Vu÷kE su ÷øk¼øk 100 ð»ko MkwÄe hne.

1.8 økwÃík Þwøk (E.Mk.319 Úke ÃkÃk0)

EMkw ÃkAeLke [kuÚke MkËe{kt WËÞ Ãkk{u÷e økwÃík ðtþLke Mk¥kkyu ¼khíkLkk EríknkMk{kt yufLkðk s ÞwøkLke þÁykík fhe. hksfeÞ ytÄkÄqtÄeLkwt MÚkkLk hksfeÞ yufíkk/MktÞkusLkyu ÷eÄwt.þrfíkþk¤e økwÃík Mk{úkxkuLkk fkh¼kh{kt ¼khíkeÞ SðLkþi÷e{kt yLkuf «fkhLkk rðfkMk÷ûkeÃkrhðíkoLkku ÚkÞk. yk Þwøk{kt ¼khík ykðu÷k [eLke «ðkMke Vk-neykLkLke LkkUÄ {wsçk økwÃíkÞwøkËhBÞkLk ¼khík ½ýwt s Mk{]î níkwt.

«kr[Lk rðï


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

44

økwÃík ðtþLke MÚkkÃkLkk {nkhkò ©e økwÃíku fhe nkuðkLkwt {LkkÞ Au. íkuLkk ÃkAe ½xkuíf[ økwÃíkykÔÞku yLku íkuLkk ÃkAe ykðu÷k [tÿøkwÃík «Úk{u hkòrÄhksLkku r¾íkkçk Äkhý fÞkuo. yk Mk{úkxøkwÃíkðtþLkku «Úk{ «íkkÃke hkò {LkkÞ Au. yLÞ økwÃík Mk{úkxku{kt LkkUÄÃkkºk níkku Mk{wÿøkwóy÷knkçkkËLkk Míkt¼ WÃkh Mk{wÿøkwÃíkLkk hksÞfrð nhe»kuý îkhk ÷¾kÞu÷k «þrMíkÃkºk îkhk íkuLkeMkiLÞ Mk{]rîLkku rðMík]ík ynuðk÷ {¤u Au. yuf {nkLk þkMkf nkuðk WÃkhktík íku yuf Mktøkeíkfkh,Wíf]»x f÷kfkh yLku rþûkýLkku yåAku fËhËkLk níkku. hksðe ykrÄÃkíÞLkku Mkq[f yuðku hksMkqÞÞ¿k Ãký íkuuýu fÞkuo níkku. Mk{wÿøkwÃík ÃkAe ykðu÷ku [tÿøkwÃík {kiÞo çkeòu yu s «rMkî rð¢{krËíÞnkuðkLkwt {LkkÞ Au. yk Lkk{ íkuýu Ãkrù{ ¼khík{kt hksÞ fhíkkt þfkuLku SíÞk ÃkAe Äkhý fÞwo níkwt.Mk¥kkLkk yufºkefhý {kxu íkuýu {níðLkk ÷øLkMktçktÄku çkktæÞk níkk. íkuýu íkuLke Ãkwºke «¼kðíke ðfkíkfLkkhkò YÿMkuLk çkeòLku Ãkhýkðe níke.

Mk{wÿøkwÃíkLkku Ãkwºk fw{khøkwÃík «Úk{uu níkku, suLkwt hksÞ þktrík yLku Mk{]rîÚke A÷fíkwt níkwt.íkuLkku ðkhMk níkku íkuLkku Ãkwºk MftËøkwÃík (E.Mk.4ÃkÃk-467) suýu íkuLkk þkMkLkfk¤{kt yLkuf ð¾ík½ýk ÷kufkuLkk ÄkzkLku ÃkkAk nxkÔÞk níkk. MftËøkwókLkk ðkhMkku (ÃkwÁøkwÃík, çkwæÄøkwÃík,LkhrMktnøkwÃík)¾kMk «íkkÃke Lk níkkt. yk{ Äe{uÄe{u økwÃík Mkk{úksÞLkwt ÃkíkLk ÚkÞwt.

øk]ó þkMkLk ËhBÞkLk hkòþkne y{÷{kt níke. hkus-çk-hkusLkk ðneðx{kt hkskLkkMknfkh {kxu {tºke{tz¤ yLku yLÞ yrÄfkheyku níkkt. økwÃíkku ÃkkMku þrfíkþk¤e MkiLÞ níkwt. «ktíkkuLkkuðneðx hksÞÃkk÷ Mkwçkkyku îkhk Úkíkku. hksÞÃkk÷ku økk{zkyku íkÚkk ðneðx fhðk {kxu íku{LkkyLÞ yrÄfkheyku Lke{íkkt. økk{Lkk ðzk økúk{efLkk ðneðx Lke[u økk{zkyku LkkUÄÃkkºk MðkÞ¥kíkk¼kuøkðíkkt. økwókuyu fhðuhk yLku fkÞËkyku {kxu fwþ¤ LÞkÞíktºk økkuXðu÷wt níkwt.

1.8.1 økwÃíkkuíkh Þwøk (E.Mk.ÃkÃk0-7Ãk0)

økwÃíkÞwøkLkk ÃkíkLk yLku ÚkkýuïhLkk {nkhkò n»koðÄoLkLkk WËÞ ðå[uLkku Mk{Þ ytÄkÄqtÄeyLku rðr¼LíkkLkku Mk{Þ níkku. yk Mk{Þ Ëhr{ÞkLk ¼khík Ëuþ LkkLkktLkkLkkt Mðíktºk hksÞku{ktrð¼kSík ÚkE økÞku níkku. nqýkuLke Mk¥kk WÃkhktík W¥kh ¼khík{kt [kh hksÞku níkkt. {økÄLkk AuÕ÷køkwÃíkku, fLkkusLkk {ki¾heyku, ÚkkýuïhLkk Ãk]»ý¼qríkyku, ð÷¼e (økwshkík)Lkkt {iºkfku {wÏÞ Ërûký¼khíkLkk hksÞku níkk. çkËk{eLkk [k÷wfÞku yLku fkt[eLkk ÃkÕ÷ðku-Ãkw÷fuþe-h (E.Mk.609-668)yLku LkhrMktn ð{ko-1 (E.Mk.630-668) yk çktLku yLkw¢{u [k÷wfÞ yLku ÃkÕ÷ðkuLkk ©u»X hkòykuøkýkÞ Au. n»koðÄoLku yuf Mkk{úksÞ Q¼wt fhðkLkku «ÞíLk fÞkuo, íkuLku ‘Mkf÷ W¥khÃkÚkLkkÚk’ fnuðk{ktykðíkku, fkhý fu íkuýu Mk{økú W¥kh ¼khík{kt íkuLke Ãkfz s{kðe níke. yk Mk{Þ Ëhr{ÞkLk Úkkuzu½ýu ytþu hksfeÞ yufíkk MkkÄe þfkE. n»koçkÄoLku fkËtçkhe yLku n»ko[rhíkLkk ÷u¾f çkký¼x]LkuhksÞk©{ ykÃÞku níkku. íkuLkk ð¾ík{kt [eLkLkk rðîkLk {wMkkVh Ìkw-yuLk-íMkktøku ¼khíkLke {w÷kfkík÷eÄe. çktøkk¤Lkku hkò þþktf n»koLkku Mk{fk÷eLk níkku.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

45

«kr[Lk rðï

yk Mk{Þ Ëhr{ÞkLk çkúkñýðkËe rntËwíð ðÄw {sçkwík çkLÞwt níkwt. Ìkw-yuLk-íMkktøku ¼khíkeÞMk{ks{kt ¿kkrík«ÚkkLkk yrMíkíðLke LkkUÄ fhe Au. yu ð¾ík{kt ½ýe r{© yLku Ãkuxk¿kkríkykuLkku WËÞÚkÞku. Ìkw-yuLk-íMkktøku yMÃk]~Þíkk íku{s çkrn»f]íkkuLkku WÕ÷u¾ fhu÷ku Au. yk Mk{Þ Ëhr{ÞkLk MºkeykuLkerMÚkrík Ãký Lkçk¤e çkLke níke. Äkr{of ûkuºku çkúkñýíðLkk {níð{kt ÚkÞu÷ ðÄkhkÚke çkkiîÄ{oLkwt ÃkíkLkÚkÞwt. ði»ýðÄ{o rþðÄ{o yLku siLkÄ{o Ãký Ãkk¤ðk{kt ykðíkk níkkt.

Mk{wÿøkwÃíkLkk yðMkkLk çkkË [tÿøkwÃík çkeòu (E.Mk.380-41Ãk) íkuLkku W¥khkrÄfkhe çkLÞku.íkuýu Ãkrù{ ¼khíkLkk þf hkòyku Ãkh rðsÞ {u¤ðeLku rð¢{krËíÞLktw rçkÁË Äkhý fÞwo. íkuýu{níðLkk økýe þfkÞ yuðk ðiðkrnf MktçktÄku Ãký «MÚkkrÃkík fÞko. íkuLke Ãkwºke «¼kðríkLkkt ÷øLkðfíkfLkk þkMkf YÿMkuLk MkkÚku fÞko níkkt. [tÿøkwÃík çkeòLkku ðkhMkËkh íkuLkku Ãkwºk fw{kh økwÃík(E.Mk.41Ãk-4ÃkÃk) níkku. íkuLkk þkMkLk{kt þktrík yLku Mk{]rî s¤ðkE hÌkk. íkuLkk ÃkAe íkuLkk ÃkwºkMftËøkwÃíku (E.Mk.455-467) þkMkLk fÞwo. MftËøkwÃíkLkk ðkhMkËkhku (ÃkwÁøkwÃík, çkwîøkwÃík, LkhrMktnøkwÃík) þrfíkþk¤e fu fkÞoËûk Lk níkk. ykLku fkhýu Äe{uÄe{u økwÃík Mkk{úksÞLkwt ÃkíkLk ÚkÞwt.

økwÃíkkuLkku ðneðx

økwÃík Þwøk Ëhr{ÞkLk hkòþkne «fkhLke Mkhfkh níke. hkòLku {ËË fhðk {kxu {tºke{tz¤ yLku yrÄfkheyku níkk. su íku{Lku hkusçkhkusLkk ðneðx{kt {ËË fhíkk. økwÃíkku ÃkkMkuþrfíkþk¤e ÷~fh níkwt. «ktíkkuLkwt þkMkLk hkßÞÃkk÷ku îkhk Úkíkwt. íku{Lke ÃkkMku MktÏÞkçktÄ yrÄfkheykuníkkt. suyku rsÕ÷kyku yLku þnuhkuLkku ðneðx fhíkkt. økk{zkykuLkku ðneðx økk{Lkk {wÏÞ {kýMk(økúkr{f) îkhk Úkíkku yLku íku{kt íku{Lku LkkUÄÃkkºk MðkÞ¥kíkk níke. økwÃíkkuyu LÞkÞ yLku {nuMkq÷Lkkðneðx {kxu fkÞoËûk «ýkr÷ rðfMkkðe níke.

yÚkoÔÞðMÚkk

økwÃík Þwøk{kt ykrÚkofûkuºku {níðLkku rðfkMk ÚkÞku. yk Mk{Þ{kt ÷kufkuLke Mk{]rî rðþu VkrnÞkLkuLkkUÄ fhe Au. ¾uíke, ÔÞkÃkkh yLku WÄkuøkkuLkku ¾qçk rðfkMk ÚkÞku. Lknuhku ¾kuËðk{kt ykðe níke yLkuMkhkuðhku çkLkkððk{kt ykÔÞk níkkt suLkk îkhk rMkt[kE Úkíke. çkkÌk yLku yktíkrhf yu{ çktLku «fkhLkkðuÃkkh íkuLke xku[ Ãkh ÃknkUåÞk. {nksLku {níðLke ¼qr{fk rLk¼kððkLkwt [k÷wt hkÏÞwt. WÄkuøkku{kt¾kuËfk{, Äkíkwfk{, {kxeLkkt ðkMkýku çkLkkððk, frzÞkfk{, ÃkÚÚkh fkÃkðkLkwt, ðýfhLkwt, ÷kfzkfkÃkðkLkwt ðøkuhu {níðLkk fkÞkuo Úkíkkt.

Mk{ks yLku MktMf]rík

økwÃík Þwøk{kt çkúkñýeÞ rnLËwíð ÃkwLkÁíÚkkLk Úkíkwt òuðk {¤u Au. Mk{ks ðýo Ãkh ykÄkrhíkníkku yLku íku rÃkík]ðkËe níkku. Ãký økwÃíkkuLkk hkßÞk©Þ{kt f÷k, rþÕÃk, r[ºk, MÚkkÃkíÞ, rMníÞðøkuhuLkku rðfkMk ÚkÞku níkku.

«kr[Lk rðï


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

46

1.9 rðïLke MkÇÞíkk{kt ¼khíkLkwt ÞkuøkËkLk.

rðïLke MkÇÞíkk{kt ¼khíkLkku Vk¤ku {níðLkku Au. Äkr{of Mkrn»ýwíkk, þktrík, yrntMkkyLku MktðkrËíkk ¼khíkeÞ Mk{ks yLku hksfkhýLkkt {níðLkk ÷ûkýku çkLke hnÞkt Au. «k[eLk økúeMkyLku hku{ rMkðkÞ {kºk ¼khík s yuðwt MÚk¤ níkwt fu sÞkt Úkkuzu½ýu ytþu ÷kufþkne yLku «òMk¥kkfMkhfkhku «k[eLk fk¤{kt yrMíkíð Ähkðíke níke. ykÃkýu íkíð¿kkLk{kt sçkhsMík «økrík fhe.rð¿kkLkLke swËeswËe þk¾kyku{kt Ãký Mkkhku yuðku rðfkMk fÞkuo. økrýík, ¾økku¤þk†, hMkkÞýþk†,Äkíkwþk† íku{s yki»kÄ-ËðkLkk ûkuºk{kt ¼khíkLkku Vk¤ku LkkUÄÃkkºk níkku. ykÞo¼x] yLku ðhknr{rnhskýeíkk økrýíkþk†e, ¾økku¤þk†e níkk. [hf yLku Mkw©wík {nkLk ðiÄku níkk. LkkøkkswoLk òýeíkkhMkkÞýþk†e yLku yki»kÄþk†eyku níkk. þqLÞ yLku ËþktMkLke Ãkîrík «Úk{ðkh ¼khík{kt rðfkMkÃkk{e.

«k[eLk ¼khíkeÞkuyu f÷k, MÚkkÃkíÞ, r[ºk, MkkrníÞ yLku rþÕÃk{kt ¾qçk fkiþÕÞ Ëk¾ÔÞwt.yþkufLkku Míkt¼, ystíkk-E÷kuhkLke økwVkykuLkkt {trËhku, Ërûký ¼khíkLkkt {trËhkuLkk MÚkkÃkíÞku, Mkkt[eLkkuMíkqÃk, {ÚkwhkLke çkwîLke «rík{kyku ¼khíkeÞ f÷kLkk {nkMkkøkhLkk Úkkuzk ÿ»xktíkku Au. rðÄkLkk ½ýktfuLÿku «k[eLk ¼khík{kt rðfkMk ÃkkBÞk níkk. suðk fu íkûkrþ÷k, Lkk÷tËk, rð¢{þe÷k ,ð÷¼e,fkþe, fkt[e suýu ¼khíkLkk íkÚkk rðËuþkuLkk rðÄkÚkeoykuLku rþûký ykÃÞwt. òýeíkk rðîkLkku yLkurþûkfku ynª rþûký ykÃkíkkt. ¼khíkLke rðîíkk yLku ¿kkLkLku fkhýu rðËuþ{kt Ãký ¼khíkLke «rík»XkðÄe.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

47

«kr[Lk rðï

«k[eLk ¼khík{kt {nkLk MkkrníÞf]ríkykuLkwt MksoLk ÚkÞwt. ÉøðuËyu ¼khík-ÞwhkurÃkÞLkMkkrníÞLke MkkiÚke «Úk{ f]rík Au. ðuËku, Mkqºkku, {nkfkÔÞku, M{]ríkyku, Ãkwhkýku, rºkrÃkxfku, siLk ykøk{kuyLku yLÞ Äkr{of ÃkwMíkfku «k[eLk ¼khíkLke {nkLk rLkÃks Au. WÃkhktík, MktÏÞkçktÄ Lkkxfku, økÄyLku ÃkÚkLke f]ríkyku Ãký òuðk {¤u Au. {nkLk MkkrníÞ Mðk{eyku suðk fu fkr÷ËkMk, çkký¼x],nrh»kuý, rðþk¾Ë¥k, ¼kMk, ¼khrð, þwÿf yLku çkeò yk Mk{Þ{kt ÚkE økÞk. MktMf]ík, Ãkkr÷yLku «kf]ík MkkrníÞLkku yk Mk{Þ{kt ¾qçk rðfkMk ÚkÞku.


1. ðuËku¥kh (ðuË ÃkAeLkk Mk{Þ{kt) ÷kufkuLkk {wÏÞ ÔÞðMkkÞku fÞk fÞk níkk. ?

h. f÷ªøkLkk ÞwæÄ ÃkAe yþkufu fÞku Ä{o yÃkLkkÔÞku ?

3. ykuAk{kt ykuAk yu [kh rðÄkfuLÿkuLkk Lkk{ ykÃkku su «k[eLk ¼khíkLkk níkk.

4. «k[eLk ¼khíkLkk çku ¼kiríkfþk†eykuLkk Lkk{ sýkðku.

Ãk. ¾k÷e søÞk Ãkqhku.

1. íkr{÷f]rík íkku÷fkÃÃk{ ......... ÞwøkLke Au.

h. ÃktzÞkuLke hksÄkLke ..........níke.

3. fLke»fLkku ðtþ ...........níkku.

ík{u ykx÷wt þeÏÞk

- {kLkð MkÇÞíkk rðrðÄ íkçkffkyku{ktÚke ÃkMkkh ÚkELku ykðu÷e Au. Ëhuf íkçkffk{kt íkuýufkuELku fkuEf ¾kMk Lkðe heíku rðfkMk fÞkuo Au.

- Ãkk»kkýÞwøk ÃkAe ÄkíkwÞwøk ykÔÞku, ºkktçkw, fktMkw yLku ÷ku¾tz ÄkíkwykuLkku Þwøk.

- fktMÞÞwøk ËhBÞkLk Lkøkh ÔÞðMÚkk rðfMke.

- fktMÞÞwøkLke MkÇÞíkk ËhBÞkLk s ÷u¾Lkf¤k Ãký rðfkMk Ãkk{e.

- rMktÄw¾eýLke MkÇÞíkk íkuLke f¤k, Lkøkh ykÞkusLk yLku MktMf]rík {kxu «ÏÞkík Au.

- ÷kunÞwøkLkk ykððkÚke swËkswËk Mk{Þøkk¤k{kt rðrðÄ ËuþkuLkk ykrÚkof yLku Mkk{krsfSðLk{kt Äh{q¤Úke ÃkrhðíkoLk ykÔÞk.

«kr[Lk rðï


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

48

- økúefku, hku{Lkku, ÃkþeoÞLkku yLku ¼khíkeÞku îkhk hksfkhý, ËþoLkþk† (rV÷kuMkkuVe), f÷k,MÚkkÃkíÞ yLku rþÕÃkf¤k suðk ûkuºkku{kt LkkUÄÃkkºk ÞkuøkËkLk ykÃkðk{kt ykÔÞk.

- E.Mk.Ãknu÷kLke Aêe MkËe{kt ykðu÷e Ãknu÷e Äkr{of MkwÄkhýkyku çkkiæÄ yLku siLk Ä{o îkhk÷kððk{kt ykðe.

- ¼khíkeÞ MkÇÞíkk ÷ktçkk Mk{Þ økk¤k ËhBÞkLk yLkuf heíku çkË÷kE fu íku fkÞ{ yuf s«fkhLke MktMf]rík fu MkÇÞíkk ÚkE Lku LkÚke hne.

- su{kt ¼khíkLkwt ½ýwt çkÄwt ÞkuøkËkLk Au íkuðk ûkuºkku Au : økrýík, Äkíkw rðÄk, r[rfíMkkþk†,hMkkÞýrðÄk, f÷k, MÚkkÃkíÞ, MkkrníÞ, ¾økku¤þk†, økrýík íku{s rþûký.

ÃkkXÞkíkh MðkæÞkÞ

1. Lkðk Ãkk»kkýÞwøk ÃkAe ykðu÷ku fktMÞ Þwøk fuðeheíku LkkUÄÃkkºk çkLÞku ?

h. nzÃÃkk MktMf]ríkLkk {níðLkk ÷ûkýku fÞkt níkk ?

3. ÷ku¾tzLke þkuÄu {kLkðSðLk{kt ykýu÷kt ¢ktríkfkhe ÃkrhðíkoLkLke [[k ofhku.

4. E.Mk.Ãknu÷ktLke Ãk {e MkËeLkk hku{Lk Mk{ksLkwt yLku íkuLkk yÚkoíktºkLkwt ðýoLk fhku.

Ãk. «k[eLk ðuËfk¤Lkk ÷kufkuLkwt Mkk{krsf, Äkr{of yLku ykrÚkof SðLk ðýoðku.

6. yþkufLkk {ík {wsçk Ä{o yux÷u þwt ?

7. rðïLke MkÇÞíkk{kt ¼khíkLkk ÞkuøkËkLk rðþu xwtfLkkUÄ ÷¾ku.

8. Lke[u ykÃku÷k ¼khíkLkk hu¾ktrfík Lkfþk{kt yne ykÃku÷k MÚk¤ ku Ëþkðkuo.

1. LkËeyku : íkiøkúeMk, ÞwVuxeMk, LkkE÷, nðktøk-nku yLku rMkÄw

h. MÚk¤ku : ESó (r{©), økúeMk, hku{, EhkLk, Lkk÷tËk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

49

«kr[Lk rðï

1.

ÃkkX yLku MðkæÞkÞLkk sðkçkku.

1.1

(1) (f) ðøkkuo

(¾) fwËhíke ykÃkr¥kyku

(øk) {uMkkuÃkkuxe{eÞk

(h) ºkktçkw

(3) íkiøkúeMk yLku Þw£uxeMk

(4) nkEhkuø÷kVefMk

(Ãk) ÷kuÚk÷ (økwshkík), fk÷eçktøkkLk (hksMÚkkLk), çkkýkð÷e (nheÞkýk), Äku¤kðehk(økwshkík), hkuÃkh (Ãktòçk)

1.h

1. ¾uíke, ðknLkÔÞðnkh yLku MktMf]rík

h. yuÚkuLMk yLku MÃkkxko

3. xkEçkh

«kr[Lk rðï


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

50

4. (f) çkkÞ{uLxuLkkEÍ Mkk{úksÞ

(¾) MkkÞhMk

(øk) «f]ríkLke þrfíkyku (fwËhíke çk¤)

1.3

1. ¾uíke yLku f÷kfkheøkheyku

h. çkkiî Ä{o

3. íkûkþe÷k, Lkk÷tËk, fkþe, rð¢{þe÷k, ðÕ÷¼e

4. [hf yLku Mkw©wík

Ãk. (f) Mktøk{ Þwøk

(¾) {ËwhkE

(øk) fw»kký.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

51

{æÞ ÞwøkeLk rðï

2


ykÃkýu n{ýkt s «k[eLk rðïLke swËeswËe «k[eLk MkÇÞíkkyku rðþu yÇÞkMk fÞkuo.sÞkhu yk «k[eLk Þwøk Ãkqhku ÚkÞku íÞkhu yk MkÇÞíkkykuLkwt þwt ÚkÞwt yu ytøku ík{khk {Lk{kt fkuE «&™WËT¼ÔÞku Au ¾hku ? yÚkðk ík{Lku ¾çkh Au fu {æÞÞwøk Ëhr{ÞkLk «k[eLk MkÇÞíkk suðe s {níðLkeMkÇÞíkk íÞkhÃkAe Ãký [k÷w hne níke ¾he ? yk çkÄe çkkçkíkku ytøkuLkk sðkçkku rðþu nðu ykÃkýurð[kheyu. yk ÃkkX{kt ykÃkýu økúef yLku hku{Lk MkÇÞíkkLkk yMík ÃkAe ÞwhkuÃkLkk Mk{ks{kt ÚkÞu÷kYÃkktíkh rðþu yÇÞkMk fheþwt. ykÃkýu yu çkkçkíkLkku Ãký yÇÞkMk fheþwt fu yuf Lkðk s Ä{oEM÷k{Lkku fuðe heíku WËÞ ÚkÞku yLku íkuLkwt rðþk¤ Mkk{úksÞ søkíkLkk {kuxk¼køk{kt fuðeheíku rðMíkÞwo.ykÃkýu ¼khík{kt {æÞÞwøkLkk ¼qíkfk¤ íkhV Lksh Lkk¾eþwt yLku òuEþwt fu n»koLkk þkMkLkLkk ytíkÃkAe þwt ÚkÞtw.

nuíkwyku :

yk ÃkkXLkku yÇÞkMk fÞko ÃkAe ík{u ykx÷wt fhe þfþku :

- {kLkðMk{ksLke Wí¢ktríkLkk {æÞÞwøkLku yuf {níðLkk íkçkffk íkhefu yku¤¾þku.

- hku{Lk Mkk{úksÞLkk ÃkíkLk ÃkAe hksfeÞ MktøkXLkku{kt ykðu÷kt ÃkrhðíkoLkku rðþu ðýoLk fheþfþku.

- Ãkr©{ ÞwhkuÃk{kt «ðíkuo÷e Mkk{tíkþkne{kt hksfeÞ, ÷~fhe Mkk{krsf, ykrÚkof ÃkkMkktykurðþu Mk{òðe þfþku.

- yhçkMíkkLk yLku Ãkrù{ yurþÞk{kt EM÷k{ Ä{oLke Wí¢ktríkÚke Mk{ks yLku hksÞÔÞðMÚkk{kt ÚkÞu÷ Wí¢ktríkLku yku¤¾e þfþku.

- {æÞfk÷eLk ¼khíkeÞ yÚkoþk†Lkkt {wÏÞ ÷ûkýkuLkwt ðýoLk fhe þfþku.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

52

- {æÞfk÷eLk Þwøk Ëhr{ÞkLk ¼khík{kt MkktMf]ríkf yLku Äkr{of SðLk{kt yòuz Mkt&÷u»kýkí{fÃkhtÃkhk fuðeheíku yrMíkíð Ähkðíke níke, íkuLkwt Ãk]Úk¬hý fhe þfþku.

h.1 {æÞÞwøk{kt ÞwhkuÃk

{æÞfk¤Lkk Mk{ÞLku {æÞÞwøk Ãký fnu Au. Lkk{ Mkq[ðu Au íku {wsçk yu yuðk Mk{ÞLkkurLkËuoþ fhu Au. su «k[eLkÞwøk ÃkAe íkífk¤ þÁ ÚkÞku yLku yðko[eLk Þwøk þY ÚkÞku íÞkt MkwÄe [kÕÞku.Ãkhtíkw íku {kºk ‘{æÞ’ Þwøk níkku suLku ÃkkuíkkLke fkuE ykøkðe rðrþ»xíkk Lk níke ? ¾hu¾h yu{ LkÚke.{æÞÞwøk {kLkðMk{ksLkk ¢r{f rðfkMkLkwt yuf {níðLkwt [hý Au. suLkku yÇÞkMk íkuLkerðrþ»xíkkykuLkk MktË¼o{kt fhðku òuEyu. {kºk ykx÷wt s Ãkqhíkwt LkÚke. {æÞÞwøkLke WÃk÷rçÄykuyLku økkihð ykÄwrLkf ÞwøkLke rËþk{kt yuf {níðLkwt fk{ Ãký Au. yuf yÚko{kt ykÄwrLkfíkkLkwt {q¤{æÞÞwøk{kt s Au. ík{Lku yu òýeLku hMk Ãkzþu fu ‘{æÞÞwøk’ yu þçË ÞwhkuÃkLkk ÷kufkuyu Mk¥kh{eMkËe{kt «[r÷ík fÞkuo níkku, fkhý fu íkuykuyu íkuLku «k[eLk økúef yLku hku{LkkuLkk Þwøk yLku ÃkkuíkkLkkykÄwrLkf Þwøk ðå[u Mkíkík ¾÷u÷ÁÃku ÷ktçkk ytÄfkh{Þ YÃk{kt íkuLku òuÞku, Ãkhtíkw nfefík{kt {æÞÞwøkyk¾e ËwrLkÞk {kxu ytÄfkh{Þ Mk{Þ Lk níkku, EM÷k{Lke ËwrLkÞk {kxu yu yuf yuðku Mk{Þ níkkusÞkhu MkÇÞíkkyu sL{ ÷eÄku, íkuLkku rðfkMk ÚkÞku yLku íkuLke feríkoLke xku[ Ãkh ÃknkUåÞku. ¼khík{kt{æÞÞwøk yuf MktÞkuøkefhýLkku Þwøk níkku. íkuýu sqLke yLku Lkðe hksfeÞ ykrÚkof yLku Mkk{krsfÔÞðMÚkkLkwt MktÞkusLk òuÞwt. yk MktÞkusLk{ktÚke Mkn-yrMíkíð yLku Mkrn»ýwíkkLkk yòuz r{©ýðk¤eyuf Ãkîrík WËT¼ðíke òuE su {æÞfk÷eLk ¼khík {kxu yuf Mke{kr[ö çkLke hne. ÞwhkuÃk{kt Ãkýr[ºk yux÷wt çkÄwt ytÄfkh{Þ Lk níkwt. {æÞÞwøkLkk Ãkqðofk¤{kt ¼kiríkf íkÚkk MkktMf]ríkf Míkh ¾hu¾híkku ¾qçk Lke[wt níkwt. W¥khfk¤{kt ÞwhkuÃkLkk ÷kufkuyu íku{Lkwt SðLkÄkuhý MkwÄkÞwo níkwt. íku{ýu rðãkLkeyLku Lkðk rð[khkuLkk «fkhkuLke Lkðe MktMÚkkyku rðfMkkðe níke íkÚkk MkkrníÞ yLku f÷kLkk ûkuºkku{ktŸ[k Äkuhý MkwÄe ÃknkUåÞk níkk. nfefík{kt Lkðk rð[khku yk Mk{Þ Ëhr{ÞkLk WËT¼ÔÞk íkuýuÞwhkuÃkLku çkË÷e LkkÏÞwt, yux÷wt s Lkrn Ãký ykðLkkhk ½ýk Mk{Þ {kxu çkkfeLkk rðïLkk SðLk ÃkhQtze yMkh {qfe. íkku [k÷ku ykÃkýu fnuðkíkk {æÞÞwøk søkíkLkk swËkswËk ¼køkku Ãkh su {níðLkeyMkhku {qfe Au, íku rðþu ðkt[eyu.

2.1.1 hku{Lk Mkk{úksÞLkwt ÃkíkLk

ykÃkýu ykøk¤Lkk ÃkkX{kt hku{Lk Mkk{úksÞLke íkkfkík yLku {nkLkíkk rðþu ðkt[e økÞk.Ëhr{ÞkLk hku{Lk Mkk{úksÞ Ãkrù{ yLku ÃkqðoLkk «Ëuþku{kt rð¼kSík ÚkE økÞwt. Ãkrù{Lkk rð¼køkLkehksÄkLke hku{{kt níke. sÞkhu fkuLMxurLxLkkuÃk÷ ÃkqðoLke hksÄkLke çkLke økÞwt níkwt. hku{Lk þnuLkþknfkuLMkxuLxkELku ÃkqðeoÞ «ktíkkuLke hksÄkLke fkuLMxurLxLkkuÃk÷ Lku çkLkkðe níke. su E.Mk.330 {ktøkúeMkLkwt rçkÍuLxkELk níkwt íkuLke M{]rík{kt íku þnuhLku fkuLMxurLxLkkuÃk÷ yuðwt Lkk{ ykÃkðk{kt ykÔÞwt.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

53


Ãkrù{{kt hku{Lk Mkk{úksÞLkku yMík ÚkÞk ÃkAe Ãký hku{Lk Mkk{úksÞ Ãkqðo{kt yuf nòh ð»ko MkwÄenÞkík níkwt. sÞkhu Ãkrù{Lkwt Mkk{úksÞ ¾qçk s ÃkAkík níkwt. íÞkhu Ãký Ãkqðo yk hku{Lk MkÇÞíkk ¾qçks Qt[k ykrÚkof yLku MkktMf]ríkf Míkh Ãkh ÃknkU[e níke. Ãkrù{Lkk yk hku{Lk Mkk{úksÞLkku ytíkykÔÞku. økkuÚk, ðtz÷, ðeMkeøkkuÚk yLku £uLf ðøkuhu s{orLkf òríkykuLkk nw{÷kÚke E.Mk.476 {kthku{Lk þnuLkþknuLk Vøkkðe ËELku nw{÷k¾kuhkuyu sqËwt y÷øk hksÞ MÚkkÃÞwt.

þwt yk ík{k{ hksLkiríkf WÚk÷ÃkkÚk÷Úke MktÃkqýo ÃkrhðíkoLk ykÔÞwt ? hku{Lkkuyu Q¼e fhu÷ehksfeÞ yLku ykrÚkof ÃkîríkykuLkku ytík ykÔÞku? y÷çk¥k, Lkðk s{oLk þkMkfkuyu sqLke ÃkîríkykuLkkuytík ykýeLku fkuE Lkðe Ãkîrík Ëk¾÷ Lk fhe. nfefík{kt hku{Lk yLku s{oLk Mk{kòu yufçkeòLkkMktÃkfo{kt ykÔÞk yLku yufçkeò{kt ¼¤e økÞk. ykLkk Ãkrhýk{u íÞkhLke hksfeÞ yLku ykrÚkofrMÚkrík{kt ÞwhkuÃk{kt yuf Lkðk «fkhLkku Mk{ks WËT¼ÔÞku, suýu yuðe MktMÚkkyku yLku Ãkîríkyku Q¼efhe, su hku{Lk fu s{oLk Ãkîrík fhíkkt Mkkð swËe níke. yk Lkðk Mk{ksLke MkkiÚke ðÄw {níðLke MktMÚkkníke Mkk{tíkþkne (Feudausum) nðu ykÃkýu òuEyu yk Ãkîrík fÞkhu yLku fuðe heíku Wÿ¼ðe.

2.2 Mkk{tíkþkne : hksfeÞ, ÷~fhe yLku Mkk{krsf-ykrÚkof çkkçkíkku

Ãkr©{{kt fuLÿðíkeo Mk¥kk ¼ktøke ÃkzðkLku fkhýu hksfeÞ ytÄkÄqtÄe Vu÷kE økE. hku{Lkks{eLkËkhku yLku MÚkkrLkf fûkkyu þrfíkþk¤e s{oLk MkhËkhkuyu ykLkku Ãkqhku ÷k¼ WXkÔÞku. yLkuhksÞLke Mk¥kk WÃkh MktÃkqýo rLkÞtºký MÚkkÃke ËeÄwt. Lkð{e MkËe{kt hksÞu íku{Lku hksLkiríkf yLkuLÞkrÞf yrÄfkh MkkuÃke ËeÄku. suLkkÚke íku{Lke Mk¥kkLku ykiÃk[krhf {kLÞíkk {¤e økE. íkuLke MkkÚku shksLkiríkf «¼wíð Ähkðíkwt MktøkXLk Q¼wt ÚkÞwt. òu yuLke Mkh¾k{ýe yuf Mkeze MkkÚku fhðk{kt ykðuíkku ykÃkýu íkuLkk ©uýeçktÄ {k¤¾kLku Mkh¤íkkÚke Mk{S þfeþwt. yk ÔÞðMÚkk{kt xku[ Ãkh hkò níkku.íkuLke Lke[u Mkk{tíkku níkk. yk {kuxk Mkk{tíkku zÞqf yÚkðk y÷o fnuðkíkk. íkuLke Lke[u LkkLkk Mkk{tíkkuníkk. s çkuhLkLkk Lkk{u yku¤¾íkk. íkuLke Lke[u LkkEx níkk. su fËk[ Mkk{tíkkuLke fkurx{kt MkkiÚkeLke[÷k MÚkkLku níkk. Mkk{tík íku{Lkku yrÄfkh {kºk hkò ÃkkMkuÚke {u¤ðe þfíkk. íkuyku íku{LkkÚke LkkLkkMkk{tíkkuLku yrÄfkh ykÃkíkk. yk s «Úkk Lke[u MkwÄe [k÷íke níke. Ëhuf Míkh Ãkh Mkk{tík ÃkkuíkkLkkWÃkhe íkhV rLk»Xk çkíkkðíkku níkku yLku íkuLkkÚke íkuLku yrÄfkh {¤íkk níkk. yk «fkhLke ÷kuzo yLkuMkk{tík MkwÄeLke yux÷u fu MkkiÚke {kuxk Mðk{e yLku MkkiÚke Lke[÷k Mkk{tíkLke Mk¥kk ËkËhLkk WÃkhLkk¼køkÚke Lke[uLkk ¼køk MkwÄeLke níke. yk Mkk{tík ÃkkuíkÃkkuíkkLkk ûkuºkku{kt Mkðoþrfík{kLk níkk, sÞkhuhku{Lk Mkk{úksÞyu hksfeÞ Mk¥kk ÔÞkÃkf heíku rðfurLÿík níke. Mkk{tíkþkneLkwt yk {wÏÞ hksfeÞ÷ûký níkwt.

yk Lkðk Mkk{tíkþkne hksfeÞ {k¤¾kLke ¾krMkÞík yu níke fu {kr÷f yLku íkuLke Lke[uLkk¾trzykyku ðå[u yuf «fkhLkwt çktÄLk níkwt. yk çktÄLk «MÚkkrÃkík Úkíkkt Ãknu÷k yuf «fkhLke rðrÄÚkíke. yk rðrÄ{kt ¾trzÞkykuyu Mk{økú SðLk Ëhr{ÞkLk {kr÷fLke Mkuðk fhðkLke «rík¿kk ÷uíkk



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

54

níke. MkkÚkkuMkkÚk íku hksLkwt hûký Ãký Mðefkhíkk. íÞkhu hûký yu {níðLke çkkçkík níke, fkhý fuhksfeÞ ÿr»xyu yk Mk{Þ yrMÚkhíkkLkku níkku.

hûkýLkk çkË÷k{kt íku íkuLkk {kr÷fLke swËeswËe Mkuðkyku fhðk çktÄkÞu÷ku níkku. yk{kt {wÏÞíðu÷~fhe MkuðkykuLkku Mk{kðuþ Úkíkku níkku. suLkku yÚko yu níkku ¾tzeÞykyu sÞkhu Ãký Mkk{tíkLku÷~fhLke sYh Ãkzu, íÞkhu y{wf «{ký{kt MkirLkfku {kuf÷ðk Ãkzíkk. ykLkk çkË÷k{kt Mkk{tík íkuLkuyLkwËkLk Ãkuxu íkuLkk ¼hýÃkku»ký {kxu s{eLk ykÃkíkku. yk «fkhLkk Mk{wËkÞLku ‘VeV’ yÚkðk ‘VÞwz{‘fnuðk{kt ykðíkwt. íku{ktÚke s VÞwzkr÷Í{ Mkk{tíkþkne þçË «rMkî çkLÞku. Mkk{tíkku íku{Lkk rðMíkkh{kt÷~fhe MknkÞfkuLku {qfíkk. suyku MkeÄk s íku{Lku sðkçkËkh níkk. yk Mkþ† þrfíkÚke íku Mkk{tíkkuLkusYh nkuÞ íÞkhu ÷~fhe MknkÞ Ãkqhe Ãkkzíkku. yk ÷~fhe Mk¥kkÚke Mkk{tík íkuLkku rðMíkkhLkku MktÃkqýoMðk{e çkLkíkku yLku hksÞ Ãký yk çkkçkík{kt íkuLku Ãkzfkhe þfíkwt Lk níkwt.

r[ºk 2.1 Mkk{tíkLkwt {uLkh (òøkeh){æÞfk÷eLk ÞwhkuÃkLkwt yÚkofkhý {wÏÞíðu ¾uíke Ãkh s ykÄkrhík níkwt. ykøk¤Lkk ÃkkX{kt

ykÃkýu hku{Lk Mkk{úksÞ{kt økw÷k{kuLke {sqhe rðþu rðMíkkhÚke ðktåÞwt Au. hku{Lk Mkk{úksÞLkk ytrík{íkçkffk{kt ¾uíke rð»kÞf WíÃkkËLk{kt økw÷k{e «ÚkkLkku ÷øk¼øk ytík ykÔÞku níkku. ykLkwt fkhý níkwt.økw÷k{kuLke íktøke. ¾uíkeLke çkkçkík{kt økw÷k{kuLke økuhnksheLku fkhýu hku{LkkuLke y{ehþkne Ãkh,SðLkÃkîrík Ãkh {kuxe yMkh ÚkE. sÞktMkwÄe su{Lkwt þku»ký fhe þfkÞ yuðk çkeò ÷kufku yu{Lku Lk{¤u íÞkt MkwÄe íkuyku íku{Lkk rðMíkkhÃkqýo SðLkÃkîrík ykðe þfu íku{ Lk níkwt. íkuyku yk {wfík ¾uzqíkkuÃkh, ¼kzqíke ¾zqíkku Ãkh yLku ¾uíkeLkk fk{Ëkhku Ãkh {kuxku çkkuòu Lkk¾eLku fhe þfíkk. ykÃkýu yuòuEyu- yk çkÄwt íkuyku fuðe heíku fhíkk níkk.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

55


{wfík ¾uzqíkku ¾uíkøkw÷k{ çkLÞk

yk hksfeÞ ÄktÄ÷-Ä{k÷Lkk Mk{Þ{kt Mkk{tíkku su{ hûký þkuÄíkk níkk. yu s heíku ¾uzqíkkuÃký hûký {kxu VktVkt {khíkk níkk. yk ¾uzqíkku ÃkkMku íku{Lke ÃkkuíkkLke s{eLk Lk níke, Lk níkkt ¾uíke{kxuLkkt ykuòhku fu Lknkuíke rçkÞkhý ¾heËðkLke þrfík. yk çkÄk {kxu íku{s hûký {kxu nðu yk{wfík ¾uzqíkku Mkk{tík íkhV ðéÞk. íku{ýu íku{Lke Mðíktºkíkk Mkk{tíkkuLkk [hýku{kt Ähe ËeÄe yLku s{eLkMkkÚku çktÄkE økÞk. ÃkkA¤Úke íkuyku Lkkufhe fhíkkt. sÞkhu s{oLk òríkyku hku{Lk Mk{kòuLkk MktÃkfo{ktykðe íÞkhu s{oLk ¾uzqíkkuLke Ãký yk ð÷u ÚkE. nðu ÃkAe çkÄk s ¾uzqíkkuyu çkÄk «fkhLke Mðíktºkíkkøkw{kðe sÞkhu íkuyku hku{Lk s{eLk{kr÷fku yÚkðk s{oLk {w¾eyku ÃkkMku hûký {kxu økÞk íÞkhu¾uzqíkkuyu Mðíktºkíkk økw{kððkLke r¢Þk þY fhe {kuxk s{eLk {kr÷fku, ÷~fhe Lkuíkkyku yLku MÚkkrLkffûkkyu s{oLk {w¾eykuLke hksfeÞ yLku ykrÚkof Mk¥kkyku{kt Úkíkku ðÄkhku MkkÚkkuMkkÚk s rðfMkíkkøkÞk. {sçkqík fuLÿeÞ hksÞMk¥kk Lk níke. yuðk Mk{Þ{kt ¾uzqíkku MktÃkqýo Ãkýu Mkk{tíkkuLke ËÞk ÃkhSðíkk níkk. ykÃkýu yøkkW òuÞwt íku «{kýu Mkk{tíkku ÷~fhe Mk¥kk Ähkðíkk níkk. íkuÚke ¾uzqíkkuLkuËçkkðeLku hk¾íkk. yk WÃkhktík, Mkk{tíkku íku{Lke y{ÞkoË hksfeÞ yLku LÞkÞrð»kÞf Mk¥kk Ähkðíkkníkk. íkuÚke ¾uzqíkkuLku Ëçkkðíkk yLku íku{Lku ðÄw yLku ðÄw ykÄkrhík çkLkkðíkk {æÞÞwøk ÞwhkuÃkLkk ykÃkhkÄeLk ¾uzqíkku s{eLk MkkÚku çktÄkÞu÷k níkk yLku íkuyku íku{Lkk Mkk{tíkkuLkk MkVo (¾uzqík økw÷k{) fnuðkíkk.

Mkk{tíkku îkhk ¾uíkøkw÷k{kuLkk þku»ký Ãkh yk Mk{ÞLke ykrÚkof rMÚkrík ykÄkh hk¾íkk níke.yk Mk{Þ Ëhr{ÞkLk MktÃkr¥kLkku {kuxku¼køk þku»ký{ktÚke WËT¼ÔÞku níkku. yk fuðeheíku çkLÞwt íku Mk{sðk{kxu yk Mk{Þ{kt ¾uíke fuðe heíku Úkíke íku òuEyu. suLkk Ãkh Mkk{tíkLkku s MktÃkqýo ytfwþ níkku yuðeMÚkkðh s{eLkLku Mkk{tíke òøkeh ({uLkh) íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðíke. yk {fkLkkuLke ykswçkkswLkes{eLk ºký ¼køk{kt ðnU[kÞu÷e níke. MÚkkðh r{÷fík su {kºk Mkk{tíkkuLkk WÃkÞkuøk {kxu s níke,¾uíke {kxuLke xwfzeyku{kt ¾uzqíkkuLku ykÃkðk{kt ykðu÷e s{eLk yLku ËhufLku ðkÃkhðk yÃkkÞu÷e½kMk[khkLke s{eLk. su ¾uíkøkw÷k{ku s{eLkLkk yk xwfzkyku {u¤ðíkk íkuykuLku ¾uíkòøkeh{kt ¼kzwykíkøkýðk{kt ykðíkkt. ¼kzwykíkku nkuðkÚke íku{ýu Mkk{tíkkuLku ¼kzk Ãkuxu ftEf ykÃkðwt Ãkzíkwt. yk ¼kzwt yk¾uík{sqhkuyu {sqhe MkuðkLkk MðÁÃku ykÃkðwt Ãkzíkwt. yk {sqheLke Mkuðkyku Ãkuxu yXðkrzÞk{kt y{wfrËðMkku MkwÄe íku{ýu ¾uík{sqhe fhðe Ãkzíke.

¾uíkeLke Éíkw nkuÞ íÞkhu yk ¾uíkøkw÷k{kuyu n¤ òuzðkLkwt, fkÃkýeLkwt, ÷kfzk fkÃkðkLkwtyLku ÷ýýeLkwt ðÄkhkLkwt fk{ fhðwt Ãkzíkwt. Mkk{tíkþkneLkk ytík¼køk{kt yk {swhe MkuðkykuLku çkË÷uÃkiMkk ykÃkðkLkwt þÁ ÚkÞwt níkwt.

¾uík{sqhkuLku xuûk íkhefu fkuE ðMíkwyku Ãký ykÃkðe Ãkzíke, suðe fu íku{Lke ÃkkuíkkLke íkuykuÃkuËkþku.sÞkhu sÞkhu Mkk{tíkkuLku ðÄw MkkÄLkkuLke sYh Ãkzíke, íÞkhu íÞkhu Mkk{tíkku {LkMðe heíku fhðuhkËk¾÷ fhe Ëuíkk. Ãkhkuûk heíku Ãký Mkk{tíkku ¾uzqíkkuLkwt þku»ký fhíkk. Mkk{tíke òøkeh Ãkîrík yuf



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

56

MðtÞÃkÞkoÃík ykrÚkof yuf{ níkwt. yuLkku yÚko yu ÚkÞku fu ËhhkusLke ðÃkhkþLke çkÄe ðMíkwyku WíÃkkrËíkfhðk{kt ykðíke yLku íkuyku íku ðMíkwyku hk¾e {qfíkk. yk {kxu ÷ku¾tz{ktÚke ðMíkwyku çkLkkððk {kxu÷wnkhe fk{Lke ÔÞðMÚkk níke. íkuyku ÷kux {kxuLke ½Wt yLku yLkks Ë¤ðkLke ½txe Ãký hk¾íkk, ËkYçkLkkððk {kxu ÿkûkLku Ãke÷ðkLkk MkkÄLkku Ãký níkk. ËhhkusLke WÃkÞkuøkLke ðMíkwyku {kxu ðfoþkuÃk(fkÞoþk¤k) Ãký níke. yk çkÄwt {kr÷fku Ähkðíkk níkk. ¾uzqíkkuLku yk Mkð÷íkkuLkku WÃkÞkuøk fhðkLkeVhs Ãkkzðk{kt ykðíke yLku yk {kxu {kr÷fku MðuåAkyu Lkffe fhu yu {wsçk ¾[o ykÃkðku Ãkzíkku.

{LkkuÞíLk 2.1

økÞk ÃkkX{kt ík{u hku{Lk økw÷k{ku rðþu ¼ýe økÞk Aku. AkÃkkyku{ktÚke yLku ík{khk ðze÷kuÃkkMkuÚke yksLkk ÞwøkLkk yuðk ¾uzqíkkuLke {krníke ¼uøke fhku su{Lke ÃkkMku ÃkkuíkkLke s{eLk Lk nkuðkÚkeíkuyku çkeòLke s{eLk WÃkh ¾uíkefk{ fhu Au. nðu Mkk{tíkþkne ð¾íkLkk ¾uzqíkku, hku{Lk økw÷k{kuyLku yksLkk ÞwøkLkk ¾uzqíkkuLke Mkh¾k{ýe fhku. yk çkÄkLkwt ík{u þwt íkkhý fkZku Aku ? ík{khkyr¼«kÞ Ëþkoðíkku xqtfku rhÃkkuxo íkiÞkh fhku.

h.h.1 Mkk{tíkþkneLke yÚkoÔÞðMÚkk{kt ÃkrhðíkoLk : {æÞÞwøkLkk ÞwhkuÃk{kt Mk{]rî yLku fxkufxe

ykÃkýu n{ýkt s Mkk{tíkþkne ÃkîríkLkk swËkswËk ÃkkMkktyku rðþu ðkt[ðkLkwt ÃkqÁt fÞwTo Au.Ãkhtíkw þwt yk «Úkk Mk{økú {æÞÞwøk Ëhr{ÞkLk xfe hne ¾hk níke ? Lkk, shk Ãký Lkne. ¾hu¾h íkkuMkk{tíkþkne yÚkoÔÞðMÚkk Mk{]rî yLku Mktfxku{ktÚke ÃkMkkh ÚkE. ykÃkýu þYykíkÚke s yk «Úkk fuðeheíku rðfMke íku òuEyu.

hku{Lk Mkk{úksÞ ¼ktøke ÃkzÞwt, íÞkhÃkAeLke Úkkuze MkËeyku{kt ½ýe Lkçk¤e ykrÚkof rMÚkríkLkwtMíkh òuðk {éÞwt. ykÃkýu òýeyu Aeyu íku «{kýu yk Mk{Þøkk¤ku hksfeÞ ÃkrhðíkoLk yLku ytÄkÄqtÄeLkkuníkku. yk Mk{ÞLkk fux÷ktf ÷ûkýku níkkt þnuhe SðLk{kt ðuÃkkh ðýs{kt yLku LkkýkfeÞ ÷uðzËuðz{ktykðu÷e ykux. hku{LkkuLkk ð¾íkÚke fux÷kf Lkøkhku íkku çk[e økÞk, Ãkhtíkw yu íkku {kºk ¾k÷e ¾ku¾ksuðk níkk. su{kt fkuE ykrÚkof ¼qr{fk Lk níke. hMíkkyku íkqxe økÞkt níkkt. ÃkiMkkLkk WÃkÞkuøkLku çkË÷urðrLk{Þ «Úkk y{÷e çkLke níke. ÞwhkuÃkLke yÚkoÔÞðMÚkk MktÃkqýoÃkýu ¾uíke yLku ¾qçk s {ÞkorËíkMÚkkrLkf ÔÞkÃkkh Ãkqhíke {ÞkorËík níke. Mkk{tíkkuLke òøkeh s {wÏÞ ykrÚkof yuf{ níkkt. ¾uíke{ktðÃkhkíke xufLkku÷kuS ¾qçk ÃkAkík níke yLku ¾uíke rð»kÞf WíÃkkËLk ¾qçk s Lke[wt níkwt. yk ÃkrhrMÚkríkE.Mk.Lke 10 {e MkËe MkwÄe [k÷w hne.

10{e MkËe ÃkAe WíÃkkËLkLke Mkk{krsf «ÚkkLkku ykfkh {níðÃkqýo ÃkrhðíkoLkkuLku ÷eÄuçkË÷kÞku. yk «Úkk ðÄw Lku ðÄw rMÚkh çkLkíke økE íku «{kýu ¾uíkhLke ÃkuËkþku{kt Ãký ðÄkhku ÚkÞku.¾uíke rð»kÞf xufLkku÷kuS{kt ÚkÞu÷ LkkUÄÃkkºk MkwÄkhku ¾uíkÃkuËkþku{kt ÚkÞu÷ ðÄkhk {kxu ¾qçk {níðLke


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

57


çkkçkík níke. hku{LkkuLkk ð¾íkÚke n¤ðk n¤ ðÃkhkíkk níkkt, íku{kt VuhVkh ÚkÞku yLku yu ¼khu n¤ðÃkhkðkt þÁ ÚkÞkt. íku{kt [kh Ãkizk níkk yLku íku çk¤Ëku îkhk ¾ut[kíkk. ykLkkÚke W¥kh ÞwhkuÃkLke ¼khuyLku [efýe s{eLkLku ¾uzðk{kt {ËË {¤e. yk çku ¾uíkhkuðk¤e Ãkîrík Mðefkhðk{kt ykðe. suLkkuyuf ¼køk Ãkzíkh hnuíkku yLku çkeòu ¼køk ¾uzðk{kt ykðíkku. ÃkkA¤Úke ºký «fkhLke ¾uík Ãkîríkíkhefu rðfMkkððk{kt ykðe. su{kt ºkeòu ¼køk ÃkkLk¾hLkk Ãkkf íkhefu WÃkÞkuøk{kt ÷uðkíkku. s{eLkLkkuy{wf ¼køk Ãkzíkh hnuíkku, íkuÚke s{eLkLke V¤ÿwÃkíkk ¾qçk {ËËÁÃk çkLkíke. Lkðwt n¤, ºký «fkhLke¾uíkÃkîrík yLku yLÞ þkuÄ¾ku¤Lke xufrLkfÚke ¾uíke WÃks{kt Mkkhku yuðku ðÄkhku ÚkÞku.

¾uíke{kt ÚkÞu÷ «MkkhLku fkhýu ËMk{e MkËeÚke {ktze çkkh{e MkËe MkwÄeLkku Mk{Þ þnuhe SðLkLkkrðfkMk{kt ðuÃkkhðýs{kt ÚkÞu÷k ÃkwLkÁíÚkkLkLke Mkkûke Ãkqhu Au. MÚkkrLkf çkòhku{kt LkkLkkÔÞkÃkkhkuÚke{ktze ¾uzqíkku ðÄkhkLkwt yLkks yÚkðk #zk ðu[íkk yLku ÷ktçkk ¾uíkhLkk ÔÞkÃkkh{kt ËkÁ yLku ÁLkeÃkuËkþkuLkku ðuÃkkh fhíkk. hMíkk çkktÄðk{kt ÚkÞu÷e MkwÄkhýkLku fkhýu hMíkkLkku ðknLkÔÞðnkh ÃkýMkwÄÞkuo. ÔÞkÃkkh {kxu LkËe yLku ËrhÞkE {køkkuoLkku Ãký WÃkÞkuøk Úkíkku. ÔÞkÃkkh{kt ÚkÞu÷k ÃkwLkÁíÚkkLkLkufkhýu ÃkiMkkLke [wfðýe{kt Lkðe heík þkuÄkE, fkhý fu rðrLk{Þ «Úkk nðu yÃkÞkoÃík çkLke økEníke. Ãkrhýk{u, ÷øk¼øk [kh MkËeyku ÃkAe ÃkiMkkLkwt yÚkofkhý þY ÚkÞwt. ykÚke ÷ktçkk ytíkhLkk yLkuxqtfk ytíkhLkk ÔÞkÃkkh{kt íku{s ykMkÃkkMkLke ¾uíkerð»kÞf Mk{]rî{kt MkkÁt yuðwt «kuíMkknLk {éÞwt.Lkøkhku fux÷ef ðMíkwykuLkk WíÃkkËLk {kxu ¾kMk rðrþ»x çkLke hnÞkt. yk{ktLke yuf çkkçkík níkefkÃkzLkk WíÃkkËLkLke, su yk LkøkhkuLkku yuf {wÏÞ WÄkuøk çkLke økE. ykiÄkurøkf MktMÚkkyku {níðLkkMktMÚkkLkku çkLke økE. yk {æÞÞwøkeLk þnuhkuLke MktÏÞk ðÄíke [k÷e yLku ytíku íku ËuþLkk Mkk{tíkþkneMktçktÄkuLku íkkuzðk{kt {níðLkwt Ãkrhçk¤ çkLke økÞkt.

çkkh{e MkËeLkk ytík MkwÄe{kt ykrÚkof rðfkMk íkhVLkwt ð÷ý íkuLke MktÞwfík rMÚkrík MkwÄe Ãknkut[eøkÞwt. íkuh{e MkËe MkwÄe{kt Mkk{tíkþkne «Úkk{kt ¾qçk {níðLkkt ÃkrhðíkoLkku LkkUÄkÞkt, suLkkÚke rðfkMkLke«rõÞk{kt ÃkeAunX sukðk {¤e. ykrÚkof rðfkMk yLku Mk{]rîLkku Þwøk ðMíkeðÄkhk{kt ÃkrhýBÞku.ykLkku yÚko yu ÚkÞku fu s{eLkËkhkuLku {sqhku Ãkqhku ÃkkzðkLkk sÚÚkk{kt Ãký ðÄkhku ÚkÞku. íkuykuLku íkuÚkeíku{Lke s{eLkLkku fçkòu ò¤ððkLke sÁh Lk hne. nðu Mkk{tíkkuyu òøkehLkk {kuxk sÚÚkkLku hk¾ðkLkesÁh Lk sýkE. nðu {kuxe òøkehLku LkkLkk LkkLkk xwfzkyku{kt ðnu[e Lkkt¾e yLku ¾uzqíkkuLku ¼kzuykÃke ËeÄk. yk xwfzkyku LkkLkk nkuðkLku ÷eÄu {kuxk¼køkLku ¾uzðk {kxu ÷eÄu÷e xufLkku÷kuS fk{÷køku yu{ Lk níke. yríkþÞ {sqheLku ÷eÄu, {sqhe çk[kðu yuðe xufLkku÷kuS {kxu Lkðk hkufkýfkhkuLkesÁhe Ãkze. ykLke MkkÚkuMkkÚku ¾uík{sqhe [k÷e sðkLku fkhýu, ¾uík{sqhku ÃkkMkuÚke {sqhkuLke Mkuðk÷uðkLkwt Ãký çktÄ ÚkÞwt. íkuÚke Mkk{tíkku {sqhe MkuðkLku çkË÷u ÃkuMkk yÚkðk ðMíkw MðÁÃku ¼kzwt W½hkððk÷køÞk. yk rðfkMkLku ÃkiMkkLke yÚkoÔÞðMÚkk, þnuhe fuLËTku yLku ðuÃkkhLku fkhýu «kuíMkknLk {éÞwt.{sqhMkuðk{kt ½xkzku yLku ¾uíke{kt xufLkku÷kuSf÷ MÚkrøkíkíkkLkkt Ãkrhçk¤kuyu ¾uík ÃkuËkþku{kt støke



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

58

½xkzku fÞkuo ¾kuhkfLke íktøke yLku Ëw»fk¤ ðkhtðkh Ãkzðk ÷køÞtk. Ã÷uøkLkku {nkhkuøk Vkxe LkeféÞku.yk çkÄktLku fkhýu yÚkoÔÞðMÚkk{kt ¼khu Ãkzíke ykðe, íkku Ãký Ëþ{e MkËe{kt ykðu÷e fxkufxe fhíkktÞwhkuÃkLkku Mk{ks yk fxkufxeLku ðÄw Mkh¤íkkÚke Ãkkh fhe økÞku yLku 14Ãk0 Lke ykswçkkswLkk Mk{Þ{ktíkku yÚkoÔÞðMÚkk ðÄw Mk{]î çkLkðk ÷køke.

s{eLk{kr÷fLke s{eLkMktÃkr¥k Ãkife s{eLkLkku su rnMMkku MkeÄku s íkuLkk ðneðx nuX¤níkku, íku (ytøkík r{÷fík) ze{uÍLk fnuðkíkku.

nðu ykÃkýe ÃkkMku fuðe ÃkrhrMÚkrík{kt {æÞÞwøkLkku ÞwhkurÃkÞLk Mk{ks Sðíkku níkku, íkuLkkuÚkkuzku ÏÞk÷ ík{Lku ykÔÞku nþu. ykÃkýu fux÷ef MkËeyku MkwÄe yk ÃkrhrMÚkríkyku{kt ÃkrhðíkoLk fuðeheíku ykðíkwt økÞwt. íkuLke heík Ãký þkuÄe þfÞk Aeyu {æÞÞwøkLkk ÞwhkuÃkLkk Mk{ks yLku MktMf]ríkLku yk¼kiríkf ÃkrhðíkoLkkuyu fuðeheíku yMkh fhe ?nðu ykÃkýu íkuLke íkÃkkMk fheyu.

ËMk{e MkËe Ãknu÷ktLkk Mk{ÞLke ykrÚkof ÃkrhrMÚkríkLkw Lke[wt Míkh ykÃÞk ÃkAe ykÃkýLku yuðkíkLkwt yk©Þo Úkðwt Lk òuEyu fu rðÄk yLku f¤k {kxu yu Mk{Þ çknw Mk{]î Lk níkku. yk Mk{ÞËhr{ÞkLk rðÄk yu y{wf {kýMkkuLkku s ÃkqðkorÄfkh níkku. rðþk¤ Mk{wËkÞku ÃkkMku fkuE ykiÃk[krhfrþûký {u¤ððkLke MkwrðÄk Lk níke. y{eh fwxwçkkuLkk MkÇÞku Ãký y¼ý níkk. {kºk ÃkkËheykuLkkuðøko s Úkkuzw½ýwt rþûký {u¤ðíkku. nfefík{kt rþûkýLke ¼k»kk ÷urxLk níke, su {kºk ÃkkËheyku sskýíkk níkk. òu fu yk ykuAwt rþûký Ãký çknw Mktfwr[ík «fkhLkwt níkwt. yk «fkhLkk rþûký{ktfkuEÃký òíkLkku íkfo fu «&™ku íkku níkku s Lkne, {kºk økku¾ýÃkx]e níke. yk çkÄwt s rþûký {kºkrðïkMk Ãkh [k÷íkwt ykðe ÃkrhrMÚkrík{kt fwËhíke heíku s rð¿kkLkLkk ûkuºk{kt ¼køÞu s fkuE «økríkòuðk {¤íke. ÃkwLkÁíÚkkLkLkk Mk{Þ{kt Úkkuzk «ÞíLkku ÚkÞk níkk, Ãký ykLkwt fkuE Ãkrhýk{ Mkk[kçkkirîfku MksoLk{kt òuðk Lk {éÞwt. Aíkkt ÃkkËhe yLku {XkuLkk ÷kufkuyu hku{Lk MkkrníÞLke fux÷ef {wÏÞf]ríkykuLke Lkf÷ku fhðkLkwt yLku Mkk[ðe hk¾ðkLkwt fk{ fÞwo. yksu ykuAk{kt ykuAwt 11 {e yLku1h{e MkËeyku{kt þÁ fhu÷k ÃkwLkÁíÚkkLkLkk ykÄkh íkhefu ¾wçk s ykuAk {níðLkk MksoLkLkwt yÕÃk«{ký{kt fk{ ÚkÞwt. yuðwt s çkLÞwt f÷kLkk ûkuºkku{kt AíkktÞ yk ûkuºk{kt su yòuz þi÷eLkku rðfkMk ÚkÞku

yu níkku nMík«íkkuLkk r[ºkýLkku. yuftËhu yu{ fne þfkÞ fu yk Þwøk Ëhr{ÞkLk Mk{økúÞwhkuÃk{kt {kºk ÃkqðkorÄfkh Ähkðíkk ÷kufku rMkðkÞ çkeò ík{k{ ÷kufku ¼q¾Lke ¼u¾z WÃkh Sðíkkníkk. MkktMf]ríkf rMkrîyku ¾qçk s ykuAe yLku ðuhýAuhý níke. yk ð¾íku ÞwhkuÃkLke MkÇÞíkkykswçkkswLkk yLÞ ¾tzku suðk fu çkeòLxkELk yLku EM÷kr{f Mk{fk÷eLk MkÇÞíkk fhíkkt «{ký{ktÃký ÃkAkík níke. nfefík{kt ËMk{e MkËeLkk ykhçk ¼qøkku¤þk†eLkk ðýoLk yLkwMkkh íku Mk{ÞLkkÞwhkuÃkLkk ÷kufku rLk÷oss Mð¼kðLkk, Mk¾ík heík¼kíkðk¤k yLku {tËçkwrîLkk níkk.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

59


ËMk{e MkËeLkk Mk{ÞÚke Mk{]rî yLku MkkÃkuûk þktríkyu ÷kufkuLkk MkktMf]ríkf SðLk{kt sçkÁtÃkrhðíkoLk ykÛÞwt. yk Mk{Þ{kt «kÚkr{f rþûký{kt yLku Mkkûkhíkk{kt Vu÷kðku ÚkÞku yLku ÞwrLkðŠMkxeykuÃký þÁ ÚkE. økúef yLku ÷urxLk ¼k»kk{kt ¿kkLk {u¤ððkLkk «ÞíLkku Ãký ÚkÞk, íku{s ykhçkkuLkeMkÇÞíkk rðþu Ãký ¿kkLk {u¤ððkLkwt çkLÞwt. yk Mk{Þ Ëhr{ÞkLk ÞwhkuÃk{kt ¿kkLkLke «økrík òuðk{¤e. yk nfefík nðu ÃkAeLkk ykÄwrLkf Þwøk{kt su çkkirîf rðfkMk ÚkðkLkku níkku, íku rËþk{kt {níðLkwtÃkøk÷wt níktw.

ÃkkX MðkæÞkÞ h.1

1. Mkk{tík yLku íkuLkk ¾trzÞk ðå[uLkk fhkhLku ÷øk¼øk 30 þçËku{kt Mk{òðku.

h. MkVo fkuý níkk ?

3. Lke[u ykÃku÷kt rðÄkLkkuLku fkhýku ykÃke Mk{òðku.

(f) 10 {e MkËeÚke 1h {e MkËeLkk Mk{Þøkk¤k{kt ÔÞkÃkkh Vhe rðfMÞku yLku økk{ku{ktðMkðkx þY ÚkÞku.

(¾) 13 {e MkËeÚke Mkk{tíkþkne ÔÞðMÚkk ½xðkLke þÁykík ÚkE.

(øk) ÞwhkuÃk{kt 10 {e MkËe Ãknu÷k MkktMf]ríkf SðLk rþûký yLku f÷k ÿr»xyu yufMk{]î fk¤ níkku.

h.3 {æÞÞwøk Ëhr{ÞkLk yhçk MkÇÞíkk

yhurçkÞk{kt {æÞÞwøk{kt yuf {nkLk MkÇÞíkk WËÞ Ãkk{e. yk MkÇÞíkkyu MktMkkhLkkt yrÄfktþ¼køkkuLku «¼krðík fÞko. suÚke EM÷k{ sL{ ÃkkBÞku. su rðï EríknkMkLke {níðÃkqýo ½xLkk çkLke.yhçk MkÇÞíkk yufef]ík hku{Lk Mkk{úksÞLkk ºký W¥khkrÄfkheyku{ktÚke yuf níke. çkeS çku MkÇÞíkkykuníke çkurLsLkeÞk yLku Ãkrù{ ÞwhkuÃkLke. yk çkÄk{kt yhçk MkÇÞíkkyu rðïLke ðMíkeLkk {kuxk¼køkÃkh yMkh fhe. EM÷k{Lkku sL{ yk ÞwøkLkku yuf {níðLkku rðfkMk níkku. yhçkMíkkLk hý«ËuþLkkuyuf îeÃkÕfÃk Au. EM÷k{Lke MÚkkÃkLkk ÚkE, íÞkhÃknu÷kt {kuxk¼køkLkk ykhçkku çkuËwELkku níkk. yux÷ufu Ÿx Ãkh h¾zíkkt xku¤k níkkt. íku{Lkk SðLkLke hkuShkuxeLkku ykÄkh níkku íku{Lkk «kýeykuLkwt ËqÄyLku ¾sqh suðe hý«ËuþLke WÃks. Mk{økú heíku yk MÚk¤Lkwt ykrÚkof SðLk íkÆLk ÃkAkík níkwt.

Aêe MkËeLkk W¥khkÄo{kt ÷ktçkk ytíkhLkk ÔÞkÃkkhe {køko{kt Úkkuze økrík ykðe. íkuLku ÷eÄuyÚkoÔÞðMÚkk Ãký Úkkuze MkwÄhe. yhçkMíkkLkLkk Ãkzkuþ{kt çku «¼kðþk¤e Mkk{úksÞku hku{Lkku yLkuEhkLkeyku ðå[u Þwîku Úkíkkt hnÞk. yk ÞwîkuLku fkhýu ykr£fk yLku yurþÞk íkhV síkk fkV÷kykuLkkuyhçkMíkkLk ðÄw Mk÷k{ík {køko níkku. ykLkkÚke su{Lku yk ÔÞkÃkkhLkku VkÞËku Úkíkku níkku. yuðk



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

60

{níðLkk þnuhkuLku «kuíMkknLk {éÞwt. yk çkÄk{kt {¬k MkkiÚke ðÄkhu {níðLkwt níkwt. íku {kuxk ÔÞkÃkkhe{køkukoLkk stfþLk Ãkh níkwt. {ffkLku MÚkkrLkf Äkr{of {níð Ãký «kÃík ÚkÞwt. ykLkwt fkhýyu níkwt fuynet fkçkkLkwt Ãkrðºk ÞkºkkÄk{ ykðu÷wt níkwt. fkçkk yu ð¾íku swËeswËe ykhçk òríkykuLkwt çktËøkeLkwtfuLÿ níkwt. ykËuð¤ Ãkh fwhuþ òríkLkk ÷kufkuLkku ytfwþ níkku. suýu {ffkLkk ykrÚkof SðLk{kt ¾qçks þrfíkþk¤e ¼qr{fk ¼sðe. EM÷k{Lkk MÚkkÃkf {n{ËLkku sL{ E.Mk.Ãk70 {kt fwhuþ òrík{kt{ffk {wfk{u ÚkÞku níkku.

{n{ËLkku WAuh yuLkk fkfkLkk nkÚku ÚkÞku níkku. fkhý fu LkkLkÃký{kt s íku yLkkÚk ÚkÞkuníkku. íkuyku {kuxk ÚkÞk íÞkhu yuf Mk{]î ÔÞkÃkkhe çkLÞk níkk yLku ¾Ëeò Lkk{Lke yuf rðÄðkLku íÞktLkkufhe{kt hnÞk níkk. ÃkkA¤Úke íku{Lke MkkÚku íku{ýu ÷øLk fÞko níkk. E.Mk.610 Lke ykMkÃkkMk{n{ËLku yuf Äkr{of yLkw¼ð ÚkÞku su{kt íku{ýu yuðku yðks Mkkt¼éÞku fu yÕ÷kn rMkðkÞ çkeòufkuE Ëuð Au s Lknª, yu Mk{Þ{kt ykhçkku yLkuf ËuðeËuðíkkykuLku {kLkíkk. yk yLkuf ËuððkËyÚkðk çknwËuðkuLke {kLÞíkkLku çkË÷u yufíkkðkË yLku yufuïuhðkË {n{ËLku ÚkÞu÷k Ëiðe yLkw¼ðÃkAe «[r÷ík çkLÞk. íÞkhÃkAe {n{ËLku yLÞ MktËuþkyku «kÃík ÚkÞk su íku{ýu MÚkkÃku÷k Ä{oLkkuykÄkh çkLÞk. Lkðk Ä{oLku EM÷k{ íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu Au yLku {n{ËLku ÃkÞøktçkh økýðk{ktykðu Au. «Úk{ íkku íku{Lku fwhuþe òrík{kt Úkkuzk ÷kufku yLku ¾Ëeò rMkðkÞ fkuE yLkwÞkÞe {éÞk Lknª.

Ëhr{ÞkLk W¥khLkk yLÞ þnuh ÞkÚkheçkLkk «ríkrLkrÄykuyu {n{ËLku MÚkkrLkf nrhVkuMkkÚku [[ko fhðk yk{tºký ykÃÞwt. E.Mk.6hh {kt {nt{Ëu íku MÚkkLk{kt MÚk¤ktíkh fÞwo. yk ÃkAeíku{Lku Mkíkík MkV¤íkkyku {¤íke hne, yLku íkuÚke yk MÚkkLkktíkhLku rnshík yuðwt yhçke Lkk{ ykÃÞwt.yu ð»ko EM÷k{ef fu÷uLzhLkwt «kthtr¼f ð»ko çkLÞwt. {nt{Ë yu MÚk¤Lkk þkMkf íkhefu ÃkkuíkkLke òíkLku«MÚkkrÃkík fhðk{kt MkV¤ hnÞk íku{ýu yu MÚk¤Lku Lkðwt Lkk{ ykÃÞwt {ËeLkk. nðu ÃkAe íku{ýuMk¼kLkíkkÃkqðof íku{Lkk çkË÷kÞu÷k yLkwÞkÞeykuLke yuf hksfeÞ íku{s Mkk{kSf òrík W¼e fheÃkAe ÃkkuíkkLkk Mkt«ËkÞLkku {ffk{kt Vu÷kðku fhðk íku{ýu fwhuþeykuLkk fkV÷k WÃkh yk¢{ý fÞwo.fwhuþeykuyu Lkðk Mkt«ËkÞLkku MðefkÞo fÞkuo. fkçkk nðu EM÷k{ Ä{oLkk Ãkrðºk Äk{ íkhefu MÚkkrÃkíkÚkÞku. {ffkLke nkh ÃkAe Mk{øk yhçkMíkkLkLke yLÞ òríkykuyu Lkðk Mkt«ËkÞLkku Mðefkh fÞkuo.

EM÷k{ Ä{oLkk rMkæÄktíkku ¾qçk MkkËk Au. EM÷k{ þçËLkku yÚko ÚkkÞ Au þhýkøkrík yLkuyð÷tçkLk. yux÷u fu EïhLke s þhýkøkrík yLku EïhLkwt s MktÃkqýo yð÷tçkLk. yk Mkt«ËkÞLkkyLkwÞkÞeykuLku {wrM÷{ íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu Auu. RM÷k{ yuðwt þe¾ðu Au fu Eïh {kºk yuf sAu. {wrM÷{ku {kLku Au fu {nt{Ë EïhLkk AuÕ÷k yLku MkkiÚke {nkLk ÃkÞtøkçkh Au. íkuyku ÞnwËeykuyLku r¾úMíkeykuLkk ÃkÞtøkçkhkuLku Ãký {kLÞ hk¾u Au. {wMk÷k{kLkku yuu LÞkÞLkk fÞk{íkLkk rËðMkLku{kLku Au, sÞkhu Ãkrðºk ÷kufkuLku Mðøko{kt þkïík SðLk ykÃkðk{kt ykðþu yLku Ëw»x ÷kufkuLku þkïíkyrøLk yLku heçkk{ý{kt Lkk¾ðk{kt ykðþu. Ãkrðºk SðLk Sððk {kxu fwhkLk{kt Ëþkoðu÷k ÔÞðnkÁ


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

61


Ãkøk÷kt ÷uðk sukEyu. fwhkLk yu EM÷k{Lkwt Ãkrðºk ÃkwMíkf økýkÞ Au. yk Ãkøk÷kyku{kt Lkiríkfíkk, ËÞkyLku rLkrùík Äkr{of r¢ÞkykuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. su{kt «kÚkoLkk, WÃkðkMk, {ffkLke Þkºkk yLkufwhkLkLke ykÞkíkkuLkwt ðkhtðkh ÃkXLk fhðkLkwt fnuðk{kt ykÔÞwt Au. fwhkLkÚke Ãký yrÄf Mkwòík yÚkðkÃkÞtøkçkhLkk ð[Lkku yLku ykËþkuo yÚkðk nËeMk yÚkðk ÃkÞtøkçkhLkk WÃkËuþLkku y{÷ {wMk÷{kLkkuyufhðkLkku nkuÞ Au. EM÷k{{kt yÕ÷kn yLku {kýMk ðå[u fkuE {æÞMÚke LkÚke íku{kt Ãkwhkurník ÃkýLkÚkeu. {kºk Äkr{of rðîðkLk nkuÞ Au su Ä{o yLku Äkr{of rLkÞ{ku, fkÞËkyku Ãkh rððu[Lk fhu Au.EM÷k{ Mkðo fkuELku Mk{kLkíkkLkku WÃkËuþ ykÃku Au. EM÷k{{kt ÞnwËe yLku r¾†e Ä{o MkkÚku ½ýeMk{kLkíkk òuðk {¤u Au.

h.3.1 Mk{ks yLku MktMf]rík :

ykhçkkuLktw íkíð¿kkLk «k[eLk økúef rð[khku Ãkh ykÄkrhík Au. økúef Ve÷MkqVe Mk{sËkhíkíð¿kkLkeyku îkhk ¾uzkÞu÷e Au. yk íkíð¿kkLkeyku íku{Lkk íkíð¿kkLkLku ÷økíkk ËþoLk WÃkhktík fwËhíkerð¿kkLkkuLku òýLkkhe Lkk{tkrfík ÔÞrfíkyku níke. íkuyku sÞkuríkþþkMºk yLku yki»kÄþkMºkLkk òýfkhníkk. íku{Lkwt sÞkuríkþþk†Lkwt ¿kkLk ¾økku¤þkMºkLkk [kuffMk rLkheûký Ãkh ykÄkrhík níkwt.yki»kÄþkMík{kt íku{ýu ¾qçk [eðxÚke økúef ÷kufkuLkk yki»kÄ WÃkhLkk ÷¾kýkuLkku yÇÞkMk fÞkuo níkkuyux÷wt s Lknª íkuÚke Ãký ykøk¤ ðæÞk níkk. EçLkMkeLk Ãkrù{{kt yrðMkuLk íkhefu òýeíkk níkk.íkuýu þkuÄe fkZÞwt níktw fu xÞwçkhfÞw÷kuMkeMk ûkÞ hkuøkLkku [uÃke hkuøk Au. íku{s swËkswËk «fkhLke¿kkLkíktíkLke rçk{kheyku rð»ku Ãký ðýoLk fÞwo Au. yçkhkLkeLku Ãkrù{{kt hkLkeÍ íkhefu yku¤¾ðk{ktykðu Au íku {æÞÞwøkLkk rðïLkku òýeíkku ðiÄ níkku íkuýu ykuhe yLku þeík¤k ðå[uLkku íkVkðík þkuÄefkZÞku. yLÞ yhçke íkçkeçkkuyu ÃkuxLkk fuLMkhLkwt rLkËkLk fÞwo yLku ÍuhLkk rfMMkk{kt «ríkhkuÄf yki»kÄLkwtðýoLk fÞwo. yhçkMíkkLkLkk ÷kufkuLkwt {níðLkwt ÷ûký yu Au fu Ëðk¾kLkk MktøkXLkku{kt {æÞfk÷eLkMktMf]rík{kt íkuyku MkkiÚke [zeÞkíkk níkk. EhkLk rMkheÞk yLku ESÃíkLkk {níðLkk þnuhku{kt 34Ëðk¾kLkk níkk yLku íku ykÄwrLkf Ãkîrík yLkwMkkh [k÷íkk níkk.

ykhçkku hMkkÞý yLku økrýík{kt Ãký ykøk¤ ðÄu÷k níkk. ¼kiríkfþk†eykuuyu Ër»xLkwtrð¿kkLk þkuÄe fkZÞwt yLku ðuøk «Mkkhýku yLku «fkþLkk «Mkkhýku ytøku {níðLkk íkkhýku þkuÄefkZÞk. hMkkÞý{kt yk ÷kufkuyu swËkswËk Lkðk ÃkËkÚkkuo yLku MkkuzkLkk fkçkkuoLkux, øktÄf, MkkS¾kh,LkkExÙef yLku MkÕV Þwhef yurMkz suðk r{©ýku Ãký þkuÄe fkZÞk. íkuyku rLkMÞtËLk økk¤ý yLkuWæðeofhýLkku ÏÞk÷ ykÃkLkkh «Úk{ níkk. økrýíkþk†{kt ykhçkkuLkwt MkkiÚke {kuxwt «ËkLk níkwt. økúef÷kufkuLke ¼qr{íke yLku ¼khíkeÞkuLkwt ytf nfefík{kt ¼khíkeÞkuLke ytf «ÚkkLku ykhçkku îkhk yux÷krðþk¤ «{ký{kt Vu÷kðku ÚkÞku fu Ãkr~{Lkk ÷kufkuyu íkuLku yhçke MktÏÞk íkhefu yku¤¾kðe. yk«ðíko{kLk ¿kkLkLkk MknÞkuøkefhýÚke ykhçkku ytføkrýík, ¼q{eíke yLku rºkfkuýr{rík{kt ¾qçk «økríkfhe þfÞk.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

62

yhçk MkÇÞíkk{kt MkkrníÞ yLku ¾kMk fheLku frðíkk{kt ¾qçk «rMkî ÚkÞk. W{h ÏGÞk{LkeÁçkkEÞíkku Au. yuf frðíkkLke f]rík íkhefu yksu Ãký ÞkË fhkÞ Au. çkeò ûkuºkkuLke {kVf yhurçkff¤krçk{exkELk EhkLk ðøkuhu þi÷eLkk MkwtËh Mk{LðÞ hsw fhu Au. ykhçk rþÕÃkf¤k{kt {rMsËku,hks{nu÷ku, ÷kÞçkúuheyku, nkurMÃkx÷ku ðøkuhuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. íkuLkk {wÏÞ ÷ûkýku níkk ½wB{xku,{eLkkhkyku, f{kLkku ðøkuhu. xwf{kt yu{ fne þfkÞ fu sÞkhu Ãkrù{ XefXef «{ký{tk ÷tøkzkíkwt níkwtíÞkhu ykhçk MkÇÞíkk çkkirîf heíku íku{s fçkkLke árüyu xkU[ Ãkh níke. rðþk¤ Mkk{úksÞLke MÚkkÃkLkkLkufkhýu r¼Òkr¼LLk MkÇÞíkkykuLkk MktÃkfo{kt ykhçkkuLku ykððkLkwt çLÞwt íkuýu yhçk, VkhMke, íkwfo,¼khíkeÞ yLku ykr£fk suðk rðrðÄ Mk{wËkÞkuLku yufMkkÚku ÷kððk{k yLku rðrðÄ íkíðkuðk¤k yufþkLkËkh Mk{wËÞLkk rLk{koý{kt {ËË fhe. íkuyku ÃkkuíkkLke ÃkkA¤ {kir÷f þkuÄ¾ku¤ku yLku MkV¤íkkykuLkkuyuf þkLkËkh ðkhMkku {qfíkk økÞk Au.

{LkkuÞíLk h.h

¼khík{kt íku{s ¼khíkLke çknkhLkk Ëuþku{kt ík{u òÞu÷k fu ÃkwMíkfku/Mkk{rÞfku{kt òuÞu÷kyuðk Ãk M{khfku sýkðku, su yhçk MkÇÞíkkLke MÚkkÃkíÞf÷k Ëþkoðíkk nkuÞ. yðkt yiríknkrMkfM{khfkuLke yLkku¾e rðþu»kíkkyku fE fE Au ? íku fÞkt ykðu÷kt Au ? íku{Lku òuELku ík{Lku fuðkrð[khku ykÔÞk ? yk M{khfkuLke sk¤ðýe {kxu ík{u fÞk Mkq[Lk fhku Aku ?

h.4 {æÞfk÷eLk ¼khíkeÞ MkÇÞíkk

ykøk¤Lkk ÃkkX{kt økwÃík Mkk{úksÞ yLku n»koðÄoLkLkk þkMkLk rðþu íku{ ðktåÞtw Au. yk ÃkAeykX{e yLku ËMk{e MkËeyku ðå[uLkku «÷trçkík hksfeÞ rçkLkfuLÿefhýLkku fk¤ þÁ ÚkÞku. su ËhBÞkLkMkðkuíf]»xíkk {kxu swËkswËk hksÞku yufçkeò ðå[u Mkt½»ko fhíkk hnÞk. W¥kh¼khík{kt Ãk÷kþ«ríknkhku yLku hk»xÙf]xkuLkk {wÏÞ ºký hksÞku níkk. LkkLkk hksÞku{kt hksÃkwík ðtþLkk [kinkýku,

ÞqhkuÃkeÞ

yhçk-¼khíkeÞÃkqðeo yhçk- ¼khíkeÞ(ÃkŠþÞLk yLku WËqo)

ËuðLkkøkhe (®nËe)

ík{e÷

ykf]r¥k 2.2 ytf «ýkr÷


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

63


Ãkh{khku, økZðk÷ku ðøkuhu níkk. Ërûký{kt [ki÷ ðtþ níkku su ËuþLkk rîÃkÕfÃk ¼køkLkk {kuxk ¼køkLkkhksÞku Ãkh Mk¥kk Ähkðíkku níkku. hksfeÞ Mk¥kkLke yk rMÚkrík økeÍLkeLkk {n{qËLku [ZkE fhðk {kxuyLkwfw¤ níke. Ãkrù{ yLku {æÞyurþÞkLkk MkV¤ rðsÞ ÃkAe {n{Ë ¼khík íkhV ðéÞku. ¼khíkÃkhLke íku{Lke [ZkEyku MkÃxuBçkh 1000 {kt þÁ ÚkE. íÞkhÃkAe íkuLku Ãktòçk Ãkh íku{s fk~{ehyLku Ãkwðo hksMÚkkLk íku{s øktøkkLkk {uËkLkLkk V¤ÿwÃk «Ëuþku Ãkh yk¢{ýku fÞko òu fu {n{wËLkku{wÏÞ ykþÞ Ãkw»f¤ MktÃkr¥k ¼khík{ktÚke ½Mkze sðkLkku níkku Lkrn fu Ëuþ Ãkh íkuLkwt hksÞ MÚkkÃkðkLkku.

h.4.1. hksfeÞ ½xLkkyku :

{nt{ËLke [ZkEyku ÃkAe íkwfo ÷kufkuLkk nw{÷kyku þÁ ÚkÞk. íkwfo ÷kufkuyu íku{Lkwt hksÞíkuh{e MkËe MkwÄe{kt W¥kh«Ëuþ{kt {kuxk¼køkLkk hksÞku Ãkh «MÚkkÃkeík fÞw. íkwfeo þkMkfku Mkw÷íkkLkíkhefu yku¤¾kÞk. íku{ýu hksÄkLke rËÕne{ktÚke hksÞ fÞwo yLku yu hksÞ rËÕneÚke MkÕíkLkík íkhefuyku¤¾kÞwt. þrfíkþk¤e ðtþku ¾÷S yLku ík÷½¾ yuf ÃkAe yuf økkËe Ãkh ykÔÞk. {kux¼køkLkkþkMkfkuLku {kuøk÷kuLke [ZkELke Ä{feykuLkku Mkk{Lkku fhðkLkku ykÔÞku. yLku íkuÚke s íku{Lkku Mkk{Lkkufuðeheíku fÞk Ãkøk÷kt ÷ELku fhðku yu s yu{Lke r[tíkkLkku rð»kÞ hnuíkku. ËhBÞkLk{kt Ërûký{ktrðsÞLkøkh yLku çkúñýe Mkk{úksÞku hksfeÞ MkðkuoÃkheíkk nktMk÷ fhðk yufçkeòLke nheVkE fhehnÞk níkk. Mkku¤{e MkËeLke þÁykík{kt {kuøk÷kuLkk ykøk{LkÚke ¼khíkeÞ EríknkMk{kt Lkðku ÞwøkþY ÚkÞku. hksfeÞ ÿr»xyu yuf yuðk Mk{økú ¼khíkLkk þkMkLkLke MkwËTZíkk òuðk {¤e. su ykÃknu÷kt fÞkhuÞ sukðk {¤e Lk níke. hksfeÞ yufíkk þktrík yLku rMÚkhíkkLku fkhýu ykrÚkof rðfkMkyLku Mk{]ræÄ òuðk {¤e. Mkk{kSf yLku MkktMf]ríkf ÿr»xyu yk Þwøk swËeswËe ÃkhtÃkhkykuLkk yufòíkLkku Mkw{u¤ níkku. yk «fkhLkk Mktr{©ýÚke Mk{ksSðLk Äkr{of ÔÞðnkh yLku {kLÞíkkykuíku{s f÷kykuLkk MðÁÃkku su ÃkhMÃkh Mkrn»ýwíkk yLku MkwMktðkËe MknyrM¥kð Ãkh ykÄkheík níkk,íkuLkwt Mkt&÷u»kýkí{f MðÁÃk sukðk {éÞwt.

yk rËÕne MkÕíkLkík yLku {kuøk÷ Mkk{úksÞ suðk fuLîðíkeo Mkk{úksÞLke Mk{kLíkh fux÷ktf«kËurþf Mðíktºk hksÞku Ãký yrMíkíðk{kt ykÔÞk yk{ktLkk fux÷kft níkk çktøkk¤Lkk E÷eÞkMkkþkneyLku nw]MkeÞík þkne ðtþku, ykMkk{Lkk ykun{ku, ykurhMMkkLkku øksÃkrík ðtþ, hksMÚkkLkLkk {uðkzyLku {khðkz yLku òuLkÃkwhLkku þfeo ðtþ. yk «kËurþf Mðíktºk hksÞkuLkk ðtþkuLkku Mk{Þ{kt {sçkqík,«kËurþf yLku Ãkuxk «kËurþf yku¤¾ku òuðk {¤e íku{s íku{Lke ¼k»kkyku, MkkrníÞku yLku MktMf]ríkÃký òuðk {¤e.

h.4.h hksfeÞ MktMÚkkyku

íkwfo yLku {kuøk÷kuLkk ykøk{LkÚke Mkkðo¼ki{íð yLku þkMkLkLkk Lkðk rð[khku Ãký ykÔÞk.Ãknu÷wt íkku EM÷k{Lke hksÞ ÔÞðMÚkk{kt fkuE MÃk»x yLku fkÞËuMkhLkwt hkòLkwt MÚkkLk Lk níkwt. yk



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

64

ÔÞðMÚkk Mk{kLkíkk ðk¤k Mk{ks Ãkh h[kÞu÷e níke. «kht¼{kt íkku Mk¥kk Mkw÷íkkLkku yLku þrfíkþk¤eíkqfo yøkúýe yÚkðk W{hkð ðå[u ðnU[kÞu÷e níke Ãký çkÕçkLkLkk þkMkLk{kt Mkw÷íkkLkLke Mk¥kkLkffe ÚkE. yux÷e nË MkwÄe fu hksÞLke yLku ðneðxLke «íÞuf çkkçkík {kxu MkðoMk¥kkÄeþ çkLkeøkÞku. íkqfo W{hkðkuLke Mk¥kk LkkUÄÃkkºk heíku ½xe økE. {kuøk÷kuyu hkòLke Mk¥kk yLku «rík»Xk y¼qíkÃkqðoMíkhu MÚkkrÃkík fhe. {kuøk÷ þnuLkþkn ¼khíkLkk þnuLkþkn íkhefu økýkðk ÷køÞku.

rËÕneLkk Mkw÷íkkLkku íku{s {kuøk÷ku hkßÞ ðneðxLke Ãkîrík{kt ftEf LkðeLkíkk ÷kÔÞk.rËÕneLkk MkÕíkLkíkLkk Mk{Þ{kt ÷~fhe yrÄfkheykuLku EfíkkËkh ykÃkðk{kt ykðe. yux÷u fu ÃkkuíkkLkeíku{s ÷~fhLke sÁheÞkíkku Ãkqhe fhðk{kt ykðe. Efíkkyu «kËurþf yuf{ níkwt. íku{Aíktk íku{Lkuyk Efíkk ykÃkðk{kt ykðe. s{eLkLke {kr÷fe ykÃkðk{kt ykðe Lk níke. Ãký EfíkkLke {nuMkq÷eykðf Ãkh ytfwþ {wfðk{kt ykÔÞku níkku. yk {nuMkw÷e ykðfLkku EfíkËkhku WÃkÞkuøk fhe þfíkk.yux÷u fu ÃkkuíkkLke íku{s ÷~fhLke sÁheÞkík {kxu íkuLkku WÃkÞkuøk fhe þfíkk. EfíkkLke çkË÷e ÚkEþfíke. íkuLke ÃkkMku yuðe yÃkuûkkk hk¾ðk{kt ykðíke fu ykLkku WÃkÞkuøk fhíkk sÞkhu Ãký sÁh ÃkzuíÞkhu þnuLkþknLku ÷~fhe MknkÞ ykÃkðe. yk{Aíkkt s{eLk ÃkhLkk ytfwþLke yk Ãknu÷ktLke ÔÞøkMÚkkyLku íkuLke {nuMkq÷e ykðfLkwt {k¤¾wt yLku økk{zkLke MÚkkðh r{f÷íkLke Ãkîrík fkuEÃký òíkLkkyðhkuÄ rðLkk [k÷ hne. {kuøk÷kuLke þkne Ãkîrík {LkMkçkËkhe yLku òøkehËkhe Ãkh ykÄkheíkMkh¤ fkÞoþi÷e {wsçkLke fkÞoðkne Ãký [k÷w hne.

h.4.3 yÚkoÔÞðMÚkk

rËÕne MkÕíkLkík íku{s {kuøk÷ Mkk{úksÞ ¾uzqíkkuLke ¾uíkeLku ÷økíke ðÄkhkLke WÃks ÃkhykÄkheík níkk. su {nuMkw÷Lkk MðÁÃk{kt ¾U[ðk{kt ykðíke níke. {kuøk÷ Mkk{úksÞ{kt ¾kMk fheLkuyfçkhLkk þkMkLkfk¤ {kt Ëwhøkk{e ÃkheðíkoLkku yLku MkwÄkhýk {nuMkw÷Lku W½hkððkLke çkkçkík{ktfhðk{kt ykðe. nðu hksÞ yLku ¾uzqíkku yÚkðk s{eLkËkh suðk MÚkkðhðøkkuo MkkÚku {LkMðe Mk{syLkwMkkh {nuMkw÷ W½hkððk{kt ykðíkwt Lk níkwt. s{eLkLkwt nðu {kÃk fkZðk{kt ykðíkwt níkwt. s{eLkLkkrLkrùík ¼kð yLkwMkkh {nuMkq÷ Lkffe fhðk{kt ykðíkwt níkwt. s{eLkLke V¤ÿwÃkíkkLku Ãký økýíkhe{kt÷uðk{kt ykðíke. WÃksLkku hksÞLkku rnMMkku hkufz rft{íkLkk ykÄkhu yLku çkòh{kt «ðíkoíke rft{íkLku«{kýu økýðk{kt ykðíkku. hksÞ {nuMkw÷Lke [wfðýe hkufz{kt ÚkkÞ yu {kxu «kuíMkknLk ykÃkíkwt.yk ð¾íku ¾uíkeLkk ÔÞðMkkÞefhýLkku níkku yLku hksÞ hkufzeÞk ÃkkfLkk WíÃkkËLkLku «kuíMkknLkykÃkíkwt níkwt. hksÞ ¾uíkeLkk rðMík]íkefhýLku «kuíMkknLk ykÃkíkwt. yLku yuðk rðMíkkhku{kt ¾uíke fhðk{kxu «kuíMkknLk ykÃkíkwt fu su nS MkwÄe rçkLk¾uzký nkuÞ yÚkðk støk÷kuLkku rðMíkkh nkuÞ. hksÞ¾uíke{kt ykøk¤ ykðLkkhLku {kxu «kuíMkknf çkLke hnuíkwt. hksÞ íkhVÚke ¾uzqíkkuLku ÷kuLk ykÃkðk{ktykðíke. íku{Lk Ãkkf rLk»V¤ òÞ íÞkhu {nuMkw÷{k hkník ykÃkkíke.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

65


ÔÞkÃkkh yLku ðkrýsÞ{kt økwÃík Þwøk ÃkAe Ãkzíke ÚkE níke íku{kt Ãký yk Mk{Þ ËhBÞkLkÃkwLk:MkSðíkk ykðe. ÃkzíkeLkk LkkutÄÃkkºk Mk{Þ ÃkAe þnuhe fuLÿkuLkku rðfkMk ÚkÞku. yk LkðkþnuhefhýLkk ÷eÄu íkuh{e yLku [kiË{e MkËe{kt yktíkhËuþeÞ ðuÃkkh{kt ð]ræÄ ÚkE yk þnuhe rðMíkkhLkuòuzíkk hMíkkyku çktkÄðk{kt ykÔÞk suÚke ÔÞkÃkkh{kt Mkðík÷ku ðÄe. rËÕne, ykøkúk, ÷knkuh, {w÷íkkLk,Zktfk, y{ËkðkË, Mkwhík yLku ¾t¼kík suðk þnuhkuLkwt {níð ðæÞwt. Ãktòçk{ktÚke ðuÃkkhLke [eòuÃkrù{{kt yLku {æÞ yuþeÞkLkk çkòhku{kt {kuf÷ðk{kt ykðe. hksfeÞ rMÚkhíkkLku fkhýu yLku{kuøk÷kuyu MÚkkÃku÷e þktríkLku fkhýu Mkk{úksÞLkk fkuE Ãký çku þnuhku ðå[u {wMkkVhe fhðkLkwt Mkh¤çkLÞwt. ËrhÞkfktXkLkk rðMíkkhku{kt Ãký ðuÃkkh{kt ð]ræÄ ÚkE. ðuÃkkh fhLkkh {kýMkkuLkk Ãký ½ýkðøkkuo níkk yLku ÔÞkÃkkhe ÔÞðnkhku Ãký Wå[ Äkuhýðk¤k íku{s rLk»Xkðk¤k níkk. þuXku, ðnkuhkykuyLku {kuËeyku ÷ktçkk ytíkhLkk ÔÞkÃkkhku ¾uzíkk, sÞkhu ðuÃkkheyku yLku ðrýfku MÚkkrLkf Aqxf ðuÃkkhfhíkk. ðýòhkyku yuf rðrþ»x ðøkoLkk ðuÃkkheyku níkk. su {kuxk sÚÚkk{kt Mkk{kLk yLku ¾kMkfheLkuyLkksLkku sÚÚkku ÷E síkk.

(f) þhkV yÚkðk ©kuV [÷ýLku çkË÷e ykÃkLkkhk níkk. suyku rðLke{ÞLkk ÁÃk{kt nwtze yÚkðkrçk÷ ykÃkíkk. nwtze s{k ÚkÞkLkku yuf Ãkºk níkku su ÃkkA¤Lke íkkhe¾u ðxkðe þfkÞ. ykLkkÚke{k÷Lku ËuþLkk yuf MÚk¤uÚke çkesu MÚk¤u ÷E sðk{kt Mkøkðzíkk ðÄíke níke. yLku íkuÚke ÃkiMkkLkkuÔÞðnkh ytíkh ÷ktçkw nkuÞ Aíkkt LkkUÄÃkkºk heíku Mkh¤ çkLke síkku.

h.4.4 MkktMf]ríkf yLku Äkr{of SðLk

Ä{o yLku MktMf]ríkLkk ûkuºk{kt {æÞÞwøk Ëhr{ÞkLk {kuxku Mk{LðÞ òuðk {éÞku. ¼rfík yLkuMkwVe ÃkhtÃkhkLke «ð]r¥kyku Äkr{of ûkuºkLkk Mkkhkt WËknhýku Au. ¼rfík ÃkhtÃkhk{kt Mkk{kLÞ ÷kufkuLkkhkusçkhkusLkk SðLk{kt ÔÞÂõíkøkík ¼rfík îkhk Eïh MkkÚkuLkk yifÞ Ãkh ¼kh {qfðk{kt ykÔÞkuyLku íkuÚke íkuyku yufçkeòLke ¾qçk LkSf ykÔÞk. íku{kt f{ofktz yLku çkr÷ËkLkLku çkË÷u Ãkrðºkíkk yLku¼rfík Ãkh ¼kh {qfðk{kt ykÔÞku. íkuýu ¿kkrík«ÚkkLkk yrMíkíð {kxu Ãkzfkh Q¼ku fÞkuo yLku çkúkñýkuLkeMk¥kk Mkk{u Ãký rðhkuÄ fÞkuuo. hk{kLktË, fçkeh, hrðËkMk, {ehktçkkE, økwÁLkkLkf, íkwfkhk{ yLku[iíkLÞ suðk ¼rfík Mkt«ËkÞLkk MktíkkuLke Mkk{kLÞ ÷kufkuLkk {Lk Ãkh Qtze yMkh níke yLku íku yksuÃký [k÷w hne Au. nfefík{kt yk{ktLkk fux÷kf Mktíkkuyu yLkwÞkÞeykuLkku {kuxku ðøko Q¼ku fÞkuo.Ëk¾÷k íkhefu ÃktòçkLkk ÷kufku Ãkh økwÁ Lkk{LkfLkku {kuxku «¼kð níkku. økwÁLkkLkfLkk yLkwÞkÞeykuyurþ¾ Ä{oLkku rðfkMk fÞkuo yLku yk Ä{oLkk yLkwÞkÞeyku þe¾ íkhefu yku¤¾kðk ÷køÞk. yu s heíkuMkqVeMktíkkuyu Ãký ¼rfík yLku «u{ WÃkh ¼kh {qfÞku. yLku íku s Ëuðe íkíðLku Mk{sðkLkku {køko Auyu{ sýkÔÞwt. íkuykuyu Mkrn»ýwíkk yLku yLkwftÃkkLkku WÃkËuþ ykÃÞku. íkuyku MkkËwt SðLk Sðíkk yLkuMkk{kLÞ {kýMkkuLkk Ëw:¾ yLku r[tíkk{kt ¼køk ÷uíkk. Ãkrhýk{u rnLËw yLku {wMk÷{kLk yu{ çktLkuÄ{o{kt Mk{wËkÞku Ãkh íku{Lke ½uhe yMkh níke. MkwVe yLku ¼rfík Mkt«ËkÞLkk Mktíkku ðå[u Mkkhku Mk{LðÞ



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

66

níkku yLku íkuyku rV÷MkqVeLkk rð[khkuLktw ykËkLk«ËkLk fhíkk. nfefík{kt yk çktLku ÃkhtÃkhkyku rntËwyLku {wMk÷{kLkku ðå[u MkuíkwtLkwt fk{ fhíke.

fçkeh fu Ëkunu

Ëw:¾ {u Mkw{ehLk Mkçk fhu, Mkw¾ {U fhu Lk fkuÞ, suk Mkw¾ {u Mkw{ehLk fhu, íkku Ëw:¾ fknu fkunkuÞ.’’yÚkkoíkT,

“Ëw:¾{kt yuLku Mkki ¼su, Mkw¾{kt ¼su Lk fkuE,

Mkw¾{kt yuLku ¼Syu íkku Ëw:¾ fÞktÚke ykðu ¼kE’’

{LkkuÞíLk h.3.

ík{khk hksÞ{kt fu ík{khe ykMkÃkkMkLkk rðMíkkhku{kt ðMkLkkhk fkuE fu MkqVe Mktík - Vfehrðþu rðøkíkðkh {krníke ¼uøke fhku. òu íku{Lkwt fkuE Ä{oMÚkkLk ({trËh/{rMsË/søÞk) nkuÞ íkkuíÞktLke {w÷kfkík ÷ku. ík{Lku þwt òuðk {éÞwt ? ÷øk¼øk 80-100 þçËku{kt ík{khku yLkw¼ð ðýoðku.

ykuAk{kt ykuAk ºký ¼rfík{køkeo Mktík fu MkwVe Mktík/VfehLkk Vkuxk ¼uøkk fhku. íku{Lkk rðþu yLkuíku{Lkk WÃkËuþ rðþu òýku. íku{Lkk WÃkËuþku{kt ík{Lku fkuE Mk{kLkíkkyku fu íkVkðíkku Ëu¾kÞ Au ?



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

67


rð[khku yLku íku Ëhuf rðþu xwf{kt ÷¾ku. ík{Lku þwt þe¾ðk {éÞwt ? þwt ík{Lku yu{Lkk WÃkËuþkuSðLk{kt WÃkÞkuøke ÷køÞk ? ík{khtk fwxwtçk yLku r{ºkku MkkÚku íkuLke [[ko fhku.

¼k»kk, MkkrníÞ, f÷k, rþÕÃk yLku Mktøkeík yLku Lk]íÞ suðe f÷kyku{kt Ãký yk çktLkuÃkhtÃkhkykuLkku Mk{LðÞ òuðk {¤u Au. ¼k»kk yLku MkkrníÞLkk ûkuºk{kt VkhMke yLku MktMf]ík suðe«rþ»X ¼k»kkykuLkku LkkUÄÃkkºk rðfkMk ÚkÞku Ãký ¾hku rðfkMk íkku ÚkÞku «ktríkÞ ¼k»kkykuLkku rnLËe,çktøkk¤e, WzeÞk, hksMÚkkLke yLku økwshkíke suðe fux÷ef «kËurþf ¼k»kkyku{kt Ãkwgíkk òuðk {¤eyLku MkkrníÞef f]ríkyku{kt íkuLkku WÃkÞkuøk Úkðk ÷køÞku. íkw÷MkeËkMkLkwt hk{[rhík {kLkMk, {r÷f{nu{wË suMkeLkwt ÃkË{kðík, {kýefË¥k yLku {wftwËhk{ suðk çktøkk¤e frðykuLkk {tøk÷ fkÔÞku,çktøkk¤e{kt y÷kyku÷Lke h[Lkkyku íku{s {hkXe{kt yufLkkÚk yLku íkwfkhk{Lke h[Lkkyku Ãký ykMk{Þ ËhBÞkLk «ÏÞkík çkLke.

{æÞÞwøk ËhBÞkLk f¤k yLku rþÕÃkLkku Ãký rðfkMk ÚkÞku. {wøk÷kuLkk þkMkLk{kt þknefkh¾kLkkyku{tk r[ºkfk{ Mkíkík [k÷w hnuíkwt yLku r[ºkfkhku MkhfkhLkk ÃkøkkhËkhku íkhefu fk{ fhíkkt.{kuøk÷kuLke r[ºkf¤k{kt VkhMke yLku ¼khíkeÞ þi÷eLkku MktÃkqýo Mk{LðÞ òuðk {¤u Au. fux÷uf ytþuykðwt yux÷k {kxu çkLÞwt fu yk «ÚkkLkk f÷kfkhku hksÃkwíkkuLkk økwshkík, {k¤ðk ðøkuhuLkk «Ëuþku{ktÚkeykðíkk níkk. yLku íku{Lke MkkÚku íkuyku íku{Lke ÃkhtÃkhkykuLku Ãký MkkÚku ÷uíkk ykðíkk. fux÷kf «ÏÞkíkf÷kfkhku níkk ËkMkðtík, çkkMkðtík, {wfLË yLku fuþð. VkhMke f÷kfkhku suðkt fu yçËw÷Mk{Ë yLkuMkiÞË y÷eVkhMke þi÷eLkk íkíðku Ãký ÷E ykÔÞk. {kuøk÷ r[ºkfk{Lke AkÃk nMík«íkkuLkk r[ºký{ktÃký òuE þfkÞ Au.

r[ºk 2.4 fwíkwçk r{Lkkh



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

68

{æÞÞwøk ¼khíkeÞ MkktMf]ríkf SðLk{kt su {wøÄ fhLkkhe çkkçkík Au íku ¼khíkeÞ EM÷k{efrþÕÃk MÚkkÃkíÞ{kt ËT~Þ{kLk ÚkkÞ Au íku{kt ¼khíkeÞ MktþkÄLkku, íks¿kíkk «íkefku, rzÍkELkkuLku EM÷k{efþi÷e{kt {wÏÞíðu íkku EhkLke þi÷e{kt ykí{Mkkík fhðk{tk ykÔÞk. {nuhkçk, økwtçks suðerðþu»kíkkyku{kt ½tx, f{¤ yLku f¤þ suðk «íkefku Ãký òuze Ëuðk{kt ykÔÞk. fwíkwtçkr{Lkkh MkÕíkLkíky÷kE Ëhðkò yLku øÞkMkËeLk ík½÷¾Lkk {fçkhk suðk ík½÷¾ Mk{ÞLkk M{khfku rËÕneLkk MkÕíkLíkð¾íkLke rþÕÃkf¤kLkk þkLkËkh WËknhý Au. {kuøk÷ Mk{Þ{kt ¼khíkeÞ EM÷k{e[k÷e þi÷eLkuykí{Mkkík fhðkLke «r¢Þk [k÷e Au. Ãkt[{nk÷, çkehçk÷Lkku {nu÷ yLku EçkkËík ¾kLkk suðkVíkunÃkwh rMk¢eLkkt M{khf, rËÕne{kt nw{kÞwLkku {fçkhku, rMkftËhkçkkË{kt yfçkhLkku {fçkhku, ykøkúkLkkuEí{kËwËki÷kLkku {fçkhku, íkks{nk÷ ðøkuhu {kuøk÷ rþÕÃkf¤kLkk yËT¼qík Lk{wLkk Au.

ÃkkX MðkæÞkÞ h.h

1. {ffkLktw {níð ðÄðkLkk fkhýku sýkðku.

h. ykuAk{kt ykuAk yuðk Ãkkt[ ûkuºkku sýkðku, su{kt ykhçk MkÇÞíkkyu ÞkuøkËkLk ykÃÞwt nkuÞ.

3. ¾k÷e søÞk Ãkwhku.

(f) Ërûký ¼khíkLkk {kuxk¼køkLkk Wå[ «Ëuþku{kt ................ðtþLkwt hksÞníkwt.

(¾) ...............yLku ...........ÔÞðMÚkkLkk Mkh¤ ðneðx WÃkh {wøk÷Mkk{úksÞLkku ykÄkh níkku.

(øk) ..............yu LkkýktLke ÷uðzËuðz fhLkkhkyku níkk suyku nw tze.............îkhk rðLke{Þ fhíkk.

(½) ¼Âõík{køko{kt Eïh MkkÚku íkkËkíÞ MkkÄðkLkku hMíkku ...........æðkhk níkku.


- {æÞÞwøkLku ytÄkh Þwøk Lk fne þfkÞ fu{ fu yk Mk{Þøkk¤k ËhBÞkLk søkík¼h{kt rðrðÄûkuºkku{kt {níðLkku rðfkMk yLku ÃkrhðíkoLkku ÚkÞk.

- {æÞÞwøk ËhBÞkLk ÞwhkuÃk{kt «ðíkoíke MkkiÚke {níðLke Mkk{kSf MktMÚkk níke Mkk{tíkþkne.íku yuf MÚkkÞe ÔÞðMÚkk Lk níke. íku{kt Ãký [zíkeÃkzíke [kÕÞk fhíke.

- ËMk{e MkËe Ãknu÷kt ÞwhkuÃk{tk MktkMf]ríkf Mk{]ræÄLkwt Míkh Lke[wt níkwt. ËMk{e MkËe ÃkAe íÞktLkwtMkktMf]ríkf SðLk Mk{]æÄ çkLÞwt. rþûký yLku çkkiræÄf rðfkMk þÁ ÚkÞk.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

69


- Mkkík{e MkËeLke ykMkÃkkMk {nt{Ë ÃkÞtøkçkh Ëðkhk yuf Lkðk ÃktÚk EM÷k{Lkku «[kh fhðk{tkykÔÞku. íkuLkk rMkæÄktíkku Mkh¤ níkk.

- rðïLkk ½ýk çkÄk ¼køkku{kt EM÷k{ Vu÷kÞku.

- E.Mk.1Ãk00 MkwÄe{kt íkku EM÷k{e MktMf]rík yLku Mk{ks ½ýk Vu÷kE økÞk. yk Mk{Þu ½ýkMkktMf]ríkf yLku ði¿kkrLkf ÃkrhðíkoLkku òuÞk.

- ¼khík{kt íkwfkuo yLku {kuøk÷kuLkk ykøk{Lku ÷eÄu Mkkðo¼ki{íð yLku ðneðxe ÔÞðMÚkkLkkrð[khku ykÔÞk. ðneðxe ÔÞðMÚkkyku{kt {LkMkwçkkËkhe òøkehËkhe yLku Efíkk suðeLkkUÄÃkkºk Lkðe ÔÞðMÚkk W{uhkE.

- ¼khík{kt {æÞÞwøk yu rðfkMkLkku Mk{Þøkk¤ku níkku.

- {æÞÞwøk ËhBÞkLk ¼khíkLkk Mkk{kSf yLku MkktMf]ríkf SðLk{kt rðrðÄ ÃkhtÃkhkykuLkkuMkw¼øk Mk{LðÞ MkÄkÞku.


1. {kLkð Mk{ksLke Wí¢ktrík Mk{sðk {kxu {æÞÞwøkLkku yÇÞkMk fhðku þwt fk{ {níðLkkuøkýkÞ ?

h. hku{Lk Mkk{úksÞLkk ÃkíkLk ÃkAe Ãkrù{ ÞwhkuÃkLkk hksLkiríkf yLku ykrÚkof SðLk{kt ykðu÷kÃkrhðíkoLkku Mk{skðku.

3. {æÞÞwøk ËhBÞkLk ¼khíkLkk yÚkoíktºkLkk {wÏÞ ÷ûkýku sýkðku.

4. EfíkkËkhku yLku {LkMkqçkkËkhku ðå[uLkku íkVkðík Mk{òðku.

Ãk. {æÞÞwøk ËhBÞkLk ykhçk MkÇÞíkk MktþkuÄLkku yLku rMkræÄykuLke ÿr»xyu ½ýe ykøk¤ ðÄeøkE. yk rðÄkLk Mk{òðku.

6. EM÷k{Lkku {wÏÞ çkkuÄ þwt Au ? ÷øk¼øk 170 þçËku{kt ÷¾ku.

7. MkwVeðkË yLku ¼rfík{køkeoÞ yktËku÷LkLkk {wÏÞ çkkuÄ fÞk fÞk níkkt ? íkuyku rnLËwyku yLku{wMk÷{kLkku ðå[uLke fzeÁÃk fE heíku çkLÞk.

8. fE heíku {æÞÞwøkLke ¼khíkLke MktMf]rík{kt Mktøkeík yLku MÚkkÃkíÞLkku Mkw¼øk Mk{LðÞ Úkíkku íkuMk{òðku.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

70

ÃkkX MðkæÞkÞLkk W¥khku :

1. s{eLkËkh yLku íkuLkk økýkuríkÞk ðå[u yuf þkLkËkh Mk{kht¼ ÞkuSLku fhkh Úkíkku. økýkuríkÞkíkuLkk {kr÷fLke Mkuðk fhðkLkk yLku {kr÷fku íku{Lku hûký ykÃkðkLkk þÃkÚk ÷uíkk.

h. yu {æÞÞwøkeÞ ÞwhkuÃkLkk ¾uzqíkku níkkt. suyku s{eLkËkhLke MktÃkqýo Mkíkk Lke[u níkk yLkuíkuÚke, s{eLkku MkkÚku fhkhÚke çktÄkÞu÷k níkk.

3 (f) nk, ¾uíke{kt WíÃkkËLk ðÄðkLku ÷eÄu nðu ¾uzqíkku ðÄkhkLke ¾uíkÃkuËkþku ðu[e þfíkkyLku ËqhMkwËqhÚke ÔÞkÃkkh îkhk ÷ðkÞu÷e ðMíkwyku ¾heËe þfíkk.

(¾) nk, {sqhe{kt ½xkzku ÚkðkÚke yLku xufLkku÷kuS{kt MkwÄkhku Lk ÚkðkLku ÷eÄu ¾uíke{ktWíÃkkËLk ½xe økÞwt.

(8) Lkk, rþûkýLkku yrÄfkh {kºk ðøkkuo MkwÄe s {ÞkorËík níkku yLku rþûký fhíkkt ytÄ©æÄk ðÄwVu÷kÞu÷e níke.

h.h.

(1) {ffk yuf {níðLkwt MÚk¤ çkLÞwt fu{ fu íku {níðLkk ÔÞkÃkkhe {køkkuoLkwt fuLÿMÚkkLk níkwt.WÃkhktík rðrðÄ Ëuðíkkyku Ähkðíkk swLkk ykhçkMk{ksLkwt íku{s Lkðk EM÷k{ ÃktÚkLkwt Ãký{wÏÞ Äkr{of MÚk¤ níkwt.

(h) ¾økku¤þk†, r[rfíMkk þk†, «kf]ríkf rð¿kkLk MkkrníÞ økrýík MÚkkÃkíÞf¤k.

(3) (f) [ki÷

(¾) {LkMkwçkËkhe, òøkehËkhe

(øk) þhkV yÚkðk ©kiV

(½) ÔÞrfíkøkík ©æÄk yLku íÞkøk

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


ykÄwrLkf rðï - 1

3

ykÄwrLkf rðï - 1ykÄwrLkf rðï - 1ykÄwrLkf rðï - 1ykÄwrLkf rðï - 1ykÄwrLkf rðï - 1

h0 {e MkËe MkwÄe{kt su ½xLkkyku çkLke íkuLku Ãký ykÃkýu òuEþwt. ykøk¤Lkk ÃkkX{kt ykÃkýuÞwhkuÃkLkk {æÞfk÷eLk Mk{ksLkk ÷ûký yuðe Mkk{tíkþkne rðþu ðktåÞwt. ykÃkýu yu Ãký òuÞwt fu 14{eÚke 17 {e þíkkçËeLke ðå[uLkk Mk{Þ{kt ÞwhkuÃk{kt MkktMf]ríkf yLku çkkirîf SðLk{kt ¾qçk s yktíkrhfVuhVkhku ÚkÞk níkk. suýu ykÄwrLkf Þwøk{kt sðk {kxu «uhýk ykÃke. yk yuðku Lkðòøk]ríkLkku Mk{Þníkku suýu rð[kh yLku íkfoLku Mkk{krsf íkÚkk hksfeÞ ûkuºkku{kt «kuíMkknLk ÃkqYt ÃkkzÞwt, suýu SðLkLkk«íÞuf ÃkkMkkt Ãkh ¾qçk yMkh fhe. ykÃkýu yøkkW ðktåÞwt, íku «{kýu çkkirîfíkk yLku ði¿kkrLkf íkÃkkMkyhçk søkík{kt þY ÚkE [qfe níke. íkku Ãký ÞwhkuÃkLkku Mk{ks Ä{oLkk Þwøk{ktÚke íkkrfof Þwøk{kt Ãk÷xkÞku.yu yuf rðrþ»xíkk níke, fkhý fu ¼÷uLku yk ÃkrhðíkoLk ÞwhkuÃk{kt ÚkÞwt, Ãkhtíkw íkuLkku «¼kð Mk{økúrðï WÃkh ÃkzÞku. yk ÃkrhðíkoLkÚke Mk{ksÔÞðMÚkk{kt rð½xLk (swËk ÃkzðkLke «r¢Þk) þY ÚkEøkE. yk ÃkkX{kt ykÃkýu suýu {æÞÞwøkeLk Mk{ksLku ykÄwrLkf rðï{kt Ãk÷xe LkktÏÞwt, yuðkt fux÷ktfÃkrhðíkoLkku rðþu [[ko fheþwt.

nuíkwyku :

yk ÃkkX ðktåÞk ÃkAe ík{u ykx÷wt fhe þfþku :- Mkk{tíkþkneLkk rð½xLkk {kxuLkk sðkçkËkh Ãkrhçk¤kuLke ÞkËe fhe þfþku.- Lkðòøk]ríkLkkt ÷ûkýku yLku yÚko Mk{òðe þfþku.- Ä{oMkwÄkhýkLkkt fkhýku yLku íkuLke yMkhLku Mk{òðe þfþku.- rð¿kkLk{kt ÚkÞu÷k rðfkMkLku ðýoðe þfþku.- yk ÞwøkLke {wÏÞ ði¿kkrLkf þkuÄ¾ku¤ku íkÚkk þkuÄ¾ku¤ {kxuLke {wÏÞ ËrhÞkE MkVhkuLkku

rLkËuoþ fhe þfþku.- ÞwhkuÃk yLku çkkfeLkk rðï {kxu ykiÄkurøkf ¢ktríkLkk {níðLku Mk{òðe þfþku.- y{urhfLk ¢ktrík yLku £kLMkLke ¢ktríkLkk fkhýku yLku yMkh rðþu Mk{òðe þfþku.

ykÄwrLkf rðï - 1

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


- s{oLke yLku Exk÷eLkk hk»xÙeÞ yufíkk òuzký {kxuLkk Mkt½»koLke [[ko fhe þfþku.- Mk{ksðkËe rð[khkuLkk rðfkMk yLku hrþÞLk ¢ktríkLku Mk{S þfþku.3.1 Mkk{tíkþkne ÔÞðMÚkk{kt rð½xLk

ík{u {æÞfk÷eLk ÞwhkuÃkLkk Mk{ksLke Mkk{tíkþkne ÔÞðMÚkk rðþu ðktåÞwt Au. {æÞÞwøkLkkytík Mk{ÞLke ykMkÃkkMk yk Ãkîrík{kt ÚkÞu÷kt ÃkrhðíkoLkkuLke Vhe Íkt¾e fhe ÷Eyu. 14 {e MkËeLkeykMkÃkkMk Lkðkt Lkøkhku yLku þnuhku yrMíkíð{kt ykÔÞkt yLku íkuÚke ÔÞkÃkkh{kt Ãký Lkðe [uíkLkkykðe. ÔÞkÃkkh yLku LkøkhkuLkk WÆ¼ðLke MkkÚku Mkk{tíkþkne ÔÞðMÚkk íkqxðk ÷køke. Lkðkt rðfkMkÃkk{u÷kt Lkøkhku WíÃkkËLkLkkt fuLÿku níkkt, suLkku [qtxkÞu÷k «ríkrLkrÄyku ÿkhk ðneðx Úkíkku. LkðktrðfMkeík þnuhku Mkk{tíkþkneLkkt çktÄLkku yLku ytfwþ{ktÚke {wfík níkkt, fkhý fu ÷kufku fkuEÃký MÚk¤usE þfíkkt yLku fkuEÃký ÔÞðMkkÞ Mðefkhe þfíkkt. þnuhku íkhV fkheøkhku yLku ¾uzqíkku ykððk{kxu ykf»kkoÞk. yk þnuhkuyu íku{Lku ðÄw Mk{]î SðLk ykÃÞwt, yux÷wt s Lknª, íku{Lku Mkk{tíkþkneLkkþku»ký{ktÚke AkuzkÔÞk Ãký ¾hkt.

çkeswt, Lkøkhku yLku þnuhku ½ýk Ãkkfku ÷uðk {kxu «kuíMkknLk Ãký ÃkqÁt ÃkkzÞwt, su{kt Y yLkuþuhze WíÃkkËLk {kxu fk[e Mkk{økúeYÃku níkkt. ¾uzqíkkuLku íku{Lkk WíÃkkËLk {kxu hkufzk ÃkiMkk ykÃkðk{ktykðíkkt. çkeS çkksw WíÃkkrËík fhu÷ku {k÷ Ãký çkòh{kt ðu[kíkku. yk çkÄkLku fkhýu hkufz ÃkiMkkLkeyÚkoÔÞðMÚkkLku «kuíMkknLk {éÞwt. su{kt Lkkýwt s rðrLk{ÞLkwt MkkÄLk níkwt. ykLkk ½ýkt Ëqhøkk{e Ãkrhýk{kuykÔÞk, fkhý fu yu níktw fu swËeswËe ¼kuøkrð÷kMkLke Mkk{økúe ¾heËðk {kxu íku{Lku LkkýktLke ssÁh níke. yk rðfkMkLkwt Ãkrhýk{ yu ykÔÞwt fu suLkk Ãkh Mkk{tíkþkne Mk{ksLkku MktçktÄ Q¼ku níkku,yuLkku «fkh s çkË÷kÞku yLku ytíku íkku yk {k¤¾wt s Lkçk¤wt Ãkze økÞwt. ºkeswt, ðuÃkkheykuLkk ðøkoLkkuWËÞ ÚkÞku. ykrÚkof heíku Mk{]î yuðk ÔÞkÃkkheykuLkku yuf ðøko Mkk{krsf ÃkhtÃkhk{kt Ÿ[k {ku¼kLkeykþk hk¾íkku níkku. fwËhíke heíku s íku{ýu þrfíkþk¤e hkòykuLku xufku ykÃÞku yLku Mkk{tíkþkneLkkMkk{tíkkuLke yðøkýLkk fhe. yk yLku ykðkt yLÞ fkhýkuLku ÷eÄu- ¢ktríkyu íkuLkk Mðíktºkíkk, Mk{kLkíkk yLku çktÄwíkkLkk rMkîktíkku ÿkhk Mk{økú rðï WÃkh «[tz

yMkh fhe.- hk»xÙðkËLkk WËÞÚke Exk÷e yLku s{oLke suðk ËuþkuLkk yufefhý {kxu ÷køkýe Q¼e

ÚkE.- Lkðk ykiÄkurøkf ðøkoLke Mk{MÞkyku yLku r[tíkkykuLke Mk{ksðkËe rð[khMkýeLkku WËÞ

ÚkÞku.- hrþÞLk ¢ktrík yuðe yuf Mk¼kLkíkkLkwt «fxefhý níkwt. suýu søkíkLkk yuf ¼køk{kt «Úk{

Mk{ksðkËe MkhfkhLke MÚkkÃkLkk fhe.

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


ykÄwrLkf rðï - 1

3.h Lkðòøk]ríkykÄwrLkf Þwøk{kt ©îkLkku Þwøk Ãkqhku ÚkÞku Lku çkkirîf ÞwøkLke þYykík ÚkE. yk Þwøk{kt

Lkðskøk]rík yLku Ä{oMkwÄkhýk suðe [¤ð¤ku LkkUÄkE. yk [¤ð¤ku ÿkhk yk¾k rðïLkk ÷kufkuLkkSðLk{kt ½ýk MkktMf]ríkf, çkkirîf, Äkr{of, Mkk{kSf yLku hksfkhýLku ÷økíkk ÃkrhðíkoLk ÚkÞk.yk Mk{Þøkk¤k{ktLkk þnuhefhý, ÍzÃke ðknLkÔÞðnkh yLku MktËuþkÔÞðnkh, ÷kufþkne ÔÞðMÚkkyLku Mk{kLkíkk {kxuLkk Mk{kLk fkÞËkyku suðk rðrðÄ ÷ûkýku Ãký níkkt.

Lkðòøk]rík (huLkuMkkt) Lkku MkeÄku þkrçËf yÚko ÚkkÞ Au. ÃkwLksoL{. íkuLke þYykík Ex÷e{ktE.Mk.Lke 14 {e MkËe{kt ÚkE.íku ð¾íku Ex÷e LkkLkk þnuhku{kt ðnU[kÞu÷wt níkwt. íku{ktLkk ½ýkt þnuhku«k[eLk hku{ MÚkkÃkíÞkuLkk ¾tzuhku Ãkh Q¼k ÚkÞk níkk. ðuLkeMk suðk Exk÷eÞLk þnuhkuLkk yuðe{kufkLke søÞkyu níkk suLku ÷eÄu íkuyku ÔÞkÃkkh yLku çkkirîf ykËkLk-«ËkLkLkk {níðLkk fuLÿkuçkLÞk. ðuÃkkheyku MktÃkr¥kLke MkkÚkkuMkkÚk ËwrLkÞk¼h{ktÚke W¥k{ rð[khku Ãký ÷uíkk ykÔÞk. hksfkhýyLku Mkk{krsf yLku hksfkhýLke MktMÚkkykuLkk yk Lkðk MðYÃkLku ÷eÄu hksfkhý Ãký Mðíktºkð÷ýðk¤w çkLÞw yLku yuðk Ãkku»kf ðkíkkðhýLkwt rLk{koý ÚkÞwt sÞkt MkktMf]ríkf þiûkrýf yLkuf÷kí{fíkkLkku rðfkMk ÍzÃkÚke Úkðk {ktzÞku. ¿kkLk ðÄkhðk {kxuLke íku{s yLÞ «ð]r¥kyku {kxu÷kufkuLku ðÄw Lkðhkþ {¤ðk {ktze.

yk Mk{Þøkk¤ku ykrÚkof rðfkMkLkku Ãký níkku. ðuÃkkh-ðkrýsÞ {kxu ½ýe Lkðe ÃkîríkykurðfMke, su{ fu Lkk{wt ÷¾ðwt, ònuh ¼køkeËkheyku, nqtze íkuLku ÷eÄu Ex÷e Lkðòøk]rík [¤ð¤LkwtfuLÿ çkLÞwt. yk íkçkffk{kt ykðu÷k {níðLkk ÔÞðnkhku níkkt- þnuheSðLkLke LkðuMkhÚke þÁykík,¾kLkøke {qze Ãkh ykÄkheík ðuÃkkh-ðkrýsÞ, hkr»xÙÞ hksÞkuLkwt rLk{koý, Lkðkt s¤{køkkuo íku{ss{eLk{køkkuo yLku yLÞ rðMíkkhkuLke þkuÄ yLku r«Lxªøk «uMk ÿkhk MÚkkrLkf MkkrníÞLkku [ku{uh Vu÷kðku.ðuÃkkh ykÄkrhík yk Lkðe Mk{ksÔÞðMÚkk ðÄw rçkLkMkkt«ËkrÞf níke yLku Wå[ nkuÆkykuLkk ykuAk{k¤¾k Ähkðíke níke.

yk Mk{ksÔÞðMÚkk Ãknu÷kLke økúkBÞ-ÃkhtÃkhkøkík Mk{ksÔÞðMÚkk fhíkkt íkÆLk swËe níke.rðrðÄ MkknrMkfku yLku ¾kuSykuyu ðirïf yÚkoÔÞðMÚkk Q¼e fhðk{kt yøkíÞLkku Vk¤ku ykÃÞku,fu{ fu ykr£fk íku{s yurþÞk¾tz MkwÄe ÃknkU[íkk Lkðkt hMíkkyku þkuÄeLku íÞktLke [esðMíkwyku ¾heËðkLkwtþY ÚkÞwt. yk [esðMíkwyku{ktÚke ÞqhkuÃkeyLk ÷kufkuLkwt SðLk ðÄw Mk{]î çkLÞwt yLku íkuLkk ÷eÄu ykðeðMíkwykuLku ðÄw {kuxk sÚÚkk{kt çkLkkðeLku LkVku fhðk íkuyku «uhkÞk. Ãkrhýk{u, ðuÃkkheyku, WÄkuøkÃkríkykuyLku çkuLfhku yufçkeòLkku MkkÚk ykÃkeLku fk{ fhðk ÷køÞk. ‘{qze’Lkwt MÚkkLk {níðLkwt økýkðk ÷køÞwt.

Mkk{tíkþkne ÔÞðMÚkk{kt Ãkzu÷k ¼tøkký yLku Lkðk rð[khkuLkk ytík:«ðuþLku fkhýuLkðòøk]ríkLkku Mk{Þ ykÔÞku. Lkðòøk]rík þçËLkku yÚko ÚkkÞ Au ÃkwLksoL{. íkuLke þYykík ÚkE Ex÷e{ktE.Mk.13Ãk0 Úke sÞkhu ÷kufkuyu økúeMk yLku hku{Lke «rþ»x MkÇÞíkkykuLke MkktMf]ríkf rMkrîyku{kthMk ÷uðkLkwt þY fÞwo. Lkðòøk]ríkyu ÷kufkuLkkt rð[khku{kt Äh{q¤Úke rð[khku{kt ÃkrhðíkoLk fhe LkkÏÞwt,

ykÄwrLkf rðï - 1

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


su Lkðk rð[khkuLkku Vu÷kðku ÚkÞku. íku{kt {wÏÞíðu níkkt :{kLkðíkk, çkkirîfíkk yLku ¾kusLke ¼kðLkk. yLÞ ËwrLkÞkLkeçkkçkíkkuLke r[tíkk fhíkk {kýMkLke s ðÄw r[tíkk fhðkLkwtrðîkLkkuyu sýkÔÞwt. {kLkðíkkðkËeykuyu íku{Lke yuðe{kLÞíkk hsq fhe fu {kLkðLke MksoLkkí{f þrfík yLku ykrðrÄ{ktÚke s ykLktËLke ¾kus fhðe yu ðÄkhu {níðLkwt Au.íkuýu {æÞÞwøkeLk [[oLke ykMÚkkykuLkku WåAuË fÞkuo. yu sheíku ËwLÞðe ykLktË{ktÚke ÃkkAk VhðkLke ðkíkLku Ãký Lkfkhe.{kLkðkuLkk yÇÞkMk{kt òøku÷kt Lkðk hMkLku fkhýu ¼k»kk,MkkrníÞ, EríknkMk, Lkeríkþk† ðøkuhu{kt LkðeLk WíMkknòøÞku. nfefík{kt yk ð¾ík{kt s ‘{kLkðíkk’ yuðk þçËLke[u yuf Lkðe þk¾kLkku sL{ ÚkÞku.

{kLkðeÞíkkLke ¼kðLkk f÷k yLku MkkrníÞ{kt Ãký yr¼ÔÞrfík Ãkk{e. Lkðòøk]ríkLke MkkiÚke{kuxe MkV¤íkk {¤e r[ºkLkk ûkuºk{kt. r[ºkfkhkuyu {kLkð þheh{kt ytøkkuLkwt ykçkunqçk r[ºký fhðk{kLkð þhehþk† (anatomy) Lkku yÇÞkMk fÞkuo. ykLkku nuíkw níkku ðkMíkrðf r[ºký fhðkLkku. sufux÷kf yrík rðÏÞkík f÷kfkhku ÚkE økÞk íku níkk : r÷ÞkuLkkËkuo-Ë-ðeL[e, {kEf÷ yuLsu÷ku,hkVu÷, çkkuxeMku÷e. rþÕÃkf÷kLkk ûkuºk{kt f÷kfkhku Q¼kt çkkð÷kt çkLkkððk ÷køÞkt. Ãknu÷k fhíkktswËe heíku rþÕÃkku, {fkLk yÚkðk ÃkïkË¼qr{Lku çkË÷u f÷kLke swËe s f]ríkyku íkhefu {qfðk Ëuíkk yufswËe s f÷kf]rík íkhefu MkkiÚke «Úk{ Lkðòøk]rík ÷kðLkkh rþÕÃke níkku zkuLkkxu÷ku. suýu Ãkrù{{ktzuðezLkwt «Úk{ çkkð÷wt çkLkkÔÞwt.

Lkðòøk]ríkLkk Mk{Þ Ëhr{ÞkLk ÞwhkuÃk{kt hk»xÙðkËLkku WËÞ ÚkÞku, fkhý fu hkòyku yLkuMkk{kLÞ ÷kufku çktLku {æÞÞwøkLkk Äkr{of rLkÞtºkýku yLku çktÄLkku{ktÚke {wfík Úkðk {ktøkíkk níkk. hk»xÙeÞyku¤¾ ðÄw {sçkqík çkLke yLku yk çkkçkík ykÄwrLkf Exkr÷ÞLk, MÃkuLkeþ, £uL[, s{oLk, ytøkúussuðe ¼k»kkyku{kt ÚkÞu÷ku rðfkMk «ríkrçktrçkík ÚkkÞ Au. nðu ÷u¾fku, frðíkk, Lkkxf, økÄ ðøkuhu÷¾ðk {kxu ÷urxLk ¼k»kkLke yðøkýLkk fhe yLku MÚkkrLkf ¼k»kkLkku s WÃkÞkuøk fhðk ÷køÞk. ykÞwøkLke fux÷ef «ÏÞkík f]ríkyku níke ËkLíkuLkwt ‘rzðkELk fku{uze, EhuM{MkLkwt, “ELk «uEÍ ykuVVku÷e”, {ufkEð÷eLkwt “Ä r«LMk zkuLk rfnkuxu” r«xªøk«uMk{kt ðÄw Lkf÷ku AÃkkðkLku ÷eÄu yLku MÚkkrLkf¼k»kkyku{kt MkkrníÞ {¤íkwt nkuðkLk u ÷eÄu Lkðòøk]ríkfk¤Lkk ÷u¾fkuLke f]ríkyku ðÄkhu ÷kufku MkwÄeÃknkU[ðk {ktze. ½ýkt ÷kufku çkkEçk÷ AkÃkðk íku{s ðkt[ðk {ktzÞk.

ykf]r¥k - 3.1÷eykuLkkzkuo-Ë-ðeL[eLkwt r[ºk “{kuLkk÷eMkk”

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


ykÄwrLkf rðï - 1

Lkðòøk]ríkLkk ykøk÷k íkçkffu ÞqhkuÃkLkk EríknkMk{kt çku LkkUÄÃkkºk ÃkheðíkoLkku ykÔÞk.«kuxuMxLx Ä{oMkwÄkhýk yu «Úk{ ÃkrhðíkoLk níkwt, suLku ÷eÄu r¾úMíke Ä{oLkk Vktxk ÃkzÞk. çkeò ÃkrhðíkoLkhku{Lk fuÚkku÷ef [[oLke «ð]r¥kyku{kt ykÔÞk, suLku fuÚkku÷ef Ä{oMkwÄkhýk yu Mkk{krsf-Mkkt«ËkrÞfyLku hksfkhýLke «ð]r¥kykuLkku ¼køk níke, suLku ÷eÄu ykÄwrLkf rðï ½zkÞwt.

«ð]rík 3.1

Lkðòøk]rík ËhBÞkLk ½ýkt Lkðkt rð[khku Wÿ¼ÔÞk, suðk fu çkkiræÄfðkË, {kLkðíkkðkË,¾kus, «Þkuøkkí{fíkk yLku íkkrfof rð[khýk yk rð[khkuLkk yÚkkuo þkuÄku yLku ík{khk hkuStËk SðLk{ktfE heíku òuzkÞ Au íku swyku.3.3 Ä{o MkwÄkhýk

[[koLke ÂMÚkrík : {æÞÞwøkeLk fuÚkkur÷f [[o ðnu{ku, ÷kt[ Áïík yLku ÃkiMkk {kxuLkk ÷ku¼MkkÚku Mktf¤kÞu÷wt níkwt. [[o{kt ykøk¤ Ãkzíkkt MÚkkLk su MkkiÚke ðÄkhu ÃkiMkk ykÃku íkuLku ðu[ðk{kt ykðíkktníkkt. yÚkðk yrLkÞr{ík MkkÄLkkuÚke yÃkkíkkt níkkt. çkeòu ËwÁÃkÞkuøk yu níkku fu ÃkkÃkku{ktÚke yLkuLkhf{ktÚke Ëtz {wrfík yÃkkððk {kxu {kVeÃkºkkuLktw ðu[ký Úkíkwt. su Mk{ksLke {kuxe çke{khe níke. yk«Úkk ðÄw {sçkqík çkLkíke økE. {q¤¼qík heíku ËkLk fhðk çkË÷ íkÚkk Ä{oÞwî{kt sðk çkË÷ {wrfíkÃkºkkuykÃkðk{kt ykðíkk. Ãký ÃkAeÚke íkku {kVeÃkºkkuLkwt ðu[ký Mðøko{kt sðk {kxuLkku ÃkkMkÃkkuxo çkLke økÞk.yuLkwt ðu[ký yu {kxu Ãký Úkíkwt fu íkuLkkÚke íkífk÷ Úkíke rþûkk{ktÚke çk[e sðkÞ, {kVeÃkºk yu yuðkuËMíkkðus níkku fu su [[oLkk rLkÞ{ku yLku MkkuøktË{ktÚke {wrfík yÃkkðíkku níkku. çkesku ËwhÃkÞkuøk íkku yuníkku fu ÃkiMkk ðzu Ãkrðºk M{]ríkr[b {kxu ykËh Ëþkoðíkku. ðnu{e ¾uzqíkkuLku yu heíku ¼h{kððk{ktykðíkk fu [[o ÃkkMku yMk÷ ¢kuMk Au. ÷kufku ÷kfzkLkk xwfzkLku Mkk[k ¢kuMk íkhefu {kLke ÷uíkk yLku òuðkçkË÷ Ve ykÃkíkkt, fkhý fu íkuyku {kLkíkk fu Ãkrðºk M{]ríkr[öku ÃkkMku Mkkò fhkððkLke þrfík Au.[[o rðïkMk WÃkh s ðÄw ¼kh {qfíkwt yLku Lkrn fu íkfo WÃkh, fkhý fu ¼fíkkuLkk ÃkiMkk [qMke ÷uðkLkwtyu {kuxwt MkkÄLk níkwt. ÃkkuÃk, rçkþÃk ðøkuhu Äkr{of ÃkwÁ»kku nkuðk fhíkkt íkku ðÄw hksîkhe {wíMkîeykuníkk yLku íku{Lkku Ëu¾eíkku nuíkw {kºk ÃkiMkk çkLkkððkLkku s níkku. Ëk.ík.Ä{korÄfhý yÚkðk LÞkÞk÷Þÿkhk Ä{o rðhkuÄeykuLku Ëtz ykÃkðk ÃkkA¤Lkku nuíkw ÄLk f{kðkLkku s níkku. Ä{oLkk rðhkuækyku yÚkoynª yuðku níkku [[o ÿkhk rLkÄkorhík fhu÷e {kLÞíkkyku{kt yrðïkMk hk¾ðku yLku íkuLkwt Ãkk÷LkfhðkLkku ELfkh fhðku. [[oLke yk YrZðkËe {kLÞíkkyku yLku ytÄrðïkMkÚke ¼hu÷e {kLÞíkkykuLkkurðhkuÄ fhLkkh ÔÞfík íku{Lke Lkshu yÄ{eo níkku. yuðk yÄ{eoykuLku rþûkk fhðk {kxu Ä{korÄfhýíkÚkk yËk÷íkLke MÚkkÃkLkk fhðk{tk ykðe níke. Ä{o rðhkuÄeykuLke MktÃkr¥k sÃík fheLku {krníkeykÃkLkkhkyku, íkÃkkMk fhLkkhkyku yLku [[oLke ðå[u ðnut[e Ëuðk{kt ykðíke níke.

ykÄwrLkf rðï - 1

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


Lkðskøk]ríkLkk Lkðk WíMkkn{kt yuðe fkuEÃký {kLÞíkk Mðefkhðk{kt ykðíke Lk níke suíkfoLke fMkkuxe{ktÚke ÃkMkkh Lk ÚkE nkuÞ. Mðk¼krðf heíku s yuðk ÷kufku Ãký níkk su [[oLke ykÃkrhrMÚkríkLku Mðefkhe fu Mkkt¾e þfu Lkne. þwt ík{u òýku Aku fu E.Mk.1Ãk17 {kt {krxoLk ÕÞqÚkhLkk{Lkk yuf s{oLk ÃkkËheyu fuÚkkur÷f [[oLke yk Mk¥kkLku Ãkzfkhe ?

íkuLkk {ík «{kýu, Äkr{of Mk¥kkLkku yuf{kºk {q¤†kuík níkwt. çkkEçk÷. íkuLkku yu {ík níkku fu [[o{kt yktÄ¤kurðïkMk {qfðk fhíkkt EMkw r¾úMík{kt rðïkMk hk¾ðkÚke{kuûk {¤e þfu. [[o{kt [k÷íkk y{wf ÔÞðnkhku (suðkfu ÃkiMkk ykÃkeLku y{wf nkuÆku {u¤ððku, ËkLk fhðk çkË÷yLku Ä{oÞwîku{kt sðk çkË÷ {kuûkÃkºkku ykÃkðk, yk{wrfíkÃkºkkuLke nhkS fhðe ðøkuhu- Lkku íkuýu rðhkuÄ fÞkuou.íkuLku s{oLk hksfw{khkuLkku xufku {éÞku, fu{ fu íku{Lku [[oLkeMktÃkr¥k{kt hMk níkku Ãkhtíkw 1Ãkh1 Lke ºkeS òLÞwykheyuÃkkuÃk ÷eyku ËMk{k ÿkhk íkuLku fkZe {qfðk{kt ykÔÞku fu{ fuíkuýu [[oLke rðYî{kt ÃkkuíkkLkwt ÷¾ký hkufðkLke Lkk ÃkkzeËeÄe.

÷qÚkhLkk yk rð[khkuyu Ãkrù{{kt «kuxuMxLx Ä{oMkwÄkhýkLkMk þYykík fhe ËeÄe suÚker¾úMíke Ä{o çku Vktxkyku{kt ðnU[kE økÞku.-«kuxuMxLxMk yLku hku{Lk fuÚkku÷efMk íkuLkk {wsçk r¾úMíkeykuyu{kuûkÃkºkku ¾heËeLku Lkne Ãkhtíkw EMkw r¾úMíkLku yLkwMkheLku {kuûk «kÃík fhðkLkku nkuÞ.

#ø÷uLz{kt Ä{oMkwÄkhýkLke yk [¤ð¤ ÕÞqÚkhLkk rð[khkuÚke «¼krðík níke, yLku íku{ktMkeÄe s Ä{oMkwÄkhýk íÞkhu ykðe sÞkhu íÞktLkk hkò nuLkúe ºkeòyu íkuLke «Úk{ ÃkíLke yuhkuøkkuLkLkefuÚkuheLkLku AqxkAuzk ykÃÞk.

hkòLkk {wÏÞ{tºke Úkku{Mk ¢ku{ðu÷u Mkðkuoå[ yrÄfkhLkk fkÞËk çkkçkíku yLku yhSykuLkufhðk çkkçkíku MktMkËLku xufku ykÃÞku. yk ½xLkkyu [[o WÃkh hkòLke ykøkuðkLke MÚkkÃke. hkòLku yufMkk{kLÞ «òsLk -yuLke çkk÷uÞeLk Lku ÃkhýðkLke Aqx {¤e.

Äkr{of ÃkwLkÁíÚkkLk {kxu Ä{oMkwÄkhýkyu {kuxku ¾¤¼¤kx fhe {qfÞku. ¾wË fuÚkkur÷f [[o{kts MkwÄkhýkðkËe [¤ð¤ þY ÚkE. yk [¤ð¤ ‘«rík MkwÄkhýk’ íkhefu òýeíke çkLke.

fuÚkkur÷f [[oLku {sçkqík fheLku íku{ktÚke ¼ú»xk[kh LkkçkqË fhðku yu íkuLkwt æÞuÞ níkwt. íkuLkeþYykík MÃkuELk{kt ÚkE sÞkt EøLkuþeÞMk ÷kuÞ÷u ‘MkkuMkkÞxe ykuV SMkMk’ Lke MÚkkÃkLkk fhe, suýu«¼wMkuðk, ËkLk, Ãkrðºkíkk yLku ÷kufMkuðkLkk fkÞo Ãkh ¼kh {qfÞku. {kxeoLk ÕÞqÞhu Ãký hkò nuLkhe

ykf]r¥k - 3.2{kuxuoLk ÕÞqÚkh

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


ykÄwrLkf rðï - 1

ºkeòu nÕzef Íªøk÷e yLku òuLk fkÕðeLk ÿkhk «kuxuMxLx Mkt«ËkÞLkku ÞqhkuÃkLkk yLÞ Ëuþku{kt Vu÷kðkufÞkuo.

