ir. ing. Ynso E.

suurenbroek

FIFireE

jesse don

HVK

www.brandgang.nl

Een brand in de turbineruimte van een windmolen bij

het Zuid-Hollandse Ooltgensplaat leidde op 29 oktober

2013 tot de tragische dood van twee werknemers.

Eén van hen overleed na een sprong uit de brandende

gondel, de ander kwam om in de brand zelf. De snelheid

van brandontwikkeling was te groot om veilig uit de

gondel te kunnen ontsnappen.

Gezien de goede track record op het gebied van

arbeidsomstandigheden zou dit tragische ongeval als

‘incident’ kunnen worden betiteld. Een samenloop van

omstandigheden, leidend tot een ongeval, waarvan

‘men’ met elkaar denkt dat er een te kleine kans op

herhaling is om maatregelen tegen te treffen. Dat zou

een gevaarlijke gemiste kans zijn, want er is meer aan

de hand.

De snelheid van de ontwikkeling van een brand wordt

mede bepaald door het ontwerp van installaties. Zelfs

als mocht blijken dat in Ooltgensplaat aan alle regels is

voldaan, dan vraagt dit tragische voorval, ongeacht de

oorzaak, om maatregelen ter voorkoming van herhaling.

ontbrekende voorwaarden voor veiligheid van werknemers in de windenergie

integraal veiligheids-ontwerp, fire engineering en process safety analysede arbeidsveiligheid in de windmolenindustrie lijkt voortvarend en professioneel te worden opgepakt. Er worden in deze jonge branche tot op heden lage ongevalcijfers of ‘lost time incidents’ geregistreerd. Toch vielen er oktober vorig jaar slachtoffers te betreuren in ooltgensplaat. incident of trend? Een analyse en een waarschuwing.

juli 2014 I 14

info

brandontwikkeling

Het is in het verleden te vaak voorgekomen dat men

‘de schuld’ van brand bij de primaire oorzaak – het

nauwelijks te vermijden ‘eerste vonkje’ – legde, terwijl

juist de onvoorziene en ongebreidelde brandontwik-

keling het probleem was. De onderliggende oorzaken

en mechanismen van ‘incidenten’ blijven dan meestal

onderbelicht. De mogelijkheid om te ontvluchten bij

brand, én de mogelijkheid tot behoud van kritieke

installaties (en dus leveringszekerheid) zijn expliciete

ontwerpvraagstukken.

De auteurs van dit artikel stellen dat herhaling van een

ongeval als in Ooltgensplaat koste wat kost moet wor-

den voorkomen. De oplossing moet worden gezocht op

het gebied van een integraal veiligheidsontwerp waarbij

systeemdenken, process safety en fire engineering de

basisingrediënten vormen.

Fire protection

Process safety gaat hand in hand met ‘fire protection’.

Immers een procesverstoring zoals ‘loss of contain-

ment’ leidt in de meeste gevallen tot brand en in het

kielzog daarvan tot explosie – naast bijvoorbeeld de

emissie gevaarlijke stoffen. Fire engineering beoogt met

een process safety-denkwijze branden te voorkomen

en deze – als ze dan toch optreden – zo klein mogelijk

te houden. Zó klein dat ontvluchten altijd mogelijk is

en zódanig dat de continuïteit van bedrijfsprocessen

maximaal gewaarborgd blijft.

Ons punt: wil je bij branden in windmolens of trans-

formatorstations in de toekomst slachtoffers voor-

komen, dan zal náást naar arbeidsveiligheid expliciet

moeten worden gekeken naar de beheersing van

branden. Robuuste fire engineering-concepten als

onderdeel van een integraal veiligheidsontwerp moeten

in het ontwerpproces worden meegenomen: ‘meteen

en zo vroeg mogelijk in de eerste ontwerpfase’. Hiermee

kunnen slachtoffers worden voorkomen en kan de

continuïteit van energielevering worden geborgd.

bijzondere omstandigheden

Een gondel of nacelle van een windmolen is een

bijzonder industrieel object. De voorwaarden voor

brand zijn er in ruime mate aanwezig. Zo biedt de

opeenstapeling van hydraulische, elektrotechnische en

mechanische systemen een heel gamma aan brandstof-

en ont stekingsbronnen. Complicerend is verder de

overmatige aanwezigheid van brandbare plastics, zoals

de omhulling van de gondel. De installaties bevinden

zich vaak in een vijandige omgeving.

Ook de krappe behuizing – met de compacte lay-out

van de installaties, zowel on/offshore als ‘in de lucht’ –

helpt niet mee. Dit biedt enerzijds weinig bewegings-

ruimte en anderzijds kan er niet simpelweg uit een

vluchtdeur gestapt worden. Bij elkaar maken deze

randvoorwaarden het fire engineering-vraagstuk bij

windmolens vergelijkbaar met die van machinekamers

van schepen of onderzeeboten.

