2013

–201

5 | e

en r

efle

ctie

tran

svaalbu

ur

t amster

dam

Waarom dit boekje: Evaluatie drie-jarige pilot Museum zonder Muren

U heeft hier een bijzonder kleinood in

handen: drie jaar Museum zonder

Muren, gevangen in woord en beeld.

Dit boekje bevat de evaluatie van het

museum in de periode 2013–2015.

Samen met de oprichters, bestuur,

partners, bewoners en andere betrok-

kenen is gereflecteerd op de afgelopen

drie jaar en wordt daadkrachtig

vooruitgeblikt. Verwonder u!

Cultureel Organisatieadviseur San Jonker heeft deze evaluatie met zorg uitgevoerd in opdracht van het bestuur van Museum zonder Muren. San heeft een twintigtal betrokkenen diepte interviews afgenomen om inzicht te krijgen in de organisatiestructuur en in het effect van Museum zonder Muren op buurtbetrokkenheid. Dit heeft bijzonder waardevolle informatie opgeleverd. Ook heeft zij de jaarplannen door geplozen en geanalyseerd. Studenten van de Reinwardt Academie (Hogeschool voor de Kunsten Amsterdam) ontwikkelden ideeën voor participatieprojecten en door studenten van Bedrijfskunde van de Hogeschool van Amsterdam is een advies uitgebracht over de organisatie. In dit boekje vindt u naast deze bevindingen en analyses een kleurrijk overzicht van de gerealiseerde programmering van Museum zonder Muren. De conclusies, geleerde lessen en hieruit volgende toekomstplannen zijn achterin opgenomen. Deze evaluatie markeert de afronding van de pilot van Museum zonder Muren en vormt het kompas voor de toekomst.

colofon

· opdrachtgever evaluatie 2013-2015Stichting Museum zonder Muren

· evaluatie research en interviews San Jonker

· tekstredactie Karien van Assendelft

· grafisch ontwerp Steffen Maas

· met veel dank aan de fotografen en allen die hebben meegeholpen dit boekje tot stand te brengen. Speciale dank aan de co-founders Zeraja Terluin en Daniël Metz

· gefinancierd door Stadsdeel Oost en het Ministerie van OCW

© Uitgave van Museum zonder Murenwww.museumzondermuren.com20

13–2

015

| een

ref

lect

ie o

p m

use

um

zo

nd

er m

ur

enOver Museum zonder Muren

Museum zonder Muren stimuleert en

realiseert museale kunst- en cultuur-

programma’s in de openbare ruimte

die de levendigheid en het aanzien van

Transvaalbuurt in Amsterdam Oost

vergroten. Museum zonder Muren

heeft geen gebouw maar beschouwt

de hele buurt als museum.

Een groot deel van het programma komt tot stand in samenspraak met bewoners en ondernemers uit de wijk. Museum zonder Muren stimuleert de in de wijk aanwezige kwaliteiten en jaagt aan tot bewustwording en ontmoeting. Zo creëert het museum gelegenheid om samen te genieten van kunst en cultuur. Dit experimen-tele en vooruitstrevende initiatief werd in 2013 geïnitieerd door Daniël Metz en Zeraja Terluin.

tran

svaalbu

ur

t amster

dam

Pieter Klapwijk, stadsdeel Oost:

“Museum zonder Muren slaat een

brug tussen de oudere generatie

die de buurt van vroeger waardeert

en recente instroom die de buurt

heeft ontdekt als plezierige en

creatieve woonbuurt.”

de transvaalbuurt tijdens translumen

Van museumwoning naar gebouw zonder muren: Het ontstaan

De Transvaalbuurt is trots op haar

unieke geschiedenis, bijzondere

architectuur en grote diversiteit aan

bewoners. De handtekening van

Berlage, de oorspronkelijke Joodse

bevolking, de Afrikaanse straatnamen,

de ontwikkeling van een multiculture-

le samenleving en de herwaardering

van de buurt na de wijkaanpak maken

de Transvaalbuurt tot een bijzondere

levendige plek in Amsterdam, met een

groeiende eigen identiteit.

Cultuurhistoricus en buurtbewoner Daniël Metz wilde in 2012 meer van de Transvaalbuurt en de signatuur van Berlage laten zien. Uit een

brainstorm ontstond het idee voor een eigen buurtmuseum om daarmee de buurt op de kaart te zetten en sociale cohesie in de buurt te versterken. Een verkennend onderzoek werd gestart, breed gedragen door zowel experts als buurtbewoners en -organisaties. Enquêtes, informatieavonden, buurtwandelingen, een werkbezoek aan Museum het Schip, een expert- meeting en een website leidden tot interessante bevindingen. De conclusies van het vooronderzoek waren meerledig. Alle betrok-kenen waren het eens dat de Transvaalbuurt veel te bieden heeft; niet in het minst de geslaagde melange van culturen en het enthousiasme en de creativiteit van de bewoners. Tegelijkertijd zou het in gebruik nemen van een woning voor een niet-woning-functie op weerstand stuiten. Dit leidde tot de aanbeveling een buurtmuseum te ontwikkelen volgens een gefaseerd meer-jarenplan: van een programmering zonder vaste museumlocatie via een museum als ontmoe-tingsplek tot het in de oorspronkelijke staat terugbrengen van een arbeiderswoning. Daniël bundelde krachten met cultureel ondernemer Zeraja Terluin, voor wie de belevingswereld van mensen in een wijk een grote inspiratiebron vormt. Samen richtten zij in mei 2013 een museum zonder vaste locatie op. De hele buurt