MðkæÞkÞ 3.1

1. ¾k÷e søÞk Ãkqhku :(yu) .................yu {kLkðku{kt hnu÷e MksoLkkí{fíkk{kt rðïkMk ÔÞfík fÞkuo.(çke) EøLkuþeÞMk ÷kuÞ÷u .............Lke MÚkkÃkLkk fhe.

h. Mkk{tíkþkneLke ÔÞkÏÞk ykÃkku. Mkk{tíkþkneLkk f{ Mku f{ çku ÷ûkýku ðýoðku.3. Lkðòøk]ríkLkk {wÏÞ rð[khku fÞkt níkkt ?4. [[o{kt Ä{oMkwÄkhýk ÷kðLkkh {kxeoLk ÕÞqÚkhLkk fkuEÃký çku çkkuÄ ðýoðku.3.4 rð¿kkLkLkku rðfkMk :

Ä{oMkwÄkhýk ð¾ík Ëhr{ÞkLk rð¿kkLkLkk ûkuºk{kt yMkkÄkhý rMkrîyku «kÃík ÚkE. ykÃkýuòuÞwt fu Ä{oMkwÄkhýkLkk Þwøk{kt rð[khfkuyu ©îk fhíkkt çkwrî WÃkh ðÄw ¼kh {qfÞku níkku. íkuykuyuÃkhtÃkhkyku{kt ytÄrðïkMk yLku «MÚkkrÃkík {kLÞíkkykuLkku ELfkh fhe ËeÄku. íkuykuyu yu çkkçkíkWÃkh ¼kh {qfÞku fu ¿kkLk rLkheûký yLku «Þkuøkku ÿkhk «kÃík ÚkE þfu. ykLkwt Ãkrhýk{ ykÔÞwtÃkwLkSoðLk Ãkk{u÷ku ði¿kkrLkf þkuÄ¾ku¤ku{ktLkku hMk yLku íkÃkkMk, su MkËeyku Ãknu÷k ÷øk¼øk yÆ~ÞÚkE økÞk níkk. rð¿kkLkLkk ûkuºk{kt ¾økku¤þk† LkkUÄÃkkºk rMkrî yu Ä{o MkwÄkhýkLkk ÞwøkLkku {kuxkuçkLkkð fne þfkÞ. fkuÃkrLkofMk, fuÃk÷h yLku økur÷r÷Þku yu ºký {nkLk ¾økku¤þk†eyku yk Mk{Þ{ktÚkE økÞk. su{ýu yuðe {kLÞíkk Mkkrçkík fhðkLkku «ÞíLk fÞkuo fu Ãk]Úðe MkqÞoLke ykswçkksw Vhu Au.‘ykuLk Äe rhðkuÕÞqþLk ykuV Äe nuðLk÷e MVeÞh’ yu ÃkwMíkf{kt fkuÃkLkefMkuo yuðe Ë÷e÷ fhe Au fuÃk]Úðe yLku økúnku íku{Lke Ähe WÃkh økku¤ økku¤ Vhíkkt Vhíkkt s MkqÞoLke ykswçkksw Vhu Au. òu fu ykrMkîktík yÃkqýo níkku, Ãký íkuLkkÚke ÷kufku rð[kh yLku íkfo fhðk ÷køÞk. fuÃk÷hu yk rMkîktíkLkku rðfkMkfÞkuo yLku Ë÷e÷ fhe fu økúnkuLke økrík MkqÞoÚke íkuLkk ytíkhLkk «{ký{kt ðÄu½xu Au yLku Ãk]Úðe yLkuçkeò økúnku MkqÞoLke ykMkÃkkMk yæÞknkhe (Eliptical) økrík fhu Au. íkuýu yuðe Ãký Ë÷e÷ fhe fuMkqÞo yLku økúnkuLke ðå[uLkwt [wtçkfeÞ ykf»koý MðøkeoÞ þhehLku ¼ú{ý fûkkLke økrík{kt hk¾u Au. yk{kLÞíkkLkk MktË¼o{kt ykEÍuf LÞqxLku økwÁíðkf»koý çk¤Lkku rLkÞ{ þkuÄe fkZÞku. Lkðòøk]rík Ãknu÷ktLkkMk{Þ{kt yuðwt {kLkðk{kt ykðíkwt níkwt fu MkqÞo Ãk]ÚðeLke ykswçkksw ½w{u Au yLku su fkuE ykLke Mkk{u«&™ fu þtfk WXkðu íkuLku LkkrMíkf {kLkðk{kt ykðíkku. Ãkkuíku òíku çkLkkðu÷k ËqhçkeLk ðzu økur÷r÷ÞkuyusÞqÃkexhLkk WÃkøkúnku, þrLkLke fûkkyku yLku MkqÞo{kt hnu÷kt r[bku þkuÄe fkZÞkt. yLku fkuÃkrLkofMk{kLÞíkkLku Mðefkhe Lkðòøk]ríkLkk ði¿kkrLkfkuyu fhu÷e þÁykíkÚke ði¿kkrLkfkuLku ¿kkLkLkk Lkðkt ûkuºkkuLkktrLkheûký yLku «Þkuøkku {kxu hMíkku ¾wÕ÷ku ÚkE økÞku. ¾kus {kxuLkk WíMkknÚke {sqhe çk[kðu íkuðkÞtºkkuyu ykiÄkurøkf ¢ktrík {kxu {ËËYÃk çkLÞkt. yk rðþu ykÃkýu ÃkAeÚke ðkt[eþwt.

ykÄwrLkf rðï - 1

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


÷eykuLkkzkuo Ë rðLMke suðk f÷kfkhkuyu rð¿kkLk yLku f÷kLkwt yËT¼qík MktÞkusLk fheLku{kLkðþheh h[Lkk íku{s «f]ríkLkk Íeýk rLkheûkýku Ëþkoðíkk r[ºkku ËkuÞko. yk íkçkffu {kLkðþhehh[Lkk yLku íkçkeçke ûkuºku LkkUÄÃkkºk rMkrîyku {¤e. yuf MÃkuLkeþ zkufxh {kEf÷ MkðuoxMku÷kuneLkwt Ãkrh¼ú{ý þkuæÞwt. rð÷eÞ{ nkðuo Lkk{Lkk yuf ytøkúusu ÷kuneLkk þwrîfhý{kt yLku LkMkkuÿkhk ÷kuneLkkt ðnLk{kt nËÞ þwt ¼køk ¼sðu Au íku þkuÄe LkktÏÞwt. yk{, Lkðòøk]ríkfk¤Lkk ði¿kkrLkfkuyusu þYykík fhe íkuLkk ÿkhk çkeS ½ýe ¿kkLk-þk¾kyku{kt rLkheûký yLku «Þkuøkku {kxu hMíkk ¾w÷eøkÞk. Lkðòøk]rík ÿkhk ÞwhkuÃkLkk ÷kufkuLkkt yLÞ Ëuþku íkÚkk íÞktLkk ÷kufku {kxu S¿kkMkk Q¼e ÚkE.[k÷ku ykÃkýu òuEyu fu ykðwt þe heíku çkLÞwt.

3.Ãk Lkðkt ËuþkuLke þkuÄ :

Lkðòøk]ríkLke ¼kðLkkyu ÞwhkuÃkLkk ÷kufkuLkk {Lk{kt çkeò Ëuþku yLku çkeò ÷kufku rðþu ¾kusfhðkLke rs¿kkMkk søkkze. ykÚke Lkðk ËuþkuLke þkuÄ {kxu Lkðkt MkknMkkuLku «kuíMkknLk {éÞwt. yu{fnuðkÞ Au fu yk þkuÄkuLke ÃkkA¤ (God, Glory and Gold) Eïh, feríko yLku MkkuLkkLkku s {wÏÞ nuíkwníkku. òu fu MkkuLkwt yÚkðk ykrÚkof sYrhÞkík MkkiÚke {níðLke çkkçkík níke. ¼kiøkkur÷f þkuÄ¾ku¤kuÃknu÷kt ÞwhkuÃkLkk ÷kufku íkuòLkk, Y, fe{íke híLkku, huþ{ ðøkuhu ËwrLkÞkLkk Ãkqðo ¼køk{ktÚke {u¤ðíkk.Ãkhtíkw íkuykuyu yk ðMíkwykuLkk ÃkwhðXk {kxu ykhçk yLku EM÷kr{f «Ëuþ{ktÚke ÃkMkkh Úkðwt Ãkzíkwt, suçknw ÷k¼ËkÞf Lknkuíkwt yLku íku{kt yrLkrùíkíkkyku Ãký níke. yk heíku íkuykuyu yrøLk yurþÞkMkkÚkuLkku MkeÄku ËrhÞkE {køko þkuÄðk «ÞíLkku fÞko, íku{ktLkVkfkhf ðuÃkkhLke Mkt¼kðLkk níke. su ÷kufku yk þkuÄfhðk LkeféÞk íku{Lkku WÆuþ níkku çkeò ÷kufkuLku r¾úMíkeÄ{o{kt ðx÷kððkLkku. íku{Lke ÿr»xyu yk çkeòu nuíkwEïhLke MkuðkLkku Ãký níkku. ðÄw{kt yk MkknMkðehku LkðkËuþLke þkuÄ fheLku feríko {u¤ððk Ãký EåAíkk níkk.¼khíkLke þkuÄ fhLkkh ðkMfku-ze-økk{k níkku, yu ÃkýykÃkýu òýeyu Aeyu. ¼khíkLke þkuÄ fhðk Lkef¤u÷kfku÷tçkMku ¼khíkLku çkË÷u y{urhfk þkuæÞku yuLke ÃkýykÃkýLku ¾çkh Au, {uøk÷uLk yLku çkkÚkkuo÷kuBÞw zkÞMk Ãkýòýeíkk þkuÄfku níkk.

{nkLk MkknMkku yLku ËrhÞkE MkVhku hkòyku yLku ©e{tíkku ÿkhk «Þkursík níkkt. yk {nkLkhkòyku{kt yuf hkò níkku Ãkkuxwoøk÷Lkku hkò nuLkhe su ‘nuLkhe Lkuðeøkuxh‘ íkhefu òýeíkku níkku. ykyr¼ÞkLkku{kt Ãkrhýk{YÃku ftÃkkMk, WÒkíkktþ{íkf, ¾økku¤ fku»xf yLku Lkfþk çkLkkððkLke f¤kykuþkuÄkE. ËrhÞk¾uzqykuLku yk ¾qçk WÃkÞkuøke níkk. ËrhÞkE MkVhku{kt Ãkrhýk{ku Ëqhøkk{e níkk. nðu

ykf]r¥k - 3.3 ðkMfku-Ë-økk{k

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


ykÄwrLkf rðï - 1

ÔÞkÃkkh rð»kÞf æÞkLk ¼q{æÞ Mk{wÿ íkhVÚke yux÷krLxf íkhV furLÿík ÚkÞwt. ík{kfw, økku¤, {ku÷kMkeMk,þkn{]økLkkt ÃkeAkt, çkxkxk ðøkuhu Lkðe SðLk sYrhÞkíkLke [eòu Ãký W{uhkE. økw÷k{kuLkku y{kLkðeÞðuÃkkh ykr£fk{ktÚke þY ÚkÞku. økw÷k{ku ¾heËðk{kt ykðíkk, íku{Lkku yux÷krLxf {nkMkkøkh ÿkhky{urhfk{kt {kuf÷ðk{kt ykðíkk yLku W¥kh y{urhfkLkk çkøke[kyku{kt íku{Lku {sqhe fhðk {kxuðu[e Ëuðk{kt ykðíkk.

ðuÃkkhÄtÄkLkk yk rðfkMk yLku Lkðk ËrhÞkE hMíkkykuLke þkuÄLku ÷eÄu ÞwhkuÃkeyLk ðuÃkkheyku¾qçk MktÃkr¥k ¼uøke fhe þfÞk yLku Ãkrhýk{u íkuyku yu ÄLkLkwt hkufký fheLku Lkðkt {þeLkku çkLkkðeþfÞk íkuLku ÷eÄu ykiÄkurøkf ¢ktrík ÚkE, suLkkÚke íkuyku ðÄw Mk{]î yLku Mk¥kkðkLk çkLÞk.

«ð]r¥k 3.h

ËwrLkÞkLkk Lkfþk WÃkh yu ËrhÞkE hMíkkyku Ëþkoðku, su ðkMfku-Ë-økk{k, Vhze÷Lz {uø÷uLkyLku ¢eMxkuVh fku÷tçkMku Lkðk MÚk¤kuyu sðk {kxu þkuæÞk níkkt.3.6 ykiÄkurøkf ¢ktrík

ík{u òýku Aku íku «{kýu ¼kiøkkur÷f þkuÄ¾ku¤ yÚkkoíkT ËrhÞkE {køkkuoLke ¾kus ÚkðkÚkeyktíkhhkr»xÙÞ ÔÞkÃkkh{kt ÍzÃke ð]rî ÚkE. íku{tk MkkÚku s ÞwhkuÃk{kt Lkðk Lkøkhku yLku þnuhkuLkku rðfkMkÚkÞku. ÔÞkÃkkh íku{s MktMÚkkLkðkËLku fkhýu ÞwhkuÃkLkk ÔÞkÃkkheyku yÃkkh ÄLk f{kÞk yLku íkuykuíku{Lke MktÃkr¥k ðÄw LkVk {kxu hkufðk Ãký íkiÞkh s níkk, fkhý fu þnuhku ðÄðkLku fkhýu íkiÞkhðMíkwyku {kxuLke {ktøk Ãký ðÄe níke. yk heíku {qzeÃkríkykuyLku Lkðwt WíÃkkËLk ÍzÃkÚke ÚkE þfu íku{kxu ÞtºkkuLkk rðfkMk {kxu Ãký ÃkiMkkLkwt hkufký fÞwo. suÚke ðÄw LkVku {¤e þfu. WíÃkkËLk {kxu sÞkt{kýMkku yLku «kýeykuÚke fk{ ÷uðkLkwt þY ÚkÞwt. ykLku ykiÄkurøkf ¢ktrík fnuðkÞ Au. #ø÷uLz{ktE.Mk.17Ãk0 {kt íkuLke þYykík ÚkE.

ykiÄkurøkf ¢ktrík #ø÷uLz{kt ÚkE yuLkwt fkhý yu níkwt. íkuLku {kxu #ø÷uLz s MkkiÚke ðÄwyLkwfq¤ MÚk¤ níkwt. #ø÷uLzLkk ÔÞkÃkkheykuyu ËrhÞkE ÔÞkÃkkhÚke yZ¤f MktÃkr¥k ¼uøke fhe níkeyLku íkuLkk MktMÚkkLkku{ktÚke íku{Lku fk[ku {k÷ Ãkqhíkk «{ký{kt {¤e hnuíkk su Þtºkku {kxu ¾qçk sÁheníkk.

Lkðkt ÃkrhðíkoLkku ÚkÞk, Lkðk {þeLkku þkuÄkÞk Ãkhtíkw Mk{ks{kt yMk{kLkíkk ðÄe økE. ykð¾íku Mk{ks çku ðøkkuo{kt ðnU[kE økÞku.- {qzeÃkríkyku (çkøkoMkk) yLku fk{Ëkhku («k÷exÙux) ykðíkkÃkkX{kt ík{u ykiÄkurøkf ¢ktrík rðþu rðøkíkðkh òýþku.

ykÄwrLkf rðï - 1

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


MðkæÞkÞ 3.h

1. Mkk[ku sðkçk ÃkMktË fhku :(yu) ¼khík íkhVLkku ËrhÞkE {køko fkuýu þkuæÞku ?

(1) çkkÚkkuo÷kuLÞw zkÞÍ (3) ðkMfku-Ë-økk{k(h) fku÷tçkMk (4) yk{ktÚke fkuEyu Lkrn

(çke) Lke[uLkk Ãkife fE ½xLkk þkuÄ {kxuLke ÞkºkkLku yk¼khe LkÚke ?1) yuþeÞk yLku ykr£fk{kt ÞqhkuÃkeyLk fku÷kuLkeLke MÚkkÃkLkkh) ÞwhkuÃkLkk ðkrýsÞLkku rðfkMk3) fku÷kuLkeykuLke Mk{]rîLkku rðfkMk4) økw÷k{kuLkk ÔÞkÃkkhLke þYykík

h. rð¿kkLk{kt Lkðòøk]ríkyu ykÃku÷k fkuEÃký çku ÞkuøkËkLk sýkðku.3. Lkðk ËrhÞkE {køkkuo þkuÄðk{kt ÞqhkuÃkLkk ÷kufkuLku su {ËËYÃk ÚkE nkuÞ, yuðe ykuAk{kt

ykuAe ºký þkuÄ sýkðku.4. ykiÄkurøkf ¢ktríkLku ÷eÄu Mk{ks{kt ykðu÷kt {níðLkk ÃkrhðíkoLkku sýkðku.3.7 ¢ktríkykuLkku Þwøk :

1848 Lke ÞwhkuÃkeyLk ¢ktríkyu ÃkhtÃkhkøkík Mk¥kkLkku rðhkuÄ LkkUÄkðeLku hksfkhý{kt {kuxeQÚk÷ÃkkÚk÷ku MkSo. hksfkhýe LkuíkkykuLke Lkuíkkøkehe{kt ÷kufkuLkku yMktíkku»k ðæÞku yLku íku{ýuhksÞfkh¼kh{kt ðÄw ¼køk ÷uðkLke {ktøk fhðk {ktze. r«xªøk «uMk ÿkhk Mðíktºkíkk, Mk{kLkíkk yLkuçktÄwíðLkk rð[khkuLkku Vu÷kðku Úkðk {ktzÞku. hþeÞk, £ktMk, Ex÷e, s{oLke yLku y{urhfk{kt {níðLke¢ktríkyku ÚkE. ø÷kuheÞMk ¢ktrík ÿkhk çkúexLk{kt {kuxwt ÃkrhðíkoLk ykÔÞwt. y{urhfkLkk MðkíktºÞ-ÞwîÃkAe y{uhefLk MktÞwfík hksÞku yrMíkíð{kt ykÔÞk yLku hrþÞk{kt fk{ËkhkuLke [¤ð¤ ÿkhkMk{ksðkËe MkhfkhLke MÚkkÃkLkk ÚkE. ykðe WÚk÷ÃkkÚk÷ku ÿkhk hk»xÙðkËLke ¼kðLkk ½ýkt hksÞku{ktrðfMke yLku íku{kt ½ýkt W¥k{ rð[khku Mkk{u ykÔÞk.nðu ykÃkýu yk ¢ktríkyku rðþu òýeþwt.3.7.1 ø÷kuheÞMk ¢ktrík :(íkusMðe ¢ktrík)

rðï{kt yksu çkÄu ¢ktríkykuLkku Þwøk þY ÚkÞku. íkuLkk ½ýk Mk{Þ Ãknu÷kt 1688 {kt #ø÷uLz{ktíkusMðe (ø÷kuheÞMk) ¢ktrík ÚkE, suLkk ÿkhk ËwrLkÞkLku ½ýe «uhýk {¤e. yk ¢ktríkLku íkusMðe ¢ktríkyux÷k {kxu fnu Au fu fu{ fu íku{kt MkV¤íkk {u¤ððk {kxu fÞktÞ ÷kune huzðk{kt ykÔÞw Lk níkwt. hkòsuBMk çkeòyu íkuLkk ËuþLkk ÷kufkuLktw Mk{ÚkoLk økw{kðe ËeÄw níkwt.

yk{ ÚkðkLkwt fkøk¤ ÷kufku «íÞuLkwt íkuLkwt fzf ð÷ý níkwt. ÷~fh {kxu Úkíkk ¾qçk ðÄkhu Ãkzíkk

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


ykÄwrLkf rðï - 1

¾[koyku yLku Mkhfkh, ÷~fh íku{s rðïrðÄk÷Þku{kt Úkíke hku{Lk fuÚkkur÷fkuLke ¼híkeLku ÷eÄu ÷kufkuhku»ku ¼hkÞk níkk. MktMkË ÿkhk hkò suBMk rÿíkeÞLku çkhíkhV fheLku íkuLke Ãkwºke {uhe rÿíkeÞ yLku íkuLkkÃkrík ykuhuLsLkk hksfw{kh rð÷eÞ{ ºkeòLku ÷uðk{kt ykÔÞk. suLMk rÿíkeÞLke søÞkyu çktÄkhýeÞMkhfkh ykðe. íkuÚke Mkkrçkík ÚkÞwt fu MktMkË ÃkkMku hkòLku Ãký WÚk÷kððkLke Mk¥kk níke.3.7.h y{urhfkLkku MðkíktºÞ Mktøkúk{

yu òýðkLke ík{Lku {ò ykðþu fu yksu ykÃkýu su hksfeÞ yrÄfkhku ¼kuøkðeyu Aeyuíku{ktLkk y{wf yrÄfkhku íkku 1Ãk {e MkËeLkk ytík{kt ÚkÞu÷e çku {níðLke ¢ktríkyku{ktÚke MkeÄk s Wíkheykðu÷k Au. íku{ Lkðk rðïLkk ½zíkh{kt {níðLkwt fk{ fÞwo. yk çku ¢ktríkyku níke y{uhefLk ¢ktríkyLku £ut[ ¢ktrík. yk ¢ktríkyku ÿkhk ÷kufkuyu íku{Lkk nf {u¤ÔÞk yLku þku»kýLkku ytík fÞkuo.

16 {e MkËe MkwÄe{kt ÞwhkuÃkLkk ÷kufku y{urhfk{kt rMÚkh Úkðk ÷køÞk. yk{kt, {kuxk¼køkLkkyuðk ÷kufku níkk Äkr{of ËtzÚke çk[ðk {kxu y{urhfk{kt sELku ðMkðkx fhðk {tkzÞk níkk. yÚkðkíkku yuðk Ãký ÷kufku níkk fu su ÄLk f{kðk {ktøkíkk níkk. Úkkuzk Mk{Þ ÃkAe #ø÷uLz íÞkt rðËuþeíkkfkíkLkk YÃk{kt MkkiÚke ðÄw þrfíkþk¤e çkLke økÞwt. W¥kh y{urhfk{kt ykðk ÷øk¼øk 13 hksÞkuníkkt. Ëhuf hksÞ{kt yuf rðÄkLkMk¼k níke, su MÚkkrLkf «&™ku{kt ÃkkuíkkLkk fkÞËk çkLkkðíke, Ãkhtíkwyu rðÄkLkMk¼k íku ËuþLke MkhfkhLku ykrÄLk níke, suLkku íku yuf ¼køk níke. Aíkkt yk Mk¥kkÄkheMktMÚkkLkku íku{Lke {kík]¼qr{ #ø÷uLzÚke Mktíkw»x Lk níkkt, fu yLku #ø÷uLzLkk fkÞËkyku MktMÚkkLkkuLkkykrÚkof rníkLke rðYî{kt níkk. íkuykuyu ytøkúòuLke Mk¥kk Mkk{u ÃkkuíkkLku {wfík fhðk {kxu støk þYfÞkuo. ykLku y{urhfLk ¢ktrík fnu Au, suLku {kxu ½ýkt Ãkrhçk¤ku sðkçkËkh níkkt.

18 {e MkËe MkwÄe{tk £ktMk yLku ¼khík MkkÚkuLkk Þwî rçkúxLkLku ½ýk {kU½k Ãkzðk {ktzÞk níkkt.yk Þwîku ÷zðk {kxu íkuLku ÃkiMkkLke sYh níke, su íkuýu y{urhfk hksÞku ÃkkMkuÚke fh W½hkðeLku{u¤ððk {ktzÞkt. rçkúxLkLke MktMkËu 176Ãk {kt MxuBÃk yufx ÃkMkkh fÞkuo. íkuLkk yLkwMkkh MkhfkheËMíkkðuòu, fhkhku, økehku¾ík, AkÃkkyku yLku [kuÃkkLkeÞkyku suðk ík{k{ ðuÃkkhe fkøkr¤Þkyku WÃkh{nuMkq÷ W½hkððk{kt ykÔÞwt. yk {nuMkq÷Lkku WÃkÞkuøk y{urhfk{kt hnuíkk 10,000 rçkúxeþhkuLkexwfzeLku Ãkk÷ððk {kxu Úkíkku. y{urhfLk hksÞku ÿkhk yk fkÞËkLkku rðhkuÄ fhðk{kt ykÔÞku. hksÞkuLkkçktËhku WÃkh ykðu÷k þnuhku{kt Wøkú h{¾kýku Vkxe LkeféÞk. hksÞkuLke MktMkËku{kt MxuBÃk yufxrðÁî MktMkËLku yk ðuhku ÃkkAe ¾U[ðkLke Vhs Ãkze.

òu fu MktMkËu [k WÃkhLkku ðuhku íkku [k÷w s hkÏÞku. 1773 Lke 16 {e rzMkuBçkhu fux÷kf¢ktríkfkheyku huz ErLzÞLkkuLkk ðuþ{kt [kLke Ãkuxeyku ÷E síkkt EMx #rzÞk ftÃkLkeLkk 3 ðnkýku ÃkhøkÞk yLku íku{ýu [k Lke Ãkuxeyku ËrhÞk{kt Vufe ËeÄe. yk çkLkkð ‘’çkkuMxLk xe Ãkkxeo’’ íkhefu yku¤¾kÞAu. íÞkhÃkAe MktMkËu çkkuMxLk çktËhLku çktÄ fÞwo Ãký y{uhefkLkk MðkíktºÞ Mktøkúk{Lkku ÃkkÞku Lkt¾kE[qfÞku níkku.

ykÄwrLkf rðï - 1

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


y{urhfkLkk 13 MktMÚkkLkkuLkkt «ríkrLkrÄykuyu 1774 {kt rV÷kzuÕVeÞk{kt «Úk{ WÃk¾tzeÞfkuøkúuMkLke {exªøk çkku÷kðe, yLku #ø÷uLzLkk hkòLku íku{Lke Mkt{r¥k rðLkk fhðuhk Lk Lkkt¾ðk yhSfhe. íku{Lkk yk Ãkøk÷kLku hkòyu çk¤ðkLkwt Ãkøk÷wt økÛÞwt yLku íkuÚke íku{Lke Mkk{u Þwî ònuh fÞwoÃkrhýk{u ÷zkE ÚkE. yk¾hu 4 sw÷kE, 1776 Lkk hkus rV÷kzurMVÞkLke yuf fkuøkúuMkLke {exªøk{ktMðkíktºÞLke WÆ½ku»kýk ÚkE, su{k yuf Mknfkhe ÞwLkeÞLkLke h[Lkk yLku rçkúxLk{ktÚke {wrfíkLke ½ku»kýkfhðk{kt ykðe. yk ½xLkkyu yk¾k rðïLku «uhýk ykÃke yLku Mk{kLkíkk, SððkLkku nf, MðíktºkíkkyLku Mkw¾Lke þkuÄ WÃkh ¼kh {qfÞku. íku{Lkk yrÄfkh Ãkºkku{kt ½ýe çkkçkíkkuLke Mðíktºkíkk ykÃkðk{ktykðe, su{ fu ðkýe Mðkíktºk, «uMk, Ä{o, fkÞËk«urhík LÞkÞ.

y{uhefLk ¢ktrík yuf yuðku Mktøkúk{ níkku, suLkk ÿkhk 13 y{uhefLk MktMÚkkLkkuyu rçkúxLkMkk{u ykÍkËe {u¤ðe yLku yíÞkhu y{uhefkLkk MktÞwfík hksÞku (Þw.yuMk.yu.) íkhefu yku¤¾kíkkËuþLku sL{ ykÃÞku.

«ð]rík 3.3

fÕÃkLkk fhku fu ík{u AkÃkkLkk yuf yuðk rhÃkkuxoh Aku, suuýu çkkuMxLk xe ÃkkxeoLke ½xLkk òuEAu, ík{u yk ½xLkk{kt ¼køk ÷uLkkh y{uhefLk ¢ktríkfkheyku, rçkúxeþ ykurVMkhku yLku yk ½xLkkLkuòuLkkhk íÞktÚke ÃkMkkh ÚkLkkhk ÷kufkuLku {¤eLku íku{Lkk ELxhÔÞwt ÷eÄk Au. yk ÷kufkuyu ðýoðu÷e ½xLkk{wsçk íkuLku ykÄkheík yuf ÷u¾ ÷¾ku. ík{khk ÃkkuíkkLkk ÿr»xfkuýÚke þwt çkLÞwt nþu íku Ëþkoðíkku ÷u¾Ãký ÷¾ku.3.7.3 £uL[ ¢ktrík

1797 Lke £ktMk ¢krLík y{urhfkLke ¢ktrík fhíkkt ðÄw ¾¤¼¤kx fhe {qfLkkhe níke.18{e MkËeLkkku £ktMkLkku Mk{ks y{eh ðøko, ÃkkËheykuLkku ðøko íkÚkk Mkk{kLÞ ÷kufkuLkku ðøko yu{ ºkýrð¼køk{kt ðnU[kÞu÷ku níkku. Ãknu÷k çku ðøkkuo yux÷u fu y{ehkuLkku ðøko yLku ÃkkËheykuLkku ðøkorðþu»kkrÄfkhku ¼kuøkðLkkh ðøko níkk. {níðLkkt ÃkËku Ãkh íku{Lkku yufkrÄfkh níkku yLku íkuyku ½ýktfhðuhkyku{ktÚke {wrfík ¼kuøkðíkk níkk. ºkeò ðøkoLkk ÷kufku{kt ¾uzqíkku, þnuhe fk{Ëkhku, {æÞ{ðøkoLkk÷kufku, ÔÞðMkkrÞfku ðøkuhu níkk. su{Lkk Ãkh fhðuhkLkku ¼khu çkkuòu Ãkzíkku níkku. ¾uzqíkkuyu ÃkiMkk ÷eÄkðøkh y{ehku {kxu fk{ fhðwt Ãkzíkwt yLku fk{ fhLkkhkyku íku{Lkk {kr÷fkuLke ÃkhðkLkøke rðLkk fk{Akuze þfíkk Lk níkk. yu s heíku zkofxhku, rþûkfku, ðfe÷ku ðøkuhuLke rMÚkrík yu fhíkkt Ãký ðÄw ¾hkçkníke yLku Mkk{krsf MktøkXLkku{kt íku{Lkwt fkuE MÚkkLk Lk níkwt. yk ÃkrhrMÚkríkLktw Ãkrhýk{ yu ykÔÞwt fu÷kufkuLkk {Lk{kt ¼khu yMktíkku»k ÔÞkÃke økÞku níkku. h0 ð»koLke ô{hLkku £kLMkLkku þnuLkþkn 16{kuMk{ÞLku Lk yku¤¾e þfLkkh {kýMk níkku. íku hksÞ ðneðx fhíkkt ðÄw íkku rþfkh{kt hMk Ähkðíkkuníkku. íkuLkk Ãkh íkuLke ÃkíLke {uhe ykuxkuELkLke ¾wçk yMkh níke. ykðe fxkufxe¼he rMÚkrík{kt ríkòuhe

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


ykÄwrLkf rðï - 1

íkr¤ÞkÍkxf ÚkE økE níke. sÞkhu hkò Ëuðk¤k{ktÚke çknkh ykððkLkku «ÞíLk fhíkku níkku. íÞkhus hksÞ çk¤ðk íkhV Äfu÷kE økÞwt. ÷kufLkku {ÞkorËík MkhfkhLke rMkîktík, {kuLxuMfLkku Mk¥kkLkerðr¼ÒkíkkLkku rMkîktík yLku YMkkuLkk Mkk{krsf fhkhLkku rMkîktík £kLMk¢krLíkLke «uhýkLkku ykÄkh çkLkehÌkk. 1789 {kt sÞkhu 16{k ÷qEyu yuMxux sLkh÷Lke r{rxtøk çkku÷kðe íÞkhu ºkeS yuMxuxuMk{kLk fhðuhkLke yLku rðþu»kkrÄfkh hË fhðkLke {ktøkýe fhe. Auðxu ºkeS yuMxux ûkuºku ÃkkuíkkLku shk»xÙeÞ Mk¼k íkhefu ònuh fhe yLku £kLMkLku {kxu Lkðk çktÄkhýLke YÃkhu¾k íkiÞkh fhðkLkwt LkffefÞwo. Lkðk çktÄkhý{kt ‘{Lkw»Þ yLku LkkøkrhfLkk nffkuLke ònuhkík fhðk{kt ykðe.

1791 Lkk £ktMkLkk çktÄkhýLkk yk{w¾{kt yk rðÄkLkLku ðýe ÷uðk{kt ykÔÞwt íku{kty{urhfkLke yu MðíktºkíkkLke WÆÄku»kýkLke «uhýk níke, su{kt ík{k{ {kLkðkuLke Mk{kLkíkk,Mkkðo¼ki{fíð yLku Mðíktºkíkk, Mkwhûkk, MktÃkr¥k, rþûký, ðkýe, {krníke, økheçkkuLku ònuh MktÃkr¥kLkkuykÄkh, økw÷k{e Ãkh «ríkçktÄ, MkhfkhLke ÷kufku ÿkhk ÃkMktËøke íkÚkk ònuh fkÞko÷Þku{kt Lkkufhe{u¤ððk {kxu ík{k{ ÷kufkuLke ÷kÞfkík suðk nfku Mkk{u÷ níkkt.

£ktMkLke ¢ktrík íkÚkk LkuÃkku÷eÞLkLkk Þwîku 1789 Úke ÷ELku ÷øk¼øk 1Ãk ð»ko MkwÄe [kÕÞkyLku £U[ «òMk¥kkfLkk rLk{koý{kt ÃkrhýBÞk. £ut[ ¢ktríkyu ÞqhkuÃkLkk {æÞÞwøkLkk {k¤¾k íkkuzeLkktÏÞk yLku MðkíktºÞðkË íku{s hkr»xÙÞðkËLke ¼kðLkk Q¼e fhe. £ktMkLke Mkhfkh, MktMf]rík,ÔÞðMÚkk, ÷~fh yLku Mk{ks{kt Äh{q¤Úke ÃkrhðíkoLkku ykÔÞk. yk ¢ktríkfkheyku YMkku, ðkuÕíkhLku{kuLxuMfe suðk rð[khfkuyu ði[krhf ¼wr{fk Ãkqhe Ãkkze.

y{urhfLk MðkíktºÞ Mktøkúk{ yLku £U[ ¢ktríkyu yk¾k rðï{kt hkr»xÙÞðkËLke ¼kðLkkVu÷kðe. yk ¼kðLkkyu Ex÷eLku Ãký «¼krðík fÞwo. suLku ÷eÄu Ex÷e{kt Ãký 1861 {kt MktÞwfíkhksÞ {kxu ¢ktrík ÚkE.

«ð]r¥k 3.4

Lke[u £ktMk yLku y{urhfkLkk hkr»xÙÞ æðs ykÃku÷kt Au.ík{khk {ík {wsçk yk Ítzkykuyu £U[ ¢ktrík yLku y{uhefLk MðkíktºÞ Mktøkúk{{kt þe ¼qr{fk

¼sðe nþu ? íku{ktLkk yk swËkswËk htøkku þwt Mkq[ðu Au íku þkuÄe Lkkt¾ku. þwt ík{Lku ÷køku Au fu ¼khíkLkkMðkíktºÞ Mktøkúk{{kt Ãký ¼khíkLkk æðsLke ykðe ¼qr{fk hne nþu ?

y{uhefkLkk Lkfþk{kt Ëþkoðu÷k íkkhfkuLke MktÏÞk økýkuu. yu íkkhýku þwt Mkq[ðu Au ? yksLkky{urhfkLkk æðs{kt ykÃku÷k íkkhfkuLke MktÏÞk økýku.

ykÄwrLkf rðï - 1

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


ykf]rík 3.4 £ut[ ¢ktrík ËhBÞkLk £ktMkLkku æðs

ykf]rík 3.Ãk y{uhefLk MðkíktºÞ Mktøkúk{ ËhBÞkLk y{uhefLk æðs3.7.4 Ex÷eLktw yufefhý

18{e MkËe{kt Ex÷e hksÞkuLkku yuf Mk{qn níkwt, suLkk Ëhuf hksÞkuLku ÃkkuíkkLkku hkò yLkuÃkkuíkÃkkuíkkLke ÃkhtÃkhk níkkt. yk hksÞku{kt ðuLkuþeyk, çku MkeMk÷e, ÃkuÃk÷ hksÞku, MkkzeoLkeyk, xMfLkeðøkuhu níkkt. {æÞÞwøk ËhBÞkLk hksfkhý íku{s Äkr{of Mk¥kk{kt ÃkkuÃkLke Mk¥kk ðÄðk {ktze. ÃkuÃk÷hksÞku{kt ÃkkuÃku ÃkkuíkkLkwt hksÞ [÷kððk {ktzÞwt. íkhík s Ex÷eLkwt {níð ðÄðk {ktzÞwt. yk hksÞkuðuÃkkh, hksfkhý íku{s çkufªøkLkk fuLÿku çkLkðk {ktzÞk. ík{u ykøk¤ ¼ýe økÞk íku{ çkeò hksÞkufhíkkt Lkðòøk]ríkLkk økk¤k{kt Ex÷eLkwt {níð ðÄe økÞwt. ½ýk ð»kkuoMkwÄe £ktMk yLku Ãkrðºk hku{LkhksÞ ðå[u Ex÷e hksÞ fhðk çkkçkíku Mkt½»ko [k÷íkku hnÞku. 1789 Lke £U[ ¢ktríkyu Ex÷eLkkEríknkMk{kt yøkíÞLke ¼qr{fk ¼sðe. Ex÷eLkk su hksÞkuyu ÃkkuíkkLkk hksÞku{kt yMk÷k{íkeyLkw¼ðe, íku hkòyku £ktMkLke rðYî{kt sLkkhk ytøkúus hkòykuLke LkSf ykÔÞkt. £ktMk «òMk¥kkfçkLke økÞwt íku ÃkAe Ex÷e «skMk¥kkf çkLkkððkLke íkhVuý{kt yk¾k Ëuþ{kt AqÃke çkuXfku Úkðk {ktze.1796 Úke 1814 {kt sÞkhu ÞwhkuÃkeyLk Mk¥kk Mkk{u LkuÃkku÷eyLk çkkuLkkÃkkxo nkhe økÞku íÞkhu ½ýkEx÷eðkMkeykuyu Ex÷eLkk MðkíktºÞLke þfÞíkkyku Q¼e ÚkÞu÷e òuE.

{øÍeLke yLku økuheçkkÕze suðk ¢ktríkfkheykuyu çkeò ¾kLkøke MktøkXLkku MkkÚku {¤eLku Ex÷eLke«ò{kt Mðíktºk MktÞwfík «òMk¥kkfLke ¼kðLkkLku Sðíke hk¾e. 1849 Úke rðfxh E{uLÞwy÷LkkhksÞku-Ãkeze{kUx-MkzkoLkeykyu yk yufefhý{kt yøkíÞLkku ¼køk ¼sÔÞku. yu ðkík yøkíÞLke Aufu Ex÷eLke Mðíktºkíkk{kt yuf hkòyu ykøkuðkLke ÷eÄe. íkuLke ykøkuðkLke{kt «ÄkLk{tºke fuðhu ÷kUçkkzeo,{kuøuLkk, xMfLke suðk hksÞku{ktÚke ykuMxÙuÞLkkuLku ¼økkze {qfÞk. økuheçkkÕzeyu çk¤ðku fhkðeLkuMkeMk÷e yLku LkuÃkÕMkLku ykÍkË fÞko. íkuýu yu çku hksÞkuLku EBÞwMk÷ hkskLku MkwÃkhík fÞko yLku íkuLkuEx÷eLkku hkò ½kur»kík fÞkuo. ÃkAeLkk íkçkffu hku{ yLku ðuLkuþeyk Ãký Ex÷eLkk hksÞku{kt òuzkE

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


ykÄwrLkf rðï - 1

økÞk. Ex÷eLkk yufefhýLke «r¢Þk 181Ãk {kt ðeÞuLkkLke fkuøkúuMk ÿkhk þY ÚkEt, suLkku ytík 1871{kt £ktMfku-«þeoÞLk ÞwîÚke ykÔÞku.3.7.Ãk s{oLkeLkwt yufefhý

181Ãk {kt LkuÃkku÷eÞLk nkhe økÞk ÃkAe ½ýkts{oLkku yuf Mðíktºk s{oLke EåAíkk níkkt. s{oLkeyuykurMxÙÞk yLku «ŠþÞkLke ykøkuðkLke Lke[u 39 LkkLkkhksÞkuLkwt MktøkXLk níkwt. yk hksÞku nt{uþk yufçkeò MkkÚku÷zíkk hnuíkk, suLku÷eÄu s{oLkeLkk ykrÚkof rðfkMk Ãkh {kXeyMkh Ãkzíke. «MkeÞkLkk hkò rð÷eÞ{ Ãknu÷kyu £ktMk íkÚkkykurMxÙÞkLku íkÆLk çkkfkík hk¾eLku s{oLkeLku «rMkÞk{kt ¼u¤ðeËuðkLkk fk{ {kxu íkuLkk {tºke rçkM{kfoLke ÃkMktËøke fhe.rçkM{kfo rnt{íkðk¤ku níkku yLku íkuLku s{oLkeLkk yufefhýLkeíkkíke sYh Ëu¾kíke níke. íkuýu ÷~fhLkk ykÄwrLkfefhýyLku fhðuhk{kt hkníkLke þYykík fhe.

íkuLke LkeríkLku ÷kune yLku ÷ku¾tzLke Lkerík fnu Au, suLku ÷eÄu íkuLku ÷ku¾tze MkwÄhu÷k ÷~fh MkkÚkurçkM{kfuo þuÕÍðeøk yLku nku÷MxuELkLke s{oLk «skLku íku{Lkk hkò zuL{kfoLke rðYî{kt çk¤ðku fhðk«kuíMkkrník fÞko. 1864 {kt rçkM{kfuo zuL{kfoLke rðÁî{kt sðk ykurMxÙÞk MkkÚku Mk{swíke fhe.rçkM{kfoLkwt ykøk÷wt rLkþkLk níkwt ykurMxÙÞk ÃkŠþÞkyu ykurMxÙÞkLku nhkÔÞwt yLku W¥kh s{oLke MktøkXLkLkeMÚkkÃkLkk fhe. rçkM{kfuo Ex÷eLkk ðuLkeMk «ktíkLku ð[Lk ykÃÞwt yLku íkuLku ÞwîÚke çknkh hkÏÞku. ykurMxÙÞkLkuðuLkeMk Ex÷eLku MkkUÃkðkLke Vhs Ãkze suLku ÷eÄu Ex÷e{kt ykurMxÙÞkLkk hksÞLkku ytík ykÔÞku.

LkuÃkku÷eÞLk ºkeòLku íkuýu Mkkr÷Þkýw ykÃkðkLkw ð[Lk ykÃÞw níkwt, su íkuýu Þwî ÃkAe ÃkýÃkkéÞwt. íkuýu hrþÞkLkk hksÞ{kt ykðu÷k Ãkku÷uLz{kt WXu÷k çk¤ðkLku Ëçkkððk{kt hrþÞkLke {ËËfheLku Ãknu÷uÚke s hrþÞkLkku xufku Síke ÷eÄku níkku.

s{oLke{kt «MkeÞkLkk hksÞkuLke ykzu {kºk çku yðhkuÄku níkkt : Ërûký s{oLkeLkk [kh LkkLkkhksÞku yLku £ktMkLkk LkuÃkku÷eÞLk ºkeòLke Lkk{tswhe Ãkhtíkw çku Ëuuþku ðå[u {ík¼uË ÚkðkLku ÷eÄu £ktMkLkuÃkŠþÞk MkkÚku Þwî ònuh fhðwt ÃkzÞwt. yk Þwî Mkkð xwtfkøkk¤kLkwt hnÞwt. 1871 {kt ÃkŠþÞkyu £kLMkÃkh [zkE fhe yLku £ktMkLku nhkÔÞwt. LkuÃkku÷eyLk ºkeòyu Mk¥kk Akuze yLku yÕMkuf íkÚkk ÷kuhuELkLkusíkk fÞko. ykurMxÙÞk rMkðkÞ çkkfeLkk s{oLk hksÞkuLku s{oLke{kt ¼u¤ðe Ëuðk{kt ykÔÞk. fiMkhrð÷eÞ{ «Úk{Lkk Mk{Þ{kt Mk{økú s{oLkeLkwt òuzký ÚkÞwt, xqtfMk{Þ{kt s{oLke ÞwhkuÃk{kt yuf ykøk¤Ãkzíke Mk¥kk çkLÞwt yLku s{oLkeLke ykrÚkof MkØhíkk ðÄkheLku yk¾k rðï{kt yuf þrfíkþk¤e Mk¥kkíkhefu Mkk{u ykÔÞwt.

ykf]r¥k - 3.6Mkkèku ðkuLk rçkM{kfo

ykÄwrLkf rðï - 1

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


3.7.6 ík{u yu ðktåÞw fuykiÄkurøkf ¢krLíkyu Mk{ks{kt çku ðøkoLku Q¼k fÞku. ©e{tíkku yLku fk{Ëkhku. fk{Ëkhku

økheçkku yLku þkur»kíkku níkk yLku íku{Lku fkuE nffku Lk níkkt. fux÷kf ÷kufku yuðwt rð[khðk ÷køÞk fuMk{ks ykrÚkof heíku Mk{kLkíkk Ãkh ykÄkrhík nkuðku òuEyu. yk çkkçkík{kt £ktMkLke Mk{kLkíkk yLkuçktÄwíkkLke rð[khMkhýeyu Mk{ÚkoLk ykÃÞwt. Mk{kLk Mk{ksLke MÚkkÃkLkk {kxu «ÞíLk fhLkkh Mk{ksðkËerð[khMkhýe nðu {q¤ Lkk¾ðk {ktze.

Mk{ksðkËLkku WËÞ ½ýk íkçkffkyku{ktÚke ÃkMkkh ÚkÞku. £ktMk{kt çkkÕÞwVu yuðk Mk{ksLkeMÚkkÃkLkk fhe. suLku, ‘Mk{kLkkuLkku Mk{ks’ yuðwt Lkk{ ykÃkðk{kt ykÔÞwt yLku íkuýu Mk{ksLke yMk{kLkíkkLkuÃkzfkhe. 19{e MkËe{kt MkUx Mku{MkLk, [kÕMko VkurhÞh yLku hkuçkxo ykuðuLkLku fÕÃkLkkðkËe Mk{ksðkËeykuíkhefu yku¤¾ðk{kt ykÔÞk. íku{Lku yux÷k {kxu fÕÃkLkkðkËe fnuðk{kt ykðíkk níkk fu íkuyku Mk{kLkMk{ks {kxu su Ãkîrík yÃkLkkððk {ktøkíkk níkk íku yÔÞðnkÁ yLku rçkLkyMkhfkh níke. þYykíkLkkMk{ksðkËeykuLkku «¼kð yLÞ Ëuþku{kt Ãký Vu÷kÞku. Ãký MkkiÚke ðÄw þrfíkþk¤e yLku «¼kðþk¤eMk{ksðkË níkku-ði¿kkrLkf Mk{ksðkË. yk hsqykík fhLkkh níkku fk÷o {kfoMk yLku íkuLkku MkkÚkeËkh£uzrhf yuLsÕMk. {kfoMkLkk rð[khku ‘fkuBÞwrLkMx {uLkeVuMxku’ yLku ‘ËkMk furÃkx÷’ ÃkwMíkfku{kt òuðk{¤u Au. yk ÃkwMíkfku {kfoMk ÿkhk ÷¾kÞu÷k níkkt. Mk{ksðkËeykuLku {kxu yk ÃkwMíkf çkkEçk÷ çkLkehÌkwt Au. {kfoMkLkwt íkíðr[tíkLk EríknkMkLkkt ykrÚkof yÚko½xLk Ãkh ykÄkrhík Au. íkuýu yu ðkíkLkkurLkËuoþ fÞkuo Au fu ík{k{ Mk{kòuLkku EríknkMk Mkt½»koLkku EríknkMk Au. íkuýu MÃk»x fÞwo fu {qzeðkËeykunt{uþkt økheçkkuLke hkuShkuxe{kt fkÃk {qfeLku íku{Lkku LkVku ðÄkhðkLkku s «ÞíLk fhu Au. su {kºkMkt½»ko{kt s ð]rî fhu Au. íkuýu yuðe ykøkkne Ãký fhe fu yk «fkhLkku Mkt½»ko {qzeðkËLkku Lkkþ fhþuyLku Mk{ks{kt ‘«ku÷exÙux’ yux÷u fu fk{ËkhkuLke Mkh{w¾íÞkhe MÚkÃkkþu. íku {wsçk WíÃkkËLkLkkt MkkÄLkkuLke{kr÷fe hksÞLkk nkÚk{kt ykðe sþu.

ykLkwt «Úk{ ÔÞðnkrhf WËknhý níkwt. hrþÞLk ¢ktrík suýu rðï{kt «Úk{ ðkh Mk{ksðkËeMkhfkhLke þYykík fhe. hrþÞk ykiÄkurøkf heíku ÃkAkík níkwt yLku ¾uíke«ÄkLk yÚkoíktºk Ähkðíkwtníkwt. hrþÞkLkku Íkh yuf ykÃk¾wË hkò níkku. ¾uzqíkku íkÚkk fk{ËkhkuLku çknw þku»ký MknLk fhðwtÃkzíkwt. 190Ãk Lke ¢ktrík ÿkhk zw{kLke h[Lkk ÚkE, su yuf çktÄkhýðk¤e hksÞÔÞðMÚkk níke. su{kt¾uzqíkku, økúkBÞðkMkeyku yLku Lkk «ríkrLkrÄyku níkk. 190Ãk Lke yk ¢ktrík ÃkAe Ãký LkkøkrhfkuLkknffku yLku ÷kufþkneLkk íkíðku {ÞkorËík hÌkk, suLku ÷eÄu ¢ktríkLke ¼kðLkk [k÷w hne.

1917 {kt hrþÞk{kt çkeS ¢ktrík ykðe. ykðwt yux÷u çkLÞwt, fu{ fu Íkh rLkfku÷Mk rÿíkeÞLkkykÃk¾wË hksÞ y{÷{kt ¾uzqíkku, fk{Ëkhku yLku çkkfeLkk ÷kufku {kxu Ãký SðLk çknw Ëw»fh çkLkeøkÞwt níkwt. y{kLkðeÞ ÃkrhrMÚkrík{kt fhðwt Ãkzíkwt fk{ yLku Ãkw»f¤ fhðuhkykuLku ÷eÄu ÷kufku íkuLkkrðhkuÄe çkLÞk. ÷kufkuLku hksfeÞ nfku Ãký {¤íkk Lknª. hksfeÞ VkÞËk {kxu hrþÞk «Úk{ rðïÞwî{ktÃký ÃkzÞwt níkwt. Ãkhtíkw ík Þwî{kt ¼køk ÷uðk Mkûk{ Lknkuíkwt. MkkEçkeheÞkLkk Xtzk «Ëuþ{kt ÷zðk síkk

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


ykÄwrLkf rðï - 1

MkirLkfku ÃkkMku Ãkqhíkk økh{ fÃkzk Lk níkk íku{s Þwî fhðkLkk MkkÄLkku Ãký yÃkqhíkk níkk, suLku ÷eÄu«Úk{ rðïÞwî{kt MkUfzku hrþÞLk MkirLkfku {]íÞw ÃkkBÞk. ½ýkt fkheøkhkuLku ÷~fh{kt òuzkðkLke VhsÃkze yLku ytíku íkuyku {]íÞw ÃkkBÞk. Íkh rLkfku÷Mk rÿíkeÞLkk y{kLkw»ke ÔÞðnkhkuLku ÷eÄu fw÷eLk ðøkoÃký íkuLkkÚke Lkkhks níkku. Ëuþ{kt Ëwfk¤ ÃkzðkLku ÷eÄu ÃkrhrMÚkrík ðÄw ¾hkçk ÚkE. ÷~fh ÃkkMku þ†kuLk níkk, þnuhku{kt ÷kufku ÃkkMku ¾kuhkf níkku yLku ¾uzqíkku su Ãkfðíkk íku{Lku ÞkuøÞ ð¤íkh {¤íkwt Lknª.ËhBÞkLk Mkhfkhu {kuxe MktÏÞk{kt Yçk÷ (hrþÞLk [÷ý) Lke [÷ýe Lkkuxku AkÃke {khíkkt Vwøkkðku ÚkEøkÞku. ¾hkçk ÃkrhrMÚkríkLku ÷eÄu {sqhku nzíkk¤ku yLku h{¾kýku Ãkh Wíkhe ykÔÞk. nzíkkr¤Þkykuyufkuxo, su÷ yLku Mkhfkhe {fkLkku WÃkh nw{÷k fhðk {ktzÞkt. yk¾k Mk{ksLke ÔÞðMÚkk{kt yþktríkVu÷kE økE. ÃkrhrMÚkrík ÍkhLkk rLkÞtºkýLke çknkh síke hne.

ykf]rík 3.718 sqLk 1917 Lkk hkus ÃkuxÙkuLkkË{kt ÷kufkuLkwt «ËþoLk.

çkuLkh{kt ÷ÏÞwt Au.’’ 10 {qzeðkËe {tºkeykuLku ¼ú»x fheLku ík{k{ Mk¥kk fk{ËkhkuLkk MktøkXLkLkuíkÚkk MkirLkfkuLku íku{s ¾uzqíkkuLkk «ríkrLkrÄykuLku ykÃkðk{kt ykðu, íku{s Mk{ksðkËe {tºkeykuLkuykÃkðk{kt ykðu, y{khe {ktøk Au fu rLkfku÷Mk rÿíkeÞLke Ãkexh-Ãkkì÷-rfÕ÷k{kt çkË÷e fhðk{ktykðu.’’

ykøk¤Lkk ÃkkX{kt ík{u ykiÄkurøkfhý, Mkk{úksÞðkË yLku rðïÞwîku rð»ku rðøkíkðkhòýþku. ík{u òýþku fu fuðeheíku ykiÄkurøkf ¢ktríkyu ËwrLkÞkLkku [nuhku çkË÷e LkktÏÞku yLku ÷kufkuLkkSðLk çkË÷e LkktÏÞk. ík{u yu Ãký òuþku fu rçkLk-ykiÄkurøkf Ëuþku Ãkh yuLke yMkh fuðe ÚkE yLkuíkLku Ãkrhýk{u nS MkwÄe ËwrLkÞk{kt fuðk ¼Þtfh rððkËku yLku Þwîku [k÷u Au.

ykÄwrLkf rðï - 1

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


MðkæÞkÞ 3.3

(1) Mkk[ku sðkçk þkuÄku :(yu) y{uhefk fux÷k MktMÚkkLkku{kt rð¼kSík níkwt ?

i) 13 ii) 14 iii) 15 iv) 16

çke) £ktMkLke çkeS yuMxux{kt Mk{krð»x níkkt.i) ii) iii) Mkk{kLÞ «òsLk iv) hkòþkne

(Mke) Lke[uLkk{ktÚke fkuLke Lkuíkkøkehe{kt s{oLkeLkwt yufefhý ÚkÞwt ?i) fuðh ii) {ÍÍkuLke iii) rçkM{kfo iv) økuheçkkÕze

(h) 1688 Lke íkusMðe ¢ktrík (ø÷kuheÞMk ¢ktrík) yu rðï {kxu «uhýk†kuík níke. yk rðÄkLkLku30 þçËku{kt Mk{òðku.

(3) y{uhefLk MðkíktºÞ Mktøkúk{ yLku £U[ ¢ktrík ðå[uLke ykuAk{kt ykuAe çku Mk{kLkíkk sýkðku.(4) hrþÞLk ¢ktrík Mk{ksðkËe ykËþkuoÚke «uheík níke. xqf{kt Mk{skðku.


- {æÞfk÷eLk ÞwhkuÃkLke Mkk{tíkþkne ÔÞðMÚkk íkqxe Ãkze íkuLkk fkhýku níkk Lkøkh yLku þnuhLkkuWÆ¼ð, ÔÞkÃkkhLkku ÃkwLkYîkh, ÔÞkÃkkhe ¾uíkeLkku rðfkMk yLku Wøkíkk ðuÃkkheðøkoLkeykfktûkkyku

- Lkðòøk]rík yÚkðk Lkðòøkhý 14 {e MkËeLke {æÞ{kt þY ÚkÞwt níkwt. su{kt «rþ»x økúefyLku hku{Lke MkV¤íkkyu Lkðku hMk søkkzÞku yLku íkuLke ÷kufkuLkk rð[khku yLku heík¼kík{kt«[tz ÃkrhðíkoLk ykÔÞwt. {kLkðeÞíkk yLku çkkirîfðkË yu íkuLkk {níðLkk ÷ûkýku níkk.

- {kLkðíkkðkËLkk rð[khu {kýMkkuLke h[Lkkí{f Mkt¼rðíkíkk Ãkh ¼kh {qfÞku yLku{kLkðíkkðkËeykuLkk yÇÞkMkLkku rð»kÞ çkLÞkuu. {kLkðíkkðkË

- Ä{oMkwÄkhý [[o{kt ÃkuMke økÞu÷k Ëw»kýkuLku Ãkzfkhðk {kxuLkku yuf «ÞíLk níkwt. {krxoLk ÕÞwÚkhÿkhk s{oLke{kt íkuLkku «kht¼ ÚkÞku níkku. íkwíko s r¾úMíke rðïLkk ¼køkku{kt ðnU[kE økÞwt. :fuÚkku÷ef yLku «kuMxLx

- Ä{o MkwÄkhýkLke {níðLke MkV¤íkk níke. çkkirîfíkkLkku rðfkMk, ði¿kkrLkf ð÷ý yLkuykÄwrLkf rð¿kkLkLkku WËÞ. fkuÃkrLkfMk, fuÃk÷h, øku÷e÷eÞku yLku LÞwxLko íku{Lku yk ûkuºk{ktfhu÷ «ËkLkLku fkhýu yksu Ãký ÞkË fhkÞ Au.

- Lkðòøk]ríkLkk swMMkkyu ËheÞkE MkVhku yLku Lkðk ËuþLke þkuÄ {kxu hMk søkkze ËwrLkÞkLkk{kuxk¼køkLku {kxu yk ËheÞkE {wMkkVheyu Ëwhkuøkk{e yMkhku fhe.

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


ykÄwrLkf rðï - 1

- 17Ãk0 {kt fkÃkzWÄkuøkÚke #ø÷uLz{kt ykiÄkurøkf ¢ktríkLke þÁykík ÚkE. ykiÄkurøkf ¢ktríkÚkðkÚke WíÃkkËLk{kt yLkuføkýku ðÄkhku ÚkÞku íkuLkkÚke ykiÄkurøkf fk{ËkhkuLkku yuf {kuxku ðøkoW¼ku ÚkÞku. suyku VufxheykuLkk {wzeðkËe {kr÷fku ÿkhk ¾qçk þku»ký Úkíkwt níkwt.

- 1783 {kt ÚkÞu÷ y{urhfLk ¢ktríkyu Mk{økú søkíkLku Mk{kLkíkk, Mðíktºkíkk yLku ÷kufkuLkkyrÄfkhku rð»ku «uhýk ykÃke.

- ÷kuf {kuLxuMkf ðkuÕxuh yLku YMkku suðk íkíðr[tíkfkuLkk rð[khkuÚke Wÿ¼ðu÷k Vuh ¢ktríkyuíkuLkk Mðíktºkíkk, Mk{kLkíkk yLku çktÄw¥kkLkk rMkîktíkku ÿkhk Mk{økú rðï WÃkh «[tz yMkhfhe.

- hk»xÙðkËLkk WËÞÚke Exk÷e yLku s{oLke suðk ËuþkuLkk yufefhý {kxu ÷køkýe W¼e ÚkE.- Lkðk ykiÄkurøkf ðøkoLke Mk{MÞkyku yLku r[tíkkykuÚke Mk{ksðkËe rð[khMkhýeLkku WËÞ

ÚkÞku.- hrþÞLk ¢ktrík yuðe yuf Mk¼kLkíkkLkwt «fxefhý níkwt. suLku søkíkLkk yuf ¼køk{kt «Úk{

Mk{ksðkËe MkhfkhLke MÚkkÃkLkk fhe.ÃkkXÞkík MðkæÞkÞ(1) þnuhkuLke WLLkrík yLku ðuÃkkhLkk Vu÷kðkLku ÷eÄu Mkk{tíkþkneLkwt ÃkíkLk fuðeheíku ÚkÞwt. ?(h) Lkðòøk]rík îkhk SðLk SððkLke yLku rð[khðkLke swLke heíkku{kt fuðe heíku ¼tøkký

ÃkzÞtw ? ÷øk¼øk 100 þçËku{kt Mk{òðku.(3) Ä{o MkwÄkhýkyu ÞwhkuÃk yLku rðïLkk çkeò Ëuþku WÃkh fuðe heíku yMkh fhe ?(4) Lkðk ËuþkuLke þkuÄ ÚkðkÚke ykÄwrLkf rðïLkk yÚkoíktºk yLku Mk{ks fuðe heíku çkË÷kÔÞk ?(Ãk) y{urhfLk Mðíktºk ½ku»kýk{kt hsw fhkÞu÷k {wÏÞ rð[khku sýkðku ?(6) £uL[ ¢ktríkLkk fÞk rð[khkuyu rðïLke ÔÞðMÚkk WÃkh yMkh fhe ?(7) s{oLke yLku Ex÷eLkk Lkuíkkykuyu yufefhý {kxu ðkÃkhu÷e ÞwrfíkykuLku ðýoðku ?(8) hrþÞLk ¢ktríkLku søkkzLkkh ykiÄkurøkf fk{ËkhkuLke ÃkrhrMÚkríkLku ðýoðkuMðkæÞkÞLkk «&™kuLkk sðkçkku :3.1.(1) (yu) Lkðòøk]ríkLkk rðæðkLkku

(çke) EMíkwr¾†Lke MkkuMkkÞxe yLku Mk{ks(h) Mkk{tíkþkne yux÷u yuðe ÔÞðMÚkk fu sÞkt ÷kufkuLku íku{Lke {swheLkk çkË÷k{kt s{eLkËkhku

ÿkhk s{eLk yLku Mkwhûkk Ãkwhe Ãkkzðk{kt ykðíke níke. íkuLkk çku {wÏÞ ÷ûkýku níkk.(yu) fk{Ëkhku íku{Lkk s{eLkËkhku {kr÷fku {kxu fk{ fhíkk yLku íku{Lkk Ãkûku hne Þwîku÷zíkk Ãký ¾hk.

ykÄwrLkf rðï - 1

LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1


(çke) Mkk{tíkþkneLkku {wÏÞ ðzku hkò níkku.(3) {kLkðíkkLkk çkkirîf yLku Mk{kLkíkkLke ¼kðLkk(4)

(yu) {kxeoLkÕÞwÚkhu [[o{kt yktÄ¤ku rðïkMk hk¾eLku Lkrnt Ãký EMkwr¾úMík{kt ©îk hk¾eLku{kuûk {køkuo sðkLkku WÃkËuþ fÞkuo(çke) Äkr{of Mk¥kkLkku yuf {kºk MºkkuíkLku ykÄkh çkkEçk÷ níkwt.

3.h(1) (yu) ii) iii)

(h) (yu) ytÄrðïkMk fhíkk çkkirîf rð[khýkLku {níð(çke) rLkheûkýku yLku «Þkuøkku WÃkh ykÄkrhík ði¿kkrLkf rð[khýk

(3) Lkfþk çkLkkððkLke f¤k, nkufkÞtºk yLku(4) Mk{ksÔÞðMÚkk yMk{kLk çkLke yLku Mk{ks çku ðøkkuo{kt ðnu[kE økÞku.

{qzeÃkríkyku (çkøkoMkk) yLku fk{Ëkhku («ku÷uxuhuEx)3.3(1) (yu) i) (çke) ii) (Mke) iii)

(h) ø÷kuheÞMk ¢krík (íkusMðe ¢ktrík) ËwrLkÞk {kxu «uhýkLkku †kuík çkLÞtw fkhý fu MktMkË ÿkhkhkò suBMk rÿíkeÞLkk ykÃk¾wË þkMkLkLkku ytík ÷kððk{kt ykÔÞku yLku íkuLku MÚkkLku rçk÷fw÷yrntMkf heíku çktÄkhýeÞ MkhfkhLku MÚkkÃkðk{kt ykðe.

(3) (yu) çktLku ¢ktríkykuyu ÷kufkuLkk yrÄfkhku ÃkkAk {u¤ððk WÃkh yLku þku»kýLke rðYî sðkWÃkh ¼kh {qfÞku.(çke) çktLku ¢ktríkyku ÿkhk rðï{kt hk»xÙ ¼kðLkk Vu÷kE.

(4) {kfoMkLkk ÷¾kýku yLku £U[ íkÚkk Lkðòøk]ríkLkk rð[khku-suðk fu Mk{kLkíkk, ðkýe MðkíktºÞyLku ÷kufþkne- yu Mk{ksðkËe rð[khÄkhkLku «kuíMkknLk ykÃÞwt. íkuýu WíÃkkËLkLkk MkkÄLkkuhksÞLkk nkÚk{kt nkuðk òuEyu íku rð[khLkwt Mk{ÚkoLk fÞwo. suLkk ÷eÄu Mk{kLkíkkðk¤k Mk{ksLkkusL{ ÚkÞku. yk ½xLkkLku ÷eÄu ÷kufku{kt, ¾kMk fheLku fk{Ëkh ðøko{kt, hksfeÞ òøk]ríkykðe yLku Ãkrhýk{u hrþÞLk ¢ktrík ÚkE.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

91

ykÄwrLkf rðï - 2

4

ykÄwrLkf rðï - 2

økÞk ÃkkX{kt ík{u Lkðòøk]ríkfk¤ ËhBÞkLk ÚkÞu÷kt rðfkMk rðþu ¼ÛÞk, suLku ÷eÄu ÞwhkuÃkeÞMk{ks{kt ½ýk ÃkrhðíkoLk ÚkÞkt. rð¿kkLk ûkuºku yMkkÄkhý rMkræÄyku nktMk÷ ÚkE. ÷kufkuyu ytÄ©æÄkykuyLku ÃkhtÃkhkyku íÞkøkeLku yð÷kufLkku yLku «Þkuøkku WÃkh rðþu»k æÞkLk ykÃkðk {ktzÞwt. r«Lxªøk«uMkLke þYykík ÚkðkÚke çktÄwíð, Mk{kLkíkk, Mðíktºkíkk EíÞkrË {qÕÞku yLku rð[khku{kt hksLkiríkfòøk]rík ykðe. Lkðe hksLkiríkf ÃkrhrMÚkríkyu ÞwhkuÃk{kt rðïLkk ½ýkçkÄkt Ëuþku íkhVLkk Mk{wÿe {køkkouo¾ku÷ðkLkwt òu¾{ WXkððkLke ûk{íkk W¼e fhe. ÃkkËheykuyu r¾Mºke Ä{oLku Lkðkt Lkðkt rðMíkkhku{ktVu÷kððkLkwt MkknMk fÞwo yLku ðuÃkkheyku ËwrLkÞkLkk yLÞ rðMíkkhku{ktÚke [esðMíkwyku ÷E ykððk{ktzÞkt. #ø÷uLz{kt ykiÄkurøkfhý {kxu yk Mk{Þ s MkkiÚke ÞkuøÞ hnÞku sÞkhu ykiÄkurøkf ¢ktrík ÚkEyLku ¾kMk fheLku fk{Ëkh ðøko{kt ¢ktríkfkhe ÃkrhðíkoLkku ÚkÞk. nðu ykÃkýu yurþÞk yLku ykr£fk{ktykiÄkurøkf ¢ktrík yLku Mkk{úksÞðkË rðþu skýðkLkwt Auu. MkkÚkuMkkÚku yk ÃkkX{kt çku rðïÞwØku yLkuMktÞwfík hk»xÙ Mkt½Lke h[Lkk rðþu òýeþwt.

nuíkwyku :


- ykiÄkurøkf ¢ktríkLku ðýoðe þfþku

- ykiÄkurøkf ¢ktrík îkhk ÚkÞu÷e Lkðe þkuÄku yLku xufLkku÷kuS{kt ykðu÷k ÃkrhðíkoLkkuLke [[kofhe þfþku.

- ykiÄkurøkf ¢ktríkLke Mk{ks WÃkh ÚkÞu÷e yMkh [fkMke þfþku.

- yLku Mkk{úksÞðkËLkk sL{ {kxu sðkçkËkh Ãkrhçk¤ku yku¤¾e þfþku.

- yurþÞk yLku ykr£fk{kt rðfkMkLkk rðrðÄ íkçkffkyku ðýoðe þfþku.

ykÄwrLkf rðï - 2


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

92

- çku rðïÞwîku íkhV Ëkuhe sLkkhe ½xLkkyku òýe þfþku

- UNO (MktÞwfík hk»xÙMkt½) Lkk nuíkwykuLke ÞkËe çkLkkðe þfþku.

4.1 ykiãkurøkf ¢ktrík :

18 {e MkËe{kt ykiÄkurøkf ¢ktrík ÚkE, íku{kt yuðkt ykrÚkof yLku Mkk{krsf ÃkrhðíkoLkku ykÔÞkt,suLku ÷eÄu yuf MÚkkÞe ¾uíke«ÄkLk yLku ÔÞkÃkkhe Mk{ksÔÞðMÚkkLkwt MÚkkLk ykÄwrLkf WÄkuøk«ÄkLkMk{ksu ÷eÄwt. yiríknkrMkf ÿr»xyu yk Mk{Þ ytøkúus EríknkMk{kt 1750 Úke 1850 Lkku økýkÞ Au.Lkðe þkuÄku yLku xufLkku÷kuS{kt ykðu÷kt ÃkrhðíkoLkkuLku ÷eÄu {kuxkÃkkÞkLkk WíÃkkËLkLke þYykík fhLkkhfkh¾kLkk ykÔÞk yLku yÚkoÔÞðMÚkk{kt {kuxkÃkkÞu rðrþ»xíkkyku Q¼e ÚkE, suLku ÷eÄu Mkk{krsfykrÚkof {k¤¾k{kt LkkxÞkí{f VuhVkhku ÚkÞkt. su ÷kufku yíÞkhMkwÄe ¾uíke{kt hkufkÞu÷k níkkt íkuykunðu þnuhkuLkk fkh¾kLkkyku{kt fk{u sðk {ktzÞk-þwt ík{u òýku Aku, yuðwt fu{ çkLÞwt ? Ãknu÷kt ðuÃkkheykuy{wf fwxwtçkkuLku fk[ku {k÷ ykÃke íku{Lke ÃkkMkuÚke íkiÞkh ÚkÞu÷e [esðMíkwyku W½hkðíkk níkk ÃkhtíkwðÄíke síke çkòh{ktøkLku yk ÔÞðMÚkk ÃknkU[e ð¤íke Lk níke. íkuÚke, 18 {e MkËeLkk ytík MkwÄe{ktÄLkðkLk ðuÃkkheykuyu Vufxheyku (fkh¾kLkkyku) þY fhe, {þeLk îkhk ðMíkwyku íkiÞkh fhðk {kxuíku{ýu fkh¾kLkkyku{kt Lkðkt {þeLkku Lkt¾kÔÞk, fk[ku {k÷ íÞkt ¼uøkku fhðk {ktzÞku yLku rLkr©íkÃkøkkh Ãkh fk{ fhLkkhk fk{ËkhkuLku Lkkufheyu hkÏÞk. ykðe heíku fkh¾kLkktyku sLBÞk.

ykf]rík 4.1 þYykíkLkwt ðýkxfk{ Þtºk

rçkúxLk{kt ykiÄkurøkf ¢ktríkLke þYykík ðhk¤ Qòo îkhk [k÷íkk ÞtºkkuÚke ÚkE. suBMk ðkuxu1769 {kt þkuÄu÷k ðhk¤-#SLk îkhk yk þfÞ çkLÞwt. 1733 {kt snkuLk fu yu Wzíke íkf÷e (V÷kÞªøkþx÷) Lke þkuÄ fhe, suLku ÷eÄu fÃkzkLkwt ðýkxfk{ Mkh¤ çkLÞwt yLku Ãknu÷kt fhíkkt 4 økýwt WíÃkkËLkÚkðk {ktzÞwt. yufeMkkÚku ËkuhkLkk rÃkÕ÷k ½ýkçkÄkt ðýðk {kxu suBMk nkhøkúeÔMku Mkh¾k -MÃkeLkªøksuLke-þkuæÞkt


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

93

ykÄwrLkf rðï - 2

yk þkuÄ ÃkAe fkÃkzWÄkuøkyu yk Mk{ÞLkku {q¤¼qík WÄkuøk çkLÞku. rçkúxLkLkk ÍzÃke ykiÄkurøkfrðfkMk {kxu {kuxk sÚÚkk{kt {¤e ykðíkku fku÷Mkku yLku ÷ku¾tz sðkçkËkh çkLÞk. Lknuhku yLku hMíkkLkkçkktÄfk{ íkÚkk huÕðu yLku ðhk¤-#SLkLke þkuÄ îkhk WíÃkkrËík {k÷Lkwt çkòh ¾wçk Vu÷kÞwt. rðs¤eíkÚkk ÃkuxÙku÷ #ÄýLke þkuÄLku ÷eÄu rðfkMk{kt Lkðk íkçkffk W{uhkE økÞk. rçkúxLk ÃkkMku yu ík{k{MktþkÄLkku níkk. suLku ÷eÄu íku yuf ykiÄkurøkf Mk¥kk çkLke þfÞwt. 1850 {kt ykiÄkurøkf ¢ktrík Mk{kóÚkðk MkwÄe{kt íkku WÄkuøkku rçkúxeþ SðLkþi÷eLkwt {níðLkwt ytøk çkLke [qfÞk níkkt. ykiÄkurøkf ¢ktríkLkeyMkh ËwrLkÞk¼h{kt ÚkE. £ktMk{kt 1830 ÃkAe, s{oLke{kt 1850 ÃkAe yLku Þw.yuMk.yu.{kt øk]nÞwØÃkAe, ykiÄkurøkfhý þY ÚkE økÞwt. [k÷ku ykÃkýu nðu yu òuEyu fu ykiÄkurøkfhý fuðe heíku ÚkÞwt.

Lkðe þkuÄ¾ku¤ku yLku MkwÄkhkykuLku ÷eÄu #ø÷uLzLke ¾uíke{kt ÍzÃke QAk¤ku ykÔÞku. ¾uíkeûkuºku½ýkt {níðLke þkuÄ ÚkE, suðe fu- suÚkúku xw÷ îkhk þkuÄkÞu÷wt çkeshkuÃký zÙe÷, suLkk ðzu rçkÞkhýLkkuçkøkkz fÞko ðøkh çku çkes ðå[u Mk{kLk ytíkhLku Ÿzký hk¾eLku ðkðýe fhðkLkwt þfÞ çkLÞwt. 1760

yLku 1830 Lke ðå[uLkk Mk{Þøkk¤k{kt rçkúxeþ MktMkË îkhk yuðk 1000 fkÞËkyku ÃkMkkh fhðk{ktykÔÞk, suLku ÷eÄu økk{zkLke s{eLkku yLÞ {kuxk s{eLke-ûkuºkku{kt ¼u¤ðe Ëuðk{kt ykðe. ykLku÷eÄu ¾uíkeLkwt WíÃkkËLk íkku ðæÞwt Ãký ½ýkçkÄk ÷kufku s{eLkrðnkuýk çkLÞk. ¾uíkhku WÃkh fk{ fhðk{kxu nðu Vfík Úkkuzkf s ÷kufkuLke sYh hne, suÚke çkkfeLkk ÷kufku fk{Lke þkuÄ{kt þnuhku íkhVðéÞk. Ãkrhýk{u fkh¾kLkkyku {kxu MkMíke {swhe {kuxe MktÏÞk{kt WÃk÷çÄ ÚkE.

Etø÷uLzLke yLkwfq¤ hksLkiríkf ÃkrhrMÚkríkyu ykiÄkurøkf ¢ktríkLku rðfMkkððk{kt ðÄw Mkøkðzfhe ykÃke. ÔÞkÃkkh ÃkhLkk fkÞËkfeÞ rLkÞtºkýku nxkðe ËuLkkhk fkÞËku îkhk yLku {wfíkçkòhÔÞðMÚkk îkhk ðuÃkkheykuLku {ËË {¤e. ðknLkÔÞðnkhLke ðÄu÷e Mkð÷íkku îkhk#ø÷uLz ËrhÞkÃkkhLkkËuþku{kt Ãký ðuÃkkhLkku rðMíkkh fhe þfÞwt. yíÞkh MkwÄe{kt ÞwhkuÃkLkk çkeò fux÷kÞ Ëuþku ÔÞkÃkkhefhýLkeLkerík yÃkLkkððk {ktzÞk níkk. yk Lkerík îkhk WÄkuøkku yLku ÔÞkÃkkhLkwt rLkÞtºký Úkíkwt níkwt. ykLkerík{kt ðÄw rLkfkMk yLku ykuAe ykÞkík (ELÃkkuxo) Lkk rMkæÄktíkLku hk»xÙLkk Mkþrfíkfhý {kxu(yufMkÃkkuxo) {q¤¼qík økýðk{kt ykðíkku níkku.

yk Lkerík{kt yuðwt Ãký {kLÞ hk¾ðk{kt ykðu÷wt níkwt fu ËuþLke Mk{]ræÄ MkkuLkk-[ktËeLkkMktøkún WÃkh ykÄkh hk¾u Au yLku ðuÃkkh ûkuºku Mkhfkhe Ë¾÷økehe Mkkð {ÞkorËík nkuðe òuEyu.

ík{Lku þwt ÷køku Au- #ø÷uLzLku MkkiÚke Ãknu÷kt ykiÄkurøkfhý íkhV ÷E sLkkhk Ãkrhçk¤ku fÞktnþu ? çkeòt Ëuþku fhíkkt #ø÷uLzLkwt ¼kiøkkur÷f MÚkkLk ÷k¼ËkÞf níkwt. ËrhÞkLke ÃkkMku s ykðu÷ku íkuyuf Mkwhrûkík xkÃkw níkku. MkkÚkkuMkkÚk ÞwhkuÃkLkk çkeò Ëuþku MkkÚku íku òuzkÞu÷ku Lk níkku, suLku ÷eÄu íkuLkkrðfkMk{kt çkkÄk ykðe Lkne. Lknuhku, LkËeyku yLku Mk{wÿ suðk fh{wfík s¤{køkkuo nkuðkLku ÷eÄuíkuLke ÃkkMku MkkiÚke {kuxku {wfík ÔÞkÃkkh rðMíkkh níkku, sÞkt fkuE fhðuhk yÚkðk yLÞ yðhkuÄku Lkníkkt. yk çkÄkt rðþu»k ÷ûkýkuLku ÷eÄu #ø÷uLz ykiÄkurøkf ¢ktrík {kxuLkwt Wr[ík fuLÿ çkLÞwt.

ykÄwrLkf rðï - 2


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

94

4.2 ykiÄkurøkf ¢ktrík ËhBÞkLk ÚkÞu÷k xufLkku÷kuSf÷ ÃkrhðíkoLkku yLku LkðeLk þkuÄ¾ku¤ku :

yk Mk{Þøkk¤k ËhBÞkLk ½ýe Lkðe þkuÄ yLku xufLkku÷kuS{kt ½ýk Lkðkt VuhVkh ÚkÞkt. íkuLku÷eÄu ykiÄkurøkf Ëuþku ðÄw Mkûk{ yLku þrfíkþk¤e çkLÞkt. WíÃkkËLk nðu MkMíkwt yLku {kuxk sÚÚkk{ktÚkðk ÷køÞw, suLku ÷eÄu [esðMíkwyku MkMíke çkLke. yk þkuÄ¾ku¤kuLke yMkh fkÃkzWÄkuøk yLkuðknLkÔÞðnkh WÃkh {n¥k{ ÚkE, suLku rðþu nðu ík{u òýþku.

4.2.1 fkÃkz WÄkuøk

fkÃkz WÄkuøk{kt ykðu÷k xufLkku÷kuSf÷ MkwÄkhkyku îkhk ÷ku¾tz yLku Mxe÷Lkk WíÃkkËLkûkuºku þkuÄ¾ku¤kuLke þ]t¾÷k [k÷w ÚkE økE. #ø÷uLzLke ðMíkwykuÚke rðïLkwt çkòh W¼hkðk {ktzÞwt.suLku ÷eÄu çkeò ËuþkuLku Ãký #ø÷uLzLkk WËknhýLku yLkwMkhðkLke «uhýk {¤e. ÃkkuíkkLkk ðuÃkkherníkkuLke hûkk {kxu #ø÷uLzu íkuLkk fkÃkz-WÄkuøk fk{ËkhkuLku çkeò Ëuþ{kt «ðkMk fhðk WÃkh «ríkçktÄ{qfÞk yLku fkÃkz-WÄkuøkLke {krníke #ø÷uLzLke çknkh Lk ÷E sE þfkÞ íkuðk fkÞËkfeÞ rLkÞtºkýku{qfÞk. Ãkhtíkw 1789 {kt MkuBÞwy÷ M÷uxh #ø÷uLzÚke y{urhfk ¼køke økÞku. íku ÃkkuíkkLke MkkÚku #ø÷uLzLkkfkÃkz WÄkuøkLkwt ¿kkLk ÷uíkku økÞku, suLku ÷eÄu y{urhfk{kt Ãký ykiÄkurøkf ¢ktrík ykðe. nðu y{urhfk{kt{kuxkÃkkÞu fÃkkMkLkwt ðkðuíkh Úkðk {ktzÞwt, suLku ÷eÄu økw÷k{kuLke sYh Ãkze. yk s heíku £ktMk yLkus{oLke{kt Ãký ykiÄkurøkf ¢ktrík þY ÚkE.

þwt ík{u òýku Aku fu ykfohkExLku ‘fkh¾kLkk ÃkæÄríkLkku rÃkíkk‘ fnu Au. ? íkuýu Mkki«Úk{fkh¾kLkwt çkLkkÔÞwt. ynª {wÏÞíðu ½hu÷wt Þtºkku ðÃkhkÞk yLku fk{ËkhkuLku fkuLxÙkfx WÃkh Lknet ÃkýhkusLkk rLkr©ík f÷kfkuLkk fk{ {kxu rLkrÞ{ík Ãkøkkh WÃkh Lkkufheyu hk¾ðk{kt ykÔÞkt.

1779 {kt, MkuBÞwy÷ ¢kuBÃkxLku ‘MÃkeLkªøk LÞq÷‘ Lke þkuÄ fhe sÞkhu yuz{tz fkxohkExu«Úk{ s¤-Qòo Mkt[kr÷ík þk¤ (÷q{) þkuÄe. fkÃkz WÄkuøk{kt ÚkÞu÷e þkuÄ¾ku¤kuLku ÷eÄu htøkfk{,ç÷e[ªøk yLku r«Lxªøk (AkÃkfk{) suðkt WÄkuøkku Ãký ÍzÃkÚke rðfMÞk.

{LkkuÞíLk 4.1

ík{khe ykMkÃkkMkLkk rðMíkkh{kt ykðu÷k nkÚkðýkx fuLÿLke yÚkðk ðýfh ÃkrhðkhkuLke{w÷kfkík ÷ku. íkuyku fÞk «fkhLkwt fk{ fhu Au íkuLke {krníke {u¤ðku. swyku fu þwt íÞkt {rn÷k yLkuÃkwY»kkuLke {sqhe{kt Vhf Au ? íkuyku fuðe xufLkku÷kuS ðkÃkhu Au ? íku{Lku fE Mk{MÞkyku Lkzu Au ? þtwíkuyku çkk¤-{sqhku hk¾u Au fu íku{Lkk ÃkkuíkkLkk çkk¤fku íku{Lku fk{{kt {ËË fhu Au ? ík{khk íkkhýkuWÃkhÚke yuf rhÃkkuxo çkLkkðku.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

95

ykÄwrLkf rðï - 2

su þkuÄ¾ku¤ku yLku xufLkku÷kuSf÷ ÃkrhðíkoLkku îkhk ðknLk-ÔÞðnkh, MktËuþkÔÞðnkh yLkuWíÃkkËLkûkuºku ÃkrhðíkoLkku ÚkÞk, íkuLku fkhýu hkMkkÞrýf rðs¤e-Mkt[kr÷ík, ÃkuxÙkur÷Þ{ yLku Mxe÷WÄkuøkku{kt Ãký ÃkrhðíkoLkku ykÔÞkt. Lkðk ðuÃkkhe {køkkuo þkuÄkðkLku ÷eÄu Vfík ykiÄkurøkf ¢ktrík s LkÚkE Ãkhtíkw Mk¥kkÄeþku ðå[u íkeðú MÃkÄko þY ÚkE økE. yk MÃkÄkoLkwt fkhý níkwt, WÄkuøkku{kt sYhe fk[k{k÷Lke {ktøk, Lkðk çkòhkuLke sYh yLku MkMíke {swheLke sYh, suLkk îkhk WÄkuøkkuLkku rðfkMk fheþfkÞ. yk {ktøk Q¼e ÚkðkLku ÷eÄu Ëuþkuyu ÃkkuíkkLkwt Mkk{úksÞ rðMíkkhðkLke fkuþeþku fhðk {ktzeyLku Ãkrhýk{u, Mk¥kk {kxuLkku Mkt½»ko Q¼ku ÚkÞku, suLku ÷eÄu çku rðïÞwØku ÚkÞkt. Mkk{úksÞ nuX¤LkkËuþkuLkwt þku»ký ÚkÞwt, íku{Lke Mkk{krsf, ykrÚkof yLku hksLkiríkf ÃkhtÃkhkykuLku íkkuze Lkk¾ðk{kt ykðe.Ãkrhýk{u íku{ýu rðËuþe þkMkLkLkku rðhkuÄ fhðk {ktzÞku yLku MðËuþe hksÞku Q¼k fhðkLke íkeðú{ktøk þY fhe.

4.2.2 ðhk¤-#SLk

ykiÄkurøkf ¢ktríkLke çkeS {níðLke rMkræÄ níke ðhk¤-QòoLkku rðfkMk yLku ðÃkhkþ.WÄkuøkkuLke MktÏÞk ðÄðkLke MkkÚkkuMkkÚk sqLkk MkkÄLkkuLku MkwÄkheLku Lkðk Þtºkku çkLkkððk{kt ykÔÞk. yk{,WíÃkkËLk {kxu {kuxkÃkkÞu QòoLke sYh Ãkze. 1705 {kt, Úkku{Mk LÞqfku{Lku fku÷MkkLke ¾kýku{ktÚke ÃktÃkîkhk Ãkkýe W÷u[ðk {kxu yuf #SLk çkLkkÔÞwt. 1764 {kt suBMk ðkuxu LÞqfku{LkLkk yk {þeLkLke {q¤rzÍkELk{kt MkwÄkhk fheLku íkuLku [khøkýwt ðÄw fkÞoûk{ çkLkkÔÞwt. íkuýu Xtzk ÃkkýeLkk sux MkkÚkuLke yuf[uBçkh çkLkkðe sÞkt þqLÞkðfkþ MkSoLku ðhk¤Lku Mktfku[e þfkÞ.

yk Mk{Þøkk¤ku yuf xufLkku÷kuSLkku çkeS xufLkku÷kuS{kt ðÃkhkþ ÚkðkLkku Ãký níkku. suBMkðkuxu ÃkkuíkkLkk #SLkLkk {kuxk Lk¤kfkh Mke÷ªzhLkwt çkkuhªøk fhðk {kxu ðefeoøkMkLkLke zÙe÷ çktËqf(zÙe÷ økLk) Lkku WÃkÞkuøk fÞkuo.

þYykíkLkk ÷kufku{kuxeð #SLkku (fku÷MkkÚke [k÷íkk #SLkku) Lkwt MÚkkLk íkhík s ðhk¤-#SLkkuyu ÷E ÷eÄwt. íkuLku ÷eÄu huÕðu ÷kELkkuLke {ktøk ðÄe. ðhk¤#SLkLku ÷eÄu xufLkku÷kuS ðÄwMknu÷kEÚke WÃk÷çÄ çkLkðk {ktze yLku çkeò Ëuþku{kt Ãký íkuLke {ktøk ðÄðk {ktze. nðu fkh¾kLkkykuLkËe fu MkhkuðhLku rfLkkhu Q¼k fhðkLke sYh Lk hne.

4.2.3 fku÷Mkku yLku ÷ku¾tz

ykÄwrLkf WÄkuøkkuLkku ÃkkÞku Lkt¾kÔÞku ðhk¤ #SLk, fku÷Mkk yLku ÷ku¾tz îkhk yuðwt {kLkðk{ktykðíkwt fu ¾ký{kt íkku yu s ÷kufku fk{ fhu, suLku {]íÞw ðnk÷wt nkuÞ. fku÷MkkLku Mk{ktíkh Mkwhtøkku{ktçkkMfuxku îkhk ÷E sðk{kt ykðíkku yLku ÃkAe íkuLku ½Mkze ÷kðe MkÃkkxe MkwÄe íkuLkk Q¼k Zøk÷kfhðk{kt ykðíkkt.

ykÄwrLkf rðï - 2


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

96

¾kýku{ktÚke fku÷Mkku fkZðkLkwt fk{ MktÃkqýo heíku MLkkÞw-©{ ykÄkrhík níkwt, su «kýeyku,{rn÷kyku, ÃkwY»kku yLku çkk¤fku îkhk fhðk{kt ykðíkwt. fku÷MkkLke ¾kýkuLke ytËhLke rMÚkrík ¾qçkòu¾{e hnuíke. çkk¤fkuLkwt fË LkkLkwt nkuðkLku ÷eÄu f{LkMkeçku yk ¾kýku{kt íku{Lku fk{u ÷økkzðk{ktykðíkkt.

ðhk¤-QòoLkku ðÃkhkþ ðÄðkLku ÷eÄu fku÷MkkLke {ktøk ðÄíke [k÷e. fku÷MkkLke ¾kýku{ktLkkUÄÃkkºk rðfkMk ÚkÞku, suLkkÚke ¾kýku{kt ykðu÷e MkwhtøkkuLku nðkËkh çkLkkðkE, fku÷MkkLku ÷E sðkðknLk-ÔÞðnkh Q¼ku ÚkÞku, ¾kýku{kt sYhe rðMVkuxku {kxu ËkYøkku¤ku ðÃkhkðk {ktzÞku yLku Mk÷k{íke{kxu ÷uBÃkMk (Ëeðk)Lkku WÃkÞkuøk Úkðk {ktzÞku. Aíkkt, ¾krýÞkyku VuVMkkLke rçk{khe suðkt yLkufhkuøkku{kt MkÃkzkÞk. yk íkçkffu ÷ku¾tz WÄkuøk{kt {níðLkk MkwÄkhk ÚkÞk. 1709 {kt, yçkúkn{ zçkeoyufkuf MkkÚku økk¤u÷k Ãkeøk ykÞLko Lke þkuÄ fhe.

íku Ãknu÷kt ÷ku¾tzLku ÷kfzkLkk fku÷Mkk îkhk økk¤ðk{kt ykðíkwt suLku ÷eÄu #ø÷uLzLkk støk÷kuLkkuLkkþ ÚkE hnÞku níkku. 1784 {kt nuLkhe fkuxo Lkk{Lkk yuf ÷kun-rLk»ýktíku yuðe «r¢Þk þkuÄe suLku÷eÄu ykuAk ÷xfýk ÷ku¾tzLkwt WíÃkkËLk ÚkE þfu íkuLku fk[wt ÷ku¾tz (hkux ykÞLko) fnuðk{kt ykÔÞwt.ykiÄkurøkf «r¢Þkyku{kt íku ¾qçk QÃkÞkuøke LkeðzÞwt. 1774 {kt snku÷ rðÕfeLkMkLku yuðkt zÙe÷ {þeLkkuþkuæÞk su ¾qçk MkkðÄkLkeÚke zÙe÷ fhíkkt. (çkkfkuhk Ãkkzíkkt) 1788 yLku 1806 ðå[uLkk Mk{Þøkk¤k{kt÷ku¾tzLkwt WíÃkkËLk ¾wçk ðæÞwt yLku íkuLkku WÃkÞkuøk nkzoðuh yLku ðnký-çkktÄfk{{kt Úkðk {ktzÞku.

÷ku¾tz yLku fkÃkz WÄkuøkku{kt ÚkÞu÷k rðfkMkLku ÷eÄu WíÃkkrËík {k÷Lke nuhVuh {kxu çknuíkh ðknLk-ÔÞðnkh MkwrðÄkyku Q¼e fhðkLke íkeðú sYh Ãkze. íkkífkr÷f Äkuhýu MÚkkrLkf yLku ÃkhËuþe çkòhkuLke{ktøkLku Ãknkut[e ð¤ðwt sYhe çkLÞwt.

4.2.4 ðknLkÔÞðnkh íkÚkk MktËuþk-ÔÞðnkh

ðknLkÔÞðnkh íkÚkk MktËuþkÔÞðnkh{tk ÚkÞu÷k rðfkMku ykiÄkurøkf ¢ktríkLku ¼hÃkqh W¥kusLk{éÞwt. fk[ku íku{s WíÃkkrËík {k÷, ¾kÄ ÃkËkÚkkuo yLku ÷kufkuLke yðh-sðh {kxu sðkçkËkh ðknLk-ÔÞðnkh ÔÞðMÚkk Q¼e fhðkLke sYh Ãkze. 1700 Lke þYykík{kt Ãkw÷ yLku MkzfkuLkk çkktÄfk{{kt{níðLkk MkwÄkhkyku fhðk{kt ykÔÞk. yk hMíkkyku WíÃkkrËík ðMíkwyku íkÚkk fk[k {k÷Lku ÞkuøÞMÚkkLkkuyu ÃknkU[kzðk {kxu çkLkkððk{kt ykÔÞk. 1814 {kt sÞkuso MxeðLMkLku Ãkkxk WÃkh [k÷íkwt«Úk{ ðhk¤#SLk çkLkkÔÞwt. xqtf Mk{Þ{kt s #ø÷uLzLkk Lknuh{køkoLku Ãkqhf çkLkíke ðhk¤#SLkÄhkðíke huÕðu yk¾k #ø÷uLz{kt Vhðk ÷køke.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

97

ykÄwrLkf rðï - 2

ykf]rík 4.2 sÞkuso MxeðLMkLkLkwt ‘hkufux’, 1829

«Úk{ ðhk¤ ÷kufku{kuxeð huÕðuLkku WÃkÞkuøk 1825 {kt MxkuzxLkÚke zk÷eoøk xLkLke ðå[uÚkÞku níkku, su{kt {k÷ íku{s {wMkkVhkuLku ÷kððk- ÷E sðk{kt ykðíkkt níkkt.

19 {e MkËeLkk {æÞ{kt ÷kfzkLkk ðhk¤ Mkt[kr÷ík snkòu ðnkýðxk WÄkuøk{kt AðkEøkÞk. xqtf Mk{Þ{kt s ÷ku¾tzLkk ðhk¤-Qòo Mkt[kr÷ík snkòu {nkMkkøkhku yku¤tøkðk {ktzÞk.ykiÄkurøkf ¢ktríkLkku Ãknu÷ku íkçkffku ðhk¤ ykÄkrhík níkku sÞkhu çkeòu íkçkffku rðs¤e ykÄkrhík.

ðknLkÔÞðnkh íkÚkk MktËuþkÔÞðnkhLkk ÍzÃke WÃkfhýku ÷~fhkuLkk Úkkýkyku MkkÚku, Mkk{úksÞku îkhkþkrMkík Ëuþku{kt íku{s Mkk{kLÞ ÷kufku{kt Ãký ytËhkuytËh MktÃkfo ðÄðk {ktzÞku. xur÷VkuLk yLku xu÷eøkúk{(íkkh) Lke þkuÄ îkhk ËwrLkÞkLkk fkuEÃký ¾qýu MktÃkfo fhðku þfÞ çkLÞku.

4.3 ykiÄkurøkf ¢ktríkLke yMkh

ykiÄkurøkfhýu ÷kufkuLkk {kuxk Mk{qnLku þnuh íkhV ðkéÞku suLku ÷eÄu þnuhe ðMkkníkku Q¼e ÚkE.fk{Ëkh ðøko nðu fkh¾kLkkyku yÚkðk ðfoþkuÃk ÃkkMku ðMkðk {ktzÞku, sÞkt íku{Lku hkusøkkhLke íkfku{¤e hnuíke. Ãkhtíkw fkh¾kLkkyku{kt fkÞo-ÃkrhrMÚkríkyku ftøkk¤ hnuíke yLku fk{ËkhkuLku ftøkk¤ nk÷íkLkk½hku yLku fÚk¤u÷k ykhkuøÞLke ÃkrhrMÚkrík{kt rLk¼kððwt Ãkzíkwt. fkh¾kLkkykuLkk {kr÷fkuLkku yuf sWËuþ níkku- LkVku h¤ðku. íkuÚke, íku{ýu fk{ËkhkuLku ykuAk Ãkøkkhu ðÄw f÷kf fk{ fhðk {sçkwhfÞko- ½ýeðkh íkku hkusLkk 12 Úke 14 f÷kf {rn÷kyku íkÚkk çkk¤fkuLku ¾qçk Lke[k Ãkøkkhku {¤íkkt.


ykÄwrLkf rðï - 2


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

98

fkh¾kLkkyku ykuAk nðk-WòMkðk¤k, ½kU½kxðk¤k, øktËk, ¼h[f yLku ytÄkhðk¤k hnuíkku. þwtík{u Äkhku Akuu fu ykðe ÃkrhrMÚkrík ðÄw ð¾ík hne nþu ? Äe{uÄe{u fk{ËkhkuLku íku{Lke þrfíkLkkuynuMkkMk Úkðk {ktzÞku. fk{Ëkh Mkt½ (xÙuz ÞwrLkÞLk) îkhk Ëçkký Úkðk {ktzÞwt. fk{ËkhkuLku {kr÷fkuLkkyLÞkÞe þku»ký{ktÚke {wfík fhkððk {kxu [¤ð¤ku þY ÚkE.

SðLkþi÷eLke íku{s fkh¾kLkkLke fkÞo-ÃkrhrMÚkrík MkwÄkhðk {kxu ½ýkt fkÞËk ½zðk{ktykÔÞk. ykøk¤Lkk ¼køk{kt ík{u íkuLkk rðþu rðøkíkðkh òýe þfþku.

{LkkuÞíLk 4.2

ík{khe ykMkÃkkMk ykðu÷k çkòh, Ãkzkuþ yÚkðk ík{khk fwxwtçk{kt swyku. þwt ík{Lku yuðktçkk¤fku fk{ fhíkkt Ëu¾kÞ Au su{Lku ¼ýðkLku çkË÷u fk{ fhðwt Ãkzíkwt nkuÞ ? yu{Lku ¼ýkððk {kxuþwt fhe þfkÞ ? rð[kh fheLku íku{Lku {ËË fhðkLkk hMíkk þkuÄe fkZku.

WíÃkkËLk{kt Ãkw»f¤ ðÄkhku ÚkðkÚke ðMíkwykuLkk ¼kð ½xe økÞk. {kLkð-©{Lkwt MÚkkLk Þtºkkuyu÷eÄwt. suLku ÷eÄu ½ýe MÚkkrLkf WíÃkkËLk ÔÞðMÚkkyku Ãkze ¼ktøke. ¾uíkÃkuËkþku ðÄðkÚke ¾kÄ ÃkËkÚkkuoLkk¼kð ½xÞk. fkh¾kLkkyku íku{s ÞtºkkuLke {kr÷fe îkhk MktÃkr¥k Q¼e fhðkLkku Lkðku Mºkkuík {éÞku.yk MktÃkr¥k Q¼e fhLkkhku yuf Lkðku ðøko sL{Þku suLku {qzeÃkríkyku (Capitalists) fnuðk{kt ykÔÞk.yk ÷kufkuyu çkurLftøk ÔÞðMÚkk Q¼e fhe, suÚke ðÄkhkLke ykðf yu ðnU[e þfkÞ, sÞkt ykðfLkeyAík nkuÞ. 1700 Lke þYykík{kt ðuÃkkheyku, MkkuLkeyku íkÚkk WíÃkkËfku îkhk «Úk{ ¾kLkøke çkuLfMkuðk þY fhðk{kt ykðe.

xqtf Mk{Þ{kt s yk¾e ËwrLkÞk{kt ykiÄkurøkf ¢ktrík Vu÷kE økE. ðuÃkkhe {køkkuoLke þkuÄÚkðkÚke ykiÄkurøkfhý{kt sYhe fk[ku {k÷, WíÃkkrËík {k÷, MkMíke {sqhe yLku Lkðkt çkòhku MkwÄeÃknkU[ðkLke sYhLku ÃknkU[e ð¤ðk Mkk{úksÞku ðå[u MÃkÄko þY ÚkE. íkuLku ÷eÄu ÞwhkuÃkLkk Ëuþku ðå[uMkk{úksÞkuLke MÃkÄko Úkðk {ktze su{kt £kLMk yLku #ø÷uLz ðå[u ¾kMk Ëw~{Lke Q¼e ÚkE. ÃkkA¤Úke#ø÷uLz ðå[u ¾kMk Ëw~{Lke Q¼e ÚkE. ÃkkA¤Úke Ex÷e, s{oLke yLku çkeò Ëuþku Ãký yk MÃkÄko{ktòuzkÞk. Mk¥kk {kxu Mkk{úksÞku ðå[u Q¼ku ÚkÞu÷ku yk Mkt½»ko çku rðïÞwØku{kt ÃkheÛkBÞku íkuLkk rðþuyk ÃkkX{kt ykøk¤ síkkt ík{u ¼ýþku. yk Mkk{úksÞðkËe Ëuþkuyu íku{Lkk ykr©ík ËuþkuLke Mkk{krsf,ykrÚkof yLku hksLkiríkf ÃkhtÃkhkyku íkkuze ÃkkzeLku íku{Lkwt þku»ký fÞwo. yu Ëuþkuyu íkuLkk sðkçk{ktrðËuþe þkMkLkLkku rðhkuÄ fÞkuo yLku Mðíktìºkíkk {kxu ÷zík [÷kðe.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

99

ykÄwrLkf rðï - 2


(1) #ø÷uLz{kt ÚkÞu÷e ykiÄkurøkf ¢ktríkLkk sL{ {kxu fÞk çku fwËhíke MktþkÄLkku sðkçkËkh çkLÞk ?

(2) ðknLkÔÞðnkh íkÚkk MktËuþkÔÞðnkh{kt ÚkÞu÷k MkwÄkhkykuyu ðuÃkkheykuLku fE heíku {ËËfhe ?

(3) fku÷MkkLke ¾kýku yLku fkh¾kLkkyku{kt çkk¤fkuLku þk {kxu Lkkufhe Ãkh hk¾ðk{kt ykðíkktníkkt ?

(4) òuzfkt òuzku :

(f) suBMk ðkux (i) ÷ku¾tz WÄkuøk

(¾) MkuBÞwy÷ ¢kuBÃxLk (ii) E÷ufxÙef {kuxh

(øk) nuLkhe fkux (iii) ðhk¤ #SLk

(½) {kEf÷ ¢uhuzu (iv) MÃkeLkªøk suLke

(v) MÃkeLkªøk BÞq÷

(vi) Wzíke íkf÷e (V÷kÞªøk þx÷)

4.4. Mkk{úksÞðkË yLku MktMÚkkðkËLkku WËÞ

ykøk÷k rð¼køk{kt ík{u ykiÄkurøkf ¢ktrík yLku íkuLkk Ãkr©{Lkk Ëuþku{kt ÚkÞu÷ku rðMíkkh rðþuòÛÞwt. 19 {e MkËeLke þYykík Úkíkkt MkwÄe{kt íkku ÞwhkuÃkLkk {kuxk¼køkLkk Ëuþku{kt ykiÄkurøkfhý ÚkE[qfÞwt níkwt. yk ËuþkuLku fk[k-{k÷Lke íkÚkk WíÃkkrËík {k÷Lku çkòhku{kt ÃknkU[kzðkLke sYh MkíkíkÃkzíke níke. íkuÚke, íku{ýu yu Ëuþku WÃkh fçkòu {u¤ððku þY fÞkuo, sÞkt ykiÄkurøkfhý ÚkÞwt Lk níkwt.{qzeÃkríkykuLku Ãký íku{Lkk ðÄkhkLkk ÄLkLkwt hkufký fhðkLke sYh {nuMkqMk ÚkE, fkhý fu íku{LkkÃkkuíkkLkk Ëuþ{kt fu Ãkzkuþe Ëuþku{ktyu þfÞ Lknkuíkwt. çkeò ËuþkuLkku ÷kufkuLkk Mkk{kSf-ykrÚkof SðLkÃkh yk heíku fçkòu s{kððkLke heíkLku Mkk{úksÞðkË fnu Au. ykðwt ÷~fhe Zçku yÚkðk fux÷efyLÞ heíku ÚkE þfu Au.MktMÚkkðkËLkku yÚko Úkíkku níkku, çkeò Ëuþku{kt Q¼e ÚkÞu÷e fku÷kuLkeyku (MktMÚkkLkku)Lku Síke ÷uðe yLku ykr©ík çkLkkððe. yk{ fhðk {kxu ÞwØku yÚkðk çkeS fux÷ef heíkku yÃkLkkððk{ktykðíke. fk[ku {k÷, çkòhku yLku {qzehkufký suðe sYrhÞkíkku Q¼e ÚkðkLku ÷eÄu Mkk{úksÞðkËeËuþkuLkwt æÞkLk çkeòt Ëuþku íkhV ¾U[kÔÞwt. Mkk{úksÞðkËLkwt {wÏÞ ÷ûý níkwt ykr©ík fku÷kuLkeyku WÃkh÷~fhe, hksLkiríkf Mk¥kk yÚkðk yLÞ heíkku, Mk¥kk, ÷køkw fheLku ykrÚkof MkhMkkE {u¤ððe.

ykÄwrLkf rðï - 2


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

100

íku{Lku ykÄeLk yuðk yk ËuþkuLke MktÃkr¥k yLku MktþkÄLkku Mkk{úksÞðkËe Ëuþku ¾ut[e sðk{ktzÞk. yk fku÷kuLkeykuLkk rník Mkk{úksÞðkËe Ëuþku ¾ut[e sðk {ktzÞk. yk fku÷kuLkeykuLkk rníkMkk{úksÞðkËe ËuþkuLku ykÄeLk níkkt. su Ëuþ WÃkh fçkòu {u¤ððk{kt ykðu, íkuLku fku÷kuLke Mkk{úksÞ«Ëuþku fnuðkÞ yLku su Ëuþu fçkòu {u¤ÔÞku nkuÞ íkuLku Mkk{úksÞ fnuðkÞ. 19 {e MkËeLkk ytík MkwÄe{ktyurþÞk yLku ykr£fkLkk ík{k{ Ëuþku fkuE Lku fkuE ÞwhkuÃkeÞLk ËuþLke Mk¥kk nuX¤ níkk.

ík{Lku þwt ÷køku Au, yk Ëuþkuyu yurþÞk yLku ykr£fkLku íku{Lke Mk¥kk{kt ÷kððkLke fkurþþfu{ fhe nþu ? yuðwt yux÷u, fu{ fu yk Ëuþku MktMkkÄLkkuÚke Mk{]æÄ níkk Ãký hksLkiríkf yLku ÷~fheË¤kuLke ÿr»xyu Lkçk¤kt níkkt, ð¤e ykiÄkurøkf heíku ÃkAkík níkkt. f{LkMkeçku íkuyku ¾qçk ËwhLkk «Ëuþku{ktykðu÷k níkkt. Mkkhk MktËuþkÔÞðnkh ðøkh fkuEÃký Ëuþ íku{Lkku ÷k¼ WXkðe þfu íku{ Lknkuíkwt.MktËuþkÔÞðnkh yLku ðknLkÔÞðnkhLkk rðfkMkLke MkkÚkkuMkkÚk Mkk{úksÞðkËLkku rðfkMk Ãký Úkíkku[kÕÞku. Mkk{úksÞðkËe (WÄkuøk«ÄkLk) Ëuþku îkhk íku{Lkk ÃkkuíkkLkk Ëuþ WÃkhktík MktMÚkkLkku{kt(fku÷kuLkeyku{kt) Ãký Mkkhk hMíkkyku, ðhk¤Úke [k÷íkkt snkòu, huÕðu yLku Lknuhku suðe MkøkðzkurðfkMk Ãkk{e, ykr©ík Ëuþku{ktÚke ðMíkwyku ÷kððk-÷E sðkLkwt fk{ íkuLku ÷eÄu ykMkkLk ÚkE økÞwt.MktMÚkkLkku{kt ÷~fhe Ë¤ku {kuf÷ðkLkwt ðÄw Mkh¤ çkLÞwt. xur÷VkuLk yLku xu÷eøkúkV îkhk MktËuþkykuLke÷uðz-Ëuðz ÍzÃke çkLke. ÷øk¼øk Ëhuf Ëuþku Ãkh Mkk{úksÞðkËe ËuþkuLke Ãkfz {sçkqík çkLke.

Mkk{úksÞðkËLkk Vu÷kðk ÃkkA¤ fx]h hk»xÙðkË {wÏÞ fkhý çkLÞku. «rík»Xk, økkihð yLkuferíko {kxu ÚkELku Ex÷e yLku s{oLke suðkt Ëuþkuyu çkeòt fux÷kf Ëuþku WÃkh rðsÞku {u¤ÔÞk. ËhBÞkLk,yuðk fux÷kf ÞwhkuÃkeÞLkku, suyku ÃkkuíkkLku W¥k{ fkurxLkk {kLkíkk níkkt íku{ýu ykr£fk yLku yurþÞkLkk÷kufkuLku ÃkAkík økýðk {ktzÞk. íkuÚke ykðk ËuþkuLku SíkeLku íÞkt r¾úMíke Ä{oLkk ysðk¤k ÃkkÚkheLkuíku{Lku ¿kkLke çkLkkððkLkk fk{Lku íku{ýu ÃkkuíkkLke Vhs økýe yk ¼kðLkkyu çkeò Ëuþku Ãkh rðsÞ{u¤ððkLke íku{Lke heíkLku Lkiríkf xufku ykÃÞku.

yu{kt ftE LkðkE LkÚke fu MkknrMkfku yLku ¾kuSykuLkk fkÞkuoyu ÞwhkuÃkeÞLk «òLku yLÞ ËuþkuSíke ÷uðk «uhe. yk ÷kufku ÃkkuíkkLkk Ëuþku{kt ÃkkAk Vhíkkt íÞkhu yLÞ ËuþkuLke Mk{]rîLke MktþkÄLkkuLkeíku{s yLÞ ¼kiøkkur÷f-Mkk{kSf-ykrÚkof ÃkrhrMÚkríkykuLke {krníkeyku ÃkkuíkkLke MkkÚku ÷E síkkt.

ík{Lku yuðk MkknrMkfkuLkk Lkk{ ðktåÞkLkwt ÞkË ykðu Au, suðkt fu ¢eMxkufh fku÷tçkMk, ðkMfku-Ë-økk{kyLku £uzeLkLz {uøku÷Lk ?

4.4.1 ykr£fk{kt Mkk{úksÞðkË :

þwt ík{Lku ¾çkh Au, fu fkuEf ð¾ík ykr£fkLku ytÄkrhÞku ¾tz fnuðk{kt ykðíkku níkku ? yk¾tz rðþu ½ýe ykuAe òýfkhe WÃk÷çÄ níke. yk rðMíkkh MkwÄe Ãknu÷kt Ãknu÷kt ÃkkËheyku yLku¾kuSyku ÃknkUåÞk níkkt. íÞkt íku{ýu nkÚkeËktík, MkkuLkw, [ktËe, nehk, ÷kfzw yLku økw÷k{ çkLkkðe


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

101

ykÄwrLkf rðï - 2

þfkÞ íkuðk ÷kufkuLkk ¼tzkh ¼hu÷kt òuÞkt. ykr£fk¾tz Ãký hksLkiríkf, ykrÚkof, Mkk{krsf yLku÷~fhe ÿr»xyu Lkçk¤ku níkku. ÞwhkuÃkeÞLk Ëuþku{kt fk[ku {k÷ {kxu yLku WíÃkkrËík {k÷Lkk çkòhkuMkwÄe ÃknkU[ðk {kxu íkeðú MÃkÄko [k÷e. íku{Lke ÃkkMku yÄíkLk xufLkku÷kuSðk¤k yuðkt MkkÄLkku níkktsu{Lku ÷eÄu Þwîku SíkðkLktw íku{Lku {kxu Mkh¤ çkLÞwt. 1875 MkwÄe ykr£fk{kt ÞwhkuÃkeÞLkkuLkwt Mkk{úksÞy{wf «Ëuþku, ËrhÞkfktXkLkk y{wf rðMíkkhku íku{s y{wf ÔÞkÃkkhe {Úkfku Ãkqhíkwt s {ÞkorËík níkwt.Ãkhtíkw 1880 yLku 1910 ðå[uLkk Mk{Þøkk¤k{kt yk¾wt ykr£fk ÞwhkuÃkeÞLk Ëuþku ðå[u ðnU[kEøkÞwt. ÃkAeLkk 50 ð»kkuo MkwÄe ykr£fk yLku íkuLkk ÷kufkuLku ÷økíkk rLkýoÞku ÷tzLk, ÃkuheMk, r÷MçkLk yLkuçkeS ÞwhkuÃkeÞLk hksÄkLkeykuLkk xuçk÷ku WÃkh ÷uðkíkk hnÞkt.!

ykr£fk{kt MkkiÚke ðÄw MktMÚkkLkku ÄhkðLkkh Ëuþ níkku £ktMk yLku MkkiÚke ðÄw ÷kufku WÃkh hksfÞwo rçkúxLku.

£ktMku W¥kh yLku Ãkrù{ ykr£fk{kt yuf rðþk¤ Mkk{úksÞ MÚkkÃÞwt. Ãk.ykr£fkLkkyÕSheÞk, {kuhffku, ykEðhe fkuMx, xÞqLkeþeÞk, {k÷e yLku fux÷ktf yLÞ «Ëuþku £U[ Mkk{úksÞ{ktníkkt. sÞkhu rçkúxLk Mkk{úksÞ økkBçkeÞk, rMkÞuhk, ÷eykuLk, økkuÕz fkuMx, LkkESheÞk, Ërûkýykr£fk, hkuzuþeÞk, ÞwøkkLzk, fuLÞk, ESó, MkwËkLk, ErhrÿÞk, Mkku{kr÷Þk, ¼qr{Lkk íkÚkk r÷çkeÞkLkkfux÷kf «Ëuþku{kt rðMíkhu÷wt níkwt. s{oLk Mkk{úksÞLkku rðMíkkh Ërûký-Ãkrù{e ykr£fkLkk xktøkktrLÞfk,xkuøkku÷uLz yLku fu{uYLk{kt íÞkt MkwÄe níkku, sÞkt MkwÄe «Úk{ rðïÞwØ{kt s{oLkeLke nkh ÚkE Lk níke.sÞkhu 1914 {kt ÞwØ þY ÚkÞwt, íÞkt MkwÄe{kt ykr£fk{kt {kºk çku Ëuþku Mðíktºk çkLÞk níkkt.-÷eçkuheÞkyLku ErÚkÞkuÃkeÞk. Ãkhtíkw 1935 {kt Ex÷eyu ErÚkÞkuÃkeÞkLku Síke ÷eÄwt.

Mkk{úksÞðkËLkwt yuf hMk«Ë ÃkkMkwt Au. ykr£fk{kt fhðk{kt ykðu÷ku økw÷k{kuLkku ÔÞkÃkkh.y{urhfk{kt ykðu÷k ÃkkuíkkLkk çkøke[kyku{kt fk{ fhkððk {kxu ÞwhkuÃkeÞLkkuyu ykr£fkÚke økw÷k{ku¾heËe ÷kððkLkwt þY fÞwo. Ãkkuxwoøk÷Lke hksÄkLke r÷MçkLk{kt økw÷k{kuLkwt yuf fkÞ{e çkòh níkwt.1500 yLku 1800 ËhBÞkLk 15 fhkuz sux÷k ykr£fLkku økw÷k{ íkhefu ÃkfzkÞk yLku ðu[ðk{ktykÔÞkt.

{LkkuÞíLk 4.3

yuf ÔÞrfík MkkÚku íkuLkk Ä{o, òíke, ðýo, ðøko fu ¿kkríkLku ykÄkhu ¼uË¼kð hk¾ðk{kt ykðuAu. yk {wËkLku ÷ELku ¼khík íku{s rðËuþ{kt ÷kufku MkkÚku þkherhf yLku þkrçËf ËwÔÞoðnkh ÚkÞkunkuðkLkk ½ýkt Ëk¾÷k ykÃkýe ÃkkMku Au. þwt ík{u {kLkku Aku fu ykðe heíkLkk ÔÞðnkh{kt ykÃkýu Ãký


ykÄwrLkf rðï - 2


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

102

Mkk{u÷ Úkðwt yu Ãkwgíkk yLku MktðuËLkþe÷íkkLke rLkþkLke Au ? íku ÔÞrfíkLku fuðwt ÷køku ? yk{ Úkíkwthkufðk {kxuLkk fux÷kf WÃkkÞku sýkðku.

4.4.2 yurþÞk{kt Mkk{úksÞðkË

ykr£fk¾tzLke su{ yurþÞk¾tz{kt Ãký ÞwhkuÃkeÞLk Ëuþkuyu Mkk{úkrsík «Ëuþku MÚkkÃkðk {ktzÞk.¼khík{kt Ãkkuxwoøk÷ yLku nku÷uLzLkku su Mk{]æÄÃkýu ðuÃkkh [k÷íkku níkku, íku rçkúxeþ yLku £U[ ÷kufkuLkuÃkMktË Lk ÃkzÞwt yLku íku{ýu yk ËuþkuLku nhkðeLku ¼khík{ktÚke ÃkkAk Äfu÷e ËeÄk. xqtf Mk{Þ{kt srçkúxeþ yLku £U[ ÷kufkuyu ¼khík{kt ÃkkuíkkLke ÔÞðMÚkk þY fhe. 1763 {kt rçkúxeþhkuyu ¼khík{kt£U[ Mk¥kk r{xkðe ËeÄe yLku ÃkkuíkkLkwt rLkÞtºký ÷kËÞwt. ykðíkk ÃkkX{kt ¼khík{kt MÚkÃkkÞu÷e ytøkúusMk¥kk rðþu ík{u ðÄw rðøkíkku òýþku. [eLk yLku òÃkkLk suðk Ëuþkuyu ÃkkuíkkLke ÃkhtÃkhkøkík {kLÞíkkykuLku÷eÄu ÃkkùkíÞ MktMf]ríkLku íkÚkk SðLkþi÷eLku yÃkLkkðe Lknª. çkfMkh rðÿkun yLku y¢eý ÞwîLkufkhýu WÄkuøk«ÄkLk ËuþkuLku [eLk{kt Ëk¾÷ ÚkðkLkku {kufku {éÞku. Äe{uÄe{u íku{ýu ykiÄkurøkfhýyÃkLkkÔÞwt yLku ÃkkùkíÞ yMkhLkk «¼kð nuX¤ ykÔÞk. [k÷ku ykÃkýu òuEyu, ykðwt þe heíkuçkLÞwt.

4.4.3 [eLk

ÞwhkuÃk{kt [eLke ðMíkwykuLke ¾wçk {ktøk níke, Ãkhtíkw [eLk{kt ÞwhkuÃkeÞLk ðMíkwykuLke {ktøkLknkuíke. yk yufíkhVe ðuÃkkh ÞwhkuÃkeÞLkkuLku {kU½ku Ãkzíkku. íkuÚke íku{ýu [eLk{kt y¢eýLke Ëký[kuheþY fhe, suÚke [eLkLkk ÞwðkÄLkLku yð¤k Ãkkxu [zkðeLku [eLke ðMíkwykuLke ÷uðz-Ëuðz fhe þfkÞ.ykLku ÷eÄu [eLk yLku rçkúxLk ðå[u «Úk{ yVeý ÞwØ ÚkÞwt su{kt [eLk ykMkkLkeÚke nkhe økÞwt yLkuçkË÷k{kt íkuýu rçkúxLkLku ½ýe AqxAkxku ykÃkðe Ãkze. [eLku íkuLkk Ãkkt[u çktËhku rçkúxeþ ðuÃkkheyku {kxu¾wÕ÷k {wfðk ÃkzÞk. [eLke Mkhfkh îkhk rðËuþe ðMíkwyku Ãkh fkuE fh ÷E þfkíkku Lknª. [eLkeyËk÷íkku{kt rðËuþeyku QÃkh fkuE {wfË{ku [k÷e þfíkku Lkne. nkUøkfkuøkLkku xkÃkw rçkúxeþhkuLku MkkUÃkeËuðku ÃkzÞku.

çkeswt yVeýÞwî rçkúxeþ æðsLkk yÃk{kLkLkk yLku yuf £U[ ÃkkËheLke níÞkLkk çkË÷k{kt÷zðk{kt ykÔÞwt. çku ÞwhkuÃkeÞLk Mk¥kkyku îkhk [eLkLku nhkððk{kt ykÔÞwt yLku ÃkkuíkkLkk rðMíkkhLkkrðþu»k yrÄfkhkuLkku ¼kuøkðxku fhðkLkk nf síkk fhðk {kxu íku {sçkqh ÚkE økÞwt. ÞwhkurÃkÞLk «¼kð{ktykðu÷k [eLk{kt sÞkhu rð¼ksLk ÚkÞwt yLku íkuLkwt þku»ký Úkðk {ktzÞwt íkuLkk íkÚkk r¾úMíke r{þLkheykuLkkrðhkuÄ{kt çkfMkh rðÿkun ÚkÞku. [eLke ÞwðkLkkuyu rðËuþe LkkrøkhfkuLku íku{Lkk {wr»xÃkkfLke {ò [¾kze.þkne yËk÷íku íku{Lku AwÃkwt Mk{ÚkoLk ykÃÞwt.

4.4.4 òÃkkLk

1868 {kt “«çkwæÄ «þkMkLk“ Lke MktfÕÃkLkkLkk ykÄkhu {eES ÃkwLk:MktMÚkkÃkLk þY ÚkÞwt suýu


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

103

ykÄwrLkf rðï - 2

òÃkkLkLku yuf sz Mkk{tíkþkne ÔÞðMÚkk{ktÚke fkZeLku yuf WÄkuøk«ÄkLk Ëuþ çkLkkÔÞku. òÃkkLk ÃkkMkuÃkkuíkkLkk MktMkkÄLkku Mkkð ykuAk níkkt yLku fk[k {k÷ íku{s çkòh {kxu íkuýu ËrhÞkÃkkhLkk Ëuþku ÃkhykÄkh hk¾ðku ÃkzÞku.

1871 {kt, òÃkkLkLkk hksLkerík¿kkuLkwt yuf sqÚk ÞwhkuÃk yLku y{urhfkLkk «ðkMku økÞwt. òÃkkLkuyuf hksfeÞ ykiÄkurøkfhý Lkerík çkLkkðe.

1877 {kt çkuLf ykuV òÃkkLkLke MÚkkÃkLkk ÚkE. ½ýkt Mxe÷ yLku fkÃkz WÄkuøk þY ÚkÞk,rþûkýLkku «[kh ÚkÞku yLku òÃkkLke rðÄkÚkeoykuLku Ãkrù{Lkk Ëuþku{kt rðÄkÇÞkMk {kxu {kuf÷ðk{ktykÔÞkt. 1905 MkwÄe{kt “ËuþLku Mk{]æÄ fhku, ÷~fhLku íkkfíkðh fhku“ Lkk Lkkhk nuX¤ òÃkkLk yufysuÞ ykiÄkurøkf yLku ÷~fhe Ëuþ íkhefu Q¼Þwo. fux÷kf Ëuþku WÃkh rðsÞ {u¤ððk{kt íku MkV¤çkLÞwt. suðkt fu - rV÷eÃkLMk, ¼khíkeÞ, [eLk, BÞkLk{kh, {÷kÞk, rMktøkkÃkwh, Mk¾kr÷Lk, fkurhÞk,{t[qrhÞk yLku #zkuLkurþÞk.

4.4.5 Ërûký{kt íku{s Ërûký Ãkqðo yurþÞk{kt Mkk{úksÞðkË

Ërûký yLku Ërûký-Ãkqðo yurþÞk{kt LkuÃkk¤, çk{ko, ©e÷tfk, {÷kÞk, ¼khíkeÞ-[eLk,ÚkkE÷Uz, ¼khík yLku rV÷eÃkkELMk Mkk{u÷ Au. Lkðk Mkk{úksÞËkðLke þYykík Ãknu÷kLkk ½ýkMk{ÞÚke yk Ëuþku{kt ÞwhkuÃkeÞLkkuLkwt «¼wíð hnÞwt Au. ©e÷tfk{kt Ãknu÷k ÃkkuxwoøkeÍkuyu ÃkAe z[ ÷kufkuyuLku íÞkhÃkAe rçkúxeþhkuyu þkMkLk fÞwo. #ø÷uLz{kt hçkh yLku [kLkk su çkøke[k þY ÚkÞk íku{ktLkk 7/8 ¼køk ©e÷tfkÚke ykÞkík fhðk{kt ykðíkku.

Ërûký- Ãkqðo yurþÞkLkk çkeò fux÷kf Ëuþku Ãký Mkk{úksÞðkËLke yMkh nuX¤ ÍzÃkkÞk.¼khík-[eLkLkk r¾úMíkeykuLke MkwhûkkLkk çknkLkk nuX¤ rðÞuíkLkk{{kt £U[ ÷~fhLkk Vkzk W{xe ÃkzÞk.Äe{uÄe{u rðÞuíkLkk{, ÷kykuMk yLku ftçkkuzeÞkyu £U[ Mkk{úksÞLkku s ¼køk çkLke økÞk. {÷kÞkLkkhksÞku Ãkh rLkÞtºký {u¤ððk {kxu rçkúxLku çk{ko yLku rMktøkkÃkwh çktËh fçksu fÞko.

¼khík-[eLk{kt £U[kuLkk rðsÞ yLku çk{ko{kt rçkúxeþ þkMkLk ðå[u rÃkMkkÞk Aíkkt ÚkkE÷uLz(rMkÞk{) yuf Mðíktºk hksÞ çkLke hnÞwt.

4.5 Mkk{úksÞðkËLke yMkhku

Mkk{úksÞðkËLke fux÷ef Mkfkhkí{f yMkhku MktËuþkÔÞðnkh yLku ðknLk-ÔÞðnkhLkeMkøkðzku íkhefu ÚkE t, suðe fu - huÕðu, Lknuhku, xu÷eøkúkV yLku xu÷eVkuLk Mkuðkyku íkuLku ÷eÄu ykr©íkËuþku{kt hk»xÙ¼kðLkk íku{s hksLkiríkf òøk]ríkLkku Ãký WËÞ ÚkÞk íkuLku ÷eÄu ykÄwrLkf rþûký yLkurð¿kkLkLkk rðfkMk{kt Ãký {ËË ÚkE suLku ÷eÄu Mðíktºkíkk {éÞk ÃkAe yu ËuþkuLkku rðfkMk ÚkÞku.


ykÄwrLkf rðï - 2


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

104

Mkk{úksÞðkËLke fux÷ef rðLkkþfkhf yMkhku yk Mkk{úkrsík «Ëuþku/ Ëuþku WÃkh ÚkE.MðËuþe WÄkuøkku çktÄ ÚkÞk yLku fwËhíke MktþkÄLkkuLkwt ¼hÃkwh þku»ký fhðk{kt ykÔÞwt. [eLkLke Mk¥kkLkwtrð¼ksLk fhðk{kt ykÔÞwt yLku ÔÞkÃkkhe þku»ký {kxu íkuLku rðïLkk çkòh{kt ¾wÕ÷wt {qfe Ëuðk{ktykÔÞwt. r÷çkuheÞk yLku ErÚkÞkuÃkeÞk rMkðkÞLkwt yk¾wt ykr£fk ÞwhkuÃkeÞLk ËuþkuLke Mk¥kk nuX¤ ðnU[kEøkÞwt. fhkuzkuLke MktÏÞk{kt ykr£fLk ÷kufkuLku økw÷k{ku íkhefu ðu[ðk{kt ykÔÞk. Ërûký ykr£fk{ktøkkuhe ÞwhkurÃkÞLk «òyu fk¤k nMkçkeykuLku íku{Lkk htøkLkk ÷eÄu Qíkhíkk økýeLku ËwÔÞðnuðkh fÞkuoykLku htøkîu»k fu htøk¼uËLke Lkerík fnu Au, su Mkk{úksÞðkËLke MkkiÚke Ä]ýkMÃkË yMkh níke.

Mkk{úksÞðkËLke Lkfkhkí{f yMkhku íkuLke Mkfkhkí{f yMkhku fhíkkt ðÄkhu níke, suLku ÷eÄuyurþÞk yLku ykr£fk íku{Lke MktÃkr¥k, fk[ku {k÷ yLku Mk{]ræÄLke ÿr»xyu ÃkkÞ{k÷ ÚkE økÞk.íÞktLke «ò íkÚkk MktMkkÄLkkuLkwt þku»ký fheLku íÞktLkk s çkòhku{kt rðËuþe ðMíkwyku ðu[kððkLku ÷eÄuyk ËuþkuLkwt yÚkoíktºk ¾ík{ ÚkE økÞwt. htøkÿu»kLke Lkeríkyu ÷kufkuLkwt ykí{MkL{kLk nýe LkktÏÞwt yLkuíku{Lkku ykí{rðïkMk íkkuze LkktÏÞku. ykLkk rðþu ík{u ¼khík MktË¼eo òýfkhe ykøk¤Lkk ÃkkXku{kt{u¤ðþku. ¼khík{kt ÞwhkuÃkeÞLkku ðuÃkkheyku íkhefu ykÔÞk, Ãký Mk{úkxku çkLke çkuXk. íku{ýu ykÃkýwtMk{]æÄ yÚkoíktºk ¾kuhðe LkktÏÞwt.

su ¼khík fkÃkzLke rLkfkMk (yufMkÃkkuxo) fhíkwt níkwt íkuýu fk[k {k÷Lke rLkfkMk fhðe ÃkzeyLku íkiÞkh ðMíkwyku ykÞkík (EBÃkkuxo ) fhðe Ãkze. WÃkhktík, ¼khu fhðuhkLkk çkkus nuX¤ f[zkÞu÷e«ò økheçk çkLke økE.

h0{e MkËeyu çkeò fkuEÃký Mk{Þøkk¤k fhíkkt ðÄw þkuÄ¾ku¤ku (ykrð»fkh) òuÞk. ðhk¤-QòoÚke [k÷íkkt ÞtºkkuLke þkuÄÚke þYykík fheLku íkuLkk ytík MkwÄe{kt íkuýu [tÿ WÃkh {qfkÞu÷k {kLkðÃkøk÷k, fBÃÞqxh xufLkku÷kuSLke ¢ktríksLkf Lkuxðfeoøk yLku yðfkþ{kt {kLkðMkVh òuÞkt. ÍzÃkeðknLkÔÞðnkh yLku MktËuþkÔÞðnkhLku ÷eÄu rðï Mktfku[kELku LkkLkwt çkLÞwt. f{LkMkeçku ËwrLkÞk¼h{ktMkk{úksÞðkËLkk ðuhÍuh yLku ykrÚkof nuíkwykuLke yMkh Vu÷kE níke íkuLku ÷eÄu ÞwhkuÃkeÞLk Ëuþku,y{urhfk yLku òÃkkLk{kt ytËhkuytËh rð¾ðkË Q¼k ÚkÞk yLku Ãkrhýk{u yk Ëuþku çku rðïÞwîkufhðk íkhV ËkuhkÞk, suLku rðþu ík{u ÃkkXLkk ykøk÷k ¼køk{kt òýþku.


1. Mkk{úksÞðkËLke ÔÞkÏÞk ykÃkku.

2. MktMÚkkLkku (fku÷kuLkeyku) {kt ÚkÞu÷k ðknLk-ÔÞðnkhLkk rðfkMkLkk yu çku VkÞËk sýkðku,suLku ÷eÄu Mkk{úksÞðkËLkku rðfkMk ÚkÞku.

3. økw÷k{kuLkku ðuÃkkh yu þwt níkwt ?


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

105

ykÄwrLkf rðï - 2

4. Mkk[ku sðkçk ÃkMktË fhku :

(f) Lke[u{kt Ãkife fÞku «Ëuþ ytÄkrhÞk ¾tz íkhefu yku¤¾kíkku ?

(i) ykr£fk (ii) yurþÞk (iii) ÞwhkuÃk

(¾) {uES ÃkwLk: MktMÚkkÃkLk fÞk Ëuþ{kt ÚkÞwt ?

(i) ftçkkurzÞk (ii) ©e÷tfk (iii) òÃkkLk

(øk) yVeý Þwî fÞk Ëuþ{kt ÷zkÞwt ?

(i) ¼khík (ii) [eLk (iii) çk{ko

(½) Lke[uLkk Ãkife fÞku «Ëuþ £U[ Mkk{úksÞ{kt Lk níkku ?

(i) rðÞuíkLkk{ (ii) {kuhkuffku (iii) fuLÞk

4.6 «Úk{ rðïÞwØ

ykiÄkurøkfhý, yLku Mkk{úksÞðkËLku fkhýu ÞwhkuÃkeÞLk Ëuþku{kt yurþÞk yLku ykr£fkLkk«ËuþkuLke Mk¥kk nktMk÷ fhðk {kxu øk¤kfkÃk MÃkÄko [k÷e. 19 {e MkËeLkk ytík MkwÄe{kt sÞkhu yk¾tzku{kt Mkk{úkrsík «Ëuþku Lk hnÞk, íÞkhu yk MÃkÄko íkeðúík{ çkLke. ÃkhMÃkh yrðïkMkLku ÷eÄuMk{kÄkLk yþfÞ çkLÞwt. 1914 {kt ÞwhkuÃk{kt ÞwØ AuzkÞwt, suuýu íkhík s yk¾e ËwrLkÞkLku ¼hzku÷eÄku. íku{kt ËwrLkÞk¼hLkkt Ëuþku yLku íku{Lkk ykr©ík Ëuþku MktzkuðkÞk. yk ÞwØkuÚke yuðe ¼ÞtfhíkkhkS yLku LkwfMkkLk ÚkÞwt. suLkku rðïLkk EríknkMk{kt fÞktÞ òuxku {¤u Lknª. rðïLkk EríknkMk{kt«Úk{ ðkh ÞwØ fhLkkhk ËuþkuLkk çkÄk s MktþkÄLkku ðÃkhkÞk. íku{Lkk ÞwØku{kt íku{Lkk ÃkkÞË¤, ðkÞwË¤yLku LkkifkË¤ ðÃkhkÞk. yrðhík çkkUçkð»kkoLku ÷eÄu fhkuzku Lkkøkrhfku nýkÞk. yk ÞwØ rðïLkk{kuxk¼køkLkk «Ëuþku{kt Vu÷kÞu÷wt nkuðkÚke íkuLku «Úk{ rðïÞwØ fnu Au.

rðïLkk EríknkMk{kt yk ÞwØÚke yuf sçkhsMík ð¤ktf ykÔÞku. yk ÞwØ fkuE yufkyufçkLku÷e ½xLkk Lk níke. çkÕfu 1974 Úke þY ÚkÞu÷e ½xLkkykuLkk ¼uøkk Ãkrhýk{u çkLku÷e [h{ ½xLkkníke.

4.6.1 «Úk{ rðïÞwØLkk fkhýku :

rðïÞwØLkwt {wÏÞ fkhý níkwt, Mkk{úksÞ MÚkkÃkðk {kxu #ø÷uLz, £kLMk, s{oLke yLku çkeòËuþku ðå[u Q¼e ÚkÞu÷e Ëw~{Lke. Ãknu÷kLkkt ÞwØku ðÄw «Ëuþku WÃkh fçkòu {u¤ððk ÚkÞk, sÞkhu nswMktMÚkkLkku(fku÷kuLkeÍ) níkkt. Ãkhtíkw ÃkAe ÃkrhrMÚkrík çkË÷kE. ykr£fk yLku yurþÞkLkk {kuxk¼køkLkkËuþku ðnU[kE økÞk níkk yLku ðÄw rðMíkkhLke þfÞíkkyku çk[e Lk níke. nðu íku Mkk{úkrsík «Ëuþku{ktÚkeMkk{úksÞðkËe ËuþkuLku nxkððkÚke s ÃkkuíkkLkk hksÞLkku rðMíkkh fhe þfkÞ íku{ níkwt. 19{e MkËeLkk

ykÄwrLkf rðï - 2


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

106

ytrík{ ¼køk{kt s{oLkeyu ¾kMMkku ykiÄkurøkf yLku ykrÚkof rðfkMk fheLku #ø÷uLz yLku £ktMkLku ÃkkA¤Ãkkze ËeÄk níkk. íkuLku rçkúxLk sux÷k s Mkk{úkrsík «ËuþkuLke sYh níke. Mkk{úksÞLke Ëkuz{kt s{oLkerçkúxLkLkwt {wÏÞ nheV çkLÞwt. rçkúxLkLkk LkkifkË¤ {kxu Ãký íÞkhu {kuxku Ãkzfkh Q¼ku ÚkÞku sÞkhus{oLkeyu {kuxwt ÞwØ snks ‘EBÃkehuxh’ çkktæÞwt yLku W¥khLkk Mk{wÿÚke çkkrÕxf Mk{wÿLku òuzíke fe÷Lknuh çkktÄe íkuLku ÷eÄu rçkúxLkLkku ËrhÞkfktXku òu¾{{kt {qfkÞku.

s{oLkeyu çk÷eoLkÚke çkøkËkË síke yuf huÕðu÷kELk Ãký çkktÄe suLku ÷eÄu íkuLku {kxu Ãkqðo íkhV÷~fhe Ë¤ku yLku {k÷Mkk{kLk {kuf÷ðku Mkh¤ ÚkE ÃkzÞku Ãkhtíkw íkuLku ÷eÄu íÞkt ykðu÷k rçkúxLkLkkMkk{úkrsík «Ëuþku WÃkh òu¾{ Q¼wt ÚkÞwt.

s{oLkeLke su{ ÞwhkuÃkLkk çkÄk þrfíkþk¤e Mkk{úksÞku yLku òÃkkLk Ãký Mkk{úksÞku {kxu{níðkfktûke níkkt. òuzký ÃkAe Ex÷eLku Q.ykr£fkLkk xTkEÃkku÷e «Ëuþ òuEíkku níkku su ykuxku{LkMkk{úksÞLkku ¼køk níkku. £kLMkLku ykr£fkLkwt {kuhkuffku òuEíkwt níkwt, sÞkhu hrþÞkLku EhkLk, òÃkkLkLkuËqhLkk ÃkqðeoÞ ËuþkuLkwt Mkk{úksÞ ÷uðkLke {níðkfktûkk níke íkuLke yLku hrþÞkLke ðå[u 190Ãk {ktÚkÞu÷k ÞwØ ÃkAe íku yk «Ëuþku{kt ÃkkuíkkLkku «¼kð Ãkkze þfu íku{ níkwt. ykurMxÙÞkLku ykuxku{Lk Mkk{úksÞLkkËuþku{kt hMk níkku sÞkhu çkeS íkhV y{urhfk yuf þrfíkþk¤e hk»xÙ íkhefu WËÞ Ãkk{e hnÞwt níkwt.íku ÍzÃkÚke rðfkMk fhe hnÞwt níkwt, íkuÚke íkuLku ÔÞkÃkkhLku {wfík ÔÞkÃkkh íkhefu xfkðe hk¾ðk{kt hMkníkku. fkuEÃký þrfíkþk¤e Mk¥kkLkku ðÄíkku síkku «¼kð rðïþktrík {kxu òu¾{e níkku.

4.6.2. økXçktÄLkkuLke «r¢Þk :

ðÄw Mkk{úkrsík «Ëuþku {kxuLkk Mkt½»ko yLku rðhkuÄLku ÷eÄu Mkk{úksÞþk¤e Mk¥kkyku yufçkeòMkkÚku økXçktÄLk (MktrÄfhkh fu òuzkýku) fhðk «uhkE. 1882 {kt, s{oLke, ykurMxÙÞk yLku Ex÷eyurðhkuÄe Mk¥kkyku Mkk{u yuf ÚkELku ÷zðk {kxu rxÙÃk÷ y÷kÞLMk, MktrÄfhkh fÞko. #ø÷uLz, hrþÞkyLku £ktMku 1907 {kt rxTÃk÷ yuxuxu fhkh fÞko. ÞwhkuÃk{kt çku þrfíkþk¤e sqÚkku yufçkeòLke rðhkuÄeAkðýe{kt nkuðkÚke ÞwhkuÃkeÞ Mk¥kkyku ðå[u ½»koý yLku íkýkðLke rMÚkrík Q¼e ÚkE. yk Ëuþkuyu«ký½kíkf nrÚkÞkhku çkLkkððk{kt yufçkeòLke MÃkÄko fhðk {ktze. ÃkhMÃkh LkVhík yLku þtfkLkkðkíkkðhýu þktríkLku znku¤e Lkkt¾e. yuðku «[kh Úkðk {ktzÞku fu òu ÞwØ Úkþu íkku yk¾wt ÞwhkuÃk íku{ktçkhçkkË ÚkE sþu.

4.6.3 Ãkk{M÷kð yktËku÷Lk yLku çkkÕfLk hksLkerík

Ãkqðo ÞwhkuÃkLkku çkkÕfLk «Ëuþ økúeMk, hku{kLkeÞk, çkÕøkuheÞk, MkçkeoÞk, {kuxULkuøkúku yLku çkeò½ýkt LkkLkkt hksÞku Ähkðu Au. {q¤¼qík heíku yk «Ëuþku ykuxku{Lk Mkk{úksÞ yÚkðk íkqfo Mk{úkxLkkhksÞLkku rnMMkku níkkt. h0{e MkËeLke þYykík{kt ykuxku{Lk Mkk{úksÞLke Ãkzíke Úkðk {ktze. ykuMxÙuÞkyLku hrþÞk suðe ÞwhkurÃkÞLk Mk¥kkyku íÞkt ÃkkuíkkLkku ÃkøkËtzku s{kððk ÄMke økE. yk rðMíkkhLkk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

107

ykÄwrLkf rðï - 2

÷kufku{kt hk»xÙ¼kðLkk Vhe òøke WXðkÚke ÃkrhrMÚkrík ðÄw srx÷ çkLke. íku{Lku M÷kð fnuðk{ktykðíkk níkkt. íkuyku ÃkqðeoÞ ÞwhkuÃkLkk ½ýkt hksÞku{kt Vu÷kÞu÷k níkkt, íkuÚke íku{ýu yuf hkr»xÙÞ yktËku÷LkþY fÞwo suLku ÃkkLk M÷kð yktËku÷Lk fnuðk{k ykÔÞwt. íku{Lke yu {wÏÞ {ktøk níke fu MkçkeoÞk{kt - sÞktM÷kð ÷kufkuLke çknw{rík Au, íÞkt çkÄk s M÷kð MktøkrXík ÚkkÞ. hrþÞkyu MkçkeoÞkLku xufku ykÃÞku,sÞkhu ykurMxÙÞkyu MkçkeoÞk íku{s íkuLkk hkr»xÙÞ yktËku÷LkLkku rðhkuÄ fÞkuo. Ãkrhýk{u hrþÞk yLkuMkrçkÞko ðå[u Ëw~{Lke Q¼e ÚkE. ykurMxÙÞkyu rçk÷fw÷ EåAíkwt Lk níkwt fu MkrçkoÞk yuf þrfíkþk¤ehksÞ çkLku, fu{ fu òu yu{ çkLku íkku yu íkuLkk Mkk{úksÞLku Vu÷kíktw yxfkðu. 1908 {kt ykuMrxÙÞkyuMkrçkoÞkLkk çku hksÞku çkkurMLkÞk yLku nsuoøkkurðLkk Ãkh fçkòu fhe ÷eÄku suLku ÷eÄu MkrçkÞko yLkuykurMxÙÞk Ëw~{Lk çkLÞk. 1912 yLku 1914 Lke ðå[uLkk íkçkffk{kt [kh çkkÕfLk hksÞkuyu Mðíktºkíkk{kxu íkwfo Mk{úkx rðÁæÄ ÞwØku ÷zÞk. íkqfeo nkhe økÞwt. ÞwhkuÃk{kt íkuLke ík{k{ MktÃkr¥k [k÷e økE.ykurMxÙÞkyu økúuxh MkrçkoÞLk hksÞLke MktfÕÃkLkkLku çkË÷u yÕçkkrLkÞkLke yuf Mðíktºk hksÞ íkhefuMÚkkÃkLkk fhe. yufíkhV hrþÞk MkkÚku íkku çkeS çkksw MkrçkoÞk MkkÚku ykurMxÙÞkLke Ëw~{Lke ðÄíke [k÷e.

ík{u òuE þfku Aku fu 1914 Úke {ktzeLku ÞwhkuÃk{kt yuf rðMVkuxf ðkíkkðhý Q¼wt ÚkÞwt níkwt.yk çkÄwt nkuðkAíkkt ykurMxTÞkLkk rMktnkMkLkLkk ðkhMk £ktrMkMk VrzoLkkz çkkurMLkÞkLke hksÄkLke MkkhkÞuðkuLke{wMkkVheyu økÞk íku nsw ÃkkuíkkLke fkh{ktÚke Qíkhe s hnÞk níkkt, yuðk{kt yuf MkrçkoÞkE Þwðfæðkhk íku{Lke níÞk fhðk{kt ykðe. yk h8 swLk, 1914 Lkk hkus çkLÞwt. ykÚkozÞqf £ktrMkMkVrzoLkktzLke níÞk ÞwØLkwt íkkífkr÷f fkhý çkLke økE. ÃkkuíkkLkk hksfw{khLke níÞk {kxu ykurMxTÞkyuMkrçkoÞkLku sðkçkËkh XuhÔÞwt yLku rðr¼Òk þhíkku {qfeLku íkuLku yuf ytrík{ [uíkðýe ykÃke. hrþÞkLkkxufkLke ¾kíkhe nkuðkÚke MkrçkoÞkyu ykurMxTÞkLke ytrík{ [uíkðýeLku Ëhfkhe Lknª yLku íkuLkk ÷~fheË¤kuLku MkhnË WÃkh {kuf÷ðkLkk þY fÞko. 1914 Lke ºkeS ykuøk»xu s{oLkeyu £ktMk MkkÚku ÞwØ ònuhfÞwo. su{kt s{oLk ÷~fhe Ë¤ku çkuÕSÞ{{kt «ðu~Þk fu íkhík [kuÚke ykuøk»x 1914 Lkk hkus #ø÷uLzus{oLke MkkÚku ÞwØ ònuh fÞwo. yk{, ÞwhkuÃk{kt çkLku÷e yuf LkkLkfze ½xLkkyu hkíkkuhkík «Úk{ rðïÞwØLkwtYÃk ÷E ÷eÄwt.

4.6.4 «Úk{ rðïÞwîLke fkÞorðrÄ (1914 -1918)

ykuøkMx 1914 {kt þY ÚkÞu÷ rðïÞwØ LkðuBçkh 1918 MkwÄe [kÕÞwt. yk Mk{Þøkk¤k ËhBÞkLk½ýkt rLkýkoÞf ÞwØku ÷zkÞk, suðk fu 1914 {kt {køkuoLkwt ÞwØ, ðuzoLkwt ÞwØ, MkkuB{uLkwt ÞwØ, 1916 {ktsÞqxLkwt ÞwØ, 1917 Lke Mkk÷{kt çku {níðLkk ÃkrhðíkoLk ykÔÞk- yuf íkku yu«e÷{kt y{urhfk ÞwØ{ktMkk{u÷ ÚkÞw yLku çkeswt yu fu LkðuBçkh{kt hrþÞk ÞwØ{ktÚke ¾Mke økÞwt.

1915 {k s{oLkeLke Þq çkkuxMk îkhk rçkúxeþ «ðkMke snks ÕÞqMkexkLkeÞk zwçkkzðk{kt ykÔÞwtsu{kt 1h8 sux÷k y{uhefLk Lkkøkrhfku {]íÞw ÃkkBÞk. y{urhfkLke MktMkËu yk ðkíkLku ½ýe økt¼ehíkkÚke

ykÄwrLkf rðï - 2


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

108

÷eÄe. yuf þrfíkþk¤e Mk¥kk çkLkðk WÃkhktík s{oLke y{urhfk {kxu ¾íkhku çkLke hnÞwt níkwt. yk çkÄwtæÞkLkk{kt hk¾eLku íkuýu 1917 {kt ÞwØ{kt ¼køk ÷uðkLkwt Lkffe fÞwo.

ykufxkuçkh 1917 {kt ÚkÞu÷e hrþÞLk ¢ktrík ík{Lku ÞkË Au ? ¢ktríkfkheykuLke {wÏÞ {ktøkýe þktríkLkeníke. íkuÚke, ¢ktrík ÚkÞk ÃkAe xqtf Mk{Þ{kt s hrþÞk ÞwØ{ktÚke ¾Mke økÞwt yLku íkuýu 1918 {kt s{oLkeMkkÚku þktríkfhkh fÞko.

sw÷kE-1918 MkwÄe{kt s{oLkeLke Ãkzíke Úkðe þY ÚkE. çkÕøkuheÞk yLku íkqfeoyu yLkw¢{uMkÃxuBçkh yLku ykufxkuçkh{kt þhýkøkrík Mðefkhe. 1918 Lke 3 S LkðuBçkhu ykurMxÙÞk{kt ÔÞkÃku÷eyþktríkLku ÷eÄu ykurMxÙÞkLkk hkòyu þhýkøkrík Mðefkhe. íkuðe s heíku s{oLk «òLkk çk¤ðk ÃkAes{oLk Mk{úkx rðÕnu{ rîíkeÞ nku÷uLz ¼køke AqxÞku yLku s{oLke yuf «òMk¥kkf çkLÞwt. Lkðe Mkhfkhîkhk 1918 Lke 11 {e LkðuBçkhu ÞwØrðhk{Lkk ËMíkkðus WÃkh nMíkkûkh fÞko. yk MkkÚku s «Úk{rðïÞwØLkku ytík ykÔÞku.