Brand in molen, Schotland.

info

juli 2014 I 15

Transformatorstations zijn essentiële schakels in de

keten tussen tientallen producerende molens aan de

ene kant en het ontvangende elektriciteitsnet aan de

andere kant. Ze zijn na brand niet snel – en dan alleen

nog tegen zeer hoge kosten – te vervangen, zeker

als het om offshore-installaties gaat. De verwachte

down-time na een brand is minimaal enkele maanden,

waarschijnlijk veel langer. Er zijn grote exploitatie-

verliezen te verwachten, om maar te zwijgen van moge-

lijke slachtoffers, milieuschade en reputatieschade voor

ondernemingen en voor de branche als geheel.

‘simpele’ verzekeringskwestie?

Toch lijkt de heersende gedachte binnen de windmolen-

sector te zijn dat bij brand een installatie gewoonweg

in zijn geheel kan worden afgeschreven. Waarmee

het vraagstuk gereduceerd wordt tot een ‘simpele’

verzekeringskwestie.

Deze denkwijze deelt men met de (bouw)regelgevers.

Het uitgangspunt in de Nederlandse bouwregels is dat

bij brand de ontvluchting geregeld moet zijn, maar dat

het brandende object zelf kan (‘mag’) worden afge-

schreven.

integrale brandbeveiliging

Als het om integrale brandbeveiliging en fire enginee-

ring gaat, is er geen lering te trekken uit de reguliere

bouwregels, zoals het Bouwbesluit. Het hele vakgebied

is in de Nederlandse bouwpraktijk de facto afwezig, in

tegenstelling tot bijvoorbeeld in de Verenigde Staten,

Scandinavië, Groot-Brittannië of Duitsland, waar men

met goed opgeleide fire engineers respectievelijk

(beëdigde) Feuer-Ingenieure werkt.

Om branden in industriële objecten

te beheersen en ongevallen als in

Ooltgensplaat te voorkomen, is dus

aanmerkelijk meer nodig dan de

voorgeschreven brandeisen uit de

civiele bouwkunde.

De brandbeveiligingsregels binnen

de reguliere bouwregelgeving

dekken niet het behoud van

installaties, beheersing van milieu-

gevolgen (rook, olieverontreini-

ging) of continuïteitsvraagstukken.

Opdrachtgevers en exploitanten

worden geacht dit zelf te regelen,

waarmee zij worden aangespro-

ken op de eigen verantwoordelijk-

heid.

Nu er slachtoffers zijn gevallen,

kunnen afbrand-scenario’s geen

stand meer stand houden. Nóg

een ongeval van deze ernst

kan, uit verantwoordelijkheid

jegens werknemers, niet worden

geaccepteerd en zal bovendien

de branche als geheel in een

kwalijk daglicht zetten. Met

kansrekening heeft dit alles niets

te maken: niemand kan op basis

van statistiek (‘Dit was een

incident!’) de verantwoordelijk-

heid nemen voor nog meer

slachtoffers.

Brand Ooltgensplaat, 29 oktober 2013.

juli 2014 I 16

info

Robuuste vluchtmogelijkheden uit gondels of van (off-

shore) transformator platforms, evenals de veiligstelling

tegen langdurig productieverlies moeten vroeg in het

ontwerpproces van installaties worden meegenomen.

Dit wordt gerealiseerd door een integraal veiligheids-

ontwerp, waarbij niet alleen arbeidsveiligheid wordt

meegenomen.

Fire engineering

Het vakgebied fire engineering gaat een stuk verder

dan op het eind van het ontwerptraject toevoegen

van een aantal brandmelders en blustoestellen.

Binnen het integrale veiligheidsontwerp wordt

beoogd branden zodanig klein te houden dat

robuuste voorwaarden gecreëerd worden

voor levensreddende ontvluchting. Hoe

kleiner de brand, des te beter. De hitte-

en rookontwikkeling zijn dan immers

evenredig kleiner.

Fire engineering behelst in de

regel een palet aan onderling

samenhangende maatregelen

zoals brandcompartimente-

ring, blusinstallaties, rook- en

warmteafvoerinstallaties, materiaalgebruik (bekabeling

en isolatiematerialen), routering, en middelen en training

voor eventuele brandbestrijding (door werknemers of

overheidsbrandweer) – en wel systemisch: in onderlinge

samenhang.

Bij deze ontwerpende benadering hoort natuurlijk ook

het doordenken van goede middelen en training voor

medewerkers als voorwaardelijk voor ontsnapping en

eventuele manuele beheersing van branden. Te denken

valt aan snel bruikbare lijnen of chutes en het werkbaar

aanbieden van de juiste blusmiddelen.

Fire engineering is internationaal een niet weg te denken

discipline binnen ontwerpteams van complexe industri-

ele objecten. Toepassing van goede fire engineering-

concepten in een vroeg stadium van het ontwerp-

proces zullen verlies van mensenlevens voorkomen én

installaties veilig stellen, die van primair belang zijn voor

de continuïteit van de energielevering.

integraal brandveiligheidsontwerp

Concluderend kan het voorkomen van meer ongevallen

als in Ooltgensplaat alleen planmatig met een integraal

brandveiligheidsontwerp, met inzet van de juiste

deskundigheid, vroeg in het ontwerpproces én op basis

van goed doordachte en reële scenario’s.

Fire engineering gaat verder dan het toevoegen

van brandmelders en blustoestellen’

info

juli 2014 I 17