werd het museum, een museum zonder muren. Daarmee was de naam beklonken! Als organi-satievorm werd gekozen voor een stichting met een dagelijks kernteam en een driekoppig bestuur. Er werd direct gestart met program-mering en vormgeving. Binnen drie jaar wist Museum zonder Muren zich te wortelen in de Transvaalbuurt en elf veelzijdige culturele projecten te realiseren die gezamenlijk meer dan 5000 bezoekers trokken. Er werd samengewerkt met vele buurtpartners en partijen buiten de grenzen van de Transvaalbuurt. Een periode van samen met de buurt experimenteren, ontwikke-len en groeien.

Johan Sturm, buurtbewoner:

“Ze zijn in staat gebleken om vast te

houden aan hun oorspronkelijke

gedachtengoed, doelstellingen bij te

stellen en vervolgens met een heel

goed projectplan te komen.”

ondernemers en kunstenaars samenwerken. Het bestuur van Stichting Museum zonder Muren onderschrijft de bijzondere aard van het initiatief: participatief, ondernemend, de-institutioneel. Tussen mei 2013 en september 2015 bestond het bestuur uit de volgende experts: voorzitter Marina Raymakers (orga-nisatieadviseur Marketing & Communicatie, voorheen RCE en directie CBK Amsterdam), secretaris Marcel Smeets (directeur Smeets City Marketing & Toerisme) en penningmeester Riemer Knoop (lector aan de Reinwardt Academie, eigenaar van Gordion Cultureel Advies). Jaarlijks wordt een beleidsplan gemaakt waarin de projectplannen voor het komend jaar zijn gedefinieerd.

De organisatie

Museum zonder Muren functioneert als een projectorganisatie met een kernteam en wisselende projectteams. De twee initiatief-nemers Daniël en Zeraja hebben de dagelijkse leiding. Zij zijn beiden werkzaam als cultureel ondernemer vanuit Culturele Wijkonderneming Tugela85 in de Transvaalbuurt en kunnen terugvallen op een rijke ervaring in de culturele sector. Laura Iqbal (productieleiding) en Steffen Maas (vormgeving) maken deel uit van het kernteam. Waar nodig worden freelance experts ingeschakeld. Bij elk project wordt een project-team samengesteld waarin bewoners, lokale

2013

–201

5 | e

en r

efle

ctie

op

mu

seu

m z

on

der

mu

ren

tran

svaalbu

ur

t amster

dam

het kernteam

De wijk als museum: Visie en doelstellingen

Het museum wil een intensieve en duurzame relatie aangaan met de bewoners van de Transvaalbuurt. Het is de bedoeling zo veel mogelijk bewoners uit alle culturele geledingen te bereiken en ze met nieuwe ogen naar de Transvaalbuurt te laten kijken en hen een gevoel van eigenheid en trots te geven. Het museum versterkt de culturele sfeer en het positieve imago van de Transvaalbuurt door samen met andere cultuuraanbieders de programmering

aantrekkelijk te maken voor en met mensen uit de buurt en de hele stad Amsterdam. Museum zonder Muren zoekt uitdrukkelijk de wissel-werking tussen bewonersparticipatie en de wijk als hoogwaardig cultureel museum. Met deze missie haakt het museum in op zowel sociaal maatschappelijke ontwikkelingen als op vernieuwingen rond publieksbetrokkenheid in nationaal museumland. Wat Museum zonder Muren bijzonder maakt is het feit dat bewoners zelf gebruik maken van de museale bronnen van de buurt: kunst, architectuur, geschiedenis, literatuur. Deze spreken tot de verbeelding en dragen bij aan een gedeelde identiteit en verbeteren zo de leefbaarheid in de buurt. Authenticiteit speelt een grote rol: de verhalen worden verteld door de buurt zelf en ook de makers zijn gehecht in de buurt. De activiteiten hebben een hoge inhoudelijke en creatieve kwaliteit en de projectteams worden comple-mentair samengesteld. Ondernemerschap van alle betrokkenen staat hoog in het vaandel. Museum zonder Muren wil inspirerend en versterkend werken voor andere initiatieven en projecten in de buurt. Met haar geuzennaam is het concept Museum zonder Muren overdraag-baar naar andere buurten, in andere steden.

Participatie

Marjelle van Hoorn is als begeleidend docent van de Reinwardt Academie betrokken bij Museum zonder Muren. Ze geeft haar blik op participatie. ‘Ieder museum kan een waardevolle toevoeging zijn aan de samenleving. De samenwerking met Museum zonder Muren heeft voor de Reinwardt en mij betekenis, omdat het in Amsterdam één van de meest bijzondere initiatieven is. Het Museum zonder Muren stelt participatie centraal. Samen met bewoners, ondernemers en publiek en de bronnen waar de Transvaalbuurt over beschikt worden telkens verbindingen gelegd die de buurt in een nieuw licht plaatsen. Ik herken de netwerkgedachte: Het gaat om wat het oplevert voor de deelnemers en voor de buurt, in mindere mate om wie het brengt. Dat is krachtig en past bij de nieuwe soort organisatie, maar dat levert ook een aantal spanningsvelden op. In ons ‘traditionele’ denken wordt verwacht dat output altijd te meten is. We willen graag terug kunnen leiden naar degene die iets heeft bedacht of gemaakt, als een verantwoording. Terwijl het daadwerkelijk gaat om het effect dat je bereikt. Belangrijk is dan wel om te blijven communiceren.