ÞwØ ËhBÞkLk {þeLkøkLk, Íuhe ðkÞw/økuMk, «ðkne ðkÞw, Mkçk{heLk yLku ÞwØxUf suðkLkðkt nrÚkÞkhku ðÃkhkÞk. çkuW Ãkûku ÞwØ ÷zðkLke Lkðe ÃkæÄríkyku yLku ÔÞqnh[Lkkyku yÃkLkkðkE.#ø÷uLzu LkkifkË¤Lke íku{s ykrÚkof LkkfkçktÄe íkÚkk xtuf yLku ðkÞw nw{÷kykuLkku WÃkÞkuøk fÞkuo. £U[kuþ†yku ÞwØ{kt ðkÃkÞko yLku s{oLkeyu Þq Lkkifkyku íkÚkk Mkçk{heLkku ðkÃkheLku Ëw~{LkLkk snkskuLkuËrhÞk{kt zwçkkzÞk.

4.6.5 «Úk{ rðïÞwØLkkt íkkífkr÷f Ãkrhýk{ku

«Úk{ rðïÞwØLku rðïLke MkkiÚke ¾kuVLkkf yLku rðLkkþf ½xLkkyku Ãkife yuf {kLkðk{ktykðu Au. rLkËku»ko Lkkøkrhfku Mkrník yuf fhkuz ÷kufku {kÞko økÞk. {kuxk¼køkLkk ÞwhkuÃkeÞ Ëuþku{ktMktÃkr¥kLkku {kuxkÃkkÞu Lkkþ ÚkÞku. fw÷ ytËkrsík ¾[kuo ÷øk¼øk 180 yçks zku÷h sux÷ku sçkhsMíkníkku. {kuxk¼køkLkk ËuþkuLkk yÚkoíktºk ¼ktøke ÃkzÞk. [khuçkksw Mkk{krsf íkýkð, çkuhkusøkkhe yLkuøkheçke Vu÷kE økÞk.

1919 Lkk òLÞwykheÚke sqLk {kMk ËhBÞkLk ÃkuheMkLkk ðMkuoÕMkLkk {nu÷{kt {iºkefhkh fhu÷kËuþkuLke {exªøk ÚkE, su{kt Ãkhkrsík ËuþkuLkwt ¼rð»Þ Lkffe fhðkLkwt níkwt. ¼÷u ÷øk¼øk h7 ËuþkuLkk«ríkrLkrÄ íÞkt ¼uøkk ÚkÞk, Ãkhtíkw rLkýoÞku íkku rçkúxeþ hksÞku, £ktMk yLku Þw.yuMk.yu.(y{urhfk)îkhk s ÷uðkÞk. hrþÞkLku çkkfkík hk¾ðk{kt ykÔÞwt yLku Ãkhkrsík hksÞkuLku yk {tºkýk{kt nkshhnuðk Lk ËuðkÞk. yk MktøkXLku Ãkhkrsík Ëuþku MkkÚku rðrðÄ fhkhku fÞko. suðkt s{oLke MkkÚku fhkð{ktykðu÷e ðMkuoÕMkLkk fhkh, ykurMxÙuÞk MkkÚkuLkk MkuELx s{oLk fhkh yLku íkqfeo MkkÚku fhðk{kt ykðu÷kMkuðk fhkh MkkiÚke {níðLkk níkk.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

109

ykÄwrLkf rðï - 2

ðMkuoÕMkLkk MktrÄfhkhu s{oLkeLku ykrÚkof, hksfeÞ yLku ÷~fhe ÿr»xyu ÃkkÞ{k÷ fhe LkktÏÞwt.s{oLkeLku ÞwØ{kt yk¢{f Úkðk çkË÷ økwLkuøkkh Xuhððk{kt ykÔÞwt yLku íkuLkk ð¤íkhYÃku íkuLke ÃkkMku{kuxe hf{ ðMkq÷ðk{kt ykðe. £ktMk ÃkkMku 1871 {kt ÷E ÷uðk{kt ykðu÷k yÕMkkMk yLku ÷kuhuLkLkuÃkkAk £ktMk{kt ¼u¤ðe Ëuðk{kt ykÔÞk. £kLMk yLku s{oLke ðå[u ykðu÷e s{eLk heLk÷uLzLku WÃkhÚke÷~fhe Ë¤ku ¾Mkuze ÷uðk{kt ykÔÞk yLku íkuLkku fçkòu r{ºk hk»xÙkuLke Mkt¿kkLku MkkUÃkðk{kt ykÔÞku.fku÷MkkÚke Mk{]æÄ yuðe Mkkh ¾eý £kLMkLku 1Ãk ð»ko {kxu ykÃkðk{kt ykðe. s{oLk ÷~fhLku rð¾uheLkkt¾ðk{kt ykÔÞwt. íkuLkk ðnkýkuLku zwçkkze Ëuðk{kt ykÔÞk yLku ÷~fh{kt {kºk 1,00,000 MkirLkfkuLkus hk¾ðk{kt ykÔÞk. s{oLke ÃkkMkuÚke íkuLkk ík{k{ MktMÚkkLkku (fku÷kuLkeyku) ÷E ÷uðk{kt ykÔÞk.ÞwhkuÃk{kt íkuLkk {kuxk¼køkLkk rðMíkkhku çkuÕSÞ{ yLku Ãkku÷UzLku ykÃke Ëuðk{kt ykÔÞk.

MkUx ÷kuhuLk fhkh îkhk ykurMxÙÞkÚke ntøkuheLku Aqxwt Ãkkzðk{kt ykÔÞwt yLku ntøkuheLku yufMðíktºk hksÞ çkLkkððk{kt ykÔÞwt. ykurMxÙÞkyu ntøkuheLke MðíktºkíkkLku {kLÞ hk¾ðe Ãkze yLku íkuLkuÞwøkkuM÷krðÞk, Y{kLkeÞk yLku ÍufkuM÷kuðkrfÞk ykÃke Ëuðk ÃkzÞk. MkðoLkk fhkhu (xÙexe ykuV MkÔÍo)ykuxku{Lk Mkk{úksÞLku íkkuze LkktÏÞwt. íkuLkk fux÷kf hksÞkuLku ònuh ykËuþLkk YÃk{kt r{ºk hksÞkuLkkMktøkXLkLku MkkUÃke Ëuðk{kt ykÔÞk. Ëk¾÷k íkhefu, Ãku÷uMxkELk yLku {uMkkuÃkkuxu{eÞk rçkúxLkLku yLku rMkVeÞk£kLMkLku ykÃke Ëuðk{kt ykÔÞk. yk Ëuþku ykí{rLk¼oh Lk çkLku íÞkt MkwÄe yk MktøkXLku íku{Lke Ëu¾hu¾hk¾ðkLke níke.

ÞwØ yLku þktríkLkk fhkhku îkhk ËwrLkÞkLkku Lkfþku çkË÷kE økÞku, ¾kMk fheLku ÞwhkuÃkLkkuykufxkuçkh{kt ÚkÞu÷e hrþÞLk ¢ktrík îkhk þkMkLkfíkko hku{Lkkuð ðtþLku nktfe fZkÞku. ÞwØLkk ytíkMkwÄe{kt s{oLke yLku ykurMxÙÞkLkk nku÷{u÷h hksðtþ yLku nuÃMkçkøko hksðtþLku fkZe {qfÞk yLkus{oLkeLku «òMk¥kkf çkLkkðe Ëuðk{kt ykÔÞwt. 19hh Lke ¢ktrík ÃkAe íkqfeo{ktÚke Ãký hksðtþ nxkðeËuðk{kt ykÔÞku níkku. ntøkuhe nðu yuf Mðíktºk hksÞ çkLÞwt. EMxkuLkeÞk, ÷eÚkwykrLkÞk, ÷kíkrðÞkyLku rVLk÷Uz suðk çkkrÕxf Ëuþku Mðíktºk hksÞku çkLÞk. Á{krLkÞk yLku Ãkku÷uLzLkk hksÞkuLkku ¼kiøkkur÷frðMíkkh ðæÞku. yk çkÄkLku ÷eÄu ÞwhkuÃkLkk hksÞkuLke MkhnËku çkË÷kE økE.

yu Ëu¾eíke ðkík níke fu Ãkhkrsík Ëuþku WÃkh yLÞkÞe yLku Mkh{w¾íÞkhþkne økkuXðýku÷kËe {qfðk{kt ykðe níke. yk çkÄk rð[kh-rð{þo{kt íku{Lkwt fkuE MÚkkLk Lk níkwt. ÞwØ Mk{kó ÚkíkkMkwÄe{kt ÞwhkuÃkeÞLk Mk¥kk ½xe níke yLku USSR (hrþÞk) íkÚkk USA (y{urhfk) {wÏÞ Mk¥kkþk¤ehk»xÙku íkhefu ykøk¤ ykÔÞk níkk. yk íkçkffu yurþÞk yLku ykr£fk{kt hk»xÙÔÞkÃke yktËku÷Lkku ÃkýÚkÞk. 1918 {kt ÞwØ Mk{kó ÚkkÞ íku Ãknu÷kt y{urhfe hk»xÙ«{w¾ ðwzÙku rðÕMkLku yuf 14 {wË]kLkkuþktrík fkÞo¢{ ykÃÞku. íkuLke MkkiÚke {níðLke ðkík níke rðï¼h{kt þktrík yLku Mk÷k{íke xfkðehk¾ðk {kxu yuf ðirïf MktøkXLk h[ðkLkku «Míkkð yk «MíkkðLku ykÄkhu 1920 {kt ÷eøk ykuVLkuþLMkLke MÚkkÃkLkk ÚkE.

ykÄwrLkf rðï - 2


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

110

4.6.6 ÷eøk ykuV LkuþLMk

yk ÷eøkyu «Úk{ yktíkhhkr»xÙÞ MktøkXLk níkwt, su 19h0 {kt MÚkkÃkðk{kt ykÔÞwt. íkuLkwt{wÏÞ{Úkf SLkeðk níkwt. íkuLkk {wÏÞ WË]uþku níkkt.-ËwrLkÞk{kt þktrík yLku Mk÷k{íke xfkðe hk¾ðk,¼rð»Þ{kt Úkðk sE hnu÷kt ÞwØkuLku hkufðk yktíkhhkr»xÙÞ MknkÞíkk Ãkqhe Ãkkzðe, yktíkhhkr»xTârððkËkuLkku þktríkÃkqðof Lkeðuzku ÷kððku yLku MkÇÞ Ëuþku{kt fk{ËkhkuLke rMÚkrík{kt MkwÄkhku ÷kððku.Ãkhtíkw f{LkMkeçku ÷eøkLke MÚkkÃkLkk ¾kMk suLke {kxu ÚkE níke, íku Íøkzk yLku ÞwØ hkufðkLkk WË]uþ{ktíku rLk»V¤ økE. sÞkhu 193Ãk {kt ErÚkÞkuÃkeÞk Ãkh Ex÷eyu yLku 1936 {kt {t[wrhÞk Ãkh òÃkkLkunw{÷k fÞko íÞkhu ÷eøk fþwt s fhe þfe Lknª. WÃkhktík, ÃkkuíkkLke Mkk{úksÞðkËe {níðkfktûkkykuÃkqhe fhðk {kxu hk»xÙkuLke ðå[u hnu÷e Ëw~{Lke nS çkhfhkh hne.

{LkkuÞíLk 4.4

“Ãk]Úðe Ëhuf ÔÞrfíkLke sYrhÞkík ÃkqTýo fhðk sux÷wt ykÃku Au Ãkhtíkw ÷k÷[ Ãkqhe fhðk sux÷wtLknª “- {nkí{k økktÄe þwt ík{Lku ÷køku Au fu yk rðÄkLk Mkk[wt Au ? þk {kxu ? WËknhý ykÃkeMk{òðku.

4.7 çku rðïÞwØku ðå[uLkwt rðï

çku rðïÞwØ ðå[uLkk h0 ð»ko ËhBÞkLk ËwrLkÞk{kt Äh¾{ VuhVkhku ykÔÞk. Mkfkhkí{fÃkrhðíkoLkku níkkt.- yurþÞk yLku ykr£fkLkk Ëuþku{kt ykðu÷e hkr»xÙÞ òøk]rík yLku MkkurðÞík Mkt½íkÚkk yLÞ Ëuþku{kt «[r÷ík ÚkÞu÷e Mk{ksðkËe [¤ð¤; çkeS íkhV, rðïLkk ½ýk Ëuþku{ktMkh{w¾íÞkhþkneLkwt ðhðwt MðYÃk òuðk {éÞwt- ¾kMk fheLku Ex÷e yLku s{oLke{kt rðïLkk Ëhuf¼køkLku yMkh fhíke ykrÚkof fxkufxe ykðe, su{kt Ãkrù{Lkk yrík ykÄwrLkf Ëuþku Ãký MkÃkzkÞk.19h9 {kt y{urhfk{kt ykðu÷e {nk{tËeyu yk¾e ËwrLkÞk Ãkh yMkh fhe.

4.7.1 VkMkeðkË yLku LkkÍeðkËLkk rðfkMkLkk fkhýku.

ÞwØ ÃkAe ÞwhkuÃk{kt yLkuf hksLkiríkf yktËku÷Lkku ÚkÞk suLku VkMkeðkË fnuðk{kt ykðu Au.íku{kt ½ýk Mkk{kLÞ ÷ûkýku skuðk {éÞk, suðk fu ÷kufþkneLkku yLku Mk{ksðkËLkku rðhkuÄ. yk[¤ð¤kuLkku {wÏÞ WËuþ níkku. Mkh{w¾íÞkhþkne MÚkkÃkðkLkku. ykðk yktËku÷LkkuLku Mk{ksLkk WÃk÷kðøko, çkkiræÄfku yLku {qzeÃkríkykuLkwt Mk{ÚkoLk {¤u÷ níkwt. fu{ fu Mkhfkh îkhk íku{Lkwt hûký fhðkLke¾kíkhe ykÃkðk{kt ykðe níke.íku{ýu níÞk íkÚkk ykíktfLkk ÔÞðrMÚkík fkðíkhkYÃk yr¼ÞkLkku[÷kÔÞk, suLkwt Mkhfkh îkhk rLkÞtºký fhðk{kt ykÔÞwt Lknª. Ex÷e{kt {wMkku÷eLke îkhk ÷køkw fhðk{ktykðu÷e Mkh{w¾íÞkhþkneLku VkMkeðkË fnu Au. VkMkeðkË þçË {q¤ ÷uxeLk þçË ‘VkMkuMk‘ {ktÚke


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

111

ykÄwrLkf rðï - 2

ykÔÞku Au suLkku «k[eLk hku{{kt yÚko níkku. ‘ooMk¥kkLkwt «íkef‘oo 19hh {kt {wMkku÷eLke hkskLke {ËËÚkeMk¥kk{kt ykÔÞku yLku 19hÃk Úke 1943 MkwÄe íkuýu yuf Mkh{w¾íÞkhLke su{ þkMkLk fÞwo. {wMkku÷eLkeyuËhuf hksLkeríkf Ãkûkku WÃkh «ríkçktÄku {wfÞk yLku ÷kufku ÃkkMkuÚke Mk{ÚkoLk {u¤ððk {kxu y{wf MkwÄkhkfÞko. rðfxkuheÞLk Mk¥kkLkk yntfkhe ð÷ý, ÞwØ ÃkAe Q¼e ÚkÞu÷e Mk{MÞkykuLku ÃknkU[e ð¤ðkLkeMkhfkhLke yþrfík, LkuþLk÷ ÷eøkLke ÷k[khe yLku ÷kufþkne ÔÞðMÚkkLke rLk»V¤íkkLku ÷eÄuMkh{w¾íÞkhþkne ðÄw Ãkku»kkE.

VktMkeðkËLkwt s{oLkYÃk yux÷u LkkÍeðkË. yuzkuÕV rnx÷h îkhk íku þY ÚkÞku. íkuýu ÞwØÃkAeLkkt yLÞkÞe Mk{kÄkLkkuLku Ãk÷xkðe Lkk¾ðkLkwt yLku s{oLkeLkwt økkihð ÃkkAwt ÷kððkLkwt ð[Lk ykÃÞwt.s{oLkeLku yuf {nkLk Ëuþ çkLkkððkLke íkuLke ÿr»xÚke «uhkELku ½ýkt s{oLkku íku{kt òuzkÞk.Ãkhtíkw ¾hu¾híkku «Úk{ rðïÞwØLkk s¾{ku WÃkh íkuýu çkk{ [kuÃkzðk suðwt fk{ fÞwo. ½ýk÷kufkuyu LkkÍeðkËLkuyux÷u Mk{ÚkoLk ykÃÞwt fu{ fu íkuLkk ÷eÄu ykrÚkof ÃkíkLk{ktÚke çknkh ykðe þfkþu íku{ íku{Lku ÷køÞwt.LkkÍeykuLke MkV¤íkk {kºk s{oLkku {kxu s Lkne Ãkhtíkw yk¾k ÞwhkuÃk {kxu rðLkkþf Lkeðze. íkuLkkÚke«uhkELku ntøkuhe, yLku rðïLkk çkeò Ëuþku Y{krLkÞk, Ãkkuxwoøk÷ yLku MÃkuELk{kt Ãký Mkh{w¾íÞkhþkneyÃkLkkðkE. ½ýk Ëuþku{kt ÷kufþkneLke rðYæÄLkwt ðkíkkðhý MkòÞwo, suLku ÷eÄu çkeswt rðïÞwØ ÚkÞwt.

4.7.2 rðïLkk yLÞ Ëuþku{kt ykðu÷kt ÃkrhðíkoLkku :

#ø÷uLz yLku £kLMk{kt Ãký fux÷ef ykrÚkof fxkufxe, yAík yLku çkuhkusøkkhe suðeMk{MÞkyku økt¼eh çkLke, Aíkkt íku{ýu MkhfkhLkwt ÷kufþkne MðYÃk [k÷wt hkÏÞwt. #ø÷uLz{kt fk{ËkhkuLkenzíkk¤ku yLku çkeS fux÷ef yþktík ÃkrhrMÚkríkyku Q¼e ÚkE. yk Mk{MÞkyku {kxu #ø÷uLz{kt1931 {kt ÷uçkh, ÷eçkh÷ yLku fkuLMkðuoxeð ÃkûkkuLke MkrnÞkhe Mkhfkh çkLkkðeLku n÷ {u¤ððkLkefkuþeþ fhðk{kt ykðe. £ktMk{kt 1936 {kt {kt zkçkuhe ÃkûkkuLku ¼uøkk fheLku yuf ÷kufr«Þ MkhfkhçkLkkððk{kt ykðe.

MkkurðÞuík Mkt½ rðïLkwt «Úk{ Mk{ksðkËe hksÞ çkLÞwt. Lkðe MkhfkhLkk yÚkoíktºk{kt Mk{ksðkËerMkæÄktíkku yÃkLkkððk{kt ykÔÞk sÞkhu 1929 {kt ík{k{ ÃkkïkíÞ Ëuþku {nk{tËe{kt MkÃkzkÞk íÞkhuMkkurðÞuík Mkt½ yuf{kºk yuðku Ëuþ níkku suLku íku {tËe yMkh fhe þfe Lkne.

ÞwyuMkyu (y{urhfk) yu ÞwØ{kt ¼køk ÷eÄku nkuðk Aíkkt íkuLku ¾kMk ¼kiríkf LkwfMkkLk Lk ÚkÞwt.ykiÄkurøkf Mk{]ræÄ, hksLkiríkf rMÚkhíkk yLku ykrÚkof rðfkMkLkk fkhýu íku {nkMk¥kk çkLÞwt. òu fu,yríkWíÃkkËLkLku ÷eÄu 1929 {kt íkuLku ¾hkçk{kt ¾hkçk ykrÚkof MktfxLkku Mkk{Lkku fhðku ÃkzÞku. þuhLkk¼kð økøkzðkLku ÷eÄu [esðMíkwykuLkk ¼kð Ãký økøkze økÞk. çkuLfku çktÄ ÚkE økE yLku ÷kufkuyuíku{Lke SðLk¼hLke çk[ík{qze økw{kðe. «Úk{ rðïÞwØ ÃkAe ÞwhkuÃkLkk yLÞ ËuþkuLkuÞw.yuMk.yu.æðkhk yÃkkÞu÷e ÷kuLk íkuýu ÃkkAe ¾U[ðe Ãkze. ykLku ÷eÄu yk¾k ÞwhkuÃk{kt ykrÚkoffxkufxe Q¼e ÚkE.

ykÄwrLkf rðï - 2


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

112

£uf÷eLk MkwÍðuÕx ÃkAe Þw.yuMk.yu.{kt ykðu÷e Lkðe Mkhfkhu ykrÚkof ¼hÃkkE {kxu LÞqze÷Lkk{Lkku fkÞo¢{ çkLkkÔÞku. yk fkÞo¢{ ytíkøkoík hkusøkkhLke Lkðe íkfku Q¼e fhðe, ¾uzqíkkuLku MknkÞykÃkðe ðøkuhu MkwÄkhkyku fhðk{kt ykÔÞk.

yk¾k yurþÞk{kt {kºk òÃkkLk s Mkk{úksÞðkËe Ëuþ íkhefu Q¼Þwo. ík{u ykøk¤ òuÞwt fu1905 {kt òÃkkLku hrþÞkLku nhkÔÞwt. çku rðïÞwØku ðå[uLkk Mk{Þøkk¤k{kt òÃkkLk yuf þrfíkþk¤e÷~fhe Mk¥kk íkhefu rðfMÞw yLku íkuýu VktMkeðkËLku xufku ykÃÞku. VktMkeðkËeyku MkkÚku íkuýu hku{-çk÷eoLk-xkurfÞku fhkh fÞko. MkkurðÞuík Mkt½ íkhV Ëw~{Lke ËþkooðeLku Mk{ksðkËLku Vu÷kíkku hkufðk {kxu s{oLkeyLku Ex÷e MkkÚku {¤eLku íkuýu yutxe-fku{ªxuLko Ãkufux fhkh Ãký fÞko.

4.8 çkeswt rðïÞwØ

÷eøk ykuV LkuþLMkLke h[Lkk ÃkAe 20 ð»ko [kÕÞw nkuðkAíkkt íku fuðe heíku rLk»V¤ økÞwt íkuykÃkýu òuÞwt. ÞwØku yxfkððkyu íkuLkku WËuþ níkku, Aíkkt 1939 {kt çkeswt rðïÞwØ þY ÚkE økÞwt.[k÷ku òuEyu, þkÚke yk çkeswt rðïÞwØ ÚkÞwt.

4.8.1 çkeò rðïÞwØLkk fkhýku :

Ãknu÷kLke su{s ÞwhkuÃk{kt ÞwØ þÁ ÚkÞwt yLku íkuýu rðïÞwØLkwt YÃk Äkhý fÞwo. VktMkeðkËeËuþku ÃkkuíkkLkk Mkk{úksÞðkËe VkÞËk {kxu rðïLkk Ëuþku ÃkkuíkkLkk Mkk{úksÞðkËe VkÞËk {kxu rðïLkkVhe ¼køk÷k Ãkkzðk {ktøkíkk níkk, suÚke íku çkkfeLkk Ëuþku MkkÚku Mkt½»ko{kt ykÔÞk. ykÃkýu òuÞwt fuðMkuÕMkLkk fhkh îkhk s{oLke ykrÚkof, hksLkiríkf yLku ÷~fhe ÿr»xyu ÃkkÞ{k÷ ÚkE [wfÞwt níkwt.íkuýu çkË÷ku ÷uðkLkwt rð[kÞwo yLku r[ºk ËuþkuLkk MktøkXLk rðYæÄ ÃkkuíkkLke þrfík ys{kððk íkiÞkh ÚkEøkÞwt. Ex÷eLke rMÚkrík Ãký ftE Mkkhe Lk níke. «Úk{ rðïÞwØ ÃkAe ÃkkuíkkLkwt Mkk{úksÞ ðÄkhðkLkeykþkyu Ex÷e r{ºkËuþkuLkk MktøkXLk{kt òuzkÞwt Ãkhtíkw ÞwØ ÃkAe íkuLku fkuE «Ëuþku {éÞk Lknª íkuýu÷øk¼øk 6,00,000 ÷kufku ÞwØ{kt økw{kÔÞk. LkkÍeðkË yLku VkMkeðkË ðk¤k Lkuíkkykuyu íku{LkkËuþLkk ÷kufkuLku yuðkt ð[Lkku ykÃÞk fu íkuyku ËuþLkwt nýkÞu÷e ferík ÃkkAe {u¤ðþu. íku{ýu yk¢{frðsÞfq[ fheLku ÃkkuíkkLkk Mkk{úksÞku rðMíkkhðkLke Lkerík yÃkLkkðe. 1936 {kt s{oLkeyu VeLk÷uLzÃkh 1938 {kt ykurMxÙÞk Ãkh yLku 1938 {kt ÍufkuM÷kuðkrfÞk Ãkh fçkòu fhe ÷eÄku. sÞkhu Ex÷eyuEÚkeÞkurÃkÞk Ãkh yk¢{ý fÞwo. ykLku÷eÄu ÞwhkuÃkeÞLk Ëuþku{kt ytËhkuytËh íkýkð yLku Mkt½»ko W¼kÚkÞk. ík{u òýku Aku fu, òÃkkLkLke ÷~fhe íkkfkík ðÄe yLku íkuýu VktMkeðkËe ËuþkuLku Mk{ÚkoLk ykÃÞwt.hku{-çk÷eoLk xkurfÞku fhkh îkhk yu ºkýu Ëuþkuyu yufçkeòLku xufku ykÃÞku. yurþÞk yLku «þktík{nkMkkøkhLkk ûkuºk{kt òÃkkLkLku yLku ÞwhkuÃk{kt Ex÷e yLku s{oLkeLku {Lk {kLÞw fhðkLke AqxykÃkðk{kt ykðe.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

113

ykÄwrLkf rðï - 2

MkkurðÞuík Mkt½Lke MkV¤íkk òuELku ÃkkùkíÞ Ëuþku MkkðÄkLk ÚkE økÞk. yu {qzeðkËe Ëuþku Mk{ksðkËLkuVu÷kíkku hkufðk {ktøkíkk níkk. íkuÚke íku{ýu Ex÷e yLku s{oLkeLkwt Mk{ÚkoLk fhíke yuf yuðe ÔÞðrMÚkíkLkerík ½ze, su Mk{ksðkË rðhkuÄe níke.

yk LkeríkLku yuÃkeÍ{uLx Ãkku÷eMke (ík]»xefhý Lkerík) fnu Au. «Úk{ rðïÞwØ ÃkAe s{oLkeLku{kºk 1,00,000 MkirLkfkuLkwt ÷~fh hk¾ðkLke Aqx níke, Ãkhtíkw íkuLke MktÏÞk 8,00,000 ÚkE sðk AíkktÃkrù{Lkk çkeò Ëuþku íkhVÚke íkuLkku rðhkuÄ Lk ÚkÞku. yux÷e nË MkwÄe yk Lkerík økE, rnx÷hu ðMkuoÕMkfhkhLkku ¼tøk fheLku VeLk÷uLz yLku ykurMxÙÞk Ãkh fçkòu fÞkuo íkku Ãký ÃkkïkíÞ Mk¥kkyku {qtøke Ëþofs çkLke hne. 1937 {kt MÃkuELk{kt VkrMkMx Lkuíkk sLkh÷ £utfkuLke ykøkuðkLke nuX¤ VktMkeðkËeykuyLku ÷kuf{kLÞ Mkhfkh ðå[u Þwî þY ÚkÞwt. MÃkuELkLkkt ÷kufþkneLke Zçku [wtxkÞu÷e MkhfkhLku WÚk÷kðeÃkkzðk {kxu rnx÷hu VkMkeykuLku nrÚkÞkh yLku MkiLÞ Ãkqhkt ÃkkzÞk. sLkh÷ £ktfku Mkk{u Mkk{wrnfÃkøk÷kt ÷uðk MkkurðÞuík Mkt½u #ø÷uLzLku yÃke÷ fhe. sÞkhu ËwrLkÞk¼h{ktÚke ÷kufíkktrºkf MkhfkhLkuMk{ÚkoLk ykÃkðk{kt ykÔÞw, íÞkhu Ãký #ø÷uLz yLku £ktMku fkuE Ãkøk÷kt Lk ÷eÄk. Ãkrù{Lkk ËuþkuLkeyk ík]r»xfhý Lkeríkyu íÞkhu nË ðxkðe sÞkhu ykuøkMx 1938 {kt BÞwLke[{kt rnx÷hu rçkúxLk yLku£ktMkLkk ðzk«ÄkLkkuLku yk{tºÞk. 1938 Lkk BÞwLke[ fhkh îkhk rnx÷hLku ÍufkuM÷kuðkrfÞkLkk W¥kh¼køk{kt ykðu÷k MkwËuíkLk÷uLz Ãkh fçkòu fhðkLke yLkw{rík ykÃkðk{kt ykðe. ÃkkA¤Úke yk¾kÍufkuM÷kuðkrfÞk WÃkh fçkòu fhðk{kt ykÔÞku.

yuÃkeÍ{uLx Ãkku÷eMke îkhk VktMkeðkË ðÄw {sçkwík çkLÞku. nðu yu MÃk»x ÚkE økÞw níkwt furçkúxLk yLku £ktMk yuðwt EåAíkk níkk fu s{oLke yLku Ex÷e MkkurðÞuík Mkt½Lke rðYæÄ òÞ. ykðkykÞkusLkkuLku hkufe Ãkkzðk {kxu MkkurðÞuík Mkt½u s{oLke MkkÚku yuðk fhkh fÞko, su{kt yu ðkík WÃkhMkt{rík {u¤ðkE fu çku Ãkife fkuE Ëuþ yufçkeò WÃkh nw{÷ku Lknª fhu. yk fhkhLku ÷eÄu s{oLke MkkÚku¼rð»Þ{kt ÚkLkkhk Mkk{Lkk {kxu íkiÞkhe fhðkLkku íkuLku Mk{Þ {éÞku yLku s{oLkeLku MkkurðÞuík Mkt½Lkkð÷ýLku íkxMÚk fhðkLkku {kufku {¤e økÞku.

çkeò rðïÞwØLkwt ÿ~Þ íÞkhu þY ÚkÞwt sÞkhu 1 MkÃxuBçkh 1939 Lkk hkus s{oLkeyu Ãkku÷UzÃkh nw{÷ku fÞkuo Lku rçkúxLku 3 MkÃxuBçkh 1939 Lkk hkus s{oLke MkkÚku ÞwØ ½kur»kík fÞwo.

4.8.2 ÞwØLkk Ãkrhýk{ku :

MkÃxuBçkh 1945 {kt ÞwØ Mk{kó ÚkÞwt. {kLkðòíkLkk EríknkMk{kt yk MkkiÚke rðLkkþf ÞwØníkwt. íkuLkk îkhk ÷kufkuLkk òLk{k÷ yLku MktÃkr¥k íku{s MktMkkÄLkkuLku yuðwt LkwfMkkLk ÚkÞwt su fËeÞ ¼hÃkkELk ÚkE þfu. økøkLk[wtçke {fkLkku ¼kUÞ [kxíkk ÚkE økÞk yLku ÷k¾ku ÷kufku çku½h ÚkE økÞk. s{oLk sÞw÷kufkuLku fkt íkku {khe Lkk¾ðk{kt ykÔÞk yÚkðk íku{Lku fkuLMkLxÙuþLk fuBÃk{kt {kuf÷e Ëuðk{kt ykÔÞk.

ykÄwrLkf rðï - 2


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

114

òÃkkLkLkk rnhkuþe{k yLku LkkøkkMkkfe þnuhku WÃkh yýwçkkUçk ð»kkoðeLku íku{Lkku ÷øk¼økMktÃkqýo Lkkþ fhe Ëuðk{kt ykÔÞku. ÞwØ îkhk Ãkh{kýw «÷ÞLkwt {kuxwt òu¾{ Q¼w ÚkÞwt. s{oLke [kh¼køkku{kt ðnU[kE økÞwt yLku Ëhuf ¼køk yuf yuf rðsuíkk Mkk{úksÞku ÃkkMku ykÔÞku. LkkÍe Ãkûk WÃkh«ríkçktÄ (çkkLkk) ykÔÞku yLku s{oLkeLkk MkiLÞLku rð¾uhe Lkk¾ðk{kt ykÔÞwt. òÃkkLkLku 76 Lkk rLkheûkýnuX¤ {qfe Ëuðk{kt ykÔÞwt. 1949 {kt sÞkhu Vhe hkòþkne ykðe íÞkhu y{uhefLk MkiLÞ íÞktÚke¾MÞwt.

Þw.yuMk.yu.yLku MkkurðÞuík Mkt½Lkk þrfíkþk¤e çkLkðkLke MkkÚkkuMkkÚk Mkk{úksÞðkË Lkçk¤kuÃkzíkku økÞku. rðï nðu çku rð¼køkku{kt ðnU[kE økÞwt. - MkkurðÞuík Mkt½Lke ykøkuðkLke nuX¤ Mk{ksðkËerð¼køk{kt yLku Þw.yuMk.yu.Lke ykøkuðkLke nuX¤ ÃkkïkíÞ rð¼køk{kt yk rð¼køkku ðå[u íkýkðyLku þ†rðneLk Mkt½»ko {kuxk ÃkkÞu hnÞku, suLku þeíkÞwØ fnu Au. yk çku Ëuþku ðå[u ykðwt ÷ktçkku Mk{Þ[k÷íkwt hnÞwt.

ÞwØLkwt yuf {níðLkwt Ãkrhýk{ níkwt MktÞwfík hk»xÙMkt½Lke MÚkkÃkLkk, suLku rðþu nðu ík{u òýþku.íÞkhÃkAe rðï{kt ½ýwt çkË÷kÞw. íkuLkku hksfeÞ Lkfþku çkË÷kÞku. Mkk{úksÞðkËLkku ¼kuøk çkLku÷kyurþÞk íkÚkk ykr£fkLkk Ëuþku nðu Mðíktºk çkLÞk. ðíko{kLk rMÚkrík{kt íkuyku ËwrLkÞkLkk {níðLkk ËuþkuøkýkÞ Au.

{LkkuÞíLk 4.5

ËwrLkÞkyu rðLkkþf Þwîku òuÞk yLku yksu Ãký rð¾ðkËku yLku Mkt½»kkuo òuE hne Au. yuðeykuAk{kt ykuAk yuðk Ãkkt[ Mk{MÞkLke ÞkËe çkLkkðku su rðïþktrík{kt yðhkuÄ Q¼e fhíke nkuÞ.yu Mk{MÞkykuLkk rLkhkfhý {kxuLkk WÃkkÞku çkíkkðku. yu sýkðku fu fE heíku ík{u yk ËwrLkÞkLkuhnuðk {kxuLke yuf çknuíkh søÞk çkLkkððk {kxu yuf ÔÞrfík íkhefu ík{kYt ÞkuøkËkLk ykÃkþku.

4.9 MktÞwfík hk»xÙMkt½Lke MÚkkÃkLkk

ÞwØLke ¼ÞkLkfíkkyu rðïLkk LkuíkkykuLku þktrík MÚkkÃkðk {kxu yktíkhhkr»xÙÞ MktøkXLk çkLkkððk«uÞko. rçkúxeþ ðzk«ÄkLk rðtMxLk [[eo÷, MkkurðÞuík «{w¾ Míkk÷eLk yLku y{uhefLk hk»xÙ «{w¾MkwÍðuÕx suðk rðï-Lkuíkkyku rðrðÄ Mkt{u÷Lkku{kt {éÞkt yLku yk MktøkXLkLke MÚkkÃkLkk {kxu rð[khýkfhe. yk¾hu 1945 {kt 24 {e ykufxkuçkhLkk hkus MkkLk £ktrMkMfku{kt MktÞwfík hk»xÙ [kxohLku 50

MkÇÞku îkhk ðÄkðe ÷uðk{kt ykÔÞwt yLku yk{, MktÞwfík hk»xTMkt½ (ÞwLkku) Lke MÚkkÃkLkk ÚkE. íÞkhÚkeËh 24 {e ykufxkuçkh ÞwLkku rËLk íkhefu rðï¼h{kt WsðkÞ Au. Þw.Lkku Lkku {wÏÞ rMkæÄktík Au çkÄktËuþkuLke Mk{kLkíkk yLku Mkkðo¼ki{íð (MkkuðhuELkexe) ÞwLkkuLkk {wÏÞ WËuþ Au- rðï¼h{kt þktrík


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

115

ykÄwrLkf rðï - 2

ò¤ððe, ¼rð»Þ{kt ÞwØku Úkíkkt hkufðk, yktíkhhkr»xÙÞ rððkËkuLkku þktríkÚke Wfu÷ ÷kððku yLkuyktíkhhkr»xÙÞ MknfkhLke ¼kðLkk rðfMkkððe.

ÞwLkkuLkk æðs{kt íkuLkwt Mkhfkhe «ríkf òuðk {¤u Au. su{kt W¥kh Äúwð íkhVÚke Ëu¾kíkkuËwrLkÞkLkku økku¤kfkh Lkfþku Au su ykAk ¼qhk htøkLke Ãk]»X¼qr{ Ãkh MkVu÷ yku÷eðLkk ÃkkLkLkezk¤eÚke ðªx¤kÞu÷ku Au.

4.9.1 ÞwLkkuLkk WËuþku

«Úk{ rðïÞwØ ÃkAe MÚkÃkkÞu÷e LkuþLMk ÷eøkLke su{ ÞwLkkuLkk {wÏÞ WË]uþku Ãký rðï{ktþktrík yLku Mk÷k{íke ò¤ððkLkku níkku. íkuLkku çkeòu {níðLkku WËuþ níkku fu Ëuþku ðå[u ytËhkuytËhMk{kLkíkkLkk ykÄkhu {iºkeÃkqýo MktçktÄku rðfMkkððk yLku ykrÚkof, Mkk{krsf, MkktMf]ríkf yLku {kLkðíkkLku÷økíke Mk{MÞkykuLku ÃkhMÃkh Mknfkh ykÃkeLku Wfu÷ðe. íkuLkku yuf nuíkw yu Ãký níkku fu {kLkðyrÄfkhkuyLku ÷kufkuLkk {q¤¼qík MðkíktºkLkk yrÄfkhLku W¥kusLk ykÃkðwt. rðrðÄ Ëuþku îkhk ÞwLkkuLkk nuíkwykuÃkqhk Ãkkzðk {kxu fhðk{kt ykðíke «ð]r¥kyku {kxu yuf Mkk{kLÞ {t[ Ãkqhku ÃkkzðkLkku WËuþ Ãkýníkku.


1. f{ Mku f{ 4 çkkÕfLk hksÞkuLkk Lkk{ sýkðku.

h. xÙeÃk÷ yu÷kÞLMk fÞk fÞk Ëuþku ðå[u níkwt. ?

3. «Úk{ rðïÞwØ Úkðk {kxu sðkçkËkh fkuEÃký ºký fkhýku sýkðku.

4. 1970 ÃkAe Mkh{w¾íÞkhþkne yÃkLkkðLkkh fkuEÃký çku ËuþkuLkk Lkk{ sýkðku.

Ãk. 1929 Lke {nk{tËeLkwt {wÏÞ fkhý þwt níkwt ?

6. ÞqqLkkuLke ykiÃk[krhf MÚkkÃkLkk fÞkhu yLku fÞkt ÚkE ?


- 19 {e MkËeLkk AuÕ÷k [íkwÚko ¼køk{kt ykðu÷k MktMÚkkLíkhLkk Lkðk {kuòLku Lkðku Mkk{úksÞðkËfnu Au.

- Mkk{úksÞkuLkk rðMíkkh ÃkkA¤Lkk {wÏÞ fkhýku níkk.


ykÄwrLkf rðï - 2


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

116

- ykiÄkurøkf ¢ktrík îkhk Q¼e ÚkÞu÷e sYrhÞkíkku, ðknLkÔÞðnkh yLku MktËuþkÔÞðnkhLkkurðfkMk, Mk¥kk {kxuLke ÷k÷Mkk, fx]h hk»xÙðkË yLku økkuhkyku yïuíkkuLku {kýMkLku MkÇÞçkLkkððkLke EåAk.

- skÃkkLkyu yurþÞkLkku yuf{kºk yuðku Ëuþ níkku su Mkk{úksÞðkËe níkku.

- ÞwhkuÃkeÞ Ëuþku ðå[u íkeðú Mkk{úksÞðkËe MÃkÄko yLku ÷~fhe økXçktÄLkkuLku Ãkrhýk{u 1914

{kt «Úk{ rðïÞwØ ¼zfe WXÞwt.

- yk ÞwØLkk {wÏÞ Ãkrhýk{ku níkkt.- ðMkuoÕMkLke MktrÄ nuX¤ s{oLke MkkÚku fXkuh yLkuyÃk{kLksLkf ÔÞðnkh, Ãkhkrsík «Ëuþku ÃkkMkuÚke íku{Lkk «ËuþkuLku AeLkðe ÷uðk, ÞwhkuÃk{kts{eLke rðMíkkh{kt {níðÃkqýo VuhVkh, ykuxku{Lk Mkk{úksÞLkku rðæðtþ, ntøkuheLke MðíktºkíkkyLku ÷eøk ykuV LkuþLMkLke MÚkkÃkLkk.

- 1919 yLku 1939 ËhBÞkLk Ex÷e{kt {wMkku÷eLke îkhk VktMkeðkË ÃkktøkÞkuo yLku s{oLke{ktrnx÷h æðkhk LkkÍeðkË íkuLku ÷eÄu ÷kufþkne, Mðíktºkíkk Mk{ksðkË yLku MkkBÞðkËLkuzk{e Ëuðk{kt ykÔÞk.

- Ex÷e yLku s{oLke íkhV Ãkr~[{Lkk Ëuþkuyu Ëk¾ðu÷e yuÃkeÍ{uLx Lkerík çkeò rðïÞwØíkhV Ëkuhe økE.

- çkeò rðïÞwØLkk fux÷kf Ãkrhýk{ku níkkt-ÞwLkkuLke MÚkkÃkLkk, s{oLkeLkk ¼køk÷k, Mkk{úksÞkuLkeMk¥kkyku Lkçk¤e Ãkzðe yLku yurþÞk íkÚkk ykr£fkLkk Ëuþku Mðíktºk Úkðk.

- ÞwØ ÃkAeLke ÃkrhrMÚkrík{kt Þw.yuMk.yu.yLku MkkurðÞuík Mkt½ yu çku Ëuþku {nkMk¥kkyku çkLÞk,su{Lke ðå[u ÷ktçkw þ†neLk þeíkÞwØ [kÕÞwt.

- ÞwØ ÃkAe rðï{kt þktrík yLku MkËT¼kðLkk xfkðe hk¾ðk {kxu ÞwLkkuLke MÚkkÃkLkk ÚkE.


1. ykiÄkurøkf ¢ktrík ËhBÞkLk fkÃkzWÄkuøk ûkuºku ÚkÞu÷e ¢ktríkfkhe þkuÄkuLku ÷eÄu fuðe heíku fkÃkzLkkWíÃkkËLk{kt Ãký ¢ktrík ykðe ?

h. #ø÷uLz{kt ykiÄkurøkfhý {kxu fÞkt ykrÚkof, hksLkiríkf, ¼kiøkkur÷f yLku xufLkku÷kuSf÷Ãkrhçk¤ku sðkçkËkh níkkt ?

3. ykiÄkurøkf ¢ktrík îkhk Mk{ks{kt íku ÚkÞu÷k VkÞËk yLku økuhVkÞËk Mk{òðku.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

117

ykÄwrLkf rðï - 2

4. sÞkt ykiÄkurøkf ¢ktrík ÚkE níke yuðkt hksÞku þwt fhðk yuðk «ËuþkuLku {u¤ððk {kxu Íøkzðk÷køÞk, sÞkt ykiÄkurøkf ¢ktrík ÚkE Lk níke?

5. òÃkkLk Mkk{úksÞðkËe MÃkÄko{kt fu{ Mkk{u÷ ÚkÞwt ?

6. MktMÚkkLkku (fku÷kuLkeyku) WÃkh ÚkÞu÷e Mkk{úksÞðkËLke Mkkhe íku{s {kXe yMkhku ðýoðku.

7. «Úk{ rðïÞwØLkk Ãkrhýk{ku ðýoðku.

8. Ãkrù{e Mk¥kkykuLke yuÃkeÍ{uLx Ãkku÷eMkeyu fE heíku s{oLke{kt LkkÍeðkË yLku Ex÷e{ktVktMkeðkË sL{kÔÞku ?

9. «Úk{ rðïÞwØLke ½xLkkyku ¢{ yLkwMkkh ðýoðku.

10. MktÞwfík hk»xÙMkt½ (ÞwLkku) Lkk {wÏÞ WËuþku Mk{òðku.

11. Lke[u ykÃku÷k rðïLkk hu¾ktrfík Lkfþk{kt ynª ykÃku÷k MÚkkLk Ëþkoðku.

(f) rçkúxLk yLku £ktMk-çkuWLkk çku-çku MktMÚkkLkku.

(¾) «Úk{ rðïÞwØLkk xÙeÃk÷ yu÷kEÍ yLku xÙeÃk÷ yuLxuxuðk¤k Ëuþ.

(øk) rÿíkeÞ rðïÞwØLkk fhkhku yLku ÃkkX-MðkæÞkÞLkk W¥khku :

ÃkkX MðkæÞkÞLkk W¥khku

4.1.

1. fku÷Mkku yLku ÷ku¾tz

h. íku{ýu fk[k íkÚkk WíÃkkrËík {k÷Lke nuhVuh {kxu yuf ÍzÃke yLku sðkçkËkh Mkuðk ÃkqheÃkkzu, suLkk ÷eÄu ðuÃkkh ÍzÃke çkLÞku.

3. çkk¤fkuLku íÞkt yux÷k {kxu fk{ Ãkh hk¾ðk{kt ykðíkkt fu{ fu íku{Lkk LkkLkk fËLku ÷eÄufku÷MkkLke ¾kýkuLke s{eLk MkMíke íkÚkk Mkktfze øk÷eyku{kt Vhðk{kt íku{Lku ykMkkLke hnuíke.WÃkhktík íku{Lku {kuxuhkt fhíkkt ykuAku Ãkøkkh ykÃkðku Ãkzíkku.

4. (a) f (b) ¾ (c) øk (d) ½

4.h.

1 Mkk{úksÞðkË yux÷u çkeò Ëuþ{kt ðMkíkk ÷kufkuLkk hksLkiríkf íkÚkk ykrÚkof SðLk WÃkhrLkÞtºký fhðwt.

ykÄwrLkf rðï - 2


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

118

h. íku çku hMíkk níkk :

(f) íkuLku ÷eÄu Mkk{úksÞkuÚke Mkk{úkrsík «Ëuþ MkwÄe [esðMíkwykuLke nuhVuh Mkh¤ çkLke.

(¾) ÷~fhLku Mkk{úkrsík Ëuþku{kt ÍzÃkÚke {kuf÷eLku ðÄw fzf rLkÞtºký hk¾e þfðkLkwtþfÞ çkLÞwt.

4.3 (a) f (b) ¾ (c) øk (d) ½

1. økúeMk, Y{krLkÞk, çkÕøkuheÞk, MkçkeoÞk, {kuLxuLkuøkúku

h. s{oLke, ykurMxÙÞk yLku Ex÷e

3. «Úk{ rðïÞwØLkk {wÏÞ fkhýku níkkt :

(f) s{oLkeLkk ykiÄkurøkf rðfkMkLku ÷eÄu íÞkt fk[k{k÷Lke sYh ðÄíke økE, suLku÷eÄu MktMÚkkLkku Ãkh fçkòu {u¤ððk {kxu íku #ø÷uLz yLku £ktMkLkwt nheV çkLÞwt.

(¾) økXçktÄLkkuLke «Úkkyu ÞwhkuÃkLku çku Ëw~{Lk Akðýeyku{kt Ãk÷xe LkktÏÞtw- xÙeÃk÷yu÷kÞLMk yLku xÙeÃk÷ yuLxuxu, suLku ÷eÄu íkýkð yLku ½»koý ðÄíkkt [kÕÞkt.

(øk) çkkÕfLk hksÞku{kt hk»xÙðkË ÃkwLk: òøk]ík ÚkðkLke ½xLkkLku ÃkkLk M÷kð yktËku÷Lkfnu Au. ÷kufku nðu Mðíktºk Úkðk {ktøkíkk níkk.

4. Ex÷e yLku s{oLke

Ãk. ðÄw Ãkzíkk WíÃkkËLkLku ÷eÄu [esðMíkwykuLkk ¼kð ½xe økÞk, suLku ÷eÄu þuhLkk ¼kð økøkzeøkÞk. çkuLfku çktÄ ÚkE økE yLku ÷kufkuLke SðLk¼hLke çk[ík íkuyku ¾kuE çkuXk. yk níke19h9 Lke {nk{tËe.

6. h4 ykufxkuçkh 194Ãk Lkk hkus Þw.yuMk.yu.Lkk MkkLk-£ktrMkMfku ¾kíku yuf Mkt{u÷Lk{kt MktÞwfíkhkr»xÙÞ Mkt½ (ÞwLkku) Lke ykiÃk[krhf MÚkkÃkLkk ÚkE.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

119

¼khík Ãkh rçkúxeþ þkMkLkLkku «¼kð : ykrÚkof, Mkk{krsf yLku MkktMf]ríkf (17Ãk7-18Ãk7)

5

¼khík Ãkh rçkúxeþ þkMkLkLkku «¼kð : ykrÚkof, Mkk{krsf

yLku MkktMf]ríkf (17Ãk7-18Ãk7)

18 {e MkËeLke ykMkÃkkMk ËwrLkÞk{kt {níðLke ½xLkkyku ½xe. #ø÷uLz{kt ÚkÞu÷e ykiÄkurøkf¢ktrík yuf yuðe s ½xLkk Au. Äe{u Äe{u íku ÞwhkuÃkLkk yLÞ Ëuþku{kt Ãký Vu÷kE økE. ík{u #ø÷uLzLke¢ktrík yLku ÔÞkÃkkhe {køkkuo rðþu ðktåÞwt nþu. 1948 {kt ðkMfku-Ë-økk{k Lkk{Lkk yuf ÃkkuxwoøkeÍu¼khík ykððkLkku Mk{wÿ{køko þkuæÞku. Ãkrhýk{u ytøkúus, z[ (ð÷tËk), ÃkkuxwoøkeÍku yLku £U[ ÷kufku¼khík{kt ðuÃkkh fhðk ykÔÞk. íku{ýu ¼khík{kt r{þLkhe «ð]r¥kyku Vu÷kððk {kxu Ãký íkuLkkuWÃkÞkuøk fÞkuo. þwt ík{u òýku Aku fu ¼khíkLkk EríknkMk{kt ykÄwrLkf Mk{ÞLke þYykík yk ÞwhkuÃkeÞ«skLkk ykøk{LkLku ÷eÄu ÚkE ? yk ÃkkX{kt ík{u ¼khík{kt ytøkúuòuLkk ykøk{Lk yLku íkuLku ÷eÄu¼khíkLkk ykrÚkof, Mkk{krsf yLku MkktMf]ríkf ûkuºkku{kt Ãkzu÷k «¼kð rðþu òýþku.

nuíkwyku :


- rçkúxeþhkuLkk ¼khík ykððk ÃkkA¤Lkk fkhýkuLke [[ko fhe þfþku.

- rçkúxeþhku æðkhk ¼khíkLku yuf MktMÚkkLk çkLkkððkLke rðrðÄ ÃkæÄríkyku yku¤¾e þfþku.

- rçkúxeþ þkMkLku fhu÷e ykrÚkof yMkhku òuE þfþku

- ¼khíkLkk Mkk{krsf yLku MkktMf]ríkf SðLk Ãkh rçkúxeþ þkMkLkLke yMkhku ðýoðe þfþku.

- rçkúxeþhkuLkk y{÷{kt 18Ãk7 Lkk {kuxk çk¤ðk Ãknu÷kt s Q¼e ÚkÞu÷e rðÿkune [¤ð¤kuÃkkA¤Lkk fkhýku òýe þfþku.

Ãk.1 rçkúxeþhkuLkk ¼khík ykððk ÃkkA¤Lkk fkhýku :

ÞwhkuÃk yLku rçkúxeLkLkk ðuÃkkheyku þYykík{kt íkku ðuÃkkh fhðk s ¼khík{kt ykÔÞk níkk.

rçkúxLkLke ykiÄkurøkf ¢ktríkyu íÞktLkk fkh¾kLkkyku{kt fk[k {k÷Lke {ktøk MkSo. íku{Lkk WíÃkkrËík



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

120

{k÷ {kxu çkòhLke Ãký íku{Lku sYh Ãkze. ¼khík íku{Lke sYrhÞkíkku {kxu çkhkuçkh ykÄkhYÃkMkkrçkík ÚkÞwt. 18{e MkËe{kt ¼khík{kt Ãký ytËhkuytËh Mk¥kkLkku Mkt½»ko [k÷íkku níkku. {w½÷ Mkk{úksÞLkeþrfík Ãký ½xe hne níke. íkuÚke, rçkúxeþhkuLku ¼khík{kt Mk¥kk MÚkkÃkðkLke íkf {¤e, íku{ýu yk¾kËuþ{kt rðrðÄ hkßÞku{kt çk¤sçkheÚke ÷kunu÷e Xkufe çkuMkkzu÷e MktrÄyku, fhkhku, yLkuf ÞwØku yLkurðrðÄ hksÞku MkkÚku økXçktÄLkku fÞko. ÃkkuíkkLke Lkðe ðneðxe yLku ykrÚkof Lkeríkyku îkhk yk¾k ËuþWÃkh Mk¾ík rLkÞtºký áZ çkLkkÔÞwt. íku{Lke s{eLk {nuMkq÷Lke Lkeríkyku îkhk íku{ýu økheçk ¾uzqíkku ÃkhrLkÞtºký hkÏÞk yLku {nuMkq÷Lke {kuxe hf{ku ¼uøke fhe. íku{ýu ¾uíkeLkwt ÔÞkÃkkhefhý fÞwo yLku¾uzqíkkuLku hkufrzÞk Ãkkf ÷uðk {sçkwh fÞko. íku{ #ø÷uLzLkk WÄkuøkku {kxu sÁhe fk[ku {k÷ íku{ýu¼khíkeÞ ¾uíke{ktÚke {u¤ððk {ktzÞku. Mk¾ík ðneðxe rLkÞtºký hk¾eLku ¼khík MkkÚku íku{ýu yufnÚÚkwðuÃkkh fhðk {ktzÞku. yk heíku íku{ýu ðuÃkkh{ktÚke íku{Lkk nheVkuLku rçk÷fw÷ nxkðe ËeÄkt, Lku íku{LkufkuELke MkkÚku MÃkÄko hne Lkne. çkÄk «fkhLkk fk[k {k÷Lkwt ðu[ký Vfík íku{ýu s fhðk {ktzÞw yLkuyk {k÷ íku{ýu ½ýk MkMíkk ¼kðu ¾heËðk {ktzÞku. sÞkhu ¼khíkLkk ðýfhkuLku yk s {k÷ ¾wçkŸ[e rft{íku ¾heËðku Ãkzíkku. rðËuþ{kt ðu[kíke ¼khíkeÞ [esðMíkwyku WÃkh ¾wçk fhðuhk Lkt¾kíkk,suÚke rçkúxLkLkk WÄkuøkku ¼Þ{kt Lk {qfkÞ. ¾uíkhkuÚke çktËhku MkwÄe yLku çktËhkuÚke çkòhku MkwÄe {k÷ÃknkU[kzðk {kxu Ëuþ¼h{kt ðknLkÔÞðnkh yLku MktËuþkÔÞðnkhLke Mkøkðzku Q¼e fhðk{kt ykðe.MkkÚkkuMkkÚk yuðk ytøkúuS rþûkýLke þYykík fhkE suLku ÷eÄu yu rþûký Ãkk{u÷kt ¼khíkeÞku ytøkúsukLkuhksfeÞ ðneðx{kt {ËË fhu yLku íku heíku ytøkúuòu ¼khík{kt ðÄw MkwËZ heíku yu ÷kufku WÃkhÚke hksÞfhe þfu. yk çkÄkt Ãkøk÷k yLku LkeríkykuLku ÷eÄu ytøkúuòuLku ¼khík{kt Mk¥kk MÚkkÃkðk{kt, MkwËZ fhðk{ktyLku xfkðe hk¾ðk{kt {ËË {¤e.

ykf]rík Ãk.1, Ãk.h, EMx ErLzÞk ftÃkLke îkhk «[r÷ík [÷ý


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

121


Ãk.h ¼khík{kt MktMÚkkLkku (fku÷kuLke) MÚkkÃkðkLke heíkku :

ÞwhkuÃkLkku Lkfþku swyku íku{kt ík{Lku yLkuf LkkLkk{kuxk hksÞku Ëu¾kþu. sÞkhu íÞkt ykiÄkurøkf¢ktrík ÚkE íÞkhu yk hksÞku ÃkkMku íku{Lkk WÄkuøkku{kt sYhe fk[ku {k÷ Lk níkku íku{s íku{Lkk WíÃkkrËík{k÷ {kxu çkòhku Lk níkk. nðu yk hksÞkuyu yurþÞk yLku ykr£fk Ãkh Lksh Ëkuzkðe. íku{ktÚke#ø÷uLzLke EMx ErLzÞk ftÃkLke ¼khík WÃkh rLkÞtºký {qfeLku ðuÃkkh fhðk{kt MkV¤ ÚkE, suE.Mk.1600 {kt þY ÚkE níke. yk ftÃkLkeLku rçkúxeþ MkhfkhLkku xufku níkku, suLku ÷eÄu ¼khíkLkk«Ëuþku WÃkh ÃkkuíkkLkwt Mkk{úksÞ rðMíkkhðk{kt íku MkV¤ ÚkE. íkuLkwt «Úk{ fkh¾kLkwt 1613 {kt Mkwhík{ktLkt¾kÞwt. 161Ãk {kt Mkh Úkku{Mk hku yu ykøkhk, y{ËkðkË yLku ¼Y[{kt ðÄw fkh¾kLkkyku MÚkkÃkðk{w½÷ Mk{úkx snktøkehLke ÃkhðkLkøke ÷eÄe. yu{Lke yuf {níðÃkqýo ðMkkník ¼khíkLke Ërûkýuykðu÷k {ÿkMk{kt níke. sÞkt íku{ýu MkUx sÞkuso Lkk{Lkwt yuf rfÕ÷uçktÄ fkh¾kLkwt LkktÏÞwt. ¼khíkLke¼qr{ Ãkh yk íku{Lke «Úk{ r{Õfík níke. Äe{uÄe{u ftÃkLkeyu íkuLke ðuÃkkhe ò¤ rðMíkkhe yLku íku¼khík{kt ò{e økE. íku ¼khík{ktÚke íkuLkk nheVkuLku nxkðe Ëuðk{kt Ãký MkV¤ ÚkE. nðu íkuýu¼khíkeÞ hkòykuLkk hksfeÞ ðneðx{kt Ë¾÷ ËuðkLkwt þÁ fÞwo.

ykf]rík Ãk.3 yksLkk ÞwhkuÃkLkku Lkfþku.

1696 {kt çktøkk¤Lkk ºký økk{zkykuLku {u¤ðeLku ftÃkLkeyu yuf þnuh çkLkkÔÞwt suLku fku÷f¥kkLkk{ ykÃÞwt. Vkuxo rð÷eÞ{ økk{Lkku yuf rfÕ÷ku Ãký íku{ýu yk þnuhLke Vhíku çkktæÞku.




LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

122

19 {e MkËeLkk ¼khíkLkku Lkfþku swyku. ík{Lku þwt Ëu¾kÞ Au ? ík{Lku ½ýk LkkLkk-{kuxkt MðíktºkhksÞku Ëu¾kþu. yk hksÞku ÃkkuíkÃkkuíkkLke MktMf]rík, yÚkoíktºk, ¼k»kk yLku hkòyku Ähkðíkk níkk. ykhksÞku nt{uþk yufçkeò MkkÚku ÍøkzÞk fhíkkt. íkuÚke rçkúxeþhku {kxu íkuyku yuf ykMkkLk rþfkh çkLkuíku{kt fkuE LkðkELke ðkík Lk níke. çkfMkh (17Ãk7) yLku Ã÷kMke (1764) Lkk ÞwØkuyu ¼khík{ktytøkúuòuLke MkV¤íkk {kxuLkku ÃkkÞku LkktÏÞku. yk ÞwØku îkhk ¼khík{kt ÷ktçkk ytøkúus þkMkLkLkku Ëkuh þÁÚkÞku. çktøkk¤{kt Ã÷kMkeLkwt ÞwØ ytøkúuòu Síke økÞk. íku{ýu {ehòVhLku çktøkk¤Lkku Lkðkçk çkLkkÔÞkuyLku çkË÷k{kt h4 ÃkhøkýkLkwt hksÞ yLku {kuxe hf{ {u¤ðe Ãkhtíkw {ehòVh nðu íku{Lku ðÄw LkkýkykÃke þfu íku{ Lknkuíkku. yux÷u íkuLke søÞkyu {eh fkMke{Lku çkuMkkzðk{kt ykÔÞku, su ðÄw fzf þkMkfMkkrçkík ÚkÞku. {eh fkMke{u ytøkúuòuLke Lkkýkt fu rLkÞtºkýLke {ktøkku {kLÞ Lk hk¾e. íkuÚke íkuLku nktfefZkÞku yLku Vhe yufðkh {eh òVhLku økkËe MkkUÃkðk{kt ykðe. {ehfkMke{u yðÄLkk Lkðkçk rMkhks-Wÿ-ËkiÕkk yLku {w½÷ ÃkkËþkn þkn yk÷{ rÿíkeÞ MkkÚku {¤eLku ytøkúuòu rðYæÄ ÷zkE ÞkuS. ykÞwØ hh ykufxkuçkh 1764 Lkk hkus ÚkÞwt su çkõMkhLkwt ÞwØ fnuðkÞ Au. yk ÞwØ{kt ÚkÞu÷e íku{Lke nkhrLkýkoÞf çkLke. òu fu ytøkúuòyu çktøkk¤ Ãkh MkV¤íkkÚke ytfwþ {u¤ÔÞku, Ãký

ykf]r¥k 5.4 19 {e MkËeLkk ¼khíkLkku Lkfþku


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

123


Mk{økú ¼khík WÃkh ytøkúus þkMkLk s{kððwt Mkh¤ Lk níkwt. «kËurþf hkòykuyu íku{Lkku rðhkuÄ fÞkuo.íku{ýu ytøkúuòuLkk Mkk{úksÞ-rðMíkkhLkk «ÞíLkkuLkku Ãký rðhkuÄ fÞkuo. ytøkúuòuLke rðYæÄ{kt rðrðÄhksÞku îkhk Vkxe Lkef¤u÷k ÞwØku rðþu nðu ykÃkýu òýeyu.

(1) ytøkúus {iMkqh rðøkún :

18 {e MkËeLkk W¥khkÄo{kt niËhy÷e yLku íkuLkk Ãkwºk xeÃkwLke Mkûk{ Lkuíkkøkehe nuX¤ {iMkqhyuf þrfíkþk¤e hksÞ íkhefu Q¼he ykÔÞwt. {iMkqh yLku ytøkúusku ðå[u [kh ÞwØku ÚkÞk. yk¾hu[kuÚkk ÞwØLkk ytíku (1799) xeÃkw MkwÕíkkLkLke çknkËwhe¼he nkh yLku økkihð¼Þwo {]íÞw ÚkÞwt. ykMkkÚku s ytøkúus-{iMkqhLkk ¼ÔÞ Mkt½»koLkku ytík ykÔÞku. fLkkhk, fkuEBçkíkqh yLku ©ehtøkÃkxLk{ suðkt{kuxkt çktËhku ytøkúuòuLkk rLkÞtºký nuX¤ ykðe økÞkt.

r[ºk Ãk.4 xeÃkw Mkw÷íkkLk

(2) ytøkúus - {hkXk rðøkún :

yZkh{e MkËeLkk W¥khkÄo{kt Ãkrù{ íkÚkk {æÞ ¼khík{kt ykðu÷e çkeS Mk{Úko Mk¥kk níke{hkXkykuLke Ãkhtíkw {hkXkyku{kt Mk¥kk {kxuLkk yktíkhrðøkúnLku fkhýu ytøkúuòuLku íku{Lkk yktíkrhfðneðx{kt {kÚkw {khðkLke íkf {¤e økE. MknkÞf MktrÄLkk ÷eÄu (suLkk rðþu ík{u Ãk.h.1 {kt¼ýþku) ytøkúuòu yLku {hkXk ðå[u yLkuf ÞwØ ÚkÞk. ºkeswt ytøkúus-{hkXk ÞwØ (1817-19) yuíku{Lke ðå[uLkwt AuÕ÷wt ÞwØ níkwt. yk ÞwØLkk Ãkrhýk{u {hkXk MkhËkh ÃkuïkLku ÃkË¼ú»x fheLku íkuLkwthksÞ ÷E ÷uðk{kt ykÔÞwt yLku íku{Lku W¥kh«Ëuþ{kt fkLkÃkwhLke LkSf rçkÚkwh su÷{kt {kuf÷eykÃkðk{kt ykÔÞk.

(3) ytøkúus-rþ¾ rðøkún :

W¥kh-Ãkrù{ ¼khík{kt {nkhkò hýSíkrMktnLke çknkËwhe¼he Lkuíkkøkehe nuX¤ (179h-



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

124

1839) yuf yMkhfkhf Mk¥kkLkku WËÞ ÚkÞku. ytøkúuòu {kxu rþ¾ku òu¾{YÃk níkkt. íkuÚke íkuykuíku{Lku ÃkkuíkkLkk rLkÞtºký nuX¤ ÷kððk {ktøkíkk níkk. 1839 {kt hýSíkrMktnLkk {]íÞw ÃkAe Ãktòçk{ktytÄkÄqtÄe «ðíkeo hne. yk ÃkrhrMÚkríkLkku ytøkúòuyu ÷k¼ ÷eÄku yLku 184Ãk {kt ytøkúòu íkÚkk rþ¾kuLkeðå[u ÞwØ Vkxe LkeféÞwt, su{kt þe¾ku nkÞko. yk¾hu, 1849 {kt ÚkÞu÷kt çkeò ytøkúus-rþ¾ ÞwØ{ktytøkúòuyu íku{Lku r[Lkkçk LkËeLke LkSf ÚkÞu÷k økwshkík-ÞwØ{kt nhkÔÞk. rþ¾kuLkk ðzk yrÄfkheykuyuþhýkøkrík Mðefkhe ÷eÄe yLku ÷kuzo zu÷nkWMke îkhk ÃktòçkLku ¾k÷Mkk fhðk{k ykÔÞwt. {nkhkòhýSíkrMktnSLkk Ãkwºk {nkhkò rËr÷ÃkrMktnLkwt ÃkutþLk çktÄ fheLku íkuLku #ø÷uLz {kuf÷e Ëuðk{kt ykÔÞk.

r[ºk 5.6 {nkhkò

Ãk.h.1. ytøkúsukLkk yLÞ rðsÞku, ¾k÷Mkk Ãkîrík yLku MknkÞf MktrÄLke Ãkîrík

1761 {kt ytøkúus-{hkXk ðå[u ÚkÞu÷e ºkeS ÃkkýeÃkíkLke ÷zkEyu ¼khík{kt ytøkúòuLkeMkV¤íkkLku Ãknu÷uÚke s Mkkrçkík fhe ËeÄe níke. xqtf Mk{Þ{kt s çkeò ½ýkt Ëuþe hksÞku ytøkúòuLkkfkçkq{kt ykðe økÞk. yk{ fhðk {kxu MknkÞf MktrÄ yLku ¾k÷Mkk ÃkæÄríkLke Lkerík yÃkLkkððk{ktykðe. yLkuf hksÞkuLku rçkúxeþhku æðkhk ¾k÷Mkk fheLku ytøkúus Mkk{úksÞ{kt ¼u¤ðe Ëuðk{kt ykÔÞk.íku yuðkt hksÞku níkkt suLku ytøkúuòu îkhk hûký {¤íkwt níkwt Ãký íÞktLkku hkò fwËhíke ðkhMk ðøkh {]íÞwÃkkBÞku nkuÞ íkku íkuLkk Ë¥kf ðkhMkLku hkò íkhefuLkk nf yÚkðk Mkkr÷Þkýwt {¤íkwt Lknª. yk ÃkæÄríkÚkezu÷nkWMkeyu {hkXk hksÞ Mkíkkhk (1848), Mkçk÷Ãkwh (18Ãk0) WËÞÃkwh (18Ãkh), LkkøkÃkwh(18Ãk3) ÍktMke (18Ãk4) yLku yðÄ (18Ãk6) Ãkh fçkòu {u¤ðe ÷eÄku. MknkÞf MktrÄ{kt su


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

125


hksÞku ytøkúòuLkk hûký{kt níkkt. íku{Lku ÃkkuíkkLkk ÷~fhku rð¾uhe Lkkt¾ðk ÃkzÞk yLku ytøkúus ÷~fhLkuÃkku»kðwt ÃkzÞwt. yk hksÞkuyu rðËuþe hksÞku MkkÚkuLkk ÃkkuíkkLkk ík{k{ nffku ¾kuE ËeÄkt. fkuEÃkýhksfeÞ fu ykrÚkof çkkçkíkku {kxu íkuyku çkeò ÃkhËuþe hksÞku MkkÚku fhkh fhe þfíkkt Lknª. ykþhíkLkk çkË÷k{kt íku{Lku íku{Lkk Ëw~{Lkku Mkk{u ytøkúuòu îkhk hûký {¤íkwt.

ytøkúuòuLke yk ¾k÷Mkk Lkeríkyu {kºk ¼khíkeÞ hkòyku WÃkh s Lkne Ãkhtíkw ¼khíkLkkrðÿkLkku, Ãkwhkurníkku, s{eLkËkhku, MkirLkfku, fkheøkhku yLku yu ík{k{ ÷kufkuLku yMkh fhe suyku ykhkòykuLkk ykr©íkku níkkt. «òLkkuyu rðÿkLkðøko su hkò, s{eLkËkh fu {wr¾yku íkhVÚke ykðf{u¤ðíkku níkku, íku{Lke ykðf Ãký çktÄ ÚkE økE, yLku yk{ íkuyku rLkÄoLk çkLÞk. yk{, 19{eMkËeLkk {æÞ{kt yuðe fkuE þrfíkþk¤e Mk¥kk Lk hne su ytøkúuòuLkku rðhkuÄ fhe þfu. ykMkk{,yhkÍkLk, W¥khÃkqðeoÞ ûkuºk, LkuÃkk¤ yLku çk{koLkk fux÷kf ¼køkku WÃkh (1818 Úke 18h6) Ãknu÷uÚkes fçkòu fhe ÷uðk{kt ykÔÞku. 1843 {kt ytøkúuòyu rMktÄ WÃkh Ãký fçòu fhe ÷eÄku.

r[ºk Ãk.7 ÍktMkeLke hkýe ÷û{eçkkE

{LkkuÞíLk Ãk.1

Äkhku fu ík{u 1Ãk ð»koLkk Aku yLku 19 {e MkËeLkk fkuE hkòLkk ¼ºkeò/¼ºkeS Aku. ík{khkfkfkLku fkuE MktíkkLk LkÚke, íkuÚke ík{Lku yu{Lkku/yu{Lke ðkhMk çkLkkððk{kt ykðu Au. òu ík{LkuW¥khkrÄfkhe Lk çkLkðk ËuðkÞ yLku ík{khk fkfkLkwt hksÞ ¾k÷Mkk fhe ËuðkÞ íkku ík{u fuðkt Ãkøk÷kt÷uþku ?



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

126

ÃkkX-MðkæÞkÞ Ãk.1

1. Mkk[k sðkçk WÃkh rLkþkLke fhku :

(f) ¼khík{kt ytøkúuòu fÞk YÃk{kt ykÔÞk níkkt ?

(i) rðsuíkkyku (ii) {wMkkVhku (iii) yk¢{ýfkheyku (iv) ðuÃkkheyku

(¾) {ehòVh fÞktLkku Lkðkçk níkku ?

(i) {iMkqh (ii) Ãktòçk (iii) çktøkk¤ (iv) rçknkh

h. ytøkúuòu ¼khík{kt þkÚke ykÔÞk ? f{ Mku f{ çku fkhýku ykÃkku.

3. Ëuþe hksÞkuLku ¾k÷Mkk fhðk {kxu fE çku ÃkæÄríkyku ytøkúòuyu yÃkLkkðe ?

Ãk.3. ytøkúus þkMkLkLke ykrÚkof yMkhku :

ykiÄkurøkf ¢ktríkyu ytøkúus ðuÃkkheykuLku yurþÞk, ykr£fk yLku y{urhfk{ktÚke yZ¤fÄLkMktÃkr¥k ¼uøke fhe ykÃke níkeu. nðu íkuyku ¼khík{kt yk MktÃkr¥kLkwt hkufký fhe ¼khík{kt WÄkuøkkuyLku ðuÃkkh [÷kððk {ktøkíkk níkk.

yksu ykÃkýu {kuxk sÚÚkk{kt su heíku ðMíkwykuLkwt WíÃkkËLk Úkíkkt òuEyu Aeyu íkuLke þÁykík18{e yLku 19{e MkËe ËhBÞkLk ÚkÞu÷e ykiÄkurøkf ¢ktrík îkhk ÚkE níke. WíÃkkrËík {k÷ ¾qçk {kuxksÚÚkk{kt WÃk÷çÄ níkku. ytøkúuòuLkk ykiÄkurøkf ÃkkÞkLku rðMíkkhðk{kt yLku íkuLku ykrÚkof {ËË fhðk{ktEMx ErLzÞk ftÃkLke WÃkÞkuøke Lkeðze. yk Mk{Þøkk¤k ËhBÞkLk #ø÷uLz{kt yuðk WíÃkkËf ÷kufkuLkkuyuf ðøko Q¼ku ÚkÞku, su{Lku ðuÃkkh fhíkkt WíÃkkËLkÚke ðÄw VkÞËku Úkíkku níkku. íkuyku ¼khík{ktÚkefk[ku {k÷ ÷E sðk íku{s íku{Lke WíÃkkrËík ðMíkwyku ¼khík{kt ðu[ðk WíMkwf níkkt. 1793 yLku1813 ËhBÞkLk yk WíÃkkËfkuyu EMx #rzÞk ftÃkLke, íkuLku {¤íkk rðþu»k ÷k¼ku yLku íkuLke yufnÚÚkwðuÃkkh-Mk¥kk rðYæÄ Ëu¾kðku fÞko, yr¼ÞkLkku [÷kÔÞk. yk¾hu íkuyku ¼khík{ktÚke EMx ErLzÞkftÃkLkeLke yufnÚÚkw Mk¥kkLke Lkerík íkkuzðk{kt MkV¤ ÚkÞk. yk{ ÚkðkÚke ¼khík WÄkuøk«ÄkLk #ø÷uLzLkktyuf MktMÚkkLk çkLÞwt. ¼khíkLkk WÄkuøkku yLku ðuÃkkh Ãkh ÚkÞu÷e ðÄw ykrÚkof yMkhku rðþu nðu ykÃkýuòuEyu.

Ãk.3.1. fkÃkz WÄkuøk yLku ðuÃkkh

Ãknu÷ktLkk Mk{Þ{kt ÞwhkuÃkLkk çkòhku{kt ¼khíkLkk nkÚk-ðýkx ðk¤k fkÃkzLke ¾wçk {ktøkníke. huþ{e, MkwíkhkW, ÷uLkeLk yLku WLke ð†ku suðk ¼khíkeÞ fkÃkzLke {ktøk Ãknu÷uÚke s yurþÞk-ykr£fk{kt níke. #ø÷uLz{kt ykiÄkurøkfhý Úkíkk íÞkt Ãký fkÃkzWÄkuøk {níðLkku çkLke økÞku. nðu


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

127


¼khík yLku rçkúxLk ðå[uLkk fkÃkz ÔÞðnkhLke rËþk çkË÷kE økE. ¼khíkLkk çkòhku{kt ytøkúuòuLkkfkh¾kLkkyku{kt {þeLkÚke çkLku÷kt fkÃkz {kuxk sÚÚkk{kt ykÞkík fhe ÷kððk {tzkÞk. fkh¾kLkk{kt{kuxkÃkkÞu çkLku÷wt yk fkÃkz nMíkðýkxLkk fkÃkz fhíkkt MkMíkw ðu[kíkwt. yk heíku nMíkf¤k WÄkuøkLkuòu¾{ Q¼wt ÚkÞwt.

ytøkúuòu ¼khík{kt ÃkkuíkkLke ðMíkwyku MkMíkk ¼kðu ðu[e þfÞk fu{ fu ÃkhËuþe ðMíkwyku WÃkhfkuE sfkík ÷uðk{kt ykðíke Lkne. çkeS çkksw, ¼khíkLke nMíkf÷kWÄkuøkLke ðMíkwyku sÞkhu ÃkhËuþ{kt{kuf÷ðk{kt ykðíke íkku íkuLke WÃkh ¼khu sfkík yLku fhðuhk ðMkq÷ðk{kt ykðíkk, suLkk ÷eÄu íkuðMíkwyku {kU½e ðu[kíke. WÃkhktík, WÄkuøkÃkríkykuLkk ËçkkýLku ÷eÄu ¼khíkeÞ fkÃkz WÃkh Ãký ¾qçkfhðuhk Lkkt¾ðk{kt ykðíkk. íkuÚke, xqtf Mk{Þ{kt s ¼khík íkiÞkh fkÃkzLkk rLkfkMkfíkko (yufMkÃkkuxoh){ktÚke Y Lkwt rLkfkMkfíkko yLku rçkúxeþ fkÃkzLkwt ykÞkíkfíkko (EBÃkkuxho) çkLke økÞwt. ¼khíkLkk ðýkxWÄkuøk WÃkh yk QÄe rËþkLkk VuhVkhLke ¾qçk {kXe yMkh Ãkze yLku íku Ãkze ¼ktøÞku. ¾qçk ðýfhkuçkufkh çkLÞk. íku{ktLkk ½ýkt ÃkkuíkkLku økk{ ÃkkAk VÞko, sÞkt íku{Lke s{eLkku WÃkh ¾uíke fheLkuSðLkrLkðkon fhe þfu. ykLku ÷eÄu økúk{eý yÚkoÔÞðMÚkk yLku ykSrðfk WÃkh Ëçkký Q¼wt ÚkÞwt.yk «r¢Þk{kt ¼khíkLkk nMíkðýkx WÄkuøkLku yMk{kLk MÃkÄkoLkku Mkk{Lkku fhðku ÃkzÞku. yk {wËkLkuÃkkA¤Úke ¼khíkLkk hkr»xÙÞ Lkuíkkykuyu rçkLk-ykiÄkurøkfhý MktË¼uo æÞkLk{kt ÷eÄku.

zÞqxe - ¾heËu÷e yÚkðk ðu[u÷e ðMíkwyku WÃkh [qfððk{kt ykðíkk fhLku zÞqxe fnu Au.

xufMk- Mkhfkh îkhk yÃkkíke Mkuðkyku yLku MkwrðÄkyku {kxuLkk sYhe Lkkýkt ¼uøkk fhðk {kxuykðf, MktÃkr¥k fu ðu[ký WÃkh ÷uðk{kt ykðíkku fh

xuheV- Mkhfkh îkhk ykÞkík (EBÃkkuxo) yÚkðk rLkfkMk (yufMkÃkkuxo) WÃkh ÷økkzðk{kt ykðíkeËký (fhðuhk) Lke Mkhfkhe ÞkËe, Mkqr[Ãkºk yÚkðk fku»xf

ytøkúòuLkwt {wÏÞ æÞuÞ yu níkwt fu ¼khíkLku rçkúxeþ {k÷Mkk{kLkLktw økúknf çkLkkðe Ëuðwt. suLku÷eÄu xqtf Mk{Þ{kt s ¼khíkLkk fkÃkz, fk[ yLku fkøk¤ WÄkuøkku çktÄ ÚkE økÞk. 1813 MkwÄe{kt íkku¼khíkLkk nkÚkðýkx WÄkuøku íkuLkwt Ëuþe íku{s rðËuþe çkòh ¾kuE ËeÄwt. {þeLk îkhk çkLkíke rçkúxeþðMíkwyku MkkÚku ¼khíkeÞ ðMíkwyku MÃkÄko Lk fhe þfe, ÞwØku yLku Mkk{úkrsík «Ëuþku WÃkh Mkftò îkhknðu çkòhku{kt rçkúxeþ {k÷Mkk{kLk s ¾heËkðk-ðu[kðk {ktzÞku. íku{ýu ¼khíkLkk hkòyku,ðuÃkkheyku, s{eLkËkhku yLku Mkk{kLÞ {kýMkku MkwæÄkt ÃkkMkuÚke ÄLk þku»kðk {ktzÞwt. íkËWÃkhktík ÔÞkÃkkhÚkeyLku ÃkkuíkkLkk yrÄfkheykuLkk Ãkøkkh YÃku Ãký ytøkúuòuyu ÄLk ¾U[e ÷uðk {ktzÞwt. yu MÃk»x níkwt fuíku{Lke ykrÚkof Lkeríkyku Ãknu÷kt EMx ErLzÞk ftÃkLke yLku ÃkAe rçkúxeþ Mkk{úksÞLkk rník {kxu ½zkEníke.




LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

128

{LkkuÞíLk Ãk.h

çknuheÞkh-økhuheÞk ðýÍkhkykuLkk rfMMkkLkku yÇÞkMk (fuMk Mxze)

Mk{k[kh {wsçk (Ä MkLzu xÙeçÞwx MÃkufxÙ{ t, {k[o 11, h01h) rçknkhLkk økÞk rsÕ÷k{kt½uxkLkwt QLk ðýLkkhk ðýfhkuyu LkkýktLke yAíkLku ÷eÄu Äkçk¤k ðýðkLkku WÄkuøk çktÄ fhe ËeÄku.yuf ðýfh fnu Au fu, çkòh{kt {¤íkkt Äkçk¤kyku MkkÚku y{u MÃkÄko Lk fhe þfeyu. çkesk yuf fnuAu, þnuhe çkòhku MkwÄe ÃknkU[e Lk þfðkLku ÷eÄu y{khu y{khk Äkçk¤k økk{zkyku{kt s ðu[ðk ÃkzuAu.

rçkúxeþhku ð¾íkLkk ¼khík{kt yLku nk÷Lke yk ÃkrhrMÚkríkLke íkw÷Lkk fhku. þwt íku Mkh¾e Aufu y÷øk ? yk ðýfhkuLke rMÚkrík MkwÄkhðk {kxu ík{u fuðkt Mkq[Lk fhþku ?

Ãk.3.h. s{eLk-{nuMkq÷ Lkerík yLku s{eLk {æÞMÚkeyku (Ë÷k÷ku/ð[urxÞkyku) :

«k[eLkfk¤Úke ÷kufkuLkk SðLkrLkðkonLkLkku {wÏÞ Mºkkuík ¾uíke níke. íkuÚke yk¾e ËwrLkÞk{ktçkÄk hkò-{nkhkòyku {kxu {nuMkq÷ W½hkððkLkku {wÏÞ ykÄkh s{eLk-{nuMkq÷ çkLÞku. 18 {eMkËe{kt ¼khíkLkk ÷kufkuLkku {wÏÞ ÔÞðMkkÞ ¾uíke níkku. rçkúxeþ þkMkLk ËhBÞkLk s{eLk {nuMkq÷ðÄíkwt s [kÕÞwt. suLkk ½ýk fkhýku níkkt. Ãknu÷kt rçkúxeþhku ¼khík{kt ðuÃkkh fhðk ykÔÞk níkk.Äe{uÄe{u íku{Lku ¼khík{kt Mkk{úksÞ ðÄkhðkLke EåAk ÚkE, suLku {kxu íku{Lku ½ýkt ÄLkLke sYhníke. íku{Lku ðuÃkkh {kxu, ftÃkLkeLkk ðneðx-ÔÞðMÚkk {kxu yLku ftÃkLkeLkk çkeò «kusufxMk {kxu ½ýktÄLkLke sYh níke. ytøkúuskuyu s{eLk-{nuMkq÷{kt yuðkt «Þkuøkku fÞko suLku ÷eÄu ¾uzqíkkuLku ½ýe íkf÷eVÃkze. ¾uzqíkku ÃkkMkuÚke fh ÷ELku íkuyku ÃkkuíkkLkk ÞwØku yLku «kusufxMk{kt ðkÃkhíkkt. rçkúxeþhku æðkhk ykfhðuhk W½hkððk {kxu MkeÄe fu ykzfíkhe heíkku ðkÃkhðk{kt ykðíke. yk ðkíkLke yMkh økheçkkuWÃkh MkkiÚke ðÄw ÚkE fu{ fu íku{Lku ÃkkuíkkLke LkSðe ykðf{ktÚke Ãký s{eLkËkhku yLku f÷ufxhkuLku¾qçk {nuMkq÷ ykÃkðwt Ãkzíkwt. økheçkkuLku hkník yLku fwËhíke LÞkÞ ykÃkðk{kt MÚkkrLkf Mkhfkh rLk»V¤økE.

1793 {kt ÷kuzo fkuLkoðku÷eMku MÚkkÞe çktËkuçkMík ÷køkw fÞkuo su{kt hksÞLkk ¾òLkk{tk yufrLkrùík hf{ s{k fhkððe Ãkzíke. çkË÷k{kt íku{Lku s{eLkLkk ðkhMkkøkík {kr÷f ònuh fhðk{ktykðíkk. ykLku ÷eÄu s{eLkËkhku s{eLkLkk {kr÷fku çkLÞk. Úkkuzk Mk{Þ {kxu rçkúxeþ ríkòuhe{ktMkwrLkrùík {nuMkq÷ s{k Úkíkwt hnÞwt, suLku ÷eÄu íkuyku ykrÚkof heíku Mk÷k{ík çkLke økÞk. nðu íku{LkuÃknu÷uÚke s ¾çkh Ãkze síke fu hksÞLke ríkòuhe{kt fux÷k Lkkýk ykððkLkk Au. s{eLkËkhLku Ãký yu¾çkh hnuíke fu fux÷wt {nuMkq÷ ¼hðkLkwt Au íkuÚke ðÄkhkLke ykðf {u¤ððk íku{ýu ¾uzqíkku WÃkh ðÄw


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

129


WíÃkkËLk fhðkLkwt Ëçkký fÞwo. Ãkhtíkw sÞkhu s{eLkËkhku, rLkrùík Mk{Þu rLkrùík hf{Lkwt {nuMkq÷ Lk¼he þfu íÞkhu íku{Lke s{eLk sÃík fheLku çkeòLku ðu[e Ëuðk{kt ykðíke. yk yk¾e ÔÞðMÚkk{ktytøkúuòuLku ÷k¼ s níkku fu{ fu yk heíku çkLku÷k Lkðk s{eLkËkhku íku{Lkk hksfeÞ xufuËkhku çkLÞk.sÞkhu ¾uzqíkkuLkk rðhkuÄ Mkk{u ytøkúuòuLku hûký òuEíkwt níkwt íÞkhu yk ÷kufku ytøkúuòuLke Ãkz¾u Q¼khnÞk. ¾hu¾h íkku Mðíktºkíkk yktËku÷LkLke rðhkuÄ{kt sELku íku{ýu ytøkúuòuLke {ËË fhe.

18hh {kt, ytøkúuòuyu W¥kh-Ãkrù{Lkk Ãkhøkýkyku, Ãktòçk, øktøkkLke ¾eýLkku «Ëuþ yLku{æÞ ¼khíkLkk fux÷kf ¼køkku{kt {nk÷ðkLke ÃkæÄrík þÁ fhe. yne yuf {nk÷ (r{÷fík) Lkwt{qÕÞktfLk fhðk{kt ykðíkwt. yk r{Õfík yuf økk{ yÚkðk økk{kuLkku yuf Mk{qn níkku. ynª yk¾k{nk÷Lkk MktÞwfík ¼køkeËkhku MkhfkhLku {nuMkq÷ [qfððk sðkçkËkh níkkt. f{LkMkeçku yk «ÚkkLkkufkuE ÷k¼ ¾uzqíkkuLku Lk {éÞku fu{ fu ytøkúòuLke yÃkuûkk ½ýe Ÿ[e níke.

19 {e MkËeLke þYykík{kt {ÿkMk yLku {wtçkE ÃkhøkýkLkk ½ýkt ¼køkku{kt hiÞíkðk¤eÃkæÄrík þY fhðk{kt ykðe. yne s{eLk ¾uzLkkhe hiÞík WÃkh s MkeÄe {nuMkq÷ ÷økkzðk{kt ykðe.sÞkt MkwÄe ¾uzqík {nuMkq÷ ¼he þfu íÞkt MkwÄe íkuLku s{eLkLkku {kr÷f økýðk{kt ykðíkku Ãkhtíkw yneÃký Ÿ[k {nuMkq÷Lke {ktøk MkkÚku ¾uzqíkkuLktw þku»ký [k÷w hnÞwt.

Ãk.3.3. ¾uíkeLkwt ÔÞkÃkkhefhý :

¼khík{kt rçkúxeþ LkeríkykuLke yuf {wÏÞ yMkh Ãkze. [k, fkuVe, øk¤e, yVeý, fÃkkMk,þý, íku÷eçkeÞkt yLku þuhze suðkt hkufrzÞk ÃkkfkuLke þYykíkLku ÷eÄu rðrðÄ hkufzeÞk ÃkkfkuLku rðrðÄWËuþku MkkÚku þÁ fhðk{kt ykÔÞk. [eLkLke [k MkkÚku rçkúxLkLkku ÔÞkÃkkh Mktíkwr÷ík fhðk {kxu u¼khíkLkkyVeýLkku WÃkÞkuøk fhkÞku. yVeýLkk çkòh Ãkh ytøkúuòu îkhk Mkg rLkÞtºký hk¾ðk{kt ykÔÞwt suLku÷eÄu ¼khíkeÞ yVeý WíÃkkËfku LkVku Lk fhe þfÞk. ytøkúòuyu íku{Lke þhíkku WÃkh çk¤sçkheÚke¼khíkLkk ¾uzqíkku ÃkkMku øk¤eLke ¾uíke fhkðzkðe. yk øk¤eLku #ø÷uLzLkk fkÃkz WÄkuøk{kt htøkfk{{kxu ðkÃkhðk{kt ykðíke. yuf ¾kMk ÃkæÄrík îkhk Ëhuf ¾uzqík ÃkkMkuLke s{eLkLkk 3/h0 {k ¼køk{ktøk¤eLktw VhSÞkík ðkðuíkh fhkððk{kt ykÔkíktw, suLku ÷eÄu xwtf Mk{Þ{kt s{eLkLke V¤ÿwÃkíkk Mkkð½xe økE. yk{ ÚkðkLku ÷eÄu ¾uzqíkku øk¤e ðkððk {ktøkíkk Lk níkk, sÞkhu [kLkk çkøke[k{kt çkøke[kLke{kr÷fe ðkhtðkh çkË÷kE síke yLku íÞkt fk{ fhLkkhk ¾uík{sqhkuLku ¼khu fXeLkkEykuLkku Mkk{Lkkufhðku Ãkzíkku.

¾uíkeLkk ÔÞkÃkkhefhýu ¾qçk ÍzÃkÚke ðkhtðkh s{eLkLke {kr÷fe çkË÷ðk {ktze, suLku ÷eÄus{eLkrðnkuýk {sqhku ðÄíkk [kÕÞk. íkuLku ÷eÄu ½ýk çkÄk ðuÃkkheyku, Ë÷k÷ku yLku ð[urxÞkyku ÃkýQ¼k Úkðk {ktzÞk yLku ÃkrhrMÚkrík{kt ðÄw þku»ký W{uhkÞwt. ¾uzqíkkuyu fkÃkýeLkk Mk{Þu íku{Lke WíÃkkrËíkVMk÷Lkk ðu[ký {kxu nðu yk ð[urxÞkyku Ãkh ykÄkh hk¾ðku ÃkzÞku. ¾uzqíkku VhSÞkíkÃkýu nðu



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

130

hkufrzÞk Ãkkfku ðÄw ÷uíkk níkk, suLku fkhýu yLkksLkwt WíÃkkËLk ½xe økÞwt. íkuÚke yLkksLkk ykuAkÃkwhðXkLku ÷eÄu Ëwfk¤ ÃkzÞku. yk çkÄw òuíkkt yu ðkíkLke MknusÃký LkðkE Lk ÷køku fu þkÚke ¾uzqíkkuyuçk¤ðku ÃkkufkÞkuo. íkuLkk rðþu ík{u ykðíkk ÃkkX{kt rðøkíkðkh òýþku. rðrðÄ ykrÚkof LkeríkykuLku÷eÄu ¼khíkLke Ãkw»f¤ MktÃkr¥k rçkúxLk{kt ½MkzkE økE. ¼khík WÃkh hks fhðk Lkkufheyu h¾kÞu÷kLkkøkrhfku, MkiLÞ yLku yLÞ fk{ËkhkuLkk ðuíkLk, ÃkuþLk yLku rðrðÄ ¾[oLku ÃknkU[e ð¤ðk {kxu¼khík WÃkh çkuVk{ ykrÚkof çkkuòu Lkkt¾ðk{kt ykÔÞku. òu yk MktÃkr¥k ¼khíkLkk rðfkMkkÚkuo hkufðk{ktykðík íkku [kuffMkÃkýu ¼khíkLkwt yÚkoíktºk MkwÄhe [wfÞwt nkuík. [k÷ku ykÃkýu yu òuEyu fu ytøkúsukLkeykrÚkof Lkeríkykuyu fuðe heíku ¼khíkLkk Mk{ksLke ÁÃkhu¾k çkË÷e Lkkt¾e.

Ãk.3.4. þhkV-þknwfkhLkk Lkðk ðøkoLkku sL{ :

ytøkúòuLku rLkrùík Mk{Þu ykÃkðe Ãkzíke rLkrùík hf{Lku fkhýu ¾uzqíkkuLku þknwfkhku/þhkVkuÃkkMkuÚke WAeLkk Lkkýkt ÷uðkLke Vhs Ãkze, yk þhkVku {kuxk¼køku ¾uzqíkku ÃkkMkuÚke Qt[wt ÔÞks ÷ELkuíku{Lkwt þku»ký fhíkkt. íkuyku {kuxk¼køku ytøkqXkLke AkÃk, ¾kuxwt Lkk{wt yÚkðk ¾kuxe Mkne suðkt A¤fÃkxfhíkkt. ytøkúuòuLke Lkðe fkÞËkLkeríkyu {kºk yu þhkVkuLku VkÞËku fhkðe ykÃÞku su MÚkkrLkf ðuÃkkhe-yÚkðk s{eLkËkh níkkt.

{kuxk¼køku yu{ çkLkíkwt fu ¾uzqíkku ÔÞksu ÷eÄu÷e ÷kuLk ÔÞksMkrník [qfðe þfíkkt Lknª. ykheíku Äe{u Äe{u íku{Lke s{eLkku þknwfkh ðøko ÃkkMku síke hne.

6.3.Ãk. Lkðkt {æÞ{ðøkoLkku WËÞ :

¼khík{kt rçkúxeþ þkMkLkLke yuf {wÏÞ yMkh níke. Lkðkt {æÞ{ðøkoLkku WËÞ rçkúxeþhkuLkkÔÞkÃkkhefhýLku ÷eÄu Mk{ksLkk yuf LkkLkk ðøko {kxu y{wf íkfku Q¼e ÚkE yk ÷kufku nt{uþk rçkúxeþðuÃkkheyku {kxu Ë÷k÷ku yÚkðk ykzríkÞkykuLke ¼qr{fk ¼sðíkk, suLk÷eÄu ytøkúuòuLku yZ¤f VkÞËkuÚkíkku. MÚkkÞe {nuMkq÷ ÃkæÄrík ÃkAe Q¼k ÚkÞu÷ku ò{eLkËkhkuLkku Wå[ ðøko Ãký yk ðøko{kt Mkk{u÷ níkku.{kuxk¼køkLkk sqLkk ©e{tík s{eLkËkhku s{eLkrðnkuýk çkLÞk. suLkwt MÚkkLk Lkðk s{eLkËkhkuyu ÷eÄwt.ykðkt ÷kufkuyu Úkkuzwt ytøkúuS rþûký ÷eÄwt yLku yr¼òík ðøko{kt økýkðk {ktzÞk. rçkúxeþ Mk¥kkLkkVu÷kðk MkkÚku hkusøkkhLke y{wf Lkðe íkfku Ãký Q¼e ÚkE níke. ¼khíkeÞ Mk{ks Lkðe fkLkwLke yËk÷íkku,Mkhfkhe f[uheyku yLku ðuÃkkhe yusLMkeykuLkku Mkkûke çkLÞku. ytøkúuS ¼ýu÷k ÷kufkuyu Mðk¼krðf heíkuíku{Lkk «kËurþf ytøkúus þkMkfku ÃkkMkuÚke y{wf ¾kMk ÷k¼ {u¤ÔÞk. yk heíku ¾kMk Q¼k ÚkÞu÷k s{eLkËkhðøko WÃkhktík ÄtÄkËkheyku yLku LkkufrhÞkíkkuLkku Lkðku ðøko Q¼ku ÚkÞku.

Ãk.3.6 MktËuþk ÔÞðnkh yLku ðknLkÔÞðnkh

¼khík{kt íku ð¾íkLkku ðknLkÔÞðnkh çk¤Ëøkkzk, Ÿx yLku ¼khðnLk fhLkkhkt «kýeyku îkhk[k÷íkku. çkeS çkksw rçkúxeþhkuLku fk[k íkÚkk QíÃkkrËík {k÷Lke nuhVuh {kxu çktËhkuÚke WíÃkkËLk ûkuºkku


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

131


MkwÄe ÃknkU[kzíke huÕðuLke sYh níke.

ík{u yksu rðþk¤ ûkuºk{kt Vu÷kÞu÷wt su huÕðu Lkuxðfo swyku Aku, íkuLkku ÃkkÞku 19 {e MkËeLkkÃkkA÷k ¼køk{kt Lkt¾kÞku níkku ykLku ÷eÄu ytøkúus çkUfhku yLku hkufkýfkhku ÃkkuíkkLke ðÄkhkLke {qzeLkuhuÕðuLkk çkktÄfk{{kt hkufe þfÞk. #ø÷uLzLkk {qzeÃkríkykuLku ¼khíkeÞ huÕðu îkhk çku {níðLkk VkÞËkÚkÞk. yuf íkku yu, fu çktËhku yLku çkòhku hMíkk îkhk òuzkE sðkLku ÷eÄu ÔÞkÃkkh ðÄw Mkwøk{ yLku÷k¼ËkÞf çkLÞku. çkeswt, huÕðuLkk zççkk, ESLk yLku huÕðu ÷kELk çkLkkððk {kxuLkwt {qzehkufkýrçkúxLk{ktÚke ykÔÞwt. huÕðu{kt hkufký fhLkkhk rçkúxeþ {qzeÃkríkykuLku Mkhfkh îkhk ykuAk{kt ykuAk Ãk% LkVkLke ¾kíkhe ykÃkðk{kt ykðe. yk ftÃkeLkeykuLku 99 ð»koLkk Ãkx]k WÃkh s{eLkku {Vík ykÃkðk{ktykðe.

huÕðu ¼÷u ytøkúuòuLkk rník {kxu Lkt¾kE níke, Ãký yuýu hkr»xÙÞ òøk]rík{kt Ãký {níðLkku¼køk ¼sÔÞku. ¼÷u ytøkúòuyu fËe yuðwt ÄkÞwo Lk níkwt, Ãký MkwÄhu÷k ðknLkÔÞðnkh yLku ðÄu÷krþûkýLku fkhýu ÷kufku yLku íku{Lkkt rð[kh ytËhku ytËh ðÄw rLkfx ykÔÞkt.

rçkúxeþ þkMkLk ËhBÞkLk ¼khíku Ãkrù{ ÃkkMkuÚke Mðíktºkíkk, Mk{kLkíkk, {kLkðeÞ yrÄfkhku,rð¿kkLk yLku xufLkku÷kuSLkk rð[khku yÃkLkkÔÞk. ykLku ÷eÄu ykÄwrLkfhýLke «r¢Þk ÍzÃke çkLke Au.ykÃkýu òuEþwt fu ¼khíkLkk Mk{ks WÃkh ykÄwrLkf rð[khkuLke þe yMkh ÚkE.

Ãknu÷e huÕðu ÷kELk (huz ne÷ huE÷hkuz ÷kELk) Lkt¾kE. {ÿkMk{kt, íkuLke MÚkkÃkLkk 1837{kt ÚkE yLku íkuLkku WÃkÞkuøk økúuLkkExLkk ÃkÚÚkhkuLke nuhVuh {kxu Úkíkku. sÞkhu, «Úk{ {wMkkVh huÕðu÷kELk 18Ãk3 {kt {wtçkEÚke Úkkýk ðå[u þY ÚkE. yu s ð»ko{kt zu÷nkWMkeyu fku÷f¥kkÚke ykøkhkMkwÄeLke «Úk{ xur÷økúkV ÷kELk Lkkt¾e yLku ¼khík{kt ÃkkuMx Mkuðk þY fhe.

ÃkkX MðkæÞkÞ Ãk.h

1. ¾Yt Au fu ¾kuxwt íku fnku yLku Mk{òðku.

(f) ÃkhËuþe {k÷Mkk{kLkLkku ¼khík{kt fh{wfík «ðuþyu ¼khíkLkk yÚkoíktºk {kxuVkÞËkfkhf níkwt.

(¾) ..............çkÄe s s{eLk ÔÞðMÚkk Lkeríkykuyu ytøkúòuLku VkÞËku fhkÔÞku.

(øk) øk¤e, [ku¾k, ½ô, [k yLku yVeýyu rçkúxeþhku îkhk þY fhkÞu÷k Ãkkt[ {wÏÞhkufrzÞk/ðuÃkkhe Ãkkf níkkt.




LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

132

(½) ..............y{wf þknwfkhku Lkðkt s{eLkËkhku çkLÞk.

h. ¼khík{kt çknku¤e huÕðu÷kELk Lkkt¾ðk ÃkkA¤Lkk {wÏÞ fkhýku Ãkife fkuEÃký çku Lku fkhýykÃke Mk{òðku.

Ãk.h. ¼khíkLkk Mk{ks yLku MktMf]rík WÃkh ytøkúòuLke yMkh :

¼khík{kt ytøkúuòuLkk ykøk{Lk ÃkAe ¼khíkeÞ Mk{ks{kt ½ýk ÃkrhðíkoLkku ykÔÞkt. 19{eMkËeLkk ¼khík{kt †eçkes ¼úqýníÞk, çkk¤-rððkn, Mkíke «Úkk, çknwÃkíLkeíð yLku fx]h ¿kkrík«Úkk½ýkt «[r÷ík níkk. yk «Úkkyku {kLkðøkkihð yLku {qÕÞkuÚke rðÃkheík níke. ÃkwY»kku fhíkkt {rn÷kykuLkuWíkhíke økýðk{kt ykðíke yLku íku{Lke MkkÚku ¼uË¼kð h¾kíkku. ÃkkuíkkLke rMÚkrík fu MíkhLku MkwÄkhðk{kxu rðfkMkþe÷ íkfku íku{Lku ykÃkðk{kt Lk ykðíke. rþûký Mk{ksLkk {ÞkorËík Wå[ ðøkoLkkøkÛÞkøkktXÞk ÷kufku MkwÄe s Mker{ík níkwt. ðuËku òýðkLkku yrÄfkh {kºk çkúkñýku ÃkkMku s níkku LkuðuËku MktMf]ík ¼k»kk{kt ÷¾kÞu÷k níkk. Ãkwhkurníkku îkhk sL{-{hý ÃkkA¤ ¾[ko¤ heík-rhðkòu,çkr÷ËkLkku yLku rðrÄyku Úkíkkt.

sÞkhu ytøkúuòu ¼khík{kt ykÔÞk íÞkhu ÞwhkuÃk{kt ÚkÞu÷e Lkðòøk]rík íkÚkk MkwÄkhkðkËe[¤ð¤kuLkk ÏÞk÷ Ãký ÷uíkk ykÔÞk. su{kt Mðíktºkíkk, Mk{kLkíkk, {kLkðeÞ yrÄfkhkuLkk rð[khkuníkkt. yk rð[khku ykÃkýk y{wf rð[khfkuLku ÃkMktË ÃkzÞk yLku íku{ýu Ëuþ¼hLkk Aqxf ¼køkku{kt yuMkwÄkhf rð[khku Vu÷kÔÞk. yk MkwÄkhkðkËe rð[khfku{kt {wÏÞ níkkt hksk hk{{kunLk hkÞ, MkhMkiÞË yun{Ë¾kLk, yYý, ykrMkV y÷e yLku Ãktrzík hk{çkkE. yk ytkËku÷LkkuLkku WËuþ ¼khík{ktMkk{krsf yufíkk MÚkkÃkeLku Mðíktºkíkk, Mk{kLkíkk yLku çktÄwíð Vu÷kððkLkku níkku. {rn÷kykuLkk Mkk{krsfËhsòLku MkwÄkhðk {kxu yLkuf fkLkwLke Ãkøk÷kt ÷uðk{kt ykÔÞk. Ëk¾÷k íkhefu, íkífk÷eLk økðLkohsLkh÷ ÷kuzo çkurLxf îkhk 18h9 {kt Mkíke«Úkk «ríkçktrÄík ònuh fhkE. 18Ãk6 {kt ÃkMkkh fhðk{ktykðu÷k yuf fkÞËk {wsçk rðÄðk ÃkwLkrðoðknLku yLkw{rík ykÃkðk{kt ykðe.

187h {kt yktíkh-¿kkríkÞ yLku yktíkh-òíkeÞ ÷øLkkuLku {tsqhe ykÃkíkku fkÞËku ykÔÞku.çkk¤÷øLk WÃkh «ríkçktÄ {qfíkku þkhËk yufx 19h9 {kt ÃkMkkh fhðk{kt ykÔÞku. yk fkÞËk îkhkònuh ÚkÞwt fu 14 ð»koÚke LkkLke Akufhe yLku 18 ð»koÚke LkkLkk AkufhkLkk ÷øLk fhðk yu fkÞËkLkerðYæÄ Au. yk çkÄk s yktËku÷Lkkuyu ¿kkrík «ÚkkLku yLku ¾kMk íkku yMÃk]~ÞíkkLku ¾qçk ð¾kuze fkZe.

yk nòhku ÔÞrfíkyku, Mk{ks MkwÄkhfku yLku Äkr{of MktMÚkkykuLkk «ÞíLkkuLkku «¼kð yk¾kËuþ{kt yLku ¾kMk fheLku hkr»xÙÞ yktËku÷Lk{kt ðíkkoðk {ktzÞku níkku. {rn÷kyku ½h{ktÚke çknkhLkef¤eLku ¼ýeøkýeLku ònuh ÔÞðMkkÞku{kt òuzkðk {ktze níke. ykÃkýk Mðíktºkíkk Mktøkúk{{kt #rzÞLkLkuþLk÷ yk{eo (ykE.yuLk.yu.) Lkk fuÃxLk ÷û{e Mknuøk÷, MkhkursLke LkkÞzw, yuLke çkuMkLx, yYýkykMkeV y÷e yLku ½ýe yLÞ {rn÷kykuLkku Vk¤ku {níðLkku Au.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

133


ykf]rík Ãk.8 fuÃxLk ÷û{e Mknuøk÷ («Úk{ nhku¤{kt ðå[u yLku Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ MkkÚkuykE.yuLk.yu.Lkk yLÞ ykøkuðkLkku

Ãk.4.1. Mkk{krsf yLku MkktMf]ríkf Lkerík

ytøkúsku ¼khík{kt Ãkw»f¤ LkVku f{kðkLkk EhkËu ykÔÞk níkk. íkuLkku yÚko Úkíkku níkkuu fu¼khík{ktÚke ¾wçk MkMíkk Ëhu fk[ku {k÷ ¾heËðku yLku ¾wçk {kU½k ¼kðu WíÃkkrËík ðMíkwyku ðnU[ðe.ytøkúuòu ¼khíkeÞkuLku yux÷e nË MkwÄe s rþûkeík fhðk {ktøkíkk níkk, suÚke íkuyku ytøkúuòu îkhkWíÃkkrËík ykÄwrLkf ðMíkwyku ðkÃkhðk ÞkuøÞ çkLku, òu fu íkuyku íku{Lku yux÷wt ¼ýkððk {ktøkíkk Lkníkk fu íkuyku ytøkúuòuLke rðYæÄ sðk Mkûk{ çkLku.

fux÷kf ytøkúuòu yu{ {kLkíkk fu Ãkrù{Lkk rð[khku ykÄwrLkf yLku [rzÞkíkk Lku ¼khíkLkkrð[khku sqLkkt yLku Qíkhíkk. ¾hu¾h íkku yk rçk÷fw÷ Mkk[w Lk níkwt. ¼khík ÃkkMku ÃkhtÃkhkøkík ¿kkLkníkwt su nS ÷køkw Ãkzíkwt níkwt. yk Mk{Þ ËhBÞkLk #ø÷uLz{kt WÆk{ðkËe rð[khfkuLkwt (huzefÕMk)yuf sqÚk níkwt su ¼khík «íÞu {kLkðíkkðkËe ð÷ý Ähkðíkwt níkwt. íkuyku EåAíkkt níkkt fu ¼khík Ãkýrð¿kkLk÷ûkke ykÄwrLkf søkíkLkku ¼køk çkLku. Ãkhtíkw íkuyku Mkhfkh ¼khíkLkk ÍzÃke ykÄwrLkfefhýLkeíkhVuý{kt Lk níkk. íkuyku Mk{síkk níkkt fu òu ¼khíkLkkt Äkr{of fu Mkk{krsf ûkuºku ðÄw Ë¾÷ fhðk{ktykðu íkku ÷kufku W~fuhkE þfu. yk{, MkwÄkhk ÷kððkLke ðkíkku fhðk{kt ykðe Ãký ¾hu¾h MkwÄkhkyku{kxu ½ýkt ykuAk Ãkøk÷kt ÷uðkÞk yLku íku Ãký ykuAe rLk»XkÚke ÷uðkÞk.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

134

Ãk.4.h. rþûký Lkerík

¼khík{kt ytøkúuS ¼k»kk Ëk¾÷ fhðk{kt ytøkúòuLku Ÿzku hMk níkku. íku{ fhðk {kxu íku{LkeÃkkMku ½ýkt fkhýku níkkt. ¼khíkeÞkuLku ytøkúuS{kt ¼ýkððkyu íku{Lke ÔÞqnh[LkkLkku s yuf ¼køkníkku. yk{ fhðkÚke íku{Lku ykuAk Ãkøkkhu fk{ fhðk hkS ÚkLkkhk ¼khíkeÞ fkhfwLkku {¤e þfu,sÞkhu íku s fk{ fhðk {kxu ytøkúòu ðÄw Ãkøkkh ÷u. yk{, yk heíku ðneðxe ¾[o ykuAku ÚkkÞ.¼khíkeÞkuLkku yuf yuðku ðøko W¼ku fhðkLkku Ãký «ÞkMk fhðk{kt ykÔÞku, su çkeò ¼khíkeÞku MkkÚku¾kMk Lk òuzkÞ yLku ytøkúuòu «íÞu ðVkËkh hnu. ykðk ¼khíkeÞkuLku ytøkúus MktMf]rík yLku heík¼kíkkuþe¾ðk «kuíMkknLk ykÃkðk{kt ykÔÞwt. WÃkhktík ykðk ÷kufku ytøkúuS {k÷Mkk{kLkLkk økúknfku ÃkýçkLÞk. ytøkúuòu ytøkúuS ¼k»kkLkku WÃkÞkuøk íku{Lke hksfeÞ Mk¥kk ðÄkhðk {kxu fhðk {ktøkíkk níkk.íku{ýu ÄkÞwo fu ytøkúuS ¼ýu÷k Úkkuzkf ÷kufku çkeò Mk{qnku MkwÄe íkuLkku Vu÷kðku fhþu yLku ykðk ÷kufkuîkhk íkuyku çkÄk WÃkh hks fhðk ðÄw Mkûk{ çkLkþu. ytøkúuòuyu {kºk yuðkt s ÔÞrfíkykuLku LkkufheyuhkÏÞk suyku ytøkúuS òýíkk níkkt. yk{ fhðkÚke çkeò ½ýkt ¼khíkeÞku ytøkúuS rþûký íkhVÄfu÷kÞk. xwtf Mk{Þ{kt s rþûkýyu ÄrLkf yLku þnuhe ÷kufkuLkku s yrÄfkh çkLke økÞwt.

1813 {kt rçkúxeþ MktMkË{kt ÃkMkkh fhðk{kt ykðu÷k [kxoh yufx îkhk ¼khík{kt ÃkkùkíÞrð¿kkLkLkk «[kh {kxu yuf ÷k¾ YrÃkÞk Vk¤ððk{kt ykÔÞk Ãkhtíkw íkhík s yuf rððkË Q¼ku ÚkÞku.fux÷kf ytøkúuòu yk LkkýktLku Ãkrù{Lkk rð[khku Vu÷kððk ÃkkA¤ s ¾[oðk {ktøkíkk níkkt. íku{ktLkkçkeò ¼khíkeÞ ÃkhtÃkhkøkík ¿kkLkLkk «Mkkh WÃkh ¼kh {qfíkk níkkt. ½ýkyu rþûkýLkk {kæÞ{ íkhefuMÚkkrLkf ¼k»kk ðkÃkhðkLkku ykøkún fÞkuo, sÞkhu çkeòykuyu ytøkúuS {kæÞ{ Mkq[ÔÞwt. yk økkuxk¤k{kt÷kufku yu çkkçkík{kt yxðkE økÞk fu ytøkúuS {kæÞ{Lke ðkík fhðe fu ytøkúuSLku yÇÞkMkLkk yufrð»kÞ íkhefu ÷ELku ðkík fhðe. rçkúxeþhkuLku íkku [kuffMkÃkýu Ãkrù{e rð[khkuLkwt rþûký ytøkúuS{kæÞ{ îkhk s ykÃkðwt níkwt. yk rËþk{kt çkeswt Ãkøk÷w níkwt 18Ãk4 Lkwt ðwzÍ zeMÃku[. íkuýu MkhfkhLkusLkíkkLkk rþûkýLke sðkçkËkhe MkkUÃke. íkuLkk {kxu rLkËuoþku ÷køkq fhðk{kt ykÔÞk. Ëhuf Ãkhøkýk{ktrþûký rð¼køkku þY fhðk{kt ykÔÞk. 18Ãk7 {kt fku÷f¥kk, {ÿkMk yLku {wtçkE{kt Mkt÷øLkrðïrðÄk÷Þku (yuVe÷eyuxuz ÞwrLkoðMkeoxeÍ) Lke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe. ðÄw «kÚkr{f þk¤kykuLkesøÞkyu fux÷ef ytøkúuS þk¤kyku yLku fku÷uòu ¾ku÷ðk{kt ykðe. íku{ýu {kuxk Mk{wËkÞLkk rþûkýLkuæÞkLk{kt Lk hkÏÞwt. yk{, ¼khíkeÞkuLke þiûkrýf sYrhÞkíkLku íku ÃknkU[e Lk ðéÞwt.

¼÷u ytøkúuòuyu ykuAe rLk»XkÚke rþûký-Lkerík þY fhe nkuÞ, Ãký Ãkr©{Lkk ykÄwrLkfrð[khku yLku ytøkúuS ¼k»kkLkk rþûkýu ¼khíkeÞ Mk{ks WÃkh Mkfkhkí{f yMkh fhe. hkòhk{{kunLkhkÞ, Mðk{e rððufkLktË, Eïh[tÿ rðÄkMkkøkh, Mkh MkiÞË ynu{Ë¾kLk yLku Mðk{eËÞkLktË MkhMðíke suðk Mk{ks MkwÄkhfkuyu Ãkrù{Lkk ÷kufþkne, Mðíktºkíkk yLku Mk{kLkíkkLkkrð[khku{ktÚke «uhýk ÷eÄe. Ãkrhýk{u ¼khík{kt íku Mk{Þu [k÷íke fux÷ef yLÞkÞe «Úkkyku,


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

135


ytÄrðïkMkku yLku fwrhðkòu{kt MkwÄkhk fhðk{kt íku WÃkÞkuøke ÚkE ÃkzÞwt. rþûký ¼÷u Mk{økú sLkíkkMkwÄe Lk ÃknkUåÞw Ãký fux÷ktf hkr»xÙÞ Lkuíkkyku îkhk fhðk{kt ykðíke ònuh [[koyku, ¼k»kýku yLku«uMk{kt [k÷íkk rð[kh-rð{þkuoLkk {kæÞ{Úke hk»xÙ¼kðLkk, rçkLk-Mkk{úksÞðkË, ykrÚkof yLkuMkk{krsf Mk{kLkíkk suðk ÿr»xfkuý rðfMÞk. Ãkk©kíÞ rð[khku yLku ytøkúuS rþûkýLkk «MkkhLku÷eÄu ykÄwrLkf, çkkiræÄf, ÷kufíktkrºkf, Mðíktºkíkk«uhf yLku hk»xÙðkËe ÿr»xfkuý rðfMkðk{kt {ËË{¤e. rð¿kkLk, {kLkðeÞíkk yLku ytøkúus MkkrníÞ suðk ¿kkLkLkk Lkðk ûkuºkku ¼khíkLke sLkíkk {kxu¾wÕÞkt. ¼khíkLkk Mkkûkh ÷kufku {kxu ytøkúuS ¼k»kk r«Þ çkLke. yk ¼k»kkLku ÷eÄu íkuyku MktøkrXík çkLÞkyLku Äe{uÄe{u íkuyku ÃkkuíkkLkk nfku «íÞu hksfeÞ heíku òøk]ík çkLÞk. íku{Lku #ø÷uLz sELku ÷kufíktºkLkerðrðÄ ÃkæÄríkyku rðþu Ãký òýðk {éÞwt. snkuLk ÷kuf, hMfeLk, {e÷, YMkku yLku ½ýk çkeò÷u¾fku íkÚkk rð[khfkuLku ÷eÄu íku{Lkk{kt Mðíktºkíkk, Mk{kLkíkk, çktÄwíð, {kLkðeÞ yrÄfkhku yLkuMðhksLkk rð[khku hkuÃkkÞk. £uL[ yLku hrþÞLk ¢ktrík íkÚkk s{oLke yLku Ex÷eLkk òuzkýLku ÷eÄuíku{Lkk yk rð[khkuLku ðÄw xufku {éÞku. fuðh, økuheçkkÕze yLku {ÍeLke íku{Lkk r«Þ nehku (LkkÞfku)çkLÞkt. ¼khík {kxu Ãký íkuyku yk LkkÞfku ÃkkMkuÚke «uhýk ÷uðk ËkuhkÞk.

¼khíkLkk ÷kufku{kt íku{Lke MktMf]rík yLku ðkhMkkLkwt økkihð Q¼wt fhðk {kxu {ufMk{q÷h yLkuyuLke çkuMktx suðk rðÿkLkkuyu Ëuþe ¼k»kkyku yLku MkkrníÞLku W¥kusLk ykÃÞwt. íkuLku ÷eÄu ¼khíkeÞkuLkuÃkkuíkkLke ¼ÔÞ MktMf]ríkLku ÃkwLkSorðík fhðkLkwt çk¤ {éÞwt. ynª hksfeÞ òøk]rík yLku rð[kh-rðrLk{Þ{kt «uMkLke ¼qr{fk Ãký LkkUÄÃkkºk hne. AkÃkktyku yLku Mkk{rÞfkuyu ÷kufkuLku rð[khku íkÚkkMk{MÞkyku yr¼ÔÞfík fhðkLke íkf ykÃke.

íku s heíku Lkð÷fÚkkyku, rVÕ{ku, Lkkxfku, ÷½wLkð÷ku, fkÔÞku, økeíkku, Lk]íÞku, f÷k yLkurÚkÞuxhku{kt Ãký rçkúxeþ Mkk{úksÞLkku rðhkuÄ fhíkkt rð[khku yr¼ÔÞfík Úkðk {ktzÞk. yk çkÄk{kt÷kufkuLke ¼k»kk{kt íku{Lkk hkuStËk Mkw¾ Ëw:¾ ðýe ÷uðk{kt ykðíkkt. AkÃkkt yLku Mkk{rÞfku îkhkykí{rðïkMk, ykí{MkL{kLk, Ëuþ¼rfík yLku òøk]ríkLke ðkíkkuLkku «[kh fhðk{kt ykÔÞku suLkk÷eÄu hkr»xÙÞ òøk]ríkLke ¼kðLkk MkwÿZ çkLkíke [k÷e.

1943 {kt ErLzÞLk ÃkeÃkÕMk ÚkeÞuxh yuMkkuMkeyuþLk (ykE.Ãke.xe.yu.) Lke MÚkkÃkLkkÚkE. íkuýu yMktíkku»k yLku rðhkuÄ ÔÞfík fhðk {kxu MktøkeíkLku nrÚkÞkh çkLkkÔÞwt yLku MðkíktíÞ {éÞkÃkAe Ãký ÃkkuíkkLke MkktMf]ríkf [¤ð¤ [k÷w hk¾e. íku{kt þku»ký «íÞu òøk]ríkÚke {ktzeLku ¾uzqíkkuLkkçkr÷ËkLkku, 18Ãk7 Lkku çk¤ðku yLku y{]íkMkhLkk sr÷Þktðk÷k çkkøk{kt nýkÞu÷k ÷kufku WÃkhykÄkrhík økeíkku økðkíkk, íku{ýu rntMkk yLku ÞwØLke rLkhÚkofíkk økkE yLku ¼khíkLkk ¼køk÷k «íÞuÃký økeíkku îkhk rðhkuÄ LkkUÄkÔÞku.




LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

136

ÃkkuíkkLkku y{÷ yMkhfkhf çkLkkððk {kxu ytøkúòuyu fux÷ef ÔÞqnh[Lkkyku yÃkLkkðe.¼khík{kt þYykík{kt ykðu÷k ðkuhLk nuMxªøMk, rð÷eÞ{ snkuLMk, sukLkkÚkLk ztfLk yLku çkeòfux÷kf ytøkúus y{÷Ëkhku îkhk ¼khíkLkk ¼ÔÞ ¼qíkfk¤Lku íkkòu fhkÞku. yk rðÿkLkku íkÚkky{÷ËkhkuLku yurþÞkLke ¼k»kkLkk rðÿkLkku (ykuheyuLxk÷eMx) fnuðk{kt ykÔÞk. íku{Lku ÷køÞwt fu¼khíkLke ¼k»kk, MktMf]rík yLku MkkrníÞLku òýðkLku ÷eÄu íkuyku ¼khík QÃkh ðÄw {sçkqík þkMkLkfhe þfþu. íku{Lkk «ÞíLkkuÚke Q¼e ÚkÞu÷e {níðLke MktMÚkkyku níke. ðkuhLk nuMxetÍ îkhk fku÷f¥kk{ktMÚkÃkkÞu÷k {ËhuMkkyku (1781), rð÷eÞ{ òuLMk îkhk MÚkÃkkÞu÷e yurþÞkxefk MkkuMkkÞxe ykuVçkUøkk÷ (1784), òuLkkÚkLk ztfLk îkhk MÚkÃkkÞu÷ çkLkkhMkLkwt MktMf]ík rðÄk÷Þ (1794) yLkuðu÷uM÷e îkhk MÚkkÃkðk{kt ykðu÷e Vkuxo rð÷eÞ{ fku÷us (1800) yk MktMÚkkyku, ¾kMk fheLkuyuþeÞkxef MkkuMkkÞxe yLku Vkuxo rð÷eÞ{ fku÷us ¼khíkeÞ MktMf]ríkLkk yÇÞkMk {kxuLkk {wÏÞ fuLÿkuçkLÞk. «Úk{ðkh s MktMf]íkLkk rðÿkLk fk÷eËkMkLke {nkLk f]ríkyku ytøkúuS yLkwðkË Ãkk{eLkurðï«rMkæÄ çkLke.

{LkkuÞíLk Ãk.3

yk Mk{Þ ËhBÞkLk fux÷kf yuðk ÷kufku níkkt su{ýu ¼khíkLke MktMf]rík, ¿kkLk yLku ÃkhtÃkhkLkuøkrh{k ykÃkðk{kt yøkíÞLke ¼qr{fk ¼sðe. Lke[u yuðk fux÷kf ÔÞrfíkykuLkk Lkk{ ykÃkðk{ktykÔÞk Au su{Lkk ÞkuøkËkLkLku ËwrLkÞk¼h{kt LkkUÄðk{kt ykÔÞwt :

1. ykÞo¼è ................................

h. [hf ................................

3. {iºkuÞe ................................

4. økkøkeo ................................

ík{Lku þwt ÷køku Au fu fuðe heíku yk ½xLkk îkhk ¼khíkeÞkuLku íku{Lkk ¼qíkfk¤ WÃkh økkihð÷uðk{kt yLku ykí{MkL{kLk ÃkkAwt {u¤ððk{kt {ËË {¤e nþu ?

Ãk.4.3. MkwÄkhf yktËku÷LkLke yMkh

Mkk{krsf-Äkr{of MkwÄkhýkyku fuðe heíku hkr»xÙÞ yktËku÷Lk MkwÄe Ëkuhe økE ? Mk{ksMkwÄkhfkuLkk Mkíkík «ÞíLkkuLku ÷eÄu Mk{ks WÃkh Ÿze yMkh ÚkE. yk MkwÄkhf yktËku÷LkkuLku ÷eÄu¼khíkeÞku{kt Ëuþ¼rfík, ykí{økkihð yLku ykí{rðïkMk W{xÞk. yk MkwÄkhkykuLku ÷eÄu ¼khíkçkkfeLke ËwrLkÞk MkkÚku ykÄwrLkfefhý{kt òuzkÞwt.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

137


Mk{ksMkwÄkhfkuLku ÷køÞwt fu ¼khíkeÞ MktMf]ríkLkk rð[khku{kt Lkðk rð[khkuLku {u¤ððkÚke sykÄwrLkf rð[khku çkhkuçkh Mk{òE þfþu. íkuyku økúkBÞðkMkeykuLku Mk{òðe þfÞk fu çkÄk ykÄwrLkfrð[khku ¼khíkeÞ MktMf]rík yLku {qÕÞkuLkk rðhkuÄe LkÚke. ykÄwrLkf rþûkýLke þYykík ÚkðkÚke ¼khíkLkk÷kufku ði¿kkrLkf yLku çkkirîf ð÷ýðk¤k SðLk «íÞu ykf»kkoÞk. ÷kufkuLku nðu ¼khíkðkMke íkhefuLkeÃkkuíkkLke ¾he yku¤¾ {¤e, suLkk ykÄkhu íku{Lkk{kt yufíkk ðÄe yLku íkuyku rçkúxeþ þkMkLk rðYæÄMðíktºkíkk Mktøkúk{{kt MkrnÞkhku Mkt½»ko fhðk íkiÞkh çkLÞk.

Ãk.4.4. rçkúxeþ ðneðx yLku LÞkÞíktºk

rçkúxeþhku îkhk Ëk¾÷ fhðk{kt ykðu÷e Lkðe ðneðxe ÔÞðMÚkkLku yLkwMkhðwt ¼khíkeÞku{kxu fXeLk níkwt. ¼khíkeÞkuLku fkuE hksLkiríkf nfku {¤íkkt Lknª. rçkúxeþ yrÄfkheyku íku{Lke MkkÚkuÿu»kÚke ðíkoíkk. MkiLÞ yLku Mkhfkh{kt ¼khíkeÞkuLku fkuE Wå[ nkuËkyku {¤íkkt Lknª.

ytøkúuòyu ¼khík{kt fkÞËk yLku LÞkÞ {kxuLke Lkðe ÔÞðMÚkk Ëk¾÷ fhe. ËeðkLke yLkuVkusËkhe yËk÷íkkuLkk Lkðk {k¤¾k ½zkÞk. fkÞËkykuLkk fkuz (Mktrníkkyku) çkLkkððk{kt ykÔÞkyLku fkÞoÃkkr÷fkÚke LÞkÞÃkkr÷fkLku swËk ÃkkzðkLke fkuþeþ ÚkE. ¼khík{kt ‘fkÞËkLkk y{÷‘ Lke«Úkk þY fhðk {kxuLkk «ÞíLkku þY fhkÞk Ãkhtíkw yk ÔÞðMÚkkyu {kºk rçkúxeþhkuLku ¼khíkeÞkuLkknfku yLku Mðíktºkíkk{kt Ë¾÷ fhðkLkk yçkkrÄík yrÄfkh ykÃÞkt.

fkLkqLke yËk÷íkku Mkk{kLÞ ÷kufku {kxu Mkh¤íkkÚke WÃk÷çÄ Lk níke. LÞkÞ {ktøkðku yu {kut½wÃkzíkwt. Lkðe LÞkÞ ÔÞðMÚkk ÞwhkuÃkeÞLkku yLku ¼khíkeÞku ðå[u ¼uË¼kð fhíke.

ÃkkX MðkæÞkÞ Ãk.3

1. òuzfk òuzku.

a) rðÄðk ÃkwLkrðoðkn fkÞËku i) 1857

b) [kxoh yufx ii) 1794

c) rþûký rð¼køk iii) 1813

d) çkLkkhMk MktMf]ík rðÄk÷Þ iv) 1856

v) 1855

2. rçkúxeþhku îkhk MÚkkÃkðk{kt ykðu÷k f{ Mku f{ çku ¼khíkeÞ MktMf]rík yLku ¼k»kkLkk fuLÿkusýkðku.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

138

3. rçkúxeþ ¼khík{kt ÷uðk{kt ykðu÷k fkuEÃký çku fkLkqLke Ãkøk÷kt sýkðku suLkk îkhk{rn÷kykuLke rMÚkrík MkwÄhe.

Ãk.Ãk rðhkuÄ yktËku÷Lkku :

¼khíkLkk hksLkiríkf, Mkk{krsf yLku ykrÚkof SðLk WÃkh rçkúxeþ þkMkLkLke Ãkzu÷e yð¤eyMkhLku ÷eÄu ¼khíkeÞku{kt ytøkúuòu rðÁæÄ íkeðú «ríkr¢Þk sL{e. íkuLku ÷eÄu Ëuþ¼h{kt rçkúxeþhkurðÁæÄ yktËku÷Lkku Úkðk {ktzÞk. ¾uzqíkku yLku ykrËðkMkeykuyu swÕ{e þkMkfku rðÁæÄ çk¤ðku ÃkkufkÞkuo.yk ðkíkLke rðMík]ík [[ko ykøkk{e ÃkkXku{kt fhðk{kt ykðe Au. rçkúxeþ þkMkLk ËhBÞkLk ¼khík{kty¼qíkÃkqðo Ëwfk¤ku ÃkzÞk. 19{e MkËeLke þÁykík{kt 7 {kuxkt Ëw»fk¤ ÃkzÞk su{kt ÷øk¼øk 1Ãk÷k¾ ÷kufkuLke òLknkrLk ÚkE. íkuðe s heíku 19 {e MkËeLkk W¥khkÄo{kt Ãký h4 Ëw»fk¤ku ÃkzÞkt su{kth00 ÷k¾ sux÷kt ÷kufku {]íÞw ÃkkBÞk. MkkiÚke ðÄw ¼Þtfh Ëw»fk¤ níkku 1943 {kt Ãkzu÷ku çktøkk¤LkkuËw»fk¤, su{kt 30 Úke 40 ÷k¾ sux÷k ¼khu fhðuhkÚke, s{eLkku AeLkðkE sðkÚke yLku Ëw»fk¤ÚkeºkkMku÷k ÷kufku çk¤ðk¾kuh MkLÞkMkeyku yLku VfehkuLkk sqÚkku{kt òuzkE økÞk. 1783 {kt çk¤ðk¾kuhkuyuMkhfkhe Ë÷k÷kuLku {nuMkq÷ ykÃkðwt çktÄ fÞwo. òu fu, yk¾hu íku{Lku þhýkøkrík Mðefkhðe Ãkze. íkuðes heíku, íkr{÷LkkzwLkk Ãkku÷eøkhku, yktÄú«ËuþLkk ËrhÞkfktXkLkk ÷kufku yLku {÷çkkhLkk {÷eÃÃkkykuyurçkúxeþ Mkk{úksÞ Mkk{u çk¤ðku ÃkkufkÞkuo. W¥kh ¼khík{kt nrhÞkýk yLku W¥kh «ËuþLkk òx ÷kufkuyu18h4 {kt çk¤ðku fÞkuo. {nkhk»xÙ yLku økwshkík{kt fku¤e ÷kufkuyu çk¤ðku fÞkuo.

rçkúxeþhkuyu ËuþLkk ykrËðkMke rðMíkkhku WÃkh Ãký ÃkøkËtzku s{kðíkkt íÞktLkkykrËðkMkeykuyu Ãký çk¤ðk fÞko. ykrËðkMkeyku ÃkkMkuÚke rðrðÄ heíku ðMkq÷e fhðk{kt ykðíkeníke. ykrËðkMkeyku{kt ykøk¤ Ãkzíkk økýkíkk ¾kLkËuþLkk ¼e÷ku yLku MkªÄ¼q{eLkk fku¤eykuyuytøkúuòu Mkk{u çk¤ðku fÞkuo. òu fu, rçkúxeþhkuyu yk çk¤ðkLku rLkøko{ heíku Ëkçke ËeÄku. çktøkk¤,rçknkh yLku ykurhMMkkLke MkhnËku WÃkh ðMku÷k MkktÚkk÷ ÷kufkuLke s{eLkku AeLkðkE sðkÚke íku{ýuÃký ytøkúuòu rðYæÄ çk¤ðku fÞkuo. íku{ýu íkku ÃkkuíkkLke Mkhfkh Ãký çkLkkðe ËeÄe, Ãký ytøkúuòuyu ykçk¤ðkLku Ãký Ëkçke ËeÄku. yk çk¤ðkyku ¼÷u MkV¤ Lk ÚkÞk, Ãký íku{Lkk îkhk ytøkúuòuLkk yLÞkÞLkwtyuf çkeswt AqÃkwt ÃkkMkw Mkk{u ykÔÞwt. yksuÃký ykÃkýu ykÃkýk Mk{ks{kt ½ýe yMk{kLkíkkyku òuEyuAeyu. ykÃkýe ðMíkeLkk f{ Mku f{ 1/3 ¼køk sux÷k ÷kufku {kxu nS SðLkrLkðkon {w~fu÷ Au. òuík{u ykÃkýe Mðíktºkíkk ð¾íkLke rMÚkrík MkkÚku íkuLke íkw÷Lkk fhþku íkku ík{Lku sýkþu fu ykx÷k ð»kkuo{ktykÃkýu rðfkMk ¼÷u fÞkuo nkuÞ Ãký nsw ykÃkýu ½ýu ÷ktçku MkwÄe sðkLkwt çkkfe Au.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

139


ykf]rík Ãk.9 MkktÚkk÷ rðÿkun : MkktÚkk÷ku yLku huÕðu #SLkeÞhku ðå[uLke ÷zkE (÷tzLk LÞqÍ,18Ãk6 {kt «Ërþoík )

{LkkuÞíLk Ãk.4

yuf Mkðuo {wsçk h00h yLku h006 ðå[uLkk Mk{Þøkk¤{kt 17Ãk00 fhíkkt ðÄw ¾uzqíkkuyuykí{níÞk fhe. økwshkík, íkr{÷Lkkzwt, yktÄú«Ëuþ, A¥keMkøkZ, Ãktòçk, fuh¤ yLku fýkoxf{ktÚke¾uzqíkkuLke ykí{níÞkykuLkk rhÃkkuxo {éÞkt Au. íkuLke {kxuLkk {wÏÞ sðkçkËkh fkhýku níkk.-Ëuðtw yLkuÃkkfLke rLk»V¤íkk. ¾uíkefk{ Akuze ËuðkLkk fkhýu ¾uzqíkkuLke MktÏÞk{kt ½xkzku ÚkE hnÞku Au. AkÃkk,Mkk{rÞfku yLku #xhLkux WÃkhÚke yÚkðk Ãk-6 ¾uzqíkku MkkÚku ðkík[eík fheLku ykÃk½kík suðk ykíÞtríkfÃkøk÷kt ÷uðkðk ÃkkA¤Lkk fkhýku òýku ík{khk rð[khku Ãký sýkðku. þwt ík{u rÃkÃk÷e ÷kEð rVÕ{òuE Au ? þfÞ nkuÞ íkku yk rVÕ{ swyku.

Ãk.Ãk.1. 18Ãk7 Lkk çk¤ðkLke yMkhku :

1770 Úke 18Ãk7 ËhBÞkLk Ãkzu÷k 1h {kuxk yLku ½ýktçkÄk LkkLkk Ëw»fk¤ku ÃkkA¤ ¾uzqíkkuíkÚkk ¾uík{sqhkuLke ykrÚkof Ãkzíke fkhý íkhefu MÃk»x Ëu¾kÞ Au. yk çkÄkt Ãkrhçk¤kuyu ytøkúuòu rðÁæÄ¼uøkk ÚkÞu÷k hku»k{kt ykuh ðÄkhku fÞkuo suLkwt Ãkrhýk{ 18Ãk7 Lkk çk¤ðk íkhefu ykÔÞwt. ytøkúuòu sÞktþkMkLk fhíkkt níkkt íku «òLke ÷køkýe «íÞu rçk÷fw÷ MktðuËLkþe÷ Lk níkkt. íkuÚke íku{Lkk îkhk ÷køkwfhðk{kt ykðu÷k Mkk{krsf-Äkr{of MkwÄkhkykuyu ÷kufku{kt yuðe {kLÞíkk sL{kðe fu íkuyku MkkiLku



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

140

r¾úMíke çkLkkððk {ktøku Au. Ãkrhýk{u ¼khík{kt EMx #rzÞk ftÃkLkeLkk ytøkúus þkMkLku yLkuf [zkð-Wíkkh yLku rðÿkunku òuÞk. ykøkk{e ÃkkX{kt ík{u fux÷kf {níðLkk rðÿkunku rðþu òýþku yLkuíku{Lkwt {níð Mk{S þfþku. ík{u 18Ãk7 Lkk çk¤ðk rðþu Ãký òýþku, suLke ½ýe yMkh ¼khíkLkkMðíktºkíkk Mktøkúk{ WÃkh ÚkE. rðrðÄ MktMf]rík, Ä{o yLku ðøko Ähkðíkkt ¼khíkLkk ÷kufku ytøkúus þkMkLkrðYæÄ íÞkhu «Úk{ ð¾ík s ¼uøkk ÚkÞk.

yk rðÿkunLkk Ãkrhýk{u ¼khík{ktÚke EMx ErLzÞk ftÃkLkeLkk þkMkLkLkku ytík ykÔÞku yLku¼khíkLkk hksÞku íkhV rçkúxeþ MkhfkhLke Lkerík{kt fux÷kf ÃkrhðíkoLkku ykÔÞk. yk çk¤ðkLkwt yuf{níðLkwt ÃkkMkwt níkwt - ÷kufku{kt sL{u÷e hk»xÙ¼kðLkk ÷kufkuLku yuðk ÷kufLkkÞfkuLke ¼qr{fk Mk{òE,su{ýu ykðLkkhe ÃkuZeLke MðíktºkíkkLke ¼qr{fk Mk{òE, su{ýu ykðLkkhe ÃkuZeLke Mðíktºkíkk {kxuÃkkuíkkLkwt ykí{çkr÷ËkLk ykÃÞwt. òu fu, ytøkúuòu îkhk yÃkLkkðkÞu÷e ¼køk÷k ÃkkzeLku hks fhðkLkeLkeríkLku ÷eÄu ¼khíkLkk rnLËw - {wrM÷{ku ðå[uLkk MktçktÄku Úkkuzk ¼Þ{kt ykðe ÃkzÞkt. ytøkúuòuLku ÷køÞwtfu íku{ýu òu ¼khík{kt þkMkLk fhðwt nþu íkku rnLËw-{wrM÷{ku{kt ¼køk÷k Ãkzkððk s Ãkzþu.

Ãk.Ãk.h. ykÃkýe yks WÃkh ytøkúuòuLke yMkh :

yk ÃkkX ðktåÞk ÃkAe ík{u Mk{sÞk nþku fu fuðe heíku ¼khíkeÞ SðLkLkk Ëhufu Ëhuf ÃkkMkkWÃkh ytøkúus þkMkLkLke yMkh ÚkE. yk hksfeÞ rLkÞtºkýLku ÷eÄu çku íkËTLk swËe MktMf]ríkyku Ãký÷ktçkk Mk{Þ {kxu yufçkeòLkk MktÃkfo{kt hne fux÷kf ÃkrhðíkoLkku òýeòuELku rçkúxeþ Mkk{úksÞLku ðÄw{sçkwík fhðk {kxu ÷kððk{kt ykÔÞk níkk, Ãkhtíkw íku ËhBÞkLk ¼khíkLkk yLku Ãkrù{Lkk ÷kufku ðå[uMðk¼krðf heíku ÚkÞu÷k yktíkhÔÞðnkhkuLku ÷eÄu fux÷ktf çkeò ÃkrhðíkoLkku Ãký ÚkÞk.

yk Mk{Þøkk¤k ËhBÞkLk fux÷ktf ytøkúuòu yLku çkeò ÞwhkurÃkÞLkku ÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe ¼khík{kthnÞk, suLku ÷eÄu ½ýtw MkktMf]ríkf ykËkLk-«ËkLk ÚkÞwt.

ykÃkýu yu ðkík Mk{Syu fu ykÃkýwt ðíko{kLk SðLk ykÃkýe MkkÚku òuzkÞu÷k ¼qíkfk¤îkhk Ãký ½zkÞwt Au. ykÃkýk íkhíkLkk ¼qíkfk¤{kt ¼khíkLkk {kuxk¼køkLkk «Ëuþku{kt rðMíkhu÷wt rçkúxeþþkMkLk yuf yøkíÞLkwt rLkýkoÞf ½xf Au. íku ð¾íku ÚkÞu÷k fux÷kf MkktMf]ríkf yLku fkLkwLke ÃkrhðíkoLkkuyksu Ãký ykÃkýk SðLkLku yMkh fhu Au. huÕðu, f÷çk ÷kEV, hk»xTÃkrík ¼ðLk yLku MktMkËLkk{fkLkku suðk ¼ÔÞ çkktÄfk{ku nswÃký ¼khík WÃkhLkk rçkúxeþ y{÷Lke ÞkË íkkS fhkðu Au. çkúuz,[k yLku fuf suðe ðMíkwyku ytøkúuS þkMkLk{ktÚke MkeÄe s ykÃkýLku {¤e Au. ÃkkuíkkLke ykMkÃkkMkLksh fhíkkt ík{Lku yu òýðkLke LkðkE ÷køkþu fu yksu Ãknuhkíkkt fkux-ÃkuLx-xkELkku Ãknuhðuþrçkúxeþ þkMkLk ËhBÞkLk s þÁ ÚkÞku.

¼khíkeÞ rMkðe÷ MkrðoMk (ELzeÞLk yuz{eLkeMxÙuxeð MkðeoMk ykE.yu.yuMk.) Lkku «kht¼rçkúxeþ hks{kt s ÚkÞku níkku. yksu ykÃkýk rþûký{kt {kuxu¼køku ytøkúuS {kæÞ{ ðÃkhkÞ Au.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

141


nkEfkuxo yLku Mkw«e{ fkuxo íkuLkk [wfkËkyku ytøkúuS{kt ykÃku Au. ytøkúuS ¼k»kk Ãkkuíku s ytøkúuSLkkuðkhMkku Ëþkoðu Au yLku ykÃkýk ¾wËLkk s Ëuþ{kt ½ýe søÞkyu Lkkufhe {u¤ððk {kxu íkuLku VhSÞkíkøkýðk{kt ykðu Au. yksu ytøkúuS ¼khíkLke yuf ÷kufr«Þ «[r÷ík ¼k»kk çkLke økE Au.

ÃkkX MðkæÞkÞ Ãk.4

1. ¾uzqíkku yLku ykrËðkMkeyku îkhk ÚkÞu÷k rðîkunLkk çku fkhýku yku¤¾e çkíkkðku.

h. ytøkúuòuLke ¼køk÷k Ãkkzku yLku hks fhku Lkeríkyu ykÃkýk ËuþLkwt yrník fuðe heíku fÞwo ?30 þçËku{kt Mk{òðku.


- ytøkúuòu ¼khík{kt ðuÃkkh yÚkuo ykÔÞk, Ãký íku{Lku Mkk{úksÞ rðMíkkhLke {níðkfktûkk Ãkýníke. íku{ýu rðsÞfq[, ¾k÷Mkk Lkerík yLku {wíMkËe hksLkerík îkhk Äe{uÄe{u yk¾k ¼khíkWÃkh fçkòu s{kÔÞku.

- 17Ãk7 {kt ÚkÞu÷k Ã÷kMkeLkk ÞwØu ¼khík{kt ytøkúuòuLke hksLkiríkf Mk¥kkLke þYykík fhe.¼khíkLkk hksLkiríkf íku{s Mkk{krsf SðLk WÃkh ytøkúus þkMkLkLke Qtze yMkh Ãkze.

- ytøkúus þkMkLkLke ykrÚkof yMkhku ðÄw ÷ktçkk Mk{Þ {kxuLke níke. íkuýu ¼khíkLkk ÃkhtÃkhkøkíkyÚkoíktºkLku rAÒkr¼Òk fhe LkktÏÞw yLku ¼khíkLke MktÃkr¥kLku rçkúxLk{kt ½MkzkE sðk ËeÄe.rçkúxeþhkuLke ykrÚkof Lkeríkyu ¾uzqíkku íkÚkk f÷kfkh-fkheøkh ðøko WÃkh Ãký ¾qçk yð¤eyMkh fhe.

- rçkúxeþ þkMkLk îkhk Q¼k ÚkÞu÷k Ÿzk yMktíkku»kLku ÷eÄu íkuLkk rðYæÄ yktËku÷LkkuLke yuf©]t¾÷k þÁ ÚkE. MktLÞkMkeyku íkÚkk VfehkuLkku rðÿkun, VhkÍe yLku ðnkçke yktËku÷Lkku íkÚkkMkktÚkk÷ rðÿkun íkuLkk WËknhý Au.

- 18Ãk7 Lkk rðîkun{kt Lkçk¤e ÷~fhe yLku hksLkiríkf íkkfkíkLku ÷eÄu ¼khíkeÞku nkÞko.


1. rçkúxeþhkuLke s{eLk-{nuMkq÷Lke ÃkæÄríkyu ¼khíkLkk ¾uzqíkkuLkk SðLk Ãkh fuðe heíku yMkh fhe ?

h. MÚkkÞe {nuMkq÷ ÔÞðMÚkk yLku {nk÷ðkhe Ãkîrík ðå[u Mkh¾k{ýe fhku.

3. ¼khík{kt hk»xÙ¼kðLkkLkk WËÞ{kt ytøkúuS rþûkýu fuðe heíku Vk¤ku ykÃÞku ?



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

142

4. ¼khík{kt ytøkúuS ¼k»kk MkV¤ ÚkðkLkk fkhýku ykÃkku.

Ãk. þwt ík{u {kLkku Aku fu yksu Ãký ¼khík WÃkh rçkúxeþ þkMkLkLke yMkh Au ? òu nk, íkku fuðe heíku ?

ÃkkX-MðkæÞkÞLkk W¥khku :

Ãk.1.

1. (a) iv (b) iii

2. íku{Lkk WÄkuøkku {kxu fk[ku {k÷ þkuÄðk yLku íku{Lke WíÃkkrËík ðMíkwyku {kxu çkòh þkuÄðk.

3. ¾k÷Mkk Lkerík yLku MknkÞf MktrÄ

5.2

1 (a) Lkk, fkhý fu MkMíke rðËuþe ðMíkwyku ¼khíkLkk nMíkðýkx {kxu òu¾{YÃk níke.¼khíkeÞ ðýfhkuLku ¾kMMkw LkwfMkkLk Ãký ÚkÞwt.

(b) Lkk, fkhý fu {nuMkq÷Lkk Ÿ[k Ëhkuyu rçkúxeþ þkMkLk rðYæÄ yk¢kuþ Q¼ku fÞkuo.rçkúxeþ þkMkLkLku ¼÷u íkkífkr÷f ykrÚkof VkÞËku ÚkÞku, Ãkhtíkw ÷ktçkk økk¤u íkuLkuhksLkiríkf LkwfMkkLk økÞwt.

(C) Lkk, fkhý fu ½ô yLku [ku¾kt yu ¾kã hkuÃkk Au.

(d) nk, fkhý fu sÞkhu ¾uzqíkku ÔÞksu ÷eÄu÷k Lkkýk (÷kuLk) ÃkkAe ¼he Lk þfÞkíÞkhu íku{Lke s{eLkku þhkVkuLkk nkÚk{kt síke hne.

2. {wÏÞ WËuþ níkku ÔÞkÃkkhe çktËhku yLku yu økk{zkykuLku òuzðkLkku, sÞktÚke íku{Lku hkufrzÞkÃkkfku YÃku fk[ku {k÷ {¤e hnuíkku. íkuLkkt ÷eÄu ðknLkÔÞðnkh Mkh¤ yLku ÍzÃke çkLÞku.WÃkhktík ÔÞkÃkkhe çktËhku WÃkhÚke rðrðÄ çkòhku{kt WíÃkkrËík {k÷ ÃknkU[e þfíkku.

5.3 1. (a) f (b) ¾ (c) øk (d) ½

2. 1784 {kt rð÷eÞ{ òuLMk îkhk MÚkÃkkÞu÷e yuþeÞkxef MkkuMkkÞxe ykuV çkUøkk÷ 1800 {kt÷kuzo ðu÷uM÷e îkhk MÚkÃkkÞu÷e Vkuxo rð÷eÞ{ fku÷us.

3. Mkíke«Úkk, su{kt {]ík ÃkríkLke Mk¤økíke r[tíkk WÃkh íkuLke ÃkíLkeyu [ze çkuMkðkLkwt níkwt, íkuLkkWÃkh 1829 {kt «ríkçktÄ ykÔÞku.

5.4

1. (a) ¾uzqíkku WÃkh ¼khu fhðuhk yLku Ÿ[wt {nuMkw÷ ÷køkw fhLkkhk rçkúxeþ þkMkLkLkeþku»kýLkerík.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

143


(b) ykrËðkMke rðMíkkhku{kt rçkúxeþhkuLke ½wMký¾kuhe yLku íku{Lke ÃkkMku fhkÞu÷e rðrðÄðMkq÷eyku.

2. ytøkúuòuLke ¼køk÷k Ãkkzku yLku hks fhkuLke Lkeríkyu Äkr{of ykÄkhu ¼khíkLkk ¼køk÷k ÃkkzeËeÄkt. yk Lkerík îkhk ytøkúuòuyu rnLËw- {wrM÷{ MktçktÄku ÷økkzeLku ÃkkuíkkLkwt þkMkLk xfkðehkÏÞwt.

rçkúxeþ ¼khík{kt Äkr{of yLku Mkk{krsf òøk]rík


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

144

6


íkuh ð»koLke r{r{ yLku íkuLkk ËkËe{k økkÞºkeçkuLk ðå[uLke ðkík[eík Mkkt¼¤ku :

r{r{ : ‘’ËkËe{kt ík{u ftE fku÷us{kt ¼ýíkk níkk.?’’

ËkËe{k (nMkíkkt nMkíkkt): “ntw fku÷us fËe økE s LkÚke, çkuxk. nwt íkku ¾k÷e 6 Äkuhý s ¼ýe AwtsÞkhu nwt íkkhk sux÷e níke íÞkhu s {khkt ÷øLk ÚkE økÞkt níkkt.”

r{r{ : (ykïÞoÚke) ‘’íkuh ð»ko{kt ÷øLk ? yk íkku økuhfkLkqLke fnuðkÞ Lku ËkËe{k ? ík{u rðhkuÄ LkfÞkuo ?

ËkËe{k : yu s{kLkkLke ðkík s swËe níke. {khe ½ýe çknuLkÃkýeyku Ãký yu Ÿ{hu s Ãkhýe økEníke.’’

r{r{Lku ËkËe{kLke yk ðkík skÛÞk ÃkAe íku{Lkk çkk¤ÃkýLkk s{kLkkLke çkeS ðkíkkuMkkt¼¤ðkLkwt {Lk ÚkE økÞwt. íkuLku yu òýeLku çknw LkðkE ÷køke fu Mk{Þ MkkÚku fux÷e çkkçkíkku çkË÷kEøkE níke. yk VuhVkhku ÃkkA¤ fÞkt ÷kufku sðkçkËkh níkkt ? yu çkÄwt yLku nswðÄw òýðk {kxur{r{ íkíÃkh çkLke økE. yk ÃkkX{kt ík{u òýþku fu 19 {e yLku 20 MkËe{kt ¼khík{kt fE heíkuMkwÄkhýkyku ÚkE. yk MkwÄkhýkykuLke ¼khíkLkk Mk{ks QÃkh ÚkÞu÷e yMkh rðþu Ãký ík{u òýþku.

nuíkwyku :


- 19 {e MkËe ËhBÞkLk ykÃkýk Mk{ks{kt «[r÷ík «Úkkyku rðþu òýe þfþku.

- 19 {e MkËe{kt yLku 20 {e MkËeLke þYykík{kt íku ð¾íku Mk{ks{kt «[r÷ík «Úkkyku ytøkuòøk]rík ÷kððk{kt su Mkk{krsf-Äkr{of yktËku÷Lkkuyu {níðLke ¼qr{fk ¼sðe íkuLkk {níðytøku [[ko fhe þfþku.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

145


- ¿kkrík«Úkk, çkk¤÷øLk, Mkíke«Úkk suðk Mkk{krsf Ëw»kýku Mkk{u Mk{ksMkwÄkhfkuyu fhu÷k fkLkqLkeíku{s yLÞ «ÞíLkkuLku Mk{skðe þfþku.

- 19 {e MkËe{kt yLku íku ÃkAe Mk{ksMkwÄkhfkuLke þk¤kfeÞ rþûký «[r÷ík çkLkkððk{kt¼qr{fk Mk{S þfþku.

- ¼khíkeÞ Mk{ks WÃkh MkwÄkhkðkËe yktËku÷LkLke yMkh íkÃkkMke þfþku.

6.1 19 {e MkËeLkk «kht¼u ¼khíkeÞ Mk{ks :

ík{u 2012 {kt su Mk{ks òuE hnÞkt Aku íku 19 {e MkËeLke þÁykíkLkk Mk{ksÚke ½ýkuy÷øk Au. çku {wÏÞ fkhýkuLku ÷eÄu Mk{ksLkku rðfkMk hkufkE hnÞku níkku. íku fkhýku níkkt- rþûkýLkkuy¼kð yLku {rn÷kykuLkwt Ë{Lk. ¼khíkeÞ Mk{ksLkk ½ýkt rð¼køkku sz ð÷ý Ähkðíkk níkkt yLku{kLkðeÞ {qÕÞku {wsçk ðíkoíkk Lk níkkt.6.1.1 rþûkýLkku y¼kð

yu s{kLkk{kt {kuxk¼køkLkk ÷kufku yrþûkeík níkk. yk¾e ËwrLkÞk{kt yu{ s çkLÞwt níkwt furþûký Vfík Úkkuzkf ÷kufkuLkk nkÚk{kt s níkwt. ¼khík{kt Ãký, rþûký y{wf Wå[ ðøkkuo MkwÄe s{ÞkorËík níkwt. MktMf]ík{kt ÷¾kÞu÷k ðuËku çkúkñýku s ðkt[e þfíkkt. MktMf]ík ¼k»kk {kºk íku{Lku sykðzíke. yk ÷kufku s Äkr{of økútÚkku Ãkh rLkÞtºký hk¾íkkt. íkuÚke yk økútÚkkuLkk íku{Lku {kVf ykðu íkuðkyÚko½xLkku íku{ýu fÞko.

yk Ãktrzíkku yLku Ãkwhkurníkku îkhk sL{-{hý ÃkAeLke ¾[ko¤ rðrÄyku, çkr÷ yLku ¾[ko¤f{ofktzku «[r÷ík fhðk{kt ykÔÞkt. {]íÞw ÃkAe MkkÁt SðLk {u¤ððk {kxu òýu yk f{ofktzku VhSÞkíknkuÞ íkuðwt {kLkðk{kt ykððk {ktzÞwt. çkúkñýkuLku fkuE «&™ku fhe þfÞwt Lknª. fu{ fu fkuE òýíkwt sLk níkwt fu þk†ku{kt þwt ÷ÏÞwt Au. íkuðe s heíku, ÞwhkuÃk{kt çkkEçk÷ ÷uxeLk ¼k»kk{kt ÷¾kÞu÷wt níkwt. íÞktÃký ÃkkuíkkLku {kVf ykðu íkuðk yÚko½xLkku fhe, ÃkkËheykuLku [[oLke «ð]r¥kyku [÷kðe. Ãkrhýk{uíkuLke «ríkr¢ÞkYÃku ÞwhkuÃk{kt Lkðòøk]rík yLku Ä{oMkwÄkhýk yktËku÷Lkku ÚkÞkt. suLku rðþu ík{u ykÃkwMíkf{kt Ãknu÷kt ðkt[e økÞk Aku. íÞkt ÚkÞu÷k rðrðÄ yktËku÷Lkku îkhk Mðíktºkíkk, Mk{kLkíkk, {kLkðeÞnfku yLku ykÍkËeLkk ÏÞk÷ku íÞkt Vu÷kÞk.6.1.2 {rn÷kykuLke rMÚkrík

yksu Akufheyku yLku {rn÷kykuLku ÃkkuíkkLkku rðfkMk fhðkLke íkf {¤e Au. ÃkkuíkkLkk ½hLkeçknkh sELku fk{ fhðkLke yLku ¼ýðkLke Mðíktºkíkk íku{Lku {¤e Au. òu fu, (ÃkkLk Lkt.3525økwshkíke) †eyku Ãkh nw{÷k¾kuhkuLkk ¼ÞLku ÷eÄu fwxwtçkLke ykçkY sðkLkku {wÆku Ãký {kuxku økýkíkku.çkeò fkhýku níkkt Ënus yLku ðkhMkkøkík MktÃkr¥k{kt ¼køk ykÃkðkLke çkkçkík, suLku ÷eÄu †eykuLkwtMkk{krsf MÚkkLk ðÄw Lke[wt økÞwt.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

146

yu MÃk»x níkwt fu y{wf «Úkkyku yLku ytÄ©îkykuLku ÷eÄu ¼khíkeÞ Mk{ks rðfMkíkku Lkníkku. ÷kufkuLkk Mkk{krsf yLku Äkr{of SðLk{kt ÃkrhðíkoLk ÷kððk {kxu MkwÄkhýkyku sYhe çkLkeøkE níke.

¼úqýníÞk : Lkðòík çkk¤fLku {khe Lkkt¾ðwt íku

çkk¤/òrík «{ký : 0-6 ðÞsqÚk{kt Ëh 1000 Akufhkykuyu AkufheykuLke MktÏÞk ¼khík{ktyk «{ký ½xíkwt òuðk {¤u Au. su 1961 {kt 1000 Akufhkykuyu 976 níkwt, Lku 2011ðMíkeøkýºke {wsçk 1000 Akufhkykuyu AkufheykuLkwt «{ký 914 níkwt. ðirïf Äkuhýku {wsçkòuEyu íkku çkk¤-òrík «{ký Mkk{kLÞ heíku 950 Lke WÃkh nkuðwt òuEyu.

{LkkuÞíLk 6.1

2011 Lke ðMíke økýíkhe {wsçk MkkiÚke Ÿ[w yLku MkkiÚke Lke[wt çkk¤ òrík «{ký ÄhkðíkkthksÞku níkkt fuh¤ (1084) yLku nrhÞkýk (877) yuðkt 5 hksÞku þkuÄe çkíkkðku sÞkt yk«{ký 914 fhíkkt ykuAwt nkuÞ.

{krníke {kxu www.censhindia.gov.in ðuçkMkkEx swyku.

6.2 ÃkrhðíkoLkLke Ít¾Lkk : Mkk{krsf-Äkr{of òøk]rík yLku Lkð[uíkLkk

ík{khk {wsçk ÷kufku{kt ¼uË¼kð yLku yMk{kLkíkk rðÁî òøk]rík ÃkkA¤ fÞkt fkhýkusðkçkËkh nkuE þfu ? hkò hk{{kunLkhkÞ, Eïh[tËT rðÄkMkkøkh, Mðk{e ËÞkLktË MkhMðíke,sÞkuríkçkk Vq÷u, Mkh MkiÞË ynu{Ë¾kLk yLku Ãktrzíkk h{kçkkE suðkt Mk{ksMkwÄkhfku Mk{S økÞktníkkt fu y¿kkLkíkk yLku Mk{ks{kt hnu÷wt ÃkAkíkÃkýwt s «økrík yLku rðfkMkLke ykzu ykðu Au. íku{Lkuyk ðkíkLkku ÏÞk÷ íÞkhu ðÄkhu ykÔÞku sÞkhu íkuyku ÞwhkuÃkeÞLkkuLkk MktÃkfo{kt ykÔÞk yLku òuÞwt fuíku{Lkwt yk SðLk ËwrLkÞkLkk çkeò ¼køkku fhíkkt swËwt Ãkzu Au. sÞkhu r{þLkheyku (r¾úMíke MktLÞkMkeyku)yu r¾úMíke Ä{oLkku «[kh þY fÞkuo íÞkhu íku{ýu ¼khíkLke Mkk{krsf yLku Äkr{of «ÚkkykuLke xefk fheyLku íku{Lkk WÃkh Mkðk÷ku ¾zk fÞku. Mk{ks{kt MkwÄkhýk ÷kððkLke Ít¾Lkk yux÷e íkeðú níke fufx]h YrZðkËe ¼khíkeÞkuLkk rðhkuÄ yLku ÃkzfkhkuLke ðå[u Ãký yk Mk{ks MkwÄkhfku îkhk Mk{ks{ktÞkuøÞ ÃkrhðíkoLk ÷kððk {kxu fux÷kf yktËku÷Lkku [÷kððk{kt ykÔÞkt.

Mðk{e ËÞkLktË MkhMðíke yLku hkò hk{{kunLkhkÞ suðk ¿kkLke ÷kufku îkhk s yk Mkt¼ðçkLÞwt. íku{ýu Ä{oøkútÚkkuLkku yÇÞkMk fÞkuo yLku Äkr{of íkÚkk Mkk{krsf «ÚkkykuLke xefk fhe. íku{Lkk{wsçk Mk{ksLkku ykÄkh †e-ÃkwÁ»k Mk{kLkíkk yLku MðíktºkíkkLkk rMkîktíkku WÃkh nkuðku òuEyu. yk{



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

147


Úkðk {kxu ¾kMk fheLku {rn÷kyku ði¿kkrLkf ZçkLkwt ykÄwrLkf rþûký {u¤ðu íku sÁhe níkwt.

yk MkwÄkhýk yktËku÷Lkku Mkk{krsf-Äkr{of MkwÄkhýk yktËku÷Lkku íkhefu yku¤¾kðk {ktzÞk,fu{ fu MkwÄkhfkuLku ÷køÞwt fu Ä{oMkwÄkhýk ðøkh Mkk{ks-MkwÄkhýk yþfÞ níke. ykÃkýu ykøk¤òuEþwt fu rþûký yLku yLÞ ÷k¼ku y{wf ¾kMk ðøkoLku s fu{ {¤íkkt níkkt.

6.7.1 ¿kkrík«Úkk

«k[eLkf¤k{kt ¼khíkeÞ Mk{ks{kt ¿kkrík ÔÞðMÚkk {q¤¼qík heíku ÔÞðMkkÞ ykÄkrhík níke.suÚke su{ su{ Mk{Þ rðíkíkku økÞku íku{ íku{ Ÿ[e òríkLkk ÷kufku îkhk Äkr{of økútÚkkuLkk yÚko½xLkkufhðk{kt ykÔÞk yLku Lke[e òríkLkk ÷kufkuLku þMºkku ¼ýðkLkku yrÄfkh ykÃkðk{kt ykÔÞku Lkrnt.Ãkrhýk{u, Ä{oLkk Lkk{u ½ýe ytÄ©æÄkyku rðfMke. yuðwt Ãký çkLÞwt fu Wå[ òríkLkk ÷kufkuLkk nkÚk{ktMk¥kk furLËTík ÚkE økE yLku Lke[e ¿kkríkLkk ÷kufkuLkwt þku»ký ÚkÞwt.

rntËw Mk{ksLke ðýo ÔÞðMÚkk{kt çkúkñý, ûkrºkÞ, ði~Þ yLku þwÿ yu{ [kh ðýo níkkt. ykðýoÔÞðMÚkk ÷kufkuLkk ÔÞðMkkÞ {wsçk økkuXðkÞu÷e níke. EïhLkk ÃkqòÃkkX{kt hkufÞu÷k ÷kufku çkúkñýfnuðkíkk.

Þwîku fhðk{kt hkufkÞu÷k ÷kufku ûkrºkÞ fnuðkíkk ¾uíke yLku ðuÃkkhLkku ÔÞðMkkÞ fhíkkt ÷kufkuði~Þ fnuðkíkkt yLku WÃkhkufík ºkýu ðýoLkk ÷kufkuLke Mkuðk fhLkkhk ÷kufku þwÿ fnuðkíkk. {kºk ÔÞðMkkÞQÃkh s ykÄkrhík yk ðýo-ÔÞðMÚkk Mk{Þ síkkt ðtþ-ÃkhtÃkhkøkík çkLke økE. fkuE [kuffMk ¿kkrík{ktsL{u÷e ÔÞrfík ÃkkuíkkLke ¿kkrík çkË÷e þfíke Lknª, ¼÷u íku ÃkkuíkkLkwt fk{ çkË÷u. yk{ ÚkðkLku ÷eÄuMk{ks{kt yMk{kLkíkk ÔÞkÃke økE. íkuLku ÷eÄu Lke[e ¿kkríkLkk ÷kufkuLkwt þku»ký Ãký Úkðk {ktzÞwt. yk{,yuf MðMÚk, ÷kufíkktrºkf yLku rðfkMk÷ûke Mk{ksLke «økrík{kt ¿kkrík«Úkk yðhkuÄÁÃk çkLke.

yk Mkk{krsf «ÚkkLkk rðhkuÄ{kt ½ýkt Mk{ksMkwÄkhfku yLku MktMÚkkyku ykøk¤ ykÔÞk. yksz «Úkk Mkk{u çkúñkuMk{ks, ykÞoMk{ks, «kÚkoLkk Mk{ks, hk{f]»ý {eþLk suðe MktMÚkkyku yLkusÞkuríkçkk Vq÷u, Ãktrzíkk h{kçkkE, ©e LkkhkÞý økwÁ, ÃkuheÄkh, rððufkLktË, {nkí{køkktÄe yLkuyLÞ MkwÄkhfkuyu íkeðú rðhkuÄ ËþkoÔÞku. {kuxk¼køkLkk MkwÄkhfku {kLkíkk níkk fu yk ¿kkrík«Úkk ðuËkuyLku þk†kuLke {q¤ ¼kðLkkÚke rðÁæÄ Au. íku{ýu ¿kkrík«ÚkkLku yíkkrfof yLku yði¿kkrLkf {kLke.

íku{Lku ÷køÞwt fu yk «Úkk {q¤¼qík {kLkðeÞ {qÕÞkuÚke rðÃkheík níke. MkwÄkhfkuLkk yrðhík,yÚkkf «ÞkMkkuLku ÷eÄu ÷kufku{kt yufçkeò «íÞu MkËT¼kðLkk yLku Mkrn»ýwíkk sL{e.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

148

¼khíkLkk çktÄkhýLke 14 {e fku÷{{kt sýkððk{kt ykÔÞwt Au, ‘’Ä{o, {q¤, ðtþ, òrík,÷ªøk, sL{MÚkkLk yÚkðk yu{ktÚke fkuEÃký çkkçkíkLkk ykÄkhu fkuEÃký Lkkøkrhf MkkÚku ¼uË¼kðfhðk{kt ykðþu Lkne.’’ çktÄkhýLke yk òuøkðkEyu ËuþLkk ykrÚkof, Mkk{krsf yLku hksLkiríkfrðfkMk{kt ÃkAkíkðøkkuoLku ¼køkeËkh çkLkðk{kt MknkÞíkk fhe Au.

6.2.2 rçkúxeþ ¼khík{kt «[r÷ík Äkr{of ÔÞðnkhku :

{kuxk¼køkLke Mkk{krsf ÔÞðnkhku Ä{oLkk Lkk{u fhðk{kt ykðíkk níkk. íkuÚke Äkr{of MkwÄkhýkðøkh Mkk{krsf MkwÄkhýkLkku fkuE yÚko Lk níkku. ykÃkýk Mk{ks-MkwÄkhfkuLku ¼khíkeÞ ÃkhtÃkhk yLkurV÷MkqVe (ËþoLk) Lkwt íkÚkk þk†kuLkwt Qztw ¿kkLk níkwt. íkuyku Ãkrù{Lkk rð[khkuLkwt ¼khíkeÞ ÃkhtÃkhk{ktyLku {qÕÞku{kt Mktr{©ý fhðk Mkûk{ níkk. yk ¿kkLkLkk ykÄkhu sz rhðkòuLku Ãkzfkh VufÞku. íku{ýuþk†kuLkk rðÄkLkku xktfeLku yu Mkkrçkík fhe çkíkkÔÞwt fu 19 {e MkËe{kt «[r÷ík Mkk{krsf «ÚkkykuLkuþk†ku îkhk fkuE {tsqhe {¤u÷e LkÚke. su Ä{o ytÄ©îkÚke ¼hkÞu÷ku Vfík ÃkqòheykuLkk nkÚk{ktþku»ký {kxuLkwt yuf nrÚkÞkh{kºk çkLke hnÞku níkku, íkuLkk WÃkh ¿kkLke yLku çkkirîfðøkoLkk ÷kufkuyu«&™ku Q¼k fÞko. yk MkwÄkhfku EåAíkk níkkt fu Mk{ks ði¿kkrLkf yLku íkkrfof ÿr»xfkuý yÃkLkkðu.íku{Lku {kLkð-økkihð yLku †e-ÃkwÁ»kLke Mkk{krsf Mk{kLkíkk{kt Ãký rðïkMk níkku.

6.2.3 þiûkrýf ÃkrhrMÚkrík

19 {e MkËe{kt yLkuf çkk¤fkuLku, ¾kMk fheLku AkufheykuLku þk¤kyu {kuf÷ðk{kt ykðíkeLknª. rþûký ÃkhtÃkhkøkík {ËhuMkkyku, ÃkkXþk¤kyku, {rMsËku yLku økwÁfw¤ku{kt yÃkkíkwt níkwt. Äkr{ofrþûkýLke MkkÚkkuMkkÚk MktMf]ík, ÔÞkfhý, økrýík, Ä{o yLku rV÷MkqVe suðkt rð»kÞku Ãký ¼ýkððk{ktykðíkkt. rð¿kkLk yLku xufTLkku÷kuSLku yÇÞkMk¢{{kt fkuE MÚkkLk Lk níkwt. Mk{ks{kt ½ýk ytÄrðïkMkku«[r÷ík níkkt. Mk{ksLkk y{wf rð¼køkku{kt íkku AkufheykuLku rþûký ykÃkðkLke Ãký {LkkE níke.yuðwt {Lkkíkwt fu rþûkeík {rn÷kyku ÷øLk ÃkAe sÕËe rðÄðk çkLkíke nkuÞ Au. ðkMíkð{kt, rþûkýyLku òøk]ríkLke yAík s ¼khíkeÞkuLke Mkk{krsf yLku Äkr{of ÃkzíkeLkwt fkhý níke. íkuÚke yu {níðLkwtníkwt fu ykÄwrLkf rþûkýLku rðMíkkhðk{kt ykðu.

íkuÚke, rnLËw, {wrM÷{, rþ¾ fu ÃkkhMke-Mkki Mkk{krsf - Äkr{of MkwÄkhfkuuLku yu ðkíkLkkurðïkMk níkku fu ykÄwrLkf rþûký s Mk{ksLku skøk]ík yLku ykÄwrLkf çkLkkðe þfu Au. íkuÚke ykÄwrLkfrþûkýLkku «[kh fhðku íku{Lkku {wÏÞ WÆuþ çkLke økÞku.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

149



1. yuðe çku Mkk{krsf «Úkkyku sýkðku, suLkk rðÁî MkwÄkhýk yktËku÷Lkku ÚkÞkt.

2. ¿kkrík«ÚkkLku þkÚke yíkkrfof yLku yði¿kkrLkf {kLkðk{kt ykðe ?

3. Mk{ks MkwÄkhfku îkhk Ä{o{kt szíkk QÃkh xefk fhðk {kxu fÞk fkhýku níkkt ?

4. Lke[u ykÃku÷k VfhkLku ðkt[e, «&™kuLkk sðkçk ykÃkku. zko.¼e{hkð yktçkuzfh yuf økheçk{nkh òríkLkk níkkt su òríkLku yMÃk]~Þ {kLkðk{kt ykðíke. íku{ýu ¼khík{kt fku÷us MkwÄeLkwt¼ýíkh ÷eÄwt yLku ÃkAe fku÷trçkÞk rðïrðÄk÷Þ (ÞwrLkðrMkoxe) íkÚkk ÷tzLk Mfq÷ ykuVEfkuLkku{efMk{ktÚke ÃkkuíkkLkk yÇÞkMk{kt íkÚkk MktþkuÄLkfkÞo {kxu rzøkúe yLku zkufxhLke WÃkkrÄ{u¤ðe. zko.yktçkuzfh ¼khíkLkk çktÄkhýLke íku Mk{ÞLke Mkr{ríkLkk yæÞûk níkkt. Mkk{krsfyLku ykrÚkof {w~fu÷eykuLke ðå[u SðeLku Ãký zko.yktçkuzfhu ÃkkuíkkLkwt yk¾wt SðLk Mkk{krsf¼uË¼kð rðÁæÄ ÷zðk{kt økwòÞwo. E.Mk.1990 {kt íku{Lku {hýku¥kh ‘’¼khíkhíLk’’ MkL{kLkykÃkðk{kt ykÔÞwt.

(1) rþûký WÃkhktík yuðk fÞk çkeò økwý níkkt suLku ÷eÄu zko.yktçkuzfh ¼uË¼kðLke Mkk{uÚkÞk yLku Mk{ks{kt ÃkkuíkkLkwt ÞkuøkËkLk ykÃÞwt ?

{LkkuÞíLk 6.2

yuðkt f{ Mku f{ çku çkLkkðku ðýoðku, sÞkt ík{Lku ¿kkrík ykÄkrhík ¼uË¼kð Lkshu [zÞknkuÞ. íÞkt ík{u nkuík íkku þwt fh yu 50 þçËku{kt ðýoðku.

6.3 19 {e MkËeLke Mkk{krsf-Äkr{of MkwÄkhýkyku

19 {e MkËe{kt yLkuf ¼khíkeÞ rð[khfku yLku MkwÄkhfku Mk{ks{kt MkwÄkhýk ÷kððk {kxuykøk¤ ykÔÞk. íku{Lkk {íku Mk{ks yLku Ä{o ÃkhMÃkh òuzkÞu÷k níkk. Ëuþ{kt Mkfkhkí{f rðfkMkfhðk {kxu çkuWLku MkwÄkhðkLke sYh íku{Lku ÷køke. íkuÚke ykÃkýk MkwÄkhfkuyu ¼khíkeÞ sLkíkkLkusøkkzðkLke Ãknu÷ fhe. yk MkwÄkhfkuyu fux÷ktf MktøkXLkku MÚkkÃÞk, suLku rðþu ík{u nðu òýþku.rþûký ûkuºku MkwÄkhfkuLkwt yk {níðLkwt ÞkuøkËkLk níkwt.

6.3.1 hkò hk{{kunLk hkÞ

hkò hk{{kunLkhkÞ çktøkk¤Lkk yuf çkúkñý fwxwtçk{kt sLBÞk níkkt. íku{Lku ½ýe ¼k»kkykuykðzíke yLku íku{ýu fwhkLk, çkkEçk÷ íkÚkk rnLËw økútÚkkuLkwt Qzwt yæÞÞLk fÞwo níkwt. ykÄwrLkf



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

150

WËkhLkeríkðk¤k rþûkýu íku{Lku rðr¼Òk MktMf]ríkyku yLkurV÷MkqVeykuÚke {krníkøkkh çkLkkÔÞk níkkt.

íku{Lkk ¼kELkwt yðMkkLk Úkíkkt íku{Lke ¼k¼eLku MkíkeÚkðkLke Vhs Ãkkzðk{kt ykðe. yk ½xLkkÚke íku{Lku ŸzeÔÞÚkk ÚkE yLku íku{ýu yk Mkk{krsf «ÚkkLku {q¤{ktÚke ¾ík{fhðkLkku rLkùÞ fÞkuo. yk rLkùÞLku ÷eÄu Mk{ks{kt íku ð¾íku«[r÷ík yLÞ fwheðkòu yLku Äkr{of ytÄ©æÄkykuLku Ãkýíku{ýu Ãkzfkh VUfðku ÃkzÞku. íku{ýu 1828 {kt çkúñkuMk{ksLkeMÚkkÃkLkk fhe. Mkíke«ÚkkLkku rðhkuÄ fhLkkhe íku Ãknu÷e s ÔÞrfíkníke yLku xqtfMk{Þ{kt s yk rðhkuÄ íku{Lke {kxu SðLk¼hLkwtÄ{oÞwî çkLke hnÞku. íku{ýu ÷kufku MkkÚku [[ko fheLku ËþkoÔÞwt fuMkíke«ÚkkLku rntËw Ä{o{kt fÞktÞ MÚkkLk Lk níkwt. yk «r¢Þk{kt íku{Lku fx]h rntËwykuLkku hku»k yLku Ëw~{Lkeðnkuhðk ÃkzÞk. íku ð¾íkLkk økðLkoh sLkh÷ rð÷eÞ{ çkuLxefu hkò hk{{kunLkhkÞLku Mk{ÚkoLkykÃÞwt, yLku 1829 {kt Mkíke«ÚkkLku økuhfkLkqLke íkÚkk ËtzLku Ãkkºk ònuh fhíkku fkÞËku ÃkMkkh fhðk{ktykÔÞku. íku{ýu rðÄðk-ÃkwLkrðoðknLke íkhVuý fhe yLku çkk¤÷øLk «ÚkkLku ð¾kuze fkZe.

íku{ýu Ãkqðo-Ãkr©{Lkk rð[khkuLkku Mk{LðÞ fÞkuo. ðuË, ðuËktíkku yLku WÃkrLk»kËku{kt íku ÃkkhtøkíknkuðkÚke íku{ýu yk çkÄk{ktLkk Mkkhk{kt Mkkhk çkkuÄ WÃkh æÞkLk ykÃÞwt. íku{ýu Äkr{of MkwÄkhýk{ktðuËkuLkk {níðLku ËþkoÔÞwt yLku Ëhuf Ä{o ðå[u hnu÷e {q¤¼qík yufíkkLku Wòøkh fhe. íku{Lkk {ík{wsçk çkÄk s «k[eLk økútÚkku{kt yufuïhðkË (yuf s EïhLke Ãkqò) Lkwt Mk{ÚkoLk yLku çknwËuððkË(yufÚke ðÄw ËuðkuLke Ãkqò) Lkku rðhkuÄ níkku. íkuyku {qríkoÃkqò yLku rLkhÚkof r¢ÞktfkzkuLkk rðhkuÄe níkkt.

¼khíkLkk ykÄwrLkfhý {kxu íku{ýu ytøkúuS ¼k»kkLkwt rþûký, MkkrníÞ, ði¿kkrLkf WÒkríkyLku xufLkku÷kuSLku sÁhe {kLÞk. íku{ýu fku÷f¥kk{kt ÃkkuíkkLkk LkkýkÚke yuf ytøkúuS þk¤kLke MÚkkÃkLkkfhe íÞkt çkeò rð»kÞkuLke MkkÚkkuMkkÚk xufLkku÷kuS yLku rV÷kuMkkuVe Ãký ¼ýkððk{kt ykðíkkt. ðuËktíkfku÷us 1825 {kt MÚkkÃkðk{kt ykðe níke. hkò hk{{kunLkhkÞu Wå[ rþûký {kxu fku÷f¥kk{ktrnLËw fku÷us [k÷w fhðk{kt Ãký {ËË fhe.

6.3.2 Eïh[tËT rðÄkMkkøkh

Eïh[tÿ rðÄkMkkøkh Lkk{Lkk yuf {nkLk rðÿkLk yLku MkwÄkhfu Mkk{krsf MkwÄkhkyku {kxuÃkkuíkkLkwt yk¾wt SðLk Mk{rÃkoík fhe ËeÄwt. íku{Lkk yÚkkf «ÞkMkkuÚke 1856 {kt MkkiÚke Ãknu÷ku rðÄðkÃkwLkrðoðkn fkÞËku y{÷{kt ykÔÞku. íku{ýu çkk¤÷øLkku yLku çknwÃkíLkeíð rðYî Ãký yr¼ÞkLk[÷kÔÞwt. òu fu, ÃkkuíkkLku íku Äkr{of {kLkíkk Lk níkk yLku Ä{oLkk Lkk{ Ãkh ÚkÞu÷e MkwÄkhýkykuLkku íkurðhkuÄ fhíkkt níkkt.

r[ºk 6.1 hkò hk{{kunLkhkÞ


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

151


Ãkkuíku MktMf]íkLkk rðîkLk nkuðk Aíkkt íkuyku Ãkrù{Lkk rð[khkuLke fËhfhíkkt níkkt. rþûký íku{Lkwt {wÏÞ ûkuºk níkwt. íku{ýu MktMf]ík yLkuçktøkk¤e MkkrníÞ rþûkýLku {níð ykÃÞwt. ¼khíkeÞkuLke sqLke{kLÞíkkykuLku Ëqh fhðk yLku íku{Lkk rð[khkuLku ykÄwrLkf çkLkðk«uhðk {kxu íkuyku MktMf]ík rðÄk÷Þ{kt Ãký Ãkrù{ rð[khku ÷EykÔÞk. íkuyku {kLkíkk fu rþûký s yu MkkÄLk Au, suLkkÚke{rn÷kykuLke rMÚkrík MkwÄhe þfu Au. yu rËþk{kt íku{Lkk «ÞíLkku«þtMkkÃkkºk níkkt. çktøkk¤{kt ÷øk¼øk 35 sux÷e fLÞkþk¤kykuþY fhðk{kt íku{ýu {ËË fhe. íkuyku Mºke rþûký{kt rLkÃkqý níkkt.íku{Lkk s «ÞíLkkuLku ÷eÄu MktMf]ík fku÷us{kt çkúkñý ¿kkrík rMkðkÞLkk rðÄkÚkeoykuLku Ãký «ðuþ {éÞku.

6.3.3 Mðk{e ËÞkLktË MkhMðíke

1875 {kt Mðk{e ËÞkLktË MkhMðíke îkhk MÚkkÃkðk{kt ykðu÷ ykÞoMk{ksu W¥kh ¼khík{ktrnLËw Ä{oLkk ÃkwLk:MktMfkhLkwt fkÞo WÃkkze ÷eÄwt. íkuyku ðuËkuLku rçk÷fw÷ ¾k{ehrník ¿kkLkLkk †kuík {kLkíkkníkkt. íku{ýu ðuËkuÚke rðÁî sLkkhk ík{k{ rð[khkuLku ð¾kuze LkktÏÞk. íkuyku {kLkíkk fu Ëhuf ÔÞrfíkLku¼økðkLk MkkÚku MkeÄku s MktçktÄ hk¾ðkLkku nf Au. EM÷k{ yLku r¾úMíke Ä{o ytøkefkh fhLkkhk rntËw÷kufkuLku Vhe ÃkkAk rntËw çkLkkððk {kxu íku{ýu þwrîfhý yktËku÷Lk WÃkkzÞwt. MkíÞkÚko «fkþ Lkk{Lkwtíku{Lkwt {níðLkwt ÃkwMíkf níkwt.

ykf]rík 6.3 Mðk{e ËÞkLktË MkhMðíke

r[ºk 6.2 Eïh[tÿ rðãkMkkøkh



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

152

ykÞo Mk{ksu Mkk{krsf MkwÄkhýkLke íkhVuý fhe yLku {rn÷kykuLke rMÚkrík MkwÄkhðkLkkfkÞkuo fÞko. íku{ýu yMÃk]~Þíkk yLku ðtþÃkhtÃkhkøkíkLkk ¿kkríkðkË rðÁæÄ ÷zeLku Mkk{krsf Mk{kLkíkkLkuykøk¤ ðÄkhe. íku{Lkk «ð[Lkku yLku ÷¾kýku rnLËe{kt nkuðkÚke W¥kh ¼khíkLkk ÷kufku MkwÄe íku{Lkkrð[khku ÃknkU[e þfÞk. hkr»xÙÞ Mðíktºkíkk yktËku÷Lk{kt Ãký íku{Lke {wÏÞ ¼wr{fk hne, fkhý fuíku{ýu ÷kufku{kt ykí{MkL{kLk yLku ykí{rðïkMkLke ¼kðLkk søkkze.

sLkíkk{kt rþûký Vu÷kððk{kt ykÞoMk{ksLke ¼qr{fk «þtMkLkeÞ níke. íku{Lkk fux÷kfrþ»Þkuyu ÃkkA¤Úke DAV (ËÞkLktË yutø÷ku ðirËf) þk¤kyku yLku fku÷uòu MÚkkÃke, suLku ÷eÄu ðirËfrð[khkuLkku rðhkuÄ fÞko ðøkh ÃkkïkíÞ rþûkýLkku Vu÷kðku þfÞ çkLÞku. MktMf]ík yLku ðirËf rþûkýLkeMkkÚkkuMkkÚk íku{ýu ytøkúuS yLku ykÄwrLkf rð¿kkLkLkwt rþûký Ãký Vu÷kÔÞwt.

6.3.4 hk{f]»ý Ãkh{ntMk yLku Mðk{e rððufkLktË

hk{f]»ý Ãkh{ntMku (1836-1886) Ä{kuoLke {q¤¼qík yufíkk yLku ykæÞkrí{f SðLkSððkLke sYh rðþu òøk]rík Vu÷kðe. íkuyku {kLkíkk fu yuf s Eïh MkwÄe ÃknkU[ðk {kxu MktMkkh{kty÷øk y÷øk hMíkkyku Au. Mðk{e rððufkLktË (1863-1902) yu{Lkk {níðLkk rþ»Þ níkkt.

“yk søkíkLkku EríknkMk yuðk fux÷kf ÷kufkuLkku EríknkMk Au, su{Lku ÃkkuíkkLkk{kt ©îkníke. yu ©îk sÞkhu ík{khe yktíkrhf rËÔÞíkkLku òøk]ík fhu Au íÞkhu ík{u ftEÃký fhe þfðk Mkûk{çkLkku Aku. ík{u íÞkhu s rLk»V¤ òyku Aku. sÞkhu ík{u yLktík þrfíkLku «økx fhðkLkku ykuAku «ÞkMkfhku Aku. sÞkhu fkuE Ëuþ fu ÔÞrfík ÃkkuíkkLkk{ktÚke ÃkkuíkkLkku rðïkMk økw{kðe Ëu, íÞkhu {]íÞw ykðu Au.Eïh{kt ©îk hk¾íkkt Ãknu÷kt ÃkkuíkkLkk{kt ©îk hk¾ku.” - Mðk{e rððufkLktË

rððufkLktË Ãknu÷k yuðk ykæÞkrí{f Lkuíkk níkkt. su{ýu Äkr{of MkwÄkhýkykuÚke ykøk¤ðÄeLku rð[kÞwo. íku{Lku ÷køÞwt fu ¼khíkeÞ sLkíkkLku Ä{kuoÚke rLkhÃkuûk çkLkðkLke íku{s ykæÞkrí{f¿kkLkLke sYh níke, suLkkÚke íku ykí{rðïkMkw çkLke þfu. rððufkLktËu ÃkkuíkkLkk økwY hk{f]»ý Ãkh{ntMkLkkLkk{ WÃkhÚke hk{f]»ý r{þLk Lkk{Lke MktMÚkk þY fhe ÃkkuíkkLkk ÷¾kýku yLku ðfíkÔÞku{kt ík{ýu rntËwMktMf]rík yLku Ä{oLkku yfo hsq fÞkuo. íkuyku ðuËktík{kt hsq ÚkÞu÷e ykæÞkrí{f ¼kðLkk{kt yLku çkÄktÄ{kuoLke {q¤¼qík yufíkk yLku Mk{kLkíkk{kt {kLkíkk níkk, íku{ýu Äkr{of ytÄrðïkMkku, «økrík{ktrðhkuÄe íkíðku yLku swLkkÃkwhkýk Mkk{krsf heíkrhðkòuLku Ëqh fhðk WÃkh ¼kh ykÃÞku. íku{ýu sz¿kkríkðkË yLku yMÃk]~ÞíkkLku Ëqh fhðk «ÞíLkku fÞkou. {rn÷kykuLkwt MkL{kLk ò¤ððk {kxu ÷kufkuLkuíku{ýu «kuíMkknLk ykÃÞwt yLku òíku Ãký {rn÷kykuLkk rþûký yLku WíÚkkLk {kxu fk{ fÞwo. ÷kufku{ktÚkey¿kkLk Ëqh fhðkLkk fkÞoLku íku{ýu MkkiÚke ðÄw {níð ykÃÞwt.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

153


ykf]rík 6.4 ©e hk{f]»ý Ãkh{ntMk yLku Mðk{e rððufkLktË

6.3.5 Mkh MkiÞË ynu{Ë ¾kLk

Mkh MkiÞË ynu{Ë ¾kLk {kLkíkk fu {wrM÷{kuLkwt Äkr{of yLku Mkk{krsf SðLk íÞkhu s MkwÄhusÞkhu íku{kt ÃkkïkíÞo MktMf]rík íkÚkk ði¿kkrLkf ¿kkLkLku yÃkLkkððk{kt ykðu. {wrM÷{ku{ktÚke Mkk{krsfyLku þiûkrýf ÃkAkíkÃkýw nxkððwt yu íku{Lke {wÏÞ rLkMçkík níke. {wrM÷{ {rn÷kykuLkku Mkk{krsfËhsòu ðÄkhðk {kxu íku{ýu ½ýe {nuLkík fhe. íkuyku {wrM÷{ fLÞkyku{kt ykuAk rþûký, ÃkhËk«Úkk, {wrM÷{kuLkk çknwÃkíLkeíð íkÚkk íkkífkr÷f AqxkAuzkLke rðYæÄ{kt níkkt. fx]h {wrM÷{kuLkk ½ýktrðhkuÄ ðå[u Ãký {rn÷kykuLkk rþûký {kxu íku{ýu fk{ fÞwo. íku{ýu íkkrfof heíku fwhkLk Mk{òÔÞwtyLku fx]híkk yLku y¿kkLkLke Mkk{u ÃkkuíkkLkku rðhkuÄ LkkUÄkÔÞku. {wrM÷{ Mk{ksLkk WíÚkkLk {kxu íku{ýuMkk{krsf MkwÄkhýk fhe.

ÃkkuíkkLkk «khtr¼f ð»kkuo{kt fx]h {wrM÷{kuLkk rðhkuÄ ðå[u Ãký íku{ýu ytøkúuS ¼k»kkLkk rþûkýLkeíkhVuý fhðkLkwt [k÷w hkÏÞwt. íkuyku {kLkíkkt fu {kºk ykÄwrLkf rþûkýÚke s {wrM÷{ Mk{ksLkku rðfkMkÚkE þfþu. nk÷Lkk W¥kh«Ëuþ{kt ykðu÷k økkÍeÃkwh{kt E.Mk.1864 {kt íku{ýu yuf ytøkúuS þk¤kþY fhe. 1875 {kt y÷eøkZ{kt íku{ýu {nkuB{Ëe yutø÷ku-ykurhyuLx÷ fku÷us (MAO) MÚkkÃkeu. suMk{Þ síkkt y÷eøkZ {wrM÷{ ÞwrLkðrMkoxe çkLke. íkuýu {kLkðeÞ rð¿kkLkku yLku rð¿kkLkLkwt rþûký ytøkúuS{kæÞ{ îkhk ykÃÞwt. ytøkúuS ÃkwMíkfkuLkk ¼k»kktíkh {kxu íku{ýu yuf ði¿kkrLkf MkkuMkkÞxeLke MÚkkÃkLkk Ãkýfhe. {wrM÷{ku{kt Mkk{krsf òøk]rík-¾kMk fheLku ykÄwrLkf rþûký ytøku òøk]rík ÷kððk {kxu íku{ýuyuf Ãkrºkfk Ãký çknkh Ãkkze. íku{ýu þY fhu÷ MkwÄkhýk yktËku÷Lk y÷eøkZ yktËku÷Lk íkhefu yku¤¾kÞAu. yk yktËku÷Lk {wrM÷{ Mk{ks{kt òøk]rík Vu÷kðLkkh yuf {níðLkwt Ãkøk÷wt çkLÞwt.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

154

ykf]rík 6.5 Mkh MkiÞË ynu{Ë ¾kLk

6.3.6 sÞkuríkhkð økkurðtËhkÞ Vq÷u

{nkhk»xÙLkk sÞkuríkhkð økkurðtËhkð Vq÷uyu ¾uzqíkku yLku Lke[÷e ¿kkríkLkk ÷kufkuLku Mk{kLk nfkuyÃkkððk {kxu fk{ fÞwo. íku{ýu yLku íku{Lkk ÃkíLke MkkrðºkeçkkE Vq÷uyu Lke[÷e ¿kkríkLke {rn÷kykuLkurþûkeík fhðkLkwt fk{ fÞwo. sÞkuríkhkðu MkkiÚke Ãknu÷kt ÃkkuíkkLke ÃkíLkeLku ¼ýkðe yLku ÃkAe íku çktLkuyu¼uøkk {¤eLku 1848 Lkk ykuøk»x {kMk{kt ÃkqLkk{kt þk¤k ¾ku÷e, yksu Ãký íku{Lku rðÄðkyku {kxuíku{ýu fhu÷kt fkÞkuo {kxu ÞkË fhðk{kt ykðu Au. 1873 Lkk MkÃxuBçkh{kt sÞkuríkhkðu íku{LkkyLkwÞkÞeyku MkkÚku {¤eLku MkíÞþkuÄf Mk{ksLke MÚkkÃkLkk fhe. yk MktMÚkkLkku {wÏÞ WÆuþ níkku Lke[÷e¿kkríkykuLku Mðíktºkíkk «rík Ëkuhðe yLku þku»ký íkÚkk yíÞk[khkuÚke çk[kððe.

ykf]rík 6.6 sÞkuríkçkk Vw÷u yLku íku{Lkk ÃkíLke MkkrðºkeçkkE Vq÷u


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

155


6.3.7 LÞkÞ{qríko {nkËuð økkurðtË hkLkzu

Äkr{of MkwÄkhýkyku ÷kððkLkk WÆuþÚke LÞkÞ{qríko{nkËuð økkurðtË hkLkzuyu ÃkqLkk MkkðosrLkf Mk¼k yLku 1867{kt {wtçkE{kt «kÚkoLkk Mk{ksLke MÚkkÃkLkk fhe. íku{ýu ¿kkríkykuLkkðkzk nxkððk {kxu, çkk¤÷øLk LkkçkqË fhðk {kxu, rðÄðkykuLkk{kÚkk {qtzkíkk yxfkððk {kxu, ÷øLk íkÚkk yLÞ Mkk{krsf«Mktøkku{kt Úkíkkt ¼khu ¾[ko yxfkððk {kxu, {rn÷kykuLkkrþûkýLku «kuíMkknLk ykÃkðk {kxu íku{s rðækðk ÃkwLko rððknLkuMk{ÚkoLk ykÃkðk {kxu fk{ fÞwo. çkúñkuMk{ksLke su{ íku{ýu Ãkýyuf s EïhLke ÃkqòLke íkhVuý fhe. {qríkoÃkqò íkÚkk Äkr{ofçkkçkíkku{kt ÃktrzíkkuLkk ykrÄÃkíÞLku íku{ýu ð¾kuze LkktÏÞwt. rðïrðÄk÷ÞkuLkk yÇÞkMk¢{ku{kt íku{ýuMðËuþe ¼k»kkykuLku MÚkkLk ykÃÞwt, suLku ÷eÄu ¼khíkeÞku Wå[ yÇÞkMk MkwÄe ÃknkU[ðk ÷køÞk. ¼khíkLkkMk{]î MkktMf]ríkf ðkhMkkLku nkrLk ÃknkU[kzÞk rMkðkÞ íku{ýu sz ÃkhtÃkhkykuLku MkwÄkhðkLkku «ÞíLk fÞkuoyLku Mk{ks{kt MkkÁt ðkíkkðhý ò¤ðe hk¾ðk fkuþeþ fhe. ¼khíkeÞ hkr»xÙÞ fkuøkúuMkLkk Ãkýíkuyku MktMÚkkÃkf MkËMÞ hÌkk.

6.3.8 Ãktrzíkk h{kçkkE

{nkhk»xÙ{kt Ãktrzíkk h{kçkkE Lkk{Lke yuf Mk{ksMkwÄkhf {rn÷kyu çkk¤÷øLkkuLke «Úkk rðÁæÄ yðks WXkÔÞkuyLku {rn÷kykuLkk yrÄfkhku {kxu ÷zík ykÃke. íku{ýu{rn÷kykuLkk rþûkýLku ðÄw rðMíkkhðk {kxu 1881 {kt ÃkqLkk{kt‘’ykÞo {rn÷k Mk{ks’’ Lke MÚkkÃkLkk fhe. yk MktMÚkk îkhk{rn÷kyku- ¾kMk fheLku çkk¤ rðÄðkykuLke rMÚkrík MkwÄkhðk {kxufk{ ÚkÞwt. 1889 {kt íku{ýu ÃkqLkkLkkt ‘’{wrfík {eþLk’’Lke MÚkkÃkLkkfhe, su yu ÞwðkLk rðÄðkykuLkku yk©Þ çkLÞwt, su{Lku ÃkkuíkkLkkfwxwtçkesLkku íkhVÚke Akuze Ëuðk{kt ykÔÞk níkk yÚkðk su{LkkWÃkh yíÞk[khku Úkíkk níkkt. íku{ýu ‘’þkhËk MkËLk’’ Ãký þYfÞwo. sÞkt çkk¤fku, ytÄsLkku yLku rðÄðkykuLku íkçkeçke Mkkhðkh, hnuXký, ÔÞðMkkÞe íkk÷e{ yLkurþûký ykÃkðk{kt ykðíkwt. çkk¤-rðÄðkyku yLku çkkr÷fkðÄwLkk SðLkLke fXeLkkEykuLku hsq fhíkktfux÷ktf ÃkwMíkfku Ãký íku{ýu ÷ÏÞk. Ãktrzíkk hk{çkkE {wrfík r{þLk yksu Ãký Mkr¢Þ Au.

r[ºk 6.7LÞkÞ{qŠík {nkËuð økku®ðË hkLkzu

r[ºk 6.8Ãktrzíkk h{kçkkE



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

156

6.3.9 yuLke çkuMkLx

yuLke çkuMktx rÚkÞkuMkkuVef÷ MkkuMkkÞxeLkk MkÇÞ níkkt yLku1898 {kt «Úk{ ðkh ¼khík ykÔÞk níkkt. yk MktMÚkk Ãkrù{Lkk÷kufku îkhk [÷kððk{kt ykðíke níke, su ¼khíkeÞ Ä{o yLkurV÷kuMkkuVeLke ÃkhtÃkhkLkwt {níð Wòøkh fhðkLkwt íku{s ¼khíkLkeMðËuþe ¼k»kk yLku MkkrníÞLkk «Mkkh îkhk ¼khíkeÞku{ktykí{økkihð ðÄkhðkLkwt fk{ fhíke níke. íkuýu ¼khíkeÞku{kthksLkiríkf òøk]rík ykýe yLku ËuþðkMkeyku{kt ykí{økkihð íkÚkkËuþ «íÞu økkihð søkkzÞwt. yk MkkuMkkÞxeyu ðirïf ¼kE[khkLkkuMktËuþ ykÃÞku. ykÄwrLkf ¼khíkLkk rðfkMk{kt íkuýu y{qÕÞÞkuøkËkLk ykÃÞwt. 1907 {kt yuLke çkuMktx rÚkÞkuMkkuVef÷MkkuMkkÞxeLkk «{w¾ çkLÞkt.

¼khík {kxu Lkðe LkuíkkøkeheLke ¾kusLkk WÆuþ MkkÚku íku{ýu çkLkkhMk{kt ¼khíkeÞ Akufhkyku{kxu MkuLxT÷ rntËw fku÷us MÚkkÃke. íÞkt Akufhkyku Äkr{of ÷¾kýkuLke MkkÚkuMkkÚku ykÄwrLkf rð¿kkLk Ãký¼ýíkkt. 1917 Úke yk fku÷us Lkðe çkLkkhMk rntËw ÞwrLkðrMkoxeLkku yuf ¼køk çkLke.

{LkkuÞíLk 6.3

Mk{ks MkwÄkhýkLkk rðrðÄ yktËku÷Lkku yLku MkhfkhLkk «ríkçktÄku nkuðkAíkkt nsw Ãký òuðk{¤íkkt fux÷kf Mkk{krsf ytÄ-rðïkMkku yLku heðkòu Ãkife fkuEÃký çku rðþu sýkðku. yuf ÔÞrfíkíkhefu yk fwheðkòu yLku ytÄ©îkykuLkku rðhkuÄ fhðk ík{u þwt fhe þfku ?

Mktfuík : Mkk{krsf fwheðkòu yÚkðk ytÄ©îk suðk fu Ënus«Úkk, Akufhk-AkufheykuLkkt ¼uË¼kð,rLkheûkhíkk, çkk¤÷øLk, †e¼úqýníÞk

Mkt¼rðík Ãkøk÷kt :- ÔÞrfíkøkík WËknhý ykÃke, sqÚk[[ko økkuXððe t, Mk{k[khÃkºkLku Ãkºk ÷¾ðku,Mktfx Mk{Þu ònuh MÚk¤kuyu ÷kufkuLku {ËË fhðe ðøkuhu.

6.3.10 {wrM÷{ MkwÄkhýk yktËku÷Lk

ykÄwrLkf rþûkýLkk «[kh yLku çknwÃkíLkeíð suðe Mkk{krsf «Úkkyku Ëqh fhðk {kxu ½ýktyktËku÷Lkku [kÕÞk. 1863 {kt yçËw÷ ÷íkeVu f÷f¥kk{kt ‘’{kunB{Ëe Mkkûkhíkk MkkuMkkÞxe’’ MÚkkÃke.yk MktøkXLk yuðkt Ãknu÷ðnu÷k MktøkXLkku Ãkife yuf níkwt suýu ykÄwrLkf rþûkýLku {æÞ{ðøko íkÚkkWå[ðøkoLkk {wMk÷{kLkku{kt ÃknkU[kzðk{kt íkÚkk rnLËw-{wrM÷{ yufíkk ðÄkhðk{kt {níðLke ¼qr{fk¼sðe. çktøkk¤Lkk VhkÍe yktËku÷LkLkk Lkuíkk þheÞ íkwÕ÷kyu çktøkk¤Lkk ¾uzqíkku {kxu fk{ fÞwo. íku{ýu

r[ºk 6.9yuLke çkuMkLx


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

157


{wrM÷{ku{kt ÔÞkÃku÷e ¿kkrík«Úkk suðk yrþ»xkuLkku Ãký rðhkuÄfÞkuo. yLÞ fux÷ktf Mkk{krsf-Äkr{of yktËku÷Lkkuyu {wrM÷{Mk{ks{kt òøk]rík ykýe. 1899 {kt r{Íko økw÷k{ ynu{Ëyn{ËeÞk yktËku÷Lk [÷kÔÞwt, suLkk ytíkøkoík Ëuþ¼h{ktþk¤kyku íkÚkk fku÷uòu ¾ku÷ðk{kt ykðe. íku{ýu EM÷k{Lkk{kLkðíkkðkËe yLku ðirïf [rhºk WÃkh ¼kh {qfÞku. íku{ýurntËw {wrM÷{kuLke fku{e yufíkkLke íkhVuý fhe.

frð {kunB{Ë Efçkk÷ (1876-1938) yu¼khíkLkk yøkúøkÛÞ frðyku Ãkife yuf níkkt. íku{ýu frðíkkykuîkhk ½ýe ÃkuZeyku MkwÄe Äkr{of yLku rV÷kuMkkuVe¼Þkuo ÿr»xfkuýrðMíkkÞkuo.

«ÏÞkík økeík ‘’Mkkhu snkt Mku yåAk rnLËkuMíkk n{khk’’ ÷¾Lkkh frð {kunB{Ë Efçkk÷níkkt.

6.3.11 yfk÷e MkwÄkhýk yktËku÷Lk

1870 {kt y{]íkMkh yLku ÷knkuh{kt çku ‘’rMktn Mk¼k’’ Lkku «kht¼ ÚkÞku, su{kt rþ¾kuLkeÄkr{of MkwÄkhýkLke þYykík fhðk{kt ykðe. økwÁ{w¾e, rþ¾ rþûký yLku Ãktòçke MkkrníÞLkku«Mkkh ðÄkhðk {kxu 1892 {kt y{]íkMkh{kt ¾k÷Mkk fku÷us MÚkÃkkE. yk fku÷usLke MÚkkÃkLkkytøkúuòuLke {ËË ÷ELku fhkE. 1920 {kt yfk÷e yktËku÷Lkkuîkhk rþ¾ Äkr{of MÚk¤ku yÚkðk økwYîkhkyku{kt Mkt[k÷LkLkwtþwrîfhý fhðk{kt ykÔÞwt. 1921 {kt {ntíkku rðYæÄ ÚkÞu÷kyuf þrfíkþk¤e MkíÞkøkún îkhk MkhfkhLku Lkðku fkÞËku½zðkLke Vhs Ãkze, 1925 {kt Lkðku økwYîkhk fkÞËku ÷køkqfhkÞku. yk fkÞËkLke {ËËÚke ÷uðkÞu÷k MkeÄkt Ãkøk÷kyku îkhkÄkr{of MÚkkLkkuLku ¼ú»xk[khe {ntíkku ÃkkMkuÚke {wfík fhkððk{ktykÔÞkt.

6.3.12 ÃkkhMkeykuLkkt MkwÄkhýk yktËku÷Lkku.

{wtçkE{kt 19 {e MkËeLkk {æÞ{kt LkðhkuS VhËkUS,ËkËk¼kE LkðhkuS, yuMk.yuMk.çktøkk¤e yLku çkeòykuyu

r[ºk 6.10yuLke çkuMkLx


r[ºk 6.11ËkËk¼kE LkðhkuS



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

158

ÃkkhMkeyku{kt Äkr{of MkwÄkhýkyku þÁ fhkE. 1851 {kt, Äkr{of MkwÄkhýk MktøkXLk ‘’hnuLkw{kÞ{ktsËkÞMkLk Mk¼k’’ MÚkÃkkE. íku{ýu rþûkýLkk «Mkkh{kt-¾kMk fheLku fLÞk-rþûkýLkk «Mkkh{kt{níðLke ¼qr{fk ¼sðe. íku{ýu ÃkkhMke Ä{o{kt «ðuþu÷e fx]híkk rðYæÄ Ãký yr¼ÞkLk [÷kÔÞwt.ð¾ík síkkt ÃkkhMkeyku ¼khíkeÞ Mk{ksLkku yuf rðfkMkþe÷ rð¼køk çkLke økÞkt.

{LkkuÞíLk 6.4

yuðe 10 «rík¼kþk¤e ÔÞrfíkykuLke ÞkËe çkLkkðku suýu ykÃkýk Mk{ksLku çknuíkhçkLkkððk{kt Vk¤ku ykÃÞku. íku{ýu fÞk ûkuºkku{kt Vk¤ku ykÃÞku íku Ãký þkuÄe fkZku.


1. Mkk[ku sðkçk þkuÄe fkZku

(i) íku{ýu Ãkqðo-Ãkrù{Lkk rð[khkuLkku Mk{LðÞ fÞkuo Lk níkku.

(f) Mðk{e rððufkLktË (¾) hk{{kunLk hkÞ

(øk)ËÞkLktË MkhMðíke (½) Eïh[tÿ rðÄkMkkøkh

(ii) íku{ýu ðuËkuLkk Mkq[f «¼kð Ãkh rðþu»k ¼kh ykÃÞku Lk níkku.

(f) Mðk{e rððufkLktË (¾) hk{f]»ý Ãkh{ntMk

(øk)ËÞkLktË MkhMðíke (½) MkiÞË ynu{Ë ¾kLk

(iii) yk yktËku÷Lk rþ¾ Ä{oMÚkkLkkuLku ¼ú»xk[khe {ntíkkuLkk Mkftò{ktÚke {wfík fhðk {kxu ÚkÞwt.

(f) yfk÷e yktËku÷Lk (¾) ¿kkríkMkwÄkh yktËku÷Lk

(øk) þwræÄ yktËku÷Lk (½) MkíÞkøkún yktËku÷Lk

2. òuzfk òuzku.

i) çkúñkuMk{ks f) Mðk{e rððufkLktË

ii) ykÞoMk{ks ¾) yuLke çkuMkLx

iii)hk{f]»ý {eþLk øk) Mðk{e ËÞkLktË MkhMðíke

iv)rÚkÞkuMkkuVef÷ MkkuMkkÞxe ½) sÞkuríkçkk Vq÷u

v) yfk÷e yktËku÷Lk [) Ãktrzíkk h{kçkkE


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

159


vi) MkíÞþkuÄf Mk{ks A) hksk hk{{kunLkhkÞ

vii) y÷eøkZ yktËku÷Lk s) rþ¾ku

viii)ykÞo {rn÷k Mk{ks Í) LÞkÞ{qríko {nkËuð økkurðtË hkLkzu

x) Mkh MkiÞË ynu{Ë ¾kLk

X) ËkËk¼kE LkðhkuS

3. MkwÄkhýk yktËku÷LkkuLke fkuEÃký çku {ÞkoËkyku sýkðku.

4. Lke[uLkku Vfhku ðkt[eLku «&™kuLkk sðkçk ykÃkku.

hk{ðíke NIOS Lke ykurVMk{kt Ãkxkðk¤k íkhefu ©{ fhu Au. 21 {u ð»kuo íkuLkk ÷øLk ÚkÞkníkkt. Ãkhtíkw f{LkMkeçku íku 28 ð»koLke ÚkE íÞkhu íkuLkku Ãkrík økwshe økÞku. íku {kæÞr{f þk¤k MkwÄe¼ýu÷e níke, íkuÚke íkuLku íkuLkk ÃkríkLke søÞkyu NIOS {kt Lkkufhe ykÃkðk{kt ykðe. yk LkkufheLku÷eÄu hk{ðíke íkuLkk çkk¤fkuLke íkÚkk ÃkkuíkkLke Mkt¼k¤ hk¾ðk fkçku÷ çkLke Au. íku yuf ¾wÆkh SðLkSðe hne Au yLku íkuLkk çkk¤fkuLku ÃkkuíkkLke {kíkk WÃkh økðo Au.

(f) òu hk{ðíkeLkk çkk¤÷øLk ÚkÞkt nkuík íkku íkuLke MkkÚku fuðku fuðku ÔÞðnkh Úkkík ?

(¾) òu hk{ðíkeLku ½hLke çknkh Lkef¤eLku Lkkufhe fhðk Lk {¤e nkuík íkku íkuLke yLkuíkuLkk çkk¤fkuLke þe Ëþk Úkkík ?

6.4 ¼khíkeÞ Mk{ks WÃkh MkwÄkhýk yktËku÷LkkuLke yMkh :

19 {e MkËe{kt ÚkÞu÷k MkwÄkhýk yktËku÷Lkku ¼khíkeÞ Mk{ks{kt ykrÚkof-Äkr{of òøk]rík÷kððk{kt MkV¤ LkeðzÞk. yk ík{k{ yktËku÷Lk{kt íkkrfof Mk{s yLku ði¿kkrLkf ÃkîríkLkk rð[khkuLkuíkÚkk {kLkðeÞ yr¼øk{Lku «kuíMkknLk ykÃkðk{kt ykÔÞwt. MkwÄkhfkuLku ÷køÞwt fu «k[eLk MkktMf]ríkfÄkhkyku{kt Lkðkt rð[khkuLkwt MktÞkusLk fhðkÚke s ykÄwrLkf rð[khku rðfkMk Ãkk{þu. ykÄwrLkf rþûkýLkk«Mkkh îkhk ¼khíkðkMkeyku SðLkLkk íkkrfof yLku çkkirîf ð÷ý íkhV ðéÞk. Ëhuf yktËku÷Lku{rn÷kykuLke rMÚkrík MkwÄkhðkLkk «ÞíLkku fÞko yLku ¿kkrík«Úkk- ¾kMk fheLku yMÃk]~ÞíkkLku ð¾kuzeLkkt¾e.

yk yktËku÷Lkkuyu Mkk{krsf yufíkk WÃkh ¼kh {qfÞku yLku Mðíktºkíkk, Mk{kLkíkk íkÚkk¼kE[khkLku W¥kusLk ykÃÞwt.

rþûkýLku yLku ¾kMk fheLku {rn÷kykuLkk rþûkýLku {níð yÃkkÞwt. {rn÷kykuLkk WíÚkkLk{kxu fux÷ktf fkLkqLke Ãkøk÷kt ÷uðk{kt ykÔÞkt. su{ fu, Mkíke«Úkk yLku †e¼qýníÞkLku økuhfkLkqLkeònuh fhðk{kt ykÔÞk. 1856 {kt rðÄðk ÃkwLkrðoðkn {kxu fkÞËku ½zðk{kt ykÔÞku suLku ÷eÄu



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

160

rðækðkykuLke rMÚkrík MkwÄhe. 1872 {kt ÃkMkkh ÚkÞu÷k yuf fkÞËk{kt yktíkh¿kkríkÞ yLku yktíkh-Mkkt«ËkrÞf ÷øLkkuLku {kLÞíkk ykÃkðk{kt ykðe. 1860 {kt ykðu÷k yuf fkÞËkyu AkufheykuLke÷øLk ÷kÞf Ÿ{h ðÄkheLku 10 ð»ko fhe ËeÄe. WÃkhktík, 1929 {kt ÃkMkkh ÚkÞu÷k þkhËk yufxîkhk çkk¤÷øLkku WÃkh «ríkçktÄ {qfðk{kt ykÔÞk. íkuLkk {wsçk 14 ð»koLke Lke[uLke Wt{hLke Akufhe fu18 ð»koÚke ykuAª Wt{hLkk AkufhkLkk ÷øLk ÚkE þfíkk Lknª. yk MkwÄkhýkykuLke [kuÏ¾e yMkh¼khíkLkk hkr»xÙÞ yktËku÷Lk WÃkh òuðk {¤e.

Mðíktºkíkk Mktøkúk{{kt ¼køk ÷uðk nòhku {rn÷kyku ykøk¤ ykðe. ¼khíkLkk MðíktºkíkkMktøkúk{{kt fuÃxLk ÷û{e Mknuøk÷, MkhkursLke LkkÞzw, yuLke çkuMkLx, yÁý ykrMkV y÷e suðe yLkuf{rn÷kykuyu {níðLkwt ÞkuøkËkLk ykÃÞwt. {rn÷kyku nðu ÃkhËk{ktÚke çknkh Lkef¤eLku Lkkufhe fhíkeÚkE økE.

MkwÄkhfkuLkk Mkíkík yÚkkf «ÞíLkkuyu Mk{ks WÃkh Ÿze yMkh fhe. Äkr{of MkwÄkhkyku îkhk¼khíkðkMkeykuLkk {Lk{kt Ëuþ {kxu íku{s ÃkkuíkkLkk {kxu økkihð, MkL{kLk yLku rðïkMk Q¼k ÚkÞk.yk MkwÄkhýkykuLku ÷eÄu ¼khíkðkMkeyku ykÄwrLkf rðï MkkÚku MktÃkfo{kt ykÔÞk. ÷kufku ¼khíkðkMkeíkhefuLke íku{Lke yku¤¾ rðþu Mk¼kLk çkLÞk. ytíku yk Mk¼kLkíkk rçkúxeþ þkMkLk rðÁî MktøkrXíkMðíktºkíkk Mktøkúk{{kt Ãkrhý{e.

20 {e MkËe{kt - ¾kMk fheLku 1919 ÃkAe ¼khíkLkwt hkr»xÙÞ yktËku÷Lk Mkk{krsf MkwÄkhýkLkwt½kuíkf çkLÞwt. sLkíkk MkwÄe ÃknkU[ðk {kxu MðËuþe ¼k»kkyku ðÃkhkE. íku{ýu ÷kufku MkwÄe ÃknkU[ðkLkkxfku, Lkð÷fÚkkyku, ÷½wðkíkkoyku, frðíkk, «uMkLkku íkÚkk 1930 {kt MkeLku{kLkku WÃkÞkuøk fÞkuo.ykÃkýk Mðíktºkíkk Mktøkúk{Lkk rð»kÞ WÃkh ÷¾kÞu÷e Lkð÷fÚkkyku yLku çkLku÷e rVÕ{ku rðþu ík{uòýíkk nþku. þYykík fhðk {kxu yuðk ÷u¾fku yLku íku{Lkk ÃkwMíkfkuLke ÞkËe çkLkkðku. yuðe fux÷efrVÕ{kuLke íkÚkk økeíkkuLke Ãký ÞkËeyku çkLkkðku. fËk[ yk ík{Lku fk{ ÷køku. ‘’ELMkkV fe zøkh Ãku,çkå[kU, rË¾kyku [÷fu, Þu Ëuþ ni íkwBnkhk, Lkuíkk íkwBnª nku f÷fu ‘’ yLku ‘’ðtËu{kíkh{T’’ su ykrVÕ{{kt ÷íkk {tøkuþfh îkhk økðkÞu÷wt Au.

yk MkwÄkhýk yktËku÷LkkuLku fux÷ef {ÞkoËkyku Ãký Lkze. yk yktËku÷Lkku rþûkeík ðøkkuo MkwÄeÃknkUåÞk, sÞkhu þnuhLkk økheçkðøko yLku ¾uzqíkku íkÚkk çkkfeLke sLkíkkLkku {kuxku¼køk íkuLkkÚke ðtr[íkhnÞku.

{kLkðeÞ - ík{k{ ÷kufkuLke ¾wþnk÷e yLku fÕÞký MkkÚku rLkMçkík Ähkðe íkuLku ðÄkhðk{kt {ËËfhðe.

Mðíktºkíkk - ÃkkuíkkLke ÃkMktËøkeLkk fkÞo fhðk yLku rð[khku ÄhkððkLke Mðíktºkíkk.

çktÄwíð - Mkh¾ku hMk Ähkðíkk ÷kufkuLkk Mk{qn{kt ÃkhMÃkh ¼kE[khku


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

161


ík{u ykx÷tw þeÏÞk

- ¼khíkeÞ Mk{ks{kt fux÷kf ÃkzfkhYÃk Ëq»kýku níkkt.- suðk fu Mkíke«Úkk, ðnu{ yLku ytÄ©îk,ÃkAkíkÃkýwt, yMÃk]~Þíkk yLku rðÄðkyku MkkÚku ËwÔÞoÔÞðnkh.

- Mðk{e rððufkLktË, sÞkuríkçkk Vq÷u, ËÞkLktË MkhMðíke, Eïh[tÿ rðÄkMkkøkh, Mkh MkiÞËynu{Ë¾kLk, hkò hk{{kunLk hkÞ suðk Mk{ks MkwÄkhfkuyu Ãknu÷kt Äkr{of MkwÄkhkykuÚkeþYykík fhe, fkhý fu Mkk{krsf «Úkkyku Ä{o îkhk s ËkuhðkÞu÷e níke.

- ík{k{ MkwÄkhýk yktËku÷Lkku{kt ykÄwrLkf rþûký yLku ði¿kkrLkf ZçkLkk ¿kkLkLku Mkk{krsfWíÚkkLk {kxu sÁhe {kLkðk{kt ykÔÞwt. Mk{ks{kt {rn÷kykuLke rMÚkrík MkwÄkhðk {kxu{rn÷kykuLkk rþûkýLku «kÄkLÞ ykÃkðk{kt ykÔÞwt.

- ¼khíkeÞ Mk{ks{kt MkwÄkhýk yktËku÷LkkuLke øknLk yMkh ÚkE. MkwÄkhfkuLkk Mkíkík «ÞíLkkuLku÷eÄu Mkíke«Úkk yLku yMÃk]~ÞíkkLku økuhfkLkwLke Xuhððk{kt ykÔÞk. rðÄðk ÃkwLkrðoðkn þYÚkÞk. Mk{ks{kt ykÄwrLkf rþûký «[r÷ík çkLÞwt.

- yk çkÄk «ÞíLkku nkuðkAíkkt nsw ¼khíkLkk rþrûkík ðøkuo òøk]rík Vu÷kððkLke sÁh Au. ykMktË¼uo «Mkkh {kæÞ{ku ({ezeÞk)Lke ¼qr{fk ½ýe {níðLke Au.


1. 19 {e MkËe{kt «[r÷ík Mkk{krsf «Úkkyku Mk{òðku.

2. ík{Lku þkÚke yuðwt ÷køku Au fu Mk{ks{kt òøk]rík ÷kððk {kxu MkwÄkhýkyku sYhe níke ?

3. ík{Lku yuðwt fu{ ÷køku Au fu Äkr{of MkwÄkhkyku fÞko rðLkk Mkk{krsf MkwÄkhkyku þfÞ Lk níkkt. ?

4. þwt ík{Lku ÷køku Au fu MkwÄkhfku ¼khíkeÞ Mk{ks{kt ÃkrhðíkoLk ÷kðe þfÞk ?

5. Mkk{krsf-Äkr{of MkwÄkhýkyku yk¾hu hkr»xÙÞ yktËku÷Lkku íkhV fuðe heíku Ëkuhe økE ?

6. Lke[u sýkðu÷ MkwÄkhfkuLke ¿kkrík«Úkk yLku rðÄðk ÃkwLkorððknLke íkhVuý{kt hnu÷e ¼qr{fkMk{òðku.

(f) hkò hk{{kunLkhkÞ. (¾) Eïh[tÿ rðÄkMkkøkh (øk) sÞkuríkçkk Vq÷u

7. Lke[u sýkðu÷k MkwÄkhfku{kt hnu÷e Mk{kLkíkk sýkðku.

(f) rÚkÞkuMkkuVef÷ MkkuMkkÞxe yLku hk{f]»ý {eþLk



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

162

(¾) yfk÷e yktËku÷Lk yLku ykÞoMk{ks

8. 19 {e MkËeLkk ¼khík{kt {rn÷kykuLkk rþûkýLke ykzu hnu÷kt Ãkrhçk¤ku Mk{òðku.

9. {wrM÷{ku{kt ytøkúuS rþûkýLke þYykík fkuýu fhe ? yu ûkuºk{kt íku{Lkwt ÞkuøkËkLk Mk{òðku.

10. Lke[u ykÃku÷ku Lkfþku æÞkLkÚke swyku yLku «&™kuLkk sðkçk ykÃkku.

(f) yu MÚkkLkkuLkk Lkk{ ykÃkku, sÞkt M.A.O fku÷us, çkúñku Mk{ks, «kÚkoLkk Mk{ksyLku ykÞo Mk{ks «[r÷ík níkkt.

(¾) yu MkwÄkhfkuLkkt Lkk{ sýkðku su Ãkrù{ ¼khík{kt fkÞohík níkkt. yu ÷kufku su MÚk¤ufkÞohík níkk íku MÚk¤ku Ãký Ëþkoðku.

ykf]rík 6.1h


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

163


ÃkkX-MðkæÞkÞLkk sðkçkku

6.1

1. Mkíke, ¿kkrík«Úkk, çkk¤÷øLkku, rðÄðkykuLke ËwËoþk

2. fkhý fu íku {q¤¼qík {kLkðeÞ {qÕÞkuLke rðYî{kt níkwt.

3. MkknMk, ÿZ MktfÕÃk, «uhýk yLku ÷ûk «kÃík fhðk {kxuLke Ëqhÿr»x

4. íku{Lku þk†ku{kt fx]híkk, szíkk yLku ytÄrðïkMkLkwt Mk{ÚkoLk Lk szÞwt.

6.2.

1. i) øk ii) ½ iii) f

2. i) A ii) øk iii) f iv) ¾ v) s vi) ½ vii) x viii) [

3. (f) íku yrþûkeík nkuík, ðnu÷e ô{hu Ãkhýe økE nkuík, íkuLku ½ýk çkk¤fku nkuík yLkuLkkLke ô{hu {kíkk çkLkðkLku ÷eÄu íkuLkwt MðkMÚÞ Lkçk¤wt nkuík. íku ÃkkuíkkLkk SðLkrLkðkon{kxu MkkMkrhÞk yÚkðk ðk÷eyku WÃkh rLk¼oh nkuík.

(¾) íku çkeòyku WÃkh rLk¼oh nkuík yLku íkuÚke íkuLkwt Mkk{krsf-ykrÚkof MÚkkLk Qíkhíkwtnkuík.

4. (f) íkuLke yMkh ½ýe ykuAe sLkíkk MkwÄe ÃknkU[e þfe. ¾kMk fheLku rþûkeík ðøko MkwÄes ÃknkU[e

(¾) íku sLkíkkLkk {kuxk¼køk MkwÄe Lk ÃknkU[e.

rçkúrxþ þkMkLk rðÁØ ÷kufr«Þ sLkyktËku÷Lk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

164

7


¼khíkeÞ Mk{ksLkk Ëhuf rð¼køk Ãkh rçkúxeþ þkMkLku Qtze yMkh fhe. þwt ík{u yuðefÕÃkLkk fhe þfku Aku fu fkuE yòÛÞk ÷kufku ykðeLku ík{khe WÃkh ð»kkuo MkwÄe hks fhe òÞ ? Lkk,yuðe fÕÃkLkk fhðe Þ {w~fu÷ Au. ykÃkýk{ktLkk {kuxk¼køkLkkt ÷kufku Mðíktºk ¼khík{kt -1947ÃkAe sLBÞk Au. ík{u òýíkk nþku fu sÞkhu ¼khíkLku SíkeLku íkuLkk hksÞkuLku Mkk{úkrsík «Ëuþku(fku÷kuLke) çkLkkððk{kt ykÔÞk yLku íkuLkk yÚkoíktºk WÃkh rçkúxeþ rLkÞtºkýku {qfkÞk íÞkhu íku{Lku÷kufkuLkk íkeðú rðhkuÄLkku Mkk{Lkku fhðku ÃkzÞku. LkkøkrhfkuLkk rðhkuÄkuLke yuf ÷ktçke þ]t¾÷k [k÷e. ykyktËku÷LkkuLke ykøkuðkLke s{eLkrðnkuýk çkLku÷k s{eLkËkhku yLku Ãkku÷eøkhku, hksÞ AeLkðkE økÞu÷khkòyku yLku íku hksÞkuLkk ¼qíkÃkqðo yrÄfkheyku îkhk ÷uðk{kt ykðe. íkuLku ÷eÄu rðrðÄ Ä{kuo,MktMf]ríkyku yLku ðøkkuoLkk ÷kufku rçkúxeþ þkMkLk Mkk{u yuf ÚkELku ÷zÞk. yk ÃkkX{kt ykÃkýu ÷kufr«ÞÚkÞu÷k rðrðÄ rðÿkunku, íku{Lke «f]rík yLku íku{Lkk {níð rðþu òýeþwt. ykÃkýu 1857 Lkk rðÃ÷ðrðþu Ãký òýeþwt. suýu ykÃkýk hkr»xÙÞ yktËku÷Lk{kt {níðLke ¼qr{fk ¼sðe.

nuíkwyku :

yk ÃkkX ¼ÛÞk ÃkAe ík{u ykx÷wt fhe þfþku. 1857 Ãknu÷kt «[r÷ík çkLku÷kt rðÿkunkuÃkkA¤ hnu÷kt fkhýku þkuÄe þfþku.

rçkúxeþ þkMkLk rðYæÄ

- ¾uzqíkku yLku ykrËðkMkeyku îkhk fhkÞu÷k çk¤ðkLke «f]rík yLku MkkÚkofíkk Mk{òðe þfþku.

- 1857 Lkk rðÃ÷ð{kt fkhý¼qík çkLkLkkhkt Ãkrhçk¤ku yku¤¾e þfþku t, yLku

- 1857 Lkk rðÃ÷ðLkkt {níð yLku MkkÚkofíkkLkwt rðï÷u»ký fhe þfþku.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

165


7.1 ytøkúus þkMkLk rðYæÄ ÚkÞu÷kt þYykíkLkk ÷kufr«Þ yktËku÷Lkku (1750-1857)

þwt ík{u rð[khe þfku Aku fu yk rðhkuÄ-yktËku÷LkkuLku ÷kufr«Þ þk {kxu fnuðk{kt ykðíkknþu ? þwt yux÷k {kxu, fu{ fu íku{Lku MkV¤íkk {¤e? yk rð¼køk ðktåÞk ÃkAe ík{u yk «&™kuLkkíkkhý MkwÄe Ãknku[e þfþku.

7.1.1 ÷kufr«Þ rðÿkunkuLkk fkhýku :

÷kufku rðÿkun fu{ fhu Au ? íkuyku íÞkhu rðÿkun Ãkh Qíkhe ykðu Au sÞkhu íku{Lkk nfkurALkðkE òÞ Au. yÚkkoíkT, Ëhuf rðÿkune yktËku÷Lkku Úkðk ÃkkA¤Lkwt {wÏÞ fkhý ÷kufkuLkwt þku»kýníkwt.

rçkúxeþ þkMkLk{kt su heíku ¼khíkeÞkuLkk nf AeLkððk{kt ykÔÞk, ¼khíkLkk yÚkoíktºk yLkuËhsòLke su nk÷ík fhðk{kt ykðe, íkuLkk îkhk yk þku»kýLkku MÃk»x r[íkkh fhðk{kt {wÏÞ ¼køk¼sðLkkhk níkkt. nktfe fZkÞu÷k hkòyku, ¾uzqíkku yLku ykrËðkMkeyku Ëk¾÷k íkhefu sÞkhu ÄLkyLku ÷~fh {kxuLke ÃkkuíkkLke yLÞkÞe {ktøkku Mktíkku»kðk ðkuhLk nurMxtøÍu çkLkkhMkLkk hkò [uíkrMktnWÃkh [zkE fheLku íkuLku çktËe çkLkkÔÞku íÞkhu çkLkkhMkLke «skyu rðÿkun fÞkuo. {ÿkMk Ãkhøkýk{ktÃkku÷eøkhkuyu íÞkhu rðÿkun fÞkuo, sÞkhu rçkúxeþhkuyu íku{Lkk s{eLk íkÚkk MkiLÞLkk nfku AeLkðe ÷uðkLkefkuþeþ fhe. yk rðÿkunLkwt çkeswt {wÏÞ fkhý Äkr{of çkkçkíkku{kt ytøkúuòuLke Ë¾÷økehe níkwt. ½ýeðkhyk rðhkuÄku r¾úMíke Ä{o rðhkuÄe níkkt. íkuðwt yux÷k {kxu çkLÞwt fu ytøkúuòu îkhk yuðe fux÷kf Mkk{krsf-Äkr{of MkwÄkhýk fhðk{kt ykðe, su ÷kufkuLku Lkk{tsqh níke.

çkeò y{wf rðÿkunku ÚkÞk fux÷kf rðÿkunkuLkwt fkhý níkwt. þkMkfkuLkk Ä{o yLku þkur»kík÷kufkuLkk Ä{o{kt hnu÷e r¼ÒkíkkLku ÷eÄu {÷çkkh ûkuºkLkk {÷eÃÃkk rðÿkun{kt yuðwt s çkLÞtw. ynª{wrM÷{ ¾uzqíkku rntËw s{eLkËkhku yLku þhkVku rðÁî ÷zÞkt. ykøk÷k rð¼køk{kt ykÃkýu ykyktËku÷LkLkk ÷ûkýku òýeþwt.

7.1.2 ÷kufr«Þ rðÿkunkuLkk ÷ûkýku :

ÃkkuíkkLkku rðhkuÄ Ëþkoððk {kxu rðÿkuneyku çku MkkiÚke ÷kufr«Þ heíkkuLkku WÃkÞkuøk fhíkkt-rntMkk yLku ÷qtxVkx. Mk{ksLkk Lke[÷k yLku þkur»kík ðøko îkhk íku{Lkk þku»kýfíkkoyku Mkk{u rðÿkunkufhðk{kt ykÔÞk. yk þku»kýfíkkoyku níkkt.-s{eLkËkhku, ytøkúuòu, {nuMkq÷ W½hkðLkkhkyrÄfkheyku, {k÷Ëkh MktMÚkkyku fu ækLkðkLkku. MkktÚkk÷ rðÿkun{kt {kuxkÃkkÞu rntMkk yk[hðk{kt ykðe.íku{kt ÔÞks¾kW ÷kufkuLkk ðneLkk{kLkk [kuÃkzkyku (rnMkkçkku) çkk¤e Lkk¾ðk{kt ykÔÞk yLkuþku»kýfíkkoykuLku Ëtz ykÃkðk{kt ykÔÞku. Mkhfkhe {fkLkku çkk¤e Lkkt¾ðk{kt ykÔÞk.

økÞk «fhý{kt ykÃkýu rçkúxeþhkuLke s{eLk-Lkerík rðþu ¼ÛÞkt. ytøkúuòuLke s{eLk-LkeríkLkku{wÏÞ ykþÞ níkku fu ykrËðkMkeyku íkÚkk ¾uzqíkku ÃkkMkuÚke çkLku íkux÷k Lkkýkt Ãkzkðe ÷uðk. ¾uzqíkku yLku



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

166

ykrËðkMkeykuLku yÃkkíke yu íkf÷eVku yu íku{Lkk{kt yux÷ku çkÄku yMktíkku»k sLk{kÔÞku fu su ytøkúuòurðYæÄ rðÿkun{kt ÃkheÛkBÞku.

ynª yu skýðwt {níðLkwt Au fu yk rðÿkunkuLkku {wÏÞ WÆuþ yu níkku fu ytøkúuòuyu Lk»xfhu÷kt «k[eLk MktçktÄku yLku {k¤¾kykuLkwt ÃkwLk:MÚkkÃkLk fhðwt. Ëhuf Mkk{krsf MktøkXLk ÃkkMku ytøkúuòuLkkurðhkuÄ fhðk {kxu ÃkkuíkkLkk fkhýku níkkt. Ëk¾÷k íkhefu, su{Lke s{eLk rALkðkE økE níke íkuðks{eLkËkhku yLku hksÞ AeLkðkE økÞu÷k hkòykuLku ÃkkuíkÃkkuíkkLke MktÃkr¥k yLku Mk¥kk ÃkkAk òuEíkkníkk. íkuðe s heíku, ykrËðkMkeykuyu yux÷k {kxu rðÿkun fÞkuo, fu{ fu íkuyku ÃkkuíkkLkk SðLk{ktÔÞkÃkkheyku yLku ÔÞks¾kô þhkVkuLke Ë¾÷ EåAíkk Lk níkkt.

7.2 19 {e MkËe{kt ¾uzqíkku yLku ykrËðkMkeyku îkhk ÚkÞu÷kt rðÿkunku :

yu òýeLku ík{Lku LkðkE ÷køkþu fu 1760 {kt çktøkk¤ yLku rçknkh{kt þY ÚkÞu÷k MktLÞkMkeyLku [kih rðÿkunku ÃkAe ¼køÞu s yuðku fkuE Mk{Þ níkku sÞkhu fkuE Mkþ† rðÿkun Lk ÚkÞk nkuÞ.1763 Úke 1856 MkwÄe{kt 40 Úke ðÄw {wÏÞ rðÿkunku WÃkhktík yLkuf LkkLkk-{kuxk rðÿkunku ÚkÞk. òufu, yk rðÿkunkuLkk ÷ûkýku yLku yMkhku MÚkkrLkf níkkt. yk rðÿkunku AqxkAðkÞk yLku yufçkeòÚkey÷øk heíku ÚkÞk, fu{ fu ËhufLkk WÆuþku y÷øk níkkt. yk rðÿkunku rðþu ykøk¤ ykÃkýu òýeþwt.

ykf]rík 7.1 19 {e MkËe{kt ¼khík{kt rðrðÄ MÚk¤kuyu ÚkÞu÷kt ykrËðkMke íkÚkk ¾uzqík rðÿkunËþkoðíkku ¼khíkLkku Lkfþku.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

167


7.2.1 ¾uzqík-rðøkún

ÃkkA÷k «fhý{kt ík{u rðrðÄ s{eLk-Lkeríkyku yLku ¼khíkLkk ¾uzqíkku Ãkh ÚkÞu÷e íkuLke«ríkfq¤ yMkhku rðþu ¼ÛÞk. MÚkkÞe {nuMkq÷ Ãkîríkyku s{eLkËkhkuLku s{eLkLkk {kr÷fku çkLkkÔÞk.Ãkhtíkw sÞkhu íkuyku {nuMkq÷ ¼he þfu íku{ Lk níkkt íÞkhu íkhík s íku{Lke s{eLkku çkeòLku ðu[eLkk¾ðk{kt ykðe. yk ÔÞðMÚkkLku ÷eÄu Mkkhe ¾uíke Lk ÚkE nkuÞ íÞkhu Ãký s{eLkËkhkuyu ¾uzqíkkuÃkkMkuÚke Lkkýkt W½hkððk {ktzÞk, yk ¾uzqíkku {kuxk¼køku ‘{nksLkku’ ÃkkMkuÚke Lkkýk WAeLkk ÷uíkkt.ftøkk¤ ÚkE økÞu÷kt ¾uzqíkkuyu Lkkýkt fE ÃkkAk ¼hÃkkE fhe þfíkkt Lknª. yk{ ÚkðkLku ÷eÄu ¾uzqíkkuLku½ýe {w~fu÷eyku ðuXðe Ãkze. íku{Lku çktÄkÞu÷k {sqhku íkhefu Ãký fk{ fhðwt ÃkzÞwt. yk{ ÚkðkLku ÷eÄuyMktíkw»x çkLku÷k Lke[÷k ðøkkuo yðkhLkðkh íku{Lkk þku»kýfíkkoyku WÃkh nw{÷k fhðk {ktzÞk.s{eLk {nuMkq÷ Lk ¼he þfðkLkku MkeÄku yÚko yu Úkíkku níkku fu íku{Lke s{eLk rçkúxeþhku ykt[fe ÷uþu,yLku íkuLke nhkS fheLku MkkiÚke ðÄw Ëk{ ykÃkLkkhk ÷kufkuLku ðu[e Ëuþu. {kuxk¼køku yu ÷kufku þnuhe÷kufku níkkt. þnuhLkkyu ÷kufkuLku økk{Lke s{eLkLku MkwÄkhðk{kt fkuE hMk Lk níkku. íkuyku s{eLkLkuV¤ÿwÃk çkLkkððk fkuE hMk Lk níkku. íkuyku s{eLkLku V¤ÿwÃk çkLkkððk fkuE hkufký Lk fhíkkt. íku{LkuVfík yu{kt s hMk níkku fu íku{Lku yu s{eLk{ktÚke ðÄw{kt ðÄw {nuMkq÷ fE heíku {¤u. yk{ ÚkðkÚke¾uzqíkku MÚkrøkík yLku ÃkAkík çkLke økÞk.

yk ÃkrhrMÚkrík{ktÚke çknkh Lkef¤ðk {kxu ¾uzqíkkuyu nðu hkufrzÞk Ãkkfku ÷uðk {ktzÞk. suðktfu øk¤e, fÃkkMk, þuhze, þý, yVeý ðøkuhu. ynªÚke s ¾uíkeLkwt ÔÞkÃkkhefhý þY ÚkÞwt. nðufkÃkýe/÷ýýeLkk Mk{Þu ÃkkuíkkLkku WíÃkkrËík Ãkkf ðu[ðk {kxu íkuyku ðuÃkkheyku, ykzríkÞkyku yLkuË÷k÷ku WÃkh ykÄkh hk¾íkkt ÚkE økÞkt. yk{, hkufrzÞk ÃkkfkuLkwt ðkðuíkh ðÄe ÃkzðkLku ÷eÄu yLkksLkwtðkðuíkh ½xe økÞwt. yLkksLkku sÚÚkku ½xe sðkÚke Ëw»fk¤ku ÃkzÞkt. íkuÚke s yu ðkíkLke LkðkE Lk ÷køkufu þkÚke ¾uzqíkku rðÿkun Ãkh Wíkhe ykÔÞk. ytøkúuòuLke LkeríkykuLku fkhýu ÚkÞu÷kt fux÷ktf ¾uzqík -rðøkúnku rðþu nðu ykÃkýu rðMíkkhÃkqðof òýeyu t,

(i) Vfeh yLku MktLÞkMke rðøkúnku (1770-1820)

1757 ÃkAe çktøkk¤{kt ÔÞkÃku÷k rçkúxeþ hks{kt s{eLk-{nuMkq÷ ðæÞwt íku{s ¾uzqíkkuLkwt¾qçk þku»ký Ãký ðÄíkwt [kÕÞwt. 1770 {kt çktøkk¤{kt Ãkzu÷kt Ëw»fk¤Úke ºkkMku÷k økheçkku yLku s{eLkAeLkðkE økÞu÷k s{eLkËkhku, MkiLÞ{ktÚke Aqxk fhkÞu÷k MkirLkfku yLku su{Lke s{eLk ¾qt[ððk{ktykðe níke íkuðk ¾uzqíkkuyu ¼uøkk ÚkELku rçkúxeþhku rðYî rðÿkun fÞkuo. Vfehku yLku MkLÞkMkeyku Ãkýíku{Lke MkkÚku òuzkÞk.

Vfehkuyu çktøkk¤{kt ¼xfíkkt {wrM÷{ Ä{eo r¼ûkwfku níkk. íku{Lku MkkÚk ykÃkLkkhk çku rntËwLkuíkkyku níkkt. ¼ðkLke ÃkkXf yLku Ëuðe [kiÄhkLke Lkk{Lke yuf {rn÷k. íku{ýu ytøkúuòuLkk fkh¾kLkkyku



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

168

WÃkh nw{÷ku fheLku íku{Lkk þ†ku, Lkkýkt, ðMíkwyku yLku ËkYøkku¤ku ÷qtxe ÷eÄkt. íku{Lkk {wÏÞ LkuíkkykuÃkife níkkt {ÍLkwt þkn. yk¾hu 19 {e MkËeLke þÁykík{kt yk sqÚk Ãkh ytøkúuòu fkçkq {u¤ðe þfÞk.

çktøkk¤{kt 1770-1820 ËhBÞkLk MktLÞkMke rðøkúnku ÚkÞk. çktøkk¤{kt 1770 Lkk Ëwfk¤uMksuo÷e fYý íkkhkSLku ÷eÄu ºkkMku÷k MktLÞkMkeyku çk¤ðk¾kuh çkLÞk. òu fu, yk çk¤ðkLkwt íkkífkr÷fÃkrhýk{ yu ykÔÞwt fu rntËw íku{s {wrM÷{ Ä{oMÚkkLkku{kt síkkt Þkºkk¤wyku WÃkh ytøkúuòuyu rLkÞtºkýku{qfÞkt.

(ii) øk¤e-rðÿkun (1859-1862)

ÃkkuíkkLkk LkVkLku ðÄkhðkLke yLkuf heíkku ytøkú uòuyu þkuÄe Lkkt¾e níke. íku{ýu ÷kufkuLkeSðLksYrhÞkíkkuLke {q¤ ðMíkwyku yLku MkkÄLkku MkkÚku Ãký [uzk fhðk þÁ fÞko níkk. Vfík LkðktÃkkfku s Lk ÷kÔÞk, Ãký ¾uíkeLke Lkðe Ãkîríkyku Ãký ÷E ykÔÞkt.

¾uzqíkku yLku s{eLkËkhku WÃkh hkufrzÞk Ãkkfku ðkððk {kxu íku{ýu ¾qçk Ëçkký fÞwo. yLku ¾qçk fhðuhk¼hðkLke Vhs Ãkze. øk¤eLkk ÃkkfLke ¾uíke rçkúxeþ fkÃkz çkòhLke {ktøk {wsçk ÷uðk{kt ykðíke.øk¤eLke ¾uíke fhíkkt ¾uzqíkkuLkk yMktíkku»kLkk {wÏÞ ºký fkhýku níkkt. :

- íku{Lku øk¤e Wøkkzðk {kxu ¾qçk ykuAwt ð¤íkh yÃkkíkwt.

- yLkks ðkððkLkk Mk{Þu s øk¤e ðkððkLke nkuE, íku ¾uíke VkÞËkfkhf Lk níke.

- øk¤eLkk ðkðuíkhLku ÷eÄu s{eLkLke V¤ÿwÃkíkk ½xe síke.

ykf]rík 7.2 çktøkk¤{kt øk¤e rðÿkunLkk rðMíkkhku (1859-62)


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

169


Ãkrhýk{u, yLkksLkku sÚÚkku ½xe økÞku.

¾uzqíkku íku{Lkk WíÃkkrËík ÃkkfLkk ðu[ký {kxu su ðuÃkkheyku yLku Ë÷k÷ku WÃkh ykÄkh hk¾íkk, íkuyku{kuxk¼køku ¾qçk ykuAk ¼kðu øk¤e ¾heËíkk. yu ÷kufku s{eLkËkhku MkkÚku {¤eLku ¾uzqíkkuLku Ëçkkðehk¾ðkLke fkuþeþ fhíkkt.

çktøkk¤{kt øk¤eLke ¾uíke çktÄ fhðk {kxu ¾uzqíkkuyu yktËku÷Lk fÞwoT. rnLËw-{wrM÷{ ¾uzqíkku ¼uøkk {¤eLkunzíkk¤ WÃkh QíkÞko yLku {kr÷fku rðÁî fkLkqLke {wfÆ{k Ëk¾÷ fÞko. «uMk yLku r¾úMíker{þLkheykuyu íku{Lku MkkÚk ykÃÞku. 1860 Lkk LkðuBçkh{kt Mkhfkhu nwf{ ykÃÞku fu hiÞík ÃkkMkuçk¤sçkheÚke øk¤eLke ¾uíke fhkððe økuhfkLkqLke Au. rðÿkuneykuLke yk heíku yuf {kuxe Sík ÚkE.

r[ºk 7.3 çktøkk¤{kt øk¤eLke ¾uíke

(iii) VhkÍe yktËku÷Lk (1838-1848) :

ytøkúuòu rðYæÄ ‘’fkuE fhðuhk Lknª’’ «fkhLkwt yk «Úk{ yktËku÷Lk níkwt, su þheÞíkwÕ÷k¾kLk yLkuËkËwr{ÞktLke ykøkuðkLke{kt ÚkÞwt. íku{Lkk MðÞtMkuðfku s{eLkËkhku yLku s{eLk{kr÷fku Mkk{u çknkËwheÚke÷zÞkt. s{eLkËkhkuLkk yíÞk[khku yLku økuhfkLkqLke ðMkq÷eyku Mkk{u çktøkk¤Lkk çkÄkt ¾uzqíkku ykyktËku÷Lk{kt yufsqÚk ÚkELku ÷zÞkt.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

170

(iv) ðnkçke yktËku÷Lk (1830-1860)

yk yktËku÷LkLkk {wÏÞ Lkuíkk níkkt. hkÞçkhu÷eLkk MkiÞË ynu{Ë çkhu÷ðe. íkuyku rËÕneLkk Mktík þknð÷eWÕ÷kn yLku yhçkMíkkLkLkk yçËw÷ ðnkçkÚke ¾kMkk «¼krðík níkku. yk yktËku÷Lk {q¤u íkkuyuf Äkr{of yktËku÷Lk níkwt. xqfMk{Þ{kt s íku çktøkk¤e Mk{ksLkk Mkt½»ko fhLkkhk ðøkkuoLkwt yktËku÷LkçkLke økÞwt. LÞkíkòíkLkk ¼uË¼kðku ¼q÷eLku ¾uzqíkku íku{Lkk s{eLkËkhku Mkk{u yuf ÚkELku ÷zÞk.

7.2.2 ¾uzqík rðøkúnkuLkwt {níð :

rçkúxeþhkuLke yk¢{f ykrÚkof LkeríkykuLku ÷eÄu ¼khíkLke ÃkhtÃkhkøkík ¾uíke ÔÞðMÚkk ¼ktøke Ãkze yLku¾uzqíkkuLke ËwËoþk ÚkE. ËuþLkk rðrðÄ ¼køkku{kt ÚkÞu÷kt ¾uzqík rðÿkunku ytøkúuòuLke yk s ykrÚkofLkeríkLkk rðhkuÄ{kt ÚkÞk níkkt. ¼÷u yk rðÿkunkuLkku WÆuþ rçkúxeþ hksLku ¼khík{ktÚke Mk{kÃík fhðkLkkuLk níkku, Ãkhtíkw íku{Lku ÷eÄu ¼khíkLke sLkíkk{kt òøk]rík Vu÷kE. nðu íku{Lku þku»ký yLku Ë{Lk rðÁîÔÞðrMÚkík heíku ÷zðkLke «uhýk {¤e. xqf{kt, Ãktòçk{kt ÚkÞu÷kt rþ¾ Þwî yLku 1857 Lkk rðÃ÷ðsuðk rðÿkunku {kxu yk yktËku÷Lku ¼qr{fk çkktÄe níke.

{LkkuÞíLk 7.1

ykÃkýk hkus-çk-hkusLkk SðLk{kt ½ýeðkh ykÃkýu fux÷ktf rðhkuÄku ËþkoðíkknkuEyu Aeyu. yk rðhkuÄku rçkúxeþhku rðÁîLkk rðÿkunku fhíkkt fE heíku swËk Ãkzu Au ? fÞk fkhýÚkey{wf rðÿkunku ÷kufr«Þ çkLÞk ? yk «&™kuLke [[ko ík{khk MkkÚkeyku, r{ºkku yLku fwxwtçkesLkku MkkÚkufhku. yu [[koyku WÃkh ykÄkrhík ÷øk¼øk 50 þçËkuLke xqtfLkkUÄ ÷¾ku.7.2.3 ykrËðkMke rðøkúnku :

rçkúxeþhku Mkk{u rðÿkun fhLkkh çkeòu Mk{qn níkku ykrËðkMkeykuLkku. ykrËðkMkeyku ¼khíkeÞSðLkLkwt yuf ytíkhtøk yLku {níðLkwt ytøk níkkt.

sÞkt MkwÄe rçkúxeþhkuyu íku{Lkk rðMíkkh{kt ½qMký¾kuhe fheLku íku{Lkk «Ëuþku Ãkzkðe Lk níkk÷eÄk íÞkt MkwÄe íkuyku ÃkkuíkkLke ykrÚkof-Mkk{krsf Lkeríkyku {wsçk Sðíkk níkkt. íku{Lke ÃkhtÃkhkøkíkSðLkþi÷e{kt íku{Lke sYheÞkíkku Ãkqhe Ãkzíke níke. Ëhuf ykrËðkMke fçke÷kLkku yuf {w¾e hnuíkku, sufçke÷kLke Mk{MÞkyku Wfu÷íkku yLku çkkfeLke ÔÞðMÚkk Mkt¼k¤íkku. ykðe Mðíktºk heíku SððkLkwtykrËðkMkeykuLku ¾qçk øk{íkwt. íku{Lkk SðLkrLkðkonLkk {wÏÞ MkkÄLkku yLku †kuík níkk. s{eLk yLkustøk÷, sÞktÚke íku{Lku SðLksÁhe ík{k{ [esðMíkwyku {¤e hnuíke. ykrËðkMkeyku çkkfeLke «òfhíkkt Aqxk ÃkzeLku Sðíkkt.

ytøkúuòuLke Lkeríkyku ykrËðkMkeyku {kxu LkwfMkkLkfkhf Lkeðze. íku{Lku ÷eÄu ykrËðkMkeykuLkeykí{rLk¼oh ykrÚkof ÔÞðMÚkk yLku Mk{qnSðLk rð¾uhkE økÞk. rðrðÄ Ä{oLkk ykrËðkMkeykuyu


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

171


rçkúxeþhku rðYæÄ çk¤ðku fÞkuo. yk rðÿkunku rçkúxeþ-Mkk{úksÞLkk rðhkuÄe níkkt. ykrËðkMkeyku ÄLkw»k-çkký suðk ÃkhtÃkhkøkík nrÚkÞkhku ðkÃkheLku rntMkf rðÿkun fhíkkt. ytøkúuòuyu íku{Lke MkkÚku ¾qçk fzfkEÚkefk{ ÷eÄwt. ykrËðkMkeykuLku yMkk{krsf íkíðku yLku yÃkhkÄeyku ½kur»kík fhðk{kt ykÔÞk. íku{Lker{Õfíkku sÃík fhe ÷uðk{kt ykðe. íku{Lku fuË fhðk{kt ykÔÞk yLku ½ýktLku {]íÞwËtz yÃkkÞku. ¼khíkLkky{wf s rðMíkkhku{kt ykrËðkMke rðÿkunku ÚkÞk Ãkhtíkw rçkúxeþ Mkk{úksÞ rðÁî ÚkÞu÷k çkeò yktËku÷Lkkufhíkkt íku{Lkk rðÿkunku fkuE heíku Qíkhíkk Lk níkkt. nðu ykÃkýu fux÷kf ykrËðkMke yktËku÷Lkku rðþurðøkíku òýeyu :(i) MktÚkk÷ rðÿkun (1855-57)

MktÚkk÷kuLke ðMíkeðk¤k rðMíkkhLku Ë{Lk-yu-zkun yÚkðk MktÚkk÷ Ãkhøkýk fnuðk{kt ykðíkkuníkku. íku rçknkhLkk ¼køk÷ÃkwhÚke W¥kh{kt ykurhMMkk MkwÄe yLku nÍkheçkkøkÚke ÷ELku çktøkk¤LkeMkhnËku MkwÄe Vu÷kÞu÷ku níkku. çkeòt ykrËðkMkeykuLke {kVf MktÚkk÷ku Ãký støk÷ku WÃkh ykÄkrhíkSðLk Sðíkkt níkkt. sÞkt MkwÄe ytøkúuòu íku{Lkk þhkVku yLku s{eLkËkhku, ðuÃkkheyku MkkÚku íÞktÃknkUåÞk Lk níkk, íÞkt MkwÄe MktÚkk÷ku ¾uíke fheLku þktríkÚke Sðíkk níkkt.

íku{Lku [esðMíkwyku WÄkh Ãkh ¾heËðk yLku ÃkAe ÷ýýe Mk{Þu Ÿ[k ÔÞks MkkÚku LkkýkÃkkAk ¼hðk {sçkqh fhðk{kt ykÔÞk. Ãkrhýk{u, ÔÞks¾kW þknwfkhku yLku þhkVkuLku íku{ýu {kºkÃkkuíkkLkku Ãkkf s Lkne Ãký n¤, çk¤Ëku yLku ytíku íkku s{eLkku Ãký ykÃke Ëuðe Ãkze. xqtf Mk{Þ{kt síkuyku Ëuðwt ðÄðkLku ÷eÄu çktÄkÞu÷k {sqhku çkLke økÞk, su{Lku íku{Lkk {kr÷fku {kxu fk{ fhðwt Ãkzíkwt.yíÞkhMkwÄe þktík «sk íkhefu Sðíkk ykrËðkMkeykuyu nðu íku{Lkk þku»kýfíkko þknwfkhku, þhkVkuyLku ytøkúus y{÷Ëkhku rðÁæÄ þ†ku WXkÔÞk. íku{Lkk MkhËkhku níkkt rMkæÄw yLku fkLkw. ytøkúusøkðLkoh rðÁæÄ íku{ýu çknkËwhe¼he ÷zík ykÃke. f{¼køÞu MktÚkk÷ rðÿkun yuf yMk{kLk ÷zkEçkLke hnÞku yLku ytøkúuòu íkuLku Ëçkkðe Ëuðk{kt MkV¤ hnÞkt. Aíkkt ¼rð»ÞLkk Mkt½»ko {kxu íku «uhýkÁÃkçkLke hnÞku.

r[ºk 7.4 ríkhXk {ktÍe



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

172

(ii) {wtzk rðÿkun (1899-1900)

1857 ÃkAe ÚkÞu÷kt rðÿkunku Ãkife ½ýku {níðLkku økýkíkku rðÿkun {wtzk rðÿkun níkku.ÃkhtÃkhkøkík heíku {wtzk ykrËðkMkeykuLku støk÷kuLke MkVkE fhðkLkk rðþu»k yrÄfkh {¤u÷k níkkt. ykyrÄfkhku çkeò ykrËðkMkeykuLku {éÞk Lk níkk. Ãkhtíkw ytøkúuòuLkk ykðíkk Ãknu÷kt s ðuÃkkheyku yLkuþknwfkhku îkhk yk ÃkhtÃkhkøkík ÔÞðMÚkk rð¾hkðk {ktze níke. ytøkúuòuyu ykðeLku çkeò fkuLxÙkfxhkuyLku ÔÞkÃkkheykuLku ÷kðeLku yk ÔÞðMÚkkLku ðÄw ÍzÃkÚke rð¾uhðk {ktze. yk fkuLxTkfxhkuLku íku{Lkkfk{ku fhkððk {kxu çkktÄu÷k {sqhkuLke sYh níke. rçkúxeþhku yLku fkuLxÙkfxhkuLkk nkÚku {wtzkykrËðkMkeykuLke ÚkÞu÷e yk ËwËoþkLku ÷eÄu {wtzk rðÿkun sLBÞku. yk rðÿkunLkku MkhËkh rçkhMkk {wtzkr{þLkheyku ÃkkMku ¼ýu÷ku nkuðkÚke çkeò MkhËkhku fhíkkt ðÄw òøk]ík níkku. íkuýu íkuLkk fçke÷kLkk÷kufkuLku Ãkrðºk ð]ûk fwtòuLke ÃkhtÃkhkøkík Ãkqò [k÷w hk¾ðk Mk{òÔÞk. rçkúxeþhkuLku íku{Lke s{eLkykt[fe ÷uðk hkufðk {kxu yk yuf {níðLkwt Ãkøk÷wt níkwt. ykLku {kxu rçkhMkk{wtzkyu {nksLkku yLkuytøkúus y{÷Ëkhku Mkk{u ÷zík ykÃke.

íkuýu Ãkku÷eMk MxuþLkku, r{þLkheyku (Ä{o«[khfku) yLku [[kuo WÃkh nw{÷k fÞko. f{LkMkeçku{wtzk rðÿkuneyku nkhe økÞk yLku 1900 ÃkAe xqtf Mk{Þ{kt s rçkhMkk {wtzk su÷{kt s {]íÞw ÃkkBÞku.Ãký íkuLkwt çkr÷ËkLk yu¤u Lk økÞwt. 1908 {kt AkuxkLkkøkÃkwh xuLkLMke yufx

ÃkMkkh fhðk{kt ykÔÞku, su{kt yk ÷kufkuLku s{eLk {kr÷feLkk y{wf yrÄfkhku {éÞk yLkuçkktÄu÷k {sqhkuLke «Úkk WÃkh «ríkçktÄ ykÔÞku. rçkMMkk{wtzkLku yksu Ãký {wtzk rðÿkunLkk «ýuíkk íkhefuÞkË fhðk{kt ykðu Au.

r[ºk 7.5 rçkhMkk {wtzk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

173


ELzu[zo : yu {sqhku níkkt su{Lku rLkrùík Mk{Þ {kxu fkuLxTkfxhku MkkÚku fhkh{kt çktÄkELkuçkeòyku {kxu fk{ fhðwt Ãkzíkwt. yk {sqhkuyu yòýe søÞkyku{kt sELku fk{ fhðwt Ãkzíkwt yLkuçkË÷k{kt íku{Lku hnuðk-¾kðk-ÃkeðkLkku ¾[o {¤íkku.

iii) sitríkÞk yLku økkhku rðÿkun (1860-1870)

«Úk{ ytøkúus-çk{ko Þwî ÃkAe ytøkúuòyu çkúñÃkwºk ¾eý (yksLkwt ykMkk{) Lku rMkÕnx(yksLkwt çkktø÷kËuþ) MkkÚku òuzíke yuf Mkzf çkLkkððkLke ÞkusLkk ½ze. yk ÞkusLkk ytøkúus MkiLÞLkenuhVuh {kxu ½ýkt {níðLke níke. yk ðkíkLke øktÄ {u½k÷Þ{kt ðMkíkkt siríkÞk-økkhku ykrËðkMkeykuLkuykðe økE, íkuÚke íku{ýu yk Mkzf çkktÄðkLkku rðhkuÄ fÞkuo. 1827 {kt siríkÞk ÷kufkuyu MkzfLkwtçkktÄfk{ hkufðkLke fkurþþ fhe, yk yMktíkku»k ½ýku ÍzÃkÚke Ãkzkuþe økkhku Ãknkzeyku MkwÄe ÃkýÃknkU[e økÞku. yk çkLkkðÚke [kufe WXu÷kt rçkúxeþhkuyu fux÷kt siríkÞk-økkhku økk{ku Mk¤økkðe {qfÞk.WÃkhktík ytøkúuòuyu 1860 {kt ½hðuhku yLku ykðfðuhku ÷køkq fhíkkt yk þºkwíkk{kt ðÄkhku ÚkÞku.

stiríkÞk MkhËkh Þq-feyktøk çkkiøkçkkn ÃkfzkÞku yLku ytøkúuòuyu ònuh{kt íkuLku VktMke ykÃke.økkhku MkhËkh Ãkk íkkuøkkLk Mktøk{k ytøkúuòu Mkk{u nkhe økÞku.

r[ºk 7.6 Þq-rfyktøk Lkkutøkçkkn M{khf




LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

174

(iv) ¼e÷ rðÿkun (1816-1831)

¼e÷ ykrËðkMkeyku {kuxk ¼køku ¾kLkËuþ (yksLkk {nkhk»xÙ yLku økwshkík) {kt ðMkíkkníkk. 1818 {kt ¾kLkËuþ rçkúxeþhkuLkk fçkò{kt ykðe økÞku. ¼e÷kuyu íku{Lku rðËuþeyku {kLÞk.çkkShkð rÿíkeÞLkk {tºke rºkftçkSLke W~fuhýeÚke íku{ýu rçkúxeþhku Mkk{u çk¤ðku ÃkkufkÞkuo.

(v) fku¤e rðÿkun (1831-1832) :

AkuxkLkkøkÃkwh rðMíkkhLkk rMkt½¼q{ ¼køkLkk fku¤ ÷kufku ÃkkuíkkLkwt Mðíktºk SðLk Sðíkktníkkt. ytøkúuòuyu ykðeLku íku{kt Ë¾÷økehe fhe, yLku íku{Lke Mðíktºkíkk òu¾{kE. ÃkAeÚke ytøkúuSfkLkqLk, yòÛÞk ðuÃkkheyku íkÚkk ykrËðkMke s{eLkkuLke VuhçkË÷e suðk fkhýkuyu ðÄw íkýkð Q¼kufÞkuo. yk çkÄkLku ÷eÄu fku¤ ÷kufku ¼uøkk ÚkÞk yLku íku{ýu ytøkúuòu rðYî rðÿkun fÞkuo. yk rðÿkunLkeyMkh yux÷e çkÄe níke fu ytøkúuòuyu ËqhËqhÚke MkiLÞ çkku÷kðeLku íkuLkku Mkk{Lkku fhðku ÃkzÞku.

(vi) {÷eÃÃkk rðÿkun (1836-1854)

{÷eÃÃkk ÷kufku {÷çkkh rðMíkkhLkk {wrM÷{ ¾uzqíkku, s{eLkrðnkuýk {sqhku yLku {kAe{khkuníkkt. ytøkúuòuyu {÷çkkh rðMíkkh Ãkh fçkòu s{kÔÞku. s{eLkku ykt[fe ÷uðk{kt {ËËYÃk Úkíkktíku{Lkk Lkðk s{eLk - fkÞËkyku íkÚkk {wÏÞíðu rntËw s{eLkËkhku îkhk ykðkt yíÞk[khku {÷eÃÃkkrðÿkunLkk fkhýYÃk çkLÞkt. {÷eÃÃkkykuLku ytfwþ{kt ÷uíkkt ytøkúuòuLku ½ýku ÷ktçkku Mk{Þ ÷køÞku.


1. Lke[uLkk Ëhuf þçËku 1-1 ðkfÞ{kt Mk{òðku.

(f) Vfehku (¾) {nksLk (øk) {÷eÃÃkkyku

2. Lke[u ykÃku÷e søÞk{kt yu ºký sqÚkkuLke ÞkËe çkLkkðku, su{ýu ¼khíkLkk ¾uzqíkkuLktw þku»kýfÞwo.

3. Lke[u ykÃku÷e søÞk{kt ÷kufr«Þ rðÿkunku ÃkkA¤Lkk fkhýku ÷¾ku.

(f) ................(¾) ............. (øk) .................

7.3 1857 Lkku rðÃ÷ð - fkhýku, Ë{Lk yLku Ãkrhýk{ku

1857 Lkku rðÃ÷ð íÞkhu þY ÚkÞku sÞkhu EMx #rzÞk ftÃkLkeLkk ÃkøkkhËkh ¼khíkeÞMkirLkfkuyu 10 {e {u Lkk hkus {uhX{kt rðÿkun þY fÞkuo. ytøkúòuyu ¼÷u íkuLku rMkÃkkE rðÿkunLkwt Lkk{ykÃÞwt Ãký nðu íkuLku ytøkúus þkMkLk rðYæÄ Mðíktºkíkk Mktøkúk{ {kxuLkwt «Úk{ Þwî {kLkðk{kt ykðu Au.¼khíkeÞ MkirLkfkuyu íku{Lkk ÞwhkuÃkeÞLk y{÷ËkhkuLku {khe Lkkt¾eLku rËÕne íkhV fq[ fhe íku{ýu ÷k÷


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

175


rfÕ÷k{kt «ðuþeLku íÞktLkk ð]î þrfíkneLk {w½÷ çkkËþkn çknkËwhþkn ÍVhLke ¼khíkLkk Mk{úkxíkhefuLke ½ku»kýk fhe. rçkúxeþhkuLke yk¢{f Mkk{úksÞ þkMkLkLke Lkeríkyku Mkk{u Ãkzu÷wt yk «Úk{yktËku÷Lk níkwt. {kuxe {kºkk{kt ¼¼qfe WXu÷k hku»k yLku yMktíkku»ku yk¾k ¼khík{ktÚke rçkúxeþMkk{úksÞLkk ÃkkÞk n[{[kðe LkkÏÞk.

nðu ykÃkýu yu fkhýku òuEyu suLkk ÷eÄu ¼khíkeÞku{kt yux÷ku yMktíkku»k Vu÷kÞku níkku,suLkk fkhýu rçkúxeþ þkMkLk rðÁî çk¤ðku ÚkÞku.

(y) hksLkiríkf fkhýku : ¼khíkLkk hksÞkuLku ¾k÷Mkk fhe ÷ELku ÃkkuíkkLkk{kt ¼u¤ðe ËuðkLkerçkúxeþhkuLke Lkerík ¼khíkeÞkuLkk yMktíkku»kLkwt {wÏÞ fkhý çkLke. rçkúxeþhku ¼khíkLke çkLku íkux÷es{eLk yLku MktÃkr¥k nzÃkeLku #ø÷uLzLku Mk{]î fhðk {ktøkíkk níkkt. íku{ýu MknkÞf MktrÄ yLku ¾k÷MkkLkerík yÃkLkkðe. Ãkrhýk{u ½ýkt Mðíktºk hksÞku rçkúxeþ Mkk{úksÞLkku rnMMkku çkLke økÞkt. yk yuðkhksÞku níkkt su{Lku ytøkúuòu îkhk Mkwhûkk Ãkwhe Ãkzkíke níke yLku su{Lke ÃkkMku ÃkkuíkkLkk ðtþ-ðkhMkku Lkníkk. íkuÚke, íku{ýu Ë¥kf ÷eÄu÷k MktíkkLkkuLku nðu rçkúxeþhku íkhVÚke fkuE ÃkUþLk Lk {éÞwt, íku{sr{Õfík{ktÚke Ãký fkuE nf Lk {éÞk. yk heík {wsçk ÷kuzo zu÷nkWMkeyu yLkuf LkkLkk {hkXe hksÞkuíku{s Mkíkkhk, LkkøkÃkwh yLku ÍktMke suðk {kuxkt {hkXe hksÞku ¾k÷Mkk fÞko. çkkShkð rîíkeÞLkkyðMkkLk çkkË íkuLku ykÃkðk{kt ykðíkwt Mkkr÷Þkýwt (ÃkUþLk) çktÄ fhe Ëuðk{kt ykÔÞwt. íkuLkk Ë¥kf ÃkwºkLkkLkkMkknuçkLkku Mkkr÷Þkýw {u¤ððkLkku nf Mðefkhðk{kt ykÔÞku Lknª. EMx #rzÞk ftÃkLkeLke ykË¾÷økehe {kuxk¼køkLkk ¼khíkeÞ hksðeykuLku ÃkMktË Lk Ãkze. ¾k÷Mkk Lkerík ykðíkkt Ãknu÷ktMktíkkLkrðnkuýk hkòykuLku MktíkkLk Ë¥kf ÷uðkLkku ÃkqhuÃkqhku nf níkku, Ãký nðu íkuyku ytøkúòuLke hòðøkh MktíkkLk Ë¥kf Ãký Lk ÷E þfíkkt.

ykf]rík 7.7 1857 Lkk rðÃ÷ð{kt ¼køk ÷uLkkh ¼khíkeÞ þnuhku



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

176

¾k÷Mkk LkeríkÚke {kºk hksðeykuLku s Lkne t, Ãkhtíkw íku{Lkk ykr©ík f÷kfkhku, rðÿkLkku, MkirLkfkuyLku yu Ëhuf sýLku yMkh ÚkE su íku{Lkk yk©Þu níkkt. nòhku s{eLkËkhku, Wå[ðøkoLkk ÷kufku yLkuÃkku÷eøkhkuyu íku{Lke s{eLkku íkÚkk s{eLk {nuMkq÷Lkk nfku økw{kÔÞk. yðÄLkku Lkðkçk ytøkúòuLku ðVkËkhnkuðk Aíkkt íkuLke ðneðxe økuhÔÞðMÚkkLkk çknkLku íkuLkwt hksÞ ¾k÷Mkk fhe Ëuðk{kt ykÔÞwt, suLku ÷eÄuíku Ãký ytøkúuòuLkku rðhkuÄe çkLÞku. ¾uzqíkkuyu Ãký Qt[w {nuMkq÷ yLku ¼khu fhðuhk ¼hðk Ãkzíkk.

ÃkkuíkkLke {q¤ SðLkþi÷e, ÃkhtÃkhkøkík {kLÞíkkyku, {qÕÞku yLku rMkîktíkku{kt ytøkúòuLke MkíkíkË¾÷økehe ÚkðkLku ÷eÄu ÷kufkuLku ÃkkuíkkLkk Ä{o WÃkh òu¾{ Q¼w Úkíkwt ÷køÞwt. Äe{u Äe{u rçkúxeþhku ðÄwLku ðÄw yntfkhe çkLkíkk økÞk yLku íku{Lke íkÚkk ÷kufkuLke ðå[uLke ¾kE ðÄw Ãknku¤e çkLkíke økE.

(çk) ykrÚkof fkhýku :

rðÃ÷ðLkwt çkeswt {níðLkwt fkhý níkw ÃkhtÃkhkøkík ¼khíkeÞ yÚkoíktºkLkku rðLkkþ yLku rçkúxeþftÃkLke ÃkkMku íkuLke ÷k[khe. rçkúxeþhku ¼khík{kt ðuÃkkh fhðk ykÔÞk níkkt Ãkhtíkw xqtf Mk{Þ{kt síku{ýu ¼khíkeÞkuLkwt þku»ký fheLku íku{Lku ftøkk¤ çkLkkððk {ktzÞk. ynªÚke çkLku íkux÷e MktÃkr¥k yLkufk[ku {k÷ íkuyku ¾U[e ÷E sðk {ktzÞkt. ÃkkuíkkLku {kxu ytøkúskuyu Ÿ[k nkuÆkyku yLku Mkkhk ÃkøkkhkuhkÏÞk. hksLkiríkf Mk¥kk ðkÃkheLku íku{ýu ÃkkuíkkLke [esðMíkwykuLke ykÞkík-rLkfkMk (yuûÃkkuxo-EBÃkkuxo)ðÄkÞko. Ëhuf heíku ¼khíkLke MktÃkr¥kLku ¾u[e sðk{kt ykðe. nðu ytøkúuòuLke Lkerík îkhk ¼khíkeÞyÚkoíktºkLku LkwfMkkLk sðk {ktzÞwt. íkuyku ¼khíkeÞ ðuÃkkh yLku WÄkuøkkuLkk rník{kt fk{ Lk fhíkkt, suÚke¼khíkeÞ nMíkWÄkuøkku Ãkze ¼ktøÞk.

sÞkhu ytøkúòuyu Ëuþe hksÞkuLku ¾k÷Mkk fheLku ÃkkuíkkLkk{kt ¼u¤ðe ËeÄk íÞkhu íku hksÞkuLkkyk©Þu ykðf {u¤ðíkku f÷kfkh-fkheøkh ðøko çkufkh yLku ftøkk¤ çkLÞku. íkuyku rçkúxeþhkuLke {þeLkÚkeçkLku÷e ðMíkwyku Mkk{u xffh Íe÷e Lk þfÞk. yk{ ÚkðkÚke ¼khíkyu #ø÷uLz {kxu fk[ku {k÷ ÃkqÁtÃkkzLkkh W¥k{ MkkÄLk çkLÞw Lku çkeS íkhV íÞktLke [esðMíkwykuLkwt Mkðkuo¥k{ økúknf çkLÞwt.

ytøkúòuyu íku{Lku íÞkt {þeLkÚke çkLku÷wt MkMíkwt fkÃkz ¼khík{kt ðu[ðk {ktzÞwt, suLku ÷eÄu ¼khíkLkkuðýkx-WÄkuøk Ãkze ¼ktøÞku. íkuLku ÷eÄu nòhku fkheøkhku çkufkh çkLÞk. ðÄw{kt, ytøkúuòu ynªÚkeðýkxfk{Lkku {kuxk¼køkLkku fk[ku {k÷ #ø÷uLz {kuf÷e Ëuíkkt yLku ¼khíkeÞ ðýfhku {kxu fk[k{k÷Lke íktøke Mkòoíke. ¼khík{kt çkLku÷e ðMíkwyku WÃkh ytøkúskuyu ¼khu fhðuhk ÷kæÞk. yk{ ÚkðkÚkeíku{Lke MkMíke ðMíkwyku Mkk{u ¼khíkeÞ ðMíkwyku íkhVÚke fkuE MÃkÄko Lk hne, yLku ytøkúuS ðuÃkkheykuÃkw»f¤ LkVku h¤ðk {ktzÞk. yk{, ytøkúòuyu ¼khíkLkk ÷kufkuLkwt íkÚkk fwËhíke MktÃkr¥kLkwt ¼hÃkwh þku»kýfÞwo.

¼khíkLkwt þku»ký fhðk ytøkúòuyu çkeswt þtw-þwt fÞwo ? íku{Lke ðMíkwyku ðu[ðk yLku ¼khík{ktÚkefk[ku {k÷ ÷E sðk íku{ýu ykøkçkkux yLku huÕðuLke ÔÞðMÚkk [k÷w fhe. huÕðu ykððkÚke ¼khík{ktÚke


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

177


{kuxkÃkkÞu fk[k{k÷Lke rLkfkMk Úkðk ÷køke yLku ÃkhËuþe ðMíkwykuLku ¼khík{kt {kuxwt çkòh {éÞwt.huÕðu îkhk fk[ku{k÷ WíÃkÒk fhíkkt rðMíkkhku òu fu íkuLke rLkfkMk fhíkkt çktËhku òuzkE økÞk. Ãkrhýk{u,¼khíkLkk çkskhku rðËuþe ðMíkwykuÚke W¼hkðk {ktzÞk. Ãkhtíkw þwt ík{Lku ÏÞk÷ Au, fu huÕðu îkhkhkr»xÙÞ òøk]rík Ãký ðÄw Vu÷kE ? huÕðu îkhk ÷kufku yLku rðrðÄ rð[khku ðÄw LkSf ykÔÞk. ytøkúuòuyufËe ÄkÞwo Lk níkwt fu ykðwt çkLkþu. 1853 {kt zu÷nkWMkeyu f÷f¥kkÚke ykøkúk MkwÄeLke Ãknu÷e xur÷økúkV÷kELk Lkkt¾e. íku{ýu ¼khík{kt ÃkkuMx Mkuðkyku (xÃkk÷ Mkuðkyku) Ãký þÁ fhe.

ytøkúòu {kxu ykðfLkwt {wÏÞ MkkÄLk níkwt. s{eLk-{nuMkq÷ íkuLku ÷eÄu íku{ýu rðrðÄ heíkus{eLk-{nuMkq÷ W½hkððkLkk ykÞkusLkku fÞko. rçkúxeþhkuLke yk LkeríkLku ÷eÄu ¾uzqíkkuyu s{eLkËkhku,ðuÃkkheyku yLku þknwfkhku ÃkkMku ÃkkuíkkLke s{eLkku økw{kðe. yk{ Úkðk ÃkkA¤ hiÞíkðkËe yLku{nk÷ðkhe {nuMkq÷ ÔÞðMÚkk sðkçkËkh Au. çktøkk¤, rçknkh yLku ykurhMMkk{kt yÃkLkkðkÞu÷erLkrùík-MÚkkÞe {nuMkq÷Lke LkeríkLku ÷eÄu ¾uzqíkkuLkku ÃkkuíkkLke s{eLkku WÃkhLkku ðkhMkkøkík nf LkkçkqËÚkÞku. çkeS çkksw, òu íkuyku íku{Lke yk¾e WÃksLkku 10/11 {ku ¼køk {nuMkq÷ íkhefu ¼he Lk þfu,íkku íku{Lke s{eLkku sÃík ÚkE síke, yLku ðu[e Lkkt¾ðk{kt ykðíke. yk{ çkLkíkwt yxfkððk {kxu¾uzqíkku þknwfkhku ÃkkMkuÚke Lkkýk WAeLkk ÷uíkk, suLkku ÔÞksËh ¾qçk Qt[ku hnuíkku. íkuLke [qfðýe {kxu½ýeðkh íku{ýu ÃkkuíkkLke s{eLkku þknwfkhkuLku s ðu[e Lkkt¾ðe Ãkzíke.

ytøkúus y{÷ËkhkuLkk ºkkMkÚke ÃkezkÞu÷k ¾uzqíkku íku{Lkk ºkkMkÚke øk¼hkELku yËk÷íkku{ktLÞkÞ {ktøkðk Lk síkkt. yk ÔÞðMÚkk{kt Lkðku Q¼ku ÚkÞu÷ku s{eLkËkh ðøko ytøkúòuLku ðVkËkh níkku.ytøkúuòu ykVík{kt {qfkÞ íÞkhu ÷kufku yLku ytøkúuòu ðå[u íkuyku {æÞMÚke çkLke síkkt. íku{Lkkt fux÷kfu íkku¼khíkLkk MðkíktºÞ Mktøkúk{ ð¾íku Ãký ytøkúuòuLku {ËË fhe. 1770 Úke 1857 ËhBÞkLk Ãkzu÷k 12{wÏÞ yLku çkeò yLkuf LkkLkk-{kuxk Ëw»fk¤ku{kt ¼khíkLke ¾uíke yLku fkheøkhkuLke Ãkzíke [kuÏ¾esýkE ykðe. yk çkÄk fkhýku ¼uøkk ÚkELku ytíku 1857 Lkku rðÃ÷ð Úkðk{kt rLkr{¥k çkLÞkt.

(f) Mkk{kSf yLku Äkr{of fkhýku :

¼khíkLke sLkíkk «íÞu ytøkúuòu rçk÷fw÷ MktðuËLkþe÷ Lk níkk. WÃkhktík íku{ýu ÍzÃkÚke fhu÷kMkk{krsf MkwÄkhkyku suðk fu Mkíke«Úkk yLku †e¼qýníÞk WÃkh «ríkçktÄ, rðÄðk ÃkwLkrðoðknLku{tsqhe yLku †e rþûkýLke rn{kÞík ðøkuhuyu ½ýk ¼khíkeÞkuLku Lkk¾qþ fÞko. ¼khíkeÞkuLku Ä{koíkhýfheLku r¾úMíke çkLkkððk {kxu ytøkúòuyu þk¤k yLku fku÷uòu MÚkkÃÞk. íku{Lke (rðËuþe) [esðMíkwyku{kxu økúknfðøko Q¼ku fhðk {kxu Ãký íku{Lku rþûkeík Þwðk-ðøkoLke sYh níke. òu fu, íkuyku yux÷wtrþûký Vu÷kðíkk Lk’íkk {ktøkíkk, su ytøkúus þkMkLk rðYî òøk]rík ÷kðu. yk çkÄkLku ÷eÄu yuðe AkÃkQ¼e ÚkE fu r{þLkheyku îkhk ytøkúus Mkhfkh ¼khíkeÞkuLku ðx÷kðeLku r¾úMíke çkLkkððk {ktøku Au.1850 Lkk fkÞËk Lkt.21 yu Ä{koíkh Ãkk{u÷kt r¾úMíkeykuLkku r{Õfík WÃkhLkku ðkhMkkøkík nf {tsqhfÞkuo.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

178

Mðk¼krðf heíku yk Ãkøk÷kt îkhk MkhfkhLke Ä{kotíkhý íkhVe AkÃk ðÄw ½kxe çkLke, suLku÷eÄu ÷kufku{kt ¼Þ yLku hku»k Vu÷kÞk.

1806 {kt {ÿkMk ÃkhøkkýkLkk MkirLkfkuLke Äkr{of ÷køkýe Ëw¼kE. {wrM÷{kuLku ËkZe fkZeLkk¾ðkLkku yLku rntËwykuLku Äkr{of rík÷f-xÃkfkt fu [ktË÷k Lk fhðkLkku ykËuþ yÃkkÞku. yk ðkíkLkkurMkÃkkEykuyu rðhkuÄ fÞkuo, suLku Ëçkkðe Ëuðk{kt ykÔÞku. íkuÚke yu MÃk»x ÚkÞwt fu ytøkúus MkhfkhLku¼khíkeÞ MkirLkfkuLke ftE Ëhfkh Lk níke, yLku íku{Lku rçk÷fw÷ Mk{sðk{kt ykðíkk Lk níkkt. ytøkúòuyufux÷ktf MkirLkfkuLku MkkøkhÃkkhLkk Ëuþku{kt ÷zðk {kufÕÞk, suLku ÷eÄu Ãký MkirLkfkuLke ytøkúuòu «íÞuLkeðVkËkhe ½xe. íku{Lke Äkr{of ÷køkýe WÃkh fXkuh yk½kík ÚkÞku, fu{ fu íku{Lkk Ä{o{kt rðËuþsðkLke {LkkE níke yLku su rðËuþ òÞ íkuLku LÞkíkçknkh {qfðk{kt ykðíkkt.

(½) MkiLÞ{kt sL{u÷ku yMktíkku»k :

EMx #rzÞk ftÃkLkeLkk MkirLkfkuyu ¾uzqík fwxwtçkku{ktÚke ykðíkk níkkt, suyku Ãknu÷uÚke s ytøkúòuLkefwLkeríkLkku rþfkh níkkt. ¼khíkeÞ MkirLkfkuLku MkqçkuËkhÚke WÃkhLkk nkuÆk ykÃkðk{kt ykðíkk Lknª.fux÷kf MkirLkfkuLku rðËuþ sELku ÷zðk çkË÷ ¾kMk ¼ÚÚkk òuEíkk níkkt. su íku{Lku fÞkhuf ykÃkðk{ktykðíkk yLku fÞkhuf Lknª. íkuÚke íku{ýu íku{Lkk WÃkhe yrÄfkheykuLku nuhkLk fhðkLkwt þÁ fÞwo.

yk çkÄe ½xLkkykuLku ÃkkuíkÃkkuíkkLke heíku 1857 Lkk çk¤ðk{kt ÃkkuíkkLkku Vk¤ku ykÃÞku. MkirLkfkuLkuçkeS Ãký VheÞkËku níke. íku{Lku ytøkúus MkirLkfku fhíkkt ykuAku Ãkøkkh {¤íkku. íkuÚke ¼khíkeÞ MkirLkfkuLkwt{Lkkuçk¤ íkqxe síkwt. WÃkhktík, sÞkhu Äkr{of fkhýkuLku ÷eÄu MkirLkfkuyu ‘fk¤kÃkkýe’ yux÷u fu ËrhÞkyLku {nkMkkøkhkuLke Ãku÷u Ãkkh sðkLke {LkkE fhe íÞkhu ytøkúòu íku{Lku Mk{sÞk Lknª yLku íku{LkeMkkÚku fzfkEÚke ðíÞko.

([) íkkífkr÷f fkhýku :

¼khíkeÞku{kt Wøkú yk¢kuþ Vu÷kE økÞku níkku yLku íku nw{÷ku fhðk/ÞkuøÞ {kufkLke þkuÄ{kts níkkt. yk¾ku íkgku økkuXðkE økÞu÷ku níkku. ¼zfku ÚkðkLke íkiÞkhe{kt níkku Lku Vfík yuf r[LkøkkheLkesYh níke. 1856 {kt MkiLÞ{kt (økúeÍ ðk¤k) [efýk fkhíkqMkku ÷ðkÞk, íku çkkçkíku yk r[LkøkkheLkwtfk{ fÞwo. Mkhfkhu sqLke {Mfux çktËqfkuLke søÞkyu (çkúkWLk çkuøkLku çkË÷u) ‘yuLkVeÕz hkÞV÷’ ðkÃkhðkLkwtLkffe fÞwo. yk çktËqfLku ¼hðk {kxu fkhíkq]MkkuLke xkuxe Bnku{kt Lkk¾eLku íkkuzðe Ãkzíke. 1857 LkkòLÞwykhe {kMk{kt MkirLkfku{kt yuðe yVðk Vu÷kE fu yk xkuxe økkÞLke íkÚkk zwffhLke [hçkeÚkeçkLku÷e Au. rntËwyku {kxu økkÞ Ãkrðºk «kýe økýkÞ yLku {wrM÷{ku {kxu zwffh íÞksÞ økýkÞ, suLkwt{ktMk Lk ¾ðkÞ. íkuÚke nðu MkirLkfkuLku ¾kíkhe ÚkE økE fu íku{Lkku Ä{o ¼ú»x fhðk {kxu s ytøkúuòuLkeyk [k÷ níke. yk¾hu 1857 Lke 29 {e {k[uo yk rðÃ÷ð ¼zfe WXÞku.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

179


7.3.2 rðÃ÷ðLke ¢r{f ½xLkkyku

{tøk÷ Ãkktzu Lkk{Lkk MkirLkfu Mkki«Úk{ WÃkhe yrÄfkheLkk ykËuþ {wsçk ðíkoðkLke Lkk Ãkkze. f÷f¥kkÃkkMku ykðu÷k çkihfÃkwh{kt 29 {k[o 1857 Lkk hkus íkuýu çku ytøkúus yrÄfkheykuLku {khe LkktÏÞk.íkuLke ÄhÃkfz fhkE. íkuLkk WÃkh {wfÆ{ku [kÕÞku yLku íkuLku VktMke ykÃkðk{kt ykðe. çkihfÃkwhLkk÷~fhe Úkkýk (huS{Ux) Lku rð¾uhe Lkkt¾ðk{kt ykÔÞwt. {tøk÷ ÃkkzuLkk Mk{k[kh ÍzÃkÚke yk¾kËuþ{kt Vu÷kE økÞk, suÚke XufXufkýu rðÿkun Vkxe LkeféÞk.

r[ºk 8.7 {tøk÷ Ãkktzu

MkkiÚke rLkýkoÞf rðÿkun {uhX{kt ÚkÞku, sÞkt fuðu÷he huSLkUx (½kuzuMkðkh Ë¤) Lkk 85MkirLkfkuLku 2Úke 10 ð»ko {kxu su÷{kt {kuf÷e ËuðkLke Mkò ÚkE, fu{ fu íku{ýu [hçkeðk¤k fkhíkqMkíkkuzðkLke Lkk Ãkkze níke. íkuLkk çkeò s rËðMku- 30 {e {u 1857 Lkk hkus ºký huS{Uxu ¾wÕ÷kuçk¤ðku ÃkkufkÞkuo. íku{ýu ytøkúus yrÄfkheykuLku {khe LkktÏÞk, ÃkkuíkkLkk MkkÚke MkirLkfkuLku su÷{ktÚkeAkuzkÔÞk yLku rËÕne íkhV fq[ fhe. íku{Lke yk fq[{kt Mkk{kLÞ sLkíkk yLku MÚkkrLkf ÃkkÞË¤LkkMkirLkfku Ãký ¼¤e økÞk. çk¤ðk¾kuhkuyu rËÕne fçksu fÞwo yLku yLkuf ytøkúus yrÄfkheykuLke níÞkfhe. íku{ýu {w½÷ çkkËþkn çknkËwhþknLku ¼khíkLkku Mk{úkx ½kur»kík fÞkuo.

rËÕneÚke çkeS ½ýe søÞkyku{kt rðÿkun Vu÷kÞku. fkLkÃkwh{kt LkkLkkMkknuçkLku Ãkuïk ½kur»kíkfhðk{kt ykÔÞk. íku{Lke MkirLkf xwfzeykuLke ykøkuðkLke íkkíÞk xkuÃku yLku yÍe{wÕ÷knu ÷eÄe. ÷¾Lkki{ktçkuøk{ nÍhík{nk÷Lku {ki÷ðe yn{ËwÕ÷knu MknkÞíkk fhe. ÍktMkeLkkt hkýe ÷û{eçkkE yLku ykøkúk{ktfwðhrMktnu rðÿkunLke ykøkuðkLke ÷eÄe. çkhu÷e{kt rðÿkunLkk Lkuíkk níkkt ¾kLk çknkËwh ¾kLk.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

180

r[ºk 7.9 çkuøk{ nÍhík{nk÷

rËÕneLke nkhÚke rçkúxeþhkuLku ½ýe Lkk÷kuþe {¤e. yk yÃk{kLkLkku çkË÷ku ÷uðk íku{ýuÃktòçkLkk ðVkËkh MkiLÞLke {ËË ÷eÄe. MkirLkfkuLke LkkfkçktÄe [kh {neLkk MkwÄe fhðk{kt ykðe yLkuytíku 10 MkÃxuBçkh 1857 Lkk hkus ytøkúuòuyu rËÕne ÃkkAwt {u¤ÔÞwt.

yk Þwî çkeò ËMk {rnLkk [kÕÞwt. ytíku, 1857 Lke 8 {e sw÷kEyu økðLkoh sLkh÷ ÷kuzofuLkªøku yk rðÿkunLke Mk{krÃíkLke ½ku»kýk fhe.

fwðh rMktn, ÍktMkeLke hkýe ÷û{eçkkE yLku íkkíÞkxkuÃkuLke ðeh rºkÃkwxeyu ytøkúuòuLku sçkhsMíkçknkËwhe¼he xffh ykÃke. hkýe ÷û{eçkkEyu çk¤ðk¾kuh MkirLkfkuLkwt Lkuík]íð ÷eÄwt. ½kuzk Ãkh MkðkhÚkELku íkuýu ytøkúuòuLkk ½kuzuMkðkh MkirLkfkuLkku Mkk{Lkku fÞkuo yLku sÞkhu íkuLkku ½kuzku Z¤e ÃkzÞku íÞkhu síku Ãký nýkE. rçkúxeþ f{ktzh-ELk-[eV (÷~fhe ðzk) Lkk {ík {wsçk rðÿkune Lkuíkkyku Ãkife íkuyuf W¥k{ yLku MkkiÚke ðeh MkirLkf-Lkuíkk níke. rçknkhLke yuf yLÞ ÷zkE{kt fwðhrMktnLkwt {]íÞw ÚkÞwt.íkkíÞkxkuÃku sÞkhu Q½íkk níkkt íÞkhu íku{Lke ÄhÃkfz fhðk{kt ykðe. fuËe çkLkkÔÞk ÃkAe íku{Lku VktMkeykÃkðk{kt ykðe.

ðeh rºkÃkwxeLkk çknkËwhe¼Þko {]íÞw ÃkAe yk çk¤ðku yk¾hu ytøkúuòuyu Ëkçke ËeÄku.

ð]î hkò çknkËwhþknLku íkuLkk çku Ãkwºkku Mkrník çktËe çkLkkððk{kt ykÔÞk. Úkkuzk Mk{ÞLke fuËÃkAe íku{Lku htøkqLk ¾Mkuzðk{kt ykÔÞk, sÞkt 87 ð»koLke ô{hu 1862 {kt íku{Lkwt yðMkkLk ÚkÞwt.íku{Lkk ÃkwºkkuLku íkhík s ðeÄª Lkk¾ðk{kt ykÔÞk.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

181


nðu ykÃkýu yk rðÃ÷ðLke rLk»V¤íkkLkk fkhýku íkÃkkMke sðk òuEyu.

{LkkuÞíLk 7.2

1857 Lkk rðÃ÷ð{kt ¼køk ÷uLkkhkyku Ãkife fkuý ík{Lku MkkiÚke ðÄw «uhýkËkÞe÷køku Au ? þwt ík{u yu{Lkk yuðk fkuE çku økwýku sýkðþku, su ík{u ÃkkuíkkLkk{kt Ãký Wíkkhðk {ktøkku Aku?7.3.3 rðÿkunLkk ÷ûkýku

1857 Lkk rðÃ÷ð rðþu yksu Ãký ½ýkt {ík{íkktíkhku Au. ytøkúus EríknkMkfkhku 1857-58 Lke ½xLkkykuLku çk¤ðku {kLku Au. ynª yu LkkUækðwt hnÞwt fu 1857 Lke Ãknu÷kt Ãký MkirLkfku ½ýkLkkLkk-{kuxk rðÿkunku fhe [qfÞk níkk. íkuLkwt yuf WËknhý Au. sq÷kE 1806 {kt ÚkÞu÷ku ðuÕ÷qhLkkuMkirLkf çk¤ðku. íÞkt ¼khíkeÞ MkirLkfkuyu EMx #rztÞk ftÃkLkeLkk økiheMkLkLke rðÁî rðÿkun fÞkuo níkku.y÷çk¥k, çknw ÍzÃkÚke yu rðÿkunLku Ëkçke Ëuðk{kt ykÔÞku níkku yLku AkðýeLke çknkh íku Vu÷kÞku Lkníkku.

Ãkhtíkw, òu ík{u 1857 Lke ½xLkkyku rðøkíkðkh òuþku íkku ík{Lku [kuÏ¾ku Vhf sýkþu. ykrðÿkun MkirLkfku îkhk þY fhðk{kt ykÔÞku, Ãký ÃkAe íku{kt {kuxkÃkkÞu Lkkøkrhfku Ãký òuzkÞk. íku{kt¾uzqíkku yLku f÷kfkh-fkheøkh ðøko Ãký òuzkÞku, suLku ÷eÄu ËqhLkk rðMíkkhku MkwÄe yk rðøkún ÷kufr«ÞçkLke økÞku. ½ýeðkh íkku MkirLkfku fhíkk Þ Ãknu÷kt Lkkøkrhfku rðÿkun fhe Ëuíkkt. ykLkkÚkeyu [kuÏ¾wsýkE ykðu Au fu yk rðøkún fux÷ku ÷kufr«Þ níkku. íkuLku rntËw-{wrM÷{ yufíkkLke ÿr»xyu Ãký{níðLkku {kLkðk{kt ykðu Au. íkuLkk îkhk rðrðÄ rðMíkkhku{kt Ãký yufíkk ÔÞkÃke. ËuþLkk yuf¼køkLkkrðÿkuneykuLku ÷zðk{kt çkeò ¼køkLkk ÷kufkuyu Ãký {ËË fhe. yk{, yk rðÿkun ytøkúus þkMkLkrðÁî ¼khíkLkk «Úk{ MðkíktºÞ Mktøkúk{ íkhefu òuðku òuEyu.

ík{Lku ÏÞk÷ ykÔÞku nþu fu 1857 Lkku rðÃ÷ð yLkuf LkkLkk rðÿkunkuÚke ½zkÞku. íku fkuE[kuffMk ðøkoLkku rðÿkun Lk níkku. yk çk¤ðku ftE ¾uzqík ðøkuo s{eLkËkh ðøko rðYî fhu÷ çk¤ðku Lkníkku. ¾uzqíkkuyu MkeÄku s ytøkúuS nfq{íkLkk ðneðxLkku yLku Lkkýkt ÄehLkkhk yLkksLkk ðuÃkkheykuMkk{u rðÿkun fÞkuo níkku. Ãkhtíkw íku{ýu fkuE yuf rðMíkkh WÃkh yux÷e øknLk yMkh fhe, suLku ÷eÄuík{k{ rðMíkkhku{kt yu s «fkhLkku rðÿkun Vu÷kÞku. yðÄ yLku yLÞ rðMíkkhku{kt rðÿkun yux÷ku÷kufr«Þ çkLÞku fu ÷kufkuLkk yk¾k Mk{qn Ãkh íkuLke yMkh ÚkE yLku çkÄk s yu{kt þk{u÷ ÚkE økÞk.yðÄ{kt íkk÷wfkËkhku yLku ¾uzqíkkuyu ¼uøkk ÚkELku íku{Lkk yuf s þºkw-ytøkúuòu Mkk{u rðÿkun fÞkuo.