Anet Wilgenhof, Museum Perron Oost:

“Museum zonder Muren laat de

deelnemers hun eigen museale

verkenningen inkleuren. Dat is

werkelijk bottom-up. Er is ruimte

om met elkaar samenwerkings-

verbanden te verkennen.”

Nina van der Louw, Eigen Haard:

“De meerwaarde van initiatieven als

Museum zonder Muren zit in het verbete-

ren van de leefomgeving. Dit heeft effect

op verdraagzaamheid en op de sociale

activiteit van bewoners onderling.”

Wouter Stoeken, Stadsdeel Oost:

“Het zou nog krachtiger zijn als

Museum zonder Muren de

‘achterliggende’ doelgroepen weet

te bereiken — ouders, ouderen,

jongeren…

…Ook de rol van de gemeente is aan

verandering onderhevig en haar blik

op samenwerkingen met partijen in

de buurt. Het zou beter in deze tijd

passen om Museum zonder Muren

nog meer als partner te betrekken in

het bereiken van gemeenschappe-

lijke doelstellingen.”

Financiële partnerschappen

Museum zonder Muren hanteert als beleids-matig uitgangspunt een grote mate van financiële zelfstandigheid, waar mogelijk los van overheidssubsidies. Het museum vertaalt deze ambitie door duurzame samenwerkingen met corporaties en andere publiek-private partners aan te gaan. In 2014 zijn het museum en de corporatie Eigen Haard een structureel wijkpartnerschap gestart. Dit is een voorbeeld van de partneruitbouw die het museum voor ogen heeft. De doelstellingen van Museum zonder Muren stroken met die van de overheid: Museum zonder Muren levert diensten die ten goede komen aan het leefklimaat van buurten. De waardering voor deze diensten zou in een financiële werkrelatie met Stadsdeel Oost kunnen worden vertaald. Mogelijkheden als crowdfunding, sponsoring (b.v. ‘vrienden van’ activiteiten) en kaartverkoop zijn onderzocht maar nog niet substantieel geëffectueerd.

2013

–201

5 | e

en r

efle

ctie

op

mu

seu

m z

on

der

mu

ren

tran

svaalbu

ur

t amster

dam

ceremonie bij keuken van transvaal

A

Belevingsroute

Museum zonder Muren’s eerste project werd in maart 2013 gepresen-teerd: een belevingsroute door de Transvaalbuurt i.s.m. 24H Amster-dam Oost. In een wandeling langs acht gastlocaties, van De Verhalen- winkel tot de Eyüp Sultan-moskee kwamen architectuur, bewoners, ondernemers, geschiedenis en religie samen. Ook het kantoor van maatschappelijk ondernemers Ramon Schleijpen en Loes Leatemia werd getransformeerd. Ramon: “Opvallend is de lichtvoetigheid waarmee georganiseerd wordt. Iedere keer opnieuw rijgt Museum zonder Muren luchtigjes een ketting met prachtige kralen.”

hartelijke ontvangst in de eyüp sultan-moskee

110 jaar Transvaal

Een feestelijk cultureel programma, bedacht en uitgevoerd door de wijk. Van een Berlage fietsroute naar Museum Het Schip tot een historische maaltijd in Buurtrestaurant Kraaipan: een mengelmoes aan activiteiten waarbij ontmoetingen met het gedeelde verleden en met elkaar werden gevierd. Naast alle corporaties in de wijk waren kunstenaars, jongeren en lokaal ondernemers betrokken.

bewoners vieren de verjaardag van de buurt

Translumen

Een lichtkunstfestival in de straten van de Transvaal. I.s.m. met Loes Diephuis en John Prop van Stichting Polderlicht werden 10 kunstenaars(collectieven) uitgenodigd hun lichtkunst te exposeren achter de ramen en op de gevels van particulieren en ondernemers in de Transvaalbuurt. In kinderproject Droomschaduw (kunstenares Petra Veenstra) werd samengewerkt met De Kaap, Kinder Atelier Transvaal en Talententent (Dynamo). Translumen heeft de buurt op wel 27 locaties letterlijk in een ander licht gezet. De aandacht in de media gaf de buurt bekendheid over haar eigen grenzen heen.

nachtelijke lichtkunstroute tijdens translumen

Culturele wandelingen

De Transvaalbuurt is een enigszins verscholen buurt met een rijke historie. Mede initiatiefnemer en cultuurhistoricus Daniël Metz leidt buurtbewoners en professionals regelmatig door de buurt. De cultuurhistorische wandelingen voeren langs bijzondere plekken en tonen de buurt zoals ontworpen door architect Berlage. De eerste bewoners (1910–1940) gaven hun woonomgeving een uitgesproken Joods karakter. De samenstelling van de buurt is sindsdien sterk veranderd maar de geschiedenis is nog altijd aan de gebouwen en straten af te lezen.