Ãkhtíkw yu{kt fkuE þtfk LkÚke fu 1857 Lkk rðÃ÷ð{kt «Úk{ðkh s yu{ çkLÞwt fu rntËw-{wrM÷{,¾uzqík-s{eLkËkh fu rðrðÄ òríkykuLkk ÷kufkuyu ¼uøkk {¤eLku ÚkELku ytøkúus MkhfkhLkku rðhkuÄ fÞkuo.ytøkúus þkMkLk rðÁî ¼rð»Þ{kt ÚkLkkhk MðkíktºÞ Mktøkúk{Lkku ÃkkÞku yk rðÃ÷ð{kt s Lkt¾kÞku.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

182

7.4 rðÿkunLke yMkV¤íkk :

¼÷u ¼khíkLkk EríknkMk{kt yk rðÃ÷ð yuf {níðLke ½xLkk níke, Ãký ytøkúuòu suðk MktøkrXíkyLku þrfíkþk¤e þºkw Mkk{u MkV¤íkk {u¤ððk {kxu íkuLke ÃkkMku çknw ykuAe íkf níke. rðÃ÷ð þY ÚkÞkLkkyuf ð»ko{kt s íkuLku Ëçkkðe Ëuðk{kt ykÔÞku. 1857 Lkk rðÃ÷ðLke yMkV¤íkkLkk yLkuf fkhýku níkkt.

rðÿkuneykuLkk WÆuþku yufMkh¾k Lk níkkt. çktøkk¤e MkirLkfku {w½÷kuLke ¾kuðkÞu÷e «rík»Xk ÃkkAe{u¤ððk {ktøkíkk níkkt, sÞkhu LkkLkkMkknuçk yLku íkkíÞk xkuÃku {hkXk Mk¥kkLku ÃkwLk:MÚkkrÃkík fhðk {ktøkíkkníkkt. ÍktMkeLke hkýe ÷û{eçkkEyu ytøkúuòu îkhk ¾k÷Mkk fhe {qfkÞu÷k íkuLkk hksÞLku ÃkkAw {u¤ððk ÞwîfÞwo.

çkeswt yu fu, yk rðÿkun ¼khíkLkk yLÞ ¼køkku{kt Lk Vu÷kÞku Ãký W¥kh yLku {æÞ ¼khíkMkwÄe s Mker{ík hnÞku.

yux÷u MkwÄe fu W¥kh{kt fk~{eh, Ãktòçk rMktÄ yLku hksÃkwíkkLkk «Ëuþku yk rðÿkunÚke ËqhhnÞkt. ytøkúuòu {ÿkMk yLku {wtçkE huS{Ux íkÚkk rþ¾kuLke ðVkËkhe {u¤ððk{kt MkV¤ hnÞkt.yV½kLkku yLku økwh¾kykuyu Ãký ytøkúuòLku Mk{ÚkoLk ykÃÞwt. yLkuf ¼khíkeÞ hkòykuyu rðÿkuneykuLkeMknkÞíkk fhðkLke {LkkE fhe ËeÄe. {æÞ yLku Wå[ ðøkoLkk ÷kufku íkÚkk ykÄwrLkf rþûkeík ¼khíkeÞkuyuÃký yk rðÿkunLku MkkÚk Lk ykÃÞku. ºkeswt, yk yktËku÷LkLkwt Lkuík]íð çknwt f{òuh níkwt. ¼khíkeÞLkuíkkyku{kt MktøkXLk yLku MktÞkusLkLkk økwýLkku y¼kð níkku. rðÿkune Lkuíkkykuyu çkkçkík{kt ytøkúusMkirLkfkuLke Mkh¾k{ýe fhe þfu íku{ Lk níkkt. {kuxk¼køkLkk LkuíkkykuLkk rð[khku Vfík íku{Lkk ÃkkuíkkLkkrník {kxu s níkk. íku{Lkku WÆuþ Vfík íku{Lkk ÔÞrfíkøkík ÷k¼ Ãkqhíkku s níkku. íkuyku Vfík ÃkkuíkkLkkrðMíkkhkuLke Mðíktºkíkk {kxu s ÷zÞk.

rðÿkun{kt fkuE Lkuíkk hkr»xÙÞ Míkhu ykøk¤ Lk ykÔÞku yLku fkuEyu yk¾k Mk{qnLkwt {køkoËþoLkyLku ÞkuøÞ rËþkMkq[Lk Lk fÞwo. ÷û{eçkkE, LkkLkk Mkknuçk yLku íkkíÞk xkuÃku çknkËwh níkkt Ãký Mkkhk÷~fhe Lkuíkkyku Lk níkk. LkkLkkMkknuçkLkk ¼køke AqxðkÚke yLku çknkËwhþkn ÍVhLkk {]íÞwÚke ÃkuïkøkeheyLku {w½÷ Mkk{úksÞLkku ytík ykÔÞku.

rðÿkuneyku ÃkkMku Lkkýk íkÚkk þMºkkuLke f{e níke. su ftE þ†ku níkk íku sqLkk yLku Lkfk{kÚkE økÞu÷k níkkt. ytøkúuòuLkk ykÄwrLkf yLku Lkðk þ†ku Mkk{u íku{Lktw ftE [k÷u íku{ Lk níkwt.

rðÿkuneyku çkhkuçkh MktøkrXík Ãký ÚkÞk Lk níkk. ËuþLkk rðrðÄ ¼køkku{kt ÚkÞu÷k rðÿkunkuðå[u fkuE ÔÞðrMÚkík ykÞkusLkLke fze Lk níke. {kuxk¼køku MkirLkfku çkufkçkq çkLke síkkt níkkt çkeSçkksw, íkkh-xÃkk÷Lke Mkð÷íkku îkhk ytøkúuòu íku{Lke ÔÞqnh[Lkk ÔÞðrMÚkík heíku fhíkkt økÞkt. íku{LkkrLkÃkqý LkkifkË¤Lke {ËËÚke íkuyku ÍzÃkÚke ytøkúus MkirLkfkuLku #ø÷uLzÚke çkku÷kðe ÷ELku rðÿkunLkuzk{e Ëuðk{kt MkV¤ çkLÞk.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

183


7.5 rðÃ÷ðLke MkkÚkofíkk yLku yMkh :

1857 Lkku rðÃ÷ðyu ðkíkLke «Úk{ rLkþkLke çkLÞku fu ¼khíkeÞ «ò ytøkúus þkMkLkLkkuytík EåAíke níke yLku íkuLku {kxu yuf ÚkELku ÷zðk íkiÞkh níke. ¼÷u íku{Lkk WÆuþ{kt íkuyku rLk»V¤økÞk, Ãký ¼khíkLkk sLk{kLkMk{kt hkr»xÙÞíkkLkk çkes ðkðíkk økÞk. rðÃ÷ð{kt çkr÷ËkLk ykÃkLkkhkLkuíkkyku ytøku íkuyku nðu ðÄw òøk]ík çkLÞk. òu fu, íÞkhu rntËwyku íkÚkk {wrM÷{ku{kt ÃkhMÃkh yrðïkMkLke¼kðLkk òøke, suLkku ÷k¼ ytøkúuòuyu ¼khík{kt ÃkkuíkkLkwt þkMkLk xfkðe hk¾ðk ÷eÄku.

7.6 rðÿkunLkku ðkhMkku

1857 Lkku çk¤ðku yu ÿr»xyu yLkLÞ Au fu íkuLkk îkhk òrík, «òrík yLku ðøkkuoLkk ðkzkËqh ÚkÞk. ¼khíkeÞku «Úk{ ð¾ík rçkúxeþhku rðÁî yufsqÚk ÚkELku ÷zÞk ¼÷u yk rðÃ÷ð yMkV¤hnÞku Ãký íkuLku ÷eÄu ytøkúus Mkhfkhu ¼khík «íÞuLke íkuLke Lkerík çkË÷ðe Ãkze. 1858 Lkk ykuøk»x{kt,¼khík{kt çknuíkh Mkhfkh {kxuLkk fkÞËk îkhk çkkuzo ykuV ftxÙku÷ (rLkÞtºký) yLku çkkuzo ykuV rzhufxMko(rËþkMkq[Lkku/ykÞkusfku) Lku çkhíkhV fhðk{kt ykÔÞk. Ãknu÷kt økðLkoh sLkh÷ íkhefu yku¤¾kíkk¼khíkLkk ðkEMkhkuÞLku MknkÞ fhíkkt 15 MkÇÞku MkkÚkuLke ¼khíkLke Mku¢uxhe ykurVMk ¾ku÷ðk{ktykðe. (Mku¢uxhe ykuV Mxux Vkuh #rzÞk)

1858 Lkk ykuøk»x{kt EMx #rzÞk ftÃkLke ÃkkMkuÚke ¼khíkLkku ðneðx rçkúxeþ hksÞ ÃkkMkuøkÞku yLku 1877 {kt hkýe rðfxkuheÞkLku ¼khíkLkk {nkhkýe çkLkkððk{kt ykÔÞk. ykLku ÷eÄuEMx EtrzÞk ftÃkLkeLkk þkMkLkLkku ytík ykÔÞku.

1858 Lke 1 ÷e LkðuBçkhLke WÆ½ku»kýk{kt hkýeyu EMx #rzÞk ftÃkLkeLke LkeríkykuLku[k÷w hk¾ðkLkwt ònuh fÞwo. ¼khík rçkúxeþ Mkk{úksÞLkwt yuf MktMÚkkLk çkLÞwt. ¼khíkeÞ hksðeykuLkuíku{Lkk Ë¥kf ÃkwºkkuLku ðkhMkËkh çkLkkððkLkku nf {éÞku. ¼khíkeÞ hkòyku MkkÚku EMx #rzÞk ftÃkLkeyufhu÷k ík{k{ fhkhku {kLÞ hk¾ðkLkwt rçkúxeþ hksÞyu ð[Lk ykÃÞwt.

yíÞkhMkwÄe{kt ytøkúuòuLku rnLËw-{wrM÷{Lke íkqxíke síke yufíkk rðþu ¾kíkhe ÚkE [qfe níke.íku{ýu ‘’¼køk÷k Ãkkzku yLku hks fhku’’Lke Lkerík yÃkLkkðe. ÷~fh{kt yLku íku rMkðkÞLkk ðneðxenkuÆkyku WÃkh íku{ýu Mk¾ík ytfwþ ò¤ðe hkÏÞku. 1885 {kt {nkí{k økktÄe yLku LkuþLk÷ fkuøkúuMkLkkykÔÞk ÃkAe s ¼khíkeÞku Mðhks {kxu Vhe ¼uøkk ÚkÞk.

ytøkúuS ¼ýu÷k sqÚk yk çkÄe {wMkeçkíkku yLku ytøkúuòuLkk rðhkuÄÚke yr÷Ãík hnÞwt níkwt. yksqÚkLkk ÷kufku ÃkkuíkkLke «økríkLkwt ©uÞ rçkúxeþ þkMkLkLku ykÃkíkk níkkt. íku{ktLkk fux÷kf íkku çktøkk¤Lkk yuLkðkt s{eLkËkhku níkkt, suyku MÚkkÞe {nuMkq÷Lke ytøkúus-LkeríkLku ÷eÄu ÷k¼ ÃkkBÞk níkkt.

yu òýðw hMk«Ë hnuþu, fu yk ðøkoLkk ÷kufku 1857 Lkk rðÃ÷ðLkk ºkeMk-[k÷eMk ð»koçkkË ytøkúuòuLkk rðhkuÄe çkLÞk níkkt.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

184

1857 Lkk Mktfx {kxu {wÏÞíðu MkiLÞ sðkçkËkh níkwt. íkuÚke, MkiLÞ{kt Äh{q¤Úke ÃkrhðíkoLkfhðk{kt ykÔÞk. ¼khík{kt hk¾u÷k rçkúxeþ MkiLÞ{kt ÞwhkuÃkeÞLk MkirLkfkuLke MktÏÞk ðÄkhe Ëuðk{ktykðe yLku ¼khíkeÞ MkirLkfkuLke MktÏÞk Ãknu÷k fhíkkt Ãký ½xkze Ëuðk{kt ykðe. fux÷ef {kWxuLkçkuxhkuÍ rMkðkÞ ík{k{ ¼khíkeÞ íkkuÃk¾kLkkykuLku çktÄ fhe Ëuðk{kt ykÔÞk yLku ytøkúus MkirLkfkuLkeMkkÚku íkkuÃk¾kLkkyku hk¾ðk{kt ykÔÞk.

çkeS íkhV, òrík, Ä{o yLku rðMíkkhLkk ykÄkhu ËuþðkMkeykuLku ytËhkuytËh ÷zkððkLkk«ÞíLkku fhðk{kt ykÔÞk. MkuLkk yLku íkkuÃk¾kLkk rð¼køkku{kt ík{k{ Ÿ[k nkuÆkyku {kºk ytøkúuòu {kxus hk¾ðk{kt ykÔÞk.

¼khíkeÞku yLku ytøkúòu{kt ÃkhMÃkh yrðïkMk yLku ¼Þ ÔÞkÃku÷ku níkku. ÷ktçkk Mk{ÞÚkeyu{ ÷køke hnÞwt níkwt fu 1857 Lkk rðÃ÷ð ÃkkA¤Lkwt {wÏÞ fkhý níkwt þkMkfku yLku «sk ðå[uMktÃkfoLkku y¼kð. íkuÚke 1861 Lkk #rzÞLk fkWLMke÷ yufx îkhk ¼khík{kt «ríkrLkrÄ MktMÚkkykuLkerðLk{ú þÁykík ÚkE.

rðÿkunLke ¼kðLkkí{f yMkhkuyu fËk[ yk Mkt½»koLkku MkkiÚke Ëw:¾Ë ðkhMkku níkku.


1. rçkúxeþhku rðÁî ¼khíkeÞ MkirLkfkuLke çku VheÞkËku sýkðku.

2. 1857 Lkk rðÃ÷ðLkk fkuEÃký ºký LkuíkkykuLkk Lkk{ ykÃkku.

3. EMx EtrzÞk ftÃkLkeLkwt þkMkLk fÞkhu yLku fuðe heíku çktÄ ÚkÞwt ?

4. 1857 Lkk rðÃ÷ðLke yMkV¤íkkLkk fkuEÃký ºký {wÏÞ fkhýku sýkðku.


- ¼khík{kt ytøkúus þkMkLkLkku rðhkuÄ ÚkðkLkk {wÏÞ fkhý níkk íku{Lkk îkhk Úkíkwt Ë{Lk yLkuþku»ký.

- ¾uzqíkku yLku ykrËðkMkeykuLke s{eLk AeLkðkE sðkÚke íku ÃkkuíkkLke s s{eLk WÃkh {sqhkuçkLke økÞk níkkt. rðrðÄ fhðuhkykuyu íku{Lkwt SðLk ËÞk{ýwt çkLkkðe ËeÄwt níkwt.

- su ÷kufku nMíkf¤k WÄkuøk fu ÷½w WÄkuøk{kt òuzkÞu÷k níkkt íku{Lku ytøkúuòuLke WíÃkkrËík[esðMíkwykuLku ÷eÄu ÃkkuíkkLkk WÄkuøkku çktÄ fhe Ëuðk ÃkzÞk. yk çkÄk ÃkrhðíkoLkku yLku ytøkúuòuLkkøkuhrsB{uËkh ðíkoLkLku ÷eÄu ¾uzqíkku ÃkkuíkkLke VrhÞkËku rðÿkunYÃku fhðk {sçkqh çkLÞk.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

185


- f{¼køÞu, ytøkúuòuLkk MktøkrXík Mkþ† MkiLÞ Mkk{u yk rðÿkunku yMkV¤ hnÞk, Ãkhtíkw¼rð»Þ{kt rçkúxeþ hksÞLku Ãkzfkh ykÃkðk {kxuLkku hMíkku íku{ýu ¾ku÷e ykÃÞku.

- 1857 Lkku rðÃ÷ð ytøkúus Mk¥kk Mkk{u yuf {kuxku Ãkzfkh níkku. íkuLke ykøkuðkLke MkirLkfkuyu¼÷u ÷eÄe, Ãkhtíkw Mkk{kLÞ Lkkøkrhfku Ãký íku{kt òuzkÞk.

- 1857 Lkk rðÃ÷ð ÃkkA¤ ykrÚkof, hksLkiríkf, Mkk{krsf, Äkr{of yLku ÷~fhe fkhýkusðkçkËkh níkk. òu fu, [hçke ÷økkzu÷k fkhíkqMkkuLke ½xLkk rðÃ÷ðLkwt íkkífkr÷f fkhý çkLke.

- ¼khíkLkku yuf {kuxku¼køk ykLkkÚke «¼krðík ÚkÞku. rðÿkunLkk {wÏÞ fuLÿku níkkt. rËÕne,{uhX, ÷¾Lkki, ÍktMke, çkhu÷e, fkLkÃkwh yLku ykøkúk. rðÿkunLkk fux÷kf {wÏÞ Lkuíkkykuníkkt- çkg ¾kLk, LkkLkkMkknuçk, íkkíÞk xkuÃku, yÍe{wÕ÷kn, çkuøk{ nshík {n÷, {ki÷ðeyn{ËwÕ÷kn, hkýe ÷û{eçkkE, ¾kLk çknkËwh ¾kLk yLku fwtðhrMktn

- rðÃ÷ð ¼khík{ktÚke rçkúxeþ þkMkLk Mk{kÃík fhðk{kt yMkV¤ hnÞku. yk yMkV¤íkkLkk{wÏÞ fkhýku níkk. rðÃ÷ðLkwt MÚkkrLkf nkuðwt íkÚkk yMktøkrXík nkuðwt. Lkçk¤e ykøkuðkLke íkÚkkLkkýkt yLku þ†kuLkku y¼kð.

ÃkkXÞktík-«&™ :

1. ¾uzqíkku íkÚkk ykrËðkMkeykuLkk rðÿkunku{kt hnu÷e çku Mk{kLkíkkyku Mk{òðku.

2. 1857 Lkk rðÃ÷ð ÃkkA¤ hnu÷k Mkk{krsf-Äkr{of fkhýku fÞk níkk ?

3. 1857 Lkk rðÃ÷ðLkwt {níð Mk{òðku.

4. 1857 Lkk rðÃ÷ðLkk ykøkuðkLkku yLku rðÃ÷ð{kt íku{Lkk òuzðk ÃkkA¤Lkk fkhýku Ëþkoðíkwtyuf fku»xf çkLkkðku.

5. þwt ík{Lku ÷køku Au fu 1857 Lkk rðÃ÷ðu rçkúxeþhku yLku ¼khík{kt Vu÷kÞu÷k íku{Lkk Mkk{úksÞWÃkh fkuE yMkh fhe ? ÃkrhrMÚkríkLkwt rð&÷u»ký fhku yLku ík{khk íkkhýku sýkðku.

6. EríknkMk yu ðkíkLkku Mkkûke Au fu Mkk{kLÞ heíku sÞkhu ÷kufkuLkk SðLkrLkðkonLkk MkkÄLkkuòu¾{{kt {qfkÞ Au íÞkhu ÷kufku rðÿkun Ãkh Wíkhe ykðu Au. þwt ík{Lku yksLkk s{kLkk {kxuÃký yk Mkk[wt ÷køku Au ? LkSfLkk ¼rð»Þ{kt çkLku÷e ykðe fkuEf ½xLkk AkÃkkt fuMkk{rÞfku{ktÚke þkuÄe Lkkt¾ku yLku íkuLkk rðþu 50 þçËku{kt ÷¾ku.

7. (f) Lke[u ykÃku÷k ¼khíkLkk hu¾tkrfík Lkfþk{kt Lke[u sýkðu÷k rðÿkunkuLkk rðMíkkhkuËþkoðku :



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

186

(i) Vfehku yLku MktLÞkMkeykuLkku rðÿkun (ii) MktÚkk÷ rðÿkun

(iii) {wtzk rðÿkun (iv) siríkÞkt yLku økkhku rðÿkun

(¾) Ëhuf rðÿkun ÃkkA¤Lkwt yuf fkhý sýkðku.


7.1

1. (f) Vfehkuyu {wrM÷{ Ä{oLkk ¼xfíkkt r¼ûkwfku níkkt.

(¾) {nksLk þçË Lkkýk WAeLkk ykÃkLkkhkyku {kxu ðÃkhkíkku.

(øk) {wrM÷{ ¼kzqykíke ¾uzqíkku, s{eLkrðnkuýk {sqhku yLku {÷çkkhLkk {kAe{khku{÷eÃÃkkyku fnuðkíkk.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

187


2. þku»kýfíkkoykuLkk ºký sqÚk níkkt :

(f) ytøkúus MkhfkhLkk y{÷Ëkhku.

(¾) s{eLkËkhku/s{eLk{kr÷fku

(øk) þknwfkhku (Lkkýk WAeLkk hk¾Lkkhkyku)

3. ÷kufr«Þ rðÿkunkuLkk {wÏÞ 4 fkhýku níkkt :

(f) ytøkúuòu îkhk þku»ký

(¾) ¾uzqíkku Ãkh ÷kËðk{kt ykðu÷wt Q[wt s{eLke {nuMkq÷

(øk) hkufrzÞk íkÚkk ÔÞkÃkkhe ÃkkfkuLke VhSÞkík ¾uíke

(½) ÷kufkuLke Äkr{of çkkçkíkku{kt ytøkúuòuLkku [t[qÃkkík

7.2

1. (f) ykuAku Ãkøkkh yLku fkuE ¼ÚÚkw Lknª. yux÷u fu ËrhÞkÃkkh sðkLke ðÄkhkLke Vhs{kxu fkuE LkkýkfeÞ {ËË Lknª.

(¾) Lkkufhe{kt çkZíke ykÃkðk{kt, ÃkUþLk{kt íkÚkk LkkufheLke þhíkku{kt Mkk{krsf ¼uË¼kð.

(øk) [efýk fkhíkqMkkuLkk WÃkÞkuøkLku ÷eÄu yuðe yVðk Vu÷kE fu íku fkhíkqMkkuLke xkuxeWÃkh økkÞLke yLku zwffhLke [hçke ÷økkzðk{kt ykðu÷e Au, yk ðkíku MkirLkfkuLkeÄkr{of ÷køkýe Ëw¼ðe.

2. hkýe ÷û{eçkkE, íkkíÞk xkuÃku, çkuøk{ nÍhík {n÷, LkkLkkMkknuçk, ykhkLkk fwðhrMktn

3. 1858 {kt rçkúxLkLke MktMkË{kt hkýeyu fhu÷e yuf WÆ½ku»kýk îkhk EMx #rzÞk ftÃkLkeLkkþkMkLkLkku ytík ykÔÞku.

4. 1857 Lkk rðÃ÷ðLke yMkV¤íkkLkk {wÏÞ ºký fkhýku níkkt.

(f) ytøkúuòu suðk yuf MktøkrXík yLku þrfíkþk¤e þºkw

(¾) yk rðÃ÷ð ¼khíkLkk W¥kh íkÚkk {æÞ ¼køk MkwÄe s Mker{ík hnÞku.

(øk) rðÿkuneyku{kt ytËhkuytËh rðÿkunLkk WÆuþ ytøku Mk{kLkíkk Lk níke.

(½) rðÿkunLke ykøkuðkLke Lkçk¤e níke.

([) rðÿkuneyku ÃkkMku ÄLk íkÚkk þ†kuLkku y¼kð níkku.

¼khíkLkwt hkr»xÙÞ yktËku÷Lk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

188

8


ÃkkA÷kt fux÷ktf «fhýku{kt ykÃkýe MkÇÞíkkLkk EríknkMk rðþu ík{u ¼ÛÞk. ík{u«køkyiríknkrMkf fk¤ («k[eLk Þwøk) Úke þÁykík fhe yLku ¼khíkLkk Mðíktºkíkk yktËku÷Lk MkwÄeLkeÞkºkk fhe. [kuffMk yk Þkºkk {suËkh hne nþu. ík{u ðktåÞw fu ÷kufku fuðe heíku støk÷ku{kt hnuíkk níkktLku ÃkþwykuLku {khðk {kxu fuðe heíku ÃkÚÚkhku ðkÃkhíkk níkkt. ík{u íkk{ú Þwøk rðþu Ãký òÛÞw nþu, fuÄkíkwLke þkuÄ ÃkAe fuðeheíku LkkLkkt støk÷kuLku Äkíkw ðzu fkÃkðk{kt ykÔÞk Lku fE heíku Äkíkw îkhk ÷kufkuLkwtSðLk ðÄw Mkwøk{ çkLÞwt. ÄkíkwLke þkuÄ îkhk s ykÃkýu ÷kunÞwøk yLku ykiÄkurøkfhý íkhV ykøk¤ðæÞk. ík{u ðktåÞw fu Mk{ksÔÞðMÚkk þY Úkíkkt s y{wf ÷kufku çkkfeLkk ÷kufku fhíkkt ðÄw þrfíkþk¤eçkLke økÞk. ykÃkýu yu Ãký òuÞwt fu ÄLk yLku s{eLk þrfíkþk¤e Ëuþku {kxu fuðeheíku ÷k÷[Lkk fuLÿçkLÞk. yk çkÄkLku ÷eÄu ytíku ÷kufku{kt íku{Lkk yu þku»kýfíkkoyku Mkk{u Wøkú rðhkuÄ yLku rðÿkun «økxÞku,su þku»kýfíkkoyku íku{Lkk fwËhíke yLku {kLkð MktþkÄLkkuLkwt þku»ký fhíkkt yLku ÷kufku MkkÚku y{kLkðeÞðíkoLk fhíkkt. þku»kýfíkko Mkk{úksÞku îkhk Ãkerzík Ëuþku Ãkife yuf ykÃkýku ¼khík Ëuþ Ãký níkku. ykÃkkX{kt ík{u ¼khíkLke Mðíktºkíkk {kxuLkk ÷ktçkk Mktøkúk{ rðþu ¼ýþku.

nuíkwyku :

yk ÃkkX ðktåÞk ÃkAe ík{u ykx÷wt fhe þfþku.

- ¼khík{kt hk»xÙðkËLkku WËÞ ÚkðkLkk fkhýkuLke [[ko fhe þfþku

- ¼khíkeÞ hkr»xÙÞ fkuøkúuMkLke WíÃkr¥k rðþu òýe þfþku.

- ¼khíkLkk hkr»xÙÞ yktËku÷LkLkk {wÏÞ LkuíkkykuLkk Lkk{ òýe þfþku

- ¼khíkLkk hkr»xÙÞ yktËku÷LkLkk rðrðÄ íkçkffk [fkMke þfþku.

- yk yktËku÷Lk{kt økktÄeSLke ¼qr{fk [[eo þfþku.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

189


8.1 hk»xÙðkËLkku WËT¼ð

ÞwhkuÃk{kt su heíku Äkr{of «ríkçktÄku{ktÚke {¤u÷e {wrfíkyu hkr»xÙÞ ¼kðLkkLku ðÄw «çk¤fhe, íku íÞkt ÚkÞu÷e Lkðòøk]rík{kt MÃk»x òuE þfkíkwt níkwt. hk»xÙðkËLke yk yr¼ÔÞrfík £ktMkLke¢ktrík îkhk ykøk¤ ðÄe. íÞkt ykðu÷k hksLkiríkf ÃkrhðíkoLkkuLku fkhýu Mkkðo¼ki{fíð hksk ÃkkMkuÚke«skLkk nkÚk{kt síkwt hnÞwt. nðu «sk ÃkkMku hk»xÙLkwt ¼krð rLk{koý fhðkLke þrfík ykðe. £U[¢ktríkLkk {wÏÞ Lkkhk níkk. Mðíktºkíkk, Mk{kLkíkk yLku çktÄwíð. yk rð[khkuyu yk¾e ËwrLkÞkLku «¼krðíkfhe. ík{u ºkeò ÃkkX{kt ¼ýe økÞk Aku íku yLÞ ¢ktríkyku (y{uhefLk ¢ktrík, hrþÞLk ¢ktrík ðøkuhu)îkhk Ãký hk»xÙðkË ËwrLkÞkLkk Ëuþku{kt {sçkqík çkLkíkku [kÕÞku. yk ÃkkX{kt ík{u 19 {e MkËe{kt¼khík{kt 1857 Lkk rðÃ÷ð ÃkAe WËT¼ðu÷k hk»xÙðkË rðþu òýþku.

8.1.1 ¼khík{kt hk»xÙðkËLkku WËÞ

¼khíkLkwt yuf hk»xÙ íkhefu yku¤¾kðwt yu yuf ½ýe ÷ktçke «r¢Þk níke yLku íkuLkk {q¤«k[eLk Þwøk MkwÄe ÷tçkkÞu÷k òuðk {¤u Au. «k[eLkfk¤{kt yþkuf yLku Mk{wÿøkwÃík suðk Mk{úkxkuyuyLku {æÞÞwøk{kt yfçkhÚke ykihtøkÍuçk MkwÄeLkk {w½÷ Mk{úkxkuyu MktÃkqýo ¼khík Ëuþ WÃkh þkMkLkfÞwo. Ãkhtíkw yuðwt íkku Auf 19 {e MkËe{kt s çkLÞw fu sÞkhu hkr»xÙÞ yku¤¾ yLku hkr»xÙÞ òøk]ríkLke¼kðLkk WËT¼ðe. ykLkwt {wÏÞ fkhý ytøkúus þkMkLk rðÁî [÷kððk{kt ykðu÷k yktËku÷Lkku níkk,suLkk rðþu ÃkkX 4 {kt ík{u skÛÞwt.

Mkk{krsf, ykrÚkof yLku hksLkiríkf Ãkrhçk¤kuyu ÷kufku{kt hk»xÙ¼kðLkk sL{kðe yLku «çk¤çkLkkðe. ÷kufku nðu yuf hk»xÙLkk Lkkøkrhf íkhefu ÃkkuíkkLke yku¤¾ ytøku òøk]ík çkLkðk {ktzÞk, yLkurçkúxeþ þkMkLk rðÁî sYhe Mkt½»ko{kt ytËhkuytËh yufíkk MÚkkÃkðk {ktzÞk.

rçkúxeþ þkMkLk îkhk ÷kufkuLku su heíku Ëçkkðe Ëuðk{kt ykÔÞk níkk, íkuLku ÷eÄu çkÄk ËçkkÞu÷kðøkkuo ðå[u ÃkhMÃkh òuzký ÚkE økÞwt. yk Ëhuf ðøkuo Mkk{úksÞðkËLke yMkhku yuf fu çkeS heíku¼kuøkðe níke. íku{Lkk yLkw¼ðku swËkswËk níkkt yLku íku{Lke MðíktºkíkkLke fÕÃkLkk Ãký yufMk{kLk Lkníke.ykðk Mk{Þu çkeò yLkuf fkhýkuLku ÷eÄu yuf s hk»xÙLke ¼kðLkk Äe{u Äe{u ðÄw rðMíkhíkeøkE. rçkúxeþhku îkhk þkrMkík «Ëuþku{kt yuf s «fkhLkk rçkúxeþ fkÞËk-fkLkqLk [k÷íkk nkuðkÚke yuf«fkhLke ðneðxe yLku hksLkiríkf yufíkk Vu÷kðk {ktze. íkuLku ÷eÄu ¼khíkeÞku{kt Lkkøkrhfíð íkÚkkyuf s hk»xÙLke ¼kðLkk ÿZ çkLkðk {ktze.

þwt ík{Lku ÷kufr«Þ rðÿkunku ðk¤ku ÃkkX ÞkË Au ? ík{Lku ÞkË Au fu sÞkhu ¾uzqíkku yLkuykrËðkMkeykuLkk SðLk{kt Ë¾÷ fheLku íku{Lke s{eLkku AeLkðe ÷uðk{kt ykðe, íÞkhu íkuyku fuðeheíkuytøkúòu Mkk{u ÷zÞkt níkkt ? yuðe s heíku yLÞ ÷kufkuLkk SðLk{kt Ãký rçkúxeþ Mkhfkh îkhk ðÄwÃkzíke Ë¾÷økehe ÚkðkÚke íkuyku Ãký ¼uøkk ÚkELku ytøkúus þkMkLk Mkk{u ÷zÞk.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

190

19 {e MkËeLke Mkk{krsf-Äkr{of MkwÄkhýkykuyu Ãký hk»xÙðkËLku ðÄw MkwÆZ çkLkkÔÞku. ík{Lku ÞkË Aufu ík{u Mðk{e rððufkLktË, yuLkeçkuMktx nuLkúe zehkuÍeyku yLku yuðk çkeò ÷kufku rðþu òÛÞwt níkwt ? yk÷kufkuyu sLkíkk{kt ÃkkuíkkLkk Ä{o yLku MktMf]rík {kxu MkL{kLk yLku rðïkMk søkkzÞk yLku {kík]¼qr{Lkk«u{Lkku MktËuþku Vu÷kÔÞku.

hk»xÙðkËLkwt çkkirîf yLku ykæÞkrí{f ÃkkMkw Vu÷kðLkkhk ÷kufku níkkt çktrf{[tÿ [uxSo, Mðk{eËÞkLk tË MkhMðíke yLk u yhrðtË ½k u»k çk trf{[tÿ u {kík ]¼qr{ {kxu h[u÷k &÷k uf‘’ðtËu{kíkh{T’’hk»xÙ¼fíkkuLke hk»xÙeÞ fq[Lkku Lkkhku çkLke økÞku. íkuýu Ëhuf ÃkuZeykuLku ykí{-çkr÷ËkLkykÃkðk «uhe. MkkÚkkuMkkÚk, rçkúxeþhkuLkk {Lk{kt íkuýu ¼Þ Ãký søkkzÞku. íkuLke yMkh yux÷e íkeðúníke fu rçkúxeþhkuyu yk økeík WÃkh «ríkçktÄ {qfe ËeÄku. íkuðe s heíku ¼khíkeÞkuLku ¾qçk yMkhfhLkkhku MktËuþku Mðk{e rððufkLktËLkku níkku : ‘’ŸXku, òøkku yLku æÞuÞ«krÃík MkwÄe {tzÞk hnku.’’¼khíkLkkhk»xÙðkË{kt yk Mkqºkyu ¾qçk {níðLke þrfík íkhefu fk{ fÞwO.

þwt ík{Lku yu Ãký ÞkË Au, fu ík{u r«xªøk «uMk þY ÚkE yLku íkuLkk îkhk Mðíktºkíkk, Mk{kLkíkkyLku çktÄwíðLkk rð[khku fuðeheíku Vu÷kÞk ? yu çkÄkLku ÷eÄu Ãký ¼khík{kt hk»xÙðkË Mk½Lk çkLÞku.

yk Mk{Þ ËhBÞkLk ¼khík{kt yuðk ½ýk MktøkXLkku ykøk¤ ykÔÞk, su{ýu rçkúxeþ þkMkLkLkuÃkzfkÞwo. yk MktøkXLkku {kuxk¼køku «kËurþf (su-íku rðMíkkhLkk) níkkt. íku{ktLkk ½ýkt MktøkXLkku ¾qçkMkr¢Þ níkk, suðk fu- çktøkk¤ «uMkezuLMke yuMkkuMkeyuþLk, Ãkqýu Ãkç÷ef {exªøk ðøkuhu. íku{ Aíkkt,yuðe sYh yLkw¼ðkE hne níke fu òu yk «kËurþf MktøkXLkku ¼uøkk ÚkELku rçkúxeþ þkMkLk rðÁîÚkkÞ íkku ¼khíkLke sLkíkkLku ðÄw çk¤ {¤u. Ãkrhýk{u, 1885 {kt ¼khíkeÞ hkr»xÙÞ fkutøkúuMkLke MÚkkÃkLkkÚkE. nðu ykÃkýu íkuLke rðøkíkku òuEyu.

8.2 ¼khíkeÞ hkr»xÙÞ fkuøkúuMkLke MÚkkÃkLkk (1885)

1885 {kt yu÷Lk ykufxkrðÞLk nÞq{ îkhk ¼khíkeÞ hkr»xÙÞ fkutøkúuMkLke MÚkkÃkLkk fhðk{ktykðe. nÞq{ ¼khíkeÞ ðneðxe Mkuðk (Mkeðe÷ MkðeoMkeMk) {ktÚke rLkð]¥k ÚkÞu÷k yuf yrÄfkheníkkt. íku{ýu òuÞwt fu ¼khíkeÞku{kt hkr»xÙÞ òøk]rík ðÄe hne Au. yk òøk]ríkLkwt Ãkrhýk{ rçkúxeþhkurðÁî fkuE rðøkún{kt Lk Ãkrhý{u íku {kxu yk ¼kðLkkLku yuf Mk÷k{ík yLku çktÄkhýeÞ ½kx ykÃkðk{kxu íku{ýu hkr»xÙÞ fkuøkúuMk MÚkkÃke. íku{Lke yk ÞkusLkk{kt íku{Lku ðkEMkhkuÞ-÷kuzo zVheLk yLku y{wfÏÞkíkLkk{ ¼khíkeÞkuLkku MkkÚk {éÞku. íkuLkk Ãknu÷k «{w¾ íkhefu ÔÞku{uþ[tÿ çkuLkSo [qtxkÞ. ¼khíkeÞhkr»xÙÞ fkuøkúuMk ÷kufkuLkk yuðk «ríkrLkrÄyku îkhk çkLku÷e níke su hksLkiríkf heíku Mk¼kLk ÷kufku {kxuyuf hkr»xÙÞ MktøkXLk çkLkkðeLku çknuíkh ÃkrhrMÚkrík ÷kððk {ktøkíke níke. yk ÷kufkuLku rçkúxeþ MkhfkhíkÚkk íkuLke LÞkÞ¼kðLkk{kt MktÃkqýo rðïkMk níkku. íku{Lku ¾kíkhe níke fu òu Mkhfkh Mk{ûk íku{LkeVrhÞkËku ÔÞksçke heíku {qfðk{kt ykðþu íkku [kuffMkÃkýu Mkhfkh íkuLkk WÃkh fk{ fhþu. yk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

191


WËkh{íkðkËe Lkuíkkyku Ãkife fux÷ktf Lkk{ Au. økkuÃkk÷f]»ý økku¾÷u, ËkËk¼kE LkðhkuS, rVhkuÍþkn {nuíkk, hkMkrçknkhe çkkuÍ, çkËÁËeLk íkiÞçkS ðøkuhu. 1885 Úke 1905 ËhBÞkLk ¼khíkeÞhkr»xÙÞ fkuøkúuMkLkku Mkk{krsf ÃkkÞku ¾kMk rðMíkhu÷ku Lk níkku. íkuLke ÃknkU[ {kºk rþrûkík ¼khíkeÞkuMkwÄe {ÞkorËík níke.

r[ºk 8.1 ¼khíkeÞ hkr»xÙÞ fkuøkúuMk (1885 Lkwt Mkºk)

- þÁykík{kt yk MktøkXLkLkku WÆuþ Vfík yu níkku fu sLkíkkLke VrhÞkËku ytøkúus Mkhfkh MkwÄeÃknkU[kzðe. íku s{kLkku {ðk¤ÃktÚkeyku (Lk{ú Lkeríkðk¤kyku) ík{Lku xwtf Mk{Þ{kt s ÏÞk÷ ykðþufu yuðwt þkÚke fnuðk{kt ykÔÞwt.

8.2.1 ¼khíkeÞ hkr»xÙÞ fkuøkúuMkLkku «khtr¼f íkçkffku :

þYykík{kt ðeMk ð»ko MkwÄe fkutøkúuMku Mkhfkh ÃkkMku fkÞËk-fkLkqLkLkk {k¤¾k{kt hneLku Lk{úíkkÚke yhSyku(Ãkexeþ)Lkku îkhk ÃkkuíkkLke {ktøkýeyku hsq fhe. yk fkhýkuMkh þÁykíkLkk fkuøkúuMke LkuíkkykuLku{ðk¤ÃktÚke ({æÞ{{køkeoÞ) Lkuíkkyku fnuðk{kt ykðu Au. íku{ýu ykx÷e {ktøkýeyku hsq fhe : (f)rðÄkLkMk¼k{kt «ríkrLkrÄíð (¾) MkuðkykuLkwt ¼khíkeÞfhý (øk) MkiLÞLkk ¾[o{kt ½xkzku (½)LkkøkrhfkuLkk yrÄfkhkuLke hûkk ([) LÞkÞÃkkr÷fkLku fkÞoÃkkr÷fkÚke y÷øk hk¾ðe. (A) s{eLk-{nuMkq÷ yLku {eXk ÃkhLkk fh{kt ½xkzku (s) ¼kzqykíkkuLkk rLkÞ{{kt ÃkrhðíkoLk (Í) ¼khíkeÞnMíkWÄkuøkku íkÚkk nMíkf÷kLkk rðfkMk{kt {ËËYÃk çkLkíke Lkerík. (x) ÷kufkuLkk fÕÞký {kxuLkku fkÞo¢{½zðku (X) ErLzÞLk rMkrð÷ MkrðoMkeMk (ykE.Mke.yuMk.) Ãkheûkkyku {kxu ¼khík{kt íkk÷e{/rþûký,ykÞkusLk yLku Lkkufhe (z) ¾uzqíkku WÃkhLkk çkkus{kt ½xkzku. f{¼køÞu, yk «ÞíLkku îkhk rçkúxeþLkeríkyku yLku ðneðx{kt ¾kMk ÃkrhðíkoLk ÚkÞwt Lknª.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

192

þÁykík{kt ytøkúòuyu fkuøkúuMk «rík {iºkeÃkqýo ð÷ý Ëk¾ÔÞwt. Ãký 1887 MkwÄe{kt ykð÷ý çkË÷kðk {ktzÞwt. íku{ýu {æÞ{ÃktÚkeykuLke {ktøkýeyku Mktíkku»ke Lkne. fkuøkúuMkLke MkV¤íkk {kºkyux÷e s níke fu 1892 Lkku ErLzÞLk fkWLMke÷ yufx ÷køkq ÚkÞku, su{kt çku ÃkheðíkoLkku ÚkÞk, fu -ykE.Mke.yuMk.Lke Ãkheûkk ÷tzLk íku{s ¼khík{kt Þkuòþu íkuðwt ònuh ÚkÞwt yLku rðÄkLkMk¼kLkku rðMíkkhfheLku íku{kt fux÷ktf rçkLkMkhfkhe LkkøkrhfkuLku Ãký ÷uðk{kt ykÔÞk. Äe{uÄe{u ½ýkt fkuøkúuMke LkuíkkykuLkkuytøkúus çktÄkhý WÃkhÚke rðïkMk WXðk {ktzÞku. fkuøkúuMk íÞkhuíkuLkwt æÞuÞ «kÃík fhðk{kt ¼÷u rLk»V¤økE, Ãkhtíkw íkuLkk fkÞkuoLku ÷eÄu ¼khíkeÞkuLkk {kLkMk{kt Ëuþ«u{ íkÚkk y¾tz hk»xÙLke ¼kðLkk sL{e,suLkkÚke hkr»xÙÞ òøk]rík{kt ðÄkhku ÚkÞku. ¼khík ytøkuLkk {níðLkk {wÆkyku íkÚkk Mk{MÞkykuLke [[kofhðk {kxu íkuuýu {t[ Ãkqhku ÃkkzÞku. MkhfkhLke LkeríkykuLke xefk rxÃÃkýe fheLku ËuþðkMkeykuLku hksLkiríkfíkk÷e{ ykÃkðk {ktze Aíkkt, íkuyku yuðkt MkeÄkt Ãkøk÷kt ÷uðk {ktøkíke Lk níke suLku ÷eÄu íkuLku MkhfkhMkk{u Mkt½»ko{kt Qíkhðwt Ãkzu. fkuøkúuMkLke MkkiÚke {kuxe MkV¤íkk yu níke fu íkuýu ¼khík{kt hkr»xÙÞ yktËku÷LkLkkuyuf {sçkqík ÃkkÞku LkktÏÞku.

{æÞ{ÃktÚkeykuLku Ãknu÷kt MknkÞ fhLkkhk ytøkúuòuLku nðu ÷køkðk {ktzÞwt fu yk yktËku÷LkÍzÃkÚke yuf yuðwt hkr»xÙÞ yktËku÷Lk çkLke sþu fu su íku{Lku ¼khík{ktÚke nktfe fkZþu. yk ¼ÞLku ÷eÄuíku{Lkwt ð÷ý íkÆLk çkË÷kE økÞwt. «uMk yLku rþûký WÃkh rLkÞtºký hk¾ðk íku{ýu Mk¾ík fkÞËkykuy{÷{kt {qfÞk. yu fkÞËkyku{kt LkSðe Aqx ykÃkðk{kt ykðe, suÚke fkutuøkúuMke Lkuíkkyku Lkkhks LkÚkkÞ. ðkEMkhkuÞ ÷kuzofÍoLk fx]h Mkk{úksÞðkËe níkku yLku ytøkúuòuLku s MkðkuoÃkhe {kLkíkku níkku. íkuýu1898 {kt yuðku fkÞËku çkLkkÔÞku, suLkk îkhk ÷kufkuLku ytøkúus þkMkLk rðÁî W~fuhðk WÃkh fzf«ríkçktÄ ykÔÞku. ¼khíkLke ÞwrLkðrMkoxeyku WÃkh fzf rLkÞtºký MÚkkÃkíkku ErLzÞLk ÞwrLkoðrMkoxeÍyufx 1904 {kt ÃkMkkh ÚkÞku. fÍoLkLke EåAk fkutøkúuMkLku Wøkíke s zk{e ËuðkLke níke. 1905 {ktíkuýu su Ãkøk÷k ÷eÄk, íkuLkk WÃkhÚke yk ðkík MÃk»x Ëu¾kE ykðe. íkuLkk rðþu ík{u nðu òýþku.

8.3 çktøkk¤Lkk ¼køk÷k (1905)

ík{Lku þwt ÷køku Au, fu 1905 {kt þwt ÚkÞwt nþu ? fÍoLku çktøkk¤Lkk ¼køk÷k ònuh fÞko.ðneðx{kt Mkh¤íkk Ãkzu yu çknkLkk nuX¤ yk ¼køk÷k ÃkkzðkLkwt ònuh ÚkÞwt Ãkhtíkw íku{Lkku ¾hku nuíkwníkku, “¼køk÷k Ãkkzku yLku hks fhku.’’yk ¼køk÷k îkhk {wrM÷{kuLku yuf y÷øk hksÞ ykÃkeLkuËuþLke sLkíkk{kt fku{ðkËLkwt Íuh Vu÷kððk{kt ykÔÞwt. òu fu, ¼khíkeÞku Mk{S økÞk fu rçkúxeþMkhfkh yk [k÷ îkhk rntËw-{wrM÷{ yufíkk íkkuzeLku ¼khíkLkwt ykøk¤ ÄÃke hnu÷wt hkr»xÙÞ yktËku÷Lkhkufðk {ktøkíke níke. yk Ãkøk÷k Mkk{u çkÄuÚke rðhkuÄ WXÞku. çkÄe øk÷eyku yLku «uMk yk rðhkuÄÚkeW¼hkðk {ktzÞk. yk rðhkuÄ Ëþkoððk {kxu ½ýe ykÞkuSík Mk¼kyku, Mkh½Mkku yLku Ëu¾kðku Úkðk{ktzÞk. rnLËw-{wrM÷{kuyu yufçkeòLku hk¾ze çkktÄeLku ÃkkuíkkLke yufíkk íkÚkk ¼køk÷k Mkk{u rðhkuÄ«Ërþoík fÞkuuo.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

193


{LkkuÞíLk 8.1

ík{Lku hk¾ze yux÷u þwt íku ¾çkh Au ? íkuLkk WÃkh yuf Vfhku ÷¾ku. ¼khíkeÞ íknuðkhhûkkçktÄLkLkk MktË¼uo íkuLku Mkktf¤eLku ÷¾ku.

nðu MðËuþe (¼khík{kt çkLku÷wt) ðMíkwyku, ðuÃkkh-ÄtÄk, hkr»xÙÞ rþûký yLku ¼khíkeÞ¼k»kkykuLku «kuíMkknLk yÃkkðk {ktzÞwt. Lkðk WËT¼ðu÷k hk»xÙMkL{kLk yLku íkuLkk îkhk òøku÷eykí{MkL{kLkLke ¾w{kheðk¤k ÷kufkuLkk {Lk{ktÚke ytøkúuòuLkk Ë{Lk yLku ÄhÃkfzLkku ¼Þ síkku hnÞku.çkk¤øktøkkÄh xe¤fyu Lkuíkk níkkt su{ýu ytøkúuòuLkk çkrn»fkhLku yuf yuðk MkkÄLk íkhefu òuÞwt, fusuLkkÚke ytøkúus MkhfkhLkk ÃkkÞk n[{[kðe þfkíkk níkkt. ytøkúuòu íkÚkk íku{Lke ðMíkwyku íkÚkk MkuðkykuLkkuçkrn»fkh yLku MðuËþe ðMíkwyku ðkÃkhðkLkk yktËku÷Lku yLkuf MðËuþe WÄkuøkku rðfMkkÔÞk- suðk fu-fkÃkzLke r{÷ku, çkUf, nkurÍÞuhe fkÃkz, [{o WÄkuøk, hMkkÞý WÄkuøk, ðe{k ftÃkLkeyku ðøkuhu. MðËuþeËwfkLkku ¾w÷e. MðtÞMkuðfku ½hu½h ðMíkwyku ÃknkU[kzðk ÷køÞk. yk yktËku÷Lk Ëhuf ¼khíkeÞ MkwÄeÃknkUåÞw. †eyku yLku çkk¤fku MkwæÄkt íku{kt ¼køk ÷uðk ykøk¤ ykÔÞk. þk¤k yLku fku÷usLkk rðÄkÚkeoykuMkkiÚke ðÄw Mkr¢Þ çkLÞk. ykðk Wøkú yLku Mkr¢Þ yktËku÷LkLku ÷eÄu ytøkúus Mkhfkhu 1911 {kt çktøkk¤Lkk¼køk÷k ÃkkAk ¾U[ðk ÃkzÞk.

yk Mk{Þu hkr»xÙÞ fkutøkúuMkeyku Ãkife snk÷ Ãkûk íkhefu skýeíkk ÚkÞu÷k LkuíkkykuLke ¼qr{fkð¾ýkE. yk Lkuíkkykuyu †eyku, ÞwðkLkku, ¾uzqíkku íkÚkk fk{Ëkhku- yu{ ík{k{ ðøkoLku yk yktËku÷Lk{ktòuzðkLke fkurþþ fhe. íkuyku ¼khíkeÞkuLku íku{Lkk MkkiLkk yuf s Ëw~{Lk-ytøkúuòu rðÁæÄ Mkk{u Úkðk{kxu ¼uøkk fhe þfÞk. ÞwðfkuLkku Ëuþ«u{ Mkðkuoå[ rþ¾hu ÃknkutåÞku yLku íkuyku {kík]¼qr{Lku ykÍkËfhkððkLkk WíMkknÚke A÷fðk {ktzÞk. yk Lkuíkkykuyu sLkíkkLku ykí{rLk¼oh yLku ykí{rðïkMkwçkLkðk{kt {ËË fhe. íku{Lku ÷eÄu ¼khíkLkk fwrxh WÄkuøkku Ãký ÃkwLkosL{ ÃkkBÞk.

8.4 fx]h hk»xÙðkËeykuLkku WËÞ

fkutøkúuMkLkk {æÞ{ÃktÚke LkuíkkykuLke {æÞ{{køkeoÞ LkeríkykuLku ÷eÄu ‘økh{Ë¤’ yÚkðksnk÷Ãkûk íkhefu yku¤¾kíkk Lkuíkkyku Mkr¢Þ çkLÞk. yk{, fkuøkúuMkLkku «khtr¼f íkçkffku yuf íkhVytøkúus MkhfkhLke «ríkr¢Þk MkkÚku yLku çkeS íkhV 1907 {kt fkuøkúuMkLkk ¼køk÷k MkkÚku Mk{kÃíkÚkÞku. íkuÚke s 1905 Úke 1918 MkwÄeLkku Mk{Þøkk¤ku fkuøkúuMk{kt snk÷Ãkûk Lkk ÍLkqLke Mk{Þøkk¤kíkhefu yku¤¾kÞ Au. yk Ë¤{kt ÷k÷-çkk÷-Ãkk÷Lke rºkÃkwxe (÷k÷k ÷ksÃkíkhkÞ, çkk¤ øktøkkÄhrík÷f yLku rçkÃkeLk[tÿ Ãkk÷) Lke ykøkuðkLke {níðLke çkLkeu. sÞktMkwÄe {æÞ{{køkeoÞ {ðk¤ÃkûkLkkLkuíkkykuLke ykøkuðkLke níke, íÞkt MkwÄe yk ÷kufku þktík níkkt Ãkhtíkw nðu íkuyku {uËkLk{kt ykÔÞkt. íku{Lkkykøk{LkÚke ¼khíkLkk MðkíktºÞ Mktøkúk{Lkku Lkðku íkçkffku þY ÚkÞku. íku{Lkk {ík {wsçk {æÞ{{køkeoÞ{ðk¤ÃkûkLkk Lkuíkkyku ¼khíkLkk hksLkiríkf WÆuþkuLku «kó fhe þfÞk Lk níkk yLku íku{ýu Lkh{ yLku



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

194

rçkLkyMkhfkhf heríkyku yÃkLkkðe níke. íkËTWÃkhktík íkuyku ytøkúuòu «rík rðïkMkçkî hnÞkt yLkuytøkúuòu MkkÚkuLke ðkxk½kxku{kt sLkíkkLku Mkn¼køke Lk fhe þõÞk.

ykf]rík r[ºk 8.2 ÷k÷-çkk÷-Ãkk÷

økh{Ë¤ (snk÷ Ãkûk) Lku ¾kíkhe níke fu ytøkúuòu ¼khíkeÞkuLkwt þku»ký fhðk, íku{Lke Mð-rLk¼ohíkk íkkuzðk yLku ¼khíkLke MktÃkr¥k ¾U[e sðk {ktøkíkk níkk. íku{Lku ÷køÞwt fu nðu ¼khíkeÞkuyurçkúxeþ þkMkLk{ktÚke ykÍkË çkLkeLku ÃkkuíkkLkku Ëuþ òíku [÷kððku òuEyu. yk Lkuíkkykuyu ytøkúuSÃkkMku Lkh{ yhSyku Lk fhe. íku{ýu ònuh Mk¼kyku ÞkuSLku ytøkúuòuLke LkeríkykuLkku ¾wÕ÷ku rðhkuÄfÞkuo. rðËuþe ðMíkwyku WÃkh «ríkçktÄ {qfÞku yLku MðËuþe ðMíkwykuLkku «[kh fÞkuo. íkuyku ytøkúuòuLkeËøkk {ktøkíkk Lk níkk, Ãký MðhksÞLku ÃkkuíkkLkku yrÄfkh {kLkíkk níkk. çkk¤øktøkkÄh rx¤fu yufMkqºk ykÃÞwt, ‘’MðhksÞ {khku sL{rMkî yrÄfkh Au yLku nwt íkuLku {u¤ðeLku s stÃkeþ.’’

1916 {kt ©e{íke yuLke çkuMktxLkk «ÞíLkkuÚke yk çku sqÚk Vhe yuf çkLÞk. ík{Lku ÞkË Au,ík{khk ykøk÷k ÃkkX{kt yuLke çkuMkLx rðþu ík{u ¼ÛÞk níkk ? íku{ýu nku{Y÷ [¤ð¤ {kxu 1914{kt fk{ fhðwt þÁ fÞwo níkwt. íkuyku ¼khíkLkk Mð-þkMkLkLke íkhVuý{kt níkkt. 1906 {kt {wrM÷{÷eøk yLku fkuøkúuMku Ãký ÃkhMÃkh nkÚk r{÷kÔÞk yLku ÷¾Lkki fhkh fÞkuo. íÞkhÃkAeLkk Mk{Þøkk¤k{ktsðknh÷k÷ LknuÁ, økktÄeS yLku Mkw¼k»k[tÆ çkkuÍ suðk ÄwhtÄh Lkuíkkykuyu ¼khíkLkk Mktøkúk{Lkuykøk¤ ÄÃkkÔÞku.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

195


{LkkuÞíLk 8.2

ErLzÞLk LkuþLk÷ fkuøkúuMkLke MÚkkÃkLkkÚke {ktzeLku ykÍkËe {¤ðk MkwÄeLkk Mk{Þøkk¤kLkeMk{Þhu¾k çkLkkðku. íkuLku ÷økíkkt Vkuxk ¼uøkk fhku yLku íkuLkku yuf [kxo çkLkkðku.

8.5 {wrM÷{ ÷eøkLke MÚkkÃkLkk (1906)

su{ su{ fx]h hkr»xÙÞðkËe yktËku÷Lk Wøkú çkLkíkwt økÞwt íku{íku{ ytøkúuòu ¼khíkeÞkuLke yufíkkíkkuzðkLkk «ÞkMkku fhðk {ktzÞk. yuðwt fhðk {kxu Mkhfkhu çktøkk¤Lkk ¼køk÷k ÃkkzeLku fku{ðkËLku¼zfkððkLke fkuþeþ fhe. íku{ýu {wrM÷{kuLku ÃkkuíkkLkwt fkÞ{e hksLkiríkf MktøkXLk çkLkkððk W~fuÞko.1906 Lkk rzMkuBçkh{kt Zkfk{kt {kunB{ËeLk yusÞqfuþLk÷ fkuLVhLMk ËhBÞkLk Lkðkçk Mk÷e{WÕ÷k¾kLku {wrM÷{kuLkwt rník Mkk[ððk {kxu yuf MkuLxT÷ {kunB{Ëe MktøkXLk ½zðkLkku rð[kh hsq fÞkuo. íku{wsçk 30 {e rzMkuBçkh, 1906 Lkk hkus yr¾÷ ¼khíkeÞ {wrM÷{ ÷eøkLke MÚkkÃkLkk ÚkE. yLÞyuf yøkúýe ÔÞrfík ykøkk¾kLk íkuLkk «{w¾ [qtxkÞk. yk ÷eøkLkku {wÏÞ WÆuþ níkku ¼khíkLkk{wrM÷{kuLkk yrÄfkhkuLkwt hûký fhðwt yLku íku{Lke {ktøkýeyku Mkhfkh Mk{ûk {qfðe. y÷øk {íkËkh{tz¤ku (E÷uõxÙkuhux)Lkk {wÆk îkhk ytøkúuòuyu ¼khíkeÞku{kt fku{ðkË yLku swËkøkhkLkk çke ðkÔÞk.{wM÷e{ ÷eøkLke MÚkkÃkLkkyu ytøkúuòuLke ‘’¼køk÷k Ãkkzku yLku hks fhku’’LkeríkLkwt «Úk{ Mk[kux Ãkrhýk{{LkkÞ Au. ð¾ík síkkt {kunB{Ë y÷e Íeýk {wrM÷{ ÷eøk{kt òuzkÞk.

8.6 {ku÷uo-r{txku MkwÄkhýkyku (1909)

ík{Lku ÞkË Au, fu ík{u 1892 Lkk #rzÞLk fkWLMke÷ yufx rðþu ¼ÛÞk níkkt, suLkk îkhkrðÄkLkMk¼kLkku rðMíkkh fheLku íku{kt çkeò MkktMkËku W{uhðk{kt ykÔÞk ? 1909 Lkku fkWLMke÷ yufxyu 1892 Lkk #rzÞLk fkWLMke÷ yufxLkwt s rðMíkkhu÷wt MðYÃk níkwt. yk fkÞËkLku {ku÷uou-r{txku íkhefuÃký yku¤¾ðk{kt ykÔÞku, fu{ fu íku ð¾íku yk fkÞËkLku ÷kðLkkh hksÞ Mku¢uxhe níkkt ÷kuzo {ku÷uoyLku ðkEMkhkuÞ níkkt ÷kuzo r{Lxku. íkuýu MkktMkËkuLke MkÇÞMktÏÞk 16 Úke ðÄkheLku 60 fhe ËeÄe.fux÷kf rçkLk-[qtxkÞu÷k MkÇÞku Ãký W{uhðk{kt ykÔÞk. ¼÷u rðÄkLkMk¼kLke MkÇÞ MktÏÞk ðÄe økE,Ãkhtíkw íkuLke ÃkkMku fkuE ¾he Mk¥kk Lkk níke. íkuyku {wÏÞíðu ¾k÷e Mk÷knfkh çkLÞk hnÞk. íku fkuE¾hzkLku ÃkMkkh Úkíkku yxfkðe Lk þfÞk, fu Lk íkku çksux WÃkh íku{Lke fkuE Mk¥kk níke.

¼khíkLkk hksfkhý{kt fku{ðkË Ëk¾÷ fhðk {kxu ytøkúuòuLke çkeS [k÷ níke. {wrM÷{ku{kxu swËk {íkËkh {tz¤ku (E÷uõxkuhux) hk¾ðk. íkuLkku yÚko yu níkku fu {kºk {wrM÷{ çknw{íkeÄhkðíkk rðMíkkhku{ktÚke {wrM÷{ku s [wtxkE þfu. rnLËwyku {kºk rntËwykuLku s yLku {wrM÷{ku {kºk{wrM÷{kuLku s {ík ykÃke þfu. ½ýk Lkuíkkykuyu ytøkúuòuLke yk “¼køk÷k Ãkkzku yLku hks fhku’’ LkeLkeríkLkku Mk¾ík rðhkuÄ fÞkuo.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

196

8.7 «Úk{ rðïÞwî ËhBÞkLk hkr»xÙÞ yktËku÷LkLkku íkçkffku :

ík{u ykøk÷k ÃkkXku{kt ¼ýe økÞk Aku ? íku{k «Úk{ rðïÞwî 1914 {kt þÁ ÚkÞwt. ykrðïÞwî ÞwhkuÃkLkk Ëuþku ðå[u ÃkkuíkÃkkuíkkLkk yufnÚÚkw Mkk{úksÞku MÚkkÃkðkLkk WÆuþÚke ÚkÞtw. «Úk{rðïÞwîLkk yk Mk{Þ ËhBÞkLk ytøkúus Mkhfkhu ¼khíkeÞ LkuíkkykuLku yÃke÷ fhe fu íkuyku yk fÃkhkMktòuøkku{kt íku{Lku MkkÚk ykÃku Lkuíkkuyku þhíku íkiÞkh ÚkÞk fu ytøkúus Mkhfkh Þwî ÃkAe ¼khíkeÞkuLkuçktÄkhýeÞ yLku ðneðxe yrÄfkhku ykÃku.

f{¼køÞu, «Úk{ rðïÞwî ËhBÞkLk rçkúxeþ Mkhfkhu ÷eÄu÷k Ãkøk÷kykuÚke ¼khíkeÞku{ktyMktíkku»k yLku ytÄkÄqtÄe Vu÷kÞk. ykðwt yux÷u çkLÞtw fu Þwî{kt ÚkÞu÷k ËuðkLku ÃknkU[e ð¤ðk ytøkúusMkhfkhu ¼khík{kt ÷økkLk (s{eLk-{nuMkq÷) ðÄkhe ËeÄwt. ytøkúus MkiLÞ{kt íku{ýu çk¤sçkheÚke¼khíkeÞkuLke ¼híke fhe. SðLksÁrhÞkíkLke [es-ðMíkwykuLkk ¼kð íku{ýu ðÄkhe ËeÄk yLkuÔÞrfíkøkík íku{s ÄtÄkËkhe ykðf WÃkh ¼khu fhðuhk LkktÏÞk. Ãkrhýk{u, ¼khíkeÞ sLkíkkyu ytøkúusMkhfkhLkku Wøkú rðhkuÄ fÞkuo. íku{Lke þku»ký¾kuh Lkeríkyku Mkk{u [tÃkkhÛÞ, çkkhzku÷e, ¾uzk yLkuy{ËkðkËLkk ¾uzqíkku íkÚkk fk{Ëkhkuyu Mkg rðhkuÄ LkkUÄkÔÞku. ÷k¾ku rðÄkÚkeoykuyu þk¤kyku íkÚkkfku÷uòu Akuze ËeÄe. nskhku ðfe÷kuyu ðfe÷kík çktÄ fhe ËeÄe. {rn÷kykuyu Ãký yk yktËku÷Lk{kt{níðLkwt ÞkuøkËkLk ykÃÞwt yLku økktÄeSLkk ykÔÞk ÃkAe ðÄw swMMkk¼uh yk ÷zík{kt òuzkE. rðËuþefkÃkzLkku çkrn»fkh yuf {kuxe [¤ð¤ çkLke økÞwt. ¼khíkLkwt ykfkþ ÷k¾ku rðËuþe fkÃkzLke nku¤eÚke«ssðr÷ík ÚkE WXÞwt.

{LkkuÞíLk 8.3

¼khíkLkk hkr»xÙÞ yktËku÷LkLke MkV¤íkk{kt r{zeÞkyu {níðLke ¼qr{fk ¼sðe. íku ð¾íkLkkyøkúøkÛÞ AktÃkkykuLkk Lkk{ ¾ku÷e fkZku. íku ð¾íku ðÃkhkÞu÷e «rMkrî {kxuLke ÞkusLkkyku Ãký òýku.yk çkÄk WÃkh yuf rhÃkkuxo ÷¾ku.

8.7 {ðk¤ Ãkûk yLku snk÷ ÃkûkLkwt yufsqÚk çkLkðwt.

ÞwîLkk Mk{Þu, 1916 {kt ÚkÞu÷k ÷¾Lkki fkuøkúuMk yrÄðuþLk ËhBÞkLk {ðk¤ Ãkûk yLkusnk÷ Ãkûk (Lkh{-økh{ Ë¤) ¼uøkk ÚkÞk. {wrM÷{ ÷eøk yLku fkuøkúuMk y÷øky÷øk {íkËkh {tz¤ku{kxu Mkt{ík ÚkÞk yLku sÞkt su Ãkûk ÷½w{rík{kt nkuÞ íÞkt íku ÃkûkLku Ãký {níð ykÃkðk {kxu Mkt{¥kÚkÞk.

fkuøkúuMk yLku {wrM÷{ ÷eøk-çkuWyu MðhksLke {ktøkýe fhe. suLku Mkhfkh ðÄw ÷ktçkku Mk{Þyðøkýe þfe Lknª. fkuøkúuMkLkwt ÷¾Lkki yrÄðuþLk Ãký {níðLktw níkwt, fu{ fu 1907 ÃkAe AqxkÃkzu÷k Lkuíkkyku Ãký íku{kt nksh hnÞk níkkt. yk{ ÚkðkÚke rx¤f {níðLke ¼qr{fk{kt ykÔÞk yLku


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

197


íÞkhÃkAe íkku ykSðLk, 1970 MkwÄe yk yktËku÷Lk{kt Mkr¢Þ hnÞkt. fkuøkúuMk yLku {wrM÷{ ÷eøkðå[u ÚkÞu÷k ÷¾Lkki fhkhu ÷kufkuLkk {Lk{kt ykþk yLku WíMkkn sL{kÔÞk. MkkÚkkuMkkÚk, nku{Y÷[¤ð¤u Ãký ÷kufku{kt rLkýoÞþrfík yLku ykí{rðïkMk søkkÔÞk. ¼khíkeÞkuLku þktík Ãkkzðk {kxu1919 {kt {kuLxuøÞq-[uBMkVkuzo MkwÄkhkyku ykÔÞk. íkuýu çkuðzk þkMkLkLkku «Míkkð {qfÞku, su{kt ËhufÃkhøkýk{kt çkuðze Mkhfkh [÷kððkLke ðkík {qfkE. íkuLkk {wsçk Ëhuf Ãkhøkýw çku Mkhfkh Ähkðu-yuf ytøkúus hkßÞÃkk÷ (økðLkoh)Lku sðkçkËkh yLku çkeS rðÄkLkMk¼k îkhk ¼khíkeÞ {íkrðMíkkhkuLkusðkçkËkh. yk rhÃkkuxo{kt MkhfkhLke MkuðkykuLkwt ¼khíkeÞfhý fhðkLkku Ãký «Míkkð níkku.

«Úk{ rðïÞwî rçkúxLk yLku íkuLkk r{ºk hksÞku SíÞk. Ãkrðºk ykuxku{Lk Mkk{úksÞ ¾÷eVkLkunMíkf yÃkkþu yuðe ykþk{kt {wrM÷{kuyu Þwî{kt ytøkúuòuLku MkkÚk ykÃÞku. Ãkhtíkw Þwî ÃkAe íkwfeoLkkMkw÷íkkLk WÃkh Lkðe MktrÄ ÷kËðk{kt ykðe yLku ykuxku{Lk Mkk{úksÞLkk ¼køk÷k Ãkkze Ëuðk{kt ykÔÞkt.¾÷eVkLkwt yk heíku yÃk{kLk ÚkðkÚke {wrM÷{ku hku»ku ¼hkÞk. þkifík y÷e yLku {kun{tË y÷eyuytøkúus nfq{ík rðÁî r¾÷kVík yktËku÷Lk fÞwo.

«Úk{ rðïÞwîLkk ytík ÃkAe ytøkúus Mkhfkhu hku÷ux yufx ÃkMkkh fÞkuo. yk fkÞËk îkhkytøkúus Mkhfkh fkuEÃký ÔÞrfíkLku ðkuhtx ðøkh fuËe çkLkkðe þfíke níke yÚkðk íkuLkk WÃkh {wfÆ{ku[÷kðe þfíke níke. yk fkÞËk îkhk ¼khíkeÞkuLku fkuEÃký òíkLkk nrÚkÞkh hk¾ðkLke {LkkEfhðk{kt ykðe. yk{ ÚkðkÚke rþ¾ku hku»ku ¼hkÞk, fu{ fu íkuyku íku{Lkk Ä{oLkk «íkef íkhefu nt{uþkÃkkuíkkLke MkkÚku rfhÃkký (LkkLke fxkh) hk¾íkkt, suLkkt WÃkh «ríkçktÄ ykÔÞku. ¼khíkeÞkuLku yk fkÞËkuÃkkuíkkLkk yÃk{kLk suðku ÷køÞku. yk fkÞËkLkk þktríkÃkqýo rðhkuÄ {kxu 13 {e yur«÷ 1919 Lkkhkus ÃktòçkLkk ðiþk¾eLkk {u¤k rLkr{¥ku ÷kufku sr÷Þktðk÷k çkkøk{kt ¼uøkk ÚkÞk níkkt.

íÞkt sLkh÷ zkÞh Lkk{Lkku ytøkúus ÷~fhe y{÷Ëkh ½wMke ykÔÞku yLku ÃkkuíkkLkk MkirLkfkuLkuyk ÷kufku WÃkh økku¤eçkkh fhðkLkku nwf{ ykÃÞku. ÷kufkuLku fkuEÃký «fkhLke [uíkðýe ykÃÞk rðLkkyk{ fhðk{kt ykÔÞwt. sr÷Þktðk÷k çkkøkLkk Ëhðkò çktÄ fhe Ëuðk{kt ykÔÞk yLku †e, ÃkwÁ»kku fuçkk¤fku-fkuELku Ãký íÞktÚke çk[eLku ¼køkðk Ëuðk{kt Lk ykÔÞk. fux÷ef r{Lkexku{kt s nòhku ÷kufku{]íÞw ÃkkBÞk. yk LkhMktnkhÚke ¼khíkeÞkuLkku ¢kuÄ ¼¼qfe WXÞku. yk ½xLkkÚke ÔÞrÚkík ÚkE WXu÷k«rMkî rV÷MkqV yLku frð hrðLÿLkkÚk xkøkkuhu ÃkkuíkkLkku ¢kuÄ yLku þkuf «Ërþoík fhðk {kxu ytøkúusMkhfkhLku ÃkkuíkkLkku LkkExnqzLkku EÕfkçk Ãkhík MkkUÃke ËeÄku.


1. rçkúxeþ þkMkLkfk¤{kt ¼khíkeÞku{kt hkr»xÙÞ [uíkLkk òøkðk ÃkkA¤Lkk ºký fkhýku Ëþkoðku.

2. 1885 {kt ¼khíkeÞ hkr»xÙÞ fkuøkúuMkLke h[Lkk fhðk ÃkkA¤ rçkúxeþ MkhfkhLkku þku WÆuþníkku ?



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

198

3. {ðk¤Ãkûk yLku snk÷Ãkûk{kt þku íkVkðík níkku ?

4. «Úk{ rðïÞwî ËhBÞkLk ¼khíkeÞ Lkuíkkykuyu ytøkúuòuLku þkÚkeMknkÞíkk fhe ?

5. r¾÷kVík [¤ð¤ ytøkúus þkMkLkLke rðÁî{kt fu{ níke ?

8.8 økktÄeS

{kunLkËkMk fh{[tË økktÄe rçkúxLk{kt íkk÷e{ Ãkk{u÷k ðfe÷níkk. íkuyku 1893 {kt Ërûký ykr£fk økÞk yLku íÞkt 20 ð»kohnÞk. Ërûký ykr£fk{kt ¼khíkeÞku MkkÚku ytøkúuòuLkku ËwÔÞoðnkhòuELku íku{Lkku ykí{k ff¤e WXÞku. íku{ýu Ërûký ykr£fkLkeMkhfkhLke htøk¼uËLke Lkerík Mkk{u ÷ze ÷uðkLkwt Lkffe fÞwo. MkhfkhMkkÚkuLkk Mkt½»ko ËhBÞkLk íku{ýu MkíÞkøkún þkuÄe LkktÏÞku. MkíÞ yLkuLÞkÞ {kxu yrntMkf heíku ÷zðkLke yk heík níke. Ërûký ykr£fkLkeyu ÷zík{kt økktÄe MkV¤ ÚkÞkt.

íku 1915 {kt ¼khík ÃkkAk VÞko. 1916 {kt íku{ýu y{ËkðkË{kt Mkkçkh{íke yk©{¾ku÷eLku íÞkt MkíÞ yLku yrntMkkLkk rMkîktíkku {wsçk fk{ fhðk {ktzÞwt. økkuÃkk÷f]»ý økku¾÷uyu íku{Lku¼khíkLkk økk{zkyku{kt VheLku ÷kufkuLke rMÚkrík yLku Mk{MÞkyku Mk{sðkLke Mk÷kn ykÃke. íku{Lkku«Úk{ MkíÞkøkún 1917 {kt rçknkhLkk [tÃkkhÛÞ{kt ÚkÞku. íÞktLkk ¾uzqíkkuLku íku{ýu þku»ký¾kuh hkuÃkk-Ãkîrík rðÁî Mkt½»ko fhðk Mk{òÔÞk.

økwshkíkLkk ¾uzk rðMíkkhLkk ¾uzqíkkuLku MknkÞíkk fhðk {kxu íku{ýu ¾uzk MkíÞkøkún ÃkýfÞkuo. yk ¾uzqíkku Ãkkf rLk»V¤ sðkÚke íku{s hkuøk[k¤ku Vkxe Lkef¤ðkLku ÷eÄu s{eLk{nuMkq÷ ¼heþfu íku{ Lk níkk. y{ËkðkË{kt íku{ýu MkwíkhkW fkÃkzLke {e÷Lkk {sqhkuLku MkkÚku ÷ELku MkíÞkøkúnfÞkuo.

{LkkuÞíLk 8.4

[tÃkkhýLkk ¾uzqíkkuuyu ík{Lku økktÄeSLku yk{tºký ykÃkðkLke rðLktíke fhe Au. [tÃkkhÛÞLkk÷kufkuLke rMÚkrík rðþu yLku ík{u íÞktLkk ÷kufku {kxu þwt fhðk {ktøkku Aku íkuLkk rðþu økktÄeSLku Ãkºk ÷¾ku.

8.8.1 yMknfkh yktËku÷Lk (1920-22)

yíÞkh MkwÄe{kt økktÄeSLku ¾kíkhe ÚkE [qfe níke fu MkhfkhLku Mk{ÚkoLk ykÃkðkÚke fkuE ÷k¼ LkÚke.rçknkh{kt íku{Lku {¤u÷e MkV¤íkkÚke Ãký íkuyku ðÄw þrfík Mkk{ÚÞoðkLk çkLÞk níkkt. ¼qíkfk¤Lke

r[ºk 8.3{kunLkËkMk fh{[tËøktÄe


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

199


½xLkkyku íkÚkk íku{kt ytøkúus Mkhfkhu ÷eÄu÷kt Ãkøk÷kykuLku æÞkLk{kt hk¾eLku hku÷uxyufx rðÁî 1919{kt íku{ýu ËuþÔÞkÃke MkíÞkøkúnLkwt ykbðkLk ykÃÞwt. Mkhfkh òu íku{Lke {ktøkýe Lk Mðefkhu íkku íku{ýuyMknfkhLkwt yktËku÷Lk fhðkLke Ä{fe ykÃke. ík{Lku þwt ÷køku Au, yk fkÞËk rðÁî økktÄeSyu þwtfk{ yðks WXkÔÞku nþu ? yuðwt yux÷k {kxu, fu{ fu yk fkÞËk îkhk MkhfkhLku hksLkiríkf «ð]r¥kykuhkufðk yLku hksLkiríkf fuËeykuLku ðkuhtx ðøkh ÃkfzeLku çku ð»ko MkwÄe su÷{kt hk¾ðkLke Aqx {¤eníke. ykðk yLÞkÞe fkÞËk-fkLkqLkku rðÁî økktÄeS yrntMkf yMknfkh fhðk {ktøkíkk níkk.Mkhfkhu íkuLkk WÃkh ¾kMk æÞkLk ykÃÞwt Lknª. Ãkrhýk{u, 1920 {kt økktÄeSyu yMknfkhLkwt yktËku÷Lk[k÷w fÞwo yLku ÷kufkuLku Mk{òÔÞk fu íku ytøkúus MkhfkhLku MkkÚk Lk ykÃku. yk Mk{Þ{kt {wrM÷{ ÷eøkLker¾÷kVík [¤ð¤ yLku økktÄeSLkwt yMknfkh yktËku÷Lk- çkuW ytøkúus MkhfkhLke rðÁî {uËkLku ÃkzÞk.

ykLke {kxu økktÄeSyu yuf rðMík]ík fkÞo¢{ ykÃÞku :- (1) Mkhfkhu ykÃku÷k nkuÆkyku yLkur¾íkkçkku ÃkkAk ykÃkðk yLku MÚkkrLkf MktMÚkkykuLke ÃkËðeykuLkku íÞkøk fhðku yLku hkSLkk{k ykÃkðk.(2) fkÞko÷Þku yÚkðk íkuLke çknkhLkk Mkt{u÷Lkku{kt nksh Lk hnuðwt. (3) Mkhfkh îkhk Mkt[kr÷íkfku÷uòu íkÚkk þk¤kyku{ktÚke Äe{uÄe{u rðÄkÚkeoykuLku ¾Mkuze ÷uðk. (4) ðfe÷ku îkhk rçkúxeþLÞkÞk÷ÞkuLkku çkrn»fkh fhðku. (Ãk) {kuMkuÃkkuxu{eÞk{kt yÃkkíke ÷~fhe, fkhfqLke fu fk{Ëkh ðøkoLkeLkkufheyku{kt Lk òuzkðwt. (6) rðÄkLkMk¼kLke [qtxýeLkku {íkËkhku íkÚkk W{uËðkhku îkhk çkrn»fkh.(7) rðËuþe [esðMíkwykuLkku çkrn»fkh íkÚkk hkr»xÙÞ þk¤k yLku fku÷uòu MÚkkÃkðk{kt ykðe.

íÞkhÃkAe yk fkÞo¢{ MkkÚku yuf MknkÞf h[Lkkí{f fkÞo¢{ ½zðk{kt ykÔÞku suLkk ºký{wÏÞ ÷ûkýku níkk. 1) MðËuþe ðMíkwykuLkku «[kh (¾kMk fheLku nkÚku ðýu÷e yLk çkLkkðu÷eðMíkwykuLkku) 2) rnLËwyku{ktÚke yMÃk]~ÞíkkLku Ëqh fhðe. 3) rnLËw-{wrM÷{ yufíkk ðÄkhðe.

økktÄeSLke yk yÃke÷Lku ÷eÄu Ëuþ¼hLkk ÷kufku{kt yMkkÄkhý swMMkku Vu÷kE økÞku. {kuxeMktÏÞk{kt ÷kufkuyu ÃkkuíkÃkkuíkkLkkt ¼uË¼kð ¼q÷eLku yktËku÷Lk{kt òuzkðk {ktzÞwt. 2/3 Úke ðÄw{íkËkíkkykuyu LkðuBçkh 1920, fkWLMke÷Lke [qtxýe{kt {íkËkLk Lk fÞwo. nòhku rðÄkÚkeoykuyuþk¤k-fku÷uòu AkuzeLku Lkðk rþûkýfuLÿku [÷kððk {ktzÞk.

{kuíke÷k÷ LknuÁ, Mke.hksøkkuÃkk÷[khe, Mke.ykh.ËkMk yLku ykrMkVy÷e suðk ðfe÷kuyuðfe÷kík Akuze yLku yËk÷íkkuLkku çkrn»fkh fÞkuo. rðÄkLkMk¼kLkku Ãký çkrn»fkh fhðk{kt ykÔÞku.rðËuþe fkÃkzLkku çkrn»fkh fhðk{kt ykÔÞku yLku yu fÃkzkykuLke nku¤e fhðk{kt ykðe.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

200

r[ºk 8.4 hkr»xÙÞ yktËku÷Lk ËhBÞkLk økktÄe

Ãkhtíkw, yk [ð¤¤ ËhBÞkLk yuðkt fux÷kf çkLkkðku çkLÞk, su økktÄeSLkk rð[khkuÚke rçk÷fw÷y÷øk níkk. yrntMkf heíku þÁ ÚkÞu÷k yMknfkhLkk rLk{o¤ yktËku÷Lk ËhBÞkLk ykuøk»x 1921{kt rntMkk ¼zfe. Mkhfkhu økt¼eh Ãkøk÷kt ÷uðk þÁ fÞko. yøkúýe LkuíkkykuLke ÄhÃkfz fhðk{ktykðe. çku {kMk{kt ÷øk¼øk 30,000 ÷kufkuLku çktËe çkLkkððk{kt ykÔÞk, rntMkk Vkxe Lkef¤ðkÚkeøkktÄe ðÄw MkkðÄkLk ÚkE økÞk. 1922 Lke 9 VuçkúwykheLkk hkus W¥kh«ËuþLkk økkuh¾Ãkwh rsÕ÷kLkk[kihe[kihk økk{u ÷kufkuLkk xku¤k îkhk rntMkk yk[hðk{kt ykðe. íkuLkk ÃkAe çkhu÷e{kt ðÄw rntMkk¼zfe. økktÄeSyu 1922 Lke 14 {e Vuçkúwykheyu yMknfkh yktËku÷Lk hkufe ËeÄwt. 1922 Lke18 {e {k[uo y{ËkðkË ¾kíku íku{Lke ÄhÃkfz fhðk{kt ykðe yLku íku{Lku 6 ð»koLke MkkËe su÷LkeMkò ykÃkðk{kt ykðe. yMknfkh yktËku÷Lk ¼÷u MkV¤ Lk ÚkE þfÞwt Ãkhtíkw ¼rð»ÞLkk yktËku÷Lk{kxu íkuýu {níðLke ¼qr{fk çkktÄe ykÃke. yMknfkh yktËku÷Lk ÃkkAw ¾U[e ÷eÄk ÃkAe økktÄeS yLkuíku{Lkk yLkwÞkÞeyku økk{zkyku {kxuLkk h[Lkkí{f fk{ku {kxu {[e ÃkzÞk. yk heíku økktÄeSyu÷kufkuLku ¿kkrík ykÄkrhík ¼uË¼kð yLku ÿu»k nxkððkLkku MktËuþ ykÃÞku.

{LkkuÞíLk 8.Ãk

1922 {kt yMknfkhLktw yktËku÷Lk íkuLke [h{Mke{kyu nkuðkAíkkt, [kihe[kuhkLke rntMkf½xLkk ÚkðkÚke økktÄeSyu íku çktÄ fhe ËeÄwt. ½ýkt ÷kufkuyu økktÄeSLkk yk rLkýoÞLkku rðhkuÄ fÞkuo. Äkhku


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

201


fu ík{u íku ð¾íkLkk yuf Ãkºkfkh Aku yLku yk ½xLkk ÃkAe íkhík s økktÄeSLkku ELxhÔÞw ÷ku Aku.ík{khe MkkÚku økktÄeSyu fhu÷ [[ko{kt íku{Lkk rLkýoÞLku LÞkÞMktøkík çkíkkðíke økktÄeSLke ðkík[eíkLkkfkÕÃkrLkf MktðkËku ÷¾ku.

{kuíke÷k÷ LknuÁ, Mke.ykh.ËkMk yLku yLÞ fux÷kf ÷kufkuyu yMknfkh yktËku÷LkLkwt yufLkðwt MðÁÃk rð[khe fkZÞwt, suLkwt ykÞkusLk fkWLMke÷Lkk MkwÄkhkLke nË{kt hneLku s fhkÞwt. 1923Lke 1 ÷e òLÞwykheyu íku{ýu Mðhks ÃkûkLke MÚkkÃkLkk fhe. yk ÃkûkLkk «{w¾ Mke.ykh.ËkMk níkktyLku {tºke {kuíke÷k÷ LknuÁ níkk. yk ÃkûkLku ‘’fkuøkúuMk ÃkûkLke ytËhLkku s yuf Ãkûk’’ fnuðk{ktykÔÞku, yLku yu fkuE «ríkMÃkÄeo Ãkûk LkÚke, íku{ sýkððk{kt ykÔÞwt Ãkhtíkw íkuyku 1919 Lkk fkÞËkLkuLk íkku çktÄ fhkðe þfÞk, Lk íkku fkuE MkwÄkhk ÷kðe þfÞk.

1927 {kt Mkh snkuLk MkkÞ{LkLkk «{w¾ÃkË nuX¤ ytøkúus Mkhfkhu yuf f{eþLk çkLkkÔÞwt.yk f{eþLk 1919 Lkk fkÞËkLku Vhe òuE sðk yLku íku{kt çktÄkhýeÞ MkwÄkhk Mkq[ððk {kxuçkuMkkzkÞwt níkwt. yk f{eþLk{kt fkuE ¼khíkeÞ MkÇÞku Lk níkkt. {kºk ytøkúuòuÚke s çkLku÷k yk f{eþLkLkku¼khíkeÞkuyu çkrn»fkh fÞkuo. íkuÚke sÞkhu yk {tz¤ (f{eþLk) ¼khík ykÔÞwt íÞkhu XufXufkýuÚkeyuLku rðhkuÄkuLkku Mkk{Lkku fhðku ÃkzÞkuu. fk¤k ðkðxk Vhfkððk{kt ykÔÞk, nzíkk¤ku Ãkze, rðhkuÄ«ËþoLkku ÚkÞk Lku Ëuþ¼h{kt “MkkÞ{Lk ÃkkAku’’ (MkkÞ{Lk økku çkuf) Lkk Lkkhk Mkt¼¤kðk ÷køÞk.÷kufkuLkk xku¤kyku îkhk fhkíkk yk rðhkuÄ «ËþoLkku WÃkh ½ýe søÞkykuyu rçkúxeþ Ãkku÷eMku ÷kXe[ksofhðk {ktzÞku. ykðk s yuf ÷kXe[kso{kt ÷k÷k ÷sÃkíkhkÞ økt¼eh heíku ½ðkÞk yLku {]íÞwÃkkBÞk. MkkÞ{Lk f{eþLk Mkk{u nðu ðÄw Wøkú çkLku÷k rðhkuÄu hkr»xÙÞ yktËku÷LkLku ðÄw ðuøk ykÃÞku.

ËhBÞkLk, ¼khíkeÞ Lkuíkkyku ¼khíkLkwt çktÄkhý ½zðkLkk fk{{kt ÷køke økÞk níkkt. ykheÃkkuxoLku ‘LknuÁ rhÃkkuxo’ fnu Au, suýu çktÄkhýLke ÁÃkhu¾k íkiÞkh fhe ykÃke. íkuLkk {níðLkk Mkq[Lkkuníkkt. yrÄfkhkuLke ½ku»kýk, MktMkËeÞ Mkhfkh, ðÞMfkuLku {íkkrÄfkh yLku Mkðkuoå[ yËk÷ík su{ktMkðkoÃkhe nkuÞ íkuðe Mðíktºk LÞkÞíktºk ÔÞðMÚkk.

20 ð»ko ÃkAe yÃkLkkðkÞu÷k ¼khíkLkk çktÄkhýLkku ÃkkÞku yk heÃkkuxo îkhk Lkt¾kÞku. 1929{kt ÷knkuh{kt {¤u÷e fkuøkúuMkLke yiríknkrMkf çkuXf{kt ÃkqýoMðhksÞLke {ktøkýeLke ½ku»kýk fhðk{ktykðe. ËuþLke sLkíkkLku nkf÷ fhðk{kt ykðe fu íku h6 {e òLÞwykheLku ÃkqýoMðhks rËLk íkhefuWsðu. 1930 Lke h6 {e òLÞwykheyu fkuøkúuMku Mðíktºkíkk rËðMk WsÔÞku. 19Ãk0 {kt yk síkkhe¾u Mðíktºk ¼khíkLkwt çktÄkhý Mðefkhðk{kt ykÔÞw, su{kt ¼khíkLku yuf ÷kufíkktrºkf Mk{ksðkËe«òMk¥kkf ½kur»kík fhðk{kt ykÔÞwt. íÞkhÚke 26 {e òLÞwykhe ykÃkýk «òMk¥kkf rËðMk íkhefuWsððk{kt ykðu Au.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

202

8.8.2 Ëktze {k[o

yk Mk{Þ ËhBÞkLk s Mkhfkhu yuf Lkðku fkÞËku ½zÞku. {eXk WÃkh íkuýu fh LkktÏÞku. {eXwt÷kufkuLke {q¤¼qík sYrhÞkík nkuðkÚke ÷kufkuyu yk fkÞËkLkku rðhkuÄ fÞkuo. Ãkhtíkw, ÷kufkuLke {ktøkýeWÃkh rçk÷fw÷ æÞkLk ykÃkðk{kt Lk ykÔÞwt. {eXkLkk yøkh{ktÚke {eXwt WÃkkzeLku yk fkÞËkLkku ¼tøkfhðk {kxu 1930 Lkk {k[o-yur«÷ ËhBÞkLk økktÄeyu Mkkçkh{íke yk©{Úke økwshkíkLkk ËrhÞkfktXuykðu÷k Ëktze íkhV fq[ fhe. {eXkLkk fkÞËkLkku ¼tøk yu íku{ýu Mkhfkh Mkk{u VUfu÷ku «Úk{ Ãkzfkhníkku. yk fq[ þktríkÃkqýo fq[ níke. 1930 Lke AX]e yur«÷ ËrhÞkfktXu Ãkfðu÷k {eXk{ktÚke økktÄeyu[Ãkxe ¼heLku {eXwt WÃkkzÞwt, yLku fkÞËkLkku heíkMkh ¼tøk fÞkuo. yk yktËku÷Lk{kt ðuÃkkheyku, {rn÷kykuyLku ¾uzqíkkuyu {kuxe MktÏÞk{kt ¼køk ÷eÄku. 1930 Lkk {u {kMk{kt Mkhfkhu økktÄeLke ÄhÃkfz fheLkuíku{Lku ÃkqLkkLke Þhðzk su÷{kt {kuf÷e ËeÄk. yk ytøkúuòuLkk ¼khík íkhVLkk Mðíktºkíkk ytøkuLkk rð[khkuyLku ð÷ý{kt yk fq[ îkhk {níðLke yMkh Ãkze. 1931 {kt ÚkÞu÷k økktÄe-EhðeLk fhkhku íkuLkwt sWËknhý Au.

r[ºk 8.5

1931 {kt çkeS økku¤{uS Ãkrh»kË{kt fkuøkúuMkLkk yuf {kºk «ríkrLkrÄ íkhefu ¼køk ÷uðk{kxu økktÄeS ÷tzLk økÞk Ãkhtíkw yk çkuXf{kt fkuE Mk{kÄkLkfkhe rLkýoÞku ÚkÞk Lknª. økktÄeSLkeÄhÃkfzLku ÷eÄu ¼÷u yktËku÷Lk{kt íku{Lke Mkr¢Þ ykøkuðkLke Ëqh ÚkE, Ãkhtíkw Lkkøkrhfku îkhk yMknfkhLkwtyktËku÷Lk [k÷w hnÞwt. ÃkhËuþe ðMíkwyku yLku ÃkhËuþe fkÃkzLkk çkrn»fkh WÃkh ¾kMk ¼kh ykÃkðk{ktykÔÞku.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

203


yMknfkhLkwt yktËku÷Lk hksLkiríkf ÿr»xyu ¼÷u MkV¤ Lk hnÞwt Ãký íkuLkk îkhk ¼khíkLkkMðíktºkíkk Mktøkúk{{kt {níðLkku íkçkffku W{uhkÞku. fkuøkúuMkLkk Ítzk Lke[u rðrðÄ rðMíkkhLkk ¼khíkeÞkuyuf çkLÞk. yk{ ÚkðkÚke ËuþLkk ÞwðkðøkoLku Ãkûk{kt ÷uðkLke yLku íkk÷e{ ykÃkðkLke íkf {¤e,íku{s 1937 {kt ÚkÞu÷e ÃkûkLke [qtxýe{kt sðkçkËkh yLku rðïkMkw ÃkËku WÃkh íku{Lku rLkÞwfík fhðkLkeíkf {¤e. yk{ ÚkðkÚke Ëuþ¼h{kt hksLkiríkf rð[khku yLku Ãkîríkyku Vu÷kE. økk{uøkk{ MkwÄehksLkiríkf òøk]rík ÃknkU[e.

8.9 ¢ktríkfkheyku

ytøkúus MkhfkhLke Ë{Lk LkeríkLku ÷eÄu ¼khíkLkk ÞwðkLkku{kt Ÿzku hku»k ÔÞkÃku÷ku níkku. íku{Lku÷køÞwt fu ¼khík{kt òu MktøkrXík ¢ktrík ÚkkÞ íkku s ¼khíkLku ykÍkËe {¤u. íkuÚke íku{ýu ytøkúus MkhfkhrðÁî AqÃke ¢ktríkfkhe rn÷[k÷ þÁ fhe, rçkúxeþhku Mkk{uLke íkkfkík ¼uøke fhðk ÞwðkLkkuLku AqÃkeheíku rntMkk«uhf íkk÷e{ku yÃkkðk {ktze.

íku{ýu fwÏÞkík rçkúxeþ y{÷ËkhkuLke níÞk, ðVkËkh zkfwyku îkhk Mkhfkhe ¾òLkkLke ÷qtxðøkuhu «ð]r¥kyku fhðk {ktze. yk [¤ð¤Lku çknkhðxeÞkyku íku{Lke ÷qtxLkk Lkkýk{ktÚke ÄLk ÃkqÁtÃkkzíkk. yk ÷kufkuyu Mðíktºkíkk {kxu rntMkf ¢ktríkLkku {køko ÃkMktË fÞkuo. suÚke íku{Lku ¢ktríkfkheykufnuðk{kt ykðu Au. íku{Lke «ð]r¥kLkk fuLÿku níkkt. Ãktòçk, {nkhk»xÙ, rçknkh, çktøkk¤, W¥kh«ËuþyLku ykurhMMkk. yk ¢ktríkfkheyku Ãkife òýeíkk níkkt. - ¾wÆehk{ çkkuÍ, «VwÕ÷ [kfe, ¼qÃkuLÿLkkÚkË¥k, ðe.ze.Mkkðhfh, MkhËkh ySíkrMktn, ÷k÷k nhËÞk÷ yLku íkuLkku økËh Ãkûk, MkhËkh¼økíkrMktn, hksøkwÁ, Mkw¾Ëuð, [tÿþu¾h ykÍkË yLku yLÞ fux÷ktf.

yk ¢ktríkfkheykuyu AqÃke «ð]r¥kyku [÷kðe, ½ýkt ytøkúus y{÷ËkhkuLkk ¾qLk fÞko, huÕðuÔÞðnkh ¾kuhðe LkktÏÞku. ytøkúuòuLke MktÃkr¥k WÃkh ykÞkuSík nw{÷k fÞko. hk{«MkkË rçkM{e÷,yþVkfWÕ÷k¾kLk yLku rnLËwMíkkLk «òMk¥kkf Mkt½Lkk MkÇÞku îkhk 19hÃk {kt Mkþ† ¢ktrík îkhkMkhfkhLku WÚk÷kðe Ãkkzðk {kxu fkfkuhe »kzÞtºk ½zkÞwt. 1928 {kt [tÿþu¾h ykÍkË, ¼økíkrMktn,çkxwfuïh Ë¥k yLku çkeò fux÷kf Þwðfku îkhk rntËwMíkkLk Mk{ksðkËe «òMk¥kkf MktøkXLk ½zðk{ktykÔÞwt. ytøkúòuLkk Ãkç÷ef MkefÞkuhexe çke÷ (sLkíkk Mkwhûkk ¾hzku) yLku xÙuz zeMÃÞqx rçk÷ (ÔÞkÃkkhrððkË ¾hzku) Lkku rðhkuÄ fhðk {kxu yuf {kuxwt Ãkøk÷wt ÷uðkÞwt. yux÷u fu, ¼økíkrMktn yLku çkxwfuïhË¥ku “ELf÷kçk rÍtËkçkkË’’ Lkk Lkkhk MkkÚku furLÿÞ rðÄkLkMk¼k{kt 8 {e yur«÷ 19h9 Lkk hkusçkkuBçk VufÞku. òu fu, fkuELku Eò yÚkðk òLknkrLk ÚkE Lk níke. ¼økíkrMktn, hksøkwÁ yLku Mkw¾ËuðWÃkh ðkuhtx ÷kðeLku íku{Lke ÄhÃkfz fhðk{kt ykðe. íku{Lke WÃkh yk ½xLkk íku{s yLÞ fkÞkuo{kxuLkk {wfÆ{k [kÕÞk yLku yk¾hu 1931 {kt íku ºkýuLku VktMke ykÃkðk{kt ykðe. íku{Lkk çkr÷ËkLkkuyusLkíkkLkku swMMkku ðÄkhe {qfÞku. yk ºkýuLku þneË fnuðk{kt ykÔÞk yLku hkr»xÙÞ yufíkk íkÚkk MðkíktºÞMktøkúk{Lkk íkuyku «uhf «íkefku çkLke hnÞkt.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

204

r[ºk 8.6

¼økíkrMktn/Mkw¾Ëuð/hksøkwÁ/ [tÿþu¾h ykÍkË

{LkkuÞíLk 8.6

¼khíkeÞ hk»xÙ¼kðLkk WÃkh ykÄkrhík rVÕ{ku ¼uøke fhku. yk rVÕ{ku òuELkuíku{kt WXkððk{kt ykðu÷k hk»xÙðkËLkk {wÆk [[kuo. þwt yk rVÕ{ku ¾hu¾h ykÃkýk{kt hk»xÙ¼kðLkkòøk]ík fhu Au ? ík{khe LkkUÄÃkkuÚke{kt ík{khkt rð[khku ÷¾ku yLku ík{khk r{ºkku íkÚkk fwxwtçk MkkÚku íkuLke[[ko fhku.

8.10 Mk{ksðkËe rð[khkuLkku rðfkMk

yu 20{e MkËeLkwt {níðLkwt ÷ûký çkLÞw. fkuøkúuMk{kt yLku íkuLke çknkh Ãký- Mk{ksðkËerð[khkuLkwt Vu÷kðwt, ¾uzqíkkuyu nðu s{eLk MkwÄkhýk, s{eLkËkhe «ÚkkLkku ytík, {nuMkq÷{kt ½xkzkuyLku Ëuðk{ktÚke {wrfíkLke {ktøk fhðk {ktze níke. 19h0 {kt MÚkÃkkÞu÷e yr¾÷ ¼khíkeÞ fk{ËkhfkuøkúuMku fk{ËkhkuLke fk{økehe íkÚkk íku{Lke SðLkLke ÃkrhrMÚkríkyku {kxu fk{ fhðk {ktzÞwt níkwt.yk{ ÚkðkÚke fk{Ëkhku Ãkqýo MðhksLke {ktøk{kt òuzkÞk yLku yktËku÷LkLkku rðMíkkh ðæÞku. fux÷kfyøkúýe Mk{ksðkËeyku yLku MkkBÞðkËe Lkuíkkyku níkkt. yu{.yuLk.hkuÞ, yu{.yuu.zktøku yçkkLke{w¾kuÃkkæÞkÞ, Lk÷eLke økwÃíkk, {wÍVfh ynu{Ë, þkifík WM{kLke, økw÷k{ nwMkiLk, þªøkkhðu÷w [iíkuh,S.yu{.yrÄfkhe yLku Ãke.Mke.òu»ke íku{ýu ¢ktríkLkwt MðÁÃk çkË÷e LkktÏÞw. nðu ÔÞrfíkøkík nzíkk¤kuLkesøÞkyu ònuh nzíkk¤ku, ¾uzqíkku îkhk òíku fhkíke [¤ð¤ku, Ëuþ¼h{kt Ãkqýo MðhksÞLke [¤ð¤íkÚkk Ãkku÷eMk yLku ÷~fh{kt ¢ktríkfkhe rð[khku Vu÷kððk{kt ykÔÞk.

yk yktËku÷Lk{kt Mkk{úksÞðkË Mkk{uLkku Mkt½»ko yu {wÏÞ Lkkhku níkku. 1936 {kt LknuÁyufkuøkúuMkLke ÷¾Lkki çkuXf{kt «{w¾ÃkËuÚke sknuh fÞwo níkwt fu ¼khíkLke Mk{MÞkykuLkwt Mk{kÄkLk Mk{ksðkËerð[khku yÃkLkkððkÚke s Úkþu. LknuÁ Ãkkuíku fk÷o {kfMok îkhk ¾qçk «¼krðík níkkt. Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍÃký Mk{ksðkËe rð[khkuÚke «¼krðík níkk. økktÄeS MkkÚkuLkk {ík¼uËkuLku ÷eÄu çkkuÍ fkuøkúuMk{ktÚkeAqxk ÃkzÞk yLku íku{ýu ÃkkuíkkLkk ‘’Vkuhðzo ç÷kuf’’Lke MÚkkÃkLkk fhe.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

205


8.11 Mkkt«ËkrÞf rð¼ksLk (fku{e ¼køk÷k)

¼khík{kt þkMkLk fhðkLke þYykíkÚke s ytøkúuòuyu “¼køk÷k Ãkkzku yLku hks fhku’’ LkeLkerík yÃkLkkðu÷e níke. ík{u ¼ýe økÞk Aku fu fuðeheíku hkòykuLku ytËhkuytËh ÷zkðeLku ytøkúuòu¼khíkLkk Mk{úkx çkLke çkuXk. ík{u òuÞwt fu 19 {e MkËeLkk W¥khkÄo{kt ¼khík{kt hk»xÙ¼kðLkk òøkðk{ktze níke. nðu ytøkúus MkhfkhLku yu sÁhe ÷køÞwt fu “¼køk÷k Ãkkzku yLku hks fhku’’ Lke LkeríkLkkuWÃkÞkuøk fheLku rntËw-{wrM÷{ku ðå[u VkxVqx Ãkzkððk{kt s ytøkúuòuLkwt znkÃký Au. 18Ãk7 Lkk rðÿkunÃkAe ytøkúuòu {wrM÷{kuLku þtfkLke Lkshu s òuíkk ykÔÞk níkkt. Ãkhtíkw nðu íku{Lku ÷køÞwt fu ðÄíkk síkkhk»xÙðkËLke Mkk{u {wrM÷{kuLku W~fuhðk òuEyu. ¼khíkeÞku Äkr{of ykÄkh Ãkh su çkkçkíku yufçkeskLkeMkk{u Úkíkkt íku ík{k{ çkkçkíkku WÃkh ytøkúòuyu ÃkkuíkkLkku fkçkq fhe ÷eÄku, yLku ÷kufku{kt ÃkhMÃkh Ëw~{LkkðxðÄkhe ykÃke. yk¾hu, yk LkeríkLku ykÄkhu {wrM÷{ku {kxu swËk {íkËkh {tz¤ku (E÷uõxkuhux) hk¾ðk{ktykÔÞkt.

ík{u {wrM÷{ ÷eøkLke MÚkkÃkLkk rðþu ðktåÞw, suLkkÚke fku{ðkËLkk çkes hkuÃkkÞk. ík{Lku ÞkËnþu fu rçkúxeþhkuLke W~fuhýeÚke s {wrM÷{ ÷eøkLke MÚkkÃkLkk fhkE níke.

193h Lke fBÞqLk÷ yuðkuzoLke Lkerík Ãký yk s LkeríkLkwt yuf rðMíkhu÷wt ÃkkMkw níkwt. íkuLkkîkhk {wrM÷{ku {kxu y÷øk {íkËkLk {tz¤ku yLku ÷½w{rík fku{ {kxu yLkk{ík çkuXfkuLke òuøkðkEfhðk{kt ykðe níke. y÷øk {íkËkh {tz¤ku (E÷uõxkuhux) Lke {ktøkýe {wrM÷{ku îkhk 1906 {ktfhðk{kt ykðe yLku 1907 {kt {k÷uo-{ªxku MkwÄkhkyku{kt íku {kLÞ hk¾ðk{kt ykðe. yk{ fhðkÃkkA¤Lkku yk©Þ níkku fu ¼khík{kt ðÄe hnu÷k hk»xÙðkËLke MkkÚkkuMkkÚk fku{ðkË Ãký rðfMkíkku òÞ.1919 Lkk {kuxVkuzo MkwÄkhkyku{kt rþ¾ku, ytøkúus-¼khíkeÞku, ÞwhkuÃkeÞLkku yLku ¼khíkeÞ r¾úMíkeyku{kxu Ãký òuøkðkEyku fhðk{kt ykðe. ¾hu¾h íkku y÷øk {íkËkh {tz¤ku yuf Ëq»ký níkkt.

íku{Lku ÷eÄu hkr»xÙÞ yufíkk òu¾{kE. 1938 {kt ‘’çku Ëuþku’’ Lkk rð[kh hsq ÚkÞk yLku1940 {kt Íeýkyu MÃk»x heíku çku Ëuþku h[ðkLkk íku{Lkk rð[kh hsq fÞko.

yufðkh ÃkkrfMíkkLk {kxu {ktøkýe hsq fhkÞk ÃkAe yuf Þk çkeS heíku ytøkúuòuyu yk{ktøkýeLku Ãkku»Þk fhe. ÃkkrfMíkkLk h[ðkLke {ktøkýe ÚkðkLkwt çkeswt íkkífkr÷f fkhý yu níkwt fu 1937Lke [qtxýe ÃkAe fkuøkúuMku r{© Mkhfkh çkLkkððkLkku «Míkkð Lkfkhe fkZÞku níkku.

Ëuþ yhksfíkk yLku çkhçkkËeLku ykhu ykðeLku Q¼ku níkku. fkÞËk-fkLkqLkLku íkqxe Ãkzíkkçk[kððk {kxu yLku ¼khík{ktÚke ytøkúus þkMkLk LkkçkqË fhðk {kxuLkk yuf{kºk WÃkkÞ íkhefu ykMktòuøkku{kt ¼khíkLkk ¼køk÷kLku Mðefkhðk{kt ykÔÞk.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

206

ÃkkX-MðkæÞkÞ 8.h

1. çkeò rðhkuÄku fhíkkt MkíÞkøkún fuðeheíku swËku Ãkzu Au ?

2. ¼khíkðkMkeykuyu MkkÞ{Lk f{eþLkLkku rðhkuÄ fu{ fÞkuo ? çku fkhýku sýkðku.

3. økktÄeyu yMknfkh yktËku÷Lk fu{ ÃkkAwt ¾uåÞwt ?

4. ¢ktríkfkheykuLkwt ð÷ý çkkfeLkk ÷kufku fhíkkt fuðe heíku sqËwt Ãkzíkwt níkwt ?

5. ‘’Ãkqýo-Mðhks’’ Lkku ík{u þwt yÚko fhku Aku ?

6. ¼khík{kt ytøkúuòu îkhk fku{ðkË fuðeheíku ¼zfkððk{kt ykÔÞku ?

8.12 MðíktºkíkkLke «krÃík (1935-47)

{k[o, 1933 {kt rçkúxeþ Mkhfkhu yuf ïuíkÃkºk (ÔnkExÃkuÃkh) íkiÞkh fÞwo. yk ïuíkÃkºkLkkykÄkhu rzMkuBçkh, 1936 {kt MktMkË{kt yuf ¾hzku ÃkMkkh fhðk{kt ykÔÞku. yk ¾hzku yk¾hu hSykuøk»x, 193Ãk Lkk hkus økð{uoLx ykuV ErLztÞk Lkk{Lkku fkÞËku çkLÞku.

yk fkÞËkLkwt MkkiÚke þtfkMÃkË ÃkkMkw níkwt yr¾÷ ¼khíkeÞ Ãkrh»kË, su{kt rçkúxeþ ÃkhøkýkykuyLku Ëuþe hsðkzkyku þk{u÷ níkkt. hsðkzkyku {kxu ¼khík{kt òuzkðwt VhSÞkík níkwt, sÞkhuytøkúus Ãkhøkýkykuyu ¼khík{kt VhSÞkíkÃkýu òuzkðkLkwt níkwt. ÃkhøkýkykuLkk «ríkrLkrÄyku [qtxýeîkhk [qtxkðkLkk níkk.

sÞkhu hsðkzkykuLkk «ríkrLkrÄykuLke ÃkMktËøke hkòyku îkhk fhkððkLke níke. rçkúxeþ¼khík{kt ðMkíke sLkíkk Ãkife {kºk 14 % sLkíkkLku s [qtxýe{kt {íkËkLk fhðkLkku yrÄfkh {¤u÷kuníkku. MktMkËLke Mk¥kk {ÞkorË¥k yLku rLkÞtrºkík níkk. Mkwhûkk ¾kíkwt yLku rðËuþ¾kíkk WÃkh MktMkËLkefkuE Mk¥kk Lk níke. yk fkÞËk îkhk ytøkúuòuLkk rníkLke hûkk fhðk{kt ykðe yLku hkr»xÙÞ yufíkkLku¾trzík fhðkLkk «ÞíLkku fhkÞk. yk fkÞËk îkhk fku{ðkË yLku ¼køk÷kLku W¥kusLk yÃkkÞwt. LknuÁyLku Íeýk ¼uøkk ík{k{ hk»xTðkËeykuyu yk fkÞËkLkku yuf yðksu rðhkuÄ fÞkuo.

÷¾Lkki{kt hÃk {e yur«÷ 193Ãk Lkk hkus fkuøkúuMkLke çkuXf {¤e. fkÞËkLkku rðhkuÄ [k÷wh¾kÞku, Ãký hk»xÙðkËLke ¼kðLkkLku ðÄw çk¤ðkLk çkLkkððk, rðrðÄ fkÞËk-fkLkwLkkuLku hkufðk íkÚkkrçkúxeþ Mkk{úksÞLku íkÚkk íkuLkk rðrðÄ «ríkçktÄkuLku Ãkzfkhðk {kxu [qtxýeLkwt ykÞkusLk fhðkLkwt LkffeÚkÞwt.

1937 Lke [qtxýe{kt fkuøkúuMk çknw{ríkÚke [qtxkE ykðe. yrøkÞkh{ktÚke Mkkík Ãkhøkýkyku{ktfkuøkúuMke {tºkeykuLke Mkhfkh y{÷{kt ykðe.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

207


1937 Lke 18 {e {k[uo yr¾÷ ¼khíkeÞ fkuøkúuMk Mkr{ríkyu fkuøkúuMkLke Lkeríkyku rðþuMktMkË{kt yuf «Míkkð hsw fÞkuo. yk «Míkkð{kt hsqykík fhðk{kt ykðe fu, ‘’MðíktºkíkkLkk WÆuþMkkÚku íku{s Lkðk çktÄkhýLkk MktÃkqýo rðhkuÄ MkkÚku íku{s ¼khíkLkwt çktÄkhý ½zðk {kxu çktÄkhýeÞMktMkËLke {ktøkýe MkkÚku fkuøkúuMkLke Lkerík Lkðk fkÞËkLkku MktÃkqýo rðhkuÄ fhu Au yLku íkuLkku ytík {køkuAu.’’

fkuøkúuMke {tºkeykuLkk [qtxkE ykððkLku ÷eÄu ÷kufku{kt íkkífkr÷f Äkuhýu íkku hkník Vu÷kE.hksLkiríkf/hksÿkhe fuËeyku su÷{ktÚke AqxÞk yLku {kuxe MktÏÞk{kt LkkøkrhfkuLke Mðíktºkíkk MÚkÃkkE.f]r»k«ÄkLk MktMkËeÞ «Míkkð ÃkMkkh ÚkÞku, suLkkÚke ¾uzqíkkuLku ½ýe hkník {¤e. Ëhuf çkk¤f {kxu«kÚkr{f rþûký rLk:þwÕf yLku VhSÞkík çkLkkððk{kt ykÔÞwt.

8.12.1 rÿíkeÞ rðïÞwî ËhBÞkLk hkr»xÙÞ yktËku÷Lk

1939 {kt sÞkhu çkeswt rðïÞwî Vkxe LkeféÞtw íÞkhu fkuøkúuMku MknkLkw¼qrík Ëþkoðe. òu fu, íkurçkLkþhíke Mknfkh ykÃkðk {kxu hkS Lk ÚkE. íkuLke {ktøk níke fu, ‘’¼khíkLku yuf Mðíktºk MktøkXLkònuh fhðk{kt ykðu íkÚkk íkuLkku yk Ëhsòu çkLku íkux÷k {kuxk rðMíkkh{kt Mðefkhðk{kt ykðu.

yk çkkçkík {kxu ytøkúus Mkhfkh Mkn{ík Lk ÚkE. yk ðkíkLkk rðhkuÄ{kt 1939 {kt ík{k{fkuøkúuMke {tºkeykuyu hkSLkk{k ykÃÞk. 1940 {kt Mke.hksøkkuÃkk÷k[kheLkk yLkwhkuÄ Ãkh fuLÿ{ktyMÚkkÞe hkr»xÙÞ MkhfkhLke {ktøkýe fhðk{kt ykðe, suLkku ðkEMkhkuÞ ÷kuzo r÷Lk÷eÚkøkku îkhkyMðefkh fhðk{kt ykÔÞku. ykufxkuçkh, 1940 {kt MkrðLkÞ fkLkqLk¼tøkLke ÷zík [÷kððk{ktykðe. «Úk{ ÔÞrfíkøkík MkíÞkøkún fhLkkhk níkkt rðLkkuçkk ¼kðu.

yux÷eLkk «{w¾ÃkËu fuçkeLkuxLke yr¾÷ ¼khíkeÞ Mkr{rík ½zðk{kt ykðe, íkÚkk yuf½ku»kýkÃkºk íkiÞkh fhðk{kt ykÔÞwt. {k[o,194h {kt Mkh MxuVkuzo r¢ÃMk ¼khík{kt yk ½ku»kýkÃkºk÷ELku ykÔÞk. íku{kt sýkððk{kt ykÔÞwt fu rçkúxeþ Mkhfkh ÞwîLke Mk{kró ÃkAe ¼khík MktMÚkkrLkfhkßÞLkku Ëhsòu ykÃkðk {ktøku Au. Ãkqýo MðhksÞLkwt ð[Lk ykÃkðk{kt Lk ykÔÞwt. ¼khíkLkk ÷kufkuLkehkr»xÙÞ MkhfkhLkku íku{kt fkuE WÕ÷u¾ fhðk{kt Lk ykÔÞku. fkuøkúuMku yk «Míkkð Xwfhkðe ËeÄku. ykÞkusLkk{kt ÃkkrfMíkkLkLkku y÷øk Ëuþ íkhefu MÃk»x Mðefkh Lk ÚkÞku nkuðkÚke {wrM÷{ ÷eøku Ãký yk«Míkkð Xwfhkðe ËeÄku. r¢ÃMk {þeLk rLk»V¤ hnÞwt.

Mkw¼k»k[tî çkkuÍ îkhk rðËuþ{kt hneLku Mðíktºkíkk Mktøkúk{ ykøk¤ ÄÃkkððk{kt ykðe hnÞkuníkku. rÿíkeÞ rðïÞwî Vkxe LkeféÞw íku Mk{ÞLku íku{ýu ¼khíkLku Mðíktºk fhðkLkwt ÞkuøÞ xkýwt (yðMkh){kLÞwt. 1940 {kt çkkuÍLku íku{Lkk ½h{kt s LkshfuË fhðk{kt ykÔÞk Ãkhtíkw 1941 Lkk {k[oLke h8{e íkkhe¾u íkuyku íÞktÚke çk÷eoLk Axfe økÞk. íÞktLke ¼khíkeÞ sLkíkkyu íku{Lku ‘LkuíkkS’ fneLkuykðfkÞko. ‘sÞrntË’Lkk Lkkhk MkkÚku íku{Lkwt yr¼ðkËLk fhðk{kt ykÔÞwt. ytøkúuòu rðÁî Úkðk {kxuíku{ýu ¼khíkeÞ MkiLÞ íkiÞkh fÞwo.

194h {kt ¼khíkeÞ Mðíktºkíkk ÷eøkLke MÚkkÃkLkk ÚkE yLku ¼khíkLku ykÍkËe yÃkkððk{kxu ¼khíkeÞ hkr»xÙÞ MkiLÞ (ykE.yuLk.yu-ErLzÞLk LkuþLk÷ yk{eo) Lke MÚkkÃkLkk fhkE. íkuLku



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

208

ykÍkË rntË Vkus yÚkðk ykÍkË rntË MkuLkk Ãký fnu Au. hkMkrçknkhe çkkuÍLkwt yk{tºký {¤ðkÚkeMkw¼k»k[tÿ çkkuÍ 13 {e sqLk, 1943 Lkk hkus Ãkqðo yurþÞk økÞk íÞkt íku{Lku ykÍkË rntË Vkus íkÚkk#rzÞLk #zeÃkutzuLMk ÷eøkLkk «{w¾ ½kur»kík fhðk{kt ykÔÞk. íku{ýu «ÏÞkík Mkqºk ‘[÷ku rËÕne’’ykÃÞwt. ¼khíkLkk ÷kufkuLku ykÍkËeLkwt ð[Lk ykÃkeLku íku{ýu yuf «ÏÞkík Lkkhku ykÃÞku. ‘’íkw{ {wÍu¾qLk Ëku, {i íkwBnU ykÍkËe Ëqøkkt’’. {k[o 1944 {kt fkune{k ¾kíku ¼khíkeÞ æðs Vhfkððk{ktykÔÞku.

f{LkMkeçku, íkuLkk ÃkAeyu yktËku÷Lk ¼ktøke ÃkzÞwt. LkuíkkSLkwt þwt ÚkÞwt yu yuf hnMÞ s çkLkehnÞwt. yu{ fnuðkÞ Au fu 194Ãk ËhBÞkLk ÚkÞu÷k yuf rð{kLke yfM{kík{kt LkuíkkSLkwt {]íÞw ÚkÞwÃkhtíkw íku ðkík rLkrùíkYÃku Lkffe ÚkE þfe Lknª. ¼khíkLkk MðkíktºÞ Mktøkúk{{kt ykÍkË rntËVkusLkwtøkkihð¼Þwo MÚkkLk nt{uþk hnuþu. Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ yLku íkuLkk MkiLÞLkku yLkLÞ Ëuþ«u{ ¼khíkLkesLkíkk {kxu yuf sçkhsMík «uhýk çkLke hnÞk.

r[ºk 8.7 Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ yLku ykÍkË rntË Vkus

8.12.2 ¼khík Akuzku yktËku÷Lk yLku íkuLkk ÃkAeLkku Mk{Þ :

r¢ÃMk {eþLkLke rLk»V¤íkkyu ¼khíkðkMkeykuLku rLkhkþ yLku ¢kurÄík fhe ËeÄk. íku Mk{Þu÷køÞwt fu rçkúxeþ Mkhfkh rðÁÿ yuf rðþk¤ yktËku÷Lk þY fhðkLkku Mk{Þ ykðe økÞku Au. Þwîð¾íku MkòoÞu÷e yAíkku yLku çkuhkusøkkheLku ÷eÄu ¼khíkeÞkuLkku yMktíkku»k yLku hku»k ðÄe hnÞku níkku.òÃkkLk íkhVÚke yk¢{ýLkku ¼Þ Mkíkík hnuíkku níkku. ¼khíkeÞ Lkuíkkyku ÃkqhuÃkqhe heíku yu{ {kLkíkkníkk fu ¼khík{kt ytøkúus þkMkLk nkuðkLku ÷eÄu òÃkkLk ynª yk¢{ý fhe þfu. økktÄeSyu fnÞwt,¼khík{kt ytøkúuòuLkwt nkuðwt yu òÃkkLkLku yk¢{ý fhðk yk{tºkðk suðwt Au.’’ ¼khík{ktÚke 1941 {ktAxfeLku LkkMke Aqxu÷k Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ çkr÷oLk huzeÞku WÃkhÚke ðkhtðkh rçkúxeþhku rðÁî ¼k»kýykÃkíkkt, suLku ÷eÄu òÃkkLkLkk yk¢{ýLke {kLÞíkkLku xufku {¤íkku.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

209


økktÄeSLke ykøkuðkLke nuX¤Lke fkuøkúuMkLku ÷køÞwt fu rçkúxeþhkuyu ¼khíkeÞkuLke {ktøkýeykuMðefkhðe hne yÚkðk íkku rntË Akuzðwt hnÞwt. 14 {e sw÷kE 194h Lkk hkus ðÄko{kt fkuøkúuMkLkefkÞofkhe çkuXf{kt ‘’¼khík Akuzku’’ «MíkkðLke ½ku»kýk ÚkE. ÃkkA¤Úke 8 {e ykuøk»xLkk hkus {wtçkEçkuXf{kt yk «MíkkðLku Mk{ÚkoLk ykÃkðk{kt ykÔÞwt. Ãkrhýk{u fkuøkúuMku çkLku íkux÷wt {kuxwt yrntMkf yktËku÷LkþY fhðkLkku rLkýoÞ ÷eÄku. 8 {e ykuøk»xLke hkºku fkuøkúuMkeykuLku yuf nËÞ-rðËkhf ¼k»ký ykÃkíkktøkktÄeSyu fnÞwt : “yk hkík Ãkqhe ÚkELku «¼kík ÚkkÞ íku Ãknu÷kt s ykÍkËe {¤e òÞ íkux÷eWíkkð¤Úke nwt ykÍkËe yux÷k {kxu EåAtw Awt fu MktÃkqýo ykÍkËeÚke ykuAwt {khu ftE Lkk ¾Ãku.”

“ynª yuf LkkLkfzku {tºk nwt ík{Lku ykÃkwt Awt. ík{khk nËÞ{kt ík{u yuLku fkuíkhe ÷ku yLkuík{khk Ëhuf ïkMk MkkÚku íku yr¼ÔÞfík Úkðku òuEyu. yk {tºk Au ‘’fhku Þk {hku’’ (zw ykuh zkÞ)ykÃkýu ¼khíkLku ykÍkË fhkðeyu yÚkðk íkku yuLke {kxu «ÞíLk fhíkkt fhíkkt {kuíkLku ð¤økeyu.ÃkkuíkkLke økw÷k{eLku ÷ktçkku Mk{Þ MkwÄe òuðk {kxu ftE ykÃkýu Sðíkk LkÚke hnuðkLkwt.’’

Ãkhtíkw fkuøkúuMkLkk Lkuíkkyku ykiÃk[krhf heíku yk yktËku÷Lk þÁ fhu íku Ãknu÷kt s, 9 {eykuøk»x 194h Lke ðnu÷e Mkðkhu s çkÄk {wÏÞ LkuíkkykuLke ÄhÃkfz fhe ÷uðk{kt ykðe. fkuøkúuMkWÃkh «ríkçktÄ ykÔÞku yLku íkuLku yuf økuhfkLkqLke MktMÚkk ònuh fhðk{kt ykðe. «uMk WÃkh ÃkýrLkÞtºký (MkuLMkhþeÃk) ÷køke økÞwt.

÷kufr«Þ LkuíkkykuLke ÄhÃkfzLkk Mk{k[khu ËuþLke sLkíkkLku yk½kík Ãknkut[kzÞku. Ëuþ{ktXufXufkýu yLkuf «ËþoLkku, nzíkk¤ku, rðhkuÄku yLku Mkh½Mkku îkhk yLkuf «fkhu rðhkuÄ yLku yk¢kuþËþkoððk{kt ykÔÞku. {kuxk¼køkLkk Lkuíkkyku su÷{kt nkuðkLku ÷eÄu yk yktËku÷Lku rðrðÄ MÚk¤kuyurðrðÄ YÃk ÷eÄwt. ÷kufkuyu Mkhfkhe ¼ðLkku, Ãkku÷eMk MxuþLkku, ÃkkuMx ykurVMk íku{s ytøkúuòuLkkyrÄfkh{kt ykðíke fkuEÃký ðMíkwLku çkk¤e {qfeLku ÃkkuíkkLkku hku»k ¾w÷eLku «økx fhðk {ktzÞku. huÕðuyLku xu÷eøkúkVLke ÷kELkku íkkuze Lkkt¾ðk{kt ykðe. W¥kh«ËuþLkk çkr÷Þk økk{u, Ãkrù{ çktøkk¤Lkkr{ËLkkÃkwh rsÕ÷k{kt yLku {wtçkELkk Mkíkkhk rsÕ÷k{kt ¼Þtfh rðÿkun ¼zfÞku. økktÄeSLkk {tºk‘’fhku Þk {hku’’ Úke «urhík ÚkÞu÷k ÷kufku ftEÃký fhðk íkiÞkh níkkt. ytøkúuòu ÃkkuíkkLkk MkiLÞLke {ËËÚke÷kufku Ãkh yíÞk[kh økwòhðk {ktzÞk. ¢whíkkÃkqðof ÷kufkuLku {khe Lkt¾kðk {ktzÞk.

¼khík Akuzku yktËku÷Lk yu rðïLkk {níðLkk yiríknkrMkf yktËku÷Lkku{ktLkwt yuf yktËku÷LkçkLÞwt. yuLkk îkhk hkr»xÙÞ ¼kðLkkLke øknLkíkk sýkE ykðe íku{s Mðíktºkíkk Mktøkúk{ {kxu¼khíkðkMkeykuLkku {ff{ rLkÄkoh yLku çkr÷ËkLk ykÃkðkLke ûk{íkk Ãkh¾kE ykðe. yk yktËku÷LkÃkAe çk[ðkLke fkuE søÞk Lk hne nðu ¼khíkLke Mðíktºkíkkyu ðkxk½kxkuLkku rð»kÞ {xeLku yufnfefík çkLkðk sE hne níke.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

210

r[ºk 8.8 ¼khík Akuzku yktËku÷Lk (ykuøk»x 1942)

1945 {kt rÿíkeÞ rðïÞwîLke Mk{krÃík ð¾íku rçkúxeþ Mkhfkhu rntËw-{wrM÷{kuLku Mk¥kkMkkUÃkðkLke ðkíkku fhðk {ktze. [[koykuLkku «Úk{ Ëkuh ¾kMk WÃkÞkuøke Lk hnÞku fu{ fu {wrM÷{ Lkuíkkykuyurð[kÞwo fu Vfík {wrM÷{ ÷eøk s ¼khíkLkk {wrM÷{kuLkwt «ríkrLkrÄíð fhe þfu íku{ níkwt . íkuLke {kxufkuøkúuMk Mkt{ík Lk ÚkE. 1946 {kt fuçkeLkux {eþLk ¼khík ykÔÞwt. íku{Lkku WÆuþ níkku fu ¼khíkLkeMk{MÞkyku WÃkh ÃkhMÃkh Mkn{ríkÚke fkuE Mk{kÄkLk fhe þfkÞ.

{eþLku ¼khíkLkk ík{k{ ÃkûkkuLkk {wÏÞ Lkuíkkyku MkkÚku [[koyku fhe yLku ÃkAe ¼khík {kxu«{w¾þkneÞ (Vuzh÷) MkhfkhLkku «Míkkð {qfÞku. Ãknu÷kt íkku yk ÞkusLkkLke Ëhuf Lkuíkkyku îkhkxefk fhðk{kt ykðe Ãkhtíkw ÃkAeÚke Mkki íkuLke {kxu Mkt{ík ÚkÞkt. sÞkhu MktrðÄkLk Mk¼k (çktÄkhýeÞMktMkË) {kxu [qtxýe ÚkE íÞkhu fkuøkúuMkLkku yufMkku Lkuðwt çkuXfku WÃkh yLku {wrM÷{ ÷eøkLkku Mke¥kuh çkuXfkuWÃkh rðsÞ ÚkÞku.

8.12.3 ¼khíkLkk ¼køk÷k yLku ykÍkËe

MktrðÄkLk Mk¼kLke Mk¥kkLku ÷ELku xqtf Mk{Þ{kt s fkuøkúuMk yLku {wrM÷{ ÷eøk ðå[u {ík¼uËkuQ¼k ÚkÞk. ÷eøku 1946 Lkk {æÞ{kt s fuçkeLkux {eþLkLkk «MíkkðLku Lkk{tsqh fhe ËeÄku. MkÃxuBçkh1946 {kt fkuøkúuMku fuLÿ{kt Mkhfkh çkLkkðe. ÷eøku íku{kt ¼køk ÷uðkLke {LkkE fhe ËeÄe. {wM÷e{÷eøku 16ykuøk»x 1946Lkk hkus ÃkkrfMíkkLk «kÃík fhðk {kxu ‘’MkeÄe fkÞoðkne rËðMk’’ (zkÞhufxyufþLk zu) WsÔÞku.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

211


yk {ík¼uËLku ÷eÄu ¼khíkLkk ½ýk rðMíkkhku{kt XufXufkýu rntMkf fku{e h{¾kýku VkxeLkeféÞk. h{¾kýku{kt nòhku {hkÞk Lku ÷k¾ku çku½h çkLÞkt. ËhBÞkLk ÷kuzo {kWLxçkuxLk Lku ðkEMkhkuÞíkhefu ¼khík {kuf÷ðk{kt ykÔÞk. íkuýu sqLk 1947 {kt ÃkkuíkkLke ÞkusLkk hsw fhe, su{kt ¼khíkLkk¼køk÷kLkku «Míkkð þk{u÷ níkku. økktÄeSLkk «çk¤ rðhkuÄ Aíkkt Þ çkÄkt Ãkûk íkuLke {kxu Mkt{ík ÚkEøkÞk yLku ¼khíkeÞ Mðíktºkíkk fkÞËku, 1947 y{÷{kt {qfkÞku. yk{ ÚkðkÚke ¼khíkeÞ QÃk{nkÿeÃkçku Mðíktºk hksÞku{kt ðnU[kE økÞku- ¼khíkeÞ Mkt½ yLku ÃkkrfMíkkLk. ¼khíku 1Ãk {e ykuøk»x,1947 Lkk hkus ÃkkuíkkLke ykÍkËe {u¤ðe. çkhkuçkh yzÄe hkºku (14{e-1Ãk {e ykuøk»x-1947)Mk¥kk nMíkøkík fhðk{kt ykðe.

{LkkuÞíLk 8.7

Äkhku fu ík{u rçkúxeþ Mkhfkh îkhk fuçkeLkux {eþLkLkk yuf MkÇÞ íkhefu [qtxkÞk Aku yLkuík{khu Mðíktºkíkk ÃkAe ¼khíkeÞ hkr»xÙÞ fkuøkúuMk yLku {wrM÷{ ÷ªøk MkkÚku ðkxk½kxku fhðkLke Au.

yu{Lke Mkk{u {qfðkLkk «MíkkðkuLke ÞkËe çkLkkðku.


1. 1935 Lkk fkÞËkLkk çku {wÏÞ ÷ûkýku sýkðku.

2. {wrM÷{ ÷eøkLke {ktøkýe þwt níke ?

3. 1935 Lke [qtxýe ÃkAe þuLku ÷eÄu fkuøkúuMk [qtxýe{kt ¼køk ÷eÄku ?

4. rÿíkeÞ rðïÞwî ËhBÞkLk ¼khíkLkkt ytøkúuòuLke nksheÚke ¼khíkeÞ Lkuíkkyku fu{ r[tíkk{ktníkkt ?

5. ¼khíkLkk ¼køk÷k ÃkzðkLkk {wÏÞ fkhýku fÞk níkkt ?

ík{u ykx÷wt þeÏÞk ?

- Lkðòøk]rík, £ut[ ¢ktrík, y{urhfLk ¢ktrík, hrþÞLk ¢ktríkyu hk»xÙðkËLke ¼kðLkk Vu÷kðe.

- 19 {e MkËe{kt Mkk{úksÞðkËLkku rðhkuÄ yu hk»xÙðkËLkk WËÞLkwt {wÏÞ fkhý çkLÞwt. MkkÚkkuMkkÚkÚkÞu÷k Mkk{krsf-Äkr{of MkwÄkhýk yktËku÷Lkkuyu Ãký hk»xÙðkËLku ðÄw W¥kusLk ykÃÞwt.

- 1885 {kt ¼khíkeÞ hkr»xÙÞ fkuøkúuMkLke MÚkkÃkLkk fuð¤yu WÆuþÚke fhðk{kt ykðe fu íku ¼khíkLkesLkíkk íkhVÚke Mkhfkh MkkÚku ðkxk½kxku fhe þfu yLku ÷kufkuLke VrhÞkËku Mkhfkh MkwÄe ÃknkU[kzu.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

212

- 190Ãk {kt ÷kuzo fÍoLku çktøkk¤Lkk ¼køk÷k ònuh fÞko. ¼khíkeÞkuyu yk rð¼ksLkLku ykøk¤ðÄe hnu÷k hkr»xTÞ yktËku÷Lk ykzuLkk yðhkuÄ íkhefu íkÚkk íku rðMíkkhLkk rntËw-{wrM÷{kuLkeyufíkkLkk rðhkuÄe íkhefu òuÞwt.

- 1906 {kt Zkfk{kt {wrM÷{ ÷eøkLke MÚkkÃkLkk ÚkE. íkuLkku WÆuþ níkku- ¼khík{kt ðMkíkk{wrM÷{kuLkk yrÄfkhkuLkwt hûký fhðwt íkÚkk íku{Lkku rðfkMk fhðku, íku{s Mkhfkh Mk{ûk íku{Lke{ktøkýeyku hsq fhðe.

- rð[khku{kt {ík¼uËku ÃkzðkÚke 1907 {kt fkuøkúuMk çku Ãkûkku{kt ðnU[kE økE. Lkh{Ë¤-økh{Ë¤ (sfk÷ Ãkûk - {ðk¤ Ãkûk) yu{ çku Ãkûk ÃkzÞk.

- «Úk{ rðïÞwî{kt ¼khíkeÞ Lkuíkkyku yu þhíku ytøkúuòuLku {ËË fhðk íkiÞkh níkkt fu Þwî ÃkAe¼khíkLku MktrðÄkLkÚke Mk¥kk MkkUÃke Ëuðk{kt ykðu.

- økktÄeSyu Ërûký ykr£fk, [tÃkkhÛÞ, ¾uzk, y{ËkðkË{kt MkíÞkøkúnLkk MkV¤ «ÞkuøkkufÞko.

- økktÄeSyu rçkúxeþ Lkeríkyku rðÁî ÷kufyktËku÷Lk (Mkk{qrnf yktËku÷Lk) þÁ fÞwo. ykyktËku÷Lk{kt íku{ýu çkÄkt s ðøkkuoLku Mkn¼køke fÞko yLku «kuíMkknLk ykÃÞwt.

- rçkúxeþhku îkhk ððkÞu÷wt fku{ðkËLkwt çkes ¼rð»ÞLkk rð¼ksLkLkwt fkhý çkLÞwt.

- ¼økíkrMktn, [tÿþu¾h ykÍkË, Mkw¾Ëuð ðøkuhu ¢ktríkfkheykuyu yk¢{f yktËku÷LkLkku ÃkÚkyÃkLkkÔÞku.

- Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ îkhk rðËuþ{ktÚke Mðíktºkíkk Mktøkúk{ [÷kðkÞku. íkuyku rçkúxeþhkuLke økw÷k{e{ktÚke¼khíkLku {wfík fhkððkLkk nuíkwÚke ykÍkË rntË VkusLkk Lkuíkk çkLÞk.

- ¼khík Akuzku (fðex #rzÞk) yktËku÷Lku ¼khíkLke MðíktºkíkkLkku hMíkku ¾ku÷e ykÃÞku. økktÄeSîkhk ‘’fhku Þk {hku’’Lkku ytrík{ {tºk yÃkkÞku.

- {wrM÷{ ÷eøku {wrM÷{ku {kxu y÷øk Mðíktºk Ëuþ ÃkkrfMíkkLkLke {ktøkýe fhe. ¼khíku 1Ãk {eykuøk»x, 1947 Lkk hkus íkuLke ykÍkËe {u¤ðe.

ÃkkXÞktík «&™ku :

1. ¼khíkeÞ hkr»xÙÞ fkUøkúuMku íkuLkk þYykíke ð»kkuo{kt ytøkúus Mkhfkh Mkk{u fuðk «fkhLke {ktøkýeykufhe ?

2. ÷kuzo fÍoLkLku çktøkk¤Lkk ¼køk÷k Ãkkzðk{kt fu{ hMk níkku ?


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

213


3. ykr£fk{kt økktÄeyu fhu÷k MkíÞkøkúnLkwt þwt {níð níkwt ? íku{ýu ¼khík{kt fhu÷ku MkíÞkøkúnfuðk «fkhLkku níkku ?

4. þwt ík{Lku ÷køku Au, yMknfkhLkwt yktËku÷Lk íkuLkk æÞuÞLku «kÃík fhe þfÞtw ? ík{khe Ë÷e÷LkkMk{ÚkoLk{kt çku fkhýku ykÃkku.

5. MkkÞ{Lk f{eþLkLku ¼khík{ktÚke ÃkkAw {kuf÷ðkLke {ktøk fu{ ÚkE ?

6. Ëktze fq[Lku ytíku økktÄeLke ÄhÃkfz fu{ ÚkE ?

7. ¢ktríkfkheyku rðÄkLkMk¼k{kt çkkUçk Lkk¾ðk fu{ «uhkÞk ?

8. ¼khíkLkk MðkíktºÞ Mktøkúk{{kt Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍLke ykÍkË rntË VkusLke ¼qr{fk Mk{òðku.

9. ‘’¼khík Akuzku yktËku÷Lku’’ ¼khíkLke Mðíktºkíkk{kt þtw Vk¤ku ykÃÞku ?

10. yu ºký fkhýku sýkðku suLku ÷eÄu rçkúxeþhkuLku ðeMk{e MkËe{kt ¼khíkLku ykÍkË fhðwt ÃkzÞwt.

ÃkkXøkík «&™kuLkk sðkçkku :

8.1

1. Mkk{úksÞðkË rðhkuÄe yktËku÷Lk, rçkúxeþ þkMkLk ËhBÞkLk hksLkiríkf yLku ðneðxe yufíkk,¼khíkLkk økkihðLke ÃkwLk:MÚkkÃkLkk

2. ¼khíkeÞkuLku yuf Mk÷k{ík çktÄkhýeÞ ykïkMkLk ykÃkðk {kxu, suÚke íku{Lkku hku»k ytøkúuòuíkhVLkk rðÿkun{kt Lk Ãkrhý{u.

3. {æÞ{ÃktÚkeyku ({ðk¤ ÃkûkLkk Lkuíkkyku) rçkúxeþhku Mkk{u Lkh{kþÚke yhSyku yLku rðLktíkeykufheLku Mk{MÞkyku Wfu÷ðk {ktøkíkk níkk, sÞkhu snk÷ÃktÚkeyku (økh{Ë¤Lkk Lkuíkkyku)Mkk{qrnf rðhkuÄ «ËþoLkku, Mkhfkhe LkeríkykuLke ònuh xefk, ÃkhËuþe ðMíkwykuLkku çkrn»fkhíkÚkk MðËuþe ðMíkwykuLkku «[kh fhðk {ktøkíkk níkkt.

4. yuðe ykþk{kt fu Þwî ÃkAe rçkúxeþ Mkhfkh ¼khíkeÞkuLku çktÄkhýeÞ yrÄfkhku ykÃkþu.

5. ¾÷eVkLkk yÃk{kLk yLku ykuxku{Lk Mkk{úksÞLkk rð¼ksLkLku fkhýu.

8.2

1. MkíÞkøkún yux÷u MkíÞ yLku LÞkÞ {kxu fhkíkku yrntMkf ykøkún. çkkfeLkk rðÿkunku yk¢{fyLku rntMkf níkkt.

2. f{eþLk{kt fkuE ¼khíkeÞ MkÇÞku Lk níkkt.



LkkUÄ


{kuzâw÷ - 1

214

3. yktËku÷Lk ËhBÞkLk yk[hðk{kt ykðu÷e rntMkkLku fkhýu yktËku÷Lk çktÄ fhðk{kt ykÔÞwt.

4. íku{ýu ytøkúus Mkhfkh rðYî Mkþ† yktËku÷LkLkku hMíkku yÃkLkkÔÞku. çkkfeLkk ÷kufku íku{LkkMk{ÚkoLk{kt Lk níkkt.

5. Ãkqýo Mðhks yux÷u ÃkqhuÃkqhe Mðíktºkíkk yLku Mkkðo¼ki{íð.

6. {wrM÷{ku, rþ¾ku ðøkuhu {kxu y÷øk [wtxýeûkuºkkuLkku «[kh fhðk îkhk yLku {wrM÷{ ÷eøkLkufku{ðkËe {ktøkýeyku ðÄkhðk {kxu «uhðkÚke.

8.3

1. Ëuþe hsðkzkyku yLku ytøkúus Ãkhøkkýkyku- çkÄkt s yr¾÷ ¼khíkeÞ Mkt½ nuX¤ ykÔÞk.íkuLku ÷eÄu MktMkËLke Mk¥kk {ÞkorËík çkLke. yÚkkoíkT, Mkwhûkk ¾kíkk WÃkh yLku rðËuþ ¾kíkk WÃkhíku{Lke fkuE Mk¥kk Lk hne.

2. {wrM÷{ ÷eøku {wrM÷{ku {kxu y÷øk Ëuþ ÃkkrfMíkkLkLke {ktøkýe fhe.

3. çktÄkhýeÞ Mk¥kk yLku rçkúxeþ fkÞËkyku{kt ÃkrhðíkoLk ÷kððkLkk ykþÞÚke fkuøkúuMku [qtxýe{kt¼køk ÷eÄku.

4. fkhý fu, rÿíkeÞ rðïÞwî ËhBÞkLk ¼khík{kt ytøkúuòuLke nksheLku ÷eÄu ¼khík WÃkh òÃkkLkLkkyk¢{ýLkku ¼Þ Q¼ku ÚkÞku níkku.

5. fku{e ¼køk÷k, {wrM÷{ ÷eøkLke {ktøkýeyku yLku hksLkiríkf Ãkûkku ðå[u ÃkhMÃkh Mk{swíkeLkkuy¼kð.


LkkUÄ

215

¼khík «kf]ríkf ðkíkkðhý,MktMkkÄLkku yLku rðfkMk

{kuzâw÷ - 2¼khíkLke «kf]ríkf ¼qøkku¤

rþûkf : r«Þ rðãkÚkeoyku, yu{kt ík{u Ãký {khe MkkÚku Mkt{¥k Úkþku fu ykÃkýu su søÞkyu hnuíkktnkuEyu Aeyu íkuLkku ykÃkýe Mk{s yLku ÔÞðnkh{kt Ÿzku «¼kð nkuÞ Au. ynªykÃkýu yu òýðk {ktøkeyu Aeyu fu fE fE søÞkyku MkkÚku ykÃkýku MktçktÄ Au.

Lkíkkþk : nwt rnMkkh þnuhLke Awt. Vhkn VíkunkçkkËLke Au yLku hkrstËh r¼ðkLkeÚke ykðu Au.

rþûkf : þwt ík{u òýku Aku fu yk çkÄe søÞkyku fÞkt ykðu÷e Au ?

hkrstËh : nk, yk søÞkyku nrhÞkýk{kt ykðu÷e Au, íku s heíku ¼khík{kt ykðu÷e Au Ãký¼khík fÞkt ykðu÷wt Au ?

Vhkn : ¼khíkLkwt MÚkkLk òýðkLke þe sYh Au ?

rþûkf : fkuEÃký ËuþLkwt ¼kiøkkur÷f MÚkkLk íku yuLke yku¤¾ nkuÞ Au. ðkíkkðhý, ðLkMÃkrík,¾uíke, MktþkÄLkku suðk {níðLkk ÃkkMkkyku íkuLkk îkhk s ½zkÞ Au. ÷kufkuLkwt SðLk,íkuyku þwt ¾kÞ Au, rðïLkk {t[ WÃkh íkuyku fux÷kt «¼kðÚke ÃkkuíkkLkku yðks WXkðeþfu Au íku çkÄe çkkçkíkku WÃkh ÷kufku sÞkt hnuíkkt nkuÞ íku MÚkkLkLke Ÿze yMkh nkuÞ Au.

nuíkwyku :

yk ÃkkX ¼ÛÞk ÃkAe ík{u :

- yûkktþ yLku hu¾ktþ{kt ¼khíkLkwt MÚkkLk Ëþkoðe þfþku.

- LkfþkLke {ËËÚke Ãkzkuþe ËuþkuLkk MktË¼o{kt ¼khíkLkk ¼kiøkkur÷f MÚkkLkLkwt {níð ðýoðeþfþku.

- ¼khíkLkk hksfeÞ Lkfþk{kt ¼khíkLkk hksÞku yLku fuLÿþkrMkík «Ëuþku Ëþkoðe þfþku.

- ¼khíkLkk {wÏÞ ¼kiríkf rð¼køkku Mk{òðe þfþku.

9

¼khíkLke «kf]ríkf ¼qøkku¤


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

216


- ¼khíkLke ÔÞðMÚkkLkwt ðýoLk fhe þfþku.

- rn{k÷ÞLke yLku rîÃkfÕÃkeÞ s¤ «ðknLke ÔÞðMÚkk{kt Mkh¾k{ýe yLku íkVkðík fheþfþku.

- LkËeykuLke MðåAíkkLke ò¤ðýe{kt ÷kufkuLke ¼køkeËkheLkwt {níð Mk{òðe þfþku.

9.1 MÚkkLk :

rþûkf : rðÄkÚkeoyku, sÞkhu fkuE ÃkqAu fu ¼khík fÞkt Au, íkku ykÃkýu çku heíku sðkçk ykÃke þfeyu-MkkÃkuûk heíku yLku LkehÃkuûk heíku.

ykÃkýu òuEyu fu MkkÃkuûk árüyu yLku árüyu heíku ¼kiøkkur÷f MÚkkLk fuðe heíku òuðkÞ.MÚkkLkLku yûkktMk-hu¾ktþLke ÿr»xyu òuEyu íÞkhu rLkhÃkuûk heíku òuÞwt fnuðkÞ yLku MkkÃkuûk heíku òuEyuíÞkhu çkeò fkuE {wÆkLkk MktË¼o{kt yu MÚkkLkLku Mk{síkkt nkuEyu Aeyu. su{ fu, fux÷wt Ëqh, fux÷wtÃkkMku, íkuLke ykswçkkswLke søÞkyku ðøkuhu.

hu¾ktþ :

fkuýeÞ ytíkh : fuLÿÚke rçktËwyku ðå[uLkk fkuýeÞ ytíkhLku fkuýeÞ ytíkh fnu Au.* yûkktþ : rð»kwðð]¥kÚke Ërûkýu yÚkðk W¥khu Ãk]ÚðeLke MkÃkkxe WÃkhLkk fkuEÃký rçktËwLkwrð»kwðð]¥kÚke su fkuýeÞ ytíkh çkLku Au íkuLku yûkktþ fnu Au.* hu¾ktþ : økúeLke[hu¾k WÃkh ykðu÷k {wÏÞ ÞkBÞku¥khð]¥kh (Prime Meridian p.m) Úke Ãkqðofu Ãkrù{ síkkt Ãk]ÚðeLke MkÃkkxe WÃkh su fkuýeÞ ytíkh çkLku íkuLku hu¾ktþ fnu Au...........



LkkUÄ

217



rþûkf : yk Lkfþk îkhk þwt ík{u ¼khíkLkk {wÏÞ «ËuþLku yûkktþ-hu¾ktþ{kt Ëþkoðe þfþku ?

Lkíkkþk : ¼khíkLkku {wÏÞ «Ëuþ 80 4 W¥kh yLku 370 6’ W¥kheÞ yûkktþ yLku 680 7’ ÃkqðoyLku 97025’ Ãkqðo hu¾ktþ ðå[u rMÚkík Au. yk heíku, W¥kh-Ërûký rðMíkkh 3214rf÷ku{exh Au yLku Ãkqðo-Ãkrù{ rðMíkkh 2933 rf÷ku{exh Au. ¼khíkLke s{eLkyk¾e Ãk]ÚðeLke s{eLkLkk 2.42 % Au.

rþûkf : ¼khík MktÃkqýoÃkýu W¥kh økku¤kÄo yLku Ãkqðo økku¤kÄo{kt ykðu÷wt Au. ¼khíkLke {æÞ{ktÚkeffoð]¥k (23 30 W¥kh) ÃkMkkh ÚkkÞ Au íku ËuþLku ÷øk¼øk Mkh¾k çku ¼køkku{kt ðnU[u AuíkuLke W¥khLkku ¼køk W¥kh ¼khík yLku ËrûkýLkku ¼køk rËûký¼khík íkhefu yku¤¾kÞAu.yk s heíku 820 30 ÃkqðeoÞ hu¾ktþ ËuþLke ÷øk¼øk {æÞ{ktÚke ÃkMkkh ÚkkÞ Au. íkuLku¼khíkLkku «{ký ÞkBÞku¥khð]¥k fnu Au.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

218


rþûkf : nðu ¼khíkLkwt MkkÃkuûk MÚkkLk Lkffe fhku yLku ÃkAe íkuLku Lke[u ykÃku÷e søGkk{kt LkkUÄku.ÞkË hk¾ku fu MkkÃkuûk MÚkkLk yLÞ MÚkkLkku MkkÚku MktçktrÄík heíku òuðkLkwt nkuÞ Au, suðk fuW¥khu, rËûkýu, rËûký-Ãkqðo{kt, y{wf MÚkkLk ÃkAe, y{wf MÚkkLk yku¤tøkeLku

¼khík yurþÞk {nkÿeÃkLkku ¼køk Au. ¼khík ºký çkkswyu ÃkkýeÚke ½uhkÞu÷wt Au. íkuLkeW¥kh-Ãkrù{u ÃkkrfMíkkLk yLku LkuÃkk÷ íkuLke W¥khu ykðu÷kt Au. çkktø÷kËuþ yLku BÞkLk{khíkuLke Ãkqðo{kt ykðu÷k Au. ©e÷tfk yLku {k÷Ëeð rntË {nkMkkøkh{kt íkuLke Ërûký íkhVykðu÷kt Au.ËuþLke MkkiÚke Ërûkýu ykðu÷wt MÚkkLk #rËhk ÃkkUEx (rLkfkuçkkh xkÃkwyku) ÃkhAu su 60 4’ Ërûkýe yûkktþ Ãkh ykðu÷wt Au. sÞkhu ¼khíkLkk {wÏÞ «ËuþLke MkkiÚkeËrûkýu ykðu÷wt MÚkkLk fLÞkfw{khe Au su 80 4’ W¥kheÞ yûkktþ Ãkh ykðu÷wt Au.

82’30 Ãkqðo hu¾ktþ r{ÍkoÃkwh (W¥kh «Ëuþ) {ktÚke ÃkMkkh ÚkkÞ Au. økwshkík yLkuyYýk[÷«Ëuþ ðå[u çku f÷kfkhku ðå[u çku f÷kfLkku su íkVkðík Au íkuLku Mk«{ký fhðk {kxuËuþLke {æÞ{ktÚke ÃkMkkh Úkíkk yk hu¾ktþð]¥kLku {æÞMÚk ÞkBÞku¥khð]¥k íkhefu {kLÞ hk¾ðk{ktykÔÞwt Au.

9.1.1 MÚkkLkeÞ {níð :

[k÷ku ykÃkýu ykf]rík 9.2 Lkwt æÞkLkÃkqðof rLkheûký fheyu. ík{u þwt LkkuæÞw ? ðMíke yLkurðMíkkhLke ÿr»xyu Ërûký-yurþÞk{kt {kuxk{kt {kuxku Ëuþ ¼khík Au íku {nkMkkøkhÚke ½uhkÞu÷ku Au. íkuÞqhkuÃk yLku ykr£fk, rËûký-Ãkqðo yurþÞk, Ãkqðo yurþÞkLkk ËqhMÚk «Ëuþku yLku ykurþrLkÞk ðå[uLkkMk{wÿe {køkkuo Ãkh rLkÞtºký fhu Au. íkuÚke s ¼khíkLkk ÔÞkÃkkhe MktçktÄku çkeò Ëuþku MkkÚku «k[eLkfk¤ÚkeMkkhkt hÌkkt Au. yLku íku s{eLk MkkÚku Ãký ËrhÞkfktXk yLku s{eLk-çkuW heíku ¼khík-MkkYt ¼kiøkkur÷fMÚkkLk Ähkðu Au. LkkÚkq-÷k (rMkrff{), rþÃkfe÷k (rn{k[÷ «Ëuþ), òuÍe÷k yLku çkwSo÷k (sB{q-fk~{eh) suðk rðrðÄ ÃkðoíkeÞ ½kx ykøkðwt {níð Ähkðu Au. ¼khík-ríkçkux ðå[uLkku {wÏÞ ÔÞkÃkkhe{køko, su ËkSo÷ªøk ÃkkMku f÷eBÃkkUøk yLku ríkçkuxLkk ÕnkMkkLku òuzu Au íku s÷uÃkk-÷k{ktÚke ÃkMkkh ÚkkÞAu. ½ýk½kxkuyu «k[eLk {wMkkVhkuLku ¼khík{kt ykððkLkk hMíkk Ãkqhk ÃkkzÞkt Au íku heíku yk ½kxku{kºk ÔÞkÃkkh {kxuLkk s Lknª Ãký MkktMf]ríkf yLku ði[krhf ykËkLk-«ËkLkLkk hMíkk Mkkrçkík ÚkÞkt Au.



LkkUÄ

219



r[ºk 9.h {níðLkk ÔÞkÃkkhe {køkkuoLke ÿr»xyu ¼khíkLkwt ¼kiøkkur÷f MÚkkLk


1. Lkfþku 9.4 swyku yLku rLkBLkr÷r¾ík «&™kuLkk W¥kh ykÃkku :

1. ¼khíkLke Ãkqðo rËþk{kt ykðu÷k çku ËuþkuLkk Lkk{ þkuÄku.

2. ¼khíkLkk Ãkqðo yLku Ãkrù{ fktXkyku Ãkh ykðu÷k çku Mk{wÿkuLkk Lkk{ sýkðku.

3. fÞku Ëuþ Ãkkf ÃkkÕf ½kx îkhk ¼khík MkkÚku òuzkÞu÷ku Au ?

4. yuðk fÞk çku Ëuþku Au su ¼khík MkkÚku yuf s MkhnËÚke òuzkÞu÷k Au ?

9.2 ¼khíkLkk hksÞku yLku fuLÿþkrMkík «Ëuþku

rðMíkkhLke ÿr»xyu ¼khík yk¾e ËwrLkÞk{kt Mkkík{k Lktçkhu ykðu Au íku 15,200 rf÷ku{exh÷ktçke ¼qr{hu¾k (s{eLkLke nËhu¾k) yLku 6100 rf÷ku{exh ÷ktçkku ËrhÞkfktXku Ähkðu Au. ¼khíkLkwtfw÷ ûkuºkV¤ 32.8 ÷k¾ [kuhMk rf÷ku{exh Au.

¼khíkLkwt ûkuºkV¤ yk¾e ËwrLkÞkLkk ûkuºkV¤Lkk ÷øk¼øk 2.42 % sux÷wt Au. ÔÞðrMÚkíkðneðx {kxu ¼khíkLku 28 hksÞku yLku 7 fuLÿþkrMkík «Ëuþku{kt ðnU[e Lkkt¾ðk{kt ykÔÞwt Au.

ykyku, ykÃkýu ynª ykÃku÷k Lkfþk 9.3 Lkku yÇÞkMk fheyu.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

220


ykf]rík 9.3 ¼khíkLkku hksfeÞ Lkfþku.

yk Lkfþk{kt MÃk»xÃkýu Ëþkoððk{kt ykÔÞwt Au fu Ëhuf hksÞ yLku fuLÿþkrMkík «ËuþLkuÃkkuíkkLke hksÄkLke Au. yu LkkUÄðwt MÃk»x ÷køku Au fu su ¼khíkLke hksÄkLke Au, íku Lkðe rËÕne yufuLÿþkrMkík «Ëuþ rËÕneLke Ãký hksÄkLke Au. þwt yk heíku ík{u yLÞ fkuE hksÄkLke yku¤¾eþfþku ? nk, [tzeøkZ Ãký yuðe hksÄkLke Au su nrhÞkýk yLku ÃktòçkLke hksÄkLke Au yLku íkusfuLÿþkrMkík «Ëuþ [tzeøkZLke Ãký hksÄkLke Au.

{LkkuÞíLk 9.1

rLkBLkr÷r¾ík søÞkykuyu sðk {kxu ík{khu ykuAk{kt ykAk fux÷kt hksÞku{ktÚke ÃkMkkhÚkðwt Ãkzu íku þkuÄku.


LkkUÄ

221



(y) fk~{ehÚke r{Íkuh{

(çk) ÃktòçkÚke rçknkh

(f) rËÕneÚke çkUø÷kuh

(z) {wtçkEÚke f÷f¥kk

(E) [uÒkEÚke hkÞÃkwh


1. Lkfþku 9.3 swyku yLku yk «&™kuLkk sðkçk ykÃkku :

(i)Ërûký ¼khíkLkk çku hksÞkuLkk Lkk{ ykÃkku.

(ii) yktíkhhkr»xÙÞ MkhnË Ähkðíkkt çku hksÞkuLkk Lkk{ Ëþkoðku.

(iii) rMkffe{Lke MkhnË MkkÚku òuzkÞu÷k çku ËuþkuLkk Lkk{ sýkðku.

(iv) yhçke Mk{wÿ MkkÚku òuzkÞu÷k çku fuLÿþkrMkík «ËuþkuLkk Lkk{ ykÃkku.

9.3 ¼khíkLkk ¼kiríkf rð¼køkku :

Lkíkkþk : ¼q¼køk/¼qr{¼køk þwt Au ?

rþûkf : su «Ëuþ fkuE rðþe»x «fkhLke ¼kiøkkur÷f ¾krMkÞík Ähkðíkku nkuÞ íkuLku ¼q¼køk fnuAu.

Vhkn : su{ fu, {wtçkE íkx huíkk¤ Au yLku þe÷kUøk Ãknkze Au.

rþûkf : çkhkuçkh. þwt ík{Lku ¾çkh Au fu ¼khík yuf yuðku rðþk¤ Ëuþ Au su s{eLkLkkMÚk¤kf]ríkyku{kt ¾qçk rðrðÄíkk Ähkðu Au ?

hkrstËh : MÚk¤kf]ríkLkku yÚko þwt ÚkkÞ Au ?

rþûkf : MÚk¤kf]rík (xkuÃkkuøkúkVe) Lkku yÚko Au fkuEÃký MÚk¤Lkk «kf]ríkf ÷ûkýku, Ãk]ÚðeLke MkÃkkxeÃkh ykðu÷k rðrðÄ ¼kiríkf ÷ûkýku yLku ¼qË~ÞkuLkwwt ðýoLk yux÷u MÚk¤kf]rík.

MÚk¤kf]ríkLke ÿr»xyu ¼khík{kt ¼hÃkwh ðirðæÞ Au íku{kt rðþk¤ rn{k÷Þ, W¥khLkk {uËkLkku,ÚkkhLkwt hý, ËrhÞkfktXkLkk {uËkLkku yLku rÿÃkfÕÃkeÞ Wå[«ËuþkuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au.MÚk¤kf]rík{kt ykðe rðrðÄíkk nkuðkLkk fkhýku ykðkt nkuE þfu :

- ¾zfkuLke Mkth[Lkk rðrðÄ heíku ÚkE nkuE þfu. s{eLkLkk yk ¾tz swËkswËk ¼kiøkkur÷fMk{Þøkk¤k ËhBÞkLk ½zkÞu÷k Au.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

222


- yk MÚk¤kuLkwt ðíko{kLkYÃk yLkuf «r¢Þkyku{ktÚke ÃkMkkh ÚkELku ykÔÞwt Au. suðe fu, Äkuðký,nðk{kLk îkhk Úkíkku ûkÞ yÚkðk s{kð.

nðk{kLk îkhk Úkíkku ûkÞ :

Ãk]ÚðeLke MkÃkkxe Ãkh ykðu÷k nðk,Ãkkýe, ðkíkkðhýLku ÷eÄu Wÿ¼ðíke ¼kiríkf, hkMkkÞrýfyLku sirðf «r¢Þkyku îkhk ¾zfku Äe{uÄe{u ½Mkkíkk fnu Au.

¾ðký : Ãk]ÚðeLke MkÃkkxe yXu ¾zfku Äe{uÄe{u ½Mkkíkk fu íkqx÷k hnu Au. íku{ Úkðk ÃkkA¤ÃkðLk, Ãkkýe fu ðkíkkðhý{kt ykðíkk VuhVkhku suðk Ãkrhçk¤ku sðkçkËkh nkuÞ Au. yk Ãkrhçk¤kuLku÷eÄu Úkíke, hkMkkÞrýf fu sirðf «r¢ÞkykuLku ÷eÄu Úkíkk ykðk ½MkkhkLku ¾ðký fnu Au.

Äkuðký : ½MkkÞu÷k ¾zfkuLkk ytþku Äe{uÄe{u ÃkðLk, LkËe, Íhýk fu rn{þe÷k suðk «kf]ríkfhMíku yufÚke çkeò MÚk¤u ðnuíkk òÞ Au. yk «rõÞkLku Äkuðký fnu Au. nðk{kLk îkhk Úkíkk¾ðký{kt yLku Äkuðký{kt Vuhf Au, ¾ðkýLkk ytþku MÚk¤ktíkh fhíkkt LkÚke. ßÞkhu Äkuðký{ktykðk ytþkuLkwt MÚk¤ktíkh Úkíkwt nkuÞ Au.

¼khík ¼kiøkkur÷f rðrðÄíkkLkku Ëuþ Au. ynª y{wf rðMíkkhku{kt ÃkðoíkkuLkk Qt[k rþ¾hkuAu, sÞkhu y{wf søÞkyu LkËeykuyu çkLkkðu÷k MkÃkkx {uËkLkku Au.

ykðe ¼kiøkkur÷f rðþu»kíkkykuLku ykÄkhu Lke[u sýkÔÞk {wsçk A {wÏÞ ¼køk Ãkze þfu :

ykf]rík 9.4 ¼khíkLkk ¼kiøkkur÷f rð¼køkku


LkkUÄ

223



1. W¥kheÞ Ãkðoík{k¤k 2. W¥kheÞ {uËkLkku

3. rÿÃkfÕÃkeÞ Wå[«Ëuþ 4. ¼khíkeÞ hý

5. ËrhÞkfktXkLkk {uËkLkku 6. xkÃkwyku

W¥kheÞ Ãkðoík{k¤k : ykLku ºký rð¼køkku{kt ðnU[ðk{kt ykðe Au, su yk {wsçk Au.

(f) rn{k÷Þ

(¾) Ãkkh rn{k÷Þ «Ëuþ

(øk) Ãkqðko[÷ Ãkðoíkku

1. ½kx : çku xufheyku fu ÃkðoíkkuLke ðå[u fwËhíke heíku hnu÷e ¾k÷e søÞk.

h. þ]t¾÷k : yuf ¾wçk {kuxku ¼q-¼køk, su{kt Ãkðoíkku, xufheyku yLku rþ¾hku ykðu÷k nkuÞ.

3. rþ¾h : fkuE Ãkðoík{k¤kLkwt Ÿ[k{kt Q[wt rçktËw fu xku[.

4. ¾eý : çku ô[k ¼q-¼køk ðå[u ykðu÷e Mk{ík÷ yÚkðk Lke[kýðk¤e søÞk.

5. ËqLk : rn{k÷Þ yLku rþðk÷efLke ðå[uLkk rðMíkkh{kt ykðu÷e W¼e ¾eýku.

1. rn{k÷Þ Ãkðoík :

rn{k÷Þ yuf Lkðhr[ík økuz (økze ÃkzðkÚke çkLku÷ku) «ðíko{kLk Au.rðïLke MkkiÚke Ÿ[eÃkðoík{k¤k Au. íku yuf yðhkuÄf íkhefu WÃkÞkuøke Auuu, fu{fu íku íkuLke Xtzene{, çkVeo÷e yLku fXeLkMÚk¤kf]rík îkhk ¼khíkLkk Ãkzkuþeykuu ¼khík{kt «ðuþðk {kxu rLkhwíMkkne çkLkkðu Au.

íku rMktÄwÚke çkúñÃkwºkk MkwÄe Ãkrù{Úke Ãkqðo{kt, ¼khíkLke W¥kheÞ MkhnËLke MkkÚkuMkkÚku hneLku2500 rf÷ku{exh Vu÷kÞu÷ku Au íkuLke Ãknku¤kE Ãkrù{{kt 400 rf.{e.Úke {ktzeLku Ãkqðo{kt 1Ãk0rf.{e.MkwÄe rðMíkhu÷e Au.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

224


ykf]rík 9.Ãk rn{k÷Þ Ãkðoík{k¤k

(y) {nkLk rn{k÷Þ yÚkðk rn{kÿe

(çk) {æÞ rn{k÷Þ yÚkðk rn{k[÷

(f) çkkÌk rn{k÷Þ yÚkðk rþðk÷ef

(y) {nkLk rn{k÷Þ yÚkðk rn{kÿe :

{nkLk rn{k÷Þ yÚkðk rn{krÿ{kt Ëhuf W¥kh{kt ykðu÷ Ãkðoík{k¤k yLku rþ¾hku Mkk{u÷Au. íkuLke Mkk{kLÞ Ÿ[kE 6000 {exh yLku Ãknku¤kE 120 rf÷ku{exhÚke 190 rf÷ku{exhðå[u Au. íku MkkiÚke ðÄw Mk¤tøk þ]t¾÷k Au. (Ãkðoík{k¤k Au.) íku rn{kåAkËeík Au yLku íku{ktÚke ½ýern{þe÷kyku ðne Ãkzu Au. íku{kt {kôx yuðhuMx, ft[Lkst½k, {fk÷q, ½ki÷krøkhe, Lktøkk Ãkðoík suðk½ýktçkÄkt ¾qçk Ÿ[k rþ¾hku ykðu÷k Au, su 8000 {exhÚke ðÄw Qt[k Au. rðïLkwt Q[k{kt Q[wtrþ¾h {kôx yuðhuMx (8848 {exh) LkuÃkk¤{kt Au. ¼khík{kt ykðu÷wt MkkiÚke Q[wt rþ¾hfkt[Lkstøkk Au. Qt[k ÃkðoíkeÞ ½kx suðk fu çkkhk ÷k[k-÷k, rþ¾ze-÷k, LkkÚkq-÷k, çkku{eze-÷k,EíÞkrË Ãký Au. øktøkk yLku Þ{wLkk LkËeykuLkwt sL{MÚkkLk Ãký rn{k÷Þ Au.

(çk) {æÞ rn{k÷Þ yÚkðk rn{k[÷ :

yk Ãkðoík{k¤kLkk rþ¾hkuLke Ÿ[kE 1000 {exh Úke 4Ãk00 {exh sux÷e Au yLku


LkkUÄ

225



Ãknku¤kE Ãk0 rf÷ku{exh Au. íku{kt «{w¾ Ãkðoík{k¤kyku ‘Ãkeh Ãktò÷, ½ki÷k Äkh yLku {nk¼khíkAu. íku{kt ½ýkt «rMkî nðk¾kðkLkk MÚk¤ku ykðu÷kt Au, suðkt fu rMk{÷k, zu÷nkWMke, ËkSo÷ªøk,[fhkíkk, {Mkqhe yLku LkiLkeíkk÷. íku{kt fk~{eh, fwÕ÷w, fktøkhk suðe Mkw«rMkî ¾eýku Ãký ykðu÷eAu.

(f) çkkÌk rn{k÷Þ yÚkðk rþðkr÷f :

íku rn{k÷ÞLke MkkiÚke çknkhLke çkkswyu ykðu÷e Ãkðoíkþ]t¾÷k Au íkuLke Ÿ[kE 900-1100{exh yLku Ãknku¤kE 10-Ãk0 fe÷ku{exh sux÷e Au. ynª sB{q rnÕMk suðe ykuAe Ÿ[kELkeÃknkzeyku ykðu÷e Au. rþðkr÷f Ãknkzeyku yLku {æÞ rn{k÷ÞLke ðå[u ½ýe «ÏÞkík ¾eýkuykðu÷e Au suLku ‘ËqLk’ fnu Au, su{ fu ËnuhkËqLk, fkux÷e ËqLk yLku Ãkkx÷e ËqLk

(¾) xÙktMk rn{k÷Þ (rn{k÷ÞLke Ãku÷u Ãkkh)

{nkLk rn{k÷ÞLke W¥khu Mk{ktíkh Vu÷kÞu÷k rn{k÷ÞLkk yk ¼køkLku Íhfh Ãkðoík fnuðkÞAu. íkuLke W¥khu ÷Æk¾ ©]t¾÷k ykðu÷e Au. Íhfh yLku ÷Æk¾ Ãkðoík{k¤kykuLke ðå[uÚke rMkÄwt LkËeðnu Au. W¥khu fkhkfkuh{ þ]t¾÷k ykðu÷e Au. K2 yu ËwrLkÞkLkwt çkeò LktçkhLkwt Q[wt rþ¾h Au.

(øk) ÃkqðkO[÷ Ãknkzeyku :

yk{kt r{þk{e, r{S Ãknkzeyku Au, su Ãkqðo{kt ykðu÷e Au íku{kt {u½k÷ÞLkk Wå[«ËuþLkeøkkhku, ¾kMke yLku sIríkÞk Ãknkzeyku Ãký ykðu÷e Au.


1. rn{k÷ÞLke ºký Ãkðoík©]t¾÷kykuLkk Lkk{ ÷¾ku.

2. Lkfþku 9.Ãk swyku yLku Lke[u ykÃku÷ «©kuLkk sðkçk ykÃkku.

(f) Lktøkk Ãkðoík yLku LktËk Ëuðe fÞk hksÞ{kt ykðu÷kt Au ?

(¾) nk/Lkk {kt sðkçk ykÃkku.

1) {kôx yuðhuMx ¼khík{kt ykðu÷wt Au .....

2) rþÃkfe-÷k ½kx rþðkr÷f Ãkðoík{k¤k{kt ykðu÷ Au........

3) {kLkMkhkuðh fi÷kMk Ãkðoík{k¤k{kt ykðu÷wt Au.....

3.yu ËuþkuLkk Lkk{ sýkðku sÞkt {nkLk rn{k÷Þ ykðu÷ku Au.

4. çku ÃkqðkO[÷ ÃknkzeykuLku yku¤¾e çkíkkðku.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

226


ykf]rík 9.6 ¼khíkLkk rîÃkfÕÃkeÞ Wå[«Ëuþku

2. W¥kheÞ {uËkLkku : [k÷ku ykÃkýu ¼khíkLkk W¥kheÞ {uËkLkkuLku þkuÄeLku íku{Lkk Lkk{ òýðkLkefkurþþ fheyu. (swyku Lkfþku 6.6)

W¥khLkk {uËkLkku rn{k÷ÞLke Ërûkýu yLku rîÃkfÕÃkeÞ (¾tzeÞ) Wå[«ËuþLke W¥kh ðå[uLkk«Ëuþ{kt ykðu÷kt Au. yk {uËkLkku rMktÄw, øktøkk yLku çkúñÃkwºk yu ºký {wÏÞ LkËeykuyu ½Mkze ÷kðu÷kfktÃkÚke çkLÞk Au.

Ãkrù{{kt ÃktskçkÚke {ktzeLku Ãkqðo{kt ykMkk{ MkwÄe rðMíkhu÷k yk {uËkLkkuLke ÷tçkkE ÷øk¼øk2400 rf.{e Au íkuLke Ãknku¤kE Ãkqðo{kt 1Ãk0 rf÷ku{exh yLku Ãkrù{{kt ÷øk¼øk 300 rf÷ku{exhAu. LkËeykuLkk fkÃkÚke çkLku÷k yk {uËkLk rðïLkk MkkiÚke {kuxkt yLku MkkiÚke V¤ÿwÃk {uËkLkku{ktÚke yuf


LkkUÄ

227



Au. yk {uËkLkku{kt {wÏÞíðu Ãktòçk, nrhÞkýk, W¥kh«Ëuþ, rçknkh, Ãkrù{çktøkk¤ yLku ykMkk{hksÞku ykðu÷kt Au. ½W, [ku¾k, þuhze, fXku¤, íku÷erçktÞk yLku þý suðkt {wÏÞ ÃkkfkuLke ¾uíkeynª ÚkkÞ Au. Wr[ík rMkt[kELku ÷eÄu yk {uËkLkku yLkksLkk WíÃkkËLk{kt {níðÃkqýo Vk¤ku ykÃku Au.W¥kheÞ {uËkLkku {kuxk¼køku çku ¼køkku{kt ðnu[kÞ Au.

1. Ãkrù{Lkk {uËkLkku

h. øktøkk-çkúñÃkwºk {uËkLkku

1. Ãkrù{e {uËkLkku :

yk {uËkLk rMktÄw LkËeLkk «ðknkuÚke çkLku÷kt Au. íku yhðÕ÷eLke Ãkrù{u rMÚkík Auu. yk {uËkLkMkík÷s, rçkÞkMk yLku hkðe LkËeykuLkk fktÃk{ktÚke çkLÞk Au. W¥kheÞ {uËkLkkuLkk yk ¼køk{kt ËkuykçkAu.

øktøkk-çkúñÃkwºkk {uËkLk :

yk {uËkLk çku {wÏÞ LkËeyku : øktøkk yLku çkúñÃkwºkLku ½Mkze ÷kðu÷k fkÃkÚke çkLÞtw Au. {kunLk-òu-zuhku yLku nzÃÃkk suðe «k[eLk MktMf]ríkyku, suLku LkËerfLkkhkLke MktMf]rík Ãký fnu Au, íku yk{uËkLkku{kt rðfMke níke. íkuLkwt fkhý LkËefktXkLke V¤ÿwÃkíkk yLku ÃkkýeLke WÃk÷çÄíkk Au.

Ëkuykçk : çku LkËeykuLke ðå[u ykðu÷e ¼qr{, su{ fu ÃktòçkLkwt Ëkuykçk ûkuºk.

¾kËh : ÷øk¼øk Ëh ð»kuo LkËeyku{kt ÃkwhLkk Mkt¼rðík ûkuºkku / rðMíkkhku.

çkktøkkh : sÞkt fËe Ãký LkËeykuLkkt Ãkqh ykðíkk Lk nkuÞ íkuðkt ûkuºkku / rðMíkkhku.

rÿÃkfÕÃkeÞ Wå[«Ëuþ

Lke[u ykÃku÷k LkfþkLku (ykf]rík 9.6) swyku ík{u òuþku fu rÿÃkfÕÃkeÞ Wå[«Ëuþ yufrºkfkuýkfkh xuçk÷÷uLz suðku Au.

yk «k[eLk ¼q-¼køkLku økkutzðkLkk ÷uð÷ fnu Au íku ÷øk¼øk Ãk ÷k¾ [kuhMk rf÷ku{exhLkkrðMíkkh{kt Vu÷kÞu÷ku Au. íku økwshkík, {nkhk»xÙ, rçknkh, fýkoxf yLku yktÄú«Ëuþ hksÞku{kt Vu÷kÞu÷kuAu. Lk{oËk LkËe yk Wå[«ËuþLku çku rð¼køkku{kt ðnU[u Au. - {æÞ Wå[¼qr{ yLku zuffLkLkku Wå[«Ëuþ.

1. {æÞ Wå[¼qr{ :

íku Lk{oËk LkËe yLku W¥khLkk {uËkLkku ðå[uÚke Lkef¤u Au. yhðÕ÷e yu økwshkíkÚke {ktzeLkuhksMÚkkLk{ktÚke ÃkMkkh Úkíkku rËÕne MkwÄe rðMíkhu÷ku {níðLkku Ãkðoík Au. yk ÃkðoíkLkwt MkkiÚke Q[wtrþ¾h yu {kôx ykçkw ÃkkMku ykðu÷wt økwYrþ¾h (1722 {e.) Au. {k¤ðkLkku Wå[«Ëuþ yLkuAkuxk LkkøkÃkwhLkku Wå[«Ëuþyu {æÞ Wå[¼qr{Lkk ¼køk Au. {k¤ðkLkk Wå[«ËuþLke {wÏÞ LkËeyku


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

228


çkuíkðk, [tçk÷ yLku fuLk Au, sÞkhu Akuxk LkkøkÃkwhLkk Wå[«ËuþLke {níðLke Ãknkzeyku {nkËuð,fi{qh yLku {ufku÷ Au. Lk{oËk LkËeLke ¾eý rðtæÞ yLku MkkíkÃkwzkLke ðå[u ykðu÷e Au. Lk{oËk LkËeÃkqðoÚke Ãkrù{u ðneLku yhçke Mk{wÿ{kt ¼¤e òÞ Au.

zuffLkLkku Wå[«Ëuþ :

AkuxkLkkøkÃkwhLkk Wå[«Ëuþku{kt rðûkku¼ (¾zfku{kt Ãkzíke {kuxe VkxLke MkkÚku MkkÚku Úkíke¾zfkuLke yË÷kçkË÷e)Lku fkhýu íku{ktÚke zuffLkLkku Wå[«Ëuþ Aqxku Ãkzâku.

zuffLkLkk Wå[«Ëuþ{kt fk¤e {kxeðk¤ku «Ëuþ zuffLk xÙuÃk íkhefu òýeíkku Au. íku sðk¤k{w¾erðMVkux îkhk çkLku÷ku Au. íku {kxe fÃkkMk yLku þuhzeLke ¾uíke {kxu Mkkhe økýkÞ Au. zuffLkLkkuWå[«Ëuþ {wÏÞíðu çku ¼køkku{kt ðnu[kÞu÷ Au :

f) Ãkrù{e ½kx

¾) ÃkqðeoÞ ½kx

(f) Ãkrù{e ½kx :

òu ykÃkýu Lkfþku 9.6 òuEyu íkku ykÃkýLku Ëu¾kþu fu zuffLk Wå[«ËuþLkk Ãkrù{ rfLkkhuÃkrù{e ½kx yÚkðk MkkÌkrÿ ykðu÷ku Au. íku Ãkrù{e ËrhÞkfktXkLke Mk{ktíkhu ÷øk¼øk 1600rf.{e.÷tçkkE Ähkðu Au. Ãkrù{e ½kxLke Mkk{kLÞ Ÿ[kE 1000 {exh Au. yk ûkuºkLkk «rMkîrþ¾hku ËkuËkçkunk, yLkkE{wËe, {kfwíkeo ðøkuhu Au. yk ûkuºk{kt MkkiÚke Q[wt rþ¾h (h69Ãk {exh)yLkkÞq{wËe Au. Ãkrù{e ½kx Mk¤tøk Au yLku íkuLku Ãkk÷½kx, ½k÷½kx yLku ¼kuh½kx îkhk yku¤tøkeþfkÞ Au. økkuËkðhe, f]»ýk yLku ¼e{k LkËeykuLkku «ðkn Ãkqðo íkhV Au, sÞkhu íkkÃke LkËe, Ãkrù{íkhV ðnu Au.

yk LkËe Mkkøkh{kt «ðuþ fhíkk Ãknu÷kt ÄkuÄ yLku ÍzÃke «ðknku h[u Au. þhkðíke LkËeÃkhLkku òuøk ÄkuÄ yLku fkðuhe LkËe ÃkhLkku rþð Mk{wLÿ{ ÄkuÄ «rMkî ÄkuÄ Au.

(¾) ÃkqðeoÞ ½kx :

ÃkqðeoÞ ½kx Mk¤tøk LkÚke. íkuLke Mkk{kLÞ Ÿ[kE 600 {exh Au. íku ÃkqðoLkk ËrhÞkfktXkLkuMk{ktíkh hneLku {nkLkËe ¾eýLke ËrûkýuÚke rLk÷økehe Ãknkze MkwÄe ðnu Au. yk ûkuºk{kt MkkiÚke Q[wtrþ¾h {nuLÿrøkhe (1Ãk01 {exh) Au. ykurhMMkk{kt {nuLÿøkehe, rLk{kErøkhe, ËrûkýyktÄú«Ëuþ{kt LkÕ÷k{÷kE yLku íkr{÷Lkkzw{kt fkuÕ÷e{÷kE yLku Ãkkt[e{÷kEyu «rMkî ÃknkzeykuAu. yk rðMíkkh{kt {nkLkËe, økkuËkðhe, f]»ýk yLku fkðuhe LkËeyku îkhk Äkuðký ÚkkÞ Au. Ërûký{ktLke÷røkrh Ãknkzeyku Ãkrù{e yLku ÃkqðeoÞ ½kxkuLku òuzu Au.


LkkUÄ

229



{LkkuÞíLk 9.h

1. Ãkrù{e yLku ÃkqðeoÞ ½kx ðå[uLkk Ãkkt[ íkVkðík Ëþkoðku

2.Mkhuhkþ Ÿ[kE

3. rðMíkkh/ÔÞkÃk

4. Mkðkuoå[ rþ¾h

5. LkËeyku

4. ¼khíkLkk hý

¼khíkeÞ hý yhðÕ÷e ÃknkzeykuLke Ãkrù{ çkkswyu ykðu÷wt Au. íkuLku Úkkh {YMÚk¤ ÃkýfnuðkÞ Au. íku rðïLkk {kuxkt hýku{kt Lkð{wt MÚkkLk Ähkðu Au. íku økwshkík yLku hksMÚkkLk{kt Vu÷kÞu÷wtAu. ynªLkw ðkíkkðhý Mkqfw yLku yÄo-Mkqfwt hnu Au. ynª «ríkð»ko 1Ãk0 r{{eÚke ykuAku ðhMkkËÚkkÞ Au. ynª fktxuËkh Íkzeykuðk¤e ykuAe ÷tçkkELke ðLkMÃkríkyku Wøku Au. yk rðMíkkhLke {wÏÞLkËe ÷qýe Au. çkeò çkÄk s s¤«ðknku {kºk [ku{kMkk{kt s òuðk {¤u Au, çkkfeLkk Mk{Þu íku çkÄkhý{kt s Mk{kE òÞ Au.

r[ºk 9.7 : ¼khíkeÞ hý

nwt ¼khíkeÞ hý- Úkkh Awt.

1. yk¾wt ð»ko nwt MkkiÚke Mkqfwt hnwt Awt. ¼usðk¤k ÃkðLkku yhðÕ÷eLku Mk{ktíkh hneLku ðnu Au íkuÚke{Lku Úkkuzkuf s ðhMkkË {¤u Au.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

230


2. {kYt þheh yLÞ fktxuËkh ðLkMÃkrík yLku ÚkkuhÚke rðtÄkÞu÷wt Au.

3. ík{u íkhMÞk ÚkÞk nþku íkku ½ýk rf÷ku{exh [kÕÞk ÃkAe ík{Lku fkuE hýrÿÃk fu ðehzku{¤þu.

4. huíkeLkk Zqðk/xeçkkt {khk hýLke þku¼k ðÄkhu Au.

5. {khk ÷kufku Mk{]Ø MktMf]rík yLku ÃkhtÃkhkLku yLkwMkhu Au.

Ãk. ËrhÞkfktXkLkk {uËkLk

¼khíkLkk ËrhÞkfktXkLkk {uËkLk yhçkeMk{wÿ yLku çktøkk¤Lke ¾kzeLku Mk{ktíkh ÚkELkurÿÃkfÕÃkeÞ Wå[«Ëuþku{kt òuzkELku ðnu Au.

Ãkrù{ ËrhÞkfktXkLkwt {uËkLkyu yhçke Mk{wÿ MkkÚku òuzkÞu÷ku yuf Mkktfzku Ãkx]ku Au, suLkeÃknku¤kE ÷øk¼øk 20-30 rf.{e Au íku fåALkk hýÚke fLÞkfw{khe MkwÄe Vu÷kÞu÷wt Au. yk {uËkLkºký ¼køkku{kt ðnU[kÞu÷wt Au. (1) fkufý ËrhÞkfktXku ({wtçkEÚke økkuðk) (h) fýkoxf ËrhÞkfktXku(økkuðkÚke {Uøk÷kuh), 3) {÷çkkh ËrhÞkfktXku ({uøk÷kuhÚke fLÞkfw{khe) ÃkqðeoÞ ËrhÞkfktXku çktøkk¤Lke¾kze MkkÚku òuzkÞu÷ku fktXku Au. Ãkrù{ ËrhÞkfktXk fhíkkt yu Ãknku¤ku Au. íkuLke Mkk{kLÞ Ãknku¤kE1h0 rf.{e Au. yk ËrhÞkfktXkLkk W¥kh ¼køkLku W¥khe rMkhfkh yLku Ërûký ¼køk fkuhku{tz÷ fktXkufnuðk{kt ykðu Au. ÃkqðeoÞ ËrhÞkfktXk{kt {nkLkËe, økkuËkðhe, f]»ýk yLku fkðuhe LkËeykuyu çkLkkðu÷kuzuÕxk «Ëuþ Au. ykurhMMkk{kt ykðu÷wt ¾khk ÃkkýeLkwt MkkiÚke {kuxwt Mkhkuðh-r[Õfk Mkhkuðh Au su {nkLkËeLkkzuÕxk «ËuþLke Ërûkýu ykðu÷wt Au.

ËrhÞkfktXkLkk {uËkLkku{kt {Mkk÷k, [ku¾k, LkkrhÞu¤, {he EíÞkrË Wøkkzðk{kt ykðu Au.yk {uËkLkku ÔÞkÃkkh ðkrýsÞLkk fuLÿku hnÞkt Au. yk ûkuºkku {kAe{khe {kxu ¾qçk òýeíkk nkuðkÚkeynª ½ýkt {kAe{kh-økk{ rðfMkkððk{kt ykÔÞk Au. {k÷kçkkh ËrhÞkfktXu ykðu÷wt rðBçkLkkË yuf«rMkØ ÷økqLk (ËrhÞkfktXkLkw Mkhkuðh) Au.

6 xkÃkwyku :

¼khík{kt xkÃkwykuLkk çku Mk{qn ykðu÷kt Au. çktøkk¤Lke ¾kze{kt ykðu÷k h04 xkÃkwykuyktËk{kLk yLku rLkfkuçkkh xkÃkwyku Au yLku yhçke Mk{wÿ{kt ykðu÷kt 43 xkÃkwyku ÷ûkÿeÃk xkÃkwykuAu.

yktËk{kLk-Lkefkuçkkh xkÃkwyku çktøkk¤Lke ¾kze{kt W¥khÚke Ërûkýu Vu÷kÞu÷k Au. íkuyku fËLkkt{kuxk Au. ynª yuf Wssz xkÃkw WÃkh Mkr¢Þ sðk¤k{w¾e ykðu÷ku Au.

÷ûkrÿÃk xkÃkwyku fuh¤Lkk {÷çkkh fktXkLke LkSf yhçkMkkøkh{kt ykðu÷k Au. íkuLkkku rðMíkkh32 [ku.rf.{e. Au. ÷ûkrÿÃkLke hksÄkLke fðhkíke Au. yk xkÃkwyku Ãkhðk¤kÚke çkLku÷k Au yLku


LkkUÄ

231



rðrðÄ ðLkMÃkrík íkÚk SðMk]rüLke fwËhíke çkrûkMk Ähkðu Au. ÃkkýeLke ytËh fhkðkíkk rðrðÄ ¾u÷yLku íkhý-h{íkkuLku ÷eÄu yk xkÃkwyku «ðkMkeykuLkk ykf»koýLkk fuLÿku çkLÞk Au.


1. yk «&™kuLkk xqf{kt sðkçk ykÃkku. (Võík çku ðkõÞku{kt)

(i) zuffLk xÙuÃkLke h[Lkk fuðeheíku ÚkE níke ?

(ii) ËrhÞkfktXkLkk {uËkLkku{kt Úkíke fkuEÃký çku ykrÚkof «ð]r¥kyku sýkðku.

(iii) ytkËk{kLk-rLkfkuçkkh xkÃkwyku «ðkMkeykuLku fu{ ykf»kuo Au ?

(iv) Ãkrù{e {uËkLkkuLku çkLkkððk{kt MknkÞYÃk Úkíke çku LkËeykuLkk Lkk{ sýkðku.

9.4 ¼khík{kt ykðu÷e fwËhíke s¤ rLkfk÷ «ýk÷e :

- s¤ðnnLk «ýk÷eLkku yÚko {wÏÞíðu yuðku ÚkkÞ Au fu, Ãk]ÚðeLke MkÃkkxe WÃkhLkk ÃkkýeLkwtLkËeyku{kt ðne sðwt.

- {wÏÞ LkËe yLku íkuLke MknkÞf LkËeyku îkhk ðne síkk Ãkkýe ðk¤kk rðMíkkhLku «kf]ríkfs¤ðnLk økkËe (zÙuíkus çkuÍeLk) fnu Au.

- yk s¤«ðknkuLke fwËhíke ÔÞðMÚkkLkku ykÄkh ½ýkt Ãkrhçk¤ku WÃkh nkuÞ Au- suðkt fu,s{eLkLkku Zku¤kð, ¼q¼kiríkf h[Lkk, ÃkkýeLkku sÚÚkku yLku íkuLkku ðuøk. ÃkkuíkkLke s¤«ðknÔÞðMÚkk îkhk LkËe ½ýkt fk{ fhe ÷uíke nkuÞ Au. su{ fu, fkuE MÚk¤u ðÄkhu ¼hkE økÞu÷kÃkkýeLku Ëqh fhðwt, fktÃkLku yufÚke çkeS søÞkyu ÷E sðku, rMkt[kE {kxuLkku fwËhíke MºkkuíkÃkqhku Ãkkzðku yLku fkuE rðMíkkhLkwt s¤ Míkh xfkðe hk¾ðwt, RíÞkrË.

ÃkhtÃkhkøkík heíku òuEyu íkku LkËeyku Ãknu÷kt íkkò-{eXk ÃkkýeLkk †kuík íkhefu yLku s¤{køkoíkhefu ðÃkhkíke. yksu íkku s¤rðÄwík WíÃkkËLk yLku s¤-ykÄkrhík WÄkuøkkuLku ÷eÄu LkËeykuLkwt {níð½ýwt ðÄe økÞwt Au. ð¤e, heðh hkVxªøk, çkkuxªøk yLku f÷eV stÃkeøk suðe «ð]r¥kykuLku ÷eÄu LkËeyku«ðkMkeykuLkk ykf»koýLkwt fuLÿ Ãký çkLke Auu. SðLk{kt LkËeykuLke WÃkÞkurøkíkk yux÷e çkÄe Au, fuíku{Lku SðLkËkuhe fnuðk{kt ykðu Au.

½ýkt «ÏÞkík þnuhku LkËerfLkkhu s ðMÞk Au yLku íÞkt ðMíkeLke øke[íkk ðÄw òuðk {¤u Au.Þ{wLkkrfLkkhu rËÕne, øktøkkrfLkkhu Ãkxýk, çkúñÃkwºkLku fktXu økwðknkxe, økkuËkðheLku fktXu LkkrMkf yLku{nkLkËeLku rfLkkhu ykðu÷wt fxf - yk çkkçkíkLkk WËknhý Au (ykf]rík 9.8)

íku{Lkk WÆøk{MÚkkLkLkk ykÄkhu s¤«ðknkuLkk çku rð¼køk Ãkkze þfkÞ :


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

232


(y) rn{k÷ÞLkk s¤«ðknku

(çk) Wå[«ËuþLkk s¤«ðknku

zuÕxk : LkËeLkk {w¾ ykøk¤Lke s{eLk{kt Ãkzíkku rºkfkuý ykfkhLkku yuf «Ëuþ sÞkt fktÃk,huíke yLku LkkLkfzkt ¾zfku ¼uøkk ÚkÞu÷k nkuÞ Au, su LkËe íkhV ðnuíkk nkuÞ Au.Ëk.ík.øktøkkLkku zuÕxk«Ëuþ

yuMxqyhe ¾kze (LkËe{w¾) : yktrþf heíku çktrÄÞkh yuðwt ËrhÞkLkwt Ãkkýe, sÞkt ¾kYt ÃkkýeLkËeLkk {eXk Ãkkýe{kt {¤u Au. Ëk.ík.Lk{oËk LkËe ykðe yuf ¾kze çkLkkðu Au.

MknkÞf LkËeyku : {kuxe LkËe{kt òuzkE síkkt LkkLkkt Íhýkt yÚkðk LkkLke LkËeyku su{ fu,Þ{wLkk.

9.Ãk {wÏÞ s¤rLkfk÷ ÔÞðMÚkk :

WÃkh sýkÔÞk {wsçk WÆøk{MÚkkLkLkk ykÄkh Ãkh ¼khíkLke fwËhíke s¤ÔÞðMÚkkLkk çku¼køk Ãkkze þfkÞ. ykðku, ykÃkýu çku fwËhíke s¤«ðknLke Mkh¾k{ýe fhe òuEyu.

rn{k÷ÞLke LkËeykuLkwt íktºk :

1. yk rn{þe÷kyku{ktÚke WÆ¼ðíke çkkh{kMke LkËeyku Au.

2. yk LkËeyku Äkuðký «r¢Þk îkhk ¾eýkuLke h[Lkk fhu Au.

3. yk LkËeyku V¤ÿwÃk {uËkLkku{ktÚke ÃkMkkh Úkíke sELku fwËhíke rMkt[kELkku ykËþo †kuík çkLku Au.

4. yk LkËeykuLkk ð¤ktfku Mk{Þktíkhu çkË÷kíkk hnu Au.

9.Ãk.1 rn{k÷ÞLkk fwËhíke s¤«ðknkuLke ÔÞðMÚkk :

rn{k÷ÞLke {kuxk¼køkLke LkËeyku çkkh{kMke nkuÞ Au. yÚkkoíkT yk LkËeyku{kt çkkhu{kMkÃkkýe hnu Au. fkhý fu yk LkËeyku Ãkife {kuxk¼køkLke LkËeyku rn{þe÷kyku{ktÚke yÚkðk íkkuçkhVkåAkrËík rþ¾hku{ktÚke «økxu Au. íku{kt ðhMkkËLkwt Ãkkýe Ãký W{uhkÞ Au. yk ðøko{kt ykðíke{wÏÞ LkËeyku Au :

1. rMktÄw LkËe ÔÞðMÚkk - su÷{, hkðe, rçkÞkMk, Mkík÷s,

h. øktøkk LkËe ÔÞðMÚkk - Þw{Lkk, hk{øktøkk, ½k½hk, øktËf,

3. çkúñÃkwºk LkËe rËçkktøk, ÷kurník, ríkMíkk, {u½Lkk LkËe ÔÞðMÚkk ðøkuhu.


LkkUÄ

233



9.Ãk.h Wå[«ËuþLke fwËhíke s¤«ðkn ÔÞðMÚkk :

ík{u Wå[«ËuþLkk {uËkLkku rð»ku òuE økÞk.

{kuxk¼køkLke Wå[«ËuþeÞ LkËeyku Ãkqðo íkhV ðneLku çktøkk¤Lkk y¾kík{kt ¼¤e òÞ Au.{kºk íkkÃke yLku Lk{oËk Ãkrù{½kx{kt ÚkELku Ãkrù{ íkhV ðnu Au. yk LkËeyku s¤rðÄwík WíÃkÒkfhðk {kxu ¾qçk WÃkÞkuøke Au. fu{ fu íkuyku s¤ÄkuÄ yLku ðuøke÷k s¤«ðkn h[u Au.

Wå[«ËuþLke {wÏÞ LkËeyku {nkLkËe, økkuËkðhe, f]»ýk yLku fkðuhe Au.

ykf]rík 9.8 ¼khíkLke {wÏÞ LkËeyku

{LkkuÞíLk 9.3

yuf yux÷Mk{kt ¼khíkLkk ¼kiøkkur÷f yLku hksfeÞ Lkfþkyku swyku. Lke[u LkËeykuLkkLkk{ ykÃku÷kt Au. íku{Lkk rðþu Lke[u sýkðu÷e {krníke þkuÄe Lkkt¾ku yLku ykÃku÷k fku»xf{kt ÷¾ku.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

234


LkËeyku {wÏÞ MknkÞf WÆøk{MÚkkLk sÞktÚke íku ÃkMkkh ÚkkÞ Au sÞkt ¼¤u

LkË eyku íku hksÞkuLkk Lkk{ Au íku MÚk¤

øktøkk

çkúñÃkwºk

rMktÄw

Mkík÷s

fkðuhe

økkuËkðhe

f]»ýk

{LkkuÞíLk 9.4

yux÷Mk{kt ykÃku÷k ¼khíkLkk ¼kiøkkur÷f Lkfþk{kt øktøkk rfLkkhu ðMku÷kt çkÄkt s þnuhkuËþkoðku.

9.6 LkËeykuLke MðåAíkkLke ò¤ðýe

þwt ík{u òýku Aku fu Ãk]Úðe Ãkh sux÷wt Ãkkýe Au íkuLkk 97 % Ãkkýe ¾kYt Au yLku çkkfeLkk 3 %ÃkkýeLkku {kuxku ¼køk ÄúwðeÞ «Ëuþku{kt çkhV ÚkELku ò{e økÞu÷ku Au. 1 % Úke Ãký ykuAwt ÃkkýeðhMkkË, LkËeyku, Mkhkuðhku yLku s{eLkLke ytËh «kÃÞ s¤ íkhefu WÃk÷çÄ Au. {eXk-íkkò ÃkkýeLkkuVfík ykx÷ku s ¼køk yk¾e ËwrLkÞkLke ðMíke {kxu sYhe Ãkkýe íkhefu {¤u Au. íkkswt Ãkkýe yk heíkuyuf yrík{qÕÞðkLk MktMkkÄLk Au yLku LkËeyku íkÚkk Mkhkuðhku{kt ðÄe hnu÷wt «Ëw»ký ykÃkýk {kxu yuf[uíkðýe Au òu¾{Lke.

ík{u ík{khk økk{{kt yÚkðk çkesu fÞktÞ ðnuíke LkËe òuE s nþu. ¼khík{kt ½ýeçkÄeLkËeyku ðnu Au yLku íkuLkk rfLkkhu ðMkíkkt ÷kufku {kxu yk LkËeyku íku{Lke SðLkhu¾k Mk{kLk Au. ykLkËeykuLku {wÏÞ [kh rð¼køkku{kt rð¼kSík fhe þfkÞ :

(1) rn{k÷Þ{ktÚke ðnuíke LkËeyku, su rn{þe÷kyku{ktÚke ðnu Au yÚkðk íkku çkhV Ãkeøk¤ðkLku÷eÄu ðnu Au. ykÚke s íku LkËeyku çkkhu{kMk ðnu Au, yux÷u fu yk¾k ð»ko ËhBÞkLk fÞkhuÞMkqfkíke LkÚke.

(h) zufLkLkLkk Wå[«ËuþLke LkËeyku suLkku ykÄkh ðhMkkËLkk Ãkkýe WÃkh hnu Au.


LkkUÄ

235



(3) ËrhÞkfktXkLke LkËeyku, ¾kMk fheLku Ãkrù{e ËrhÞkfktXkLke LkËeyku, su LkkLke nkuÞ Au yLkusu{kt Ãkkýe yk¾k ð»ko ËhBÞkLk nkuíkwt LkÚke.

(4) Ãkrù{ hksMÚkkLkLkk ytíkrhÞk¤ s¤«ðkneík ûkuºkLke LkËeyku ðhMkkË WÃkh ykÄkrhíkAu. yk LkËeyku {kuxk¼køku hý{kt Mk{kE òÞ Au. yÚkðk fktÃk ðnkðíkkt Íhýkyku íkhVðnu Au.

ykÃkýk SðLk{kt LkËeykuLkwt økkihððtíkw MÚkkLk Au.

½ýkt þnuhku yLku íkeÚkoMÚkkLkku LkËerfLkkhu ðMku÷k Au, yLku øktøkk-Þ{wLkk suðe LkËeykuLku íkku÷k¾ku ÷kufku Ãkrðºk {kLku Au. íku{ Aíkkt LkËeyku{kt yLkuf ÃkÞkoðhý rðhkuÄe økríkrðrÄyku yLkurçkLksðkçkËkh ðíkoLk îkhk ¾qçk «Ëw»ký Vu÷kE hnÞwt Au. {kºk {¤ îkhk s ÷øk¼øk 70 % sux÷wt«Ëw»ký ÚkE hnÞwt Au. fkuE Lku fkuE heíku sirðf yLku hkMkkÞrýf f[hkLkku ¼khu¾{ «ðknLke[kýðk¤k rðMíkkhLkk s¤«ðkn íkhV ðnu Au ykLku ÷eÄu s¤[h Mk]r»x Ãkh yMkh ÚkkÞ Au yLkuMðkMÚÞLku ÷økíkkt rðrðÄ òu¾{ku Q¼k ÚkkÞ Au. «Ëq»ký fhíkkt íkíðkuLke MkkÚkkuMkkÚk LkËeyku íkhV÷kufkuLke yMktðuËLkþe÷íkkLku ÷eÄu Ãký yk Mk{MÞk{kt økt¼eh W{uhku ÚkE hnÞku Au. þnuhe ÷kufkuLkËeykuLku òýu yku¤¾íkk s LkÚke. WËknhý íkhefu, ¾qçk s «Ëqr»kík ÚkðkÚke fk¤e ÚkE økÞu÷eÞ{wLkk LkËe «íÞu rËÕneðkMkeykuLkwt æÞkLk sðÕ÷u s ¾U[kÞ Au.

¼khík{kt s¤«ðknkuLkk {wÆkykuLku hksÞ-MkhfkhkuLku MkkUÃke Ëuðk{kt ykÔÞk nkuðkLku ÷eÄu,íku çkÄk s LkËeykuLku ÃkkuíkkLke MktÃkr¥k {kLkeLku ðíkuo Au Lku íkuLke ykøk¤ WÃkh þe yMkhku Au íku rðþuçkuËhfkh hnu Au.

½ýk ð¾íkÚke ÃkÞkoðhýþk†eyku yLku Mkthûký ði¿kkrLkfkuLke yu {ktøk Au fu LkËeykuLku yufMktÞwfík yuf{ íkhefu òuðk{kt ykðu yLku íku {kxu [kuffMk Mk{Þ{ÞkoËk{kt hneLku MkrnÞkhk «ÞíLkkuÚkey{wf rLkÄkorhík fk{ fhðk{kt ykðu. ykLku÷eÄu LkËeykuLkk ÃkkýeLke økwýð¥kk MkwÄhe þfu Au. ÃkkýeLkeøkwýð¥kk MkwÄkhðkLke ykþk{kt Mkhfkh îkhk LkËeykuLkk ÃkkýeLkk þwrîfhýLke ÞkusLkkyku {qfðk{ktykðe Au, suðe fu øktøkk yufþLk Ã÷kLk (S.yu.Ãke.) yLku LkuþLk÷ heðh fkuLMkðuoþLk Ã÷kLk(yuLk.ykh.Mke.Ãke) (hkr»xÙÞ LkËe Mkthûký ÞkusLkk)

s¤Mkt[Þ Ëuþ{kt ÷kufr«Þ çkLke hnÞwt Au. suLkk îkhk ðhMkkËLkk ÃkkýeLku LkËeLkk «kf]ríkfs¤rLkfk÷ økkuËe (çkuÍeLk) {kt xfkðe hk¾e þfkÞ Au.

½ýkt Lkkøkrhf MktøkXLkku yLku ÷kuf-[¤ð¤ku «Ëwr»kík LkËeykuLke òu¾{e rMÚkrík rðþu ÷kufku{ktòøk]rík yLku MktðuËLkkLkwt Míkh ðÄkhðk{kt ÃkkuíkkLkwt ÞkuøkËkLk ykÃke hnÞkt Au.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

236


{LkkuÞíLk 9.5

1. ík{khk rðMíkkh{kt ykðu÷e LkËe yÚkðk yLÞ fkuE «kf]ríkf s¤†kuík þkuÄku íkuLkwt rLkheûkýfhku.

2. {kLkðkuLke fE òíkLke «ð]r¥kyku LkËeykuLkk «ðknkuLku LkwfMkkLk ÃknkU[kzu Au ?

3. ík{u yLku ík{khkt r{ºkku {¤eLku «Ëq»ký hkufðk þwt fhðk {ktøkku Aku íkuLkk rðþu MÚkkrLkfyrÄfkheykuLku yuf Ãkºk ÷¾ku. íku{Lkk íkhVÚke fE {ËË òuEyu Au íku Ãký sýkðku.

4. {kLkðSðLkLke «ð]r¥kyku îkhk ðkíkkðhý Ãkh Úkíke Lkfkhkí{f yMkhku fEheíku hkufðe íkurð»kÞ Ãkh ík{khkt r{ºkku MkkÚku yuf [[ko økkuXðku.

½ýe çkÄe heíku «Ëq»ký yxfkðe þfkÞ Au. s¤«Ëq»ký yxfkððk {kxuLkk WÃkkÞku sýkðku.

MðkæÞkÞ 9.Ãk

rLkBLkr÷r¾ík «&™kuLkk sðkçk ykÃkku.

1. W¥khrËþk{ktÚke ðne ykðeLku øktøkk{kt òuzkíke çku MknkÞf LkËeykuLkkt Lkk{ sýkðku.

2. {nkLkËe ÃkkMku fÞwt Mkhkuðh ykðu÷wt Au ?

3. økkuËkðhe LkËeLkku «ðkn sÞktÚke ÃkMkkh ÚkkÞ Au íkuðkt çku hksÞkuLkk Lkk{ sýkðku.

4. íkwtøk¼wÿk LkËeLke MknkÞf LkËe fE Au ?

ík{u yk þeÏÞk :

¼khík 8.4 ‘’W¥kheÞ yûkktþ yLku 37.6’’ W¥kheÞ yûkktþ íku{s 68.7 ‘’ ÃkqðeoÞhu¾ktþ yLku 97.hÃk ‘’ÃkqðeoÞ hu¾ktþ ðå[u ykðu÷wt Au. ¼khíkLke MÚk¤Mke{k/s{eLke MkhnË 15200rf.{e.÷ktçke Au yLku ËrhÞkfktXku 6100 rf.{e.÷ktçkku Au.

¼khíkLku {wÏÞ A ¼kiøkkur÷f rð¼køkku{kt rð¼kSík fhe þfkÞ Au : W¥khLkk Ãkðoíkku,W¥khLkk {uËkLkku, Wå[«Ëuþku, ¼khíkLkwt hý, ËrhÞkfktXkLkk {uËkLkku íkÚkk xkÃkwyku.

- rn{k÷ÞLku ºký Mk{ktíkh þ]t¾÷kyku{kt rðMíkhu÷ku òuE þfkÞ Au. {nkLk rn{k÷Þ yÚkðkrn{krÿ, {æÞ rn{k÷Þ yLku çkkÌk rn{k÷Þ yÚkðk rþðk÷ef.


LkkUÄ

237



- W¥khLkk {uËkLkku {wÏÞíðu Ãktòçk, nrhÞkýk, W¥kh«Ëuþ, rçknkh yLku Ãkrù{ çktøkk¤{ktVu÷kÞu÷kt Au. ynªLke {kxe Ãkku»kfíkíðkuÚke Mk{]Ø Au. suÚke rðrðÄ «fkhLkk Ãkkf {kxu ¾qçkMkkhe økýkÞ Au.

- Wå[«ËuþkuLkku rðMíkkh yhðÕ÷e Ãkðoík{k¤kÚke {ktzeLku ¼khíkLkk Ërûký Auzk MkwÄe Au.yk xuçk÷÷uLz suðku Wå[«Ëuþ «k[eLk YÃkktíkrhík ¾zfkuÚke çkLku÷ku Au.

- ¼khíkLkwt {nkLk hý økwshkík yLku hksMÚkkLk{kt rðMíkhu÷wt Au. yk hý«ËuþLkwt ðkíkkðhýíkÆLk Mkqfwt yÚkðk Mkwfk suðwt hnu Au.

- ¼khíkLkk ËrhÞkfktXkLkk {uËkLkku yhçkeMk{wÿ íkÚkk çktøkk¤Lke ¾kzeLku Mk{ktíkh ðnu Au íkuykuÃkrù{e ËrhÞkfktXkLkk {uËkLkku íkÚkk ÃkqðeoÞ ËrhÞkfktXkLkk {uËkLkku íkhefu yku¤¾kÞ Au.

- ¼khík{kt xkÃkwykuLkk çku {wÏÞ Mk{wÿku ykðu÷k Au. çktøkk¤Lke ¾kze{kt h04 xkÃkwyku Au suyktËk{kLk-rLkfkuçkkh xkÃkwyku íkhefu yku¤¾kÞ Au. yLku yhçke Mk{wÿ{kt ykðu÷kt 43xkÃkwyku ÷ûkrÿÃk xkÃkwyku fnuðkÞ Au.

- ¼khíkLke LkËe-ÔÞðMÚkk {wÏÞíðu çku rð¼køkku{kt ðnU[kÞu÷e Au. rn{k÷ÞLkk s¤«ðknkuyLku Wå[«ËuþLkk s¤«ðknku. rn{k÷ÞLke ºký {wÏÞ LkËeyku Au. rMktÄw, øktøkk yLkuçkúñÃkwºk. Wå[«ËuþkuLke {wÏÞ LkËeyku Au. Lk{oËk, íkkÃke, økkuËkðhe, f]»ýk, fkðuhe yLku{nkLkËe.


1. ¼khíkLkwt MÚkkLk yLku rðMíkkh Mk{òðku.

h. ¼khíkLkk hýLkk fkuE ºký ÷ûkýku ðýoðku.

3. rn{k÷ÞLke Mk{ktíkh þ]t¾÷kyku rðþu çku çku {wÆkyku Mk{òðku.

4. rn{k÷ÞLkk yLku Wå[«ËuþLkk s¤«ðknku ðå[uLkk íkVkðíkLkk [kh {wÆkyku ykÃkku.

Ãk. fkhýku ykÃkku.

(i) W¥khLkk {uËkLkku fktÃkðk¤e V¤ÿwÃk s{eLk Ähkðu Au.

(ii) ¼khíkeÞ hý{kt íkÆLk ykuAe ðLkMÃkríkyku òuðk {¤u Au.

«kusufx :

ík{khk rðMíkkh{kt ykðíkkt {w÷kfkíkeyku {kxu {køkoËþoLk ÃkwrMíkfkyku íkiÞkh fhku.


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

238


(1) íku{kt ík{khk rðMíkkhLkk ¼kiøkkur÷f yLku ÷kufSðLkLkk rðþu»k ÷ûkýkuLkwt ðýoLk nkuðwt òuEyu.

(2) ¼kiøkkur÷f ¼qÆ~ÞLkk ÃkkMkkykuLke ÞkËe çkLkkðku- su{ fu, ðkíkkðhý, s{eLkLkk «fkhku,Akuzðkyku, Ãkþw-Ãkt¾eyku ðøkuhu íku{s {kLkðeÞ ¼qÆ~ÞLke ÞkËe çkLkkðku, su{kt ykðeþfu- hkusøkkhLke íkfku, ykrÚkof «ð]r¥kyku, {Lkkuhtsf «ð]r¥kyku, MÚkkrLkf ¼k»kk yLku¾kuhkf.

(3) yk {køkoËrþofk{kt ík{khk rðMíkkh{kt ykðu÷e ¾kMk òýeíke çkkçkíkku íkÚkk r[ºkku/Vkuxkykunkuðk òuEyu.

MðkæÞkÞ «&™kuLkk W¥kh

9.1

1. (f) çkktø÷kËuþ, BÞkLk{kh

(¾) çktøkk¤Lke ¾kze yLku yhçke Mk{wÿ

(øk) ©e÷tfk

(½) ÃkkrfMíkkLk, ¼qíkkLk

9.h

(f) fuhk÷k, íkr{÷Lkkzw

(¾) sB{q yLku fk~{eh, yYýk[÷«Ëuþ

(øk) LkuÃkk÷, ¼qíkkLk

(½) Ë{ý yLku Ëeð, ËkËhk Lkøkh nðu÷e

9.3

1. rn{krÿ, rn{k[÷ yLku rþðk÷ef

h. (y) Lkk (çk) Lkk (f) nk

3. ¼khík, LkuÃkk¤, ¼qíkkLk

4. ÃkxfkuE, r{Lzku Ãknkzeyku


LkkUÄ

239



9.4

1 (i) sðk¤k{w¾e rðMVkuxLku fkhýu

(ii) (I) ¾uíke (II) {kAe{khe (III) ÔÞkÃkkh yLku ðkrýsÞ (fkuEÃký çku)

(iii) fkhý fu xkÃkwyku Ãkh s¤¢ezk yLku ÃkkýeLke ytËh sELku fhe þfkíke ykf»kof «ð]r¥kykurðfMke Au.

(iv) Mkík÷s, rçkÞkMk, hkðe

9.Ãk

1. øktzf, fkuþe

h. r[Õfk

3. {nkhk»xÙ, yktÄú«Ëuþ yLku A¥keMkøkZ

4. f]»ýk.

ykçkkunðk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

240

10

ykçkkunðkykçkkunðkykçkkunðkykçkkunðkykçkkunðk

{kuLkk yLku hksw ÃkkuíkkLkk {kíkk-rÃkíkk MkkÚku rn÷ MxuþLk rMk{÷k sðkLkk níkk, íkuÚke ¾qçkWíMkkn{kt níkk sÞkhu íkuyku íku{Lkk MkkÚku ÷E sðkLkk fÃkzk økkuXðe hnÞk níkkt íÞkhu íku{Lke {ktyuíku{Lku fnÞwt fu økh{ fÃkzkt Ãký {qfòu. íkuyku Ërûký ¼khíkLke hksÄkLke [uLLkE{kt hnuíkkt níkkt. yu÷kufkuLku økh{ fÃkzk ÷uðkLke ¾qçk LkðkE ÷køke fu{ fu íÞkhu {u {neLkku níkku yLku [uLLkE{kt ¾qçk søkh{e níke. íku{Lke {ktyu íku{Lku sýkÔÞwt fu ¼khík{kt {kuMk{e ykçkkunðk Au Ãkhtíkw rMk{÷k yufrn÷MxuþLk Au sÞkt nðk{kLk Xtzw hnu Au. íku{Lku y{wf «&™ku {qtÍððk {ktzÞk fu nðk{kLk þwt Au ?

ykçkkunðk Lku nðk{kLk ðå[u þwt Vuh Au ? ¼khík{kt rðrðÄ «fkhLke ykçkkunðk fu{ òuðk{¤u Au ? yk ÃkkX{kt ík{u ykðkt fux÷kf «&™kuLkk W¥kh {u¤ðe þfþku.

nuíkwyku :

- yk ÃkkX ðkt[e ÷eÄk ÃkAe ík{u ykx÷wt fhe þfþku.

- ¼khíkLke ykçkkunðk Lkffe fhíkk Ãkrhçk¤kuLku yku¤¾e þfþku

- ðhMkkËLkwt [¢ yLku íkuLkk rðrðÄ ÷ûkýku Mk{òðe þfþku.

- Éíkw[¢Lkk yLku íkuLkk {níðLkk ÷ûkýku ðýoðe þfþku.

- ykÃkýwt Mkk{kSf SðLk yLku MktMf]rík fE heíku Éíkw[¢ MkkÚku MkeÄk s òuzkÞu÷k Au íkuLkwtrð&÷u»ký fhe þfþku.

- ðirïf ðkíkkðhý{kt ykðíkk VuhVkhku yLku ¼khíkLke ykçkkunðk Ãkh Úkíke íkuLke yMkhðýoðe þfþku.

10.1 ¼khíkLke ykçkkunðkLku yMkh fhíkk Ãkrhçk¤ku.

{kuLkk yLku hksw sÞkhu íku{Lkk {kíkkrÃkíkk MkkÚku hu÷økkze{kt síkk níkk íÞkhu íku{ýu


LkkUÄ

241


{kuzâw÷ - 2ykçkkunðk

{kíkkrÃkíkkLku nðk{kLk yLku ykçkkunðk ðå[u hnu÷k íkVkðík ytøku «&™ku ÃkwAÞk. íku{LkkMknÞkºkeyku{kt yuf rþrûkfk ©e YÃkk Ãký níkk. íku{ýu yk ðkíkLkku ÏÞk÷ ykÃkíkk sýkÔÞwt fuykçkkunðk nt{uþk fkuE {kuxk rðMíkkh {kxu nkuÞ su{kt ÃkrhðíkoLk ykðu Lknª. su{ fu ¼khík{ktðhMkkËe ykçkkunðk Au. sÞkhu nðk{kLk yuf LkkLkk rðMíkkh {kxu nkuE su nt{uþk çkË÷kíkwt hnuíkwtnkuÞ. su{ fu ík{khk økk{ fu þnuh{kt sÞkt {kuxk¼køku Mkðkhu ðhMkkË yLku çkÃkkuhu íkzfku nkuÞ Au.YÃkkçkuLk fnÞwt fu rMk{÷kLkk hMíku síkkt ðå[u ðå[u çkË÷kíkk nðk{kLkLkwt rLkheûký fhòu. íku{ýunðk{kLk{kt y{wf VuhVkh yLkw¼ÔÞk nðk{kLk Ërûký ¼khík{kt økh{ yLku ¼usðk¤wt níkwt yLkuW¥khLkk {uËkLkku íkhV ykðíkk Äe{uÄe{u økh{ yLku Mkwfwt Úkðk {ktzÞwt. su{ su{ íkuyku rMk{÷kLkeLkSf ÃknkU[ðk {ktzÞk íku{íku{ íku{Lku Xtzf ÷køkðk {ktze. íku{ýu rþrûkfkçkuLkLku íkuLkwt fkhý ÃkqAÞwt.íku{ýu fnÞwt fu ykçkkunðk íkÚkk nðk{kLkLku yMkh fhLkkhkt ½ýkçkÄkt Ãkrhçk¤ku Au.

½ýk {kuxk rðMíkkhku{kt 30 ð»koÚke ðÄw Mk{Þ ËhBÞkLk nðk{kLkLke ÃkrhrMÚkrík yLkuíku{kt ykðíkk VuhVkhkuLkk Mkhðk¤kLku ykçkkunðk fnu Au. fkuE yuf Mk{Þu fkuE yuf MÚk¤ ÃkhðkíkkðhýLke su rMÚkrík nkuÞ íkuLku nðk{kLk fnu Au.

ykðe heíku, fkuE søÞkyu nðk{kLkLke su ÃkrhrMÚkrík ÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe hnu íku íÞktLkeÉíkwykuLkwt rLk{koý fhu Au.

10.1.1 ¼khíkLke ykçkkunðkLku yMkh fhíkkt Ãkrhçk¤ku

1. MÚkkLk : su MÚk¤ rð»kð]¥k ÃkkMku Au íÞkt íkkÃk{kLk Q[wt hnu Au. su{su{ ykÃkýu Ä]ðku íkhV sEyuíku{ íku{ íkkÃk{kLk ½xíkwt skÞ. ykÃkýku ¼khík Ëuþ W¥kh økku¤kÄo{kt rð»k]ð]¥kÚke 8.4W.{kt ykðu÷ku Au yLku íkuLke ðå[uÚke ffoð]¥k (h3 1/h W.) ÃkMkkh ÚkkÞ Au. yk{ ¼khíkLkkyk hu¾ktþLke Ërûkýu rð»k]ð]r¥kÞ økh{ íkkÃk{kLk Au. yLku íkuLke W¥khu Mk{þeíkku»ýyLkwrð»k]ð¥keÞ íkkÃk{kLk Au.

Ëk.ík. yktÄú«ËuþLkwt íkkÃk{kLk nrhÞkýk fhíkkt ðÄw økh{ Au. Mkk{kLÞ heíku, fne þfkÞ fu ffoð]¥kLkeËrûkýu ykðu÷k «Ëuþku íkuLke W¥khu ykðu÷k «Ëuþku fhíkkt ðÄw Mkkih Qòo {u¤ðu Au.

h. Mk{]ØÚke ytíkh :

yÄwo Ërûký ¼khík íkuLke ºkýuÞ çkkswyu ËheÞkÚke ½uhkÞu÷wt Au. Ãkrù{{kt yhçkMkkøkh,Ãkqðo{kt çktøkk¤Lke ¾kze yLku Ërûký{kt rnLË {nkMkkøkh Mk{]ØLke {æÞ{ ykçkkunðkLku ÷eÄu ynetLkwtíkkÃk{kLk WLkk¤k{kt çknw økh{ Lkne yLku rþÞk¤k{kt çknw Xtzw Lkrn íkuðwt nkuÞ Au. Ëk.ík.W¥kh¼khíkLkk su «Ëuþku ËheÞkÚke ¾qçk Ëqh Au íÞkt Ãkw»f¤ Xtze fu Ãkw»f¤ økh{e òuðk {¤u Au. Ãkhtíkw


ykçkkunðk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

242

Ërûký ¼khíkLkk su «Ëuþku ËheÞkLke LkSf Au íÞkLkwt íkkÃk{kLk Mktíkwr÷ík hnu Au. fku»xf 10.1 {ktykÃkýu rðrðÄ MxuþLkku Ãkh íkkÃk{kLk yLku ðhMkkË{kt ykðíkk rðrðÄ VuhVkhku òuE þfeþwt.

3. Mk{]ØLke MkÃkkxeÚke Ÿ[kE :

yux÷u fu Mk{]ØLke Mkk{kLÞ MkÃkkxeÚke fux÷e Qt[kE íku. sÞkhu ykÃkýu Ãk]ÚðeLke MkÃkkxeÚkeô[u sEyu íÞkhu ðkíkkðhý Ãkkík¤wt Úkðk {ktzu Au yLku ykÃkýu ïkMk YtÄkðk {ktzu Au. yk{ Ÿ[kEðÄu íku{ íku{ íkkÃk{kLk ½xíkwt òÞ Au. Ëk.ík. Ãkðoíkku WÃkh ykðu÷k MÚk¤ku Xtzk nkuÞ Au. su{ fu,rMk{÷k. sÞkhu {uËkLkku{kt ðMku÷k þnuhku økh{ nkuÞ Au, su{ fu ÷wrÄÞkýk.

4. Ãkðoík{k¤k :

Ãkðoík{k¤kyku Ãký fkuE «ËuþLke ykçkkunðkLku ½ýe yMkh fhu Au. ykÃkýk ËuþLkk W¥kh¼køk{kt ykðu÷ku rn{k÷Þ Ãkðoík ÷øk¼øk 6000 {exh Q[kE Ähkðu Au. íku ykÃkýk ËuþLku {æÞyurþÞkLkk Xtzk ÃkðLkkuÚke çk[kðu Au. MkkÚkkuMkkÚk íku Ërûký Ãkrù{Lkk ¼usðk¤k ðhMkkËe ÃkðLkkuLkuhkufeLku ¼khík{kt ðhMkkË ÷kðu Au. yu s heíku Ãkrù{Lkk ½kxku ðhMkkËe ÃkðLkkuLku hkufeLku Ãkrù{e½kxku Ãkh ykðu÷k Ãkrù{e Zk¤ku WÃkh ¼khu ðhMkkË fhkðzkðu Au.

Ãk. s{eLkLkk ÃkðLkkuLke rËþk :

ÃkðLkku Ãký ¼khíkeÞ ykçkkunðkLku yMkh fhu Au. ÃkðLkku rþÞk¤k{kt s{eLk ÃkhÚke ËheÞkíkhV ðkÞ Auu. íkuÚke s{eLk ÃkhÚke ðkíkk ÃkðLkku Xtzk yLku Mkwfk nkuÞ Au. yLku ðhMkkË ykÃkíkk LkÚke.çkeS çkksw WLkk¤k{kt íku ËheÞk ÃkhÚke s{eLk íkhV ðkÞ Auu. yLku íku{Lke MkkÚku ËheÞk WÃkhLkenðkLkku Ãkw»f¤ ¼us ÷E ykðu Au. suLku ÷eÄu yk¾k ËuþLkk {kuxk¼køk{kt ðhMkkË Ãkzu Au.

6. nðkLkk WÃkhLkk MíkhLkk «ðknku :

¼khíkLke ykçkkunðk Ãkh {kºk s{eLkLke MkÃkkxe Ãkh ðkíkk ÃkðLkku s Lkne Ãký ÃkðLkLkk yuþrfíkþk¤e «ðknku Ãký yMkh fhu Au suLku suxMxTeBMk fnu Au. yk suBMkMxÙeBMk ËheÞkLke MkÃkkxeÚke÷øk¼øk 1h000 {exhLke Ÿ[kE Ãkh ¾qçk ÍzÃkÚke ðnuíkk ÃkðLkLkku Mkktfzku Ãkx]ku Au. íkuyku íku{LkeMkkÚku Ãkrù{Lkk ðkðkÍkuzkLkk íkkuVkLkku Ãký ÷E ykðu Au. ðkðkÍkuzkLkk yk ÃkðLkku ¼q{îÞ Mk{]Ø{ktWíÃkÒk ÚkkÞ Au. yLku Ãkqðo íkhV ðnu Au. íku{Lkk hMíku ykðíkk ÃkŠþÞLkLkk y¾kík{ktÚke ¼us ÷ELkuíkuyku rþÞk¤k{kt ¼khíkLkk W¥kh Ãkr©{ ¼køk{kt ðhMkkË ykÃku Au. yk sux MxÙeBMk WLkk¤k{ktW¥kh rËþk íkhV ðkÞ Au. yLku {æÞ yurþÞk{kt VqtfkÞ Au. yk heíku íkuyku [ku{kMkkLke ÃkqðoíkiÞkhe fhuAu.


LkkUÄ

243



{LkkuÞíLk 10.1

y{wf MxuþLkkuLkk íkkÃk{kLk (xe) yLku ð»kko (ykh)MxuþLk {kMk

ò Vu {k yu {u sq sw yku Mk yku Lk ze÷un –8 –7 –1 9 10 14 17 17 12 6 0 –6

10 8 8 5 5 5 13 13 8 5 0 5[uÒkE 25 26 28 31 33 33 31 31 30 20 26 25

4 13 13 18 38 45 87 113 119 306 350 135

(i) çku søÞkyku ðå[uLkk íkkÃk{kLkLkku ðkr»kof íkVkðík Ëþkoðku.(ii) Ëhuf MxuþLkLkku MkkiÚke ðÄw ðhMkkËe {rnLkku fÞku Au ?

200 0 200 400

Kilometres

Bay of BengalArabianSea

64° 68° 76° 80°72° 84° 88° 92°

72° 84°76° 88° 92°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

Winter Monsoon

ii(b)

iv(b)

(a)

(c)

MAP FOR INTEXT QUESTIONS

Lakshadweep

Andaman & Nicobar Islands

ykf]rík 10.1 MðkæÞkÞLkk «&™ku {kxuLkku Lkfþku

ykçkkunðk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

244


WÃkhLkku Lkfþku òuELku rLkBLkr÷r¾ík «&™kuLkk sðkçk ykÃkku :

(yu) WÃkhkufík Lkfþk{kt ¼khíkLku íkkÃk{kLk {wsçk çku frxçktÄku{kt ðnU[íkk yûkktþLke rzøkúe yLkuLkk{ sýkðku.

(çke) Lkfþk{kt Ëþkoðu÷k yu þnuhkuLkk Lkk{ ÷¾ku su Mk{wÿÚke «¼krðík Au yLku íku þnuhkuLkkLkk{ ÷¾ku, su Mk{wÿÚke «¼krðík LkÚke.

(Mke) {æÞ yurþÞkLkk Xtzk ÃkðLkkuÚke fE Ãkðoík{k¤k ykÃkýk ËuþLkwt hûký fhu Au ?

(ze) Lkfþk Ãkh ykÃku÷e nðkLke rËþkLkwt rLkheûký fhku yLku sýkðku fu rþÞk¤kLkwt íkkÃk{kLk Mkqfwtfu{ hnu Au ?

{kuLkk yLku hksw Ãkkt[ rËðMk ÃkAe rMk{÷kÚke ÃkkAk VÞko. íkuyku çknw ¾wþ níkkt yLku íku{ýuíku{Lkk yLkw¼ðku íku{Lkk r{ºkkuLku fnÞk. Úkkuzk rËðMk ÃkAe yuf Mk{k[khLkk {Úkk¤kLku òuELku íku{Lkuçknw LkðkE ÷køke, fu [ku{kMkw yk ð¾íku Mk{ÞMkh ykððkLkwt Au. íku{Lku ÚkÞwt fu [ku{kMkwt Mk{ÞMkhykððkLkku yÚko þwt Au ? íku{Lku íku{Lkk rþûkfku ÃkkMkuÚke yk çkÄk «&™kuLkk W¥kh òýðk níkk. ík{uÃkkX{kt ykøk¤ ðÄeLku yu W¥khku òýku.

10.h ðhMkkË fuðe heíku Ãkzu Au :

‘{kuMk{‘ yLku ‘’{kuLkMkqLk’’ þçË yu yhçke þçË {kiMke{ WÃkhÚke Wíkhe ykÔÞk Au, suLkkuyÚko ÚkkÞ Au Éíkw. yk¾k ð»ko ËhBÞkLk Éíkwt {wsçk çkË÷kíkk ÃkðLk[¢Lku ‘{kuLkMkqLk’ fnu Au.

WLkk¤k ËhBÞkLk W¥kheÞ {uËkLkkuLkk ytíkrhÞk¤ «Ëuþku su{kt hksMÚkkLk, Ãktòçk, nrhÞkýkyLku W¥kh «ËuþLkku Ãkrù{ ¼køk ykðu Au, íku çkÄk ¾wçk økh{ hnu Au. yuðu ð¾íku íÞktLkw íkkÃk{kLkrËðMku 4Ãk Mku.Úke 47 Mku.sux÷wt Ÿ[w síkwt hnu Au. Lke[u ykÃku÷ fku»xf 10.1 {kt ¼khíkLkeykçkkunðkLke rðrðÄíkk Ëþkoðu Au.

¼khíkLkk rðrðÄ MxuþLkkuLkk rðrðÄ íkkÃk{kLkku{kt hnu÷ íkVkðíkLku Mk{sðkLke fkuþeþfhku.


LkkUÄ

245



fku»xf 10.1 : ¼khíkLkk fux÷kf {níðÃkqýo MxuþLkku{kt íkkÃk{kLk (MkuÕMkeÞMk{kt) yLku ð»kko(MkUxe{exh{kt)

MxuþLk {neLkk

S Vu {k yu {u sq sw yku Mk yku Lk ze

÷kun íkkÃk{kLk -8 -7 -1 9 10 14 17 17 12 6 0 -6

ð»kko 10 8 8 5 5 5 13 13 8 5 0 5

þe÷kutøk íkkÃk{kLk 10 11 16 19 19 21 21 21 20 17 13 10

ð»kko 14 29 56 146 295 476 359 343 302 188 36 10

rËÕne íkkÃk{kLk 14 17 23 29 34 35 31 30 29 21 20 15

ð»kko 21 24 13 10 10 68 186 170 125 14 2 9

suMk÷{uh íkkÃk{kLk 16 20 25 30 33 34 32 31 30 28 22 17

ð»kko 0.2 0.1 0.3 0.1 0.5 0.7 0.9 86 14 01 0.5 0.2

{wtçkE íkkÃk{kLk 24 24 24 28 30 29 27 27 27 28 27 25

ð»kko 4 2 2 2 18 465 613 329 286 65 18 2

[uÒkE íkkÃk{kLk 25 26 28 31 33 33 31 31 30 28 26 25

ð»kko 4 13 13 18 38 45 87 113 119 306 350 135

ÚkeÁðkLkk íkkÃk{kLk 27 27 28 29 29 27 26 26 27 27 27 27

rLknkÃkwh{ ð»kko 23 21 39 106 208 356 223 146 138 273 206 75

• nðkLku ðsLk nkuÞ Au yLku íku ðsLk ykÃkýe WÃkh Ëçkký fhíkwt nkuÞ Au, suLku nðkLkwtËçkký fnu Au.

• íkkÃk{kLk yLku nðkLkk Ëçkký ðå[u ÔÞMík MktçktÄ Au yux÷u fu, òu fkuE rðMíkkhLkwt íkkÃk{kLkðÄw nkuÞ íkku nðkLkwt Ëçkký ykuAwt nþu.

• nðkLkk Ëçkký{kt ðÄkhku-½xkzku ÚkðkÚke ÃkðLk WíÃkLLk ÚkkÞ Au.

{u {kMk{kt rËÕne yLku òuÄÃkwh{kt MkhkMkh {n¥k{ íkkÃk{kLk 33 Mku.hnu Au. ykx÷kŸ[k íkkÃk{kLkLku ÷eÄu yu «ËuþLke nðk økh{ ÚkE òÞ Au. økh{ nðk Ÿ[u òÞ Au, íkuLke Lke[un¤ðk ËçkkýLkwt ûkuºk Q¼wt ÚkkÞ Au.


ykçkkunðk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

246

64° 68° 76° 80°72° 84° 88° 92°

72° 84°76° 88° 92°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

200 0 200 400

Kilometres

TEMPERATURE OF MAY

Low Pressure Trough

46°C

45°C

42°C

38°C


INDIA

Lakshadweep


ykf]rík 10.h {u {kMkLkwt íkkÃk{kLk

yk n¤ðk ËçkkýLkk ûkuºkLku ‘{kuLkMkqLk÷ xÙkuV’ Ãký fnu Au. íku Ãkqðo{kt ykurhMMkkLkkçkk÷kMkkuhÚke {ktzeLku Ãkrù{u hksMÚkkLkLkk suMk÷{uh MkwÄe rðMíkhu÷wt nkuÞ Au.

çkeS çkksw rntË {nkMkkøkh Ãkh íkkÃk{kLk «{ký{kt Lke[wt nkuÞ Au, fu{ fu s{eLk fhíkktÃkkýeLku økh{ Úkðk{kt ðÄw Mk{Þ ÷køku Au. íkuÚke Mk{wÿ WÃkh ¼khu ËçkkýLkwt ûkuºk Q¼wt ÚkkÞ Au.

WÃkh Ëþkoðu÷ Lkfþku 10.h swyku yLku yk ½xLkk¢{Lku Mk{sðkLke fkurþþ fhku.

yk{, W¥khLkk {uËkLkku yLku rntË {nkMkkøkhLkk íkkÃk{kLk yLku íkuLku ÷eÄu Úkíkk nðkLkkËçkký{kt ½ýku íkVkðík òuðk {¤u Au. yk íkVkðíkLku ÷eÄu ÃkðLkku Mk{wÿLkk ¼khu Ëçkkýðk¤k ûkuºk{ktÚkeW¥khLkk {uËkLkkuLkk ykuAk Ëçkkýðk¤k ûkuºkku íkhV ðnuðkLkwt þÁ ÚkE òÞ Au. yk heíku, {æÞ sqLk


LkkUÄ

247



MkwÄe nðkLke Mkk{kLÞ rËþk rntË {nkMkkøkhLkk rð»kwðð]r¥kÞ rðMíkkhkuÚke ¼khíkeÞ WÃk¾tz íkhVLkeÚkE òÞ Au. yk nðkykuLke rËþk Mkk{kLÞík : Ërûký- Ãkrù{Úke W¥kh-ÃkqðoLke nkuÞ Au. yk rËþk¼khík{kt rþÞk¤k{kt [k÷íkk ÃkðLkkuLke rËþk (W¥khÃkqðo Úke Ërûký Ãkrù{) Úke íkÆLk rðÃkheík nkuÞAu. ÃkðLkkuLke rËþk{kt ykðíkk yk ÃkhMÃkh rðÃkheík Ãk÷xkykuLku [ku{kMkw fnu Au.

200 0 200 400

Kilometres

64° 68° 76° 80°72° 84° 88° 92°

72° 84°76° 88° 92°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

1Ju

ne

5Ju

ne

5Ju

ne

10Ju

ne

10June

38°C

42°C

45°C

46°C

ADVANCING SOUTH-WEST MONSOON

AND TEMPERATURE OF JUNE


INDIA

Lakshadweep


ykf]rík 10.3 - sqLk {kMkLkwt íkkÃk{kLk

yk nðkyku økh{ Mk{wÿLke WÃkh WíÃkLLk ÚkkÞ Au. íkuÚke íku{kt ðÄkhu ¼us nkuÞ Au. sÞkhuyk ¼usðk¤k ÃkðLkku ¼khíkeÞ WÃk{nkÿeÃk{kt ÃknkU[u Au íÞkhu yk¾k ¼khík{kt sqLkÚke MkÃxuBçkhLkk[kh {neLkkyku ËhBÞkLk ÔÞkÃkf ð»kko ÚkkÞ Au. sqLkÚke MkÃxuBçkhLke ðå[u ¼khíkLke fw÷ ð»kkoLkk80% Úke 90 % sux÷ku ðhMkkË Ãkze òÞ Au.

ykçkkunðk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

248

10.h.1 [ku{kMkkLke rðþu»kíkkyku :

1. [ku{kMkw ÃkðLkku fkÞ{e ÃkðLkku LkÚke. «f]rík{kt íku yrLkÞr{ík Au yLku «kËurþf ykçkkunðksuðe rðrðÄ ðkíkkðhýeÞ ÃkrhrMÚkríkykuLke íku{Lkk Ãkh yMkh ÚkkÞ Au. fkuE ð»ko [ku{kMkwsÕËe ykðu Au íkku fkuE ð»kuo {kuzwt ykðu Au.

h. [ku{kMkw Mk{kLk heíku ðnut[kÞu÷wt LkÚke. fuh¤, Ãkrù{ çktøkk¤, WzeMkk suðk ËrhÞkfktXkLkkrðMíkkhku{kt ¼khu ðhMkkË ÚkkÞ Au, sÞkhu nrhÞkýk, {æÞ«Ëuþ suðk ytíkrhÞk¤rðMíkkhku{kt ykuAku ðhMkkË ÚkkÞ Au.

3. sÞkhu [ku{kMkw ykðu Au íÞkhu fux÷ef søÞkyu ½ýkt rËðMkku MkwÄe ¼khu ð»kko ÚkkÞ Au. íkuLku‘[ku{kMkw VkxÞw’ íku{ fnuðkÞ Au. ykðwt {wÏÞíðu fuh¤{kt çkLku Au, sÞkt [ku{kMkw MkkiÚkeÃknu÷wt ykðíkwt nkuÞ Au.

{LkkuÞíLk 10.h

r[ºkkuLku æÞkLkÚke swyku yLku Lke[u ykÃku÷kt «&™kuLkk W¥kh ykÃkku.

r[ºk 10.4

1. ykÃku÷k r[ºkku{kt nðk{kLk yku¤¾ku.

h. íku{Lku íku{Lkk ½xLkk¢{ yLkwMkkh økkuXðku.

3. ík{Lku fE Éíkw MkkiÚke ðÄw øk{u Au yLku fu{ ? yk rð»kÞ Ãkh 30 þçËku{kt ÷¾ku.


ykf]rík Lkt.10.h yLku 10.3 swyku yLku Lke[u ykÃku÷kt «&™kuLkk W¥kh ykÃkku

1. n¤ðk ËçkkýLkk ûkuºkku{kt ykðíkk hksÞkuLkk Lkk{ sýkðku.

h. [ku{kMkw/ðhMkkËe ÃkðLkku sÞkhu Ërûký-Ãkrù{uÚke ykðu íÞkhu fÞk hksÞ{kt Mkðo«Úk{ ð»kkoÚkkÞ ?


LkkUÄ

249



3. ðhMkkËe ÃkðLkku sÞkhu çktøkk¤Lkk y¾kík Ãkh ÃknkU[u íÞkhu íku{Lke rËþk fE nkuÞ Au ?

4. Lke[u ykÃku÷k þnuhku{kt ð»kkoLke {krníkeLkk yktfzkykuLktw rLkheûký fhku yLku yk [kh þnuhku{ktMkhkMkhe ðhMkkËLkwt «{ký þkuÄku. yk [kh þnuhkuLkk Lkk{ Au :

f) {wtçkE ¾) suMk÷{uh øk) rËÕne ½) rþ÷kUøk

Úkkuzk {neLkk ÃkAe {kuLkk yLku hksqLkk rÃkíkkLke çkË÷e rËÕne ÚkE. íku{Lku ¼khíkLke hksÄkLke{kthnuðkLkku WíMkkn níkku. íku{Lke {kxu Lkðwt ðkíkkðhý, Lkðe þk¤k, Lkðkt r{ºkku, Lkðwt ½hLku çkÄw LkðwtLkðwt s níkwt. íku{Lku ÚkÞwt fu ÃkwMíkf{kt ¼ýu÷k nðk{kLkLkk ÃkrhðíkoLkLku nðu íkuyku ¾hu¾h yLkw¼ððksE hnÞk Au. ykÃkýu rðrðÄ ÉíkwykuLku òuEyu yLku íku fuðe heíku çkË÷kÞ Au íku yk ÃkkX{kt ykøk¤síkkt òýeyu.

10.3 Éíkw[¢

ykÃkýk Ëuþ ¼khík{kt ¼kiøkkur÷f rMÚkríkLku ÷eÄu Éíkwyku{kt rðrðÄíkk òuðk {¤u Au. nðuykÃkýu ¼khíkLke Éíkwyku rðþu òýeþwt yLku íku{Lke yLkLÞ rðþu»kíkkyku rðþu rðøkíkðkh òýeþwt.ynª [kh Éíkwyku Au.

(f) Xtzk nðk{kLkLke Éíkw (rzMkUçkh-Vuçkúwykhe) rþÞk¤ku

(¾) økh{ nðk{kLkLke Éíkw ({k[o-{u) WLkk¤ku

(øk) ykøk¤ ðÄíkkt Ërûký-Ãkrù{e [ku{kMkkLke Éíkw (sqLk-MkÃxuBçkh)

(½) ÃkkA¤ ¾Mkíkk [ku{kMkkLke Éíkw (ykufxkuçkh-LkðuBçkh)

[k÷ku ykÃkýu ykLkk WÃkh rðMíkkhÚke [[ko fheyu.

(f) Xtzk nðk{kLkLke Éíkw

rþÞk¤ku :

rþÞk¤kLke {wËík rzMkuBçkhÚke Vuçkúwykhe Au. íkkÃk{kLk ËrûkýÚke W¥kh íkhV ½xíkwt òÞ Au.rzMkUçkh íkÚkk òLÞwykhe MkkiÚke ðÄw Xtzeðk¤k {neLkk nkuÞ Au. yLku W¥kh ¼khík{kt MkhkMkhe íkkÃk{kLk1h Úke 1Ãk Mku.nkuÞ Au.

ykçkkunðk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

250

64° 68° 76° 80°72° 84° 88° 92°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°COLD WEATHER SEASON

MEAN TEMPERATURE OF JANUARY

12.5°C

15°C

17°C

High Pressure

INDIA

22.5°C


27°C Andaman & Nicobar Islands

Lakshadweep

200 0 200 400

Kilometres

72° 84°76° 88° 92°

ykf]rík 10.Ãk òLÞwykhe{kt MkhkMkhe íkkÃk{kLk


LkkUÄ

251



64° 68° 76° 80°72° 84° 88° 92°

72° 84°76° 88° 92°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

200 0 200 400

Kilometres

COLD WEATHER WINDS OF

JANUARY MONTH

Western Cyclonic Disturbance


INDIA

Lakshadweep


ykf]r¥k - 10.6

sÞkhu Ërûký ¼khík{kt hÃk Mku.yk rËðMkku{kt W¥kh yLku W¥kh-Ãkrù{ ¼khík{kt {kuxk¼køkuÄwB{Mk Aðkíktw nkuÞ Au. Ãkrù{ íkhVÚke ykðíkk n¤ðk íkkuVkLkkuLku ÷eÄu yk rðMíkkhku{kt n¤ðkuðhMkkË Ãkzu Au. rn{k÷ÞLkk Ÿ[k Zku¤kðku Ãkh rn{Ãkkík (MLkkuVku÷) ÚkkÞ Au. rþÞk¤k ËhBÞkLk¼khík{kt W¥kh-ÃkqðoLkk ÔÞkÃkkhe ÃkðLkku ðkÞ Au. yk ÃkðLkku s{eLkÚke Mk{wÿ íkhV ðkÞ Au. íkuÚke s,ËuþLkk {kuxk¼køkLkk rðMíkkh{kt yk ð¾íku Mkqfwt nðk{kLk nkuÞ Au. sku fu, íkkr{÷LkkzwLkk ËrhÞkfktXuyk nðkykuLku ÷eÄu ðhMkkË Ãkzu Au. W¥kh-ÃkqðeoÞ ÔÞkÃkkhe ÃkðLkkuLkku yuf ¼køk çktøkk¤Lke ¾kzeWÃkhÚke ÃkMkkh Úkíkkt Úkíkkt ¼usøkúný fhe ÷u Au. íkuÚke s íku íkr{÷LkkzwLkk ËrhÞkfktXu ðhMkkË ÷kðu AuyLku ËuþLkku çkkfeLkku rðMíkkh Mkqfku hnu Au. ËuþLkk W¥kh ¼køkLkk rðMíkkh{kt ykfkþ [kuÏ¾wt, íkkÃk{kLkykuAwt yLku ¼us ykuAku nkuÞ Au. hðeÃkkf {kxu rþÞk¤k{kt Úkíkku n¤ðku ðhMkkË ½ýku WÃkÞkuøke Au.

ykçkkunðk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

252

(WLkk¤ku) økh{ nðk{kLkLke Éíkw :

VuçkúwykheLkk ytík MkwÄe{kt íkkÃk{kLk ðækðkLkwt þY ÚkE òÞ Au. íkuÚke s {k[oÚke {u {neLkkMkwÄe QLkk¤ku nkuÞ Au. {uËkLkku, ¼khíkLkk Ãkrù{ rðMíkkhku yLku ¼khíkLkk {æÞ ¼køk{ktLkkWå[«Ëuþku{kt íkkÃk{kLk Q[wt hnu Au. yk ð¾íku ynª yuf ÷ktçkw nðkLkk Lke[k Ëçkkýðk¤wt ûkuºk Ãkýfnu Au.

íkuLkku rðMíkkh Ãkrù{e hksMÚkkLkLkk suMk÷{uhÚke {ktzeLku Ãkqðo{kt Íkh¾tz íkÚkk ykurhMMkkLkky{wf rðMíkkh MkwÄe nkuÞ Au.

sÞkhu, yk ð¾íku rntË {nkMkkøkh WÃkh rð»kwðð]¥kÚke Ërûkýu nðkLkk Ÿ[k ¼khu ËçkkýLktwûkuºk íkiÞkh Úkðk ÷køku Au. W¥kh-Ãkrù{e ¼khík{kt Äq¤ðk¤k ðtxku¤ku [k÷ðk {ktzu Au. WLkk¤k{kt¼khíkLkk W¥kheÞ {uËkLkku{kt çkÃkkuh ÃkAe Mkqfk økh{ ÃkðLkku ðnu Au. yk ÃkðLkkuLku MÚkkrLkf ¼k»kk{kt‘÷q’ fnu Auu. yk Ëknf ÃkðLkkuLku ÷eÄu ½ýeðkh ÷q ÷køke òÞ Au. yk Éíkw{kt Äq¤ðk¤k ÍzÃkeðtxkur¤Þkyku Wzu Au yLku økksðes MkkÚku {qþ¤Äkh ðhMkkË Ãkzu Au. ðhMkkËLke MkkÚkuMkkÚku fkuEfðkhfhk Ãký Ãkzu Au. Ãkrù{çktøkk¤{kt, ðiþk¾ {rnLkk{kt yk íkkuVkLkkuLku ‘’fk÷ çkiMkk¾e’’ ykVík{kLkðk{kt ykðu Au. QLkk¤ku Ãkqhku ÚkðkLkk Mk{Þu [ku{kMkk Ãknu÷kLkku ðhMkkË {kuxk¼køku fuh¤ yLkufýkoxf{kt Ãkzu Au. fuheyku Ãkfððk{kt {ËË fhu Au yLku {kuxk¼køku íkuLku ‘’yk{ú ð]r»x’’ íkhefuyku¤¾ðk{kt ykðu Au.

ykøk¤ ÄÃkíkkt Ërûkýe-Ãkrù{e [ku{kMkkLke Éíkw

WLkk¤kLke [{[{íke økh{e ÃkAe ÷kufku ¾wçk ykíkwhíkkÚke ðhMkkËLke hkn swyu Au, suíku{Lku hkník ykÃku. ¾uzqíkku íku{Lkk ¾heV Ãkkf {kxu ðhMkkËLke hkn swyu Au. sqLkÚke MkÃxuBçkh{neLkkyu ykøk¤ ÄÃkíkkt Ërûký-Ãkrù{e [ku{kMkkLke ÉíkwLkk {neLkk Au. W¥kh ¼khíkLkk Ÿ[kíkkÃk{kLkLku ÷eÄu {u {neLkkLkk ytík MkwÄe{kt íÞkt [ku{kMkkLkwt Ëçkký ½ýwt ðÄe òÞ Au.


LkkUÄ

253



200 0 200 400

Kilometres

Bay of BengalBranch

Arabian SeaBranch

1Ju

ne

5Ju

ne

5Ju

ne

10Ju

ne

10June

64° 68° 76° 80°72° 84° 88° 92°

72° 84°76° 88° 92°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°ADVANCING MONSOON

INDIA

Lakshadweep


ykf]rík 10.7 ykøk¤ ÄÃkíkwt Ërûkýe-Ãkrù{e [ku{kMkw

yk Éíkw ËhBÞkLk ÃkðLkLke Mkk{kLÞ rËþk W¥kh-Ãkrù{ íkhVLke nkuÞ Au. yk ÃkðLkku ½ýe«çk¤íkkÚke ðnu Au yLku íku{Lke Mkk{kLÞ ÍzÃk 70 rf.{e.«rík f÷kf nkuÞ Au. yk íkusðk¤kÃkðLkku {u {kMkLkk ytrík{ yXðkrzÞk{kt MkkiÚke Ãknu÷kt yktËk{kLk-rLkfkuçkkh xkÃkwyku Ãkh Ãknku[u AuyLku íÞkt økksðes MkkÚku ðhMkkË ÷kðu Au. sqLkLkk «Úk{ yXðkrzÞk{kt fuh¤{kt økksðes MkkÚkuðhMkkË ÷kðu Au. yk Ërûký-Ãkrù{ [ku{kMkw ¼khík{kt ykðeLku ynª nðk{kLk{kt ½ýk ÃkrhðíkoLkku÷kðu Au. Ërûký-Ãkrù{ [ku{kMkkLke çku þk¾kyku Au :

(1) yhçke Mk{wÿLke þk¾k

(h) çktøkk¤Lke ¾kzeLke þk¾k

ykçkkunðk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

254

yhçke Mk{wÿLke þk¾k Ãkrù{e ½kxÚke çktÄkÞu÷e nkuðkLku ÷eÄu íÞktLke Ãkrù{ çkkswyu ¼khuðhMkkË Ãkzu Au. íku þk¾k 10 sqLku {wtçkE ÃknkU[u Au. (swyku ykf]rík 10.7) sÞkhu yk þk¾kÃkrù{e ½kxkuLku yku¤tøkeLku ËÏ¾ýLkk Wå[«Ëuþ yLku {æÞ«ËuþLkk y{wf rðMíkkhku MkwÄe ÃknkU[u AuíÞkhu íÞkt íku ykuAku ðhMkkË ÷kðu Au. fkhý fu yu «Ëuþ ð»kko-AkÞkLkku «Ëuþ Au.

çktøkk¤Lke ¾kzeLke þk¾k MkkiÚke Ãknu÷kt yktËk{kLk-Lkefkuçkkh xkÃkwyku Ãkh ðhMkkË ÷kðu Au.íkuLkk ÃkAeyu ÃkðLkku W¥kh-ÃkqðeoÞ hksÞku{kt Ãkrù{ çktøkk¤Lkk ËrhÞkfktXu íkÚkk 1Ãk sw÷kE MkwÄe{ktyk¾k ¼khík{kt ðhMkkË ÷kðe Ëu Au. íku{Lkk ÷eÄu yk ûkuºk{kt ¼khu ðhMkkË Ãkzu Au. òu fu, su{su{yk ÃkðLkku W¥khLkk {uËkLkku{kt ÚkELku Ãkrù{ íkhV ykøk¤ ðÄíkk òÞ Au, íku{íku{ ðhMkkËLkwt «{ký½xðk {ktzu Au.

Ëk¾÷k íkhefu, fku÷f¥kk{kt ðhMkkË 1h0 Mku.{e., yÕnkçkkË{kt 91 Mku.{e yLku rËÕne{ktfuð¤ Ãk6 Mku.{e.ík{u òuÞwt nþu fu, fkuEf ð¾ík ½ýk rËðMkku MkwÄe ðhMkkË Ãkzíkku LkÚke.

ðå[u ðå[u ðhMkkËrðnkuýk Mkqfk rËðMkku ykðu Au. íkuLkku yÚko yu ÚkkÞ fu [ku{kMkw yufðkh{kty{wf s rËðMkku {kxu ykðíkwt nkuÞ Au. WLkk¤kLkk Mkqfk yLku økh{ rËðMkku ÃkAe ðhMkkË ykðíkktLkeMkkÚku s íkkÃk{kLk Lke[w síkw hnu Au. {æÞ sqLk yLku {æÞ sq÷kE ðå[uLkk Mk{Þ{kt íkkÃk{kLk Ãk Mku.Úke{ktzeLku 8 Mku. MkwÄe ykuAwt ÚkE òÞ Au. yk ð¾íku s ¼khíkLkkt ½ýkt «Ëuþku{kt Ãkqh ykðu Au. ÃkqhykððkLkk fkhýku ðÄw ðhMkkË yLku s¤ MktMkkÄLkku {kxuLke ykÃkýe yÃkqhíke ÔÞðMÚkk Au. çkeSçkksw, yuðk ½ýkt rðMíkkhku Au sÞkt yk s Mk{Þ{kt Ëwfk¤ Ãkzu Au.

{LkkuÞíLk 10.3

AkÃkkyku{ktÚke yu {krníke {u¤ðku fu ¼khíkLkk fÞk rðMíkkhku{kt Mkíkík Ãkqh fu Ëw»fk¤LkerMÚkrík hnu Au. Lk{qLkk íkhefu AkÃkkLkk fxetøk Ãký [kUxkzku. ykðkt rðMíkkhkuLku yku¤¾ku yLku íkuLkkfkhýku òýku. ykðk rðMíkkhku ytøku AuÕ÷k{kt AuÕ÷e {krníke ¼uøke fhku.

ÃkkA¤ ¾Mkíkkt [ku{kMkkLke Éíkw

ykufxkuçkh yLku LkðUçkh {kMk yu ÃkkA¤ ¾Mkíkk [ku{kMkkLke Éíkw Au. MkÃxuBçkh-ykufxkuçkhËhBÞkLk W¥kh ¼khík{kt íkkÃk{kLk ½xðk {ktzu Au. W¥kh-Ãkrù{e ¼khík{kt [ku{kMkkLkwt Ëçkký Ãkýn¤ðwt Úkðk {ktzu Au. Äe{uÄe{u nðkLkwt Q[wt Ëçkký íkuLkwt MÚkkLk ÷E ÷u Au. Ërûký-Ãkrù{e [ku{kMkkLkkÃkðLkku LkðUçkh MkwÄe Äe{uÄe{u n¤ðk ÚkELku W¥khLkk {uËkLkku{ktÚke ÃkkAk Vhðk {ktzu Au. ykufxkuçkh{ktQ[wt íkkÃk{kLk yLku ¼usðk¤wt nkuðkLku ÷eÄu nðk{kLk ¼usðk¤w yLku nqVk¤wt hnu Au. W¥khLkk {uËkLkku{ktyk Mk{Þu hnuíkwt ¼usðk¤wt økh{ nðk{kLk f»xËkÞf çkLku Au íkuLku Mkk{kLÞ heíku ‘’ykuíkhk-r[íkhkLkkðkÞhk’’ fnu Au.


LkkUÄ

255



òu fu, ykufxkuçkhLkk ytík MkwÄe{kt íkkÃk{kLk Lke[wt sðk {ktzu Au yLku hkºku ¾wþLkw{k nðk{kLkkhnu Au. yk Mk{Þu W¥kh ¼khík{ktÚke nðkLkwt n¤ðwt Ëçkký íÞkt ykðe Ãknkut[ðkLku ÷eÄu çktøkk¤Lke¾kze{ktÚke ðtxkur¤Þkyku Vqtfkðk {ktzu Au. yk ðtxkur¤ÞkykuLku fkhýu ykurhMMkk, yktÄú«Ëuþ yLkuík{e÷LkkzwLkk ËrhÞkfktXkLkk rðMíkkhku{kt - ¾kMk fheLku {nkLkËe, økkuËkðhe yLku f]»ýk LkËeykuLkkzuÕxk «Ëuþku{kt Ãkw»f¤ íkkhkS MkòoÞ Au.

64° 68° 76° 80°72° 84° 88° 92°

72° 84°76° 88° 92°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

15Sep

tem

ber

15 October

1Nove

mber

15 Novem

ber

200 0 200 400

Kilometres

RETREATING MONSOON


INDIA

Lakshadweep


ykf]rík 10.8 : ÃkkA¤ ¾Mkíkwt [ku{kMkwt


Mkk[ku sðkçk ÃkMktË fhku.

(i) QLkk¤k{kt W¥khLkk {uËkLkku{kt ðkíkk Mkqfk yLku økh{ ÃkðLkku fnuðkÞ Au -

ykçkkunðk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

256

(y) fk÷ çkiMkk¾e (çk) ÔÞkÃkkhe ÃkðLkku

(Mk) ÷q Ë) yk çkÄk s

(ii) yhçke Mk{wÿLke þk¾kLkk hMíkk{kt fE Ãkðoík{k¤k yðhkuÄYÃk çkLku Au ?

(y) yhðÕ÷e (çk) Ãkrù{e ½kx

(Mk) ÃkqðeoÞ ½kx (Ë) hks{nu÷ Ãkðoíkku

(iii) çktøkk¤Lke ¾kzeLkk W»ýfxeçktrÄÞ ðtxku¤ku {kuxk¼køku fE Éíkw{kt ykðu Au ?

(y) Ërûký -Ãkrù{ [ku{kMkw (çk) WLkk¤ku

(Mk) ÃkkA¤ ¾Mkíkwt [ku{kMkw (Ë) rþÞk¤ku

(iv) fE søÞk {k[o{kt MkkiÚke økh{ nþu ?

(y) rËÕne (çk) rþ÷kUøk

(Mk) ËÏ¾ýLkku Wå[ «Ëuþ (Ë) Ãktòçk

(v) nðk{kLk fnuðk{kt ykðu Au :

(y) {kuMk{e ÃkðLkkuLku (çk) yMÚkkÞe ÃkðLkkuLku

(Mk) MÚkkÞe ÃkðLkkuLku (Ë) MÚkkLkeÞ ÃkðLkkuLku

{kuLkk yLku hksq nðu Éíkw, Éíkw[¢, íkuLkk fkhýku yLku íkuLke yMkhkuLku Mkkhe ÃkuXu Mk{SþfÞk níkk. fuð¤ yuf Mkðk÷ çkkfe hne økÞku níkku. òu [ku{kMkw fkuE [kuffMk ûkuºk{kt y{wf Mk{Þ{kxu s ykðíkwt nkuÞ íkku þwt yuLkku yÚko yu{ Úkþu, fu ¼khíkLkk rðr¼LLk ¼køkku{kt ð»kko yMk{kLk heíkuÚkkÞ Au ? ð»kkoLke ðnut[ýe Ëþkoðíkk LkfþkLke {ËËÚke yk Mkðk÷Lkku sðkçk {u¤ððkLke fkuþeþfhku.

10.4 ð»kkoLke ðnU[ýe :

yk¾k ð»ko ËhBÞkLk ¼khíkLkk rðrðÄ «Ëuþku{kt ðhMkkË yMk{kLk heíku Ãkzu Au. ÃkqðoÚkeÃkrù{ íkhV W¥khLkk {uËkLkku íkÚkk {æÞ ¼khík{kt ðhMkkËLkwt «{ký ½xíkwt òÞ Au. Wå[«Ëuþku{ktËrhÞkfktXkLkk rðMíkkhku íkhVÚke ytíkrhÞk¤ «Ëuþku íkhV ðhMkkË Ãkzíkku òÞ Au. W¥kh-Ãkqðo ¼khík{ktQt[kELke MkkÚkuMkkÚku ðhMkkËLkwt «{ký Ãký ðÄíkwt òÞ Au. ðhMkkËLke ðnU[ýe çkkçkíku yLkuf rðrðÄíkkÄhkðíkwt ¼khíkyu rð»kÞ{kt yLkku¾wt WËknhý Au. rðïLke Mkqfk{kt Mkqfe søÞk yLku MkkiÚke ðÄwð»kkoðk¤e søÞk ¼khík{kt s Au. þwt ík{u òýku Aku ykðtw fu{ Au ? ¼khík{kt ð»kkoLkk MÚkkrLkf


LkkUÄ

257



VuhVkhku Lke[u Ëþkoðu÷k {wÆkyku {wsçk Ëþkoðe þfkÞ. LkfþkLku æÞkLkÚke swyku yLku ykÃku÷kðøkeofhý{kt ykðíkk hksÞku sýkðku.

(f) ¼khu ðhMkkË (h00 Mku.{e.Úke ðÄw) Lkk rðMíkkhku-Ãkrù{e ËrhÞkfktXku, W¥khÃkqðoLkk WÃk-rn{k÷Þ rðMíkkhku íkÚkk økkhku, ¾kMke, siríkÞkLke Ãknkzeyku Ãkh {n¥k{ ðhMkkË Ãkzu Au.

(¾) Mkk{kLÞ ðhMkkË (100-h00 Mku.{e.) Lkk rðMíkkhku ¼khík{kt 100 Úke h00 Mku.{e.ð»kkoÃkrù{ ½kx{kt ÚkkÞ Au íku{kt Ãkrù{çktøkk¤, ykurhMMkk, rçknkh íkÚkk çkeò fux÷kf hksÞkuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au.

(øk) ykuAk ðhMkkË (60-100 Mku.{e.) Lkk rðMíkkh- yk ykuAk ðhMkkËðk¤k rðMíkkhku Au.íku{kt W¥kh«ËuþLkk y{wf rðMíkkh, hksMÚkkLk íku{s ËÏ¾ýLkk Wå[«ËuþLkk y{wfytíkrhÞk¤ «Ëuþku ykðu Au.

(½) yÃkqhíkk ðhMkkË (60 Mku.{e.Úke ykuAwt) Lkk rðMíkkh-yk Mkkð ykuAku ðhMkkË ÄhkðíkkrðMíkkhku Au. økwshkík yLku hksMÚkkLkLkku Ãkrù{¼køk, ÷Æk¾ yLku Ërûký-{æÞ¼køk{kth0 Mku.{e.Úke Ãký ykuAku ðhMkkË Ãkzu Au.

{LkkuÞíLk 10.4

Lke[u ykÃku÷k fku»xf{kt ¼khíkLkk íknuðkhkuLke ÞkËe çkLkkðku yLku yu Ãký òýku fu ík{khkrðMíkkh{kt fE Éíkw ykrÚkof heíku {níðÃkqýo Au yLku fu{ ?

íknuðkhkuLke fÞkt Wsððk{kt íkkhe¾ yLku Éíkw ykrÚkof {níðÞkËe ykðu Au. {rnLkku

þwt ík{Lku íknuðkhku yLku ÃkkfLke ÷ýýe ðå[u fkuE MktçktÄ ÷køku Au ? fkuE yuf fkhýsýkðku.

ykçkkunðk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

258

200 0 200 400

Kilometres

RAINFALL IN (cm)

Above 200

100 - 200

60 - 100

Below 60


INDIA

ANNUAL RAINFALL

200 0 200 400

Kilometres

ykf]rík 10.9 : ¼khík{kt ðkr»kof ðhMkkË

10.Ãk Mkk{krsf yLku MkktMf]ríkf SðLk :

nðu ík{u Éíkw[¢Úke Mkkhe ÃkuXu Ãkrhr[ík ÚkE økÞk Aku. Ãký yuf çkeòu Mkðk÷ WXu Au, fuÉíkwyku yLku ykÃkýk SðLk ðå[u þku MktçktÄ Au ? þwt íku yux÷e {níðLke Au fu ykÃkýk SðLkLkuyMkh fhu ? sðkçk Au, ‘’nk’’ íku ykÃkýk Mkk{kSf yLku MkktMf]ríkf SðLkLku yMkh fhu Au. suðwt fu- ¼khík yuf ¾uíke«ÄkLk Ëuþ Au yLku ¾uíkeLke ykrÚkof «ð]r¥kyku MktÃkqýo heíku Éíkwyku Ãkh rLk¼oh Au.ykøk¤ ÄÃkíkk [ku{kMkkLke Éíkw yu ¾heV ÃkkfLkku Mk{Þ Au yLku [ku{kMkwwt ðeíÞk ÃkAe fkÃkýe þYÚkkÞ Au. hðeÃkkf rþÞk¤k{kt ÷uðkÞ Au yLku ÍiV Ãkkf rþÞk¤kLkk ytíku ÷uðkÞ Au. Ãkqh yLku Ëw»fk¤ykÃkýk ËuþLkk ykrÚkof rðfkMk{kt ¾qçk çkkÄksLkf Au fu{ fu ykÃkýe yÚkoÔÞðMÚkk ¾uíke ykÄkrhíkyÚkoÔÞðMÚkk Au.


LkkUÄ

259



ykÃkýe çkÄe «ð]r¥kyku Éíkwyku MkkÚku òuzkÞu÷e Au sÞkhu rþÞk¤ku ykðu íÞkhu rËðMkLkkLkku ÚkE òÞ Au yLku ykÃkýu QLkLkk fÃkzktLke ¾heËe þY fheyu Aeyu. {økV¤e, çkËk{ yLkufu÷heðk¤ku ¾kuhkf ykÃkýk yknkh{kt {níðLkku çkLke skÞ Au. Xtze Éíkw nkuðkAíkkt ÷kufku òLÞwykhe{kMk{kt ½ýkt hksÞku{kt {fhMkt¢ktrík, Ãktòçk{kt ÷kunhe yLku íkr{÷Lkkzw{kt ÃkkUøk÷ suðk òík-òíkLkkíknuðkhku Wsðu Au. Vuçkúwykhe{kt ðMktíkÃkt[{e Ãký {Lkkðu Au. su{kt ÷kufku Mkkhk Ãkkf {kxu «kÚkoLkk fhuAu. QLkk¤ku çknw Mkqfe Éíkw Au, Ãkhtíkw íku ykÃkýLku hMke÷k V¤, ykEM¢e{ yLku òíkòíkLkk ÃkeýktykuLkeÞkË yÃkkðu Au. yk Éíkw{kt fÞktfÞkt V¤ {¤íkk nkuÞ Au ? nku¤e yLku ðiþk¾e yk ÉíkwLkk {wÏÞíknuðkh Au. QLkk¤kLkk ytrík{ ¼køk{kt ¾uzqíkku ÃkkuíkkLkk ¾uíkhku{kt ðhMkkËLkk MðkøkíkLke íkiÞkheykuþY fhe Ëu Au. yk ð¾íku fuh¤{kt ykuý{Lkku íknuðkh Wsððk{kt ykðu Au su íku{Lkk ÃkkfLkefkÃkýeLkku Mk{Þ Au. [ku{kMkk ÃkAeLkku Mk{Þ ÃkkfLke fkÃkýeLkku nkuÞ Au. íku Ãký Ëþuhk, ËwøkkoÃkqòyLku rËðk¤eLkk íknuðkhkuLkku Mk{Þ Au, suLku yk¾ku Ëuþ Wsðu Au.

10.6 ðirïf ðkíkkðhý{kt ykðíkk ÃkrhðíkoLkku yLku íku{Lke ¼khíkLke ykçkkunðk WÃkh Úkíke yMkhku

yk ÃkkX ¼ÛÞk ÃkAe ík{u Mk{S økÞk nþku fu MkËTLkMkeçku ¼khík{kt [kh Éíkwyku MÃk»xòuðk {¤u Au. QLkk¤ku, rþÞk¤ku, ðMktík yLku [ku{kMktw. òu fu, yksfk÷ yk Éíkw[¢{kt rðæLkkuykððk {ktzÞk Au. íkuLkwt {wÏÞ fkhý ðirïf íkkÃk{kLk (ø÷kuçk÷ ðku{eoøk) Au, su yksLkk rðïLkeMk¤økíke Mk{MÞk Au. íkuLkku hksLkeríkf, Mkk{krsf yLku ykrÚkof «¼kð ½ýku ÃkzÞku Au yLku íkuLkkÚkeykÃkýk SðLkLkk Ëhuf ÃkkMkk yLku þi÷e WÃkh yMkh ÚkE Au. ø÷kuçk÷ ðku{eoøkLke yMkh Ãk]ÚðeLkkðkíkkðhý WÃkh ÚkE Au, su{ktÚke ¼khík çkkfkík LkÚke.

þwt ík{Lku yu ðkík {níðLke LkÚke ÷køkíke fu ykÃkýk{ktÚke Ëhuf sýu ykLku Vu÷kíkw yxfkððk{ktÃkkuíkkLkku Vk¤ku ykÃkðku òuEyu ?

ykðku, MkkiÚke Ãknu÷kt yu Mk{Syu fu ðirïf íkkÃkLk ø÷kuçk÷ ðku{eoøk þwt Au. ÃkkA÷e fux÷efMkËeyku ËhBÞkLk ðMíkeðÄkhku, ykiÄkurøkfhý yLku þnuhefhý ÿkhk ÃkÞkoðhý «Ëqr»kík ÚkE økÞwtAu. {kLkðSðLkLke «ð]r¥kyku ÿkhk nðk{kt fkçkoLkzkÞkufMkkEz, f÷kuhku-V÷kuhku-fkçkoLk (Mke.yuV.Mke)yLku yLÞ nkrLkfkhf ðkÞwykuLkwt «{ký ðÄe økÞwt Au. Ãk1 % Mkkih Qòo Ãk]ÚðeLke MkÃkkxe Ãkh þku»kkEòÞ Au, suÚke íkuLkwt íkkÃk{kLk ðÄe òÞ Au. çkkfeLke MkkihQòo ðkíkkðhý{kt Ãkhkðríkoík ÚkE òÞ Au.íkuLkkÚke yuf [kuffMk íkkÃk{kLk s¤ðkE hnuðk{kt {ËË {¤u Au. Ãký nðu «Ëw»kýLku ÷eÄu ÃkrhðríkoíkQòoLkku y{wf rnMMkku økúeLknkWMk økuMk (Syu[SyuMk) ÿkhk Ãk]Úðe Ãkh s hkufkE hÌkku Au, su{kt{wÏÞíðu nkuÞ Au fkçkoLk fkÞkufMkkEz. íkuLkk ÷eÄu Ãk]ÚðeLke MkÃkkxeLkwt íkkÃk{kLk ðÄe økÞwt Au. CO2 Lkwt«{ký nsw ðÄe hnÞwt Au íku Mkkrçkík fhíkkt ½ýk Ãkwhkðkyku Au. MktÞwfík hk»xÙMkt½ ytíkøkoík ½ýk

ykçkkunðk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

260

Ëuþkuyu økúeLk nkWMk økuMk ykuAk- fhðk {kxuLkk Mk{swíke fhkhku Ãkh nMíkkûkh fhe ËeÄkt Au. òu fu,ðíko{kLk yktíkhhkr»xÙÞ Mk{swíkeyku yLku fhkhku ÃkÞkoðhý{kt ÚkE hnu÷k økt¼eh ÃkrhðíkoLkkuLku nSMkwÄe hkufe þfÞk LkÚke.

ykÃkýLku çkhkuçkh ÏÞk÷ Au fu 70 % ¼khíkeÞku ¾uíke fhu Au. íkkÃk{kLk{kt fkuEÃký ÃkrhðíkoLk¾uíke Ãkh nkrLkfkhf yMkh fhe þfu Au.

¼khíkLkk Mkk{kSf yLku ykrÚkof SðLk Ãkh íkuLke økt¼eh yMkh Ãkze þfu. yk ÃkkX ¼ÛÞkÃkAe ykÃkýu MÃk»x heíku yu òýe økÞk Aeyu fu {Lkw»ÞLkk SðLk Ãkh ykçkkunðkLke ½ýe {níðÃkqýoyMkhku nkuÞ Au. ykÃkýu ¾kuhkf, ykÃkýk íknuðkhku yLku ykÃkýe yÚkoÔÞðMÚkk yu çkÄw tÉíkw[¢ MkkÚkuòuzkÞu÷wt Au. òu nðk{kLk yLkwfq¤ nkuÞ íkku {kLkðSðLk MkkÁt Lku ykhk{ËkÞf çkLke skÞ. ykÃkýwtðkíkkðhý ykÃkýe ¾uíke, MðkMÚÞ, ÃkrhðnLk ðøkuhuLku «¼krðík fhu Au. íkuÚke yu çknw s {níðLkeðkík Au fu ykÃkýu ykÃkýe SðLkþi÷e{kt ÃkrhðíkoLk ÷kðeyu yLku f÷kuhku-V÷kuhku-fkçkoLk(Mke.yuV.Mke) íkÚkk yLÞ LkwfMkkLkfkhf ðkÞwykuLkwt «{ký ½xkzeyu.

{LkkuÞíLk 10.Ãk

yuf LkkUÄÃkkuÚke hk¾ku yLku íku{kt fwËhíke ykVíkku- suðe fu, ðtxkur¤Þk, ¼qftÃk íkÚkk ¼kiøkkur÷f½xLkkyku LkkUÄku. yk ½xLkkykuLku ½xLkkLkwt Lkk{, íkkhe¾ yLku íkuLke yMkh - yuðk fku÷{{kt LkkUÄku.


1. ¼khík{kt ðhMkkË {kuxu¼køku yMk{kLk heíku fu{ Ãkzu Au ?

h. ¼khík{kt MkkiÚke ykuAku ðhMkkË {u¤ðíkk 3 rðMíkkhkuLkk Lkk{ sýkðku.

3. ¾heV yLku hðe ÃkkfLke Éíkwyku sýkðku.

4. siV ÃkkfLke Éíkw fÞkhu nkuÞ Au ?

Ãk. {kLkðSðLkLke fE «ð]r¥kyku ðirïf íkkÃkLk (ø÷kuçk÷ ðkur{oøk) {kxu sðkçkËkh Au ?


- ¼khíkLke ykçkkunðkLku yMkh fhLkkhk Ãkrhçk¤ku ½ýk Au, su{ fu - MÚkkLk, Mk{wÿÚke ytíkh,Ÿ[kE, Ãkðoík{k¤kyku, MkÃkkxe ÃkhLkk ÃkðLkkuLke rËþk yLku WÃkhLkk ðkÞw«ðknku.


LkkUÄ

261



- ¼khík{kt ÃkhMÃkh ÔÞMík rðhkuÄe ÃkðLkkuLke yuf «ýk÷e Au, suLku [ku{kMkw fnu Au. íkuLke yuf«fkhLke økkuXðýe sukðk {¤u Au.

- ¼khík{kt ÉíkwykuLke yuf [¢kfkh «ýk÷e Au yLku íkuLke {wÏÞ [kh Éíkwyku Au íku AurþÞk¤ku, WLkk¤ku ykøk¤ ÄÃkíkwt [ku{kMkw yLku ÃkkA¤ ¾Mkíkwt [ku{kMkw.

- ykÃkýk hkuStËk SðLk{kt ÉíkwykuLke ¼qr{fk {níðLke Au yLku íku ykÃkýe «ð]r¥kykuíku{s ¾kuhkfLke xuðkuLku Ãký yMkh fhu Au.

- ðirïf íkkÃkLk (ø÷kuçk÷ ðku{eoøk) ¼khíkLke ykçkkunðkLku Ãký yMkh fhu Au.

ÃkkXÞktík MðkæÞkÞ

1. ykçkkunðkLku yMkh fhíkk fkuEÃký Ãkkt[ Ãkrhçk¤kuLkwt ðýoLk fhku. Ëhuf Ãkrhçk¤ {kxuWËknhý ykÃke, íkuLke ÔÞkÏÞk fhku.

h. ykçkkunðk yLku nðk{kLk ðå[uLkku íkVkðík sýkðku.

3. ÃkðLk yLku íkuLke rËþk ykçkkunðkLku fuðe heíku yMkh fhu Au ? WËknhý ykÃke Mk{òðku.

4. nðk{kLkLke ÔÞkÏÞk ykÃkku. ÔÞkÃkkhe ÃkðLkkuLku ŸÄe rËþk{kt {kuf÷ðk {kxu fÞk fkhýkusðkçkËkh çkLku Au ?

Ãk. rþÞk¤kLke fkuE [kh rðþu»kíkk sýkðku.

6. WLkk¤kLke fkuE [kh rðþu»kíkkykuLke ÞkËe çkLkkðku.

7. WËknhý ÿkhk ¼khík{kt ðirïf íkkÃkLkLke yMkh Mk{òðku. íkuLkk fÞk fkhýku Au ?

ÃkkX MðkæÞkÞLkk sðkçkku :

(f) ffohu¾k, h3 1/h W¥kh(¾) Mk{wÿÚke «¼krðík

i) {wtçkE ii) [uLLkEMk{wÿÚke «¼krðík Lknei)÷¾LkW ii) rËÕne

(øk) rn{k÷Þ Ãkðoík{k¤k(½) ÃkðLkku W¥kh-ÃkqðoÚke ðne hnÞk Au. yk ÃkðLkku s{eLk WÃkhÚke ðnuíkk nkuðkLku ÷eÄu Mkqfk

Au yLku ðhMkkË ÷kððk{kt yMk{Úko Au.

ykçkkunðk


LkkUÄ


{kuzâw÷ - 2

262

10.h

(1) hksMÚkkLk, Ãktòçk, nrhÞkýk, W¥kh«Ëuþ, rçknkh, Íkh¾tz, Ãkrù{ çktøkk¤, {æÞ«ËuþyLku AºkeMkøkZ íkÚkk ykurhMMkkLkk y{wf rðMíkkhku

(h) fuh¤

(3) ËrûkýLke W¥kh yLku W¥kh-Ãkqðo, W¥kh-Ãkrù{

(4) f) {wtçkE : 4 {kMk øk) rËÕne : 4 {kMk

¾) LkkøkÃkwh : 4 {kMk ½) rþ÷kUøk : 6 {kMk

10.3

(i) (çk) ÷q

(ii) (Mk) Ãkrù{e ½kx

(iii) (Mk) ÃkkA¤ ¾Mkíkk [ku{kMkkLke Éíkw

(iv) (Mk) ËÏ¾ýLkku Wå[«Ëuþ

(v) (y) {kuMk{e ÃkðLkku

10.4

(1) sÞkhu [ku{kMkkLkk ÃkðLkku ËrhÞkfktXuÚke ðne ykðu Au íÞkhu íku {n¥k{ ðhMkkË ykÃku Au.sÞkhu íku {æÞLkk rðMíkkhku yÚkðk W¥khLkk «Ëuþku MkwÄe Ãknku[u Au. íÞkt MkwÄe{kt íku Mkqfk ÚkEòÞ Au yLku íÞkt ykuAku ðhMkkË ykÃku Au.

(h) ykuAk ðhMkkËLkk rðMíkkhku :

(1)W¥kheÞ ÷un-÷Æk¾ rðMíkkh

(h) Ãkrù{e hksMÚkkLk

(3) Ërûký - {æÞ ¼køk

(4) ¾heV-sqLk yLku sq÷kE

hðe- ykufxkuçkh yLku LkðuBçkh

(Ãk) rþÞk¤kLkk ytík MkwÄe{kt yux÷u fu {k[o Úke {u {kt

(6) þnuhefhý, ykiÄkurøkfhý, støk÷kuLke fkÃkýe, SðkÂ~{-#Äý çkk¤ðwt ðøkuhu.


LkkUÄ

263


{kuzâw÷ - 2sið rðrðÄíkk

11

sið rðrðÄíkk

ík{u rðrðÄ «fkhLkk ½kMk, Akuz, Íkzðk, ð]ûk, stíkwyku, Ãkûkeyku, «kýeyku yÚkðk ÃkkuíkkLkeykMkÃkkMk Vu÷kÞu÷k MkwtËh «f]ríkÿ~ÞkuLku skuÞk nþu.

ð]ûkku yLku «kýeykuLke yk rðrðÄíkkLku ÷eÄu s ykÃkýLku ¾kuhkf, #Äý, Ëðk yLku çkeSyuðe ½ýe sYhe ðMíkwyku «kÃík ÚkkÞ Au, suLkk ðøkh ykÃkýu hne þfeyu Lknª. MkSðkuLke ykòrík-«òríkyku Wí¢ktríkLkk [kh yçks ð»kkuoLke LkeÃks Au. Aíkkt, {kLkðkuLke «ð]r¥kykuLku ÷eÄuykðe Mk{]î sirðf rðrðÄíkk ¼ÞsLkf «{ký{kt ½xe hne Au. òu fu, ykÃkýu yuðwt ½ýwçkÄwt fheþfeyu íku{ Aeyu, suLkkÚke yk Sð-stíkwyku, ðLkMÃkrík, «kýeyku yLku yLÞ MkSðkuLku ÷wÃík Úkíkktçk[kðe þfkÞ. ík{u yk sirðf rðrðÄíkk xfkðe hk¾ðk{kt ½ýe heíku {ËËYÃk ÚkE þfku. ðLkMÃkrík,«kýeyku íkÚkk Sð-stíkwyku{kt hnu÷e rðrðÄíkkLku òýðe yu ykÃkýk {kxu ¾qçk s {níðLke ðkíkAu. yk ÃkkX{kt ykÃkýu y{wf ðLkMÃkríkyku íkÚkk «kýeyku rðþu, íku{Lkk {níð rðþu, ¼khík{ktíku{Lke ðMíke rðþu íkÚkk íku{Lkk Mkthûký rðþu òýeþwt.

nuíkw :

yk ÃkkX ¼ÛÞk ÃkAe ík{u ykx÷wt fhe þfþku :

- sirðf rðrðÄíkkLke MktfÕÃkLkkLku Mk{òðe þfþku

- ¼khík{kt sirðf rðrðÄíkkLke rMÚkrík Mk{òðe þfþku.

- sirðf rðrðÄíkkLkwt {níð Mk{òðe þfþku.

- ¼khíkLkk ðLÞ SðLkLkwt yLku íkuLke «kf]ríkf ðLkMÃkríkykuLkwt ðýoLk fhe þfþku.

- ¼khíkLkk hu¾ktr¾ík Lkfþk{kt, støk÷ku, ðLÞSð, yÇÞkhÛÞku, hkr»xÙÞ WÄkLkku, sið{tz¤ku yLku ykÿ¼qr{ ûkuºkku Ëþkoðe þfþku.

sið rðrðÄíkk


LkkUÄ

264


{kuzâw÷ - 2

- ÃkkuíkkLkk rðMíkkh{kt ykðu÷e «kf]ríkf ðLkMÃkrík yLku ðLÞSðkuLkk Mkthûký{kt ÃkkuíkkLke¼qr{fk yku¤¾e þfþku.

11.1 rðrðÄíkk : (çkkÞku zkÞðMkeoxe)

sið rðrðÄíkk yu sirðf rðrðÄíkkLkwt xqfwt YÃk Au. sið rðrðÄíkk yÚkðk sirðf rðrðÄíkkyu Ãkrh¼k»kk Au suLku ykÃkýu Ãk]Úðe Ãkh ykðu÷k SðLkLke rðrðÄíkk ðýoððk {kxu ðkÃkheyu Aeyu,su{kt Ãk]ÚðeLkk ¼kiríkf ðkíkkðhýLkk rðrðÄ ½xfku Mkk{u÷ Au- suðk fu íkkÃk{kLk, s{eLk yLkuÃkkýe. MkkËk þçËku{kt fneyu íkku sið rðrðÄíkk yu fkuE [kuffMk rðMíkkh{kt ykðu÷e «òríkyku,sLkeLk yLku ÃkÞkoðhýíktºkLkku Mkhðk¤ku Au.

ðLkMÃkríkyku yLku «kýeyku íkku íkuLkku yuf LkkLkfzku ¼køk Au. þwt ík{u òýku Aku fu Lkhe ykt¾uLk òuE þfkíkk Mkqû{ Sð-stíkwyku sið rðrðÄíkkLkku yuf {kuxku ¼køk Au ?

ykf]rík 11.1 sið rðrðÄíkk


LkkUÄ

265



sLkeLk : ykLkwðtrþfíkkLkku {q¤¼qík sirðf yuf{. yufMk{kLk «òrík MkÇÞkuLkk sLkeLkMkh¾k nkuÞ Au. sLkeLk ÿkhk «íÞuf «òríkLkk ÷ûkýku Lkffe ÚkkÞ Au.

«òrík : yuf yuðwt sqÚk suLkkt MkÇÞkuLkkt ÷ûkýku yÚkðk rðþu»kíkkyku yufMkh¾e nkuÞyLku íkuyku yktíkh-«ssLk fhðk Mkûk{ nkuÞ Au.

ÃkÞkoðhý íktºk : fkuE yuðku ¼q¼køk su{kt sirðf (MkSð) yLku ysirðf (rLkSoð) ½xfku ðMkíkknkuÞ íkuLku ÃkÞkoðhýíktºk fnu Au.

11.1.1 ¼khík{kt sið rðrðÄíkkLke rMÚkrík

sÞkhu ykÃkýu ÄúwðkuÚke rð»kwðð]¥k íkhV sEyu íÞkhu sið rðrðÄíkk{kt ðÄkhku Úkíkku òÞAu. ¼khík 8.4 Q.yLku Ãk7.6 Q.yûkktþ íku{s 68.7 Ãkqðo yLku 97.hÃk Ãkq.hu¾ktþ ðå[uykðu÷wt Au. ¼khíkLkk yLkLÞ ¼kiøkkur÷f MÚkkLkLku ÷eÄu ynª Ãkw»f¤ sið rðrðÄíkk òuðk {¤u Au.¼khík ÃkkMku rðïLke fw÷ s{eLkLkk {kºk h.4 % s{eLk s Au. íku{Aíkkt íkuLke sið rðrðÄíkk yk¾krðïLke sið rðrðÄíkkLkk ÷øk¼øk 8 % Au. (ÞwyuLkEÃke Lkk ðirïf sið rðrðÄíkk {wÕÞktfLk 199Ãk{wsçk) rðï{kt rðrðÄ «òríkykuLke MktÏÞk 17.Ãk fhkuz Au, suLkk 6 % «òríkyku ¼khík{kt òuðk{¤u Au. rð&ðLke ðLkMÃkríkLkk 1h % yux÷u fu ÷øk¼øk 4Ãk000 sux÷e ðLkMÃkríkyku ¼khíkLkkstøk÷ku{kt òuðk {¤u Au. rðï{kt ykðu÷k 1h sið rðrðÄíkkLkk ykf»koý fuLÿku Ãkife h fuLÿ íkku¼khík{kt Au. íku Au W¥kh-ÃkqðeoÞ rðMíkkh yLku Ãkrù{e ½kx.

sið rðrðÄíkkLkwt ykf»koý fuLÿ yuðku rðMíkkh nkuÞ Au sÞkt Ëuþ «òríkyku Ãkw»f¤ «{ký{ktsukðk {¤u Au. Ëuþ «òríkyku Au su fkuE [kuffMk rðMíkkh{kt s òuðk {¤u Au.

{uøkk sið rðrðÄíkk :

ðLkMÃkríkyku íkÚkk «kýeykuLke yLkku¾e «òríkykuLkwt yÆ¼wík MktÞkusLk su çkesu fÞktÞÃký skuðk {¤íkwt LkÚke.

11.h sið rðrðÄíkkLkwt {níð :

Ãk]Úðe ÃkhLkk SðLkLkku {q¤¼qík ykÄkh sið rðrðÄíkk Au íkuLkwt {níð rçk÷fw÷ ykuAwyktfe þfkÞ íku{ LkÚke. yuf [kuffMk ¼kiríkf ðkíkkðhý{kt rðrðÄ «fkhLkk MkSðku hnuíkkt nkuÞAu. yuf ÃkÞkoðhý íktºkLke ÔÞðMÚkkLkk ¼køkYÃku yk çkÄkLkku yufçkeò MkkÚku MktçktÄ nkuÞ Au. yLku íkuçkÄk yufçkeò WÃkh ykÄkrhík nkuÞ Au. þw ík{Lku ¾çkh Au fu yufMkh¾e ykçkkunðk{kt Ãký rðrðÄ«fkhLke ðLkMÃkrík Wøku Au ? fkuEÃký rðMíkkh{kt Wøkíke ðLkMÃkrík íku rðMíkkhLkk ðLÞSðkuLkwt SðLkLkffe fhu Au. sÞkhu fkuE rðMíkkhLke ðLkMÃkrík çkË÷kÞ Au íÞkhu íÞktLkw «kýesøkík íku{s {kLkðsøkíkÃký çkË÷kÞ Au. yk ÔÞðMÚkk{kt òu fkuE ½xfLku LkwfMkkLk ÚkkÞ íkku íku ÔÞðMÚkk{kt Mktf¤kÞu÷k çkeò

sið rðrðÄíkk


LkkUÄ

266


{kuzâw÷ - 2

½xfkuLku Ãký LkwfMkkLk fhu Au. ykÃkýu yk ÃkÞkoðhýíktºkLkku yr¼LLk ¼køk Aeyu. ð]ûkku fkÃkðkLku÷eÄu íkÚkk «kýeykuLkku rþfkh fhðkLku ÷eÄu yk íktºk{kt ykðu÷k yMktíkw÷Lk {kxu ykÃkýu sðkçkËkhAeyu.

ÃkÞkoðhýíktºkLku {Lkw»Þ ÿkhk fuðeheíku yMkh ÚkkÞ Au ? AkÃkkyku íku{s Mkk{rÞfku{ktÚkeyuðk fux÷kf ÷u¾ku ¼uøkk fhku, su ík{Lku ÃkÞkoðhýíktºk Ãkh {Lkw»ÞkuLke yMkh Mk{sðk{kt {ËËYÃkçkLku. ykÃkýu yu ðkík sYh Mk{sðe hne fu yuf ¼kiríkf ðkíkkðhý{kt ðMkíkk ík{k{ «kýeykuyLku ðLkMÃkríkyku yufçkeò MkkÚku MktçktÄ Ähkðu Au yLku ÃkhMÃkh ykÄkrhík Au. {kLkðSðLk{ktÃkÞkoðhýíktºk yíÞtík {qÕÞðkLk MÚkkLk Ähkðu Au, su{kt Lke[u Ëþkoðu÷k {wÆkyku Mk{kÞu÷k Au:

- ¾kuhkf, Ãkkýe, VkEçkh (huMkkðk¤ku ¾kuhkf), #Äý ðøkuhu WÃk÷çÄ fhkððk.

- nðk{kLk ykÄkrhík hkuøkkuLkwt rLkÞtºký fhðwt. (su{ fu, rþÞk¤k ËhBÞkLk ÷kufkuLku fV-þhËe ÚkkÞ Au yLku [ku{kMkk{kt ÃkuxLkku Ëw:¾kðku Lku [uÃke hkuøkku ÚkkÞ Au. )

11.h.1 sið rðrðÄíkk ½xðkLkkt fkhýku :

ðÄíke síke ðMíke yLku çkË÷kíke SðLkþi÷eLku ÷eÄu fwËhíke MktMkkÄLkkuLkku çkøkkz ÚkE hnÞkuAu. íkuLku ÷eÄu sið rðrðÄíkk ½xe hne Au. Ãkrhýk{u, {kðòíkLku {k÷ yLku Mkuðkyku Ãkqhe ÃkkzðkLkefwËhíkLke su þrfík Au, íkuLkk WÃkh {kXe yMkh ÚkE hne Au. sið rðrðÄíkk ½xðkLku ÷eÄu {kºk¼kiríkf ðkíkkðhý{kt s Lknª Ãký {kLkðSðLkLkk Mkk{kSf, MkktMf]ríkf, Äkr{of yLku ykæÞkrí{fÃkkMkkyku WÃkh Ãký yð¤e yMkhku ÚkE hne Au. ................

ykf]r¥k - 11.2


LkkUÄ

267



- MktÞwfík hk»xÙMkt½ (ÞwLkku) ÿkhk h010 Lkk ð»koLku sið rðrðÄíkkLkwt yktíkhhkr»xÙÞ ð»koònuh fhðk{kt ykÔÞwt níkwt.

- IUCNE «f]rík Mkthûký {kxuLkwt yktíkhhkr»xÙÞ MktøkXLk- ELxhLkuþLk÷ ÞwLkeÞLk VkuhfLMkðuoþLk ykuV Lku[h) ÿkhk h010 {kt 52,017{kt Úke ÷øk¼øk 18,788«skríkyku Lkkþ Ãkk{ðkLke ykøkkne fhðk{kt ykðe Au. ËwrLkÞk{ktÚke 5490 MíkLkÄkheykuÃkife 78 Lkkþ ÃkkBÞku Au, 188 Lkkþ Ãkk{ðkLkk økt¼eh òu¾{{kt Au yLku Ãk40 ¾wÕ÷kòu¾{{kt Au. yuLVeçkeÞLk (W¼Þ[h Sðku) Ãký rð÷wÃík ÚkðkLke íkiÞkhe{kt Au. Ãk]ÚðeWÃkh ykðu÷k 6,h8Ãk Sðku Ãkife 189Ãk SðkuLku MkkiÚke ðÄw òu¾{ Au.

- [kuffMk «òríkykuLkku Lkkþ Úkíkku sðku, íku{Lkk fwËhíke rLkðkMkkuLkku Lkkþ Úkðku, s{eLkLkkyíÞ WÃkÞkuøkku ðÄíkk sðk, ykçkkunðk{kt ÃkrhðíkoLk, «Ëw»ký yLku ¼ÞsLkf heíku ðÄehnÞk Au.

- þwt ík{Lku ÷køku Au fu rðrðÄ «òríkykuLkk rð÷wÃík Úkðk{kt yk fkhýkuLke sðkçkËkhe Au ?

{LkkuÞíLk 11.1

ík{khk rðMíkkh{kt òuðk {¤íkk fkuE Ãký ºký «kýe t, Ãkûke yLku ðLkMÃkríkLkwt ðýoLk fhkuyLku MÚkkrLkf hnuðkMkeyku {kxu íku{Lkwt {níð Mk{òðku. ík{khk {kxu yuf WËknhý ykÃkðk{ktykÔÞwt Au.

õ{ ðLkMÃkrík ykÃkýLku «kýðkÞw ¢{ Ãkþw/Ãkûke {níð

1. ÷e{zku (ykurfMksLk) ÷kfzw 1. økeÄ {]ík Sðku yLku f[hkÚke

yLku AktÞzku ykÃku Au. ÃkÞkoðhýLku çk[kðu Au.hkuøk Vu÷kððkÚke çk[kðu AuŸËh suðk nkLkefkhfSðkuLke MktÏÞk rLkÞtrºkík

fhðk{kt {ËË fhu Au.

2. 2.

3. 3.

4. 4.


sið rðrðÄíkk


LkkUÄ

268


{kuzâw÷ - 2


1. ‘’sið rðrðÄíkk’’ Ãk]Úðe ÃkhLkk SðLk {kxuLkku ykÄkh Au. fkuEÃký çku fkhýku ykÃkeLku ykrðÄkLk Mk{òðku.

h. ÷øk¼øk 30 þçËku{kt ‘ykf»koý fuLÿ’ þçË Mk{òðku.

11.3 «kf]ríkf ðLkMÃkrík yLku ðLÞSð

ykÃkýk ÃkÞkoðhý íktºk{kt ðLkMÃkrík yLku ðLÞ SðLk yu {qÕÞðkLk MktMkkÄLk Au. ykÃkýuçkÄk yu òýeyu Aeyu fu ðLkMÃkrík ykÃkýLku ÷kfzw ykÃku Au. {kLkðku yLku òLkðhkuLku yk©Þ ykÃkuAu. ykurfMksLk WíÃkÒk fhu Au, su ykÃkýLku ïkMk ÷uðk{kt {ËËYÃk Au. íku s{eLkLkwt Äkuðký yxfkðuAu, Ãkqh yLku ðkðkÍkuzk suðe fwËhíke ykVíkku Mkk{u ykÃkýwt hûký fhu Au yLku s{eLkLke ytËhÃkkýeLkku Mktøkún fhðk{kt MknkÞ fhu Au íku{s ykÃkýLku V¤, Ãkku»kf, Ëkýk, økwtËh, xÃkoLxkELkLkwtíku÷, [ez (ËqÄ suðku [efýku hMk), fkuxufMk yki»krÄyku yLku ykÃkýk yÇÞkMk {kxu ¾qçk sYhe íkuðkfkøk¤ ykÃku Au. ykðe y{wf ðLkMÃkríkykuLkk yMktÏÞ WÃkÞkuøkku Au. ðLÞSðLk{kt «kýeyku,Ãkûkeyku, Sð-stíkwyku, MkrhMk]Ãkku íku{s s¤[h Sðku Mkk{u÷ Au. íku ykÃkýLku ËqÄ, {ktMk, [k{zwtyLku QLk ykÃku Au. {Ä{k¾e suðk stíkwyku ykÃkýLku {Ä ykÃku Au yLku Ãkw»ÃkkuLkk ÃkýoLkÞLk{kt {ËËfhu Au. ÃkÞkoðhýíktºk{kt ykðk stíkwyku rð½xLkfkÞo{kt {níðLkwt fk{ ykÃku Au. Ãkûkeyku stíkwykuLku¾kÞ Au yLku yk heíku íkuyku Ãký rð½xLkLkwt fk{ fhu Au.