met een gids op pad door de buurt

36 b

ezo

eker

s

300

bez

oek

ers

2000

bez

oek

ers

220

bez

oek

ers

201320

13–2

015

| een

ref

lect

ie o

p m

use

um

zo

nd

er m

ur

en

B

Nelson Mandela kunstwerk

Een permanent kunstwerk voor Nelson Mandela op de Krugerkopgevel naar een idee van bewoner Kees Huijser, in opdracht van Eigen Haard en Stadsdeel Oost (Kunst & Cultuur). Ontwerper Steffen Maas bewerkte houten schildjes die tezamen de beeltenis van Mandela vormen. Bewo-ners adopteerden een schildje en bouwden zo mee aan een collectief eerbetoon. De geveltekst verwoordt Mandela’s ideale samenleving: Unity in diversity (Eenheid in verscheidenheid). Onder grote belang-stelling werd het kunstwerk ritueel onthuld, met Keti Koti Tafels, een vooroudergebed en een optreden van multicultureel koor sinafir.

portret van nelson mandela in de pretoriusstraat

Berlage Ontmoet

Berlage ontmoet is een theatrale augmented reality route van nieuwe media kunstenaars Tijmes Woudenberg en Sander Veenhof en theatermaker Esmeralda Detmers. Via een mobiele app voeren bezoekers op straat een dialoog met elkaar met als rode draad architect Berlage. Je gaat als het ware op stap met Berlage en kijkt door zijn ogen naar de buurt die hij ooit schetste. Het project wordt in de toekomst verder ontwikkeld met als onderliggende vraag: wat kan zo’n innovatieve samenwerking tussen 2 kunstdisciplines in de wijk teweeg brengen?

interactieve beleving voor jong en oud

Permanent aanbod MzM

O.a. het Mandelakunstwerk aan de Krugerkop, een route van geschiedenispanelen door de buurt, cultuurhistorische wandeling met gids, audio-app Literair Transvaal en de digitale collectie op de website. De fietsroute Van Plan Oost naar Plan Zuid samengesteld met Museum het Schip legt letterlijk stedenbouwkundige verbin-dingen met andere stadswijken in Amsterdam.

onthulling van geschiedenispanelen in de reitzstraat

Optredens, lezingen en presentaties

Overige optredens, lezingen en presentaties door Daniël en Zeraja: o.a. conferentie Cultuur in beweging, Stadsdeel Oost, Kunstmarkt Transvaal, Pakhuis de Zwijger, Ministerie van OCW, Felix Meritis en Rotary Oost. Colleges aan studenten Hogeschool van Amsterdam, Reinwardt Academie. Ontwerper Steffen geeft gastcolleges in China over wijkbranding.

bevlogen sprekers over buurtmusea

1000

bez

oek

ers

plu

s 10

00+

voo

rb

ijg

ang

ers

295

bez

oek

ers

1000

+ g

ebr

uik

ers

en v

oo

rb

ijg

ang

ers

300

stu

den

ten

201420

13–2

015

| een

ref

lect

ie o

p m

use

um

zo

nd

er m

ur

en

foto

san

der

bak

s

Keuken van Transvaal

Een verhalenproject met ’t kleinkookbedrijf (Maureen de Jong) en De Verhalenwinkel (Peet van Duijnhoven en Anne van Delft) vanuit de voormalige Computerloods op het Steve Bikoplein. Gedurende drie maanden was iedereen daar welkom om smaakervaringen te delen en Tursi te maken. Maureen, Peet en Anne trokken de wijk in voor workshops met de kinderkookclub en maakten pickles bij mensen thuis. In de eindroutes langs bijzondere plekken in de buurt kwamen alle verhalen, smaken en sensaties samen. Producten, voortkomend uit Keuken van Transvaal zijn sindsdien te koop bij lokale winkels.

zuurkool maken in de keuken van transvaal

Literair Transvaal

In de Transvaalbuurt woonden opmerkelijk veel schrijvers zoals Nescio, Heijermans en Theo Thijssen. Museum zonder Muren ontwikkelde een audiotour waarmee via het werk van 18 auteurs kennis gemaakt kan worden met de buurt door de jaren heen. Huidige bewoners hebben de teksten ingesproken. Tijdens het wandelen van de route ontstaat een boeiende interactie tussen de authentieke tekst en de hedendaag- se buurt. De audiotour kan als app voor smartphone of tablet gratis worden gedownload. Tijdens Kunstzinnig Transvaal op het Krugerplein lazen Guido, Karina, Johan en Jitske vol vuur literaire fragmenten voor.

lancering van de audio-app literair transvaal

Museum om de hoek

Buurtmusea hebben moeite om een plek in de cultuursector te veroveren en horen ook niet thuis in de welzijnshoek. In een 3-delige serie publieke kennisbijeenkomsten in Pakhuis de Zwijger wordt onderzocht welke plek buurtmusea innemen in wijk en stad en hoe het imago kan worden versterkt. Museum om de hoek is een initiatief van een Petit Comité (Museum Perron Oost, Buurtmuseum Indische buurt en Museum zonder Muren) dat met dit programma lokale museale initiatieven op een hoger platform trekt en verbindingen door heel Amsterdam legt.

aankondiging museum om de hoek

pixelman

Een geanimeerd mannetje probeert zijn weg te vinden in een desolate ruimte. Deze video-installatie van multimediakunstenaar Ton van Rijswijk was gedurende drie maanden elke avond en nacht zichtbaar achter het raam van de voormalige computerloods op het Steve Bikoplein. pixelman was een cadeau aan de wijk in antwoord op tijdelijke leegstand.

pixelman: video-animatie in een winkeletalage

1000

bez

oek

ers

150

bez

oek

ers

225

bez

oek

ers

1000

+ vo

or

bij

gan

ger

s

C

201520

13–2

015

| een

ref

lect

ie o

p m

use

um

zo

nd

er m

ur

en

D

Conclusies en aanbevelingen

Johan Sturm, buurtbewoner:

“Translumen was prachtig. Dat

project heeft bijgedragen aan het

zelfbeeld van de Transvaalbuurt.