{]ík ÃkþwykuLku ¾kE þfðkLke ©{íkkLku ÷eÄu økeÄ ðkíkkðhýLkku yuf/MkVkE fk{Ëkh økýkÞAu. LkkLkk{kuxk Ëhuf Sð ÃkÞkoðhýLku Mktíkwr÷ík hk¾ðk{kt økqtÚkkÞu÷k nkuÞ Au.

11.3.1 ¼khík{kt «kf]ríkf ðLkMÃkrík

ËwrLkÞkLkk çkeò rðMíkkhkuLke {kVf s ¼khíkLke «kf]ríkf ðLkMÃkrík Ãký ¼kiøkkur÷f MÚkkLk,ykçkkunðk yLku s{eLkLkk ½xfku ÿkhk Lkffe ÚkkÞ Au. òu ykÃkýu ykf]rík 11.3 Lku òuEþwt íkkuÏÞk÷ ykðþu fu íkkÃk{kLk, ð»kko yLku ¼qÂMÚkríkyku, MÚk¤kf]ríkf rMÚkríkykuLkk ½xfkuLkk ykÄkh Ãkh¼khíkLke rðrðÄ ðLkMÃkrík ðnU[kÞu÷e Au, suLkwt ðýoLk Lke[u MktrûkÃík{kt ykÃku÷wt Au.

økkZ «kf]ríkf ðLkMÃkríkLkk rðMíkkhku W¥kh-ÃkqðeoÞ ûkuºk, Ãkrù{e ½kx rðMíkkh yLku ytËk{kLk-rLkfkuçkkh{kt òuðk {¤u Au. W¥khLkk {uËkLkku yLku W¥kh-Ãkrù{e rðMíkkhku{kt ½ýe ykuAe ðLkMÃkríkòuðk {¤u Au. íÞkt {kuxk¼køkLkk rðMíkkhku{kt ¾uíke ÚkkÞ Au. ËÏ¾ýLkku «Ëuþ fktxk¤e Íkzeyku yLkuÃkkLk¾hLkk støk÷kuÚke ¼hu÷ku Au. ¼khíkLke «kf]ríkf ðLkMÃkríkLku Mkk{kLÞ heíku yk rð¼køkku{ktðnU[e þfkÞ :


LkkUÄ

269



i) W»ýrfxçktÄLkk MkËkçknkh støk÷

ii) W»ýfrxçktÄLkk ÃkkLk¾h støk÷

iii) fktxkLkk støk÷

iv) ¼híke-ykuxLkk støk÷

v) rn{k÷ÞLkk støk÷

støk÷ Ãký {kLkðMkSoík nkuÞ Au. íku þnuhe rðMíkkhku{kt Ãký rðfMkkðe þfkÞ Au. òu fu,yk ÃkkX{kt Vfík «kf]ríkf støk÷kuLku s «kf]ríkf ðLkMÃkrík íkhefu [[eoþwt.

i) W»ýfrxçktÄLkk MkËkçknkh støk÷ :

yk støk÷ku{kt nt{uþk ¼usðk¤k yLku økh{ ðkíkkðhýLku ÷eÄu ð]ûkku ÷e÷k hnu Au. ykð]ûkkuLkk ÃkktËzk fkuE ¾kMk Éíkw{kt ¾híkk LkÚke. íkuÚke s yk støk÷ MkËkçknkh fnuðkÞ Au. sÞktWLkk¤ku LkkLkku nkuÞ yLku sÞkt h00 [ku.{e.Úke ðÄw ðhMkkË Úkíkku nkuÞ yuðk rðMíkkhku{kt yk støk÷kuòuðk {¤u Au. yk støk÷ku{kt 60 {exh fu íkuÚke ðÄw Q[kE Ähkðíkk ð]ûkku Qøku Au. yk økkZstøk÷ku{kt yLkuf r{© «fkhLke ðLkMÃkríkyku òuðk {¤u Au. suðe fu ð]ûk, Íkzeyku, ðu÷kyku,s{eLk Ãkh Vu÷kíke ðLkMÃkríkyku yLku VLko.

yk{, yk støk÷kuLke h[Lkk çknwMíkheÞ çkLku Au. íkuLku ÷eÄu, yk støk÷kuLku ykrÚkof WÃkÞkuøk{kt÷uðk rníkkðn LkÚke. ynª çknw LkkLkkLkkLkk rðMíkkh{kt yLkuf skíkLkk ð]ûk Wøku÷k nkuÞ Au. ykMkËkçknkh støk÷ku{kt ðktMk, MkwøktÄe ÷kfzkðk¤k hkuÍðwz, yçkLkqMk, {nkuøkLke, hçkh suf ÷kfzkðk¤kð]ûkku ðøkuhu {níðLkk ð]ûkku Wøku Au. ¼khík{kt Ãkrù{e ½kx, ÷ûkrîÃk, yktËk{kLk yLku rLkfkuçkkhLkkxkÃkwyku yLku ykMkk{Lkk WÃkhLkk rðMíkkhku suðk ¼khu ðhMkkË ðk¤k ûkuºkku{kt yk støk÷ku òuðk {¤uAu. yk støk÷kuLkk ÷kfzkLkku WÃkÞkuøk nMíkf÷k, VLkeo[h ðøkuhu{kt ÚkkÞ Au. íku{Lkku WÃkÞkuøk s{eLkLkwtÄkuðký yLku ¼qM¾÷Lk yxfkððk {kxu Ãký ÚkkÞ Au.

ii) W»ýfrxçktÄLkk ÃkkLk¾h støk÷

yk støk÷kuLkk ð]ûk ð»ko{kt yufðkh ÃkkuíkkLkk ÃkktËzk ¾uhðu Au. íkuÚke s íku{Lku W»ýfrxçktÄLkkÃkkLk¾h støk÷ fnu Au. yk støk÷ku ¼khíkLkk MkkiÚke ðÄw rðMíkkh{kt Vu÷kÞu÷k Au. yk støk÷ 7Ãk Úke100 Mku.{e.ðhMkkË Ähkðíkk rðMíkkhku{kt ykðu÷k Au. ¼kiríkf MÚkkLk-ðnU[ýeLke ÿr»xyu òuEyuíkku yk støk÷ku ËÏ¾ýLkk Wå[«Ëuþ, W¥kh-ÃkqðeoÞ ûkuºkku, Ãkrù{e ½kx yLku ÃkqðeoÞ ËrhÞkfktXkrMkðkÞ yk¾k Ëuþ{kt òuðk {¤u Au. yk støk÷kuLku MkkV fheLku {Lkw»Þkuyu ¾uíke {kxu ¼hÃkqh WÃkÞkuøk{kt÷eÄkt Au. AíkktÃký «kf]ríkf ðLkMÃkríkLkk y{wf rðMíkkhku rn{k÷ÞLke ík¤uxe{kt, Wå[«ËuþLkk ÃkðoíkeÞrðMíkkhku{kt yLku ËuþLkk {æÞ ¼køk{kt sukðk {¤u Au. ðhMkkËLkk «{kýLkk ykÄkhu yk støk÷kuLku çku

sið rðrðÄíkk


LkkUÄ

270


{kuzâw÷ - 2

rð¼køk{kt ðnut[eLku òuE þfkÞ Au- ¼usÞwfík ÃkkLk¾h støk÷, Mkqfk ÃkkLk¾h støk÷

(f) ¼usÞwfík ÃkkLk¾h støk÷ku 100 Úke h00 Mku.{e.ðhMkkË Ähkðíkk rðMíkkhku{kt òuðk {¤uAu. ËuþLkk ÃkqðeoÞ rðMíkkhku, rn{k÷ÞLke ík¤uxe, Íkh¾tz, ykurhMMkk, A¥keMkøkZ yLkuÃkrù{e ½kxkuLkk ÃkqðeoÞ Zku¤kðku MkkÚkuLkk Ãkqðkuo¥kh hksÞku{kt ykðu÷k Au. Mkkøk, ðktMk, Mkk÷,MkeMk{, [tËLk, ¾uh, fwMkw{, yswoLk, {nwzku, òtçkw yLku þuíkqh yk støk÷kuLkk {níðLkk ð]ûkAu.

(¾) Mkwfk ÃkkLk¾h støk÷ku 7Ãk Úke 100 Mku.{e. ðhMkkË Ähkðíkk rðMíkkhku{kt Vu÷kÞu÷k Au.yk støk÷ku Wå[ «ËuþLkk ytíkrhÞk¤ ¼køkku{kt yLku W¥kh«ËuþLkk {uËkLkku{kt, {æÞ«Ëuþ{ktíkÚkk rçknkh{kt sukðk {¤u Au. yk støk÷ku{kt Wøkíkk ð]ûkku Au- Mkkøk, ÃkeÃk¤ku, Mkk÷ yLku÷e{zku

iii) fktxk¤k støk÷

fktxk¤k støk÷ 7Ãk Mku.{e.Úke ykuAku ðhMkkË Ähkðíkk rðMíkkhku{kt ykðu÷k nkuÞ Au.fktxkðk¤k ð]ûkku yLku Íkzeyku íku{Lke rðþu»kíkk Au. yk rðMíkkhLke ykçkkunðk{kt økkZ støk÷ WøkíkkLkÚke. yk støk÷ku {wÏÞíðu W¥kh-Ãkrù{e ¼khík, økwshkík, hksMÚkkLk, {æÞ«Ëuþ, A¥keMkøkZ,W¥kh«Ëuþ, nrhÞk¤k, fýkoxf, yktÄú«Ëuþ yLku {nkhk»xÙLkk yÄo-þw»f rðMíkkh Mkrník ¼khíkLkkWå[«Ëuþðk¤k rðMíkkhLkk ytíkrhÞk¤ ¼køkku{kt ykðu÷kt Au.

ykf]rík 11.3 ¼khíkLke «kf]ríkf ðLkMÃkrík


LkkUÄ

271



iv) ¼híke-ykuxLkk støk÷ku :

Lkk{ «{kýu s yk støk÷ku ¼híke-ykux yLku ¼usðk¤e s{eLkkuLke ¾kzeyku{kt ykðu÷knkuÞ Au. fkËð, fktÃk yLk ÃkkýeÚke ¼hkÞu÷e MkÃkkxe ðk¤e s{eLk yu yk «ËuþLkk rðrþ»x ÷ûkýkuAu. yk ð]ûkkuLke zk¤eyku yLku {qr¤Þk y{wf [kuffMk Mk{Þ MkwÄe Ãkkýe{kt zqçku÷k hnu Au. ykstøk÷kuLku [uhLkk støk÷ku Ãký fnu Auu. yk [uh støk÷ku òzk ÃkktËzk Ähkðíkk nt{uþk nrhÞk¤k hnuLkkhkð]ûkkuðk¤k nkuÞ Au. yk «fkhLkk [uh støk÷ku MkwtËhðLkLkk zuÕxk«Ëuþ, {nkLkËe, økkuËkðhe, f]»ýk,fkðuhe LkËeyku yLku yktËk{kLk-rLkfkuçkkh xkÃkwyku Ãkh òuðk {¤u Au. MkwtËhðLk{kt ¾kMk fheLku [uhyLku MkwtËhe ð]ûkku òuðk {¤u Au. sÞkhu çkeò ¼híke-ykuxLkk støk÷kuLkk {wÏÞíðu Ãkk{, LkkrhÞu¤efÃkzk yLku yøkhLkk ð]ûkku ÚkkÞ Au.

yu çknw hMk«Ë ðkík Au fu yk støk÷ku ÔÞkÃkkhefhýLkk þku»kýLkku ¼kuøk çkLÞk LkÚke. ykstøk÷ku ËrhÞkfktXu ykðu÷k Au. ðtxkur¤Þk Mkk{u íku hûký ÃkqÁt Ãkkzu Au.

iv) rn{k÷ÞLkk støk÷

Lkk{ «{kýu yk støk÷ku rn{k÷Þ Ãkðoík{k¤k{kt òuðk {¤u Au. ½xíkk íkkÃk{kLk yLkuðÄíke Ÿ[kELku ÷eÄu yk støk÷ku rðrðÄ «fkhLke ðLkMÃkrík Ähkðíkk nkuÞ Au, su{kt MkqÞoLkk rfhýkuLkerËþk, ÃkðoíkLkku Zku¤kð suðk Ãkrhçk¤ku Ãký yMkh fhu Au. yneLkwt ÃkÞkoðhý íktºk yufË{ LkkswfnkuÞ Au. AuÕ÷k ½ýk Mk{ÞÚke rn{k÷ÞLkk støk÷kuLkwt ½ýwt þku»ký ÚkÞwt Au. yne økkZ støk÷ rðMíkkhnkuðkLkk fkhýu nqVk¤wt nðk{kLk, 1000 {exh sux÷e ykuAe Qt[kE yLku Mkkhku ðhMkkË hnu Au.yk rðMíkkh rð»kwðð]r¥kÞ støk÷ku suðku ÷køku Au. Mkk÷ yLku ðktMk yk rðMíkkhLkk {wÏÞ ð]ûk Au.ynª 1000 Úke h000 {exhLke Ÿ[kE ðå[uLkk rðMíkkh{k nt{uþk nrhÞk¤k hnuíkkt Ãknku¤kÃkkËzktLkk ykuf ð]ûk yLku [uMxLkxLkk ð]ûkku òuðk {¤u Au. ÃkqðeoÞ rn{k÷Þ{kt yux÷e s Ÿ[kEyuyLkwÃkqðeoÞ rn{k÷Þ{kt yux÷e s Ÿ[kEyu yLkwrð»kwðð]r¥kÞ ÃkkELk støk÷ku òuðk {¤u Au.

yk rðMíkkh{kt r[zLkk Íkz çkÄu òuðk {¤u Au.

rn{k÷Þ{kt 1Ãk00 Úke 3Ãk00 {exhLke Q[kE Ãkh 100 Úke hÃk0 Mku.{e.ðhMkkËÄhkðíkk ûkuºk{kt ¼usðk¤k støk÷ku òuðk {¤u Au. yk ûkuºkLkk {níðLkk ð]ûkku Au. - ykuf, ÷kuh÷,[uMxLkx, ËuðËkh, Mkezh, MkeÕðh, Vh, MÃk]Í, MÿkuzkuzuLVkuLk

íku{Lkwt ÷kfzwt {u¤ððk {kxu yk ð]ûkkuLku çkuVk{ heíku fkÃkðk{kt ykðu Au.

rn{k÷ÞLkk støk÷ku{kt MkkiÚke AuÕ÷ku «fkh Au yÕÃkkELk ðLkMÃkrík, su 3000 Úke 3800{exhLke Ÿ[kE ðå[u rðþk¤ yLku Ãkw»f¤ ½kMkLkk {uËkLkku{kt òuðk {¤u Au, sÞkt ÃkkELk, çk[oMkeÕðh, Vh yLku hkuzkxuLzÙkuLk ð]ûkku ÚkkÞ Au.

sið rðrðÄíkk


LkkUÄ

272


{kuzâw÷ - 2


1. rð»kwðð]r¥kÞ støk÷kuLku MkËkçknkh støk÷ku fu{ fnu Au ? 30 þçËku{kt Mk{òðku.

h. fkhýku ykÃkku.

i) ËrhÞkfktXk ÃkkMku ykðu÷k ¼híke-ykuxLkk støk÷ku{kt AuÕ÷k fux÷kf ð»kkuo{kt ðtxkur¤ÞkykuËhBÞkLk ¾qçk íkkhkS ÚkE Au, fkhý fu ,

..........................................................................

..........................................................................

ii) rð»kwðð]r¥kÞ MkËkçknkh støk÷ku fhíkkt rn{k÷ÞLkk støk÷kuLkwt ykrÚkof «ð]r¥kyku {kxuðÄw þku»ký ÚkÞtw Au, fkhý fu........

..........................................................................

..........................................................................

11.3.7 ¼khík{kt ðLÞSðLk

yk ÃkkX{kt ík{u ykøk¤ ¼ýe økÞk fu ÃkkuíkkLkk ykøkðk ¼kiøkkur÷f MÚkkLkLku ÷eÄu ¼khíkðLÞSðLkLke ÿr»xyu ¾qçk Mk{]î Au. ¼khíkLku ðLÞSðLkLkku {kuxku fwËhíke ðkhMkku {¤u÷ku Au.ytËkSík heíku fne þfkÞ fu yk¾e ËwrLkÞkLke òýeíke «kýeyku yLku ðLkMÃkríkykuLke «òríkykuÃkife 80 % «òríkyku ¼khík{kt òuðk {¤u Au. ½ýe ðLkMÃkríkyku yuðk ÃkËkÚkkuoLku MktÞkuSík fhu Au su{Lkw»Þku íkÚkk «kýeykuLkk MðkMÚÞ {kxu WÃkÞkuøke Au. AuÕ÷k fux÷kf ð»kkuoÚke {Lkw»ÞkuLkk ËçkkýLku ÷eÄu¼khíkLkwt ðLÞSðLk òu¾{{kt {qfkÞwt Au. ykLkk Ãkz½kYÃku 193Ãk {kt þY fhðk{kt ykðu÷hkr»xÙÞÃkkfkuo, yÇÞkhÛÞku yLku ykhrûkík rðMíkkhku{kt ykðu÷k ðLÞSðLkLkk hûký {kxu suðLÞSðLk Mkthûký fkÞËku 197h {kt ½zkÞku níkku, íku{kt {níðLkk MkwÄkhk-ðÄkhk fhðk{kt ykÔÞkAu. ykÃkýk ËuþLke sirðf rðrðÄíkk Mkwhrûkík hk¾ðk yLku íkuLku ò¤ðe hk¾ðk {kxu Ëuþ¼h{kt½ýkt fkÞo¢{ku [k÷u Au. ¼khík¼h{kt ÃkÃk1 ðLÞSð yÇÞkhÛÞku, 96 hkr»xÙÞ Ãkkfkuo, hÃk yLku1Ãk sið ykhrûkík ûkuºkku{kt «kf]ríkf rLkðkMkku, Ãkûkeyku yLku ðLkMÃkríkykuLku ò¤ððk{kt ykÔÞkAu.

íkÆWÃkhktík ÃkkuíkÃkkuíkkLkk ûkuºk{kt su ÷wÃík Úkíke «òríkyku nkuÞ íkuLkk Mkthûký yLku MktðÄoLk{kxu 33 çkkuxuLkef÷ økkzoLk, h7Ãk Íw÷kuSf÷ Ãkkfo, nhýÃkkfo, MkVkhe Ãkkfo, {kA÷e½hku ðøkuhuíkiÞkh fhkÞk Au.


LkkUÄ

273



¼khík{kt ðLÞSðkuLkk «kf]ríkf rLkðkMkLke ÞkuøÞ ò¤ðýe {kxu «kusufx xkEøkh 1973yLku «kusufx yu÷e£Lx 199h suðk «kusufxMk nkÚk ÄhkÞk Au. ykðe y{wf «kusuxfMkLkwt {níð½ýwt ðÄe òÞ Au.

òu fu, sÞkt MkwÄe «íÞuf ¼khíkeÞ sið rðrðÄíkkLku çk[kððk{kt ÃkkuíkkLke ¼qr{fkLkwt {níðLk Mk{su íÞkt MkwÄe yk{ktÚke fkuE «ÞíLk MkV¤ Lk ÚkE þfu.

i) ðLÞSðLk y¼ÞkhÛÞ

ðLÞSðLk yÇÞkhÛÞLkku {wÏÞ WÆuþ ðLÞSðkuLku íku{Lkk «kf]ríkf ykðkMkku{kt hnuðkËELku íku{Lke yÃkurûkík ðMíke ðÄkhðkLkku Au.

¼khíkLkk ðLÞSð y¼ÞkhÛÞku rðrðÄ «òríkLkk Ãkûkeyku, 3Ãk00 MíkLkÄkhe «skríkyku,÷øk¼øk 30,000 sux÷k Sðstíkwyku yLku 1Ãk000 Úke ðÄw rðrðÄ òíkLke ðLkMÃkríkyku {kxuLkkhnuXkýku çkLÞk Au. yk y¼ÞkhÛÞku yLku støk÷ku fux÷kf Ãkþw-ÃkûkeykuLke ÷wÃík Úkíke «òríkyku{kxuLkk Ãký hnuXkýku Au. yk «òríkyku Ãkife fux÷ef Au- yurþÞkE nkÚke, hkuÞ÷ çktøkk÷ xkEøkh,rn{ ËeÃkzk yLku MkkEçkuheÞLk ¢uELk (çkøk÷k) ¼khík{kt ykðu÷k ½ýkt støk÷ku yLku y¼ÞkhÛÞku«kýeykuLke y{wf [kuffMk «òríkyku {kxu òýeíkk çkLÞk Au. su{ fu, ykMkk{Lkwt fkÍehtøkk, ¼khíkeÞøkUzk {kxu, fuh¤Lkwt ÃkurhÞkh íÞktLkk nkÚkeyku {kxu òýeíkwt Au. ¼khík{kt ÃkÃk1 yÇÞkhÛÞku ykðu÷kAu. yku÷eð hez÷e ËrhÞkE fk[çkk, MkkEçkuheÞLk ¢uELk yLku V÷u{ªøkku suðk ÞkÞkðh (rðËuþe)Ãkûkeyku yLku «kýeyku {kxu ¼khík íku{Lkwt ½h çkLÞwt Au.

ii) hkr»xÙÞ Ãkkfo :

hkr»xÙÞ ÃkkfkuoLke MÚkkÃkLkkLkku WÆuþ «kf]ríkf yLku yiríknkrMkf ðMíkwyku yLku ðLÞ SðkuLkwtMkthûký Au su{kt ðLÞ SðkuLku Awx]k {wfe Ëuðk{kt ykðu yLku íku{Lku ¼rð»ÞLke ÃkuZe ÿkhk fkuELkwfMkkLk ÃknkU[kzðk{kt Lk ykðu. 1970 {kt ¼khík{kt Vfík Ãkkt[ hkr»xÙÞ Ãkkfo níkkt. 197h {kt¼khík ðLÞSð Mkthûký fkÞËku/rð÷wÃík Úkíke «òríkykuLkk Mkthûký {kxu çkLkkððk{kt ykÔÞku níkku.yk fkÞËkLkk çku {wÏÞ WÆuþ Au. - fkÞËk{kt Mkqr[çkî heíku ËþkoðkÞu÷e ÷wÃík«kÞ «òríkykuLku MkthûkýykÃkðwt yLku hkr»xÙÞ WÄkLk íkhefu ònuh fhkÞu÷k ËuþLkk rðMíkkhkuLku fkLkqLke MknkÞíkk fhðe.

sið rðrðÄíkk


LkkUÄ

274


{kuzâw÷ - 2

fku»xf 11.1 hkr»xÙÞ WÄkLkku{kt òuðk {¤íke ÷wÃík«kÞ «òríkyku

hkr»xÙÞ WÄkLkku hrûkík ðLÞSðkuLke sqs «skríkyku

(ðLÞSð y¼ÞkhÛÞku)

1. Ëk[eøkúk{ (sB{q-fk~{eh) ntøkq÷, {Mf, nhý,

h. fkuçkox(W¥khk¾tz) ðk½, nkÚke, ÃkiÚkh, nhý

3. ËwÄðk (W.«.) ðk½, nkÚke

4. fkLnk ({.«.) ðk½, çkkhkrMkt½k

Ãk.çkktËeÃkwh (fýkoxf) ðk½, çkkhkrMkt½k

6.ÃkurhÞkh (fuh¤) nkÚke

7. ¼híkÃkwh (hksMÚkkLk) rðrðÄ «fkhLkk sLk-Ãkûke

8. hý WÄkLk (hksMÚkkLk) hýLkwt ðh, rþÞk¤

9. røkh (økwshkík) rMktn, ÃkiÚkh, [eík¤

10. fkÍehtøkk (ykMkk{) nkÚke, økUzku, støk÷e ¼UMk

11. {kLkMk (ykMkk{) nkÚke, økUzku, støk÷e ¼UMk

1h. Lk{ Ënk (yYýk[÷«Ëuþ) ðk½,økkih, støk÷e ¼utMk

13. MktwËhðLk (Ãkrù{çktøkk¤) hkuÞ÷, çktøkk¤xkEøkh


LkkUÄ

275



ykf]rík 11.4 ¼khík{kt ykðu÷k hkr»xÙÞ WÄkLkku, ðLÞSð yÇÞkhÛÞku yLku Ãkûkey¼ÞkhÛÞku

(iii) s¤Ã÷rðík rðMíkkh

s¤Ãk÷rðík rðMíkkh yux÷u s{eLkLkku yuf yuðku rðMíkkh sÞktLke {kxe y{wf Éíkw yLkwMkkhyÚkðk íkku nt{uþk ¼usðk¤e hnu Au. ykðk rðMíkkhku MktÃkqýo heíku yÚkðk y{wf ytþu Ãkkýe{ktzqçku÷kt hnu Au. ykðk rðMíkkhku{kt Mkhkuðh, ík¤kð suðe søÞkykuyu ¾kYt Ãkkýe, íkkswt ÃkkýeyÚkðk Ãkkýe {¤u Au. MkkiÚke {níðLke ðkík yu Au fu ykÿo¼qr{ Ãkkýeþwrîfhý {kxu fwËhíkeÔÞðMÚkkíktºk ÃkqÁt Ãkkzu Au. ík{k{ ÃkÞkoðhýíktºkku{kt s¤Ã÷rðíkûkuºk yu íkÆLk r¼Òk siðef íktºk økýkÞAu. ynª [uh, ðkuxh, ÷e÷e, ¢kuxuÕMk, Mkus, xu{huf, fk¤k M«qMk, MkkÞ«Mk, økwtËh yLku çkeS ½ýeðLkMÃkrík òuðk {¤u Au. ynªLkk «kýesøkík{kt MkrhMk]Ãkku, Q¼Þ[hku, Ãkûkeyku, fexfku yLku

sið rðrðÄíkk


LkkUÄ

276


{kuzâw÷ - 2

MíkLkÄkhe «kýeyku Mkk{u÷ Au. ykçkkunðkLkk ÃkrhðíkoLk MktçktÄu ykÿo¼qr{ çku {níðLkk fkÞkuo fhu Au.íku{Lke fkçkoLkLku þku»ke ÷uðkLke ûk{íkkLku ÷eÄu íkuyku þ{Lk fhðk{kt {ËË fhu Au yLku ÃkkýeLku Mkt½heLkurLkÞ{Lk fhðkLke ûk{íkkLku ÷eÄu yLkqfw÷Lk fhu Au.

s¤Ã÷rðík rðMíkkhLkk ½Mkkhk yLku ½xkzkLku MktË¼uo ðirïf Míkhu hk{Mkh fhkh (ykÿo¼qr{{kxuLkku yktíkhhkr»xÙÞ fhkh) fhðk{kt ykÔÞku Au.

yk fhkhLkku «kÚkr{f WÆuþ yu Au fu yktíkhhkr»xÙÞ {níð Ähkðíke ykÿo¼qr{LkkuLke ÞkËeçkLkkððe yLku íku{Lkk ÔÞðrMÚkík WÃkÞkuøk ytøku ÷kufkuLku òøk]ík fhðk, suÚke yk¾hu rðïLke {níðLkeykÿo¼qr{yku Mk[ðkE hnu. íkuLke {kxuLke heíkku Ãkife fux÷ef heík yu Au fu ykÿ¼qr{Lkk {kuxk¼køkLkkrðMíkkhku{kt ÷kufkuLku síkk yxfkððk yLku ÷kufkuLke yu økuh{kLÞíkk Ëqh fhðe fu s¤Ã÷rðík rðMíkkhyu Lkfk{e ¼qr{ Au.

¼khík{kt ÷øk¼øk hÃk søÞkyku s¤Ã÷rðík rðMíkkh yÚkðk hk{Mkh íkhefu ònuh ÚkE Au.fku»xf 11.h ¼khíkLke ykÿo¼qr{yku

MktÏÞk Lkk{ hksÞ rðMíkkh (rf.{e.)

1. y»xk{wze fuh¤ 614h. ¼eíkhfrýfk [uh ykurhMMkk 6Ãk03. r[Õfk Mkhkuðh ykurhMMkk 116Ãk4. ÃkqðeoÞ ykÿo¼qr{ Ãkrù{çktøkk¤, fku÷f¥kk 1hÃkÃk. fkuÕ÷uÁ Mkhkuðh yktÄú«Ëuþ 9016. ÷kufíkf ík¤kð {rýÃkwh h667. Ãkku#x fk÷e{h íkr{÷Lkkzw 38Ãk8. ÃkkUøk zu{ Mkhkuðh rn{k[÷ «Ëuþ 1Ãk79. Mkkt¼h Mkhkuðh hksMÚkkLk h40

10. Mku{kuhehe sB{w yLku fk~{eh 18911. WÃkhðkMk øktøkkLke Lknuh W¥kh«Ëuþ h661h. rçktçkLkkË fku÷ ykÿo¼qr{ fuh¤ 1Ãk1h13. ðw÷h Mkhkuðh sB{q yLku fk~{eh 18914. nkhuf Mkhkuðh Ãktskçk 411Ãk. ykÿo¼qr{ {æÞ«Ëuþ 3h



LkkUÄ

277



(½) sið ykhrûkík ûkuºk (çkkÞkuMVeyh heÍðo)

sirðf rðrðÄíkkLkwt «ríkrLkrÄíð fhíkkt ÃkÞkoðhýíktºkkuLkk Mkthûký {kxu yLkuf heíku Mkwhrûkíkhk¾ðk{kt ykðu÷k rðMíkkhkuyu sið ykhrûkík ûkuºkku økýkÞ Au. ¼khík Mkhfkhu ykðk 1Ãk siðykhrûkík rðMíkkhku ònuh fÞko Au. yk rðMíkkhku yÇÞkhÛÞku yLku hkr»xÙÞ WÄkLkku fhíkkt {kuxktfwËhíke rLkðkMk rðMíkkhku nkuÞ Au. ½ýeðkh y¼ÞkhÛÞku íku{Lkku yuf ¼køk nkuÞ Au yLku ykðkrðMíkkhku{kt y{wf s ykrÚkof «ð]r¥kyku {kxuLke ÃkhðkLkøke nkuÞ Au. ynª {kºk ðLkMÃkríkyku yLku«kýeykuLku s Lknª Ãký yu {kLkðòríkykuLku Ãký Mkthûký ykÃkðk{kt ykðu Au su yk rðMíkkhkuLkkrLkðkMke Au, íku{s íku{Lke SðLkþi÷eLku Ãký Mkwhûkk ykÃkðk{kt ykðu Au. ykðk ûkuºkku hk¾ðkLkkWÆuþku Au :

i) ðLkMÃkríkyku, «kýeyku yLku SðstíkwykuLkk SðLk{kt rðrðÄíkk yLku y¾trzíkíkkLkwt Mkthûkýfhðwt.

ii) yk rðMíkkhku{kt ÃkÞkoðhýLku yLkwfq¤ SðLkþi÷e rðfMkkððe yLku

iii) yk rðMíkkhLkk SðLk{kt ÃkÞkoðhý÷ûke ò¤ðýe, MktþkuÄLk, rþûký yLku íkk÷e{ {kxuòøk]rík Vu÷kððe.

ykf]rík 11.Ãk ¼khíkLkk sið ykhrûkík ûkuºkku

sið rðrðÄíkk


LkkUÄ

278


{kuzâw÷ - 2

fku»xf 11.3 sið ykhrûkík ûkuºkku

¢{ Lkk{ hksÞ

1. Lker÷økehe íkr{÷Lkkzw, fuh¤, fýkoxf

h. {wÒkkhLke ¾kze íkr{÷Lkkzw

3. MkwtËhðLk Ãkrï{çktøkk¤

4. LktËkËuðe W¥khk¾tz

Ãk. rËnktøk-rËçkktøk yYýk[÷«Ëuþ

6. Ãkt[{Ze {æÞ«Ëuþ

7. rMkB÷eÃk÷ ykurhMMkk

8. y[Lkk fw{kh {æÞ«Ëuþ yLku A¥keMkøkZ, y{hftxf

9. {kLkMk ykMkk{

10. ft[Lkst½k rMkrfrf{

11. yøkMÚÞ {k÷k fuh¤

1h. økúux rLkfkuçkkh yktËk{kLk-rLkfkuçkkh-xkÃkwyku

13. Lkkufhuf {u½k÷Þ

14. rzçkÁ-rMk¾ku÷k ykMkk{

1Ãk. fåALktw hý økwshkík

11.4 sið rðrðÄíkkLkk MkthûkýLke ykð~Þfíkk

rð¼køk 11.1 {kt ykÃkýu sið rðrðÄíkkLku yuf rðMíkkhLkk SLk, «òríkyku íkÚkkÃkÞkoðhýíktºkLkk Mkhðk¤k íkhefu yku¤¾kðe Au. ykÃkýu yu Ãký òuÞwt fu Ãk]Úðe ÃkhLkk ykÃkýkSðLk {kxu sið rðrðÄíkk yu {q¤¼qík ykÄkh Au. ¾kuhkf, Ãkkýe, íktíkwyku yLku yk©Þ {kxuykÃkýLku fwËhíkLke sYh Ãkzu Au. yk çkÄwt yufçkeò MkkÚku òuzkÞu÷wt yLku ÃkhMÃkh ykÄkrhík Au. òufkuE yuf ½xfLku LkwfMkkLk ÚkkÞ, íkku çkeò çkÄk ½xfku Ãkh íkuLke çknwrðÄ yMkhku ÚkE þfu Au. òuykÃkýu ykÃkýe «kf]ríkf ðLkMÃkríkyku íku{s ðLÞSðLkLku çk[kððk {ktøkíkk nkuEyu íkku MkkiÚkeÃknu÷kt ykÃkýu yu òuðwt Ãkzu fu ykÃkýu íkuLku çkøkkzÞwt fE heíku yk Mk{Þu ykÃkýu ykÃkýe SðLkþi÷eLkuVhe íkÃkkMke òuðkLke Au yLku fwËhík MkkÚku íkuLku íkux÷e MktðkrËík çkLkkððkLke Au.


LkkUÄ

279



ðLkMÃkrík ykÃkýk SðLkLkku ytíkhtøk rnMMkku Au. [k÷ku òuEyu fu ðLkMÃkríkyku ykÃkýLkufuðe heíku yMkh fhu Au.

i) ðLkMÃkríkyu sið rðrðÄíkkLkwt yuf {wÏÞ ½xf Au. òu ðLkMÃkrík Lk nkuÞ íkku hnuXký,¾kuhkf yLku ykurfMksLk Lk {¤ðkÚke «kýeyku íku{s y{wf Sðstíkwyku {]íÞw Ãkk{u.

ii) ðLkMÃkríkykuLkk {qr¤Þkt {kxeLku ðkðkÍkuzk{kt VqtfkE sðkÚke yÚkðk ÃkkýeLkk «ðkn{ktÄkuðkE sðk{ktÚke yxfkðu Au.

iii) s¤[¢{kt ðLkMÃkrík {kuxku ¼køk ¼sðu Au. ðLkMÃkrík s{eLk{ktÚke Ãkkýe þku»keLku íkuLkkÃkktËzk ÿkhk ðkíkkðhý{kt ðhk¤YÃku Akuzu Au. yk heíku ðkíkkðhý yLku s{eLk ðå[uðLkMÃkrík fzeYÃk Au.

iv) s{eLkLke MkÃkkxe WÃkh ðnuíkk s¤«ðkn {kxu ðLkMÃkrík yuf yðhkuÄf Au íku ÄMk{MkíkkÃkkýeLkk «ðknLku yðhkuÄeLku Äe{ku çkLkkðu Au.

v) «fkþMkt&÷u»kýLke r¢Þk ÿkhk ðLkMÃkrík ðkíkkðhý{ktÚke fkçkoLk zkÞkufMkkEz {wfík fheLkuíkuLke søÞkyu ykurfMksLk ykÃku Au. ðkíkkðhý{ktLkk çkeò «Ëw»kýku Ãký ðLkMÃkríkLke þwînðk ÿkhk øk¤kE òÞ Au.

vi) økúeLknkWMk yMkh{kt ðLkMÃkríkyu yuf Mktíkw÷Lk fhLkkh ½xf çkLku Au. ykÚke rðYî, sÞkhuðLkMÃkríkykuLku fkÃke Lkkt¾ðk{kt ykðu Au.økúeLknkWMk yMkh{kt {wÏÞ ¼køk ¼sðLkkhfkçkoLk zkÞkufMkkEzLkwt «{ký ðÄe òÞ Au.

vii) ¾kuhkf{kt Mktíkw÷Lk ò¤ðe hk¾ðkLkwt fk{ ðLÞMk]r»x fhu Au. ðLÞSðLkLke yk ¼qr{fkÃkÞkoðhýLku Mktíkwr÷ík hk¾eLku sið rðrðÄíkkLku Ãký xfkðe hk¾u Au.

viii) Mkqû{ Sðstíkwyku MkVkE fk{Ëkh suðe {níðLke ¼qr{fk ¼sðu Au, suLku ÷eÄu {kxeLkkyki»krÄÞ økwýku ¾qçk rðfMku Au yLku {kxe ¾qçk V¤ÿwÃk çkLku Au.

nðu ík{u yLkw¼ðe þfÞk nþku fu {kºk hkr»xÙÞ ðkhMkk fu ðirïf ðkhMkkLke ÿr»xyu sLknª Ãkhtíkw ËwrLkÞkLkk fkuEÃký Auzu ðMkíkk ÷kufkuLkk yrMíkíð {kxu sið rðrðÄíkkLkwt Mkthûký fux÷wtyøkíÞLkwt Au. rðïLkk yuf sðkçkËkh Lkkøkrhf íkhefu ykÃkýu ykÃkýe SðLkþi÷eLke ÃkMktËøke{ktÃkkuíkkLke Mkfkhkí{f ¼qr{fk Mk{sðkLke sÁh Au. sirðf rðrðÄíkkLkk Mkthûký{kt yu heíku ykÃkýuykÃkýwt ÞkuøkËkLk ykÃke þfeyu.

sið rðrðÄíkk


LkkUÄ

280


{kuzâw÷ - 2

sið rðrðÄíkkLkk Mkthûký{kt ÷kufkuLkwt ÞkuøkËkLk (yuf fuMkMxze)

hÃk ð»keoÞ hksuLÿrMktnu økúk{eý rðfkMk {kxu Mk{rÃkoík çkLkðk ÃkkuíkkLke Lkkufhe AkuzeËeÄe. ÃkkuíkkLkk [kh MkkÚkeËkhku MkkÚku íku çkMk{kt [ZÞk yLku y÷ðh ÃkkMku ykðu÷k yuf Wsszøkk{ íkhV [k÷e LkeféÞk. yk ð¾íku y÷ðh{kt ¾krýÞkyku íkÚkk Mktøkún fhLkkhkykuLku fk{fhðkLke ÃkhðkLkøke ykÃkðk{kt ykðe níke, su{ýu íkuLkk støk÷ku yLku LkËe-Lkk¤kykuLkku Lkkþfhðk {ktzÞku níkku. íÞkt ¾uíkhku Ãký MkwfkE økÞk níkkt. nðu [ku{kMkk{kt yk rðMíkkh{kt òu¾{eÃkqh ykðíkk níkkt. yk rðÃkr¥kykuÚke ºkkMkeLku økúk{ðkMkeyku íku{Lkk òunzLku AkuzeLku þnuhku{ktfk{ fhðk sðk {ktzÞk. Mkqfe s{eLk{kt {rn÷kykuyu n÷fwt ÄkLk ðkððk {ktzÞwt yLku ÃkkýeLkeþkuÄ{kt íku{Lku ½ýk rf÷ku{exh Ëwh [k÷eLku sðwt Ãkzðk {ktzÞwt. sÞkhu 198Ãk {kt hksuLÿ rMktny÷ðh ykÔÞk íÞkhu íÞkt ykðe ÃkrhrMÚkrík níke íku Ãknu÷kt íku{ýu ðýÍkhk ykrËðkMkeykuMkkÚku fk{ fÞwo yLku økúk{eý rðMíkkhku{kt fwËhíke MktþkÄLkkuLkwt «çktÄLk fhðk{kt sYhe {wÆkykuLkuMk{sÞk.

yuf ðze÷ økúk{eýLke Mk÷kn ÷ELku íku{ýu økúk{ðkMkeykuLku íku{Lkk sqLkk òunkËLkuMk{khðkLkwt yLku ðÄw Ÿzk fhðkLkwt þÁ fÞwo. økúk{ Mðkð÷tçkLkLke {kxu íku{ýu yuf òøk]ríkyr¼ÞkLk þY fÞwo su Ëh QLkk¤k{kt 40 rËðMk {kxu swËkswËk nòhku økk{ku{kt [÷kððk{ktykðu Au. yk yr¼ÞkLk{kt ©{ËkLk, økúk{ Mðkð÷tçkLk Ãkh [[ko, MkwÄhu÷k rçkÞkhý, {kxeLkwtMktðÄoLk, yki»krÄÞ ðLkMÃkríkykuLkku Mktøkún suðe «ð]r¥kyku fhðk{kt ykðu Au.

hksuLÿrMktnu yk «ð]r¥kykuLku økúk{ðkMkeykuLkk ÃkhtÃkhkøkík heðkòu yLku ÔÞðnkhku{ktðýe ÷eÄe. 6Ãk00 [ku. rf.{e.Lkk rðMíkkh{kt ykðu÷k 10Ãk8 økk{zkyku{kt 8600 òunkË(s¤Mkt[Þ Mkth[Lkkyku/ðehzkyku ) çkLkkððk{kt íku{ýu yuf W¥kusfLkwt fk{ fÞwo. yk{ktÚke3Ãk00 xeçkeyuMk ÿkhk çkktÄðk{kt ykÔÞk, suLke yMkhYÃku økúk{ðkMkeykuyu çkkfeLkk Ãk100çkktÄfk{ fÞko.

hksuLÿrMktnu íku{Lke rLk»Xk, MktfÕÃk, ËqhtËuþe yLku {nuLkíkÚke yhðÕ÷e Ãkðoík{k¤k{kt ðMkíkk10Ãk8 økk{kuLkk hnuðkMkeykuLkwt SðLk çkË÷e LkktÏÞw. íku{ýu Wssz s{eLkLku ¾uíke ÞkuøÞçkLkkðe ËeÄe. økkZ ð]ûkkhkuÃký ÿkhk {kuxk rðMíkkh{kt ÃkkýeLkku «çktÄ fheLku íÞkt yuf ðLÞSðyÇÞkhÛÞ Q¼wt fhe ËeÄwt Au. MkqfkE økÞu÷e LkËeyku{kt nðu yk¾wt ð»ko Ãkkýe hnu Au. s¤Mk]r»xyLku ÃkûkeykuLkk y¼ÞkhÛÞku rðfMÞk Au. «kýesøkík Ãký Sðtík çkLke økÞwt Au. yk heíkuhý{kt Ãký [khu íkhV ¾wþnk÷ SðLk ÔÞkÃke økÞwt Au.


LkkUÄ

281



«f]ríkLkk hûký {kxu ykÃkýu ½ýwt çkÄwt fhe þfeyu.

shk rð[khku fu fwËhík ÃkkMkuÚke ykÃkýu sux÷wt ÷Eyu Aeyu íkuLkk çkË÷u íkuLku þwt ykÃkeyuAeyu. òu ykÃkýu yuf ð]ûk fkÃkeyu íkku íkuLke søÞkyu çkeò çku LkkLkkAkuz ðkððk òuEyu. Vfíkyuðe s ðMíkwyku ðkÃkhðe òuEyu, suLkku y¾íkhku «kýeyku Ãkh ÚkÞku Lk nkuÞ, fkøk¤Lkku çkøkkzLk fhku. heMkkÞf÷ ÚkÞu÷k fkøk¤ ðkÃkhðkLke fkuþeþ fhku.

{LkkuÞíLk 11.h

ík{khk rðMíkkh{kt òu fkuE ykÿo¼qr{ ykðu÷e nkuÞ íkku íku òýku yLku ík{khk hnuXkýÚkeíkuLkwt ytíkh fux÷wt Au íku òýku.


1. fkiMk{kt ykÃku÷k rðfÕÃkku Ãkife ÞkuøÞ rðfÕÃk ÃkMktË fheLku ¾k÷e søÞk Ãkwhku :

i) nk÷{kt ................ðLÞSð y¼ÞkhÛÞ Au. (441/ÃkÃk1)

ii) ykMkk{{kt ................¼khíkeÞ økUzk {kxu òýeíkwt Au. (fkÍehtøkk/{kLkMk)

iii) Ëhuf ykÿo¼qr{ .............{kt ykðu÷e Au. (Ãktòçk/rn{k[÷«Ëuþ)

iv) íkr{÷Lkkzw{kt ............sið ykhrûkík ûkuºk ykðu÷wt Au. ({LLkkhLke ¾kze/Ãkt[{Ze)

h. ykÿo¼qr{Lke ÔÞkÏÞk ykÃkku.........

3. ík{khe ykswçkkswLkk rðMíkkh{kt sið rðrðÄíkkLkk Mkthûký {kxu ík{u fÞkfÞk ºký «ÞíLkkufhþku ? yuf ÞkËe çkLkkðku.

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................


sið rðrðÄíkk


LkkUÄ

282


{kuzâw÷ - 2


- ykÃkýu su økún WÃkh hneyu Aeyu íÞkt ykÃkýk MkÆLkMkeçku Ãkw»f¤ sið rðrðÄíkk Au.

- ykÃkýu fwËhíkLkwt yuf yr¼LLk ytøk Aeyu, íkuÚke sið rðrðÄíkkLkwt Mkthûký ykÃkýu {kxu{níðLkwt Au.

- yk yLkLÞ fwËhíke MktÃkr¥k yLku sið rðrðÄíkkLku çk[kððk {kxu rðï¼h{ktÚke ÷kufku fk{fhe hnÞk Au.

- ðLkMÃkrík yLku ðLÞSðLk yu sið rðrðÄíkkLkk {níðLkk ½xfku Au.

- ËwrLkÞkLkk 1h {uøkk sið rðrðÄíkk Ähkðíkk Ëuþku Ãkife yuf Ëuþ ¼khík Au, su ðLÞSðLkLkkuMk{]î ðkhMkku yLku «kf]ríkf ðLkMÃkríkLke rðþk¤ þ]t¾÷k Ähkðu Au.

- yk fwËhíke MktÃkr¥kLku Lkzíkk òu¾{ku yLku íkuLkk MkthûkýLke sYh rðþu òýðwt ¾qçk s{níðLkwt çkLÞwt Au.


1. sið rðrðÄíkkLke ÔÞkÏÞk ykÃkku. «kf]ríkf ðLkMÃkrík, ðLÞSðLk yLku Mkqû{ Sðstíkwykuðå[u hnu÷ku yktíkh-MktçktÄ Mk{òðku.

h. ¼khík{kt ykðu÷k rð»kwðð]r¥kÞ MkËkçknkh støk÷kuLkk ÷ûkýku yLku rðMíkkh yLkwMkkh íku{LkeðnU[ýe sýkðku.

3. ¼khíkLkk ¼usðk¤k ÃkkLk¾h støk÷ku yLku Mkqfk ÃkkLk¾h støk÷ku ðå[u hnu÷k fkuE çkuíkVkðíkku sýkðku.

4. ¼khík{kt sið ykhrûkík ûkuºkkuLke MÚkkÃkLkk fhðk {kxuLkk ºký WÆuþ sýkðku.

Ãk. sið rðrðÄíkk ½xðkLkk {wÏÞ fkhýku fÞk Au ? fkuEÃký [kh fkhý sýkðku.

6. ÞkuøÞ fkhýku ykÃkeLku «kf]ríkf ðLkMÃkrík, ðLÞSðLk yLku Mkqû{ SðstíkwykuLkk MkthûkýLkesYh Mk{òðku.

7. Lke[u ykÃku÷tw fku»xf ðkt[eLku íkuLkk ykÄkhu íkuLke Lke[u ykÃku÷kt «&™kuLkk sðkçk ykÃkku.


LkkUÄ

283



¢{ hkr»xÙÞ WÄkLk /ðLÞSð Mkthrûkík ðLÞ«kýeyku

1. fkÍehtøkk ðk½

h. {kLkMk nkÚke

3. ÃkuheÞkh nhý

4. fkuçkox ®Mkn

Ãk. Ëk[eøkúk{ økUzk

6. støk÷e ¼UMk

7. ÃkUÚkh

8. hªA

(yu) su «kýe su y¼ÞkhÛÞ{kt Mkthrûkík nkuÞ, íku {wsçk òuze çkLkkðku.

(çke) fkuEÃký hkr»xÙÞ WÄkLk{kt Mkthrûkík Lk fhkÞu÷k «kýeykuLkk Lkk{ Ãkh fqzk¤wt fhku.

(Mke) yuf fhíkkt ðÄw hkr»xÙÞ WÄkLkku{kt Mkthrûkík h¾kÞu÷k «kýeykuLkk Lkk{ sýkðku.

ykf]rík 11.3 Lkk MktË¼uo Lke[uLkk «&™kuLkk sðkçk ykÃkku :

(yu) ík{khk hksÞ{kt ykðu÷e ðLkMÃkríkykuLkk «fkh þkuÄe fkZku.

(çke) fÞk rðMíkkh{kt fktxk¤k støk÷ku Au ?

(Mke) fÞk rðMíkkhku{kt ¼híke-ykuxLkk støk÷ku Au yLku yk støk÷ku þwt fk{ «ríkçktrÄík Au ?

ÃkkX MðkæÞkÞLkk sðkçk :

11.1

1. siðrðrðÄíkk yu Ãk]Úðe ÃkhLkk SðLkLkku {q¤¼qík ykÄkh Au. fkhý fu íkuLkk ÿkhk sykÃkýLku ¾kuhkf, Ãkkýe, íktíkw, #Äý ðøkuhu {¤u Au yLku íku s ðkíkkðhýsLÞ hkuøkkuLkwtrLkÞtºký fhu Au.

h. siðrðrðÄíkkLkwt ykf»koý fuLÿ yu rðMíkkh Au sÞkt ËuþË «òríkyku ðÄkhu «{ký{kt sukðk{¤u Au. Ëuþs «skríkykuyu «skríkyku Au su y{wf {ÞkorËík rðMíkkh{kt s òuðk {¤u Au.

sið rðrðÄíkk


LkkUÄ

284


{kuzâw÷ - 2

11.h

(1) yk rðMíkkhLkk ð]ûkku nt{uþk nrhÞk¤k hnu Au fkhýfu yk¾k ð»ko ËhBÞkLk yneLkwt íkkÃk{kLknqtVk¤wt yLku ¼usðk¤wt hnu Au. ð¤e, yk ð]ûkkuLkk ÃkktËzk fkuE [kuffMk Éíkw{kt ¾híkkLkÚke. íkuÚke s yk støk÷ku MkËkçknkh fnuðkÞ Au.

(h)

(y) ÃkqðeoÞ ËrhÞkfktXu ykðu÷k ¼híke-ykuxLkk støk÷ku ðtxkur¤Þkyku Mkk{u hûký ykÃku Auu.Ãkhtíkw AuÕ÷k fux÷kf ð»kkuo{kt ynetLkk støk÷ku fÃkkE sðkLku ÷eÄu ynª ðtxkur¤Þkyku íkkhkSMkSo hnÞk Au.

(çk) rð»kwðð]r¥kÞ MkËkçknkh støk÷ku çkÄk «fkhLke r{© ðLkMÃkríkykuÚke økkZk AðkÞu÷k hnuAu, suÚke íku{Lkku ykrÚkof WÃk¼kuøk ÞkuøÞ LkÚke, sÞkhu rn{k÷ÞLkk støk÷ku ykuAk økkZ AuyLku ¾wÕ÷k òuðk {¤u Au.

11.3

1. (yu) ÃkÃk1 (Mke) Ãktòçk

(çke) fkÍehtøkk (ze) {LLkkhLke ¾kze

h. ykÿo¼qr{ yuðku rðMíkkh Au sÞktLke {kxe y{wf Éíkwyku{kt yÚkðk çkkhu{kMk ÃkqhuÃkqhe¼usðk¤e yÚkðk yktrþf heíku zqçku÷k hnu Au.

3. ík{khe ykMkÃkkMkLkk rðMíkkh{kt sið rðrðÄíkkLkk Mkthûký {kxu ík{u ykðk fux÷kf «ÞíLkkufhe þfku :

(i) ð]ûkku fkÃkðkLktw çktÄ fhðwt.

(ii) ðÄw ð]ûkku ðkððk

(iii) çkÄkt «kýeykuLke hûkk fhðe.

(iv) ½kÞ÷ Ãkþw-Ãkûke {kxu Ëðk¾kLkk ¾ku÷ðk

v) çknkh f[hku Lk VUfeLku ÃkÞkoðhýLku Úkíkwt «Ëq»ký yxfkððwt.


LkkUÄ

285


{kuzâw÷ - 2¼khík{kt ¾uíke

12

¼khík{kt ¾uíke

økÞk ÃkkX{kt ykÃkýu ¼khíkLke ¼kiøkkur÷f rMÚkrík, ykçkkunðk yLku «kf]ríkf ðLkMÃkríkykurðþu òÛÞwt. nðu ykÃkýu ¼khíkLke yÚkoÔÞðMÚkkLke fhkuzhssq Mk{e ¾uíkeLke ðkík fheþwt. ¼khík{kt÷øk¼øk 70 % ÷kufku ÃkkuíkkLke ykSrðfk ¾uíke ÿkhk {u¤ðu Au. ¾uíke nsw Ãký ykÃkýk Ëuþ{kt{kuxk¼køkLkk ÷kufkuLkku SðLkrLkðkon fhu Au íku {Lkw»Þ yLk çkeò fux÷kf MkSðkuLke {q¤¼qíksYheÞkík Ãkqhe Ãkkzu Au. íku ½ýkt ¾uíke ykÄkrhík WÄkuøkku {kxu sYhe fk[k {k÷Lkku {níðLkku †kuíkAu. ¼khíkLke yLkku¾e ¼kiøkkur÷f rMÚkríkLku ÷eÄu ynª ¾uíke {kxu ¾qçk yLkwfw¤ ÃkrhrMÚkrík Au. ynª{uËkLkku, V¤ÿwÃk {kxe, Ãkkf Wøkðk {kxuLkku ÷ktçkku Mk{Þøkk¤ku, ykçkkunðkLke rðrðÄ ÃkrhrMÚkríkykuðøkuhu Au. íkÆWÃkhktík f]r»kWíÃkkËLk ðÄkhðk {kxu ¼khík rð¿kkLk yLku xufLkku÷kuSLkk Lkðíkh «ÞíLkkuMkíkík fhe hnÞtw Au.

yk ÃkkX{kt ykÃkýu ¾uíkeLkk «fkhku yLku rðrðÄ Ãkkfku WøkkzðkLke Ãkîrík rðþu [[ko fheþwt.yLku swËkswËk ¼kiøkkur÷f Ãkrhçk¤ku MkkÚku íkuLkku þwt MktçktÄ Au íku òuEþwt. ykÃkýu yk ÃkkX{kt ¼khíkLke¾uíkeLku yMkh fhíkkt {wÏÞ {wÆkyku íkÚkk ÃkzfkhkuLke Ãký ðkík fheþwt.

nuíkwyku :

yk ÃkkX þeÏÞk ÃkAe ík{u ykx÷wt fhe þfþku :

- ¼khík{kt ¾uíkeLkk rðrðÄ «fkh Mk{òðe þfþku.

- ¼khíkLke ¾uíkeLke {wÏÞ rðþu»kíkkyku ðýoðe þfþku.

- ¼khík{kt Úkíkk {wÏÞ Ãkkfku yLku íku{Lke WÃkÞkuøkeíkkLke ÞkËe çkLkkðe þfþku.

- ÃkkfkuLke ykçkkunðk yLku {kxeLkk «fkhku MkkÚkuLkku MktçktÄ Mk{òðe þfþku.

- ¼khíkLkk hu¾ktrfík Lkfþk WÃkh {wÏÞ ¾uíke WíÃkkËf rðMíkkhku Ëþkoðe þfþku.

- ¼khíkeÞ ¾uíke{kt ¾uzqíkku {kxu hnu÷kt {wÏÞ ÃkzfkhkuLkwt rð&÷u»ký fhe þfþku.

¼khík{kt ¾uíke


LkkUÄ

286


{kuzâw÷ - 2

1h.1 ¼khík{kt ¾uíkeLkk «fkhku :

ík{u òýku Aku fu ¼khík swËktswËkt ¼køkku{kt swËeswËe ¼kiøkkur÷f rMÚkrík Au. ¼khíkLke¼kiríkf ¼qøkku¤ ÃkkX{kt ík{u yu þe¾e økÞk Aku ¼khík{kt Ãkr©{u sB{q yLku fk~{ehÚke {ktzeLkuW¥kh-Ãkqðo{kt yYýk[÷«Ëuþ MkwÄe rðMíkhu÷e rn{k÷Þ Ãkðoík{k¤k ykðu÷e Au. yk Ãkðoík{k¤k{ktÃkqðeoÞ½kx yLku Ãkrù{e ½kxLke Ãknkzeyku Au. þwt ík{u òýku Aku fu rðïLkk MkkiÚke ÷ktçkk {uËkLkku Ãkifeyuf {uËkLk-rMktÄw-øktøkkLkk {uËkLkkuLkku «Ëuþ Au ? ¼khíkLkku {æÞ¼køk Wå[«ËuþkuÚke çkLku÷ku Au.¼]Ãk]»X WÃkhktík ¼khíkLke ykçkkunðk yLku s{eLkLkk «fkhku{kt Ãký ¾qçk rðrðÄíkk Au. yk ¼kiøkkur÷frðrðÄíkk WÃkhktík çkeò Ãkrhçk¤kuyu Ãký ¼khík{kt Úkíke rðrðÄ «fkhLke ¾uíkeLku rðfMkkððk{kt{níðLkku ¼køk ¼sÔÞku Au. - suðkt fu, rMkt[kELke Mkøkðz, {þeLkkuLkku WÃkÞkuøk, ykÄwrLkf Mkk{økúeykusuðe fu Wå[ WíÃkkËLk ykÃkLkkhk çkeÞk (yu[.ðkÞ.ðe.) Lkku WÃkÞkuøk, fexLkkþf yLku WÄELkkþfËðkykuLkku WÃkÞkuøk. yne ¾uíkeLkk fux÷kf {wÏÞ «fkhkuLke [[ko fhðk{kt ykðe Au.

1. SðLkrLkðkon yLku ÔÞkÃkkhe¾uíke :

¼khíkLkk {kuxk¼køkLkk ¾uzqíkku SðLkrLkðkon {kxu ¾uíke fhu Au. yux÷u fu, ÃkkuíkkLkk WÃkÞkuøk{kxu ¾uíke çkeS heíku fneyu íkku ¾uíkeLkku {kuxku¼køk ¾uzqíkku íkÚkk íku{Lkk fwxwtçkku {kxu ðÃkhkÞ Au yLkuçkòh{kt ðu[ký {kxu WÃk÷çÄ nkuíkku LkÚke. yk «fkhLke ¾uíke{kt s{eLkLkk ¼køk LkkLkk yLku ðnU[kÞu÷knkuÞ Au. ¾uíke{kt ðÃkhkíke xufLkku÷kuS ÃkhtÃkhkøkík yLku Mkh¤ nkuÞ Au. ynª xÙufxh, ykÄwrLkfrçkÞkhý, hkMkkÞrýf ¾kíkh,fexLkkþf, WÄELkkþf suðe ykÄwrLkf Ãkîríkyku yLku MknkÞíkkLkkuynª MkËtíkh y¼kð òuðk {¤u Au. yk «fkhLke ¾uíke{kt ¾uzqíkk {kxk¼køku íku÷eçkeÞk, fXku¤,þkf¼kS yLku þuhze Wøkkzu Au.

ÔÞkÃkkhe¾uíkeyu SðLkrLkðkon {kxu Úkíke ¾uíke fhíkkt íkÆLk W÷xe Au. yk ¾uíke ÿkhk Úkíkwt{kuxk¼køkLkwt WíÃkkËLk çkòh{kt ðu[ðk{kt ykðu Au. yk heíku Úkíke ¾uíke{kt ¾uzqíkku rMkt[kE, ykÄwrLkfrçkÞkhý, hkMkkÞrýf ¾kíkh, stíkwLkkþfku, WÄELkkþfku ðøkuhLkku AqxÚke WÃkÞkuøk fhu Au. ¼khík{ktWøkkzðk{kt ykðíkk {wÏÞ hkufrzÞk Ãkkfku Au- Y, þý, þuhze, {økV¤e ðøkuhu. nrhÞkýk{kt ÷uðk{ktykðíkku zktøkhLkku Ãkkf {wÏÞíðu ðuÃkkhe nuíkwÚke ¾kuhkf{kt ½ô ðkÃkhu Au. sÞkhu, Ãkqðo yLku W¥kh-ÃkqðoLkk hksÞku{kt Úkíke zktøkhLke ¾uíke ÷kufkuLkk SðLkrLkðkon {kxuLke nkuÞ Au.

Mk½Lk yLku rðMík]ík ¾uíke :

¾uíkeLkk yk çku «fkh ðå[uLkku {wÏÞ íkVkðík Au. s{eLkLkk Ëh yuf{u Úkíkwt WíÃkkËLky{uhefkLkk MktÞwfík hksÞku, fuLkuzk yLku Ãkqðo MkkurðÞuíkMkt½Lkk Mk{þeíkku»ý «ËuþkuLke Mkh¾k{ýe{ktòuEyu íkku ¼khík{kt rðMík]ík ¾uíke Úkíke LkÚke. sÞkhu ¾uíke {kxu ykÃkýu ËuþLkk {kuxk rðMíkkhkuLkkuWÃkÞkuøk fheyu íÞkhu íkuLku rðMík]ík ¾uíke fnuðkÞ. yu{kt {kuxku rðMíkkh nkuðkLku ÷eÄu fw÷ WíÃkkËLk


LkkUÄ

287



ðÄw ÚkkÞ Ãkhtíkw yuf{ËeX WíÃkkËLk ykuAwt ÚkkÞ. rðMík]ík ¾uíke ¼khík{kt Ãktòçk, nrhÞkýk yLkuW¥kh«ËuþLkk Ãkrù{¼køk{kt òuðk {¤u Au. Mk½Lk¾uíke{kt s{eLkLkwt Mkkhk{kt MkkY WËknhý òuðk{¤u Au. sÞkt s{eLk ½ýe s ykuAe Au. ¼khíkLkk fuh¤{kt Ãký ykðe s rMÚkrík òuðk {¤u Au.

3. hkuÃký ¾uíke :

hkuÃký ¾uíke yÚkðk çkkøkkÞík ¾uíke yuf rðfMkkððk{kt ykðu÷ku f]rºk{ «fkh Au. ynªs{eLkMktÃkr¥k WÃkh fkuE [ku¬Mk hkufrzÞku Ãkkf ðu[kýyÚkuo Wøkkzðk{kt ykðu Au. yk «fkhLke¾uíke{kt fkuE yuf s hkufrzÞk ÃkkfLku ¾kMk ðu[ký {kxu s Wøkkzðk{kt yLku WAuhðk{kt ykðu Au.[k, fkuVe, fu¤kt, hçkh yLku {Mkk÷k yk ¾uíkeLkk WËknhý Au. yk{ktLkk {kuxk¼køkLkk Ãkkfku ytøkúuòuÿkhk 19{e MkËe{kt þY fhkÞkt níkkt.

4. r{© ¾uíke :

yk yuf yuðe ÃkrhrMÚkrík Au, su{kt ¾uíke yLku ÃkþwÃkk÷Lk MkkÚkkuMkkÚk s fhðk{kt ykðu Au.ykðe r{© ¾uíke fhLkkhkt ¾uzqíkku çkeò ¾uzqíkku fhíkkt ykrÚkof heíku Mkîh nkuÞ Au.

¾uíkeLkk yk çkÄkt «fkh ¾uíkeLke «f]rík yLku WÆuþ Ãkh ykÄkrhík Au. fÞkhuf yufÚke ðÄw«fkh yufMkkÚku Ãký òuðk {¤e þfu. Ëk¾÷k íkhefu, fu¤ktLke ¾uíkeyu hkuÃký ¾uíke Au, suLku ÔÞkÃkkhe¾uíke Ãký økýe þfkÞ.

nrhÞk¤e ¢ktrík :

¼khík{kt ¾uíkeûkuºku ykðu÷e ¢ktrík xufLkku÷kuSLke MkV¤íkkLku yk¼khe Au, su{ fu

(1) ðÄw QÃks ykÃkðkðk¤k rðrðÄ MkwÄhu÷k rçkÞkhýku

(h) rMkt[kE ÔÞðMÚkk ÿkhk Ãkqhíkk ÃkkýeLke Mkíkík [k÷w hnuíke ÔÞðMÚkk

(3) ¾uíkeLkk WíÃkkËLkLku ðÄkhðk {kxu ðÄw «{ký{kt yLku ÞkuøÞ heíku ðÃkhkíkkt hkMkkÞrýf¾kíkhku

ïuík ¢ktrík

íkuLkku yÚko ÚkkÞ Au ËqÄLkk WíÃkkËLk{kt yMkkÄkhý ð]rî yLku hkr»xÙÞ ËqÄ {tz¤eLke MÚkkÃkLkksuLkkÚke «kËurþf yLku {kuMk{e yMktíkw÷Lk rLkðkhe þfkÞ. yk MktË¼uo ðÃkhkíke xufLkku÷kuS Au.

i) MðËuþe økkÞkuLkwt ÞwhkuÃkeyLk òíkeLke ðÄw ËqÄ ykÃkíke økkÞku MkkÚku yktíkh «ssLk.


¼khík{kt ¾uíke


LkkUÄ

288


{kuzâw÷ - 2

ii) ÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe ËqÄ xfkðe hk¾ðk {kxu íkuLkwt ÃkkùhkEÍuþLk

iii) økúkBÞðkMkeyku ÃkkMkuÚke økwýð¥kkMk¼h ËqÄ Q½hkððwt.

iv) hu£eshuxªøkðk¤ku ðknLkÔÞðnkh su{kt xÙuELk yLku çkMk ÿkhk {nkLkøkhku MkwÄe ËqÄ Ãknku[u.

Lke÷ ¢ktrík

Lke÷ ¢ktríkLkku yÚko Au Mk{wÿ íku{s {eXkÃkkýe{ktÚke {kA÷e ÃkfzðkLke «ð]r¥k{kt støkeðÄkhku.

Ãke¤e ¢ktrík :

íkuLkku yÚko ÚkkÞ Au LkkUÄÃkkºk {kºkk{kt ÃkkuÕxÙe ÃkuËkþkuLkku rLkÞ{eík yLku rMÚkh sÚÚkku ÃkqhkuÃkkzðku.

økw÷kçke ¢ktrík :

íkuLkku yÚko ÚkkÞ Au MkVhsLkLkk WíÃkkËLk{kt LkkUÄÃkkºk ðÄkhku - ¾kMk fheLku rn{k[÷«Ëuþ íkÚkk sB{q yLku fk~{eh{kt

{LkkuÞíLk 1h.1

ík{khk hnuXkýLke ykswçkkswLkk 1 rf.{e.rðMíkkh{kt ykðu÷e ðMíke{kt yu rðMíkkh{ktðkðu÷k ÃkkfkuLkk Mkðuo fhku. Lke[u ykÃku÷k fku»xf{kt ík{khk íkkhýku ÷¾ku yLku íkuLke {kxu fkhýkuykÃkku.

ÃkkXLkwt Lkk{ hksÞ ¾uíkeLkku «fkh fkhýku

Ëk.ík. yu[.Ãke ÔÞkÃkkhe yLkwfq¤ ykçkkunðk çkòh{kt

MkVhsLk ¾qçk {ktøk nkuðkÚke ¾qçk WíÃkkËLk

1h.7 ¼khíkeÞ ¾uíkeLke {wÏÞ rðþu»kíkkyku

(f) SðLkrLkðkon ¾uíke :


LkkUÄ

289



ykøk¤ sýkÔÞk {wsçk ¼khíkLkk {kuxk¼køk{kt SðLkrLkðkon ¾uíke fhðk{kt ykðu Au.¼khík{kt ½ýkt ð»kkuoÚke yk «fkhLke ¾uíke [k÷w Au. Mðíktºkíkk ÃkAe ¾uíke ûkuºku ½ýkt ÃkrhðíkoLkkuykÔÞk nkuðkAíkkt yksu Ãký ¼khíkLkk {kuxk¼køkLkk «Ëuþku{kt yk «fkhLke ¾uíke òuðk{¤u Au.

(¾) ¾uíke Ãkh ðMíkeLkwt Ëçkký :

þnuhefhý yLku ykiÄkurøkfhý ðæÞk nkuðkAíkkt ðMíkeLkku ÷øk¼øk 70 % ¼køk MkeÄe fuykzfíkhe heíku ¾uíke Ãkh ykÄkh hk¾u Au.

(øk) ¾uíkeLkwt Þktrºkfefhý :

60 {k ËkÞfkLkk ytík yLku Mke¥kuh{kt ËkÞfkLke þYykík{kt ¼khík{kt nrhÞk¤e ¢ktrík ÚkE.yksu nrhÞk¤e ¢ktríkLkk 40 ð»ko ÃkAe ¾uíkeLkk MkkÄLkku yLku xufLkku÷kuS{kt ykðu÷e ¢ktrík ÃkAeÃký ¾uíke{kt MktÃkqýoÃkýu ÞtºkkuLkku WÃkÞkuøk ÚkÞku LkÚke yLku nsw Ãký íku yuf MkÃkLkk suðwt s Au.

(½) [ku{kMkk Ãkh ykÄkrhíkíkk :

Mðíktºkíkk ÃkAe rMkt[kELke ¼kiríkf Mkøkðzku ¾qçk ÍzÃkÚke rðfMke. çknku¤e rMkt[kR ÔÞðMÚkkrðfkMk Ãkk{e nkuðkAíkkt fw÷ ðkðuíkhLkku Vfík yufík]ríkÞktþ ¼køk rMkt[kEÚke Ãkkýe {u¤ðuAu. Ãkrhýk{u ðkðuíkhLkku çku ík]ríkÞktþ ¼køk nsw Ãký [ku{kMkk WÃkh ykÄkrhík Au. ík{uòýku Aku íku{, ¼khíkLkwt [ku{kMkw yrLkÞr{ík yLku yýÄkÞwo nkuÞ Au. ykçkkunðk{kt ykðu÷kÃkrhðíkoLkkuLku ÷eÄu íku ðÄw yrLkÞr{ík çkLÞwt Au.

([) ÃkkXkuLkk rðrðÄ «fkh :

þwt ík{u Äkhe þfku Aku fu ¼khík{kt rðrðÄ «fkhLkk ÃkkXku fu{ òuðk {¤u Au ? ÃkkX{ktykøk¤ WÃkh sýkÔÞk {wsçk ¼khík rðrðÄ «fkhLkwt ¼]Ãk]»X, {kxe yLku ykçkkunðk ÄhkðuAu. ËwrLkÞk{kt çkeò yuðk çknw ykuAk Ëuþ Au su{kt ¼khík sux÷e rðrðÄíkk nkuÞ. ¼khík{ktW»ý íku{s Mk{þeíkku»ý ykçkkunðk Au, íkuÚke ynª çkuW «fkhLkk Ãkkfku òuðk {¤u Au.ykÃkýu sÞkhu ÃkkfkuLkk rðrðÄ «fkhLke rðMík]ík [[ko fheþwt íÞkhu yk ðkíkLkku ÏÞk÷ ykÃkýLkuðÄw ykðþu. fku»xf 1 swyku yLku Úkkuzku ÏÞk÷ {u¤ðku.

(A) ¾kÄ ÃkkfkuLkwt «kÄkLÞ :

¼khíkLke {kuxk¼køkLke ðMíke ¾uíkeLkk WíÃkkËLk{ktÚke ¾kuhkf {u¤ðu Au, íkuÚke ÷øk¼økyk¾k Ëuþ{kt ¾uzqíkkuLke «Úk{ ÃkMktËøke ¾kÄ ÃkËkÚkukoLkk ÃkkfkuLke nkuÞ Au. òu fu, AuÕ÷kfux÷kf ð»kkuo{kt s{eLkLkk çkeò ÔÞkÃkkhe WÃkÞkuøkku ðÄw LkVkfkhf ÷køkíkk nkuðkLku ÷eÄu¾kÄ Ãkkfku {kxu ðÃkhkíke s{eLk ½xðk {ktze Au.

¼khík{kt ¾uíke


LkkUÄ

290


{kuzâw÷ - 2

(s) Éíkw[¢ :

¼khík{kt ºký y÷øky÷øk «fkhLke Éíkwyku ¾uíke {kxu Au. ík{u ¾heV, hðe yLku ÍiËrðþu Mkkt¼éÞw nþu. ¼khík{kt ºký Éíkwyku{kt yk ºký Ãkkf ÷uðk{kt ykðu Au. Ëk¾÷kíkhefu, zktøkh yuf ¾heV Ãkkf Au sÞkhu ½ô yuf hðe Ãkkf Au.

ÃkkX MðkæÞkÞ 1h.1

1. çku-çku WËknhý ykÃke ½Lke»X yLku rðMík]ík ¾uíke ðå[uLkku íkVkðík MÃk»x fhku.

h. WÃkh sýkðu÷e rðþu»kíkkykuLku ykÄkhu ík{khk rðMíkkh{kt ÷køkq Ãkzíke yuf rðþu»kíkk yku¤¾eçkíkkðku. W.Ëk. nrhÞk¤k{kt {kuxkÃkkÞu Mkkhe rMkt[kEðk¤e yLku Þtºkku ÿkhk Úkíke ¾uíke òuðk{¤u Au. yk{, yu [ku{kMkk Ãkh ykuAe ykÄkheík Au.

1h.3 ¼khíkLkk {wÏÞ Ãkkfku :

¼khík{kt ÷øk¼øk Ëhuf «fkhLkk Ãkkfku ÷uðkÞ Au. ík{Lku ÏÞk÷ Au, yuðwt fu{ Au ? òuykÃkýu fk~{ehÚke fLÞkfw{khe MkwÄe yLku Ãkrù{{kt økwshkíkÚke Ãkqðo{kt yYýk[÷ «Ëuþ MkwÄe ÷uðkíkkÃkkfkuLke rðrðÄíkk òuEyu íkku ykÃkýLku nòhku òíkLkk Ãkkf òuðk {¤þu. yk çkÄk ÃkkfkuLku ykÃkýu[kh {wÏÞ ¼køkku{kt ðnU[eyu. «íÞuf «fkhLkk {wÏÞ ÃkkfkuLke rðMík]ík [[ko fheyu

fku»xf 1h.1

¢{ Mkt. ÃkkfLkk «fkh yÚko {wÏÞÃkkf

1. ¾kÄ Ãkkf {Lkw»ÞkuLkk ¾kuhkf {kxu [ku¾k, ½W, {fkE,ðÃkhkíkk Ãkkf çkkshe,Ëk¤/fXku¤

h. hkufrzÞkÃkkf yk ÃkkfkuLku fk[k fu Úkkuzk Y, þý, þuhze,íkiÞkh fheLku ðu[ðk {kxu ík{kfw, íku÷eçkeÞkWøkkzðk{kt ykðu Au.

3. hkuÃký Ãkkfku yk Ãkkf ð]ûkkhkuÃký ÿkhk [k, fkuVe,(ð]ûkkhkuÃký) fkuE {kuxk rðMíkkh{kt Lkkr¤Þuh yLku hçkh

Wøkkzðk{kt ykðu Auu.4. çkkøkkÞíke Ãkkf ¾uíkeLkkuu yu rð¼køk su{kt V¤ yLku þkf¼kS

þkf¼kS íku{s VheWøkkzðk{kt ykðu Au.


LkkUÄ

291



1. ¾kÄ Ãkkf :

zktøkh yu ¼khíkLkku {wÏÞ ¾kÄ Ãkkf Au. {wÏÞíðu yk yuf ¾heV yÚkðk WLkk¤w Ãkkf Au íkuËuþLke fw÷ ¾uíke÷kÞf s{eLkLkk yuf ík]tíkeÞkþ ¼køk Ãkh ÷uðk{kt ykðu Au, suLkkÚke ËuþLke yzÄefhíkkt ðÄkhu ðMíke ¾kuhkf {u¤ðu Au. ¼khíkLke {kuxk¼køkLke ðMíke [ku¾k ¾kLkkhe Au. þwt ík{uòýku Aku fu [ku¾kLke ¾uíke {kxu fuðe ¼kiøkkur÷f ÃkrhrMÚkrík òuEyu ? òu ík{u ¼khík{kt [ku¾kLke¾uíke fhLkkhk «Ëuþku òuþku íkku ík{Lku ÏÞk÷ ykðþu fu yk yuf s yuðku Ãkkf Au su Lke[u ËþkoÔÞk{wsçk rðrðÄ «fkhLke ÃkrhrMÚkríkyku{kt ÷uðk{kt ykðu Au.

y{wf ¼kiøkkur÷f ÃkrhrMÚkríkyku yk «{kýu Au :

(y) íkkÃk{kLk :

[ku¾k {kxu økh{ yLku ¼usðk¤wt nðk{kLk sYhe Au. íkkÃk{kLk XefXef ðÄkhunkuðwt òuEyu. MkhkMkh h4 Mku.íkkÃk{kLk nkuðwt òuEyu. yux÷u fu {neLkkLkwt Mkk{kLÞ íkkÃk{kLkhh.8 Úke 3h. Mku.Lke ðå[u nkuðwt òuEyu.

(çk) ð»kko :

[ku¾k Wøkkzðk {kxu 1Ãk0-300 Mku.{e.ðhMkkË ÞkuøÞ Au. Ãktòçk, nrhÞkýkyLku W¥kh«ËuþLkku Ãkrù{ ¼køk sÞkt 100 Mku.{e.Úke ykuAku ðhMkkË Ãkzu Au, íÞkt [ku¾kLke¾uíke rMkt[kE ÿkhk fhðk{kt ykðu Au.

(f) {kxe :

[ku¾k rðrðÄ «fkhLke {kxe{kt Wøkkzðk{kt ykðu Au, Ãký ½x] [efýe {kxeyLku {kxe íkuLku {kxu W¥k{ Au. ¼kík {wÏÞíðu {uËkLke «Ëuþku{kt Wøkkzðk{kt ykðu Au íkuMk{wÿLke MkÃkkxeÚke Lke[uLkk rðMíkkhku suðk fu fuh¤Lkwt f]x]eLkkË W¥khÃkqðeÞ hksÞkuLkk ÃkðoíkeÞZku¤kðku íkÚkk fk~{ehLke ¾eý{kt Ãký Wøkkzðk{kt ykðu Au.

¼khík{kt ¾uíke


LkkUÄ

292


{kuzâw÷ - 2

ykf]rík 1h.1 ¼khík : [ku¾kLke ¾uíkeðk¤k rðMíkkhku

(z) ©{ :

[ku¾kLkk WíÃkkËLk{kt Mknu÷kEÚke {¤íkk {sqhku sYhe Au. fu{ fu [ku¾kLke ¾uíke{kt sÁhe{kuxk¼køkLke «ð]r¥kyku ©{ ykÄkrhík Au, su{k Þtºkku fk{ ÷køke þfíkk LkÚke.


LkkUÄ

293



(E) rðíkhý :

¼khíkLke {kuxk¼køkLkk hksÞku{kt [ku¾kLke ¾uíke ÚkkÞ Au. [ku¾k Wøkkzíkk {wÏÞ hksÞkuAu- íkr{÷Lkkzw, Ãkrù{çktøkk¤, yktÄú«Ëuþ, rçknkh, Íkh¾tz, W¥khk¾tz, A¥keMkøkZ, Ãktòçk,ykurhMMkk, W¥kh«Ëuþ, fýkoxf, ykMkk{ yLku {nkhk»xÙ íku nrhÞkýk, {æÞ«Ëuþ, fuh¤,økwshkík yLku fk~{ehLke ¾eý{kt Ãký [ku¾k Wøkkzðk{kt ykðu Au. (swyku ykf]rík 1h.1)

ii) ½ô :

[ku¾k ÃkAe çkeòu {wÏÞ Ãkkf Au ½ô. íku hðeÃkkf yÚkðk rþÞk¤w Ãkkf Au. íkuLke ðkðýerþÞk¤kLke þYykík{kt ÚkkÞ Au yLku fkÃkýe WLkk¤kLkk ytík{kt W¥kh¼khík{kt Mkk{kLÞheíku ðkðýe ykufxkuçkh-LkðuBçkh{kt yLku fkÃkýe (÷ýýe) {k[o-yur«÷{kt ÚkkÞ Au.¼khíkLkk W¥kh yLku W¥kh-Ãkrù{ «Ëuþku{kt íku {wÏÞ ¾kuhkf Au.

fux÷ef ¼kiøkkur÷f ÃkrhrMÚkríkyku :

(y) íkkÃk{kLk :

{wÏÞíðu yk Ãkkf yûkktþeÞ ½kMkLkk {uËkLkku{kt ÷uðkíkku Ãkkf Au. íkuLke {kxu Xtzk nðk{kLkLkesYh Ãkzu Au. ðkðýe {kxuLkwt ykËþo íkkÃk{kLk Au 10 Mku.Úke 1Ãk Mku.yLku Ãkkfðk íkÚkk÷ýýe ð¾íkLkwt ykËþo íkkÃk{kLk h1 Mku.Úke h6 Mku.

(çk) ð»kko :

÷øk¼øk 7Ãk Mku.{e.ð»kko Ähkðíkk ûkuºkku{kt çknw Mkkhe heíku ½ô Wøku Au. ½ôLke ¾uíke {kxuLke{n¥k{ {ÞkoËk 100 Mku.{e.Au. ík{u òýku Aku fu 100 Mku.{e.Úke ðÄw ð»kko Ähkðíkk ûkuºkku[ku¾kLkk WíÃkkËLk {kxu WÃkÞkuøke Au sÞkt 7Ãk Mku.{e.Úke ykuAku ðhMkkË nkuÞ, íÞkt [ku¾kLke¾uíke {kVf rMkt[kE WÃkÞkuøk{kt ÷E þfkÞ Au. ½ô Ãkkfíkk nkuÞ íÞkhu ykðíkku ÃkkAkuðhMkkË yk Ãkkf {kxu yLkwfq¤ nkuÞ Au. çkeS íkhV, ½ôLkk Vw÷ ykðíke ð¾íku ÃkzíkwtÍkf¤ yLku fkÃkýe ð¾íku Ãkzíkk fhk yk ÃkkfLku LkwfMkkLk ÃknkU[kzu Au.

(f) {kxe :

½ô rðrðÄ «fkhLke {kxe{kt Wøke þfu Au. òu fu, XefXef ÄkuðkÞu÷e V¤ÿwÃk {kxe yLkur[fýe {kxe ½WLkk Ãkkf {kxu W¥k{ Au. MkÃkkx {uËkLke rðMíkkhku ½ôLkk Ãkkf {kxu W¥k{ Au.

(z) ©{ :

½ôLke ¾uíke rðMík]ík heíku ÞtºkkuLke {ËËÚke fhð{kt ykðu Au, su{kt ykuAe {sqhe sYh Au.

¼khík{kt ¾uíke


LkkUÄ

294


{kuzâw÷ - 2

(E) rðíkhý :

¼khík{kt ½ôLke ¾uíke fhíkkt {wÏÞ «Ëuþku Au- nrhÞkýk, W¥kh«Ëuþ, Ãktòçk, hksMÚkkLk,{æÞ«Ëuþ, økwshkík, {nkhk»xÙ. ¼khíkLkk fw÷ ½ô WíÃkkËLkLkk 66 % ½ô nrhÞkýk,Ãktòçk yLku W¥kh«Ëuþ {¤eLku Ãkfðu Au.

iii) çkkshe yLku íkuðk çkeò n÷fk ÄkLÞ :çkkshe yu xqtfkøkk¤kLkku økh{ ÉíkwLkku Ãkkf Au. yk òzk ÄkLÞLkku Ãkkf Au, suLkku WÃkÞkuøk¾kuhkf íkÚkk ½kMk[khk çkuW íkhefu ÚkkÞ Au.yk ¾heV Ãkkf Au. íkuLke ðkðýe {u-ykuøk»x{kt ÚkkÞ Au yLku fkÃkýe ykufxkuçkh-LkðuBçkh{ktÚkkÞ Au. yksu ¼khíkLkk økheçk ÷kufkuLkku yk {wÏÞ ¾kuhkf Au. ¼khík{kt çkksheLkku Ãkkf½ýkuçkÄku ÷uðk{kt ykðu Au. rðrðÄ ¼køkku{kt íku rðrðÄ Lkk{kuÚke yku¤¾kÞ Au. íku{ktLkkfux÷ktf Au- swðkh, çkkshe, hkøke, fkuhk, fkuËku, fwxfe, Mkqfk, çkkWxe, hksøkhku ðøkuhu.¼khík{kt swðkh, çkkshe yLku Mkøke ½ýkt {kuxkÃkkÞu Wøkkzðk{kt ykðu Au Ãký Ëw¼koøÞuíku{Lku Wøkkzíkk rðMíkkhku ½xíkk sE hnÞk Au.

ykf]rík 1h.h ¼khík : ½ôLke ¾uíke fhíkk rðMíkkhku :


LkkUÄ

295



(y) íkkÃk{kLk :

yk Ãkkf íÞkt ÷uðk{kt ykðu Au sÞkt h7 Mku. Úke 3h Mku.sux÷wt Ÿ[w íkkÃk{kLk nkuÞ.

(çk) ð»kko :

ykøk¤ sýkÔÞk {wsçk çkksheyu Mkwfe s{eLkLkku Ãkkf Au. íkuÚke íkuLkk WíÃkkËLk {kxu Ãk0 Úke100 Mku.{e.MkwÄeLke ð»kko W¥k{ Au.

(f) {kxe :

çkksheLkk ÃkkfLku {kxeLke {ÞkoËkyku ¾kMk Lkzíke LkÚke. íku Qíkhíkk fktÃkðk¤e fur[fýe {kxe{kt Qøke þfu Au.

(z) rðíkhý :

swðkh yLku çkkshe íku W¥kh ¼khík íku{s Ërûký ¼khík-çkuW søÞkyu Wøkkzðk{kt ykðuAu. sÞkhu hkºkeLke ¾uíke Mkk{kLÞ heíku Ërûký ¼khík{kt fhðk{kt ykðu Au. swðkh-çkksheLke¾uíke {æÞ«Ëuþ, økwshkík, hksMÚkkLk, {nkhk»xÙ, fýkoxf, íkr{÷Lkkzw, yktÄú«Ëuþ,nrhÞkýk yLku Ãktòçk{kt ÚkkÞ Au. hkøke Ërûký ¼khíkLkk íkr{÷Lkkzw, fýkoxf yLkuyktÄú«Ëuþ{kt Wøkkzðk{kt ykðu Au.

iv) fXku¤ :

yk Ãkkf{kt Mkªøk Ähkðíkk yuðk yLkuf ÃkkfkuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au, su{ktÚke ¼khíkLkeþkfknkhe «òLku y{qÕÞ «kuxeLk {¤e hnu Au, su çkeò {ktMkknkhe ÷kufkuLku {ktMk-{åAe{ktÚke{¤íkwt nkuÞ Au. fXku¤yu Ãkþwyku {kxu Ãký [khkLkku yLku yðksLkku W¥k{ †kuík çkLku Au.íkÆWÃkhktík yk MkªøkËkh Ãkkf ðkíkkðhý{ktÚke LkkExÙkusLk þku»keLku {kxe{kt ¼u¤ðu Au. ykÃkkfku çkeò Ãkkfku ËhBÞkLk ðkhu½kzeyu Wøkkze þfkÞ Au, suLku ÷eÄu s{eLkLke V¤ÿwÃkíkkxfe hnu Au.

¼khík{kt rðrðÄ «fkhLkk fXku¤ Wøkkzðk{kt ykðu Au. íku Au [ýk, íkwðuh yÚkðk yhnh,yzøk, {øk, {Mkqh, fwÕÄe, ðxkýk ðøkuhu. Ãkhtíkw yk çkÄk{ktÚke [ýk yLku íkwðuh ðÄw {níðLkwtfXku¤ Au.

çkÄk fXku¤{kt [ýk MkkiÚke {níðLkwt fXku¤ Au. fXku¤Lkk fw÷ WíÃkkËLk{ktÚke íkuLkwt WíÃkkËLk÷øk¼øk 37 % sux÷wt ÚkkÞ Au. fXku¤Lke ¾uíke {kxu ðÃkhkíke s{eLk Ãkife 30 % s{eLk [ýkLkkWíÃkkËLk{kt ðÃkhkÞ Au. íku yuf rþÞk¤w Ãkkf Au su MkÃxuBçkhÚke LkðuBçkh ËhBÞkLk ðkððk{kt ykðu

¼khík{kt ¾uíke


LkkUÄ

296


{kuzâw÷ - 2

Au yLku VuçkúwykheÚke yu«e÷ ËhBÞkLk ÷ýðk{kt ykðu Au. yk Ãkkf yuf÷ku s WøkkzkÞ Au yÚkðk íkku½ô, sð, y¤Mke yÚkðk MkhMkðLke ¼uøkku Wøkkzðk{kt ykðu Au.


(y) íkkÃk{kLk :

yk Ãkkf ykçkkunðkLke rðMík]ík ÃkrhrMÚkríkLkku ðå[u ÷uðk{kt ykðu Au. íkuLke {kxu h7 Úke hÃkMku. íkkÃk{kLkLke MkkÚku ykAe Xtzfðk¤wt nðk{kLk yLku Mkqfe ykçkkunðk W¥k{ Au.

(çk) ð»kko : 40 Úke 4Ãk Mku.{e.ð»kko [ýkLke ¾uíke {kxu yLkwfw¤ Au.

(f) {kxe : [efýe {kxe Ãkh [ýkLke ¾uíke Mkkhe ÚkkÞ Au.

(z) rðíkhý : yk{ íkku yk¾k Ëuþ{kt [ýkLke ¾uíke ÚkkÞ Au. Ãkhtíkw íkuLkwt 90 % WíÃkkËLk Ãkkt[hksÞku{kt fhðk{kt ykðu Au. yk hksÞku Au {æÞ«Ëuþ, W¥kh«Ëuþ, hksMÚkkLk, nrhÞkýkyLku {nkhk»xÙ

1. [ku¾k yLku ½ô ykçkkunðkÚke yMkh Ãkk{íkk nkuÞ Au sÞkhu çkksheyu ykçkkunðkLkkuMkk{Lkku fhíkku Ãkkf Au.

h. ¼khík{kt çkksheLku {wÏÞ yknkh{kt ÷uðkLke ½ýe ÃkhtÃkhk níke Ãkhtíkw ÃkAeLkk fux÷kfð»kkuoÚke ¼khíkLkk {kuxk¼køkLkk ÷kufku ½W yLku [ku¾kLku {wÏÞ yknkh íkhefu ðkÃkhu Au.

3. SðLkþi÷e çkË÷kðkLku ÷eÄu yLkuf ËuþÔÞkÃke hkuøkkuLkku «fkuÃk ðæÞku Au. yksfk÷ rðrðÄ«fkhu çkkshe ¾kðkLke Mk÷kn ykÃkðk{kt ykðe hne Au fu{ fu íku{kt {¤íkk huMkkÞwfíkÃkËkÚkuko ½ýk hkuøkku Mkk{u hûký ykÃku Au.

{LkkuÞíLk 1h.h

1. ¼khíkLkk yuðk hksÞku/«Ëuþku òýku, sÞkt [ku¾k, ½ô yLku çkkshe {wÏÞ yknkh Au.Lke[u ykÃku÷k hksÞku Ãkife Ëhuf{kt {wÏÞ yknkh ([ku¾k, ½ô, çkkshe) Ëþkoðku.

hksÞ {wÏÞ yknkh

hksMÚkkLk ½ô, çkkshe

fýkoxf

ík{kÁt hksÞ



LkkUÄ

297



h. ¼khíkLkk hu¾ktrfík Lkfþk WÃkh yu çku hksÞkuLku y÷øk AkÞkykuÚke Ëþokðku sÞkt ½ô yLku[ku¾k {wÏÞ yknkh Au.

(h) hkufrzÞk Ãkkfku :

ÃkkXLke þÁykík{kt sýkÔÞk {wsçk, hkufzeÞk Ãkkfkuyu Ãkkfku Au suLku fk[k yÚkðk ÚkkuzkíkiÞkh fheLku ðu[ðk {kxu Wøkkzðk{kt ykðu Au. yk ÃkkX{kt fux÷ktf [wLkªËk hkufrzÞk ÃkkfkuLke [[kofheþwt, suðk fu- þuhze, fÃkkMk, þý, [k, fkuVe, íku÷eçkeÞkt- {økV¤e, MkhMkð yLku þý-çke.

yk ¼køk{kt ykÃkýu yufË{ [wLkªËk Ãkkfku - fÃkkMk, þuhze yLku þý rðþu òýeþwt.

(i) þuhze

þwt ík{khe rËLk[[ko{kt ík{u ¾ktz ðøkhLkwt SðLk fÕÃke þfþku ? ¾ktz ðøkhLkk SðLk rðþurð[khðwt yMkt¼ð Au. þwt ík{u òýku Aku fu þuhzeyu ðktMk Ãkrhðkh{kt ykðu Au. yLku ¼khík {kxu íkuMðËuþe Ãkkf Au ? yk ¾heV Ãkkf Au. yk ¾ktz, økku¤ yLku çkwÁ ¾ktzLkku {wÏÞ †kuík Au.

ËkY çkLkkððk {kxuLkku fk[ku {k÷ Ãký íku ykÃku Au. þuhzeLkk fq[kLkk Ãký ½ýk WÃkÞkuøk ÚkkÞAu, su{ fu fkøk¤ çkLkkððk{kt ÃkuxÙkur÷Þ{Lke çkLkkðxku {kxu yk yuf WÃkÞkuøke rðfÕÃk Au. WÃkhktíkyLkuf hkMkkÞrýf ÃkuËkþku {kxu Ãký yuf rðfÕÃk çkLku Au. íkuLku ½kMk[khk íkhefu Ãký ðkÃkhðk{ktykðu Au.

þuhzeLkk WíÃkkËLk {kxu sÁhe fux÷ef ¼kiøkkur÷f ÃkrhrMÚkríkyku

(y) íkkÃk{kLk :

íkuLke {kxu økh{ yLku ¼usðk¤wt nðk{kLk sYhe Au sÞkt h1 Mku.Úke h7 Mku.sux÷wt íkkÃk{kLkMkk{kLÞ heíku hnuíkwt nkuÞ.

(çk) ð»kko :

þuhzeLke ¾uíke {kxu 7Ãk-1Ãk0 Mku.{e.ð»kko yLkwfw¤ Au. sÞkt ð»kko ykLkkÚke ykuAe nkuÞíÞkt rMkt[kELke sYh Ãkzu Au.

¼khík{kt ¾uíke


LkkUÄ

298


{kuzâw÷ - 2

ykf]rík 1h.3 ¼khík : þuhzeLke ¾uíke fhLkkhk {wÏÞ rðMíkkhku :

(z) s{eLk :

þuhze ½ýk «fkhLke {kxe{kt Qøke þfu Au. yk{ íkku, ¼us Mkt½he þfu yuðe fkuEÃký{kxe{kt þuhzeLke ¾uíke ÚkE þfu Au. òu fu, ½kxe [efýe {kxe íkuLke {kxu W¥k{ Au. {kxe LkkExÙkusLk,fuÕþeÞ{ yLku VkuMVhMkÚke Mk{]î nkuðe òuEyu. Ãkhtíkw Lk íkku íku ûkkhðk¤e nkuðe òuEyu, Lk íkkuyuMkezðk¤e. Mk{ík÷ {uËkLk yLku MkÃkkx Wå[«Ëuþku yk ¾uíke {kxu ÷k¼ËkÞf Au, fu{ fu íÞkt¾uíkhkuLke rMkt[kE{kt yLku þuhzeLku Vufxhe MkwÄe ÷E sðk{kt Mkh¤íkk hnu. þuhzeLke ¾uíke {kxu ðÄw¾kíkh yLku hkMkkÞýef ¾kíkhLke sÁh hnu Au fkhý fu íku ÍzÃkÚke {kuxk «{ký{kt s{eLkLkeV¤ÿwÃkíkk þku»ke ÷u Au.


LkkUÄ

299



(z) ©{

yk ©{ furLÿík ¾uíke Au yLku íku{kt MkMíke {swheLke sYh hnu Au. íkuLkk Ëhuf íkçkffu{kýMkkuLke {ËËLke sYh Ãkzu Au- suðk fu, hkuÃkýe, Íkuz {khðe, Lkehý fhðw, rMkt[kE fhðe,fkÃkýe fhðe yLku þuhzeLku Vufxhe MkwÄe ÷E sðe.

(E) rðíkhý :

¼khík þuhze WíÃkkËf rðMíkkhLke ÿr»xyu rðï{kt «Úk{ Au yLku þuhzeLkk WíÃkkËLk{ktçkúkÍe÷ ÃkAe çkeswt MÚkkLk Ähkðu Au. ¼khík{kt þuhze WíÃkÒk fhíkkt ºký {kuxkt rðMíkkhku Au.

i) Mkík÷s - ÃktòçkÚke rçknkh MkwÄeLkk øktøkkLkk {uËkLkku su þuhze WíÃkkËf rðMíkkhLkk Ãk1 %Au. yLku su{kt ËuþLkk fw÷ þuhze WíÃkkËLkLkk 60 xfk WíÃkkËLk ÚkkÞ Au.

ii) {nkhk»xÙÚke íkr{÷Lkkzw MkwÄeLkku fk¤e {kxuLkku Ãkx]ku su Ãkrù{e ½kxLkk ÃkqðeoÞ Zku¤kðku WÃkhykðu÷ku Au.

iii) yktÄú«ËuþLkku ËrhÞkfktXku yLku f]»ýkLkËeLke ¾eý.

(ii) fÃkkMk :

fÃkkMk {kºk ¼khíkLkku s Lkne Ãkhtíkw rðï¼hLkku {níðÃkqýo huMkkÞwfík Ãkkf Au. íku VfíkMkwíkhkW fkÃkzLkk WÄkuøk {kxu fk[ku {k÷ s LkÚke ykÃkíkku, çkÕfu íkuLkk çkeÞk ðLkMÃkrík ½eLkk WÄkuøk{ktÃký ðÃkhkÞ Au. fÃkkMkLkk çkeÞk çknuíkh ËqÄ WíÃkkËLk {kxu ËqÄk¤k ZkuhLkk [khk íkhefu ðÃkhkÞ Au.fÃkkMk {q¤¼qík heíku yuf ¾heV Ãkkf Au yLku íku rð»kwðð]¥keÞ yLku WÃkrð»kwðð]r¥kÞ «ËuþkuLkkt ÚkkÞAu.


(f) íkkÃk{kLk :

fÃkkMk rð»kðð]r¥kÞ yLku WÃkrð»kwðð]r¥kÞ ûkuºkkuLkku Ãkkf Au. ykLku {kxu rLkÞ{eík heíku Q[wtíkkÃk{kLk òuEyu. su h1 Mku.Úke 30 Mku.Lke ðå[u nkuÞ.

(¾) ð»kko :

íku {kuxk¼køku yu rðMíkkhku{kt Wøkkzðk{kt ykðu Au sÞkt ð»ko ËhBÞkLk ykuAk{kt ykuAkh10 rËðMk ÄwB{Mk ðøkhLkk {¤u.

íkuLku Ãk0 Úke 100 Mku.{e. sux÷kt Mkk{kLÞ ðhMkkËLke sYh Ãkzu Au. Mkkhk Ãkkf {kxu íkuLkeþÁykík{kt ðÄkhu ðhMkkË yLku Ãkkf Qøkðk ËhBÞkLk Mkqfwt yLku íkzfkðk¤wt nðk{kLk ¾qçk WÃkÞkuøkeLkeðzu Au.

¼khík{kt ¾uíke


LkkUÄ

300


{kuzâw÷ - 2

(øk) {kxe :

fÃkkMkLke ¾uíke zuffLk yLku {k¤ðkLkk Wå[«Ëuþ MkkÚku ¾kMk òuzkÞu÷e Au. òu fu, Mkík÷s-øktøkkLkk {uËkLkkuLke fktÃkðk¤e {kxe{kt yLku Wå[«ËuþkuLke ÷k÷ yLku ÷uxÙkEx {kxe{kt Ãký íkuLkkuMkkhku Ãkkf ÚkkÞ Au.(½) økúk{ :

fÃkkMk ðeýðkLkwt fk{ nsw Þtºkku ÿkhk ÚkE þfíkwt Lk nkuðkÚke yk fk{{kt MkMíkk yLku fwþ¤{sqhkuLke sYh hnu Au.([) rÄhký :

fÃkkMk WíÃkkËLk {kxuLkku rðïLkku MkkiÚke {kuxku rðMíkkh ¼khík{kt Au. fÃkkMkLkk WíÃkkËLk{kt¼khík [eLk yLku y{uhefk MktÞwfík hk»xÙku ÃkAe ºkeò Lktçkhu ykðu Au. ËuþLkk fw÷ WíÃkkËLkLkku çkuík]ríkÞktþ ¼køk [kh hksÞku{ktÚke ykðu Au. yk {wÏÞ [kh hksÞku Au- Ãktòçk, {nkhk»xÙ, økwshkíkyLku nrhÞkýk

ykf]rík 1h.4 : ¼khík fÃkkMkLke ¾uíke fhLkkhkt {wÏÞ rðMíkkhku


LkkUÄ

301



(iii) íku÷eçkeÞk :

¼khíkLkk {wÏÞ ÔÞkÃkkhe Ãkkfku{ktÚke yk yuf {níðLkku Ãkkf Au. íku÷eçkeÞkLkk WíÃkkËLkrðMíkkhLke ÿr»xyu íku{s WíÃkkËLkLkk sÚÚkkLke ÿr»xyu ¼khík rðï{kt MkkiÚke ykøk¤ Au. ðkMíkð{kt,¼khíkLkk íku÷eçkeÞkyku{ktÚke Lkef¤íkwt íku÷ {kºk ykÃkýk yknkhLkku s ¼køk LkÚke Ãkík Ãký íkunkEzÙkusLkeÞ íku÷ku, ÃkuEx, ðrLkoþ, Mkkçkw, Ÿsýíku÷ ðøkuhu {kxu Ãký fk[ku {k÷ Ãkqhku Ãkkzu Au.íku÷eçkeÞk{ktÚke íku÷ fkZe ÷uðkÞk ÃkAe ðÄíkk fq[k Ãkþwyknkh yLku ¾kíkh íkhefu ðÃkhkÞ Au.

{økV¤e : yk ¼khíkLkk MkkiÚke yøkíÞLkk íku÷eçkeÞk Au. íku ¾heV íku{s hðe Ãkkf íkhefu WøkkzkÞAu, Ãký íku{kt 90-9Ãk % Ãkkf ¾heV íkhefu ÷uðkÞ Au.


(f) íkkÃk{kLk :

W»ýfrxçktîeÞ íkkÃk{kLk{kt íkuLkku MkkiÚke Mkkhku Ãkkf {¤u Au íkuLke {kxu h0 Mku.Úke 30 Mku.MkwÄeLkwtíkkÃk{kLk òuEyu Au.

(¾) ð»kko :

Ãk0.7Ãk Mku.{e.ð»kko {økV¤eLke ¾uíke {kxu yLkwfq¤ Au. íkuLkk Ãkh Ãkw»f¤ Xtze, ÷ktçkkMk{Þ MkwÄeLkku Ëwfk¤, Mkíkík ðhMkkË fu hkufkÞu÷k ÃkkýeLke yMkh Úkíke LkÚke. íkuÚke s, íkuLku Ãkkfðk{kxu Mkqfk yLku Xtzk nðk{kLkLke sÁh Ãkzu Au.

(øk) {kxe :

íkuLke ¾uíke {kxu ykAe huíkk¤, ÷k÷, Ãke¤e yLku fk¤e {kxe yLkwfw¤ hnu Au.

(½) rðíkhý :

íku ¼khíkLkk MkkiÚke {níðLkk íku÷eçkeÞk Au, suLkwt WíÃkkËLk fw÷ íku÷eçkeÞkLkk ÷øk¼øk yhÄku¼køk ÚkkÞ Au. yk¾k rðï{kt Úkíkk {økV¤eLkk WíÃkkËLkLkku yuf ík]ríkÞktþ ¼køk ¼khík{kt WíÃkLLkÚkkÞ Au. {økV¤eLkk WíÃkkËLk{kt ¼khík rðï{kt «Úk{ Au. ¼khík{kt {økV¤e ÃkuËk fhíkkt {wÏÞhksÞku Au- økwshkík, yktÄú«Ëuþ yLku íkr{÷Lkkzw yk ºkýu hksÞku{kt fw÷ {¤eLku yk¾k ËuþLkk{økV¤e WíÃkkËLkLkk 60 % ÚkkÞ Au. çkkfeLkk 40% WíÃkkËLk {nkhk»xÙ, fýkoxf yLku ykurhMMkk{ktÚkkÞ Au.

(3) hkufzeÞk Ãkkfku (ð]ûkkhkuÃký)

(1) [k :

¼khík íkuLkk [kLkk çkøke[kyku {kxu «rMkî Au. ík{u Ãkrù{ çktøkk¤{kt ykðu÷ ËkSo÷ªøkLkk

¼khík{kt ¾uíke


LkkUÄ

302


{kuzâw÷ - 2

íkÚkk ykMkk{Lkk [kLkk çkøke[k rðþu òýíkk nþku y{u fnuðkÞ Au fu sÞkhu 19h3 {kt ykMkk{LkkÃkðoíkku yLku støk÷ku{ktÚke ytøkúòuyu støk÷e [kLkk Akuz þkuÄe LkktÏÞk íÞkhÚke ¼khík{kt [kLkwt WíÃkkËLkþY ÚkÞwt. [kLkk AkuzLkk fku{¤ ytfwhkuLke ÃkktËzeykuLku MkqfðeLku [k çkLkkððk{kt ykðu Au. nk÷{kt[kLkk WíÃkkËLk{kt ¼khík MkkiÚke ykøk¤ Au. [eLk yLku ©e÷tfk yLkw¢{u çkeò yLku ºkeò LktçkhLkk{kuxk WíÃkkËfku Au.

[kLkk WíÃkkËLk {kxu sÁhe fux÷ef ¼kiøkkur÷f ÃkrhrMÚkríkyku :

(f) íkkÃk{kLk :

íkuLku økh{ yLku ¼usðk¤k nðk{kLkLke sÁh Ãkzu Au [kLkk Akuz yLku ÃkktËzeykuLkk rðfkMk{kxu sÁhe ykËþo íkkÃk{kLk h0 Mku.Úke 30 Mku.ðå[uLkwt Au. òu íkkÃk{kLk 3Ãk Mku.Úke Q[wt fu 10Mku.Úke Lke[wt òÞ íkku íku [kLkk AkuzLkk íku{s ÃkktËzeykuLkk rðfkMk Ãkh {kXe yMkh fhu Au.

(¾) ð»kko :

WÃkh sýkÔÞk {wsçk [kLkk WíÃkkËLk {kxu ðÄw ð»kko sYhe Au. yk¾k ð»ko ËhBÞkLk ÚkíkkuðhMkkË yufMk{kLk heíku ðnU[kÞu÷ku nkuðku òuEyu yLku ðkr»kof ðhMkkË 1Ãk0 Úke 300 Mku.{e.sux÷kunkuðku òuEyu. ÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe hnuíkku Mkqfku Mk{Þøkk¤ku [k {kxu ½kíkf Au.

(øk) {kxe :

[k òu {kxe{kt Mkkhe heíku Wøku Au su {kxe Mkkhe Ãkuxu ÄkuðkÞu÷e, Ÿze, ¾hçk[ze V¤ÿwÃknkuÞ.

òu fu, støk÷kuLke fwtðkhe {kxe su nÞw{Mk yLku ykÞLko íkíð (÷kuníkíð) Úke Mk{]î nkuÞ íku[kLkk çkøke[k {kxu Mkðkuo¥k{ {LkkÞ Au. [k yuf AkÞzk«u{e Akuz Au yLku AktÞzk{kt íkuLkku MkkhkurðfkMk ÚkkÞ Au.


LkkUÄ

303



ykf]rík 13.Ãk ¼khík : [k WíÃkkËLk fhLkkhk rðMíkkhku

(½) ©{ :

[kLke ¾uíke{kt MkMíkk yLku fwþ¤ {sqhku sÁhe Au.

([) rðíkhý :

[kLkk WíÃkkËLk{kt ykMkk{ MkkiÚke ykøk¤ Au. ¼khík{kt [kLkk fw÷ WíÃkkËLk{kt Ãk0 % ÚkeÃký ðÄw [k WíÃkÒk ÚkkÞ Au. ynª [kLke ¾uíkeLkk rðMíkkhku Mkqh{k yLku çkúñÃkwºkk ¾eýLkk ÃkðoíkkuLkkZku¤kðku{kt ykðu÷k Au. [kLkk WíÃkkËLk{kt çkeò Lktçkhu Ãkrù{ çktøkk¤ ykðu Au. sÞktLkk ËkSo÷ªøkku,rMk÷eøkwze, s÷ÃkkEøkwze yLku fq[ rçknkh rsÕ÷kyku{kt [k Wøkkzðk{kt ykðu Auu. ºkeò Lktçkhuíkkr{÷Lkkzw ykðu Au sÞkt [kLkwt WíÃkkËLk Lke÷økehe ÃknkzeykuLkk y{wf [kuffMk ¼køk MkwÄe Mker{íkAu.

¼khík{kt ¾uíke


LkkUÄ

304


{kuzâw÷ - 2

(h) fkuVe :

þwt ík{u òýku Aku fu ¼khík{kt fkuVe fÞktÚke ÷kððk{kt ykðe ? yk Akuz {q¤ EÚkeÞkurÃkÞk(yrðMkLkeÞk Wå[«Ëuþ) Lkku Au. ErÚkÞkurÃkÞkÚke 11 {e MkËe{kt íkuLku yhçkMíkkLkÚke ÷kððk{ktykÔÞku níkku. yhçkMíkkLkÚke çkkçkkçkwËkLk ÿkhk 17 {e MkËe{kt ynª ÷kððk{kt ykÔÞku yLku fýkoxfLkeçkkçkk çkwËkLk Ãknkzeyku Ãkh WAuhðk{kt ykÔÞku. òu fu, ytøkúòuyu ðÄw hMk ÷ELku Ãkrù{ ½kxLkes{eLkku{kt fkuVeLkk {kuxk çkøke[k Q¼k fÞko.

fkuVeLkk rðfkMk {kxuLke y{wf sÁhe ¼kiøkkur÷f ÃkrhrMÚkríkyku

(f) íkkÃk{kLk :

yuLke {kxu ¼usðk¤w økh{ nðk{kLk òuEyu, sÞkt íkkÃk{kLk 1Ãk Mku.Úke h8 Mku.ðå[unkuÞ. íkuLku {kuxk¼køku AkÞkðk¤k ð]ûkku Lke[u Wøkkzðk{kt ykðu Au. íkuÚke 30 Mku.Úke ðÄw íkkÃk{kLk,ðÄw íkzfku, ÄwB{Mk yLku rn{ð»kko fkuVe {kxu ½kíkf çkLku Au. fkuVeLkk Ëký ÃkkfðkLkk Mk{Þu Mkqfwtnðk{kLk nkuðwt sÁhe Au.

(¾) ð»kko :

1Ãk0 Úke hÃk0 Mku.{e.MkwÄeLke ð»kko fkuVeLkk Ãkkf {kxu yLkwfq]¤ Au.

(øk) {kxe :

Mkkhe ÃkuXu ÄkuðkÞu÷e, ¾hçk[ze [efýe V¤ÿwÃk {kxe su{kt nÞw{Mk, ÷kuníkíð yLku fuÕþÞ{suðk ¾LkesÞwfík nkuÞ íku fkuVe {kxu W¥k{ Au. {kxeLke V¤ÿwÃkíkk xfkðe hk¾ðk {kxu íkÚkk íkuLkeWíÃkkËfíkk ðÄkhðk {kxu {kxeLku çkhkçkh økúuz {khðe íkÚkk ¾kíkh ykÃkðwt sÁhe Au.

(½) ©{

[kLke su{ fkuVeLke ¾uíke {kxu sÁhe rðrðÄ sÁheÞkíkku Ãkwhe fhðk {kxu MkMíkk yLkufwþ¤ {swhkuLke sÁh Ãkzu Au. yk sÁhe r¢Þkyku Au. hkuÃkýe, «ríkhkuÃký, Aktxýe, [qtxðwt, htøkfk{,¢{ rLkÄkohý (økúuzªøk) yLku fkuVeLku zççkkyku{kt Ãkuf fhðe.

([) rðíkhý :

¼khík{kt fkuVe WíÃkÒk fhíkkt {wÏÞ hksÞku Au- fýkoxf, fuh¤ yLku íkr{÷Lkkzw

ÃkkX -MðkæÞkÞ 12.2

1. fÃkkMkLke ¾uíke{kt sÁhe fkuEÃký ºký ¼kiøkkur÷f rMÚkrík ðýoðku.


LkkUÄ

305



h. òu Mkíkík ½ýkt ð»kkuo MkwÄe ¼khík{kt fÃkkMkLkku Ãkkf rLk»V¤ òÞ íkku ¼khík yuf yçksfhíkkt Ãký ðÄkhu ðMíkeLku fuðeheíku fkÃkz ÃkqÁt Ãkkze þfu ?

3. ÔÞkÃkkhe Ãkkfku fu{ hkufzeÞk Ãkkfku økýkÞ Au ?

1h.4 ¼khíkeÞ ¾uíke Mkk{u Q¼u÷k {níðLkk Ãkzfkhku :

ykÃkýu ¼khíkeÞ ¾uíkeLkk ÃkzfkhkuLku {wÏÞíðu çku rð¼køk{kt ðnU[e þfeyu. ½ýk Mk{ÞÚke[k÷e ykðíke Mk{MÞkyku Ãknu÷k ðøko{kt ykðþu. çkeò ðøkoLke Mk{MÞkyku Lkðe Au su{Lkku MktçktÄçkË÷kíke ykçkkunðk, ¾uíkeLke «[r÷ík Ãkîrík yLku yÚkoíktºk MkkÚku Au. {wÏÞ Ãkzfkhku WÃkh rðMík]ík[[ko fheþwt.

1. {wÏÞ ÃkkfkuLkk WíÃkkËLk{kt MÚkrøkíkíkk :

½ô yLku [ku¾k suðk {wÏÞ yknkhsLkf Ãkkfku{kt AuÕ÷k ½ýk ð¾íkÚke yuf MÚkrøkíkíkkòuðk {¤u Au. ði¿kkrLkfku, ykÞkusfku yLku Lkerík ½zLkkhkyku {kxu yk yuf r[tíkkLkku rð»kÞ Au. òuyk ð÷ý ykðwt s hnuþu, íkku ÷økkíkkh ðÄíke ðMíke yLku WíÃkkËLk ðå[uLkwt ytíkh ðÄíkwt s sþu.nrhÞk¤e ¢ktrík Ãknu÷kt su rMÚkrík níke íku{kt ÃkkAwt sðk fkuE hkS Lk s ÚkkÞ. nrhÞk¤e ¢ktrík Ãknu÷ktþw rMÚkrík níke íku òýðkLke fkuþeþ fhku.h. ¾uíkeLkk Lke Ÿ[e rft{íkku :

¾uíke{kt sÁhe hkufkýku Lke rft{íkku{kt ð»kkuoð»ko ½ýku ðÄkhku ÚkÞku Au. yk hkufkýku{kt ¾kíkh,stíkwLkkþfku, WÄELkkþfku, yu[.ðkÞ.ðe., rçkÞkhý, ¾uík{sqheLke rft{ík ðøkuhu Mkk{u÷ Au. ykðk¼kððÄkhkLku ÷eÄu ykuAe fu {æÞ{ s{eLk Ähkðíkk ¾uzqíkkuLku økuhVkÞËku ÚkkÞ Au.Ãk. {kxeLke V¤ÿwÃkíkkLkku Lkkþ :

yuf ÿr»xÚke òuíkkt nrhÞk¤e ¢ktríkyu ¼khík{ktÚke ¼q¾ ¼ktøkðkLkwt fk{ fÞwo. çkeS íkhVíkuLkk y{wf {kXk Ãkrhýk{ku Ãký ykÔÞk, su{ktÚke yuf Au s{eLkLke V¤ÿwÃkíkk{kt ½xkzku. s{eLkLkeV¤ÿwÃkíkk{kt ½xkzkuLkku yÚko Au- yufLkku yuf Ãkkf yuf s s{eLk{kt ðkhtðkh ÷uðkLku ÷eÄu íÞktLke{kxe{kt hnu÷k Ãkku»kf íkíðkuLkku ½xkzku. {kuxk¼køku ykðwt ðhMkkËe støk÷kuLkk «Ëuþ{kt çkLku Au.4. ¼qr{økík {eXk ÃkkýeLke yAík :

nheÞk¤e ¢ktríkLke çkeS {kuxe Lkfkhkí{f yMkh Au {eXk ¼qr{økík ÃkkýeLke f{e. ík{LkuÞkË ykðþu fu nrhÞk¤e ¢ktrík sÞkt MkV¤ níke,íÞkt íkuLkk fkhý hkMkkÞrýf ¾kíkh yLku rMkt[kELkkuWÃkÞkuøk níkkt. Ãktòçk, nrhÞkýk yLku W¥kh«ËuþLkk Ãkrù{ ¼køkkuLkk Mkqfk «Ëuþku{kt ¼qr{økíkÃkk÷eLkku Ãkw»f¤ ðÃkhkþ fheLku rMkt[kE fhðk{kt ykðe níke. yksu yk hksÞku{kt ¼qr{økík ÃkkýeLkerMÚkrík ¼ÞMkq[f Au. òu yk hksÞku{kt yk s «fkhLke ¾uíke [k÷w hne íkku ykøkk{e ð»kkuo{kt ynªÃkkýeLkku Ëwfk¤ ÃkzðkLke Mkt¼kðLkk Au.

¼khík{kt ¾uíke


LkkUÄ

306


{kuzâw÷ - 2Ãk. ðirïf ykçkkunðk{kt ÃkrhðíkoLkLke «ríkfq¤ yMkh :

çkeS çkÄe Mk{MÞkyku{kt ðirïf ykçkkunðkLkwt ÃkrhðíkoLk Lkðe Mk{MÞk Au. yuðe ykøkkneÚkE Au fu ¾uíke WÃkh íkuLke íkeðú yMkh Úkþu. sÞkhu 70 % ¼khíkeÞ ðMíke ¾uíke{kt ÃkhkuðkÞu÷e AuíÞkhu íkuLke yMkhLke íkeðúíkk ík{u Mk{S þfku Aku yuðwt Äkhðk{kt ykðu Au fu ykçkkunðk{kt ÃkrhðíkoLkLku÷eÄu íkkÃk{kLk h Mku.Úke 3 Mku.sux÷wt ðÄþu, ËrhÞkLke MkÃkkxeLkwt Míkh ðÄe sþu, ðÄw þrfíkþk¤eðtxkur¤Þk Vqtfkþu, ðÄw {kðXk Úkþu. ðøkuhu yk VuhVkhkuLke yð¤e yMkh ½ô-[ku¾kLkk WíÃkkËLkÃkh Úkþu. ¾kMk fheLku, rþÞk¤k{kt íkkÃk{kLk Q[wt síkkt W¥kh¼khík{kt ÷uðkíkk ½ôLkk ÃkkfLku yMkhÚkþu. ðkhtðkh ðtxkur¤Þk ykððkLku ÷eÄu yLku ûkkhÞwfík Ãkkýe Vu÷kðkLku ÷eÄu ËrhÞkfktXkyku ÃkhÚkíkkt [ku¾kLkk WíÃkkËLk Ãkh yMkh Ãkzþu.

6. ðirïfhýLke yMkhku :

¼khíkLke ¾uíke WÃkh ík{u ðirïfhýLke yMkh òuE þfþku. Ëhuf rðfkMkþe÷ Ëuþku WÃkhíkuLke yMkh ÚkE Au. MkkiÚke ðÄw Ëu¾eíke yMkh Au. ¾uzqíkkuLke ½xíke síke ykðf yLku ¾uíkeLkeÔÞðnkrhfíkk Ãkh Q¼wt ÚkÞu÷wt òu¾{ Au. ðÄíkk síkk hkufký¾[o yLku ½xíke síke WíÃkkËLkLkertf{íkLku ÷eÄu yk{ çkLÞwt Au. ¾uzqíkkuLku {¤íke ykrÚkof MknkÞ{kt yLku íku{Lke Mkwhûkk{kt ½xkzku yu ykðkíkLku xufku ykÃku Au. ÔÞkÃkkh ðirïfhýLku ÷eÄu yk ¾uzqíkku rðïLkk çkeò yu ¾uzqíkku MkkÚku MkeÄk sMÃkÄko{kt ykðe òÞ Au, su ÷kufku ykrÚkof MknkÞ {u¤ðu Au.

ðirïfhýLkku yÚko ÚkkÞ Au, MktMf]rík, ÷kufku íkÚkk íku{Lke ykrÚkof «ð]r¥kyku{kt ðirïfyktíkhMktçktÄku ðÄðk MkçkMkeze (ykrÚkof hkník) yux÷u Mkhfkh ÿkhk fkuE ÔÞrfík fu ÄtÄkLku yÃkkíkeLkkýktfeÞ {ËË. WËkhefhý (÷eçkh÷kEÍuþLk) yux÷u Ëuþ{kt øk{u íÞkhu øk{u íÞkt fkuE [kuffMk¾kLkøke fu Mkhfkhe «ríkçktÄku ðøkh ykrÚkof «ð]r¥k fhðkLke Aqx.

7. ¾kÄMkwhûkk Ãkwhe Ãkkzðe :

¼khík{kt nrhÞk¤e ¢ktríkLke þÁykík Ãknu÷kt ykÃkýu ¾kÄ ÃkËkÚkkuoLkk WíÃkkËLk{ktykí{rLk¼oh Lk níkku. 1947 {kt ¼khíkLkk ¼køk÷k ÃkzðkLku ÷eÄu Lknuh rMkt[kE ÔÞðMÚkk, fÃkkMkLkkuÃkx]ku yLku ½ôLkku ðkxfku Ãkrù{ ÃkkrfMíkkLk{kt síkku hnÞku su yksu ÃkkrfMíkkLk{kt Au. yu s «fkhu,[ku¾kLkku ðkxfku yLku þýLkku Ãkx]ku ÃkqðeoÞ ÃkkrfMíkkLkLku {éÞku, su yksu çkktø÷kËuþ{kt Au. nrhÞk¤e¢ktrík Úkíktk s ¼khík{kt ¾kÄÃkËkÚkkuoLkwt WíÃkkËLk ðæÞwt yLku ¾kuhkfLke çkkçkík{kt ¼khík ykí{rLk¼ohçkLÞwt. òu fu, AuÕ÷k yuf ËkÞfkÚke fw÷ WíÃkkËLk ykÃkýu ðMíke{kt 16 Úke 18 fhkuz ÷kufkuLkku W{uhkufÞkuo Au. ¼khík ¼÷u ¾kÄ ÃkËkÚkkuoLkk WíÃkkËLk{kt ykí{rLk¼oh çkLke økÞw nkuÞ Ãký ¾kuhkfLke Mk÷k{íkeMkwrLkrùík fhðk {kxu nsw íkuýu íkiÞkh ÚkðkLktw Au. yk Mk÷k{íke{kt ¾kÄÃkËkÚkkuo Mkkhe Ãkku»kýûk{íkkðk¤k¾kÄ ÃkËkÚkkuo {¤ðk suðe çkkçkíkku Mktf¤kÞu÷ Au. ÷kufkuLku ¾kÄ ÃkËkÚkkuoLke çkkçkíku Mk÷k{íke ykÃkðe yu¼khík {kxuLkk {kuxk Ãkzfkhku Ãkife yuf Au.


LkkUÄ

307



8. ¾uzqíkkuLke ykí{níÞk :

Ëhuf ykí{níÞk ÃkkA¤ ½ýkt fkhýku nkuÞ Au. Ãkhtíkw sÞkhu ykðk h,00,000 Ëk¾÷kLkkUÄkÞ íÞkhu yu sqÚkLkk fux÷kf Mkk{kLÞ ÷ûkýku ík{u íkkhðe þfku. yk ykÃk½kíkku yuðk rðMíkkhku{ktòuðk {¤u Au sÞkt ÔÞkÃkkhefhý ðÄw Au yLku sÞkt ¾uzqíkkuLkk Ëuðk ðÄkhu Au. ¾kÄ ÃkËkÚkkuoLkk Ãkkf÷uLkkhk ¾uzqíkku fhíkk hkufrzÞk Ãkkf ÷uLkkhk ¾uzqíkkuLku ykí{níÞkLkwt ðÄwt òu¾{ òuðk {¤u Au. Aíkktnsw ðÄw økt¼eh MktòuøkkuLku æÞkLk{kt ÷uðkÞk LkÚke. sÞkhu økk{zkykuLkwt ÔÞkÃkkhefhý Úkðk {ktzÞwyLku ¾uíke{kt fhðk{tk ykðíkk hkufký{kt ¾qçk ½xkzku LkkUÄkÞku íÞkhÚke yk ÃkzíkeLke þÁykík ÚkE.ßÞkhu ¾uíke {kxu sYhe Mkk{økúeLkk ¼kð ykMk{kLku økÞk nkuÞ fu ¾uíkWíÃkkËLkíkk ¼kð{kt fzkfkuçkkuÕÞku nkuÞ yu ð¾íku çkUf{ktÚke ÃkiMkk WÃkkzðkLkk fkhýu Mk{MÞk rðfx çkLke.

fhkuzku ÷kufkuLku ¾kÄ ÃkkfkuÚke hkufzeÞk Ãkkfku íkhV ðk¤ðk{kt íkuLkwt ÃkkuíkkLkwt òu¾{ íkku níkwt s½ýk MktþkÄLkkuLkwt ¾kLkøkefhý Ãký Mk{MÞk{kt sxe÷íkk {kxu sðkçkËkh çkLÞwt.

yk íkkhkS {kuxk Ãkkt[ hksÞku, {nkhk»xÙ, yktÄú«Ëuþ, fýkoxf, {æÞ«Ëuþ yLkuA¥keMkøkZ{kt ÚkE Au. h003 Úke h008 ËhBÞkLk yk hksÞku{kt fw÷ ¾uík-ykí{níÞkLkk h/3ykí{níÞk ÚkE. ¾uzqíkkuLkwt ðÄu÷tw Ëuðwt ÃkkfLke rLk»V¤íkk yLku ykrÚkof rMÚkrík{kt ykðu÷e Lkçk¤kEÃký {wÏÞ fkhýku Au. Mkk{kSf Ëhsòu Lke[ku sðku, MÚkkrLkf þhkVku ÿkhk (yhrûkík ¾uzqíkkuLku) Qt[kÔÞksu Lkkýk yÃkkðk, fwxwtçk{kt ÷tkçke rçk{khe, ÔÞMkLkku ðøkuhuLku ÷eÄu ¾uzqíkkuLkwt SðLk fXeLk çkLÞwt Au.

{LkkuÞíLk 1h.Ãk

òu ík{Lku ËuþLke hksfeÞ Lkuíkkøkehe MkkUÃkðk{kt ykðu, íkku ík{u WÃkh Ëþkoðu÷k ÃkzfkhkuLkuÃknkU[e ð¤ðk fuðk Ãkøk÷k ÷uþku ? fÞk çku VuhVkhkuLku ík{u nkÚk Ähþku fu fu{ ?............................................................................................................................

............................................................................................................................

............................................................................................................................

............................................................................................................................

............................................................................................................................

ÃkkX-MðkæÞkÞ 1h.3

1. ykçkkunðk{kt Úkíkkt ÃkrhðíkoLk ¼khíkLke ¾uíke WÃkh fuðe heíku yMkh fhu Au ? fkuEÃký çkuÃkrhrMÚkrík Mk{òðku.

¼khík{kt ¾uíke


LkkUÄ

308


{kuzâw÷ - 2

............................................................................................................................

............................................................................................................................

............................................................................................................................

............................................................................................................................

............................................................................................................................


- ¼khík{kt rðrðÄ «fkhLke ¾uíke ÚkkÞ Au. íku{ktLke fux÷ef Au- ÔÞkÃkkhe ¾uíke yLkuSðLkrLkðkonLke ¾uíke, Mk½Lk yLku rðMík]ík ¾uíke,hkuÃký ¾uíke yLku r{© ¾uíke.

- ¼khíkLke ¾uíkeLke rðþu»kíkkLkku Au - SðLkrLkðkon {kxu Úkíke ¾uíke, ðhMkkË yLku ZkuhWÃkh hnu÷e rLk¼ohíkk, Ãkkfku{kt rðrðÄíkk yLku ¾kÄ ÃkkfkuLkwt ykøkðwt {níð

- ¼khíkLkk ÃkkfkuLku {wÏÞ 4 rð¼køkku{kt ðnU[e þfkÞ. hkufrzÞk Ãkkfku, hkuÃký Ãkkfku yLkuV¤.

- ¼khíkLke ¾uíke Mkk{u Q¼k ÚkÞu÷kt {wÏÞ Ãkzfkhku Au.

- WíÃkkËLk{kt MÚkrøkíkíkk, ¾uíke {kxu sÁhe Mkð÷íkku yLku Mkk{økúeLke rft{ík{kt ðÄkhku, {kxuLkeV¤ÿwÃkíkk{kt ½xkzku,¼qr{økík s¤{kt ½xkzku, ykçkkunðk{kt ÃkrhðíkoLk, ðirïfhý yLkuyÚkoíktºkLkwt WËkhefhý, ¾kÄ ÃkkfkuLke Mk÷k{íkeLkku «&™, ¾uzqíkkuLke ykí{níÞk


1. ¼khíkeÞ ¾uíkeLke fkuEÃký [kh rðþu»kíkkyku sýkðku.

h. ½ô yLku [ku¾kLke ¾uíke {kxu sYhe r¼Òk ¼kiøkkur÷f ÃkrhrMÚkríkykuLku Mkh¾kðku.

3. [k yLku fkuVeLkk WíÃkkËLk {kxu sYhe [kh Mkh¾e ¼kiøkkur÷f ÃkrhrMÚkríkyku þkuÄe çkíkkðku.

4. ¼khíkLke ¾uíke Mkk{u W¼k ÚkÞu÷k fkuE Ãký 4 Ãkzfkhku ðýoðku.

Ãk. ¾kÄ ÃkkfkuLke Mk÷k{íkeLkku «&™ þwt Au íku Mk{òðku. ¾kÄ ÃkËkÚkkuoLke çkkçkík{kt ykí{rLk¼ohíkkfhíkkt íku fuðe heíku swËku Ãkzu Au íku Mk{skðku.

6. ¼khíkLkk hu¾ktrfík Lkfþk{kt yk rðMíkkhku Ëþkoðku(1) çku yuðk Ãkkf su{kt ðÄw {swhkuLke sYh Ãkzu Au.(h) çku yuðkt Ãkkf su rðrðÄ «Ëuþku{kt ÚkkÞ Au.


LkkUÄ

309




1h.1

1. ¾uíkeLkk yk çku «fkhku ðå[u hnu÷ku {q¤ íkVkðík Au íku{Lkwt yuf{ËeX WíÃkkËLk.Þw.yuMk.yu.fuLkuzk, MkkurðÞuík Mkt½ suðk Ëuþku{kt rðMík]ík ¾uíke fhðk{kt ykðu Au sÞkhu½rLk»X ¾uíkeLkwt W¥k{ WËknhý Au òÃkkLk.

1h.h

1.

(1) h1 Mku.Úke 30 Mku.sux÷wt yufMkh¾wt Q[wt íkkÃk{kLk

(h) íku yuðk rðMíkkhku{kt ÚkkÞ Au sÞkt ð»ko ËhBÞkLk f{ Mku f{ h10 rËðMk ÄwB{Mk ðøkhLkknkuÞ.

(3) íkuLku {kxu Ãk0 Úke 100 Mku.{e.sux÷ku {æÞ{ ðhMkkË sYhe Au. òu fu, sÞkt Ãk0 Mku.{e.ÚkeykuAku ðhMkkË nkuÞ íÞkt fÃkkMkLkku Ãkkf rMkt[kELke {ËËÚke ÷E þfkÞ Au.

(4) Mkkhk Ãkkf {kxu íkuLke þÁykík{kt Mkkhku ðhMkkË yLku Ãkkf Wøkðk ËhBÞkLk Mkqfwt yLkuíkzfkðk¤wt nðk{kLk sYhe Au.

(Ãk) fÃkkMkLke ¾uíkeLku fk¤e {kxe MkkÚku MkeÄku MktçktÄ Au. òu fu, íku Mkík÷s-øktøkkLkk {uËkLkkuLkefktÃkðk¤e {kxe yLku Wå[«ËuþkuLke ÷k÷ {kxe{kt Ãký Wøke þfu Au.

h. rðÄkÚkeoykuLkk yLkw¼ð {wsçk.

3. ÔÞkÃkkhe Ãkkfku hkufzeÞk Ãkkfku økýkÞ Au fkhý fu íku{ktLkk {kuxk¼køkLkk Ãkkfku çkòh{ktðu[kÞ Au.

1h.3

1. ½W yLku [ku¾kLkk ÃkkfLku LkwfMkkLk fhíkkt Ãkrhçk¤ku Au- ykçkkunðk{kt ykðíkk VuhVkhkuLku÷eÄu íkkÃk{kLk{kt h Mku.Úke 3 Mku.MkwÄeLkku ðÄkhku, yrLkÞr{ík ð»kko, ðÄw íkkuVkLke ðtxkur¤Þk,Mk{wÿLke MkÃkkxe{kt ðÄkhku rðøkuhu.

¾kMk fheLku, rþÞk¤k{kt íkkÃk{kLk Q[wt sðkÚke W¥kh ¼khík{kt Úkíkk ½ôLkk Ãkkf WÃkhyMkh ÚkE þfu. ¼khíkLkk ËrhÞkfktXkLkk rðMíkkhku{kt Úkíkk [ku¾kLkk WíÃkkËLkLku çku ðkíkku {wÏÞ heíkuLkze þfu- Mk{wÿLke MkÃkkxe ðÄðkÚke Vu÷kíkwt ûkkhÞwfík Ãkkýe yLku ðkhtðkh ykðíkkt ðtxku¤eÞk


LkkUÄ

310


{kuzâw÷ - 2 ðknLkÔÞðnkh yLku MktËuþkÔÞðnkh

13

ðknLkÔÞðnkh yLku MktËuþkÔÞðnkh

hkfuþ yLku íkuLke ÃkíLke yuf LkkLkfzk økk{{kt hnuíkk níkk. yuf rËðMk íÞkt ¼khu ðhMkkËyLku yktÄe íkkuVkLk ykÔÞk. íkuLke ÃkíLke Lku Ãkux{kt ¾qçk Ëw:¾íkw níkwt. økk{Lke LkMkuo íkuLku ÃkkMkuLkkËðk¾kLkk{kt ÷E sðkLke Mk÷kn ykÃke. íÞkt MktËuþk ÔÞðnkhLke fkuE Mkøkðz Lk nkuðkÚke hkfuþfkuE Ëðk¾kLktw, zkofxh fu yuBçÞw÷LMkLkku MktÃkfo fhe þfu íku{ Lk níkwt. íkuýu íkuLkk r{ºkLku rðLktíke fhefu íkuLku ÃkkMkuLkk Ëðk¾kLku {qfe ykðu. f{LkMkeçku íkuLkwt xÙufxh y{wf rf÷ku{exhÚke Ëqh sE þfÞwtLkne, fu{ fu ¼khu ðhMkkËLku ÷eÄu hMíkku íkqxe økÞku níkku yLku íÞkt ¾qçk Ãkkýe ¼hkE økÞwt níkwt.hkfuþuþwt fhðwt òuEyu ? yk Mk{MÞkLkku Wfu÷ þwt nkuE þfu ? yk ½xLkk ykÃkýk ðknLkÔÞðnkh íkÚkkMktËuþkÔÞðnkhLke MkwrðÄkyku íkhV ykÃkýwt æÞkLk Ëkuhu Au. yk ÃkkX{kt rðrðÄ «fkhLkk MktËuþkÔÞðnkhíku{s ðknLkÔÞðnkh yLku ËuþLkk rðfkMk{kt íkuLkk {níð rðþu ykÃkýu òýeþwt.

nuíkwyku :

yk ÃkkX ¼ÛÞk ÃkAe ík{u ykx÷wt fhe þfþku.- yuðwt Mk{S þfþku fu fkuE rðMíkkhLkk Mkk{kSf-ykrÚkof rðfkMkLku MknkÞ fhðk{kt yLku

÷kufkuLku yufçkeò MkkÚku òuzðk{kt ðknLkÔÞðnkh yLku MktËuþkÔÞðnkh {ËËYÃk Au.- {køkkuoLku rðrðÄ {kÃkËtzkuÚke {q÷ðe þfþku yLku ykÃkýk ËirLkf SðLk íkÚkk hk»xÙLkk rðfkMk{kt

ðknLkÔÞðnkhLke ¼qr{fk yLku {níðLku yku¤¾e þfþku.- ¼khík{kt huÕðu LkuxðfoLke øke[íkk yLku ðnU[ýeLku yMkh fhíkkt Ãkrhçk¤kuLku [fkMke þfþku

yLku yk ûkuºk{kt ÚkÞu÷k íkfLkefe rðfkMkLku Mk{S þfþku.- s¤{køkoLkk rðrðÄ ÃkrhðnLk (ðknLk-ÔÞðnkh) Lkwt {níð Mk{S þfþku.- nðkE ðknLkÔÞðnkhLkk {níð íkÚkk íkuLkk ðÄíkk síkk ykrÚkof {níðLku Mk{S þfþku.- ÷kufku ðå[uLkwt ytíkh Ëqh fheLku íku{Lku òuzðk{kt MktËuþkÔÞðnkhLke ¼qr{fkLku MÃk»x fhe

þfþku.



LkkUÄ

311


{kuzâw÷ - 2

13.1 ðknLkÔÞðnkh yLku MktËuþkÔÞðnkh ËuþLke SðLkhu¾kyku

yksu MktËuþkÔÞnkh yLku ðknLkÔÞðnkh ykÃkýk SðLkLkk ytíkhtøk ¼køk çkLke økÞkt Au.þwt íku{Lkk ðøkhLkwt SðLk ykÃkýu fÕÃke þfeþwt.? shk fÕÃkLkk fhe swyku fu #Äý ¾qtxe sðkLku ÷eÄuMktËuþkÔÞðnkh yLku ðknLkÔÞðnkhLke çkÄe Mkuðkyku yLku MkkÄLkku MÚkrøkík fhe Ëuðk{kt ykÔÞk Au,yuf rËðMk òu ík{Lku yuðk Mk{k[kh {¤u íkku ? yu fÕÃkLkk fhe swyku fu yk ÃkrhrMÚkrík{kt ík{Lku fuðe{w~fu÷eyku Ãkzu.

{LkkuÞíLk 13.1

ík{Lku ÃkzLkkhe {w~fu÷eyku ÞkËe çkLkkðku

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

13.1.1 MktËuþkÔÞðnkh yLku ðknLk ÔÞðnkhLke ¼qr{fk

WíÃkkËLkLkk rðMíkkhÚke çkòh MkwÄe ðMíkwyku ÃknkU[kzðk{kt ðknLkÔÞðnkh {ËËYÃk ÚkkÞAu, yLku íku heíku yu ðuÃkkh-ðkrýsÞLku MknkÞf çkLku Au. su rðMíkkhku{kt ðMíkwyku ðÄkhu nkuÞ íÞktÚkeðMíkwykuLke yAíkðk¤k rðMíkkhku MkwÄe íku ðMíkwyku ÃknkU[u Au. ðknLkÔÞðnkhLke MkøkðzLku ÷eÄuhkusøkkh, rþûký yLku ykfrM{f sYh {kxu ÷kufku ykð-ò fhe þfu Au.

MktËuþkÔÞðnkh ykÃkýLku rðï{kt çkLkíke ½xLkkyku yLku «ð]r¥kyku rðþu {krníkøkkh hk¾uAu. íku ÷kufkuLkk SðLk{kt Mkfkhkí{f ÃkrhðíkoLk ÷kðu Au yLku yu heíku ykrÚkof rMÚkrík MkwÆZ çkLkkðu Au.

13.h ðknLkÔÞðnkhLkk «fkhku

÷kufkuLkk rðfkMk÷ûke òuzkýku {kxu Ëuþ yk «fkhLkk rðrðÄ ðknLkÔÞðnkhku WÃkh ykÄkh hk¾u Au.

ðknLkÔÞðnkhLkk «fkhku

s{eLk {køko s¤{køko ðkÞw{køko

Mkzfkuu huÕðu Mk{wÿ yktíkhËuþeÞ MÚkkrLkf yktíkhhkr»xÙÞ


LkkUÄ

312



13.h.1 s{eLk{køko {kxu {wÏÞíðu çku «fkh{kt ðnU[e þfkÞ :

1.hMíkkyku/Mkzfku h. huÕðu

1. hMíkkyku /Mkzf {køko

r[ºk 13.1 {kt ykÃku÷kt r[ºkku swyku. yk r[ºkku ÃkhÚke ík{Lku ÏÞk÷ ykðu Au, fu fEheíkuykÃkýu «k[eLkÚke yðko[eLk Mk{Þ{kt ykøk¤ ðæÞkt Aeyu ? Äkhku fu ík{khu ík{khk ½hÚke {kºkÃk00 {exh Ëqh hnuíkkt ík{khk r{ºkLke ½uh sðwt Au yÚkðk íkku fkuE yku¤¾eíkkLku ½uh sðwt Au suík{khkÚke 100 rf.{e.Ëqh hnu Au. yuf økúk{ðkMkeLku økk{Úke þnuh ykððk {kxu çkMk ÃkfzðeÃkzíke nkuÞ Au. [kuffMk íkuyku Mkzf{køkoLkku WÃkÞkuøk fhþu.

r[ºk 13.1 rðrðÄ ðknLkÔÞðnkh



LkkUÄ

313


{kuzâw÷ - 2

nðu ík{u Mk{S økÞk nþku fu Mkzf{køko ÃkrhðnLk (ðknLkÔÞðnkh) {kxu MkkiÚke ðÄw ðÃkhkÞ Au.÷kufkuLkkt yufçkeò MkkÚku MktÃkfo fhkðíkk hneLku Mkk{krsf-ykrÚkof rðfkMk ðÄkhíkk hnuðk{kt íkuLkeyøkíÞLke ¼qr{fk Au. su Lke[u sýkðu÷k {wÆkyku ðÄw MÃk»x fhu Au.

- Mkzfku WÃkh heûkk, fkh, MkkEf÷, çkMk, Mfqxh yÚkðk xÙf ðkÃkheLku ½uh½uh ÃknkU[e þfkÞAu.

- Mkzf çkktÄðkLkku, íkuLkk heÃkuhªøkLkku yLku íkuLke {kðsíkLkku ¾[o ðknLkÔÞðnkhLkk çkeò«fkhku fhíkkt ykuAku hnu Au.

- fux÷kf ÷kufku {kxu yk yuf MkMíke yLku MkwrðÄksLkf Mkð÷ík çkLku Au. ð¤e, ykuAk ytíkhËhBÞkLk ðMíkwyku ÷kððk-÷E sðk {kxu Ãký Mkzf{køko WÃkÞkuøke Au.

- hMíkkyku s ykÃkýLku huÕðu, nðkE{Úkf yLku çktËhku MkwÄe ÃknkU[kzu Au.

- ËqÄ, V¤, þkf¼kS suðe sÕËe çkøkze sLkkhe ðMíkwykuLku Mkzf{køko ÿkhk s økk{{ktÚkeþnuhku{kt fu çkeò MÚk¤kuyu ÷E sðk{kt ykðu Au.

- hMíkkyku þnuhku MkkÚku økk{zkykuLku òuzu Au. Ãkðoík, hý, xufheyku fu Wå[«Ëuþku{kt - øk{uíÞkt Mkzfku çktkÄe þfkÞ Au.

MkzfkuLkk «fkhku :

þwt Ëhuf søÞkyu ík{Lku yufMkh¾e Mkzfku òuðk {¤u Au ? rçk÷fw÷ Lknª. fÞktf fk[k- íkku fÞktfÃkkfk, fÞktf Mkktfzk íkku fÞktf Ãknku¤k hMíkk sukðk {¤u Au. hMíkkykuLkwt ðøkeofhý yk {wsçk fhðk{ktykðu Au.

(1) hMíkku çkktÄðk{kt ðÃkhkÞu÷e Mkk{økúe {wsçk

(h) hMíkkLkk çkktÄfk{ yLku {kðsík hk¾Lkkhe Mk¥kkÄeþ MktMÚkk {wsçk

(i) hMíkku çkktÄðk{kt ðÃkhkíke Mkk{økúe :

yk Mkk{økúe {wsçk Mkzfku çku «fkh Ãkkze þfkÞ- fk[e yLku Ãkkfe Mkzf. Ãkkfe Mkzfku {wÏÞíðu#x, ¢kufªx, Mke{uLx yLku fku÷MkkÚke çkLkkððk{kt ykðu Au. fk[e Mkzfku Äq¤, {kxe yLku ¼qMkkÚkeçkLku÷e nkuÞ Au.

{LkkuÞíLk 13.h

MkzfkuLkk rLk{koý {kxu ðÃkhkÞu÷e Mkk{økúe yku¤¾ku.


LkkUÄ

314



Ãkkfe Mkzfku fk[e Mkzfku

(ii) Mkzf çkktÄfk{ yLku {kðsík yrÄfkheyku :ík{Lku fËe yuðku rð[kh ykÔÞku fu yk Mkzfku fkuýu çkktÄe nþu yLku íkuLku {kxu ÃkiMkk fÞktÚke

ykÔÞk nþu ? yk ÃkiMkk ykðu Au ònuh Vtz {ktÚke yLku ÷kufku ÿkhk ¼hkíkk fhðuhk{ktÚke MkzfkuLkkÔÞðrMÚkík çkktÄfk{ yLku fwþ¤ ðneðx {kxu ½ýk Mkhfkhe rð¼køkku sðkçkËkh nkuÞ Au.- økk{zkykuLke MkzfkuLke fk{økehe fuLÿ MkhfkhLke «ÄkLk{tºke økúk{Mkzf ÞkusLkk ytíkøkoík

ÚkkÞ Au.

Bay of Bengal

LakshadweepAndaman & Nicobar Islands

km. 50 0 50 100 150 200 250 km.

BHUTAN

BANGLADESH

CHINA

TIBET

NEPALPA

KIS

TA

N

MYANMAR

64° 68° 76° 80°72° 84° 88° 96°92°

72° 80°76° 88° 96°92°84°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

36°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

36°

Mumbai

Delhi

Chennai

Kolkata

Ahmedabad

ArabianSea

I n d i a n O c e a n

SRILANKA

INDIA

GOLDEN QUADRILATERAL

ykf]rík 13.h ¼khík : Mðrýo{ [íkw¼wos :



LkkUÄ

315


{kuzâw÷ - 2

yk ÞkusLkk ytíkøkoík çkLkíke Mkzfku økk{zk økk{zk ðå[u yLku økúkBÞ rðMíkkhÚke þnuhe rðMíkkhðå[uLke fzeÁÃk çkLku Au. ¼khíkLke fw÷ Mkzf ÷tçkkE Ãkife 80 % ÷tçkkE økúk{eý MkzfkuLke Au.

- rsÕ÷kLkk ðzk {ÚkfLku rsÕ÷kLkk çkeò økk{ yLku þnuh MkkÚku òuzíke Mkzfku çkktÄðkLkesðkçkËkhe rsÕ÷k Ãkrh»kËLke Au. ¼khíkLke fw÷ Mkzf ÷tçkkE Ãkife 14 % ÷tçkkE ykrsÕ÷k MkzfkuLke Au.

- Mxux Ãkç÷ef ðfoMk rzÃkkxo{uLx (yuMk.Ãke.zçÕÞw.ze) yu Mkzfku çkktÄu Au. su hksÞLkk Äkuhe{køkkuoçkktÄeLku hksÄkLkeykuLku rsÕ÷kykuLkk ðzk{Úkfku MkkÚku òuzu Au. ËuþLke fw÷ Mkzf ÷tçkkE Ãkife4 % ÷tçkkE yk MkzfkuLke Au.

64° 68° 76° 80°72° 84° 88° 96°92°

72° 80°76° 88° 96°92°84°

ArabianSea


BHUTAN

BANGLADESH

CHINA

TIBET

NEPALPA

KIS

TA

N

MYANMAR

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

36°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

36°

UriSrinagar

Silcher

Porbandar

Bay of Bengal


Kanniyakumari

km. 50 0 50 100 150 200 250 km.

SRILANKA

INDIA

NORTH-SOUTH AND EAST WEST

CORRIDORS

ykf]rík 13.3 W¥kh-Ërûký- Ãkqðo - Ãkrù{


LkkUÄ

316



¼khíkeÞ hkr»xÙTÞ Äkuhe{køko rð¼køk ÿkhk hkr»xÙÞ Äkuhe{køko (LkuþLk÷ nkEðu)yuLk.yu[.çkktÄðk{kt yLku Ëu¾hu¾ hk¾ðk{kt ykðu Au. yk Mkzfku ÿkhk ËuþLkk rðrðÄ {níðLkk«Ëuþku ytËhkuytËh òuzkÞ Au íku{s hksÞLke hksÄkLkeyku yLÞ þnuhku MkkÚku òuzkÞ Au. ËuþLkefw÷ Mkzf ÷tçkkELkk Vfík h % hkufíke yk Mkzfku Ãkh ËuuþLkk hkuz xÙkrVfLkk 40 % ¼køkLkwt hkuz xÙkrVfhnu Au. Mkhfkh ÿkhk W¥kh-Ërûký, Ãkwðo- Ãkrù{ «ËuþkuLku òuzíke Mkzf ÞkusLkk rðfMkkððk{ktykðe Au íkuLku ÷eÄu Mk{Þ yLku #Äý çk[þu. íkuLku ÷eÄu ¼khíkLkk {wÏÞ þnuhku ðå[uLkku xÙkrVfLkeÍzÃke yðhsðhLku rLkÞtrºkík fhðk{kt Ãký Mkwøk{íkk hnuþu. yk ÞkusLkk ¼khíkLkk hkr»xÙÞ Äkuhe{køko rð¼køk ÿkhk y{÷{kt {qfkE Au. {wÏÞ çk]nË Äkuhe{køkuko Au :

(y) Mðrýo{ [íkwoÚk¼wso su rËÕne- {wçktE - f÷f¥kk yLku [uLLkELku òuzeLku ¼kir{ríkf [íkwo»fkuýçkLkkðu Au.

(çk) W¥kh Ërûký ÃkÚk ©eLkøkhÚke fLÞkfw{kheLku òuzu Au.

(f) Ãkqðo-Ãkrù{ ÃkÚk Ãkqðo{kt MkeÕ[hÚke Ãkrù{{kt ÃkkuhçktËhLku òuzu Au.

- ËuþLke MkhnËku WÃkh ðMkíkk ÷kufku MkiLÞLku {kxu hkuStËk ðÃkhkþ íku{s Þwî yLku fxkufxe(E{hsLMke) ËhBÞkLk [esðMíkwyku íku{s yLÞ MkwrðÄkyku Mkh¤íkkÚke {¤e hnu íku {kxu MkhnËeMkzfku çkktÄðk{kt ykðu Au. yk MkzfkuLkk rLk{koý íkÚkk Ëu¾hu¾Lke sðkçkËkhe (çke.ykh.yku. çkkuzohhkuz ykuøkuoLkkEÍuhkLk) Mke{k Mkzf MktøkXLkLke hnu Au.

«Míkwík {nkhkò þuh¾kLk Mkwhe (Mkku¤{e MkËe) yu øktøkkLkk {uËkLkku{kt W¥khÚke Ãkqðo MkwÄeçkktÄu÷e Mkzf ÷ktçkk{kt ÷kçke yLku swLkk{kt swLke Au íkuLkwt Lkðwt Lkk{ Au. økúktz xÙtf hkuz. yk MkzfLkunk÷{kt çku ¼køk{kt ðnU[ðk{kt ykðe Au. - Lku.nk.Lkt.1 (y{]íkMkhÚke rËÕne) yLku Lku.nk.Lkt.h(rËÕneÚke f÷f¥kk) yksu ¼khíkLke Mkzfku ÷øk¼øk 330 ÷k¾ rf.{e.{kt Vu÷kÞu÷e Au. sÞkhu1947 {kt íkuLkku rðMíkkh {kºk 4 ÷k¾ rf.{e.níkku.

{LkkuÞíLk 13.3

Lkfþk 13.h yLku 13.3 swyku yLku þkuÄe fkZku fu fÞku MkwÃkh nkEðu / yuõMk«uMkðuík{khk ½hLke MkkiÚke LkSf Au íkuLke Ëu¾hu¾ hk¾Lkkhe Mk¥kkÄeþ MktMÚkk fE Au.

h. huÕðu

“íku{Lke {ktøkýeyku Ãkwhe fhkððkLkku yk yuf Mkh¤ hMíkku íku{Lku {¤e økÞku Au yLku íkuLke{kxu ÃkkAe ¾kMk Mkò Ãký LkÚke. ” yLkwLkk rÃkíkkyu AkÃkw ðkt[íkk ðkt[íkk fnÞwt. yLkwyu ÃkqAÞwt, “þw




LkkUÄ

317


{kuzâw÷ - 2

ÚkÞw ?” rÃkíkkyu fnÞtw , “fktE Lkðw Lkne. çkMk y{wf [¤ð¤eÞk ÷kufkuyu xÙuLkLkku hMíkku hkufe ÷eÄkuíku{ýu xÙuLkLku hkufe ÷eÄe yLku ykøkúk rËÕne YxLke çku çkkuøkeyku çkk¤e Lkk¾e.” yLkwyu íku{Lku ÃkwAÞwtfu íkuyku fu{ ÃkhuþkLk níkk. íku{ýu fnÞwt , “þwt íkwt LkÚke òýíke, MkUfzku ÷kufkuLke {nuLkík yLku fhkuzkuYÃkeÞkLkk ¾[okÚke yk huÕðu xTf yLku zççkkyku çkLku Au. yLku íkuLke {kðsík ÚkkÞ Au. yk çkÄwt yux÷k{kxu fhðk{kt ykðu Au suÚke ykÃkýLku ÍzÃke ÃkrhðnLk yLku ykhk{ËkÞf ðknLkÔÞðnkhLke Mkð÷ík{¤u. yk xÙuLk hkufku [¤ð¤ku suðk fkÞkuoÚke ÷kufkuLku yMkwrðÄk ÚkkÞ Au. ÷k¾ku YrÃkÞkLkwt LkwfMkkLk ÚkkÞAu yLku ðuÃkkhÄtÄkLku yMkh ÚkkÞ Au. ” yLkwLku huÕðuLkk {níðLke yku¤¾ ÚkE. yk {níð Lke[uLkk{wÆkyku ÿkhk MÃkÃx ÚkkÞ Au.

- ðknLkÔÞðnkhLke yk MkkiÚke MkMíkk Ëhu WÃk÷çÄ Úkíke Mkuðk Au suLkk ÿkhk ÷k¾ku ÷kufkurþûký, hkusøkkh, «ðkMkÞkºkk fu Mkøkk Ônk÷kt r{ºkkuLku {¤ðk {kxu òÞ Au.

- swËeswËe ykðf Ähkðíkkt ík{k{ ÷kufku xÙuLkLke {wMkkVhe fhe þfu Au. fu{ fu íku{kt rM÷Ãkh,Mkk{kLÞ fu yu.Mke.[uhfkh suðk rðrðÄ ðøkkuo nkuÞ Au.

- M÷eÃkh fku[{kt çkkÚkÁ{ yLku Mkwðk {kxuLke MkexLke MkwrðÄk nkuðkLku ÷eÄu ÷kufku ykhk{Úkehkºku Ãký {wMkkVhe fhe þfu Au.

- ËuþLkk WÄkuøkku {kxu sYhe ¼khu {k÷ suðkt fu fku÷Mkku, Mke{uLx, ¾kÄÃkËkÚkkuo, ¾kíkh,ÃkuxTkur÷Þ{, ykuxku{kuçkkE÷ ðøkuhuLku xÙuLkku ÿkhk ¾ký{ktÚke Vufxheyku MkwÄe yLku VufxheykuÚkeçkòhku yÚkðk WÃk¼kufíkkykuLkk hnuXký rðMíkkhku MkwÄe ÃknkU[kzðk{tk ykðu Au.

- íkuÚke s ËuþLkk yk {níðLkk MktþkÄLkLke ò¤ðýe{kt ykÃkýu Mkkiyu {ËËÁÃk Úkðwt òuEyu.huÕðu {k÷ íkÚkk ÷kufku çkuWLke yðhsðh {kxu MknkÞf çkLku Au yLku yk heíku ËuþLkk yÚkoíktºkLkkrðfkMk{kt ÃkkuíkkLkku Vk¤ku ykÃku Au.

¼khíkeÞ huÕðuLke þYykík {wtçkEÚke ÚkkýuLke ðå[u ÚkE suLkwt ytíkh níkwt 34 rf.{e.

yksu ¼khíkeÞ huÕðu Lkuxðfo yk¾e ËwrLkÞk{kt [kuÚkwt yLku yurþÞk{kt «Úk{ Au. su÷øk¼øk 64000 rf.{e.fhíkkt Ãký ðÄw ÷tçkkE Ähkðu Au.

1.6 fhkuz ÷kufkuLku hkusøkkh ykÃkíkwt yk MkkiÚke {kuxwt Mkhfkhe MkknMk Au. suLke {kxuy÷kÞËwt çksux Vk¤ððk{kt ykðu Au.

fk{Lkk ðÄw ÔÞðrMÚkík Mkt[k÷Lk yLku ðneðx {kxu huÕðuLku 16 ÍkuLk{kt ðnU[ðk{ktykðu Au.



LkkUÄ

318



yLkw yLku íkuLkk rÃkíkk huÕðuLkk {níð ytøku ðkík fhe hnÞk níkk. íkux÷k{kt yLLkwLke r{ºkSÞkt íÞkt ykðe íku rËÕne rðïrðÄk÷Þ{kt ¼ýíke níke Ãký íkuLkwt {q¤ ðíkLk rMkffe{ níkwt. íku ðkíkíkkrfof heíku Mk{S Ãký íkuLku yu ÏÞk÷ Lk ykÔÞku fu rMkff{ ËuþLkk çkkfeLkk ¼køkku MkkÚku nsw fu{Mkh¾wt òuzkÞu÷wt LkÚkeu. íku Úkkuzeðkh yxfÞk ÃkAe çkku÷e, “fkfk, çkeò hksÞkuLke su{ {khk hksÞ{ktðÄw huÕðu ÷kELk fu{ LkÚke ?” íku{ýu huÕðuLkk rðfkMk {kxu fkhýYÃk Ãkrhçk¤ku Mk{òÔÞk.

- ÃkðoíkeÞ rðMíkkhku{kt huÕðuLkwt çkktÄfk{ ¾qçk s ¾[ko¤ yLku {w~fu÷ çkLku Au. sÞkhu Mk{Úk¤«Ëuþku{kt íku ykMkkLkkÚke ÚkE òÞ Au. íkuÚke s øktøkkLkk {uËkLkku{kt MkãLk huÕðu Lkuxðfo òuðk{¤u Au sÞkhu hý Ãkðoíkku, Ë¤Ë¤ðk¤k rðMíkkhku, Ãkqh «¼krðík ûkuºkku, økkZ støk÷ku,huÃkezMk yLku LkËeykuðk¤k rðMíkkhku{kt íkuLkku ðÄw rðfkMk ÚkÞku LkÚke.

- W¥kh«Ëuþ, nrhÞkýk, Ãk.çktøkk¤, rçknkh yLku Ãktòçk{kt huÕðuLkku rðMíkkh Mkkhku ÚkÞku Au.fu{ fu yk hksÞ {uËkLke «Ëuþku{kt ykðu÷k Au. íku{ýu yu{ Ãký fnÞwt fu yk «Ëuþku yLkksLkk¼tzkh suðk Au sÞtkÚke huÕðu ÿkhk Ëuþ¼h{kt yLkks ÃknkU[u Au.

- sÞkt ¾kýku yLku WÄkuøkkuLkku ðÄw rðfkMk ÚkÞku Au íkuðk rðMíkkhku{kt {k÷ íkÚkk WíÃkkrËíkðMíkwykuLke nuhVuh {kxu huÕðuLkku Ãký Mkkhku rðfkMk ÚkÞku Au. ykÚke rðÃkheík ykuAkykiÄkurøkfhýðk¤k rðMíkkhku huÕðuLkk çkktÄfk{ íkÚkk Ëu¾hu¾Lkk ¾[koLku Ãknku[e ð¤u íku{ LknkuðkÚke íÞkt huÕðuu ykuAe rðfMke Au.

- ðÄw øke[ ðMíke yLku ðÄw yðhsðhðk¤k rðMíkkhku{kt [kuffMkÃkýu huÕðu Mkuðk ðÄw rðfMkenkuÞ Au.

- þnuhe rðMíkkhku yÚkðk {kuxk þnuhku{kt Lkkufhe, ÄtÄku, rþûký, çkurLftøk ðuøkuhuLke ðÄw íkfnkuðkÚke íÞkt Úkíke ÷kufkuLke Ãkw»f¤ ÍzÃke yðhsðhLku Ãknku[e ð¤ðk {kxu huÕðu WÃk÷çÄnkuÞ Au.

yLkwLkk rÃkíkkyu nMkeLku fnÞwt , “Lkk SÞk, MkhfkhLku ËuþLkk rðrðÄ rðMíkkhkuLku òuzðkLkk{níð òý Au s, yLku ytíkrhÞk¤ rðMíkkhkuLku íkku ¾kMk nðu yk ðkíkLku íkkífkr÷f Äkuhýu nkÚkÄhðk{kt ykðe Au.”

SÞkLku ÏÞk÷ ykÔÞku fu ËwrLkÞkLkk fkuEÃký ¾qýu ðMkíkk ÷kufku ELxhLkuxLkk {kæÞ{ÚkeytËhkuytËh òuzkE þfu Au.

¼khíkeÞ huÕðu ÿkhk ÚkÞu÷e íkfLkefe WÒkrík :

ËuþLke W¥khÚke {ktzeLku Ërûkýu MkeÄe s huÕðu Mkuðk WÃk÷çÄ Au. (yux÷u fu fk~{ehÚkefLÞkfw{khe MkwÄe) su 71 f÷kf{kt 37Ãk1 rf.{e.ytíkh fkÃku Au. rðrðÄ ykðf Ähkðíkkt rðrðÄ



LkkUÄ

319


{kuzâw÷ - 2

÷kufkuLke sÁheÞkík {wsçk yLkwfq¤ «Úk{ yu.Mke., rÿíkeÞ ðøko M÷eÃkh fku[ yLku Mkk{kLÞ ðøko(sLkh÷) suðe huÕðu fku[Lke ©uýeyku WÃk÷çÄ fhkE Au. «Ëw»ký{wfík {wMkkVhe {kxu çkúkuzøkus({kuxe ÷kELk) huÕðu÷kELk Ãkh {kºk zeÍ÷ yLku rðs¤eÚke [k÷íke xÙuELk Ëkuzkððk{kt ykðu Au.{wMkkVhku ykMkkLkeÚke ½uhçkuXk ELxhLkuxÚke E-xefex {u¤ðe þfu Au. huÕðuLkk ¾kMk ðuøkLkku{kt WíÃkkrËík{k÷ økúknfkuLkk rðMíkkhku{kt íkÚkk fk[ku {k÷ ykiÄkurøkf rðMíkkhku{kt ÃknkU[kzðk{kt ykðu Au.

{LkkuÞíLk 13.4

Lke[u ykÃku÷ yûkh-[kuhMk{kt huÕðuLkk {wÏÞ ÍkuLkLkk ðzk{Úkf þkuÄku ..........P O R I T S M

U P N K J O U

K L M T R P M

Q U W A I T B

K O L K A T A

J A I P I N I

Z V D U X Y R

C H E N N A I

T K L J Q R J

I T H Q X Z U

N P I T O J K


(1) Lke[u ykÃku÷kt ðkfÞkuLke Ãkqríko fhku.

(y) ËuþLkk Ãkqðo-Ãkrù{ ÃkÚk ...........yLku .............Lku òuzu Au.

(çk) [kh {wÏÞ þnuhku ({uxÙku Mkexe) Lku òuzíkkt çk]nÿ Äkuhe{køkkuoLku ...........fnu Au.íkuyku ............ çkLkkðu Au.

(h) (y) huÕðuLkk MkãLk rðMíkkh ÃkkA¤ sðkçkËkh {wÏÞ Ãkrhçk¤ku Mk{òðku. hksÞkuLkkyuðk çku sqÚkkuLku yku¤¾e çkíkkðku sÞkt huÕðuLkwt øke[ yÚkðk ykAw Lkuxðfo Vu÷kÞu÷wtnkuÞ yu{ Úkðk ÃkkA¤ ík{Lku sðkçkËkh ÷køkíkk fkhýku Ëþkoðku.


LkkUÄ

320



(çk) Mkzf{køko yLku huÕðu{køko ðknLkÔÞðnkhLkk çku-çku VkÞËk yLku {ÞkoËkyku ðýoðku.

(3) ¼khíkLkk fux÷kf rðMíkkhku{kt Mkkhk huÕðu LkuxðfoLke f{e Au. 30 þçËku{kt ykrðÄkLk Mk{òðku.

{LkkuÞíLk 13.Ãk

Lke[u ykÃku÷ huÕðu heÍðuoþLk Vku{o (ykhûký Vku{o) ík{khkt fwxwtçkLku çkíkkðku. yk Vku{o{kt{køku÷e rðøkíkkuLkk yÚko yLku {níðLke [[ko fhíkk sELku Lkeu[u ykÃku÷ fku÷{ku ¼hðkLke fkurþþfhku.

(y) íkçkeçke ÔÞðMkkÞfkh

(çk) ðhe»X Lkkøkrhf

(f) MkexLke ÃkMktËøke

(z) y{wf xÙuELk{kt WÃk÷çÄ ¾kýwt



LkkUÄ

321


{kuzâw÷ - 2

huÕðu rhÍðuoþLk Vku{o


LkkUÄ

322



13.7.h s¤{køkeoÞ ðknLkÔÞðnkh / ÃkrhðnLk

þwt ík{u fËe rð[kÞwo Au fu «k[eLk Mk{Þ{kt ÷kufku LkËeyku ÃkkMkuLkk Lke[kýðk¤k rðMíkkhku{kt fu{ðMkíkk níkk ? rðËuþku MkkÚku íku{Lkku ÔÞðnkh fE heíku þfÞ çkLÞku níkku. ? nk íku LkËeyku yLku íku{sMk{wÿ ÿkhk rðfMÞku níkku. «k[eLk Mk{ÞÚke yks MkwwÄe s¤{køkuo ðknLkÔÞðnkh yuf {níðLkku«fkh hnÞku Au. fkhý fu

r[ºk 13.4 s¤{køko ÃkrhðnLk

- hMíkkLkk çkktÄfk{ yLku {kðsíkLke ÿr»xyu s¤{køko MkkiÚke MkMíkku Ãkzu Au fu{ fu íku{kt fkuEçkktÄfk{ ykðíkwt LkÚke.

- ¼khu yLku {kuxk sÚÚkk{kt ðMíkwykuLke nuhVuh {kxu yk {køko ¾qçk s WÃkÞkuøke Lkeðzu Au.yuf ðnký yufeMkkÚku ÷k¾ku xLk ðsLkLke ðMíkwyku ÷E sE þfu Au.

- ÃkuxÙkur÷Þ{ yLku íkuLke ÃkuËkþkuLke yktíkhhkr»xÙÞ íkÚkk ykíkh¾tzeÞ (yuf ¾tzÚke çkeò ¾tz{kt)÷uðz-Ëuðz {kxu s¤{køko ðÄw Mkh¤ Ãkzu Au.

- ¼khík{kt ÃkuxÙkur÷Þ{ ÃkuËkþkuLke yAík su suLku {æÞÃkqðoLkk Ëuþku{ktÚke ykÞkík fhðk{ktykðu Au.

- yk yuf #Äý çk[kðLkkh yLku ÃkÞkoðhý {kxu yLkwfw¤ yuðku ðknLkÔÞðnkh Au.

- s¤{køkoLku n{uþk çku ¼køk{kt ðnU[ðk{kt ykðu Au. þwt ík{Lku yuLkku ÏÞk÷ Au ? yu þkuÄefkZku fu yk {køkkuoLku ytíkËuþeÞ (ELk÷uLz) s¤{køko yLku {nkMkkøkh (ykuþLkYx) {køkofu{ fnuðk{kt ykðu Au.

(1) ytíkËouþeÞ s¤{køko (ELk÷uLz ðkuxh ðuÍ)

¼khík{kt 14Ãk00 rf.{e.÷ktçkku yktíkhËuþeÞ s¤{køko Au su{kt Lknuhku (fuLkk÷ku), LkËeyku,çkufðkuxMko yLku Mkktfze ¾kEyku Mkk{u÷ Auu Ãkhtíkw W¥kh{kt øktøkk yLku çkúñÃkwºk íkÚkk Ërûký{kt økkuËkðhef]»ýk yLku fkðuhe LkËeyku{kt s Þktrºkf Lkkifkyku [k÷e þfu Au su fw÷ LkËeykuLkk 3700 rf.{e. Au.



LkkUÄ

323


{kuzâw÷ - 2

ytíkËuþeÞ s¤{køkkuoLkwt MkkÁ Lkuxðfo Äkuhe Mkzf{køkkuo ÃkhLkku xÙkrVf ½xkze þfu Au. íkuðMíkwykuLkk ÃkrhðnLk{k Ãký {ËËYÃk ÚkkÞ Au.

¼khíkeÞ ytíkËuþeÞ s¤{køko «kÄefhý (ELk÷uLz ðkuxhðuÍ ykuÚkkuhexe ykuV ErLzÞk)1986 {kt ½zðk{kt ykÔÞwt su ytíkËuþeÞ s¤{køkoLkk rðfkMk, Mkt[k÷Lk yLku Ëu¾hu¾Lke sðkçkËkhLkerLk¼kðu Au. Lke[u sýkðu÷k ºký s¤{køkkuo hkr»xÙÞ s¤{køko ½kur»kík ÚkÞk Au.

yuLkzçÕÞw-1 - W¥kh«ËuþLkk yÕnkçkkËÚke Ãkrù{çktøkk¤Lkk nÕËeÞk MkwÄe ðnuíke øktøkkLkËe (16h0rf.{e.)

yuLkzçkÕÞw-h- ykMkk{{kt MkkËeÞkÚke økwøkhe MkwÄe ðnuíke çkúñÃkwºk LkËe (891 rf.{e.)

yuLkzçkÕÞw-3 fuh¤{kt fku÷{Úke fkux]kÃkwh{ MkwÄe ykðu÷e Lknuh (h0Ãk rf.{e.)

(h) {nkMkkøkh s¤{køko

òu ík{u ¼khíkLkk LkfþkLku òuþku íkku ÏÞk÷ ykðþu fu ¼khík Ëuþ yu ºký çkkswyuÚke yhçkeMk{wÿ çktøkk¤Lke ¾kze yLku rntË{nkMkkøkhÚke ½uhkÞu÷ku Ëuþ Au su 7Ãk16 rf.{e.÷ktçkku Au. ËheÞkfktXkuÄhkðu Au. 1946 {kt ¼khík{kt 1,h7,083 xLk ûk{íkkðk¤k Vfík 49 ðnký níkk MðíktºkíkkÃkAe Mkhfkhu yu rËþk{kt rðrðÄ Ãkøk÷k ÷eÄk suLku Ãkrhýk{u h004 {kt 616 yuðk ðnký¾heËðk{kt ykÔÞk suLke ¼khðnLk ûk{íkk ÷øk¼øk 7 ÷k¾ xLk Au.

Bay of Bengal


ArabianSea


INDIA

MAJOR PORTS

km. 50 0 50 100 150 200 250 km.

BHUTAN

BANGLADESH

CHINA

TIBET

NEPALPA

KIS

TA

N

MYANMAR

SRILANKA

64° 68° 76° 80°72° 84° 88° 96°92°

72° 80°76° 88° 96°92°84°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

36°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

36°

Mumbai

Jawaharlal Nehru

Kandla

Marmagaon

Paradip

Vishakapatnam

Chennai

Kolkata

Haldia

Mangalore

Kochi

Tuticorin

km. 50 0 50 100 150 200 250 km.km. 50 0 50 100 150 200 250 km.

ykf]rík 13.Ãk ¼khíkLkk {wÏÞ çktËhku


LkkUÄ

324



¼khíkLkk Mk{]ÿe s¤{køkoLkk çku {wÏÞ rð¼køkku Au.

(y) ËheÞkfktXkLkku s¤ ðknLk ÔÞðnkh (fkuMx÷ þeÃkªøk)

ËuþLkk ËheÞkfktXu ykðu÷k çktËhkuLkk {wMkkVhkuLkk yLku íÞktÚke Úkíkk {k÷Lkwt ÃkheðnLkËheÞkfktXk ÃkhLkk Lkkifk fkV÷k ÿkhk ÚkkÞ Au.

yk s¤{køko{kt ÷øk¼øk 100 sux÷e þeÃketøk ftÃkLkeykuLkk ðnký 7 ÷k¾ xLkLkk fkçkkuoðnkýku ÿkhk 1h {wÏÞ çktËhku yLku 189 yLÞ LkkLkk fu {æÞ{ðøkoLkk çktËhku MkwÄe ÃknkU[u Au.

(çk) yktíkhhkr»xÙÞ s¤ ðknLk ÔÞðnkh (ELxuhLkuþLk÷ þeÃkªøk)

¼khíkeÞ s¤ ðknLk ÔÞðnkhLkku {kuxku ¼køk yktíkhhkr»xÙÞ s¤ ðknLk ÔÞðnkh{ktðÃkhkÞ Au. yktíkhhkr»xÙÞ ykÞkíkrLkfkMk (EBÃkkuxo-yufMkÃkkuxo) {kxu ÃkqðeoÞ ËheÞkfktXk ÿkhkBÞkLk{kh, {÷uþeÞk, ELzkuLkuþeÞk, ykuMxÙur÷Þk, [eLk, òÃkkLk Ëuþku MkkÚku yLku Ãkrù{e ËheÞkfktXkÿkhk Þw.yuMk.yu.(y{uhefkLkk MktÞwfík hk»xÙku) ÞwhkuÃk ¾tz yLku yurþÞk¾tzLkk fux÷kf Ëuþku MkkÚkus¤ ÔÞðnkh [k÷u Au.


(1) (y) Lke[u ykÃku÷k LkfþkLke {ËËÚke yk fku»xf Ãkqhku

çktËh hksÞ ËrhÞkfktXku

{wtçkE {nkhk»xÙ Ãkrù{e

(çk) yu rðMíkkhLktw Lkk{ fnku, sÞkt çktËhku LkÚke. yk{ Úkðk ÃkkA¤Lkwt yuf fkhý sýkðku.



LkkUÄ

325


{kuzâw÷ - 2

13.h.3. nðkE{køko :

þw ík{u Ãkt¾eLke su{ Wzðk {ktøkku Aku ?nðkE{køko ÿkhk ÍzÃkÚke fkuE xÙkrVf yðhkuÄ ðøkh ík{u ík{khk øktíkÔÞMÚkkLk (sÞkt sðw

nkuÞ íku søÞk) yu ÃknkU[e þfku Aku.1903 {kt ykÃkýk ykÄwrLkf rð{kLkkuLke zeÍkELkLke h[Lkk hkEx çktÄwykuyu fhe níke.

¼khík{kt nðkE{køko 1911 {kt þY ÚkÞku. yksu Mkzf{køko yLku huÕðu{køkoLke su{ nðkE{køkoÃký yuf {níðLkwt ÃkrhðnLk çkLke økÞku Au. ¼khík{kt ytíkËurþoÞ íkÚkk yktíkhhkr»xÙÞ yu{ çkuW«fkhLkk nðkE{køkukoLke Mkð÷ík Au. yksLkk Þwøk{kt íkuLkk {níðLke [[ko ykÃkýu nðu fheyu.

ykf]rík 13.6 nðkE{køko ÃkrhðnLk

- nðkE ðknLkÔÞðnkh ÿkhk ËwrLkÞk yuf ðirïf økúk{ çkLkðk {ktze Au. ðknLkÔÞðnkhLkkuyk MkkiÚke ÍzÃke «fkh Au, suLkk ÿkhk y{wf f÷kfku{kt s nòhku rf.{e.Lkwt ytíkh fkÃke,rLkÄkorhík MÚk¤u ÃknkU[e sðkÞ Au.

- íku Ÿ[k Ãknkzku, f¤ýðk¤e s{eLkku, økkZ støk÷ku fu Ãkqh «¼krðík rðMíkkhku suðkyðhkuÄkuÚke {wfík Au.

- hkr»xÙÞ Mkwhûkk{kt WÃkÞkurøkíkkLku ÷eÄu íkuLkwt {níð ¾wçk ðÄe økÞwt Au.- rLkÄkorhík Mk{Þ{kt {kU½e Ëðkyku yíÞkÄwrLkf {þeLkku, V¤, þkf¼kS suðe {qÕÞðkLk

ðMíkwykuLke nuhVuh {kxu yk ðknLkÔÞðnkh MkkiÚke {níðÃkqýo Au.- fwËhíke ykVík yÚkðk çkeS fkuE fxkufxeLkk Mk{Þ{kt ÷kufkuLku íku{Lke sÁhe ðMíkwyku

ÃknkU[kzðk {kxu nðkE{køko W¥k{ hnu Au.- yk ðknLkÔÞðnkh{kt Vfík yuf {ÞkoËk Au. ðknLkÔÞðnkh yLku {wMkkVheLkku Ÿ[ku ¾[o

íkuÚke sLk Mkk{kLÞsLk {kxu nswÃký íku ÃknkU[Lke çknkh Au. AuÕ÷k fux÷kf ðøkkuo{ktnðkE{køkoLkk WÃkÞkuøk{kt ÍzÃke ðÄkhku LkkUÄkÞku Au.

- ¼khíkeÞ nðkE{køkoLku Lke[u Ëþkoðu÷ çku ¼køk{kt ðnU[e þfkÞ.


LkkUÄ

326



13.7.4 ytíkËuoþeÞ yLku yktíkhhkr»xÙÞ nðkE{køko

Mkhfkh íku{s ¾kLkøke MktMÚkkyku ÿkhk ytíkËuþeoÞ íku{s yktíkhhkr»xÙÞ nðkE {wMkkVhe MkuðkykuykÃkðk{kt ykðu Au. Mkhfkhe MktMÚkk-ÃkðLkntMk nu÷efkuÃxh r÷.ÿkhk ykuyuLkSMke (ykuE÷ yuLzLku[h÷ økuMk fkuÃkkuohuþLk), ykE.yku.Mke.(ErLzÞLk ykuE÷ fkuÃkkuohuþLk) Lku íkÚkk ËuþLkk W¥khe-Ãkqðo¼køk{kt nðkE ÃkrhðnLkLke Mkuðkyku Ãkqhe Ãkkzðk{kt ykðu Au.


(1) fÞk hksÞku{kt yufÚke ðÄw yktíkhhkr»xÙÞ rð{kLk {Úkfku Au ?

(h) yuðkt çku hksÞku sýkðku sÞkt yktíkhhkr»xÙÞ rð{kLk{Úkfku LkÚke.

(3) ík{khk ½hÚke LkSf{kt LkSf fÞwt ytíkhËurþoÞ fu yktíkhhkr»xÙÞ nðkE{Úkf/ rð{kLk{Úkfykðu÷wt Au ?

13.3 MktËuþkÔÞðnkh yLku íkuLkwt {níð :

ík{khe çknuLkLkk ÷øLk Lkffe ÚkE økÞk Au yLku ík{u EåAku Aku fu ík{khk çkÄk MkøkkÔnk÷kt Lkur{ºkku íku{kt nksh hnu. ík{u íku{Lku fuðe heíku sýkðþku ? Äkhku fu y[kLkf ík{khk ËkËkLku nËÞhkuøkLkkunw{÷ku ykðu Au Lku ík{khk rÃkíkk ykurVMku økÞk Au, íkku ík{u yu{Lku fuðe heíku òý fhþku ? ík{LkuòÃkkLkLkk MkwLkk{e rðþu fu ESóLkk hk»xÙÃkríkLkkt rðhkuÄ{kt ÚkÞu÷e [¤ð¤Lkk Mk{k[kh fuðe heíkuòýðk {éÞk ?



LkkUÄ

327


{kuzâw÷ - 2

Bay of Bengal


ArabianSea


INDIA

INTERNATIONAL AIRPORTS

BHUTAN

BANGLADESH

CHINA

TIBET

NEPALPA

KIS

TA

N

MYANMAR

SRILANKA

64° 68° 76° 80°72° 84° 88° 96°92°

72° 80°76° 88° 96°92°84°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

36°

8°

12°

16°

20°

24°

28°

32°

36°

Raja Sansi

Amritsar

Delhi

Indira GandhiInternational

Kolkata

Netaji SubhashChandra Bose

Mumbai ChhatrapatiShivaji

Hyderabad

ChennaiMeenam Bakkam

TiruvanantapuramNedimbacherry

Patna

Lok Nayak Jayaprakash

IndoreDevi Ahilya Bai HolkarAhmedabad

Sardar VallabhBhai Patel

NagpurDr. B.R. Ambedkar

Rajiv Gandhi

Bengaluru

km. 50 0 50 100 150 200 250 km.km. 50 0 50 100 150 200 250 km.km. 50 0 50 100 150 200 250 km.

ykf]rík 13.7 ¼khíkLkk {wÏÞ yktíkhhkr»xÙÞ nðkE{Úkfku

WÃkhkufík ÃkrhrMÚkríkyku{kt ík{u su «rík¼kð ykÃÞk nþu, íkuLkk ÃkhÚke ík{Lku ykÃkýk hkuStËkÔÞðnkh{kt MktËuþkÔÞðnkhLke sYh íkuLkk MkkÄLkku yLku íkuLkk {níðLkku ÏÞk÷ ykÔÞku nþu.

yk{, rð[khku , Mkq[Lkkyku yLku MktËuþkykuLke ÷uðzËuðz íkÚkk ÃkkuíkkLkk r{ºkku íku{s fwxwçkesLkkuMkkÚku Mkw¾-Ëw:¾{kt ¼køkeËkh çkLkðk {kxuLkwt MkkÄLk MktËuþkÔÞðnkh Au.

nðu ík{u Mk{S økÞk nþku fu MktËuþkÔÞðnkhLke sÁheÞkík yLku nuíkw {wsçk íkuLkk MkkÄLkkuçkË÷kÞ Au.


LkkUÄ

328



MktËuþkÔÞðnkhLkk ½ýkt MkkÄLkku Au. ÷kufku yufçkeò MkkÚku MktËuþkÔÞðnkh fhðk {kxuxe.ðe.hurzÞku íkkh (xu÷eøkúk{) fBÞwxh xufLkku÷kuS AkÃkk, Mkk{rÞfku fu [kuÃkkLkeÞk ðkÃkhu Au. MktËuþkyku{kuf÷ðk {kxu íkkh (xu÷eøkúk{) VuMke{kE÷ {þeLk (VufMk) fu E-{uE÷ (E÷ufxÙkurLkf {uE÷)(E÷ufxÙkuLkef Ãkºk) Lkku WÃkÞkuøk ÚkkÞ Au. MkkiÚke ÍzÃke MktËuþkÔÞðnkh {kxu E-{uE÷ ðÃkhkðk{ktzÞk Au su ÷øk¼øk rLk:þwÕf nkuÞ Au.

yu òýðwt Ãký yøkíÞLkwt Au fu MktËuþkÔÞðnkhLkk [kuffMk nuíkw {kxu [kuffMk MkkÄLkku ðÃkhkÞ Au.

nðu ykÃkýu MktËuþkÔÞðnkhLkk MkkÄLkkuLkk {wÏÞ rð¼køk òuEyu.

(1) ÔÞrfíkøkík MktËuþkÔÞðnkhLkk MkkÄLkku

(h) ònuh MktËuþkÔÞðnkhLkk MkkÄLkku

(1) ÔÞrføkík MktËuþkÔÞðnkhLkk MkkÄLkku

(1) ÃkkuMx÷ Mkuðk (ÃkkuMxykurVMk ÿkhk ÃkºkÔÞðnkh)

(h) xu÷eVkuLk Mkuðk

(1) ÃkkuMx÷ Mkuðk :

MktËuþkÔÞðnkhLkwt yk yuf ½ýwt sqLkwt MkkÄLk Au. Ãkºk÷u¾Lk yks çknw WÃkÞkuøke LkÚke. AíkktÞ½ýwt {níðLkwt Au. rðï{kt ¼khíkLke ÃkkuMx÷ MkuðkLkku fkÞorðMíkkh MkkiÚke {kuxku Au. h001{kt ¼khík{kt 1,Ãk3,000 ÃkkuMx ykurVMkku níke su rðrðÄ ÃkkuMxMkuðkyku ÃknkU[kzíke níke.su{ fu Ãkºkku, {Lkeykuzoh, ÃkkMko÷, ÃkkuMx ykurVMk çk[ík ÞkusLkk ðøkuhu

(h) xur÷VkuLk Mkuðkyku

yk MkwrðÄk yksLke ËwrLkÞk{kt MkkuÚke ðÄw ðÃkhkíke yLku MkkiÚke ðÄw {níðLke økýkíkeMktËuþkÔÞðnkhLke Mkuðkyku Ãkife yuf Au. íku ÍzÃke yLku MkMíke Mkuðk Au su ykÃkýesÁheÞkíkkuLku y{ÞkorËík heíku Ãknku[e ð¤u Au.

(h) ònuh MktËuþkÔÞðnkhLkk MkkÄLkku :

yk MkkÄLkku ÿkhk ÷kufkuLkk {kuxk Mk{qn MkkÚku MktËuþkÔÞðnkh fhe þfkÞ íkuLku {ezeÞk yÚkðkònuh MktËuþkÔÞðnkh (sLkMkt[kh) fu {kMk fku{ÞwLkefuþLk fnuðkÞ Au. suðwt fu huzeÞku,xu÷eðeÍLk, Mk{k[khÃkºkku (AkÃkk) MkeLku{k, ÃkwMíkfku, Mkk{rÞfku ÃkhtÃkhkøkík ÷kuffÚkkykuyÚkð ÷kufMkkrníÞLke heíkku yLku heðkòu íku{s f]rºk{ WÃkøkún ÿkhk fhðk{kt ykðíkkuMktËuþkÔÞðnkh



LkkUÄ

329


{kuzâw÷ - 2

(1) huzeÞku :

¼khíkLkk ÷kufkuLkk {LkkuhtsLk {níðLke {krníke «ËkLk íku{s þiûkrýf {krníke «ËkLk{kxu 19h7 {kt {wtçkE yLku f÷f¥kk{kt huzeÞku Mkuðk þÁ fhð{kt ykðe. yksu ¼khík{kt90 % rðMíkkhku{kt ðMkíke 98.8 % ðMíkeLku ykfkþðkýe (yku÷ErLzÞk huzeÞku) A.I.R

Lke MkwrðÄk {¤u Au.

(h) ËwhËþoLk :

¼khíkLke hkr»xÙÞ xur÷ðeÍLk «Mkkhý Mkuðk ËwhËþoLkLku 19Ãk9 {kt þÁ fhðk{kt ykðe.su rðïLke MkkiÚke {kuxe MÚk¤ «Mkkhý MktøkXLkku{ktÚke yuf Au. yksu ¼khíkLku 87 % ðMíkeíkuLkku ÷k¼ ÷E þfu Au. xu÷eðeÍLkLkk fkÞo¢{kuLkwt «Mkkhý hkr»xÙÞ, «kËurþf yLku MÚkkrLkfËwhËþoLk ÿkhk íku{s ½ýe ¾kLkøke [uLk÷ku ÿkhk rþûký, {krníke yLku {LkkuhtsLk {kxuWÃk÷çÄ Au.

(3) fkuBÃÞwxh (ELV{uoþLk xufLkku÷kuS- Mkw[Lkk «kÞkurøkfe)

yksu fkuBÃÞwxh MktËuþkÔÞðnkh yLku ykrÚkof rðfkMkLkku ykÄkh çkLke økÞwt Au. fu{ fu íkuykurVMkÚke {ktzeLku ½h, Ëðk¾kLkk, nðkE{Úkfku, huÕðu, çkuLf fu þiûkrýf MktMÚkkyku ðøkuhuík{k{ søÞkyu ðÃkhkÞ Au.

13.3.1 LkðeLk MktËuþkÔÞðnkh xufLkku÷kuS AuÕ÷k fux÷ktf ð»kkuo{kt xufLkku÷kuS{kt ÚkÞu÷e¢ktríkfkhe þkuÄkuLku Ãkrhýk{u ÷kufku ðÄw Mkkheheíku MktËuþkÔÞðnkh fhe þfu Au. su{ fu

(y) ELxhLkux

íkuLku ÷eÄu rðrðÄ «fkhLke {krníkeyku WÃk÷çÄ ÚkkÞ Au.

(çk) rðzeÞkufkuLVMkheøk

yufçkeòÚke ½ýu Ëwh ðMkíkk ÷kufku yk MkuðkLke {ËËÚke [[koyku fhe þfu Au.

(f) E-fku{Mko

ELxhLkux yLku VufMkLke {ËËÚke ¾heËðu[ký {kxu yk Mkkhe ÔÞðMÚkk Au.

(z) ELxhLkux VkuLk Mkuðk

yk yuf yuðwt MkkuVxðuh A usuLkk ÿkhk fkuBÃkÞwxh VkuLk suðw fk{ fhu Au. yk MkwrðÄkLku ÷eÄuVkuLkLkk Ëh ¾qçk s ½xe økÞk Au.


LkkUÄ

330



(E) E-{uE÷

yk MkwrðÄkLku ÷eÄu yuf ûký{kt s ËqrLkÞkLkk fkuEÃký ¾qýu Ãkºk fu {krníke ÃknkU[kze þfkÞ Au.

(V) xu÷e{uzeþeLk (xu÷e yki»kÄMkuðk)

yk MkwrðÄkLku ÷eÄu zkufxhku íku{Lkk yu ËËeoykuLku Mk÷kn ykÃke þfu Au su íku{LkkÚke ½ýu ËqhðMkíkk nkuÞ Au.

yk{, xufLkku÷kuSLkk rðfkMk ÿkhk MktËuþkÔÞðnkhLke ÔÞðMÚkk{kt ¢ktrík ykðe Au nðu ÷kufkuyufçkeskLke ðÄw LkSf ykÔÞk Au yLku yk¾e ËwrLkÞk yuf ðirïf økúk{ çkLke økE Au.

{LkkuÞíLk 13.6

swLkk Ãk¥kkLkwt yuf Ãkufux ÷ku. swLkk AkÃkkyku yLku Mkk{rÞfku{ktÚke MktËuþkÔÞðnkhLkk rðrðÄ«fkhkuLkk r[ºkku fkÃkku. Ãk¥kkLkk ÃkufuxLkk Ëhuf Ãk¥kk WÃkh yufyuf r[ºk [kuxkzku. íkuLke ÃkkA¤Lkeçkkswyu MktËuþkÔÞðnkhLku ÷økíkku yuf «&™ ÷¾ku. nðu ík{khe ÃkkMku MktËuþkÔÞðnkhLkk Ãk¥kkLkkuyk¾ku Mkux íkiÞkh Úkþu. ík{khk r{ºkku yLku fwxwtçkesLkku MkkÚku íku h{ku.

Mktfuík : MktËuþkÔÞðnkLkwt yuðwt fÞwt MkkÄLk Au su yufe MkkÚku yk¾k Ëuþ{kt yuf MktËuþku Vu÷kðeþfu Au ? (sðkçk- xe.ðe.)


(1) Lke[uLkkLku ÔÞrfíkøkík, ònuh yLku yLÞ MktËuþkÔÞðnkhLkk ðøkkuo{kt rð¼kSík fhku.

E÷ufxÙkurLkf {kuLkexh, Þwxe÷exe ðkLk (WÃkÞkuøkeíkk ðkLk) xÙufxh, {uxÙku huÕðu, íkkh,{kuçkkE÷, ÃkkuMxfkzo, VufMk, LÞwÍ çkw÷uxeLk, huzeÞku, yuBçkÞw÷LMk, VuMkçkwf, xðexh yLku Mkk{ÞefkusÚÚkkçktÄ (çk÷f) yuMk.yu{.yuMk

(h) Lke[uLkk Ëhuf rðÄkLk {kxu yufyuf þçË ykÃkku.

(y) rð[khkuLkk ykËkLk«ËkLk rð[khku íkÚkk {krníke {kxu MktËuþkÔÞðnkh fhðkLke yuf ÔÞðMÚkk

(çk) yu Mkuðk suLkk ÿkhk Ãkºkku, ÃkkMko÷ yLku {Lkeykuzoh {kuf÷ðk{kt ykðu Au

(f) ELxhLkux ÿkhk Ãkºkku ÷¾ðkLke MkwrðÄk

(z) ¼khík{kt huzeÞku ÿkhk fkÞo¢{ku ÿkhk «Mkkhý fhíkku rð¼køk

(E) ¼khík{kt nk÷{kt MktËuþkÔÞðnkhLke MkkiÚke «[r÷ík MkkÄLk



LkkUÄ

331


{kuzâw÷ - 2

ík{u ykx÷wt þeÏÞk...

- MktËuþkÔÞðnkh íkÚkk ðknLkÔÞðnkhLkk MkkÄLkku yLku íku{Lkwt {níð

- ¼khík{kt rLkr{oík MkzfkuLkk «fkh

- ËuþLkk rðfkMk{kt huÕðuLke ¼qr{fk

- s¤{køkkuoLkk «fkhku yLku ËuþLkk ÔÞkÃkkh ðkrýsÞ{kt íku{Lkwt {níð

- ¼khík suðk Ëuþ{kt nðkE{køkoLke sÁh yLku {níð

- MktËuþkÔÞðnkhLkk ykÄwrLkf MkkÄLkku yLku ykÃkýk SðLk{k íkuLkwt {níð


(1) ÃkheðnLk yLku MktËuþkÔÞðnkhLku ËuþLkk yÚkoíktºkLke SðLkhu¾k fu{ økýðk{kt ykðu Au ?

(h) Mkzf{køkoLkk ºký økwý yLku ºký {ÞkoËkyku sýkðku.

(3) ¼khíkLkk s¤{køkkuoLkwt þwt {níð Au ?

(4) ¼khíkLkk {wÏÞ çktËhkuLkku Lkfþku òuELku Lke[uLkk «&™kuLkk sðkçk ykÃkku

(y) ÃkqðeoÞ ËheÞkfktXk WÃkh fux÷k çktËhku Au íku økýeLku ÷¾ku.

(çk) çku çktËh Ähkðíkk hksÞkuLkk Lkk{ ÷¾ku.

(f) ÃkkhkÿeÃk çktËh su hksÞ{kt ykðu÷wt Au íkuhksÞLkwt Lkk{ sýkðku.

(z) økkuðk{kt ykðu÷k çktËhLkwt Lkk{ sýkðku.

(E) ¼khíkLkk Ërûký Auzu ykðu÷k çktËhLkwt Lkk{ fnku.

(Ãk) ðknLkÔÞðnkhLkk çkeò «fkhku fhíkkt nðkE{køko{kt fÞk rðþu»k VkÞËk Au ?

(6) ík{khe hkuStËe «ð]r¥kyku{kt MktËuþkÔÞðnkhLkwt {níð Ëþkoðku ?

(7) ÔÞrfíkøkík yLku ònuh MktËuþkÔÞðnkh ðå[uLkku íkVkðík Ëþkoðku ?

(8) ík{khe AuÕ÷e xÙuELk {wMkkVhe ËhBÞkLk ík{Lku Ãkzu÷e fkuE Ãkkt[ {w~fu÷eykuLke ÞkËe çkLkkðku.ík{Lku Lkzu÷e Mk{MÞkLkku ykuAk{kt ykuAku yuf Wfu÷ Mkq[ðku.

(9) ¼khíkLkk hu¾ktfeík Lkfþk{kt ðÄw, {æÞ{ yLku ykuAe MkãLk huÕðu MkwrðÄkðk¤k hksÞku


LkkUÄ

332



yku¤¾eLku íku{Lkk Lkk{ sýkðku. yk hksÞku{kt s íku MkãLkíkk fu{ òuðk {¤u Au ?

(Mktfuík : frXLk «Ëuþ rð»k{ ykçkkunðk yÚkoíktºkLkk {wÆk ðøkuhu)

¼khík : huÕðuÍkuLk

«kusufx :

ÃkkuíkkLkk rðMíkkh{kt ykuAk{kt ykuAk yuðk Ãktk[ ÷kufkuLkk ELxhÔÞw ÷ku su AuÕ÷k ËMk ð»koÚkeíÞkt hnuíkk nkuÞ. íku{Lku yu ÃkwAku fu AuÕ÷k 10 ð»kkuo{kt Lkðe Mkzfku fu huÕðu ÷kELk çktÄkðkLku ÷eÄu yurðMíkkh{kt fuðk fuðk ÃkrhðíkoLkku ykÔÞk Au.

yÚkðk

ík{khk rðMíkkh{kt Mkzf çkktÄLkkh yrÄfkhe MktMÚkk rðþu {krníke {u¤ðku íkuLk {kxu fËk[ík{khu íkuLkku ykurVMk{kt sELku {krníkeLke rðøkíkku {u¤ððe Ãkzþu.



LkkUÄ

333


{kuzâw÷ - 2

ÃkkX MðkæÞkÞLkk sðkçkku :

13.1

(1) (y) Ãkqðo{kt rMkÕ[h yLku Ãkrù{{kt ÃkkuhçktËh ykðu÷kt Au.

(çk) Mðýeo{ [íkw¼wos, yuf ¼kir{ríkf [íkw»fkuý Au, su yk¾k Ëuþ{kt rðrðÄ rðþu»kíkkykuykðhe ÷u Au.

(h) (y) yk «Ëuþku{kt huÕðuLke Wå[ ½rLk»Xíkk sukðk {¤u Au, suLkk fkhýku Lke[u {wsçk Au.

Ãktòçk yLku nrhÞkýk- ¾uíkeLkk WíÃkkËLkLku ÷eÄu

{nkhk»xÙ yLku økwshkík- ykiÄkurøkfhýLku ÷eÄu

Íkh¾tz yLku A¥keMkøkZ- ¾LkesLke ¾kýkuLku ÷eÄu

(çk) çktLku ònuh ðknLkÔÞðnkhLkk {níðLkk MkkÄLkku Au.

- çktLku «ËuþkuLkk rðMíkkh {kxu sÁhe Auu.

- huÕðuLkku WÃkÞkuøk {kuxk¼køku ÷ktçkk ytíkhkuLke {wMkkVhe {kxu ÚkkÞ Au sÞkhu xwtfk ytíkhLke{wMkkVhe {kxu Mkzf{køkkoLkku WÃkÞkuøk ÚkkÞ Au.

- huÕðu{kt ¾qçk ¼khu ðMíkwyku ÷E sE þfkÞ Au. Mkzf{køkkuo{kt ykuAk ðsLkðk¤e ðMíkwyku÷E sE þfkÞ Au.

- huÕðu{kt çkktÄfk{ íkÚkk Ëu¾hu¾Lkku ¾[kuo ½ýku ÚkkÞ Au.

- Mkzf{køkkuoLkk çkktÄfk{ íkÚkk Ëu¾hu¾Lkku ¾[kuo «{ký{kt ykuAku ÚkkÞ Au.

(3) Ÿ[k Ãkðoíkku íkÚkk fXeLk «ËuþLku ÷eÄu Ëk¾÷k íkhefu, rMkffe{ yLku yYýk[÷ «Ëuþ


LkkUÄ

334



13.h

(1) (y) fku»xf

çktËh hksÞ ËrhÞkfktXku

ftz÷k økwshkík Ãkrù{e

{wtçkE {nkhk»xÙk Ãkrù{e

sðknh÷k÷ LkunÁ {nkhk»xÙ Ãkrù{e

{kh{køkktð økkuðk Ãkrù{e

Lkðwt {Uø÷kuh fýkoxf Ãkrù{e

fkur[ fuh¤ Ãkrù{e

ík]íkefkuheLk íkr{÷Lkkzw ÃkqðeoÞ

[uÒkkE íkr{÷Lkkzw ÃkqðeoÞ

rðþk¾kÃkx]Lk{ yktÄú«Ëuþ ÃkqðeoÞ

ÃkkhkrÿÃk ykurhMMkk ÃkqðeoÞ

nrÕËÞk Ãk.çktøkk¤ ÃkqðeoÞ

fku÷f¥kk Ãk.çktøkk¤ ÃkqðeoÞ

(çk) hksMÚkkLk, nrhÞkýk, Ãktòçk, rçknkh ðøkuhu{kt fkuE çktËh LkÚke, fu{ fu íku Mk{wÿÚke¾wçk Ëqh Au.

13.3

1) {nkhk»xÙ h) nrhÞkýk yLku hksMÚkkLk

3) rðÄkÚkeoykuLkk yLkw¼ð {wsçk

13.4

(1) ðknLk-ÔÞðnkhLkk MkkÄLkku : Þqxe÷exe ðkLk, {uxÙku huÕðu, xÙufxh, yuBçÞw÷LMk, xÙku÷e,MkkEf÷ ðøkuhu MktËuþkÔÞðnkhLkk MkkÄLkku : íkkh, {kuçkkE÷, ÃkkuMxfkzo, VufMk, VuMkçkwf,xðexh

(h) (y) MktËuþkÔÞðnkh (çk) ÃkkuMx÷ Mkuðk (f) E-{uE÷ (z) ykfkþðkýe (E) {kuçkkE÷VkuLk


LkkUÄ

335


{kuzâw÷ - 2ðMíke : ykÃkýwt MkkiÚke {kuxw MktMkÄLk

14

ðMíke : ykÃkýwt MkkiÚke {kuxw MktMkkÄLk

ykÃkýu ½ýkt ÷kufkuLku yuðwt çkku÷íkkt Mkkt¼éÞk Au fu ¼khíkLke ðMíkeyu yuf {kuxe Mk{MÞk Au.ík{Lku Ãký íkuðwt ÷køkíkwt nþu. ík{Lku ÏÞk÷ Au fu ¼khíkLke sLkMktÏÞk (ðMíke) yuf yçksÚke ðÄw AuyLku nsw Ãký ðÄe hne Au. þfÞ Au, fu ykøkk{e y{wf ð»kkuo{kt íku [eLkLke ðMíke fhíkk Ãkýykøk¤ ðÄe òÞ. ÃkAe íkku ¼khík ËwrLkÞk{kt MkkiÚke ðÄw ðMíke Ähkðíkku Ëuþ çkLke sþu. yk ÿr»xfkuýÚkeðMíke yuf ¼kh Au. rðfkMk yLku økwýð¥kkðk¤k SðLkLke ykzu-ykðíkwt yuf hkuzwt Au Ãkhtíkw þwt ykMkíÞ Au ? ykyku, íkuLku Mk{S-rð[kheLku òuEyu.

þwt ðMíke yu Ëuþ {kxu MktMkkÄLk yLku MktÃkr¥k LkÚke ? yksu ¼khíkLku ËwrLkÞk¼h{kt {kLkðþrfíkÄhkðíkku yuf ykøk¤ Ãkzíkku Ëuþ {kLkðk{kt ykðu Au. yk¾e ËwrLkÞkLkk Míkh Ãkh ¼khíkLkwt ykðtw{kLk¼Þwo MÚkkLk çkLkkððk{kt ykÃkýk ËuþLkk ÞwðkLkku, rþrûkík ÷kufku yLku WíÃkkËfkuLkku {níðLkkuVk¤ku Au. yk ÷kufku {kºk ykÃkýk s Lknª, çkÕfu yLÞ ËuþkuLkk rðfkMk{kt Ãký {ËËYÃk ÚkE hnÞkt Au.

yk MktË¼uo ðMíkeyu yÚkoíktºk {kxu yuf MktÃkr¥k Au, ËuþLkwt MkkiÚke {kuxwt MktMkkÄLk Au, ¼khLknet. ykÃkýk ËuþLke ðMíke fEheíku ykÃkýwt MkkiÚke {kuxwt MktMkkÄLk Au íku ykÃkýu yk ÃkkX{kt òuEþwt.

nuíkwyku :

yk ÃkkX Mk{kÃík fÞko ÃkAe ík{u :

- ËuþLke ðMíkeLku {kºk MktÏÞk yLku Mk{MÞk íkhefu Lknª Ãký MkkiÚke {kuxk MktMkkÄLk íkhefu{q÷ðe þfþku.

- ðMíkeLku {kLkð MktMkkÄLk çkLkkðíkk Ãkrhçk¤kuLkwt ðýoLk fhe þfþku.

- Ÿ[e Mkk{kLÞ yLku Lke[e ðMíke ½Lkíkk Ähkðíkk rðMíkkhkuLku yku¤¾e þfþku yLku ¼khíkLkkLkfþk{kt íkuLku Ëþkoðe þfþku.


LkkUÄ

336


{kuzâw÷ - 2 ðMíke : ykÃkýwt MkkiÚke {kuxw MktMkÄLk

- ¼khíkLke ðMíkeLke ½Lkíkk yLku rðíkhý (ðnU[ýe) Lku yMkh fhíkkt Ãkrhçk¤ku ðýoðeþfþku.

- ðMíke{kt hnu÷k Mkkûkhíkk, òrík, ðÞsqÚk íku{s økúk{eý-þnuhe r¼LLkíkkLkk «{kýLkuMk{òðe þfþku.

- íkYýkuLke sYheÞkíkkuLku Mk{SLku íku{Lku yuf {níðLkk ðMíke-sqÚk íkÚkk rðfkMkûk{ {kLkðMktMkkÄLk íkhefu òuE þfþku.

- ¼khík{kt {rn÷k MkþrfíkfhýLke sYheÞkík yku¤¾e þfþku.

- ¼khík Mkhfkh ÿkhk ½zðk{kt ykðu÷e ðMíke rð»kÞf LkeríkykuLkwt - ¾kMk fheLku {kLkðMktMkkÄLk rðfkMk ytøkuLke LkeríkykuLkwt - {qÕÞktfLk fhe þfþku.

14.1 MktMkkÄLk íkhefu ðMíke :

Mkk{kLÞ heíku ðMíke yux÷u÷kufkuLkku Mktøkún yu{ ykÃkýu Mk{SyuAeyu. ykðku, ynª ykÃku÷k ¾kLkk{ktykÃku÷ku ðMíkeLkku yÚko ðkt[eyu. ykþçË ‘ðMíke’ Lkku yÚko y÷øky÷økÿr»xyu swËku swËku fhðk{kt ykÔÞku Au.

ík{Lku ÏÞk÷ ykðþu fuðMíke þçËLkku su yÚko Sðrð¿kkLk furð¿kkLkLkk ÃkkXÞÃkwMíkf{kt fhðk{ktykÔÞku nkuÞ, íkuLkk fhíkkt swËku s yÚkoMkk{kSf rð¿kkLk, ¼qøkk u¤,yÚkoþk† fu Mk{ksþk†Lkk ÃkwMíkfku{ktfhðk{kt ykðu Au.

þwt ík{Lku òýðwt Au fu íku þwtAu ? ík{Lku ytfþk†Lkk ÃkwMíkfku{ktÚkeíku yÚko {¤þu. òu fu, yk ÃkkX{kt ðMíkeLkku yÚko ykÃkýu yk {wsçk fheþwt- ðMíke yux÷u fkuE[kuffMk rðMíkkh yÚkðk [kuffMk ¼kiøkkur÷f ûkuºk{kt ðMkíkk ÷kufkuLkku Mk{qn. ðMíkeøkýíkhe{kt Ãkýyk s yÚko ÷uðk{kt ykðu Au. ÷kufkuLkku Mk{qn yux÷u íku{Lke fw÷ MktÏÞk yu{ Mkk{kLÞ heíku Mk{sðk{ktykðu Au, Ãkhtíkw ðMíkeLku yuf {kðLk MktMkkÄLk íkhefu Ãký skuðk{kt ykðu Au.

ðMíke yux÷u þwt ?fkuEÃký [kuffMk rðMíkkh{kt hnuLkkhkt ÷kufkuLkefw÷ MktÏÞk ( su{ fu, økk{,þnuh, hksÞ,Ëuþ fu rðïLke ðMíke)fkuEÃký Mk{qn, ¿kkrík ðøko fu ©]t¾÷kLkk÷kufkuLke fw÷ MktÏÞk (su{ fu- yLkwMkqr[ík òrík,yLkwMkqr[ík sLkòrík, Äkr{of Mk{qnku suðk furnLËw, {wrM÷{, rþ¾, r¾†e)Sðrð¿kkLkLke ÿr»xyu, ðMíke yux÷ufkuEÃký «òrík ytíkøkoík (su{ fu ðk½, nhýðøkuhuLke MktÏÞk) ykøk¤ síkkt ík{u ¼ýþkufu ð¤e ytfþk† (MxuxuMxefMk) {kt ðMíkeLkkuftEf swËku s yÚko ÚkkÞ Au.


LkkUÄ

337



MktMkkÄLk yux÷u þwt ? yu ftEf yuðwt Au, suLkku ðkhtðkh WÃkÞkuøk ÚkE þfu Au. ykðku, ykÃkýuyk ykuhzkLke [khu çkkswyu òuEyu. ykÃkýLku VLkeo[h, [kuÃkzeyku, Lkkuxçkwf, ÃkuLk, fÃk Lku çkeswt½ýwçkÄwt Ëu¾kÞ Au. yk ðMíkwykuLku ykÃkýu MkMkkÄLk {kLkeyu Aeyu yLku ykÃkýk hkuStËk SðLk{ktðkhtðkh íkuLkku WÃkÞkuøk fheyu Aeyu.

nðu ykÃkýu yu òýðkLke fkurþþ fheyu fu yk ðMíkwyku þu{ktÚke çkLke. yk ðMíkwykuykÃkýLku fwËhíke MktMkkÄLkku{ktÚke {¤e Au. VrLko[h çkLku Au støk÷{ktÚke {¤íkk ÷kfzk{ktÚke ÃkwMíkfkuLkuLkkuxçkwfku çkLku Au - ÷kfzkLkk {kðk{ktÚke, su {kðku ykÃkýLku støk÷{ktÚke {¤u Au. ÃkuLk Ã÷krMxf{tkÚkeçkLku Au, su yuf ÃkuxÙkur÷Þ{ ÃkuËkþ Au. fÃk {kxe{ktÚke çkLku Au, su {kxe ykÃkýLku s{eLk{ktÚke {¤uAu. yk ík{k{ ðMíkwyku WÃkhktík ykÃkýk hkuStËk SðLk{kt ðÃkhkíke ½ýeçkÄe [esðMíkwyku fwËhíkeMktMkkÄLkku{ktÚke fkZðk{kt ykðu Au yÚkðk íkiÞkh fhðk{kt ykðu Au. yk{, fwËhíke MktMkkÄLkkuLku ÷kufkus ÃkkuíkkLkk þkherhf yLku {kLkrMkf «ÞíLkku ÿkhk ðÃkhkþLke [es-ðMíkwykuLkwt YÃk ykÃku Au.

Ãknu÷kt ¼khík Mkhfkh{kt su rþûký yLku MktMf]rík {tºkk÷Þ níkwt íkuLku 198Ãk {kt çkË÷eLku{kLkðMktMkkÄLk {tºkk÷Þ çkLkkððk{kt ykÔÞwt. ½ýkt hksÞkuyu Ãký yk fÞwo. yk rðøkíkÚke ÏÞk÷ykðu Au fu ÷kufkuLku {kLkðMktMkkÄLk íkhefu òuðkLkk rð[khLku ½ýe søÞkyu Mðefkhðk{kt ykÔÞku Au.

òu MktMkkÄLk yux÷u yuðwt ftEf nkuÞ, suLku WÃkÞkuøk yLku ÃkwLk:WÃkÞkuøk{kt ÷E þfkíktw nkuÞ,íkku ðMíkeLku fuðe heíku MktMkkÄLk {kLke þfkÞ ? ykÃkýu òýeyu Aeyu fu ¾uíkhku{kt Wøkkzðk{kt ykðíkwtyLkks, ¾ký{ktÚke {u¤ððk{kt ykðíkk ¾Lkeòu, fkh¾kLkkyku{kt WíÃkLLk fhkíkku {k÷-yk çkÄwt s÷kufku s çkLkkðu Au. ËuþLke ðMíke s ÃkkuíkkLkwt SðLk ykhk{ËkÞf çkLkkððk {kxu rðrðÄ Mkð÷íkkuyLku Mkuðkyku rðfMkkðu Au. suðe fu ðknLkÔÞðnkh-ÃkrhðnLk, MktËuþkÔÞðnkh, þk¤kyku, fku÷uòu,rðs¤e, Ëðk¾kLkkyku suðe yk Mkð÷íkku ËuþLkk rðfkMk{kt {níðLkwt ÞkuøkËkLk ykÃku Au.

yk ík{k{ Mkð÷íkku Q¼e fhðkLkwt yLku íku{Lku WÃkÞkuøke MktMkkÄLk íkhefu rðfMkkððkLkwt fkÞo{kýMkku s fhu Au, íkuÚke íkuyku Ãkkuíku ©u»X MktMkkÄLk økýkÞ Au.

yk{, {kLkð MktMkkÄLkLke nkshe ðøkh çkeò MktMkkÄLkkuLkku WÃkÞkuøk yLku rðfkMk ÚkE þfuLkne. íkuÚke s ËuþLke ðMíkeLke MktÏÞk yLku økwýð¥kk s íkuLkwt MkkiÚke Mkk[wt yLku yøkíÞLktw MktMkkÄLk Au.

WÃkh fhu÷e [[koLke ÿr»xyu òuEyu íkku sÞkhu ykÃkýu ðMíke økýíkhe {wsçk ÷kufkuLke VfíkMktÏÞk s òuEþwt, íkku ykÃkýLku íku MktÏÞk {kuxe sðkçkËkhe suðe ÷køkþu Ãkhtíkw òu ðMíkeLkk ÷kufkuLkeøkwýð¥kk Mkkhe nþu íkku íkuyku {kLkð{qze fnuðkþu. ËuþLke ðMíkeLku {kLkð{qze çkLkkððk {kxu íku{Lke{kxu {kuxwt hkufký fhðwt Ãkzu, su{ktÚke íku{Lkk MðkMÚÞ yLku Ãkku»ký, rþûký yLku rðþu»k íkk÷e{LkeÔÞðMÚkk ÚkkÞ yLku íku{Lkk SðLkLke økwýð¥kk MkwÄhu.



LkkUÄ

338



Mkhfkh yLku Mk{ks ÿkhk ÷kufkuLkk SðLkLke økwýð¥kk MkwÄkhðk {kxu fhðk{kt ykðíkkhkufkýLkwt ½ýwt {níð Auu. Ëhuf ÔÞrfík ÃkkuíkkLkku rðfkMk fheLku ËuþLkk rðfkMkLke «r¢Þk{kt ÃkkuíkkLkkuVk¤ku ykÃku íku ¾qçk s sYhe Au.

ykÚke, yu Mk{sðwt Ãkzu fu ÷kufkuyu {kLkð MktMkkÄLk íkhefu Ãkkuíku rðfkMk Ãkk{u Au yLku ËuþLkkrðfkMkLke «r¢Þk{kt ¼køkeËkh Ãký çkLku Au.

ykÃkýu ykøk¤ [[ko fhe íku {wsçk ÷kufkuLke {kºk MktÏÞk s íku{Lku MktMkkÄLk LkÚke çkLkkðíkeÃký fux÷kf Ãkrhçk¤ku Au suLku ÷eÄu ÷kufku yuf WÃkÞkuøke MktMkkÄLk çkLku Au.

{kLkð {qze : AuÕ÷k fux÷ktf ð»kkuo{kt, Lkkufhe-ÄtÄku fhíkkt f{[koheyku {kxu ðkÃkhðk{kt ykðíkky{wf þçËku çkË÷kÞk Au. Ãknu÷kt íku{Lku f{o[khe fnuðk{kt ykðíkk, ÃkAe {kLkðMktMkkÄLk yLkunðu {kLkð-{qze fnuðk{kt ykðu Au. {kLkð{qze þçË {kýMkku{kt hnu÷e ykrÚkof WíÃkkËfíkkLkkøkwýLku Ëþkoðu Au. ‘{kLkð{qze’ þçË{kt {kLkð©{{kt su WíÃkkËLk {kxuLke ykðzíkku yLkuÞktrºkf ¿kkLk hnu÷kt Au, íkuLkku rLkËuoþ ÚkkÞ Au.

ðMíkeøkýíkhe : yuf [kuffMk ðMíkeLkk MkÇÞku ytøku ÔÞðrMÚkík {krníke ¼uøke fheLku LkkUÄðkLke«r¢Þk yux÷u ðMíkeøkýíkhe. {kuxk¼køku Ëh ËMk ð»kuo Mkhfkh ÿkhk ½uh½uh sELku fhðk{ktykðíke hkr»xÙÞ ðMíke økýíkhe {kxu yk þçË ðkÃkhðk{kt ykðu Au. hksÞ MkhfkhkuLkeMknkÞíkkÚke ¼khík Mkhfkh ðMíke økýíkhe fhu Au su{kt ËuþLkk ÷kufkuLke rðrðÄ Mkk{krsf,ykrÚkof yLku ¼kiríkf {krníkeLke LkkUÄ hk¾ðk{kt ykðu Au.

ðMíkeLku yuf MktMkkÄLk çkLkkðíkkt Ãkrhçk¤ku :

yuðkt fÞkt Ãkrhçk¤ku Au su ðMíkeLku yuf MktMkkÄLk çkLkkðu Au. WÃkh ykÃku÷e [[ko{ktÚke ík{uíkkhðe þfþku fu rþûký, ÷kufkuLkk ykhkuøÞ yLku Ãkku»kýLkwt Míkh yLku íku{Lke ¾kMk fu¤ðýe ÿkhkðMíke yuf økwýð¥kkðk¤wt MktMkkÄLk çkLku Au. Ãký yk Ãkrhçk¤ku WÃkhktík Ãký çkeò yuðk fux÷kf{níðLkk Mkk{krsf-¼kiríkf Ãkrhçk¤ku Au. suyku ðMíkeLku MktMkkÄLk çkLkkððk{kt {níðLkku Vk¤kuykÃku Au. yk Ãkrhçk¤ku Au. i) ðMíkeLke ðnU[ýe ii) ðMíke{kt ykðíkkt ÃkrhðíkoLkku iii) ðMíke -rðLÞkMk yk ºký Ãkrh¤kuLku Mk{Syu. Mkki «Úk{ Mk{Sþwt ðMíkeLke ðnU[ýe.



LkkUÄ

339




1. MktMkkÄLk yux÷u þwt ?

2. ÔÞrfíkLku MktMkkÄLk çkLkkðíkk {níðLkk økwý sýkðku.

14.2 ðMíkeLke ðnU[ýe :

ík{u òýku Aku fu fwËhíke yÚkðk f]rºk{ MktMkkÄLkku çkÄk MÚk¤u yufMkh¾e heíku ðnU[kÞu÷knkuíkk LkÚke. Ëk¾÷k íkhefu, støk÷ku, fk[wt ÷ku¾tz yÚkðk fku÷Mkk suðk fwËhíke MktþkÄLkku yk¾eËwrLkÞk{kt fu yk¾k ¼khík{kt çkÄe søÞkyu Mkh¾k «{ký{kt {¤e ykðíkk LkÚke. {kLkð MktþkÄLkkuLkeðkík Ãký yuðe s Au. íku Ãký yk¾k rðï{kt yufMkh¾k ðnU[kÞu÷k LkÚke yLku íku{Lke MktÏÞk ÃkýçkË÷kíke hnu Au. fkuE yuf hksÞ yÚkðk yk¾k Ëuþ{kt, fkuE [kuffMk rðMíkkh{kt ykðu÷e ðMíkeLkuðMíkeLke ðnU[ýe fnu Au.

Lke[u ykf]rík 14.1 {kt ykÃku÷k ¼khíkLkk LkfþkLku ík{u òuþku íkku ík{Lku çknw hMk«Ë÷køkþu. yk Lkfþku ¼khíkLkk hksÞku íku{s fuLÿþkrMkík «Ëuþku{kt ðMíke fuðe heíku Vu÷kÞu÷e Au íkuËþkoðu Au. yk çkkçkíkLku xÃkfkt ÿkhk Ëþkoððk{kt ykðe Au. yuf xÃkfwt Ãkkt[ ÷k¾ ÷kufkuLkku Mk{qnËþkoðu Au. ík{Lku Ëu¾kþu fu y{wf hksÞkuLkku rðMíkkh ½ýku ðÄkhu nkuðkAíkkt íku{kt xÃkfkykuLke MktÏÞkykuAe Au. íkuLkku yÚko yu ÚkkÞ, fu yu hksÞku{kt ðMíke ¾qçk AqxeAðkÞe Au yÚkðk íkku Úkkuzef Mk{kLkheíku Vu÷kÞu÷e Au Ãkhtíkw, çkeò y{wf hksÞku{kt Ëþkoðu÷k xÃkfkt yufçkeòÚke yux÷k LkSf Au, fuòýu fkuE r[ºk ËkuÞwo nkuÞ íkuðwt ÷køku. ykðe søÞkyu ðMíke ½ýe øke[ heíku «Mkhu÷e Au. [k÷ku,ykÃkýu MkkiÚke øke[ ðMíke Ähkðíkk, Úkkuze½ýe øke[ ðMíke Ähkðíkk yLku AqxeAðkÞe ðMíke ÄhkðíkkhksÞku íku{s fuLÿþkrMkík «ËuþkuLke ÞkËe çkLkkðeyu.


LkkUÄ

340



ykf]rík 14.1

¼khík{kt ðMíkeLke ðnU[ýe

14.3 ðMíkeLke øke[íkk/ ½Lkíkk

WÃkhLke ykf]rík{kt Ëþkoðu÷e {krníkeLkk ykÄkhu fkuEÃký çku hksÞkuLke ðMíkeLke øke[íkkLkeMkh¾k{ýe ¾qçk hMk«Ë çkLkþu. [k÷ku ykÃkýu Lkfþk{kt Ëþkoðu÷ {nkhk»xÙ yLk Ãkrù{çktøkk¤hksÞkuLku òuEyu. (ykf]rík 14.1) çkuW hksÞku{kt ðMíkeLkku Vu÷kðku swËeswËe heíku ÚkÞu÷ku Au.Ãknu÷e Lkshu òuíkkt yu{ ÷køku fu Ãkrù{ çktøkk¤{kt {nkhk»xÙ fhíkkt ðÄw ðMíke Au. Ãký yk ðkíkMkk[e LkÚke. {nkhk»xÙ{kt Ãkrù{çktøkk¤ fhíkkt ðMíke ðÄw Au, Ãkhtíkw íkuLkku rðMíkkh Ãk.çktøkk¤ fhíkktðÄkhu Au. yux÷u íkuLke ðMíke ykuAe Ëu¾kÞ Au. yk{, Vfík ÷kufkuLke MktÏÞkLke ÿr»xyu çku hksÞkuLkeðMíke Mkh¾kðe Lk þfkÞ. MkkÚkuMkkÚku íku hksÞku fux÷ku rðMíkkh Ähkðu Au íku Ãký òuðwt Ãkzu. íkuÚke s,rðrðÄ Ëuþ-«ËuþkuLke ðMíkLke Mkh¾k{ýe fhðk {kxu ðMíkeLke øke[íkk æÞkLk{kt ÷uðk{kt ykðu Au.


LkkUÄ

341



ðMíkeLke ½Lkíkk : fkuE [kuffMk rðMíkkhLkk yuf yuf{{kt ðMkíkk ÷kufkuLke MktÏÞkLku ðMíkeLkeøke[íkk yÚkðk ½Lkíkk fnu Au. Mkk{kLÞ heíku

ðMíkeLke ½Lkíkk Ëh [kuhMk rf.{e.(Mfðuh rf.{e.) {kt ykðu÷k ÷kufkuLke MktÏÞk íkhefuËþkoððk{kt ykðu Au. yk økýíkhe {kxuLkwt Mkwºk Au.

ðMíkeLke ½Lkíkk =fkuE [kuffMk rðMíkkhLkk yuf yuf{{kt ðMkíkk ÷kufkuLke MktÏÞk

íku [kuffMk rðMíkkhLkwt fw÷ ûkuºkV¤ (fw÷ [kuhMk{kt rf.{e.)

ðMíkeLke øke[íkk /½Lkíkk Lkffe fhðk {kxu fkuE [kuffMk rðMíkkhLkk fkuE [kuffMk rð¼køk{kthnuíkk ÷kufkuLke MktÏÞkLku íku yk¾k rðMíkkhLkk fw÷ ûkuºkV¤Úke ¼køkðk{kt ykðu Au. (rð¼kSíkfhðk{kt ykðu Au.) yk{ fhðkÚke íku rðMíkkh{kt (Ëh [kuhMk rf÷ku{exhu ðMku÷k) hnuíkk ÷kufkuLkeMkhkMkhe MktÏÞk òýðk {¤u Au. Ëk¾÷k íkhefu, ykÃkýu Äkheyu fu fkuE rsÕ÷kLke ðMíke Au.2,50,000 yLku íkuLkwt ûkuºkV¤ Au. 1000 [kuhMk rf.{e.yk rðMíkkh{kt ðMíkeLke ½Lkíkk Lke[u{wsçk økýe þfkÞ.

ðMíkeLke ½Lkíkk = 2,50,000 ÔÞrfík

= 250 ÔÞrfík «rík [ku.rf.{e.1000 [ku.rf.{e.ûkuºkV¤

ykf]rík 14.h : ¼khík{kt ðMíkeLke ½Lkíkk



LkkUÄ

342



ðMíke : ykÃkýwt {wÏÞ MktþkÄLk

ykf]rík 14.h Lkku Lkfþku Ëþkoðu Au fu ¼khík{kt ðMíkeLke ½Lkíkk yMk{kLk Au. Ëhuf hksÞ{ktðMíkeLke ½Lkíkk swËkswËk «{ký{kt Au.

{LkkuÞíLk 14.1

¼khík ykf]rík 14.h swyku yLku yu hksÞkuLkk Lkk{ sýkðku sÞktðMíkeLke ½Lkíkk MkkiÚke ðÄw (Ãk00 fhíkkt ðÄw ÔÞrfík «rík ðMíkeLke ½Lkíkk[ku.rf.{e) Mkk{kLÞ (100-Ãk00 ÔÞrfík «rík [ku.rf.{e.) yLku ykuAe («rík[ku.rf.{e.yu 100 fhíkkt ykuAk ÔÞrfík) nkuÞ.

ðMíkeLke ðÄw ½Lkíkk Mkk{kLÞ Ähkðíkk hksÞku , ðMíkeLke Mkk{kLÞ ½LkíkkÄhkðíkk hksÞku, ðMíkeLke ykuAe ½Lkíkk Ähkðíkk hksÞku

þtw ðMíkeLke ½Lkíkk{kt ykðku íkVkðík nkuðkLkk fkhýku ík{u sýkðe þfku ?

Mktfuík :

«ríkfq¤ / rð»k{ ykçkkunðk, ¾kzk-xufhkðk¤k rðMíkkhku yLku ykuAeV¤ÿwÃkíkkðk¤e s{eLkyu ðMíkeLke ykuAe ½Lkíkk {kxuLkk {wÏÞ sðkçkËkh fkhýkuAu. V¤ÿwÃk s{eLk, Ãkqhíkku ðhMkkË, rMkt[kELke Ãkqhíke ÔÞðMÚkk, {æÞ{ykçkkunðk yLku þnuhefhý suðk Ãkrhçk¤ku ðMíkeLke ½Lkíkk ðÄkhðk {kxusðkçkËkh çkLku Au. sÞkhu, ykuAe rðfMkeík rMkt[kE ÔÞðMÚkk, MkkÄkhý ðhMkkË,Mkk{kLÞ V¤ÿwÃkíkkðk¤e s{eLk yLku y{wf ytþu ÃkÚkhk¤/huíkk¤ MkÃkkxeðk¤es{eLk suðk fkhýkuLku ÷eÄu ðMíkeLke ½Lkíkk Mkk{kLÞ sukðk {¤u Au.

yk Ãkrhçk¤ku çkË÷kÞk Ãký fhu Au. ík{u ykf]rík 9.3 {kt òuE þfþku fuE.Mk.1901 {kt ¼khík{kt ðMíkeLke ½Lkíkk Ëh [ku.rf.{e.yu 77 ÔÞrfíkníke. yk ½Lkíkk ÍzÃkÚke ðÄíke sELku 1931 {kt 90 ÔÞrfík «rík[ku.rf.{e.Úke {ktzeLku E.Mk.h001 {kt 3hÃk ÔÞrfík «rík [ku.rf.{e.ÚkE økE.ík{Lku òýðwt øk{þu fu ¼khík{kt fÞk hksÞ fu fuLÿþkrMkík «Ëuþ{kt ðMíkeLke½Lkíkk MkkiÚke ðÄw Au. íku {kxu ík{khu ðMíke økýíkheLkku rhÃkkuxo òuðku Ãkzu.


LkkUÄ

343



h001 Lkk ðMíke økýíkhe rhÃkkuxo {wsçk rËÕneLku hkr»xÙÞ hksÄkLke «Ëuþ (yuLk.Mke.xe.rËÕne) {kt ðMíkeLke ½Lkíkk MkkiÚke ðÄw Au. (9340 ÔÞrfík «rík [ku.rf.{e. íkuLkk ÃkAeLkk ¢{u ykðuAu [tËeøkZLkku fuLÿþkrMkík «Ëuþ (7900 ÔÞrfík «rík [ku.rf.{e.) yYýk[÷ «Ëuþ{kt ðMíkeLke½Lkíkk MkkiÚke ykuAe Au. (13 ÔÞrfík «rík [ku.rf.{e.) hksÞku{kt MkkiÚke ðÄw ðMíke ½Lkíkk ÄhkðíkwthksÞ Ãkrù{ çktøkk¤ Au. (903 ÔÞrfík «rík [ku.rf.{e.)

ðMíkeLke ðnU[ýe yLku ½LkíkkLku yMkh fhíkkt Ãkrhçk¤ku :

ðMíkeLke ðnU[ýe þkÚke yMk{kLk nkuÞ Au ? Mðk¼krðf heíku yu{ çkLku Au fu sÞkt çkÄkMktMkkÄLk yLku Mkøkðz ykMkkLkkÚke {¤e hnuíkk nkuÞ íÞkt ÷kufkuLku ðÄw hnuðkLkwt øk{u. yux÷u fu, sÞkthkusøkkh, íkksw Ãkkýe, ¾kuhkf, hnuXký, V¤ÿwÃk s{eLk {¤e hnu íÞkt ÷kufkuLku hnuðkLkwt {Lk ÚkkÞ.yk MktþkÄLkku WÃk÷çÄ nkuÞ fu Lk nkuÞ yu ðkíkLkku ykÄkh ð¤e çkeò ¼kiøkkur÷f Ãkrhçk¤ku WÃkh hnuAu, suLku ÷eÄu ðMíke yMk{kLk heíku ðnU[kÞu÷e òuðk {¤u Au. ðMíkeLke ðnU[ýe yLku ½Lkíkk WÃkhyMkh fhíkkt Ãkrhçk¤kuLku ykÃkýu {wÏÞ çku rð¼køk{kt ðnut[e þfeyu : ¼kiríkf yLku Mkk{krsf-ykrÚkof.

yu) ¼kiríkf Ãkrhçk¤ku :

ºký {wÏÞ ¼kiríkf Ãkrhçk¤ku ðMíkeLke ðnU[ýe yLku ½Lkíkk {kxu sðkçkËkh çkLku Au. ¼]Ãk]»X,ykçkkunðk yLku s{eLk.

(i) ¼]Ãkw»X :

ík{u ÃkðoíkeÞ «Ëuþku yLku {uËkLkku{kt ykðu÷k MÚk¤kuyu økÞk nþku íkku òuÞwt nþu fu {uËkLkkuðk¤k«Ëuþku fhíkkt Ãknkze «Ëuþku{kt ðMíke ykuAe øke[ nkuÞ Au. su «ËuþLkk W[kýðk¤k rðMíkkhku yLkuLke[kýðk¤k rðMíkkhku{kt ¾qçk íkVkðík fu Zk¤ òuðk {¤íkkt nkuÞ íÞkt yufÚke çkeò MÚk¤u ÃknkU[íkkíkf÷eV Au. yk çkkçkík ðMíkeLke ½Lkíkk Ãkh MkeÄe s yMkh fhu Au. su rðMíkkhku{kt ykMkkLkkÚkeÃknkU[e þfkíkwt nkuÞ íÞkt ðÄT ÷kufku ðMkíkk òuðk {¤u Au. íkuÚke s Ãknkze rðMíkkhku{kt fu Wå[ «Ëuþku{ktðMíke ykuAe øke[ nkuÞ Au. sÞkhu {uËkLkkuLkk «Ëuþku{kt ðMíke ðÄw øke[ nkuÞ Au. òu ík{u W¥kheÞ{uËkLkkuLke ðMíkeLke øke[íkk yLku ðnU[ýeLke Mkh¾k{ýe rn{k÷ÞLkk «ËuþkuLke ðMíke MkkÚku fhþkuíkku ¼]Ãk]»X ÃkhLke yMk{kLkíkkLke ykðe yMkhLkku ÏÞk÷ ík{Lku ykðþu.

¼kiríkf ÷kûkrýfíkkyku (ðMíkeLke ðnU[ýe íkÚkk ½LkíkkLku yMkh fhu Au.)

- Ãkðoíkku

- rMktÄw øktøkkLkk {uËkLkku

- ÚkkhLktw hý


LkkUÄ

344



(ðMíkeLke ðnU[ýeLku yMkh fhíkk Ãkrhçk¤ku)

ykf]rík 14.4

¼]Ãk]»X s{eLkLke MkÃkkxeLke Ÿ[k¤Lke[kýðk¤e økkuXðýe - s{eLkLke MkÃkkxeLkeŸ[kE{kt hnu÷k íkVkðíkku suLku ÷eÄu Ãkðoíkku yLku ¾eýku çkLku Au.

(ii) ykçkkunðk

ðMíkeLke ðnU[ýe yLku ½LkíkkLku yMkh fhíkk Ãkrhçk¤ku{ktÚke yuf {níðLkwt Ãkrhçk¤ Au.ykçkkunðk yLkwfw¤ ykçkkunðk{kt ÷kufku Mkh¤íkkÚke Sðe þfu Au. su rðMíkkhLke ykçkkunðk MkkhenkuÞ íÞkt ðMíkeLke øke[íkk ðÄw òuðk {¤u Au. Ãkhtíkw su rðMíkkhku{kt «ríkfw¤ ykçkkunðk nkuÞ yux÷ufu íkkÃk{kLk ¾qçk økh{, ¾qçk Xtzw, ¾qçk Mkqfwt fu ¾qçk ¼usðk¤wt hnuíkwt nkuÞ íÞkt ðMíkeLke ½Lkíkk ykuAeòuðk {¤u Au. ¼khíkLkk ¾qçk Mkw¾e ykçkkunðk Ähkðíkk hksMÚkkLk{kt ¾qçk Xtzw íkkÃk{kLk ÄhkðíkksB{q fk~{ehLkk ¾eý «Ëuþ{ktÚke rn{k[÷«Ëuþ{kt yLku W¥khk¾tz{kt ðMíkeLke ½Lkíkk ykuAe òuðk{¤u Au.

¼kiríkf ÷ûký(ðMíkeLke ½Lkíkk yLku ðnU[ýe WÃkh yMkh fhu Au.)


LkkUÄ

345



(iii) s{eLk

¾uíke {kxu {kýMkku s{eLkLke økwýð¥kk WÃkh ykÄkh hk¾u Au íkuÚke s V¤ÿwÃk s{eLkÄhkðíkk rðMíkkhku{kt ðMíkeLke øke[íkk Ãký ðÄw nkuÞ Au. ykðk fkhýkuMkh s WÃkòô {kxe ÄhkðíkkW¥kh ¼khíkLkk {uËkLkku yLku ËheÞkfktXkLkk {uËkLkku{kt ðMíkeLke ½Lkíkk ½ýe ðÄw òuðk {¤u Au.ykÚke rðÃkheík ykuAe V¤ÿwÃk s{eLkðk¤k {æÞ«Ëuþ, hksMÚkkLk yLku A¥keMkøkZLkk rðMíkkhkuLkkðMíkeLke ½Lkíkk ½ýe ykuAe skuðk {¤u Au.

(çke) Mkk{kSf ykrÚkof Ãkrhçk¤ku :

ðMíkeLke ðnU[ýe rðrðÄ Mkk{kSf, ykrÚkof Ãkrhçk¤ku WÃkh Ãký ykÄkh hk¾u Au.

(1) þnuhefhý yLku ykiÄkurøkfhý

ík{Lku ÏÞk÷ nþu s fu WÄkuøkku sÞkt nkuÞ íkuðk rðMíkkhku{kt ½ýkçkÄk ÷kufku ðMkíkk nkuÞ Au.÷kufkuLku þnuhe rðMíkkhku{kt hnuðwt øk{íkwt nkuÞ Au. ðÄw ¾Lkes Ähkðíkk rðMíkkhku Ãký ðÄw ðMíkeykf»koíkk nkuÞ Au. Íkh¾tz{kt ykðu÷k ¾kýðk¤k rðMíkkhku{kt øke[ ðMíke Au. ykðwt yuÚke çkLku Aufu ykðk rðMíkkhku{kt ½ýe ykrÚkof «ð]r¥kyku yLku hkusøkkhLke íkfku WÃk÷çÄ nkuÞ Au. íkÆWÃkhktíkykðe søÞkykuyu rþûký yLku ykhkuøÞLke Mkð÷íkku Ãký Mkkhe nkuÞ Au. ykÃkýu òýeyu Aeyu furËÕne, {wtçkE, çkuø÷wY, fku÷f¥kk, niËhkçkkË, [uLLkE yLku ¼khíkLkk yuðk çkeò ½ýk {kuxk þnuhku{ktðMíke ½ýe øke[ Au.

WÃkh Ëþkoðu÷k ík{k{ Ãkrhçk¤ku yufçkeò MkkÚku òuzkELku yMkh fhu Au. ykÃkýu øktøkkLkk{uËkLkku{kt ykðu÷e øke[ ðMíkeLkwt WËknhý ÷E þfeyu. yne ðMíkeLke øke[íkkLkk fkhýYÃk Ãkrhçk¤kuyk çkÄkt s Au. su{ fu, Mk{Úk¤ s{eLk, V¤ÿwÃk {kxe, yLkwfw¤ ykçkkunðk, ykiÄkurøkfhý yLkuþnuhefhý yLku «{ký{kt MkwrðfrMkík ðknLkÔÞnkh yLku MktËuþkÔÞðnkh. çkeS íkhV¾kzkxufhkðk¤ku rðMíkkh, «ríkfw¤ ykçkkunðk, Lkçk¤ku ðknLkÔÞðnkh íku{s Lkçk¤ku MktËuþkÔÞðnkhsuðk Ãkrhçk¤kuLku ÷eÄu yYýk[÷«Ëuþ{kt ðMíkeLke øke[íkk Mkkð ykuAe Au.

{LkkuÞíLk 14.h

ÃkkX 11 - ykÃkýe {kík]¼wr{Lkwt {÷fíkwt {w¾{ktÚke ¼khíkLkk ¼kiøkkur÷f rð¼køkku ËþkoðíkkLkfþk{kt W¥khLkk Ãkðoíkku yLku rÿÃkfÕÃkLkk Wå[ «ËuþkuLkku yÇÞkMk fhku.

ykf]rík 14.1, 14.h yLku 14.4 {kt ykÃku÷e {krníke æÞkLk{kt hk¾eLku yk Lkfþkykuðkt[ku. ðMíkeLke ðnU[ýe yLku øke[íkkLke yk LkfþkykuLku ytËhkuytËh Mkh¾kðe swyku yLku yurðMíkkhkuLku yku¤¾kðku. sÞtkLke ¼kiríkf ÃkrhrMÚkríkyku ÷kufkuLkk ðMkðkx {kxu yLkwfw¤ nkuÞ.


LkkUÄ

346



MðkæÞkÞ 14.h

1. E.Mk.h001 Lke ðMíke økýíkhe yLkwMkkh Lke[u Ëþkoðu÷ hksÞku Ãkife MkkiÚke ðÄw øke[ðMíke Ähkðíkwt hksÞ fÞwt ?

(yu) Ãkrù{çktøkk¤ (çke) fuhk÷k (Mke) íkr{÷Lkkzwt (ze) W¥kh«Ëuþ

h. yuf rsÕ÷kLke ðMíke ºký ÷k¾ Au íÞkLkwt ûkuºkV¤ 1000 [ku.rf.{e. Au. yne ðMíkeLke½Lkíkk fux÷e nþu ?

(yu) 1Ãk0 ÔÞrfík [ku.rf.{e. (çke) h00 ÔÞrfík [ku.{e.

(Mke) hÃk0 ÔÞrfík [ku.{e. (ze) 300 ÔÞrfík [ku.{e.

3. rËÕne, {wtçkE, f÷f¥kk yLku [uÒkE suðk {kuxk þnuhku{kt ðMíkeLke øke[íkk {kxu sðkçkËkhnkuÞ íkuðk {wÏÞ [kh Ãkrhçk¤ku sýkðku.

4. W¥khk¾tz{kt ðMíkeLke ½Lkíkk fu{ ykuAe Au. çku fkhýku ykÃkku.

14.4 ðMíke{kt ÃkrhðíkoLk

fkuEÃký ËuþLke ðMíkeLke økwýð¥kkLkku ykÄkh ðMíke{kt ykðíkk ÃkrhðíkoLk WÃkh hnu Au.yk ÃkrhðíkoLk ðMíke{kt ðÄkhk fu ½xkzkYÃku ykðíkwt nkuÞ Au. ¼÷u rðïLke ðMíke ðÄe hne Au. Ãkhtíkw½ýk Ëuþ yuðkt Ãký Au, sÞkt ðMíke ½xe hne Au. ðMíke{kt Úkíkku ðÄkhku fu ½xkzku {kLkð MktMkkÄLkLkeøkwýð¥kk WÃkh MkeÄe s yMkh fhu Au. òu ðMíke{kt ¾qçk ÍzÃkÚke ðÄkhku ÚkkÞ íkku Ëuþ{kt WÃk÷çÄMktMkkÄLkku yLku ÷kufkuLke MktÏÞk ðå[u yMktíkw÷Lk Q¼wt ÚkkÞ. ykðe rMÚkrík {kLkðMktMkkÄLkLke økwýð¥kkWÃkh rðÃkheík yMkh fhu.

¼khíkLke ðMíke ½ýk ÷ktçkk Mk{ÞÚke ðÄe hne Au. E.Mk.1901 {kt h38 fhkuzLke ðMíkeníke su E.Mk.2001 MkwÄe{kt 10h8 fhkuz ÚkE økE yLku nsw ðÄe hne Au. ðMíke{kt ÚkÞu÷ku ykðÄkhku yuf MkËe{kt [kh økýku ÚkÞku Au íkku çkeS íkhV, Ãkrù{ ÞwhkuÃk{kt yuðkt Ëuþku Au sÞkt ðMíke½xe hne Au. ykðwt fu{ Au ? [k÷ku, ykÃkýu yu Ãkrhçk¤kuLku [fkMkeyu suLkkÚke ðMíke{kt ykðktÃkrhðíkoLkku ÚkkÞ Au.

ðMíke-ÃkrhðíkoLkLkk Ãkrhçk¤ku

fkuEÃký Ëuþ{kt Úkíkk ðMíkeðÄkhk fu ½xkzk ÃkkA¤ ºký sLkMktÏÞkrÞf Ãkrhçk¤ku sðkçkËkhnkuÞ Au. (yu) sL{Ëh (çke) {]íÞwËh (Mke)MÚk¤ktíkh, sL{Ëh íkÚkk {]íÞwËhLku ½ýkt Mkk{kSf -ykrÚkof Ãkrhçk¤ku Ãký yMkh fhíkkt nkuÞ Au, suLku ÷eÄu yk¾hu ðMíke-ÃkrhðíkoLk ÚkkÞ Au. òu fu,


LkkUÄ

347



ykf]rík 14.Ãk ÿkhk ík{u Mk{S þfþku fu ykÃkýk Ëuþ{kt Úkíkk ÍzÃke ðMíkeðÄkhk ÃkkA¤ {wÏÞíðusðkçkËkh fkhýku Au- Q[ku sL{Ëh yLku Lke[ku {]íÞwËh. hk»xÙeÞ Míkh Ãkh ðMíkeðÄkhk {kxuMÚk¤ktíkh ¾kMk {níðLkwt Ãkrhçk¤ çkLkíkwt LkÚke.

ðMíkeLkku sL{, {]íÞw yLku ð]rîLkku Ëh

rMÚkh Äe{ku Wå[ ½xíkku

ykf]rík 14.Ãk ðMíkeðÄkhku

ík{u ykf]rík 14.Ãk Lkwt æÞkLkÃkqðof rLkheûký fhþku íkku sýkþu fu E.Mk.19h1 Úke {]íÞwËh½xe hnÞku Au. òu fu, {]íÞwËh sL{Ëh fhíkkt ðÄTw ÍzÃkÚke ½xÞku. yk heíku sL{Ëh yLku {]íÞwËhðå[uLkwt ytíkh ðÄíkwt økÞwt Lku yu heíku ðMíke Ãký ðÄíke økE. ík{u ykf]rík 14.6 WÃkh Lksh Ëkuzkðþkuíkku Ãký ËMkfkyku ËhBÞkLk ðÄu÷e ðMíkeLkku ÏÞk÷ ykðþu. ËMkfk{kt òuEyu íkku E.Mk.1981 yLku1991 ðå[u íku{s 1991 Úke h001 ðå[u ðMíkeðÄkhkLkku Ëh ½xu÷ku sýkÞ Au. yk yuf MkkherLkþkLke Au. Ãkhtíkw yu òýeLku ík{Lku ykïÞo Úkþu fu ðMíkeðÄkhkLkku Ëh ½xðk Aíkkt ðMíkeLke fw÷MktÏÞk{kt íkku Mkíkík ðÄkhku Úkíkku s òÞ Au. sL{Ëh yLku {]íÞwËhLkk Ãkrhýk{kuLkk ykÄkh Ãkh1901 Úke h001 MkwÄeLkk Mk{Þøkk¤kLku ðMíkeðÄkhkLke ÿr»xyu [kh rð¼køkku{kt ðnU[ðk{ktykÔÞku Au. rMÚkh, Äe{ku ÍzÃke yLku ½xíkk Ëhðk¤ku ðMíkeðÄkhku.

ðMíke ðÄkhkLkku Ëh, sL{Ëh, {]íÞwËh (1961-2001):


LkkUÄ

348



sL{Ëh : yuf [kuffMk rðMíkkh{kt fkuE ð»kuo Ëh nòhLke ðMíkeyu sL{u÷k çkk¤fkuLke MktÏÞkLkuþwî sL{Ëh fnuðkÞ Au. yk{,

sL{Ëh =yuf [kuffMk rð¼køk{kt yuf [kuffMk ÚkÞu÷k Sðtík sL{kuLke MktÏÞk

x 1000 íku rðMíkkh{kt {æÞð»ko ËhBÞkLkLke ðMíkeLke MktÏÞk

MkwÄkhku fu fkuE SÕ÷k{kt fkuE yuf ð»ko{kt fw÷ Sðtík sL{u÷k çkk¤fkuLke MktÏÞk 800nkuÞ yLku íÞkt ð»koLke {æÞ{kt ðMíkeLke MktÏÞk hÃk000 nkuÞ, íkku

sL{Ëh = 800

x 1000 = 3h Ëh nòhLke ðMíkeyuhÃk000

{]íÞwËh : yuf [kuffMk rðMíkkh{kt yuf [kuffMk ð»ko Ëh nòhLke ðMíkeyu {]íÞw Ãkk{íkk ÷kufkuLkeMktÏÞkLku þwî {]íÞwËh fnu Au. yk{, ({]íÞwËh)

{]íÞwËh = fkuE [kuffMk rðMíkkh{kt fkuE [kuffMk ð»kuo {]íÞw Ãkk{LkkhkLke MktÏÞk

x 1000 íku rðMíkkh{kt {æÞðøkeoÞ ðMíkeLke MktÏÞk

Äkhku fu fkuE rsÕ÷k{kt fkuE yuf ð»ko ËhBÞkLk {]íÞw Ãkk{u÷k ÷kufkuLke MktÏÞk 600 nkuÞyLku íkuLke {æÞð»keoÞ ðMíke-MktÏÞk 25000 nkuÞ, íkku

{]íÞwËh = 600

x 1000 = h4 Ëh nòhLke ðMíkeyu hÃk000

«kf]ríkf ð]rî Ëh :

«kf]ríkf ð]rî Ëh yu sL{Ëh yLku {]íÞwËh ðå[uLkku íkVkðík Au. íkuÚke, «kf]ríkf ð]rîËh = sL{Ëh-{]íÞwËh

Äkhku fu, fkuE yuf rðMíkkh{kt fkuE yuf ð»ko ËhBÞkLk sL{Ëh 3h yLku {]íÞwËh h4Au, íkuÚke ynª «kf]ríkf ð]rî Ëh hnuþu. 3h-h4=8 «ríknòhLke ðMíkeyu.



LkkUÄ

349



ykf]rík 14.6 ¼khík{kt ËMkfkðkh ðMíkeðÄkhku (1901-h001)

suðwt fu ykÃkýu h0 {e MkËeLke þYykíkÚke òuEyu Aeyu, fu ¼khíkLke ðMíke 19h1rMkðkÞ fkÞ{ s fw÷ MktÏÞk íkhefu ðÄe Au. 19h1 Lku ¼khíkLke ðMíkeLkk sLkMkktÏÞrÞf EríknkMk{kt‘’{nkLk rð¼ksLk’’Lkwt ð»ko økýðk{kt ykðu Au, fkhý fu 19h1 ÃkAe ðMíke{kt Mkíkík ðÄkhkLkwtð÷ý [k÷w ÚkÞwt.

[k÷ku ykÃkýu ¼khík{kt ÍzÃke ðMíkeðÄkhkLkk fkhýku òuEyuu. {wÏÞ fkhýku{kt ykðu AurLkhûkhíkk, Lkçk¤wt rþûký yLku yÃkqhíke ykhkuøÞ-Mkt¼k¤, yÃkqhíkwt Ãkku»ký yLku økheçke. íku rMkðkÞÃký yøkíÞLkk Mkk{krsf-ykrÚkof Ãkrhçk¤ku Au su{ fu ÃkwÁ»k çkk¤fku{kt AkufhkykuLku yÃkkíke «Úk{ÃkMktËøke, çkk¤÷øLk, Äkr{of {kLÞíkkyku yLku {rn÷kykuLkwt Mk{ks{kt Lke[wt MÚkkLk.

MðkæÞkÞ 14.3

1. òu fkuE rðMíkkh{kt sL{Ëh nòhu 4Ãk yLku {]íÞwËh nòhu hÃk Au íkku «kf]ríkf ð]rî Ëhfux÷ku nþu ?

y) 1Ãk «ríknskh (çk) nòhu 18

f) h0 «ríknòh (z) nòhu hÃk

h. ¼khík{kt ÍzÃke ðMíkeðÄkhk {kxu Lke[uLkk Ãkife fÞtw fkhý MkkiÚke ðÄw sðkçkËkh Au ?

y) Ÿ[ku sL{Ëh yLku Qt[ku {]íÞwËh

çk) sL{Ëh yLku Lke[ku {]íÞ]Ëh

¼khík{kt ËMkfkðkh ðMíkeðÄkhku(1901-2001)(ðMíke fhkuz{kt)


LkkUÄ

350



f) Lkª[ku sL{Ëh yLku Lke[ku {]íÞwËh

z) Lke[ku sL{Ëh yLku Ÿ[ku {]íÞwËh

3. E.Mk.19h1 Lku sLkMkktÏÞrÞf {nkLk rð¼ksLk ð»ko þkÚke fnuðk{kt ykðu Au ?

14.Ãk ðMíke rðLÞkMk

yíÞkh MkwÄe{kt ykÃkýu ðMíkeLke ðnU[ýe, ½Lkíkk yLku ðMíkeðÄkhk rðþu òÛÞwt. ík{LkuÏÞk÷ ykÔÞku nþu fu sL{Ëh yLku {]íÞwËh ðå[uLkku íkVkðík ðMíke-ÃkrhðíkoLkLke ÍzÃk yLku ð÷ýLkffe fhu Au. yk íkVkðík ðMíkeLkku rðLÞkMk Ãký Ëþkoðu Au, suLkk ÿkhk ðMíkeLke {kLkðMktMkkÄLkíkhefuLke økwýð¥kk yLku ðMíke ðÄkhkLke ÍzÃk WÃkh Ãký yMkh ÚkkÞ Au.

ðMíke þwt Au ? ðMíke Mkh[Lkkyu ðMíkeLkwt ðýoLk Au, su{kt ô{h, òrík, þnuhe-økúkBÞðMíke yÚkðk Mkkûkhíkk suðk ÷ûkýku æÞkLk{kt ÷uðk{kt ykðu Au. íkuÚke, ykÃkýu ¼khíkLke ðMíke-rðLÞkMkLkk rLkBLkr÷r¾ík ÃkkMkktykuLku Mk{Syu :

(i) ðÞ yLkwMkkh ðMíke rðLÞkMk (iii) økúkr{ý yLku þnuhe ðMíke rðLÞkMk

(ii) r÷tøk yLkwMkkh ðMíke rðLÞkMk (iv) Mkkûkhíkk

i) ðÞ yLkwMkkh ðMíke rðLÞkMk :

ËuþLkk ðíko{kLk yLku ¼krð rðfkMk WÃkh ðMíkeLke ô{h - Mkth[Lkk {níðLke yMkhsL{kðu Au. Mkk{kLÞ heíku ðMíkeLku ðÞsqÚk {wsçk {wÏÞ rð¼køkku{kt ðnU[ðk{kt ykðu Au.

çkk¤fku (0-14 ð»ko) Ãkwgku (1Ãk-60 ð»ko) yLku ð]îku (60 ð»koÚke ðÄw) ykf]rík 14.7yk ðÞsqÚk {wsçk ¼khíkLke ðMíkeLke Mkth[Lkk Ëþkoðu Au.


LkkUÄ

351



ykf]rík 14.7 : ðÞsqÚk yLkwMkkh ðMíke rðLÞkMk

òu ykÃkýu E.Mk.1971 Lkk yktfzkykuLku Mkh¾kðeyu íkku yu MÃk»x sýkE ykðu Au fuçkk¤fkuLke MktÏÞk ½xe hne Au yLku ÃkwÏíkkuLke MktÏÞk ðÄe hne Au. ð]îkuLke MktÏÞk Ãký ðÄe hne Au.

yk heíku, ykr©ík ðMíkeLke MktÏÞk ðÄe hne Au. sÞkhu ykðwt çkLku íÞkhu ðMíke{kt ykr©íkðMíkeLkku ¼køk Ãký ðÄu. íkuLkk ÷eÄu MkhfkhLku çkk¤fkuLkk rðfkMk yLku ð]îkuLkk fÕÞký {kxu ðÄwhkufký fhðwt Ãkzu. òu ykðwt Lk nkuÞ íkku WíÃkkËf ðMíke {kxu ðÄw hkufký fhe þfkÞ.

ykr©ík ðMíke

ykr©ík ðMíke «{ký = ykr©ík ðMíke 0-14 ð»ko ð¥kk 60 ð»koÚke WÃkhLke ô{hLkk ÷kufku x 100

WíÃkkËf ðMíke (1Ãk-Ãk9 ð»ko)Äkhku fu yuf rsÕ÷k{kt ykr©ík ðMíke (0-14 ð»ko íkÚkk 60 ð»koÚke WÃkh ) 7000 Au

yLku WíÃkkËf ðMíke (1Ãk-Ãk9 ð»ko ) 18000 Au, íkku

ykr©ík ðMíke «{ký = 7000 x 100 = 38.89 18000

ykLkku yÚko yu fu Ëhuf 100 ÔÞrfíkyku Ãkife 38.89 ÔÞrfík rLk¼oh Au yLku 61.11ÔÞrfík WíÃkkËf Au.

y{qf [ku¬Mk sqÚkku{kt ðMíkeLke ðÞsqÚk {wsçk rðLÞkMk(1961-2001)ðMíke (xfkðkhe{kt)



LkkUÄ

352



rð[khku

ík{khk ËkËk-ËkËeLke ô{h 60 ð»koÚke ðÄwt Au. íkuyku ykr©ík ðMíkeLkku ¼køk Au. þwtík{Lku ÷køku Au fu íkuyku çkkuòYÃk Au ? þwt íkuyku fwxwtçk yLku Mk{ksLkk fÕÞký {kxu Vk¤ku ykÃkíkkLkÚke ? òu íkuLkku sðkçk ‘nk’ nkuÞ íkku fuðe heíku Vk¤ku ykÃku Au ? òu ‘Lkk’ nkuÞ íkku Vk¤ku fu{ LkÚkeykÃkíkk?

ðMíkeLkwt yuf y÷øk sqÚk : rfþkuh

Lkðk ÿr»xfkuý {wsçk ðMíkeLke ðÞsqÚk Mkth[LkkLku Mk{sðk {kxu rfþkuhkuLku y÷øk ðÞsqÚk{kt{qfeLku òuðk Ãkzu. ÃkhtÃkhkøkík heíku ykÃkýu ðÞsqÚk {wsçk ðMíkeLku ºký rð¼køkku{kt s ðnu[eyuAeyu : çkk¤fku, ÃkwÏíkku yLku ð]îku Ãkhtíkw ykÃkýu òuEyu Aeyu fu yuðe ½ýe ÔÞrfíkyku Au su Lk íkkuçkk¤f Au fu Lk íkku Ãkwg Au. òu ík{u Ãkkuíku yu ðÞsqÚk{kt nþku íkku ík{Lku ík{khk ðze÷ku yÚkðkðk÷eyku ÃkkMkuÚke ðkhtðkh yuðwt Mkkt¼¤ðk {¤íkwt nþu fu, ík{u ykðwt þwt fk{ fhku Aku ? nðu ík{u ftEçkk¤f Lkk fnuðkyku.’’ çkeS fkuEðkh yu s ðze÷ ík{Lku fnuíkk nþu, ‘’ík{u ykðwt fhu s fE heíkuþfku ? ík{u ftE Ãkwg LkÚke.’’ ¾hu¾h íkku, SðLk{kt ÃkwgkðMÚkk yLku çkk¤Ãký ðå[uLkk yk íkçkffkLkurfþkuhkðMÚkk fnuðk{kt ykðu Au. (÷øk¼øk 10 Úke 19 ð»ko) yLku yk ðÞsqÚk{kt ykðLkkheÔÞrfíkykuLku rfþkuhku íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu Au. rfþkuhkðMÚkkLkku yÚko çkhkuçkh Mk{sðk {kxuçkkufMk{kt ykÃku÷wt ÷¾ký ðkt[ku.

rfþkuh yux÷u þwt ?

ðÞsqÚk {wsçk MktÞwfík hk»xÙku (Þw.yuLk) yu Lke[u {wsçk ÔÞkÏÞkt fhe Au :

- rfþkuhku - 10-19 ð»ko

- ÞwðkLkku - 1Ãk-h4 ð»ko

- ÞwðkÄLk- 10-h4 ð»ko

Ãkhtíkw, rfþkuhkðMÚkkLku ðMíkeLkk rðþu»k sqÚk íkhefu òuíkkt íkuLke W{hLkku [kuffMk økk¤ku sVfík æÞkLk{kt Lk ÷uðkÞ, fu{ fu Ëhuf ÔÞrfíkLke rfþkuhkðMÚkkLkku íkçkffku swËeswËe ô{h ËhBÞkLkykðe þfu. rfþkuhkðMÚkk yux÷u, yu rðfkMkþe÷ íkçkffku su çkk¤ÃkýLkk ytíkÚke þY ÚkELkuÃkwÏ¥kíkkLke þYykík MkwÄe ÷tçkkÞ Au.’’

rfþkuhkðMÚkkLku yu Mk{Þøkk¤ku fu íkçkffku fnuðk{kt ykðu Au sÞkhu çkk¤ÃkýÚke ÃkwgíkktíkhV þkherhf, {kLkrMkf yLku Mkk{krsf Ãkwgíkk ykðíke òÞ Au. yk íkçkffu ÞwðkLkeLkku ykht¼ÚkkÞ Au yLku íku «sLkLkûk{ ÃkrhÃkfðíkk MkwÄe ÃknkU[u Au.



LkkUÄ

353



¼khík{kt òrík «{kýLkk ð÷ýku

fku»xf 1.1 {kt ËþkoÔÞk {wsçk ðMíkeLkk yuf rðrþ»x sqÚk íkhefu rfþkuhku ¼khíkLke ðMíkeLkk÷øk¼øk hh % sux÷k Au. yk ¼køk h001 Lke ðMíke økýíkhe {wsçk Au. íku{Lke MktÏÞk nsw ðÄehne Au yLku ðíko{kLk (h009) {kt íku{Lkku ¼køk ðÄe økÞku Au. hkr»xÙÞ ðMíke Lkerík h000 {wsçkrfþkuhk“ðMíkeLkk yðøkýkÞu÷k sqÚk” {kt ykðu Au. fkhý fu yksMkwÄe íku{Lke sYheÞkíkku WÃkh¾kMk æÞkLk ykÃkðk{kt ykÔÞwt LkÚke. yk ðMíke-Lkerík{kt rfþkuhkuLke rðrðÄ sYheÞkíkkuLku æÞkLk{kthk¾eLku rðrðÄ fkÞo ½zðk{kt ykðe Au.

ykf]rík 14.8 (yu)

i) rfþkuhkðMÚkk{kt ykðíkk þkherhf, {kLkrMkf, {Lkkuði¿kkrLkf, {Lkkur¢Þkí{f yLku Mkk{krsfÃkrhðíkoLkLke MktÃkqýo yÚkðk çkLku íkux÷e {krníke {u¤ðe ykÃkðe.

ii) íku{Lkk{kt sYhe SðLkfkiþÕÞku rðfMkkðe íku{Lku yuðk Mkûk{ fhðk suÚke íkuyku SðLkLkkòu¾{kuÚke çk[u.

iii) Ãkqhíkwt Ãkku»ký yLku Ãkqhíkk ¾kuhkfLke ÔÞðMÚkk fhðe.

iv) sYhe ykhkuøÞ yLku fkWLMku÷ªøk Mkuðkyku WÃk÷çÄ fhkððe.


LkkUÄ

354



fku»xf 1.1 rfþkuhku (10-19 ð»ko ) (MktÏÞk Ëh nòhu, ÷etøk {wsçk)

1991 yLku h001 Lke ðMíke yLkwMkkh

ðMíke økýíkhe rfþkuhkuLke ðMíkeLkk ÃkwÁ»kku ÃkwÁ»kkuLkk {rn÷k {rn÷kLkkð»ko fw÷ MktÏÞk fw÷ xfk fw÷ % fw÷ %

1991 181,419 21.4 95,969 21.9 85,450 21.0

2001 225,061 21.9 119,571 22.4 105,490 21.2

«ð]r¥k 14.3

fku»xf 1.1 {kt ykÃku÷e {krníke yLkwMkkh Lke[uLkk «&™kuLkk sðkçk ykÃkku.

1. rfþkuheykuLke MktÏÞk rfþkuhku fhíkkt ykuAe fu{ Au ? ¾hu¾h íkku siðef ykÄkh rðfkMkLkeÿr»xyu òuíkkt yk MktÏÞk ðÄw nkuðe òuEíke níke

h. E.Mk.1991 Úke E.Mk.h001 ËhBÞkLk rfþkuhku yLku rfþkuheykuLke xfkðkheLkwt ð÷ýfuðwt Au ?

3. rfþkuhkuLku “yðøkýkÞu÷k sqÚk ’’ íkhefu fu{ òuðk{kt ykðu Au ?

4. þwt ík{u Mk{ks ÿkhk suLkwt æÞkLk h¾kðwt òuEyu yuðe rfþkuhkuLke çkkçkíkkuLke ÞkËe çkLkkðeþfþku ?

ii) òrík {wsçk ðMíke rðLÞkMk

{kLkðMktMkkÄLk íkhefu ðMíkeLkk òrík {wsçk rðLÞkMk yu yMkh fhíkwt yuf {níðLkwt Ãkrhçk¤Au. ¾hu¾h íkku, íkuLku ÷ªøk-«{kýLkk ykÄkhu Mk{sðk{kt ykðu Au. òrík «{ký yux÷u Ëh 1000ÃkwÁ»ku {rn÷kykuLke MktÏÞk fkuE [kuffMk Mk{Þøkk¤k ËhBÞkLk †e-ÃkwY»kku ðå[u Mk{kLkíkkLke rMÚkríkLkkuytËks ÷uðk {kxuLkwt yk {níðLkwt Mkk{krsf Mkq[f Au.


LkkUÄ

355



ykf]rík 14.8 (çke)

¼khík{kt òrík «{kýLkk ð÷ýku òrík-«{ký yLkwfq¤ nkuðwt òuEyu Ãkhtíkw ykÃkýk ËuþLkeðMíke{kt òrík-«{ký Mºkeyku {kxu nt{uþk «ríkfq¤ hnÞwt Au yLku r[tíkksLkf ðkík yu Au fu yk«{ký nsw ½xe hnÞwt Au. E.Mk.1901 {kt Ëh yuf nòh ÃkwY»ku 97h {rn÷kyku níke.E.Mk.h001 {kt yk yktfzku 933 Lkku ÚkE økÞku Au. yk ð÷ý ykf]rík 14.8 (y) yLku (çk) {ktËþkoððk{kt ykÔÞwt Au.

- òrík «{ký yk heíku Lkffe fhðk{kt ykðu Au.

fkuE [kuffMk rðMíkkh{kt ðMkíke

òrík «{ký = {rn÷kykuLke fw÷ MktÏÞk

x 1000 íku s rðMíkkh{kt hnuíkk ÃkwY»kkuLke fw÷ MktÏÞk

Äkhku fu yuf rsÕ÷k{kt {rn÷kykuLke fw÷ MktÏÞk 1h000 yLku ÃkwY»kkuLke 13000 nkuÞ, íkku

òrík «{ký = 1h,000

x 1000 = Ëh yuf nòh ÃkwY»ku 9h3 {rn÷k 13,000

[k÷ku ykÃkýu rð[khe òuEyu fu ykÃkýk Ëuþ{kt «ríkfq¤ òrík «{ký fu{ Au ? ykLkwt{wÏÞ fkhý Au ykÃkýk Mk{ksLkk †eyku MkkÚku fhðk{kt ykðíkk ¼uË¼kð yLkwfq¤ òrík «{kýVfík yuf hksÞ yLku yuf fuLÿþkrMkík «Ëuþ{kt Au íku Au 10Ãk8-fuh÷{kt yLku 1001 Ãkkurzt[uhe(ÃkwËwå[uhe) {kt çkk¤ òrík «{ký Ëuþ{kt çkk¤-òrík «{ký{kt ÚkÞu÷ku ½xkzkuyu ¾qçk LkkUÄÃkkºk



LkkUÄ

356



çkkçkík Au. 0-6 ðÞsqÚkLke ðMíke{kt òrík-«{ký Mkíkík ½xe hnÞwt Au. 1991 yLku h001 LkeðMíke økýíkhe{kt Mk{økú òrík «{ký{kt Úkkuzk½ýk MkwÄkhk ykðu÷k sýkÞ Au. Ãkhtíkw 0-6 ð»koLkkðÞsqÚk{kt òrík-«{ký ÍzÃkÚke ½xÞwt Au. h8 hksÞku yLku 7 fuLÿþkrMkík «Ëuþku Ãkife {kºk [khhksÞ- fuhk÷k, r{Íkuh{, rMkrff{, rºkÃkwhk yLku ÷ûkrÿÃk fuLÿþkrMkík ûkuºk{kt s çkk¤òrík «{kýMk{økú òrík «{kýLku yLkwfw¤ Au. MkkiÚke ¾hkçk çkk¤òrík «{ký Ähkðíkk hksÞku yLku fuLÿþkrMkík «Ëuþku Au- nrhÞkýk, rn{k[÷«Ëuþ, økwshkík, Ãktòçk, W¥khk¾tz yLku hkr»xÙÞ hksÄkLkeûkuºk rËÕne íkÚkk Mkt½ þkrMkík [tzeøkZ çkk¤òrík «{ký{kt ÚkÞu÷ku yk ½xkzku Ëþkoðu Au fu ykhksÞku{kt fLÞk ¼úqýníÞk yLku fLÞkt þeþwníÞkLkku heðks yksu Ãký Auu. ykðk heðkòuMkÇÞMk{ksLkk rLkÞ{kuLke rðYî{kt Au.

iii) økúk{eý-þnuhe ðMíke rðLÞkMk

¼khík ¾uzqíkkuLke ¼qr{ yLku økk{zktykuLkku Ëuþ hnu÷ku Au. ðeMk{e MkËeLke þYykík{ktËMk{ktÚke Lkð ÷kufku økk{zkyku{kt hnuíkk. nk÷{kt Ãký ykÃkýe ðMíkeLkk Ãkkuýk ¼køk fhíkkt ðÄw÷kufku økk{zkyku{kt ðMku Au. ¼khík{kt þnuhe rðMíkkh yuLku fnuðk{kt ykðu Au, su{kt Ãkkuýk¼køkÚkeðÄw ÷kufku MkeÄe fu ykzfíkhe heíku ¾uíke rMkðkÞLkwt fk{ fhíkk nkuÞ, ykuAk{kt ykuAe Ãk000 LkeðMíke nkuÞ yLku ðMíkeLke ½Lkíkk 400 ÔÞrfík/[ku.rf.Lke nkuÞ.

yuðwt ÷køku Au (swyku ykf]rík 14.9 ) fu ykÃkýu ¾qçk ÍzÃkÚke þnuhefhý íkhV ¼køke hnÞkAeyu. Ãkhtíkw íkuLke MkkÚku s íkuLke ykzyMkhku Ãký òuzkÞu÷e Au, suðe fu - hnuXkýkuLke yAík, Ãkkýe,ÃkÞkoðhý yLku ðes¤e ðuzVðe ðøkuhu.

økúk{eý yLku þnuhe ðMíke rðLÞkMk (1951-2001)

ykf]rík 14.9 økúk{eý-þnuhe ÃkrhðíkoLk


LkkUÄ

357



iv) Mkkûkhíkk :

Mkkûkhíkk fkuEÃký Mk{ksLkk rðfkMkLkku yuf {níðLkku {kÃkËtz Au. ðMíkeøkýíkhe{kt ykÃku÷eÔÞkÏÞk {wsçk, Mkkík ð»koÚke WÃkhLke yu ÔÞrfíkLku Mkkûkh {kLkðk{kt ykðþu su fkuEÃký ¼k»kk÷¾e, ðkt[e íku{s Mk{S þfþu.’’ ykÃkýk Ëuþ{kt 19Ãk1 {kt Mkkûkhíkk Ëh níkku 18.33 %h001 {kt yk Ëh ðÄeLku 6Ãk.37 % ÚkE økÞku. ykÃkýk ËuþLkk rðr¼LLk hksÞku Ãkife MkkiÚke ðÄwMkkûkhíkk 90.86 % fuh÷{kt Au. r{Íkuh{{kt 88.49 % yLku ÷ûkrîÃk{kt 87.Ãkh % Au. ÃkhtíkwMkk{kLÞ heíku òuíkkt ÃkwY»kku fhíkkt {rn÷kyku{kt Mkkûkhíkk Ëh Lke[ku Au. (swyku ykf]rík 14.10)

ykf]rík 14.10 : Mkkûkhíkk

{LkkuÞíLk 14.4

ÃkkuíkkLke ykMkÃkkMkLkk 10-1Ãk ½hku{ktÚke yk {krníke ¼uøke fhku :

1. ELxhÔÞw ykÃkLkkh ÔÞrfíkLkwt Lkk{ ..........

h. ô{h (ð»kkuo{kt)

¼khík{kt Mkkûkhíkk Ëh(1962-2001)


LkkUÄ

358



3. þiûkrýf ÞkuøÞíkk

4. Ãkrhðkh{kt f{kíkk MkÇÞkuLke MktÏÞk ........

Ãk. fwxwçkesLkkuLke fw÷ MktÏÞk : ÃkwÁ»k ......... †e ..........

6. fwxwtçkesLkkuLkk ðÞsqÚk {wsçk MktÏÞk :

yu) 14 ð»ko MkwÄe

çke) 1Ãk Úke 60 ð»ko

Mke) 60 Úke ðÄw ð»ko

7. WÃkhkufík {krníkeLkk ykÄkhu Lke[u ykÃku÷ çkkçkíkkuLke økýíkhe yLku rð&÷u»ký fhku :

yu) òrík «{ký

çke) rLk¼hoíkk «{ký ...........

i) 14 ð»koÚke Lke[u ...........yLku íkuLke xfkðkhe

ii) 60 ð»koÚke WÃkh ............yLku íkuLke xfkðkhe

yk heíku ykÃkýu Mk{S þfÞk Aeyu fu fkuEÃký ËuþLke ðMíke {kºk MktÏÞkLke ÿr»xyu íkuLkwtMktMkkÄLk çkLke þfu Lknª. Ëuþ {kxu ÷kufkuLke MktÏÞkLke ÿr»xyu sýkíke rðþu»kíkkykuLke økwýð¥kk{ktMkwÄkhku fhðk {kxu ËuþLku íku{kt LkkUÄÃkkºk hkufký fhðwt Ãkzu Au, suÚke ðMíke MktMkkÄLk{kt çkË÷kð fhðwtÃkzu Au, suÚke ðMíke MktþkÄLk{kt çkË÷kð ËwrLkÞkLkk çkeò ËuþkuLke su{ ¼khík Ãký ÃkkuíkkLke ðMíkeLkuMktMkkÄLk çkLkkððk {kxu ½ýe Lkeríkyku yLku fkÞo¢{ku çkLkkðu Au. íkuÚke «fhýLkk ykøk÷k ¼køk{ktykÃkýu ¼khík MkhfkhLke yu sLkMktÏÞk-LkeríkykuLku Mk{Sþwt suLku {rn÷k MkþrfíkfhýLku MktË¼uo½zðk{kt ykðe Au.

MðkæÞkÞ 14.4

1. h001 Lke ðMíke {wsçk, ¼khík{kt òrík-«{ký :

y) 970 çk) 9h7 Mk) 933 Ë) 943

h. h003 Lke ðMíke økýíkhe {wsçk þnuhe ðMíkeLkk xfk Au.

y) h7.8 çk) h6.7 Mk) hÃk.7 Ë) h4.0

3. òu rLk¼ohíkk «{ký ðÄw nkuÞ íkku þwt Ãkrhýk{ ykðu ?


LkkUÄ

359



4. ¼khík{kt «ríkfq¤ òrík-«{ký {kxu sðkçkËkh fkuEÃký çku fkhýku sýkðku.

14.6 ¼khíkLke ðMíke-Lkerík

þwt ík{u òýku Aku fu ¼khík{kt ðMíke ðÄkhk ytøku íku{s ðMíke-Lkerík yÃkLkkððkLke sYheÞkíkytøkuLkku rð[kh-rð{þo Mðíktºkíkk Ãknu÷kt s þY ÚkE økÞku níkku ? 1938 {kt ð[økk¤kLke Mkhfkhÿkhk hkr»xÙÞ ykÞkusLk Mkr{rík nuX¤ ðMíke-Lkerík ½zðk {kxu yuf Ãkuxk-Mkr{rík h[ðk{kt ykðe.yk Mkr{ríkyu 1910 {kt íkuLkk MktfÕÃk{kt sýkÔÞwt, Mkk{krsf yÚkoÔÞðMÚkk, fwxwtçk fÕÞký yLkuhkr»xÙÞ ÞkusLkkLkk rník{kt fwxwtçk rLkÞkusLk yLku çkk¤fkuLke MktÏÞkLke {ÞkoËk ykð~Þf Au.

19Ãkh {kt ¼khíkyu rðï{kt «Úk{ Ëuþ çkLÞku suýu fwxwtçk rLkÞkusLk WÃkh ¼kh {qfíkehkr»xÙÞ ðMíke ÞkusLkk þY fhe. fkÞo¢{Lkku WÆuþ sL{Ëh ½xkzeLku ‘’hkr»xÙÞ yÚkoÔÞðMÚkk {kxuykð~Þf Míkh Ãkh sLkMktÏÞkLku rMÚkh fhðe’’ íku níkku. íÞkhÚke {ktzeLku yksMkwÄe ð¾íkkuð¾ík¼khík íkuLke ðMíke-Lkerík{kt MkwÄkhýk fhíkwt hnÞwt Au. suLke òýfkhe MktË¼uo ÃkwMíkfku{ktÚke {¤þuyÚkðk ík{khk WÃk÷k Äkuhýku{kt {¤þu.

yíÞkhu ykÃkýu íkËTLk Lkðe ðMíke-LkeríkLku Mk{sðkLkku «ÞkMk fheyu. suLku ¼khík-Mkhfkhÿkhk 2000 {kt ½zðk{kt ykðe. hkr»xÙÞ ðMíke Lkerík (LkuþLk÷ ÃkkuÕÞq÷uþLk Ãkku÷eMke yuLk.Ãke.Ãke.)hkr»xÙÞ ðMíke Lkerík 2000 {kt ðMíkeLkk rðrðÄ {wÆkykuLku økwýð¥kksLkf ÿr»xfkuýÚke òuðk{ktykÔÞk Au. íku{kt ðMíke rLkÞ{Lk Ãkh MkeÄku ¼kh {qfðk{kt ykÔÞku LkÚke. íku{kt fnuðk{kt ykÔÞwt Au fuykrÚkof yLku Mkk{kSf rðfkMkLkku nuíkw íku{Lkk fÕÞký{kt ð]rî fhðkLkku, Mk{ks{kt MktMkkÄLk çkLkðk{kt{ËË fhðkLkku, ËuþLkku rðfkMk Mkíkík ÚkkÞ íku {kxu ðMíkeLku MktÏÞkLke ÿr»xyu rMÚkh fhðe sYhe Au.

hkr»xÙÞ ðMíke Lkerík 2000 Lkk íkkífkr÷f WÆuþ Au- øk¼orLkhkuÄLk, MðkMÚÞ MktçktÄeMkkhðkh{kt {q¤¼qík MkwrðÄkyku, MðkMÚÞ fkÞofíkkoykuLke yÃkqýo sYheÞkíkkuLku Ãkqhe fhðe. MkkÚkkuMkkÚk«sLkLk yLku þeþw Mkt¼k¤ {kxu yuf MkkÚku Mkuðk ykÃkðe.

{æÞfk÷eLk WÆuþ Au - fw÷ «sLkLk ËhLku h010 MkwÄe ðMíkeLke rMÚkhíkkLkk Ëh MkwÄe÷kððkLkku Au suLku {kxu yktíkhrð¼køkeÞ fkÞoLkeríkyku y{÷{kt {qfkE Au.

÷ktçkk Mk{Þøkk¤kLkku WÆuþ Au- h04Ãk MkwÄe{kt Mkíkík ykrÚkof íkÚkk Mkk{krsf rðfkMkLkeMkkÚkkuMkkÚk ÃkÞkoðhý Mkthûký fheLku yuf rMÚkh ðMíke «kÃík fhðe.


LkkUÄ

360



«ríkMÚkkÃkLk Míkh Ãkh fw÷ «sLkLkûk{íkk Ëh :

yk fw÷ «sLkLk Ëh Au su{kt yuf Lkðòík çkk¤fe ÃkkuíkkLkk SðLkfk¤ ËhBÞkLk Mkk{kLÞheíku {kºk yuf ÃkwºkeLku s sL{ ykÃku Au. MkkËk þçËku{kt fneyu íkku Ëhuf †e Vfík yux÷k sçkk¤fkuLku sL{ ykÃku, su íkuLkwt «ríkMÚkkÃkLk (replacement) fhu. ykLkwt Ãkrhýk{ þqLÞ ðMíkeðÄkhkuykðu.

rMÚkh ðMíke :

yuf ðMíke sÞkt «sLkLk yLku {hý yuf Mk{Þøkk¤k{kt yufMkh¾k hnu Au. yk heíkuðMíke yufMkh¾k ËhÚke ðÄu yLku yufMk{kLk heíku ðnU[kÞ. sÞkt sL{Ëh yLku {]íÞwËh Mkh¾knkuÞ íÞkt ðMíke nt{uþk rMÚkh hnu.

¼khík{kt {rn÷k Mkþrfíkfhý :

{kLkðMktMkkÄLk íkhefu ðMíkeLke økwýð¥kk MkwÄkhðk {kxu {rn÷kykuLkwt Mkþrfíkfhý fhðkLke¾qçk sYh Au. ¼khík{kt fw÷ ðMíkeLkk ÷øk¼øk Ãk0 % sux÷e ðMíke {rn÷kykuLke Au, Aíkkt Mk{ks{ktíku{Lkwt MÚkkLk Lke[w yLku ¼uË¼kððk¤w hk¾ðk{kt ykðu Au. yk{ MkeÄku s ÏÞk÷ ykðe þfu Au fu{rn÷kykuLke yðøkýLkk fhðkLku ÷eÄu ËuþLke Ãk0 % ðMíkeLkwt ÞkuøkËkLk ËuþLku {¤e þfíkwt LkÚke.sÞkhu rðïLkk rðfMkeík hk»xÙku{kt ykÚke Mkkð W÷xwt çkLku Au. ykÃkýk Ëuþ{kt {rn÷kykuLke ¼qr{fk{kºk fwxwtçkLke fk¤S ÷uðk Ãkqhíke s sýkÞ Au. íku{Lke MkkÚku Úkíkk ¼uË¼kð, yÃkhkÄ yLku ËwÔÞoðnkh{qtøkk {kuZu òuE hnu Au.

òu ík{u ¼khíkLkk MktrðÄkLkLkk 14,1Ãk,16, 19, 39, 4h,Ãk1-E «fhýku òuþku íkkuíku{kt MkkiLku {kxu LÞkÞ yLku Mk{kLkíkkLke òuøkðkEyku skuðk {¤þu. ¾kMk ÷øLk fkÞËku 194Ãk,øk¼koðMÚkkLkku íkçkeçke Mk{kÃkLk fkÞËku 1971 yLku çkk¤÷øLk (MkwÄkhku) 1978 suðk ¾kMkfkÞËkyku Ãký ÷køkq fhðk{kt ykÔÞk Au. Aíkkt {rn÷kykuLke rMÚkrík ½ýe økt¼eh r[tíkkLkku rð»kÞnsw çkLku÷e Au.

yk rËþk{kt y{wf Ãkøk÷kt ÷uðkÞk Au yLku {rn÷kykuLke rMÚkríkLke økwýð¥kk MkwÄhu íkuðeykþk sL{e Au. {rn÷k MkþrfíkfhýLke rËþk{kt {níðLkwt Ãkøk÷wt íÞkhu ÷uðkÞwt sÞkhu MktMkË{kt7Ãk {ku yLku 74 {ku MkwÄkhku ÃkMkkh fhkÞku, su{kt Ãkt[kÞíke hksÞLke MktMÚkkyku{kt yLku þnuhkuLkeMÚkkrLkf MktMÚkkyku{kt {rn÷kyku {kxu 33 % çkuXfku yLkk{ík hk¾ðkLkwt Lkffe ÚkÞu÷wt.

1990 {kt ÃkMkkh fhðk{kt ykðu÷k yuf fkÞËk ÿkhk 199h {kt {rn÷kyku {kxuLkwt yufhkr»xÙÞ Ãkt[ çkLkkððk{kt ykÔÞwt. {rn÷kykuLkk yrÄfkhLke hûkk {kxu íku{s íku{Lku Úkíkk ËwÔÞoðnkhku



LkkUÄ

361



Mkk{u íku{Lke Mkwhûkk {kxu fkLkqLke íkÃkkMkLku ÷ELku yk MktøkXLk{kt ½ýk «fkhLkk fkÞkuoLkku Mk{kðuþfhðk{kt ykÔÞku.

ykLkku ytrík{ WÆuþ Au {rn÷kykuLke WLLkrík, rðfkMk yLku Mkþfíkefhý{kt MknkÞYÃkçkLkðwt yLku {rn÷kyku MkkÚku fhðk{kt ykðíkk ík{k{ ¼uË¼kðku Ëqh fhðk. yk Ãkøk÷ktyku ÿkhk{rn÷kykuLke «ð]r¥kyku Ãký ðÄþu yLku SðLkLkk ½ýkçkÄk ÃkkMkkyku{kt íkuyku Mkr¢ÞíkkÚke ¼køk÷uþu. {rn÷k MkþrfíkfhýLke sYh yLku íkuLke {kxuLkk «ÞíLkku ytøku ðÄw rðøkíkÚke ík{u òýe þfþku‘’Mkk{krsf-ykrÚkof rðfkMk yLku ðtr[ík Mk{qnkuLkwt Mkþfíkefhý’’ Lkk{Lkk ÃkkX{kt.

MðkæÞkÞ 14.Ãk

1. Äkhku fu yuf [kuffMk rsÕ÷kLkwt ûkuºkV¤ h00 [ku.rf.{e. Au íku rsÕ÷kLke ðMíke 19Ãk1,1961, 1971, 1981,1991 yLku h001 Lke ðMíke økýºke yLkwMkkh ¢{þ :17,400, h6,h00, 36,700, 4h,h00, Ãk9,800 yLku 7Ãk,h00 Au.

yu) yk A ð»koLke ðMíke økýºke {wsçk ðMíkeLke ½Lkíkk økýe çkíkkðku.

çke) ðMíkeLke ½Lkíkk{kt ËMkfkyku ËhBÞkLk ykðu÷ku VuhVkh [fkMkku.

Mke) ík{u fhu÷e ðMíkeLke ½LkíkkLke økýíkhe yLku Mkh¾k{ýe ÿkhk ík{Lku ðMíkeLku ÷økíkkfkuE ð÷ý sukðk {¤u Au ?

ík{u yk þeÏÞk :

- fkuE [kuffMk Mk{Þ ËhBÞkLk yuf Ëuþ{kt ðMkíkk ÷kufkuLke fw÷ MktÏÞkLku íku ËuþLke ðMíkefnuðkÞ Au. ËMk-ËMk ð»ko ÃkAe ¼khík Mkhfkh ÿkhk ðMíkeLku ÷økíke Mkk{krsf, ykrÚkofyLku sLkMkktÏÞkrÞf (÷kufkuLke MktÏÞkLku ÷økíke) {krníke yufºk fhðk{kt ykðu Au suLkuðMíke økýíkhe fnuðk{kt ykðu Au.

- h001 Lke ðMíkeøkýºke {wsçk ¼khíkLke fw÷ ðMíke 10h8.7 fhkuz Au su 1901 {kt¼khíkLke su ðMíke níke (h38.3 fhkuz) íkuLkk fhíkkt 4 økýe Au. sL{Ëh yLku {]íÞwËhðå[uLkku íkVkðíkyu «kf]ríkf ð]rîËh fnuðkÞ Au.

- Ëh [ku.rf.{e. yu ðMkíkk ÷kufkuLke MktÏÞkLku ðMíkeLke ½Lkíkk /øke[íkk fnu Au. ¼khík{ktíkuLke ðnU[ýe ½ýe yMk{kLk Au. hkr»xÙÞ hksÄkLke ûkuºk rËÕne ¼khíkLkku MkkiÚke øke[ðMíke Ähkðíkku «Ëuþ Au. (9h94 ÔÞrfík/[ku.rf.{e.) yLku yYýk[÷ «Ëuþ MkkiÚke ykuAeøke[ ðMíke Ähkðíkwt hksÞ Au.


LkkUÄ

362



- (14 ÔÞrfík /[ku.rf.{e)

fw÷ ðMíke{kt Ëh 1000 ÃkwÁ»ku {rn÷kykuLke su MktÏÞk nkuÞ íkuLku òrík «{ký fnu Au.¼khík{kt òrík«{ký «ríkfq¤ Au. h001 Lke ðMíkeøkýºke {wsçk íku 933 Au. {rn÷kykuLkkMkþfíkefhý ÿkhk òrík «{ký MkwÄhe þfu.

- ¼khíkLke ðMíkeLku ðÞsqÚk {wsçk {wÏÞíðu ºký sqÚk{kt ðnU[ðk{kt ykðu Au. (1) çkk¤fku(0-14 ð»ko) (h) Ãkwgku (1Ãk-60 ð»ko) (3) ð]îku (60 + ð»ko) çkk¤fku yLku ð]îku{¤eLku ËuþLke ykr©ík ðMíke çkLku Au, su fw÷ ðMíkeLkk ÷øk¼øk 43 % Au.

- yuf òøk]ík Mk{ks {kxu Mkkûkhíkk yuf {níðLkku {kÃkËtz Au. ðMíkeøkýíkhe {wsçk ‘’Mkkíkð»koÚke ðÄw W{h Ähkðíke ÔÞrfíkLku Mk{sýÃkqðof ÷¾íkkðkt[íkk ykðzðwt skuEyu. ykÃkýkËuþ{kt MkkûkhíkkLkwt «{ký ½ýwt ðæÞwt Au. 19Ãk1 {kt Mkkûkhíkk Ëh {kºk 18.33 % níkku suh001 {kt 6Ãk.37 % ÚkÞku Au. fuh÷ hksÞ{kt MkkiÚke ðÄw 90.86 % Mkkûkhíkk Au.

- hkr»xÙÞ ðMíke LkeríkLkku {wÏÞ WÆuþ yu Au fu sL{Ëh yLku {]íÞwËhLku ½xkze, fwxwtçk fÕÞkýyLku ðMíke{kt rMÚkhíkk ÷kðe, ykrÚkof-Mkk{kSf rðfkMk fhe yLku ÃkÞkoðhýLktw MkthûkýfheLku ÷kufkuLkk SðLkLke økwýð¥kk MkwÄkhðe. ÷kufkuLke SðLk-økwýð¥kk MkwÄkhðk {kxu íku{ktÞkuøÞ hkufký fheLku ðMíkeLku yuf WíÃkkËf MktMkkÄLk{kt Vuhðe þfkÞ Au.

Mkºkktík MðkæÞkÞ :

1. òrík-«{kýLke ÔÞkÏÞk ykÃkku. ¼khík{kt òrík-«{ký «ríkfq¤ fu{ Au ?

h. ðMíkeðÄkhkLkk ËhLke ÔÞkÏÞk ykÃkku yLku íku fuðe heíku økýe þfkÞ Au íku økýºke fheçkíkkðku.

3. ¼khíkLkk ðÞ sqÚk {wsçk ðMíke rðLÞkMkLke yktfzkfeÞ {krníke ÿkhk ykÃkýu þwt íkkhýfkZe þfeyu ?

4. ykÃkýe çknku¤e ðMíkeLku ykÃkýu MktMkkÄLk fuðe heíku çkLkkðe ËE þfeyu ?

Ãk. Lke[u ykÃku÷k þçËkuLke ÔÞkÏÞk ykÃkku.

i)ðMíkeLke ½Lkíkk

ii)sL{Ëh, {]íÞwËh yLku ð]rî Ëh

iii)Mkkûkhíkk


LkkUÄ

363



6. hkr»xÙÞ ðMíke Lkerík Mk{òðku.

7. {rn÷k Mkþfíkefhý yux÷u þwt ? {rn÷k Mkþfíkefhý ÿkhk yk¾k Mk{ksLkwt Mkþfíkefhýfuðe heíku ÚkE þfu ?

MðkæÞkÞLkk sðkçk

1. 14.1 yuðwt ftEf su ykÃkýu ðkhtðkh WÃkÞkuøk{kt ÷E þfeyu.

h. rþûký, MðkMÚÞ, Ãkku»ký yLku rðþu»k íkk÷e{

14.h

1. Ãkrù{ çktøkk¤

h. ze) 300 ÔÞrfík/ [ku.rf.{e.

3. 1) ykiÄkurøkfhý h) þnuhefhý

3) hkusøkkhLke íkfku 4) ðknLkÔÞðnkh yLku MktËuþkÔÞðnkhLke Mkøkðzku

4. 1) ¾kzk-xufhkðk¤wt ¼]Ãk]»X

h) rð»k{/«ríkfq¤ ykçkkunðk

14.3

1. (Mke) Ëh yuf nòhu h0

h. (Mke) Ÿ[ku sL{Ëh yLku Lke[ku {]íÞwËh

3. 19h1 Lkwt ð»ko ðMíke{kt ½xkzku Mkw[ðu Au Ãkhtíkw íkuLkk ÃkAe ðMíke Mkíkík ðÄe hnu÷e sýkÞAu.

14.4

1. Mke-933

h. yu-h7.8

3. Mkhfkh Ãkh ykr©ík ðMíkeLkk fÕÞký {kxu Mkhfkhu íku{kt ðÄw hkufký fhðwt Ãkzu Au, suLku÷eÄu Ëuþ{kt çkeò rðfkMkLkk fkÞkuo {kxu ykuAk Lkkýk çk[u Au.

4. 1) {rn÷kyku MkkÚku fhðk{kt ykðíkk ¼uË¼kð

h) {rn÷k ¼]ý níÞk yLku {rn÷kþeþw níÞk


LkkUÄ

364



14.Ãk

ð»ko (y) (çk) (f)ðMíkeLke ðMíke{kt ðMíkeLke ½LkíkkLkk½Lkíkk ËMkfkyku{kt ð÷ý{kt Mkíkík ð]rî

ykðu÷kÃkrhðíkoLkku

19Ãk1 87

1961 131 44

1971 181 Ãk0

1981 h36 ÃkÃk

1991 h99 63

h001 376 77

lS|I

F V

G[ 5

F9M

95F

9G]\ G

FDlJ

QFI

J:T

]E

FQFF

lR+

TD[ X

]\ XLb

IFD]x

S[,DG

MZ\HS

D]\hJT

]\;

FNL

Hl8,

p5IM

UL

lAG

p5IM

UL

B]A

H p

5IMU

LlA

G p

. . . . lD+

M4

VFB

F :JF

wIFI

5]:T

SG[ R

MSS;

56[ V

FG\NY

L DF^

I]\ CX

[P V

CL\ V

DFZM

5|It

G

IF;

;FD

U|LG

[ ;];

\UT4

V;

ZSFZ

S V

G[ Z

;5|

N A

GFJJ

FGM Z

æM K

[P V

eIF;

T{IFZ

SZJ

L V

[ läD

FUL”

5|lS

|IF K

[P TD

FZF

5|lT

EFJ

M V

DG[ V

F V

eIF;

G ;

]WFZJ

FDF\

DNN~

5 YX

[P YM

0M ;

DI S

F-LG

[ VCL

\ VF5

[, 5

|lTE

FJ5+

S

YL J

W] Z

;5

|N V

G[ p

5IM

UL

;FD

U|L

AG

FJL

XSF

IP

oG[8Z

7FG

f

5|lT

lS|I

F p5

Z 5

|`GM

5F9

G\P5F

9G]\ G

FDIn

text

5|`G

M8l

DGo,5

|̀GM

p5IM

UL

lAG

p5I

MUL

;C[

,F

D]xS

[,B

]A D

]1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10

.11

.12

.13

.

---RMY]\ OM<0----

---+LHM OM<0----

ALH

M OM<

0

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

X]\ TD[ DGMlJ7FGGF VeIF; DF8[ ALHF SM. 5]:TSGM p5IMU SIMo mCF q GFHM CF4 TM p5IMU SZJFG]\ SFZ6 VF5MP________________________________________________________________________________________________________________________________________

GFD : _______________________V[GZM,D[g8 G\P _________________;ZGFD]\ : _____________________

_____________________

lJQFI : _________________5]:TS G\P : _________________

sf

ZFQ8=LI D]ST lJnF,I lX1F6 ;\:YFG

(MHRD), EFZT ;ZSFZ C:TS (:JFI¿) ;\:YF)V[-Z$-Z5, >lg:88I}XG, lJ:TFZ, ;[SŸ8Z- &Z, GM.0F-Z_!#_) (I]. %FL. )

85F,l8lS8

213 - Mkk{krsf rð¿kkLk

Documents

Transcript of 213 - Mkk{krsf rð¿kkLk