Dan tel je ineens mee. En het heeft

mij op plekken gebracht waar ik

nog niet eerder was geweest.”

San Jonker sprak een brede representatie van 20 betrokkenen bij Museum zonder Muren. Uit deze gesprekken blijkt dat een van de effecten van het museum een gegroeid gevoel van trots op eigen buurt is. De fysieke aanwezigheid van bijvoorbeeld het Mandelaportret, de geschiede-nispanelen en Translumen zijn daar sprekende voorbeelden van.

Bewoners en ondernemers stelden hun huis of werkruimte ter beschikking voor projecten van Museum zonder Muren waardoor ze letterlijk onderdeel werden van het museum. De nieuwe

buren die ze zo ontmoetten, de veelzijdige activiteiten en de collectieve sfeer maken betrokkenen enthousiast voor samenwerking in de toekomst.

Joke Soolsma, Dynamo:

“Het Transvaaldiner was een mooie

manier voor mensen om bij elkaar

te blijven. Maar wij hopen op meer

mensen die vaker in ons huis komen.”

Participatieve museale programma’s opzetten en uitvoeren in de wijk vraagt om veel inzet, passie, deskundigheid en afstemming. Museum zonder Muren wordt beschouwd als plek om na te denken over participatie en sociale cohesie.

Het museum streeft ernaar een doorsnede van de bevolking te bereiken, als deelnemer, ambassadeur of bezoeker. Dit blijkt zoeken naar de balans tussen het waarmaken van ambities en beschikbare capaciteit.

Eefke van Nuenen, Amsterdams Fonds voor de Kunst:

“Er is een veelheid van initiatieven

in de buurt. Hoe versterk je elkaar?

Wat zijn je eigen unique selling

points?”

Van de geïnterviewden was het merendeel bij meerdere projecten betrokken. De samen-werking is als prettig ervaren, met name dankzij de grote toewijding van het kernteam en de complementaire disciplines binnen de projectteams.

Af en toe ontstond binnen projectgroepen miscommunicatie over rollen en taakverdeling. Projecten verlopen goed als je je als medewerker of deelnemer echt onderdeel van het geheel voelt. In meerdere gesprekken wordt aangemoe-digd om meer samen te werken met cultureel ondernemers in de buurt.

Bestuur Museum zonder Muren:

“Hoge ambities vragen om de juiste

inzet, expertise, exposure, financiële

backbone en organisatievorm.

Leg het zwaartepunt op het laten

slagen van een project waar je op

verder kan. Laat minder aandacht

vervloeien naar organisatievraag-

stukken die onevenredig veel tijd

kosten.”

Waardering wordt uitgesproken voor de overzichtelijkheid en wendbaarheid van de organisatie. De organisatie kent wel een aantal knelpunten. De lat van ambitie lag regelmatig te hoog voor praktische haalbaarheid met de beschikbare middelen.

Uit het onderzoek door studenten Bedrijfskunde en de interviews met het bestuur van Museum zonder Muren blijkt dat hun drijfveren overeen-stemden met die van het kernteam en dat de samenwerking als prettig is ervaren maar dat er verschillende visies op koers waren. Er werden

Sanna Bakker, Eigen Haard:

“Je wilt graag de minder actieve

bewoners betrekken. Dit is interes-

sant om dieper op in te gaan.”

Vooral actieve bewoners en het kunst-geïnte-resseerde publiek lijken bereikt te worden. Soms is het beoogde publiek niet altijd duide- lijk af te lezen uit de communicatiemiddelen. Bepaalde doelgroepen in de buurt worden moeilijk bereikt vanwege taalproblemen en een gering gebruik van sociale media.

De communicatiemiddelen worden gewaar-deerd. De activiteiten zijn breed bekend maar de naamsbekendheid kan vergroot worden: niet altijd is het duidelijk dat het om een project van Museum zonder Muren gaat.

steeds meer verantwoordelijkheden gedeeld met bestuursleden, niet in lijn met het gewenste bestuur op afstand. Het bestuur adviseert om de beschikbare uren en inzet van de dagelijkse leiding concreet in te zetten voor activiteiten.

Uit deze evaluatie en de onderzoeken

die eraan ten grondslag liggen, blijkt

dat een museum dat de hele wijk

bestrijkt een haalbaar concept is,

vernieuwende aspecten in zich heeft

en een efficiënte methode is om

mensen op een spannende en partici-

patieve manier in contact te brengen

met museale kunstprogrammering.

Museum zonder Muren durft kritisch

naar zichzelf te kijken. Een belangrijk

advies is: blijf innovatief.

2013

–201

5 | e

en r

efle

ctie

op

mu

seu

m z

on

der

mu

ren

tran

svaalbu

ur

t amster

dam

110 JaarTransvaal

Keuken van Transvaal

Translumen

Stad

sarc

hie

f A

mst

erd

am

Skys

crap

ers

Wij

van

d

e W

ijk

Tugelah

uistu

in

Tropen

mu

seum

Kin

der

Ate

lier

Tra

nsv

aal

izi.T

rave

l

Alle buurtbewoners

Museumstra

atReinwardt

AcademieHogeschool v

an

Amsterdam

Albert H

eijn

Krugerplein

CB

K A

msterd

am

I Am

sterdam

Mandela-kunstwerk

Museumom de Hoek

BerlageOntmoet

Belevingsroute

Literair Transvaal

Victor Bottenbley

Administra

tiekantoor Harkisoen

ontwerpbureau NouchG.W

. Sok

Ymere

Keti K

oti Tafels Pixelman

Mon

iek

Slam

anM

ieke

Pri

nse

Esm

eral

da

Det

mer

s

Kar

ien

van

Ass

end

elft

Geh

euge

n v

an O

ost

Peet

van

Du

ynh

oven

en

An

ne

van

Del

ft

(D

e Ve

rhal

enw

inke

l)

Lin

nae

us

Boe

khan

del

Pakh

uis

De

Zw

ijge

rG

emee

nte

Am

ster

dam

Fed

erat

ie v

an B

uu

rtm

use

a

Bu

urt

mu

seu

m In

dis

che

bu

urt

Mu

seu

m P

erro

n O

ost

Am

ster

dam

Mu

seu

m

Bla

uw

e K

amee

l

Basisschool De Kaap

Basisschool De Kra

al

Basisschool De Kra

anvogel

Nienke Brokken

Stichting Pold

erlicht

Petra Veenstra

Krugerkamer

Michel-I

nn

Schleijpen en Leatemia

Kickb

oxschool D

ojoB

erlage in Tran

svaal

Acad

emie van

de Stad

Am

sterdam

s Fond

s voor de K

un

st

Bu

urtgeb

ouw

De Verb

ind

ing

Eigen H

aardStad

sgenoot

Transvaal Steed

s Beter

Participatiep

latform Tran

svaal

Casa400

An

ders Eten

Team

’t kleinkookb

edrijf

Prin

s Bern

hard

Cu

ltuu

rfond

s

Fond

s voor Oost

Steffen M

aas

Hou

se o

f Bro

wn

Oli

ves

& M

ore

Pre

tori

us4

8

Zon

e3

Mer

am

Tilman

n M

eyer-Faje

Alfon

s de Letter

CultureleWandeling

Ton

van

Rij

swij

k

Stadsdeel Oost

Min

isterie van OCW

Het

bes

te id

ee v

an T

ran

svaa

l

Mik

in O

ost

Marieke M

ittelmeijer

Pieter A

thm

er

Eva

DeC

arlo

Ton H

eijdra

(Mu

seum

Het Sch

ip)

Joods H

istorisch

Mu

seum

Eyüp

Sultan

-

moskee

Bu

urtrestau

rant

Kraaip

an

Dyn

amo

Roch

dale

Rod

e Lo

per

San

der

Vee

nh

of e

n T

ijm

es W

oud

enb

erg

De

Dag

eraa

d

Caf

-Vin

o

Tuge

la85

heimA

tran

svaalbu

ur

t amster

dam

Partners enbetrokkenen

B

Media aandacht

Museum zonder Muren mag zich verheugen in ruime media aandacht. Regelmatig bereikt het museum de grootstedelijke media. Opvallend hierbij is dat Het Parool een trouwe fan van Museum zonder Muren is geworden terwijl nrc Handelsblad zich nog niet heeft laten zien. De interviews en artikelen in Het Parool zijn veel mensen opgevallen en werken als een magneet ten tijde van evenementen en programmering van Museum zonder Muren. Lokale media Echo, Dwars en Oost Online zijn Museum zonder Muren ook goed gezind, evenals I Amsterdam dat regelmatig aandacht schenkt aan het museum. Ook is er uitwisseling met historisch tijdschrift Ons Amsterdam.

pr en communicatie

Museum zonder Muren communiceert met grote regelmaat naar de buitenwereld. De meeste communicatie speelt zich af rond lopende projecten. De communicatiemiddelen die ingezet worden zijn nieuwsbrieven, posters, flyers, berichtgeving in de media, social media en een website. De Facebook pagina wordt gemiddeld twee keer per week ververst met een bericht. Naast de informatie over de eigen projecten zorgt Museum zonder Muren ook digitaal voor cross-over communicatie van partners. Uit analyses blijkt dat met name de oudere buurtbewoners niet bereikt worden. Naast de voor hen minder geschikte heden-daagse communicatiemiddelen speelt een taalbarrière hier waarschijnlijk ook een rol. Een meer persoonlijke benadering zou sommige groepen buurtgenoten meer aanspreken.

tran

svaalbu

ur

t amster

dam

Interview met de initiatiefnemers

In het duo-interview met initiatief-

nemers Zeraja Terluin en Daniël Metz

komen de passie en toewijding van

beiden naar voren.

Zeraja vertelt hoe ze altijd zoekt naar meer-waarde voor mensen en hun omgeving: “Ik hou echt van het experiment en ben bereid risico’s te nemen om uit te proberen of iets een goede uitwerking heeft. Meestal kies ik niet voor de makkelijkste weg. Ik ben te nieuwsgierig en altijd op zoek naar nieuw denken”. Daniël: “Het is mooi om iets nieuws te beginnen. Je moet wel blijven opletten dat stappen niet te snel genomen worden, dat je niet voorbij je eigen kennis en overzicht gaat. De gemene deler is dat we iets aan het doen zijn wat mensen verrast. In de projecten waarbij de geschiedenis een grote rol speelt gaat het niet om de geschiedenis als gegeven maar juist om het overdragen van ver-halen en mensen een gevoel van verbondenheid

te geven met hun directe woonomgeving.’Zeraja: “Onze drijfveer is verbinden. Of het nou gaat om architectuur, cultureel erfgoed, literatuur of wetenschap; we kunnen het een plek geven in het museum”. Daniël: “Dat bete-kent wel dat we grenzen moeten bewaken. Voor de organisatie, naar je omgeving en voor jezelf. Dan kun je beloftes waarmaken”. Terugblikkend signaleren beiden een inhoudelijke groei in de programmering. Ze liepen soms op tegen de

hoeveelheid werk versus beschikbare tijd en capaciteit. De ambities waren dan ook erg hoog. De ontwikkeling zit nu in het helderder maken van een eigen vorm en aanpak. Zeraja: “We hebben enorme speelruimte gehad om te ontdekken. We konden ieder spoor volgen, natuurlijk in lijn met onze doelstellingen. Nu is het moment om te bestendigen en keuzes te maken. We menen een mooi concept in handen te hebben. Er valt nog zo veel te realiseren in het leggen van nieuwe verbindingen vanuit de museale en participatiegedachte. In de Trans-vaalbuurt met alles wat zij heeft, met bewoners en organisaties in uit buiten de buurt, met kunstenaars en cultureel ondernemers. Bij het type organisatie dat wij zijn, past het werken met een gelijkwaardig kernteam van professio-nals, waarin ruimte is voor ondernemerschap en van waaruit met elkaar verder gebouwd wordt. Dat sluit aan bij hoe wij naar onze organisatie kijken en bij de ontwikkeling in de culturele sector. In de volgende fase willen we een duurzame en bestendigde organisatie neerzet-ten. Daar zullen we nog veel vragen voor moeten beantwoorden. Dat doen we heel graag! En ja, we gaan ook verder kijken dan onze eigen buurt en stad. We hopen van harte dat alle betrokke-nen met ons mee oplopen in dit avontuur”.

Het transvaaltje

“De eerste stap die ik als ontwerper

zet, is kijken en doorgronden: Wat is

de identiteit van de buurt, wat is haar

uniciteit? Hoe verbeeld je dat vervol-

gens zodat mensen zich er in kunnen

herkennen? Ontwerpen is een legi-

tieme manier om je te verdiepen in

de geschiedenis en de verhalen van

een plek en een dialoog in een buurt

te laten plaatsvinden.”

Steffen Maas is als vormgever vanaf het ontstaan verbonden aan Museum zonder Muren. In zijn werk als grafisch ontwerper en docent neemt de openbare ruimte een belangrijke rol in. Steffen benadrukt hoe belangrijk het is om de context van je ontwerp en ontwerpproces goed te kennen. Zijn werkethos sluit mooi aan op de doelstellingen van Museum zonder Muren: versterken van de sociale cohesie en vieren van

de veelzijdigheid in de wijk. In de onderzoeks-fase van het museum is Steffen in de buurt gaan rondkijken op zoek naar architectonische elementen en sociale en culturele symbolen die kenmerkend zijn voor de Transvaal. De uitkomst is het transvaaltje dat de vorm heeft van een plattegrond die het Krugerplein, Steve Bikoplein en Afrikanerplein met elkaar verbindt. Het trans-vaaltje is niet zozeer een vastomlijnd logo maar “bedoeld als bouwsteen of talisman voor iedereen die zelf wil ontdekken of ontwikkelen in de Transvaalbuurt. Mensen mogen zich vrij voelen om er mee te werken en het als schakel te gebruiken om met anderen te delen. Om eigen creativiteit de ruimte te geven, los van instituties. Net als bij de projecten van Museum zonder Muren”.

Steffen legt de link met het portret van Nelson Mandela dat samen met de buurt werd bedacht en uitgevoerd. De schildjes waarmee hij het kunstwerk heeft vormgegeven komen overeen met de vorm van het transvaaltje en zijn met buurtbewoners en hun kinderen geschilderd om als samengevoegde ‘pixels’ een afbeelding van Mandela’s gezicht te vormen.

C

tran

svaalbu

ur

t amster

dam

D

Onderzoek

House of Brown, buurtondernemer:

“Ik zie Museum zonder Muren als

een waardevolle toevoeging in

Transvaal en ver daar buiten, een

organisatie die niet schuwt om

met anderen samen te werken

(iets wat wij ook als heel plezierig

hebben ervaren!) en met zeer

inspirerende ideeën! Een belofte

voor de toekomst!”

InterviewsSan Jonker heeft gesproken met 20 betrokkenen van Museum zonder Muren, een rijke mix van bestuur, initiatiefnemers, buurtbewoners, professionele buurtpartners, betrokken kunste- naars, lokaal ondernemers, projectmedewerkers, medewerkers van Stadsdeel Oost, professionals uit het museale werkveld en fondsen. Ondanks

de diversiteit in achtergrond en motivatie is een persoonlijke of beroepsmatige belangstelling voor het vergroten van betrokkenheid van be- woners en het effect hiervan op de leefomgeving de gemene deler. Door de interviews is inzicht verkregen in het effect van Museum zonder Muren op de buurtbetrokkenheid, de voor- en nadelen van de huidige manier van organiseren en de lessen die hieruit te trekken zijn.

Reinwardt AcademieIn samenwerking met studenten van de Rein-wardt Academie en hun docent Marjelle van Hoorn is invulling gegeven aan de praktijk-opdracht voor 3e jaars studenten van de minor Publiek & Media in 2013/2014 en 2014/2015. In beide modules was de werkopdracht: ‘Formuleer een participatieproject (design challenge) met doelgroepen in de openbare ruimte volgens de

werkmethode van Museum zonder Muren’. De concepten voortkomend uit de design challenge varieerden enorm en hebben het museum concrete adviezen en ideeën opgeleverd, zoals het Townsquare for Conversations, een ontmoe-tingsplek voor ideeën en gesprekken o.l.v. een groep buurtbewoners die het gezicht vormen van Museum zonder Muren. Andere mooie ideeën waren Humans of Transvaal, een reizend buurtboek, Transvaal theater gebaseerd op het Zuid- Afrikaans protesttheater uit de tijd van de (anti-)apartheid en Ik droom, jij droomt waarbij bewoners elkaars dromen noteren.

Naast deze participatieprojecten onderzoch-ten de studenten waar de professionele kracht van Museum zonder Muren ligt. Beide modules werden afgerond met presentaties en een rapport. In totaal deden 41 studenten mee. De samenwerking met de Reinwardt Academie bood Museum zonder Muren de bijzondere mogelijk-heid om studenten naar het eigen museale werkterrein te laten kijken.

BevindingenDe bevinden van de Reinwardtstudenten worden mooi samengevat door docent Marjelle van Hoorn: “Deelnemers van projecten van Museum

zonder Muren zijn veelal heel enthousiast en wensen dat meer buurtgenoten participeren. Een wens voor de toekomst zou zijn om je duidelijk te laten zien in de communicatie. Wat hierop aansluit is de frequentie van je projecten, misschien moet deze voor je zichtbaarheid wel omhoog. Bij een nieuw type organisatie past ook een vernieuwende organisatievorm met een breder eigenaarschap. Voor de organisatie kan je denken aan bijvoorbeeld een coöperatie en voor de uitvoering een kerngroep zoals uit één van de adviezen van de studenten komt.”

Overig onderzoekMuseum zonder Muren is regelmatig onderwerp van scripties en werkstukken, o.a. als case study voor een student Publieksgeschiedenis en als onderzoeksopdracht Bedrijfskunde van de Hogeschool van Amsterdam. Ook leerlingen van het nabijgelegen Cygnus Gymnasium weten Museum zonder Muren te vinden voor werk-stukken over de geschiedenis van de buurt. In totaal hebben 72 studenten Museum zonder Muren als inspiratiebron en onderzoeksplek gebruikt. De rijke kennis opgedaan in deze onderzoeken is door deze evaluatie heen geweven.

tran

svaalbu

ur

t amster

dam

Toekomstwens

Noud Verhave, artistiek leider MAP, maakte deel uit van de werkgroep rond de Berlage Museum Woning:

“Ik ben blij dat Zeraja en Daniël deze

weg zijn ingeslagen met Museum

zonder Muren. Dit is het moment om

je artistieke basis vorm te geven

naar de toekomst toe.”

Door grote museale instituties wordt met verwondering gekeken hoe Museum zonder Muren de vertaalslag weet te maken naar publieksparticipatie. Het museum wordt aangespoord om als proeftuin te fungeren voor buurt, stad en het nationale museumveld en nauwer samen te werken met grote musea.

Ramon Schleijpen:

“Museum zonder Muren, laat je meer

zien! Met zulke geslaagde projecten

en zo’n goede naam mogen mensen

weten van wie het is. Misschien

draagt een open backoffice hieraan

bij.”

Museum zonder Muren voert gesprekken over een fysieke locatie als herkenbare werkplek. Er wordt een artistieke buurtraad in het leven geroepen van bewoners die meedenken over de programma’s en helpen draagkracht te creëren en nieuwe netwerken aan te boren. Ook wordt gewerkt aan een gedegen uitvoering van het communicatieplan.

Zeraja Terluin:

“De pilot is voorbij maar we zijn

voorlopig nog niet uitgepraat over

de thema’s die hier leven. We staan

te popelen om met deze evaluatie

in de hand verder te gaan. In een

wijk als deze, met een rijke geschie-

denis, de architectuur van Berlage

en een diversiteit aan bewoners,

hoort kunst gewoon thuis.”

Museum zonder Muren gaat haar organisatie aanscherpen en verdiepen, met wellicht een zakelijk leider en een nieuw bestuur op afstand met expertise op financieel, museaal, cultureel en participatiegebied. Om te kunnen landen is de periode van drie jaar nodig geweest. Samen-werkingsverbanden hebben geleid tot prachtige projecten. Deze evaluatie geeft Museum zonder Muren inspiratie en vertrouwen in de toekomst.20

13–2

015

| een

ref

lect

ie o

p m

use

um

zo

nd

er m

ur

en

www.museumzondermuren.com