De Sluipende Revolutie

Drijvend Paviljoen, Rotterdam

08 Juni 2012

Jan Rotmans

www.twitter.com/janrotmans

wie niet goed kijkt is verrast,

wie goed kijkt vindt het logisch

Explosie van Lokale Initiatieven

• energie

• voedsel

• klimaatinitiatieven

• zorg

• sociale zekerheid

• achterstandswijken

• bouw

Internationale Trend

overal in Europa zie je explosie van lokale initiatieven

koplopers in Europa: Duitsland, Engeland

Nederland: koploper van peloton

[7500 coöperatieve organisaties, 50% toename]

laatste 5 jaar tot wasdom gekomen in Europa

glocalisering

Oorzaken Glocalisering

1. horizontalisering

2. globalisering

3. efficiency samenleving

4. gemeenschapsvorming

5. falend beleid

Horizontalisering

Overgangsperiode

wij bevinden ons op kantelpunt in de samenleving

financiële zekerheid, sociale zekerheid, zorg, energie, economie

de crises markeren die overgangssituatie

chaos, turbulentie, onzekerheid

tal van initiatieven die alle kanten opgaan

crises zijn kans om dingen écht anders te doen

25 jaar

Doorontwikkelingsfase Voorontwikkelingsfase

25 jaar

Transitie naar duurzame samenleving

Wijdverspreide toepassing van het nieuwe paradigma

Decentraal

Bottom-up

Horizontaal

Cyclisch

Kan

telp

unt

Strijd tussen het oude en nieuwe paradigma

Centraal

Top-down

Verticaal

Lineair

Tijd

Opb

ouw

van

duu

rzam

e sa

men

levi

ngl

We zitten hier

Consolidatie

Paradigma Wisseling

oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld exploitatiemodel co-operatiemodel economisch rendement maatschap. rendement lineaire processen kringlopen waarde ontlenen waarde creëren zelfredzaam samenredzaam

Structuur Wisseling

oude structuur nieuwe structuur verticaal horizontaal hiërarchisch netwerken top-down bottom-up centraal decentraal zuilen gemeenschappen

Sturingswisseling

oude sturing nieuwe sturing mono-actor sturing netwerksturing controle, beheersing adaptief, anticipatief zekerheid onzekerheid simplexiteit complexiteit regisseren faciliteren

Globalisering

wereldwijde interactie tussen mensen,

bedrijven, regeringen en culturen

ICT, handel, investeringen

Globalisering

wereldwijde hang naar lokale worteling

kringlopen voor energie, voeding, water

gemeenschappen

Glocalisering

Efficiency Samenleving

Efficiency Samenleving

logica van marktefficiency koloniseert ons leven

extreem ver doorgevoerde processen van:

rationalisering, schaalvergroting, arbeidsdeling, informatisering

Brave New World van hyper-efficiency

gezondheidszorg, energie, onderwijs, voedsel

Uitbraak uit het systeem

creatieve, innovatieve jongeren breken uit systeem

commerciële grootbedrijven van de markt

bureaucratische grootbedrijven van de staat

beweging van onderop vanuit passie en inspiratie

Gemeenschapsvorming

Gemeenschapsvorming

einde tijdperk van hyper individualisme

van zelfredzaamheid naar samenredzaamheid

nieuwe waarden gemeenschappen

rondom energie, zorg, voedsel, sociale zekerheid

Falend Beleid

Falend Beleid

Nederland was eerste met integraal milieubeleid

probleem is stap van beleid naar uitvoering

Nederland loopt nu achterop met duurzaamheidsbeleid

lokt reactie uit vanuit samenleving

Wat betekent dit nu?

Wat betekent dit nu?

decentraal, lokaal wordt dé dominante trend

geen hype, maar geworteld in structuur samenleving

zal zich uitspreiden over meerdere velden

van energie tot zorg, van sociale zekerheid tot samen bouwen

decentraal duurzaam wordt dé trend

gemeenschappen gaan energie opwekken / beheren

bedrijven, organisaties, burgers, wijken, buurten, straten ca. 400 plannen voor lokale energie initiatieven

provincies, gemeenten, energiebedrijven, burgers combinatie van zon/wind/warmte en smart grid

Energie Leidend

Texelenergie: lokaal energiebedrijf opgezet door mensen Texel

levert duurzame stroom / gas aan particulieren en bedrijven

coöperatie met burgers zowel klant als aandeelhouder

Thermo Bello: energiebedrijf van wijk Eva-Lanxmeer

stadsverwarming (van Vitens) via gemeente bv met bewoners als eigenaars: klant en aandeelhouder

DEO: faciliteren van duurzame energie

wegnemen van bestuurlijke, juridische, procesmatige knelpunten

vergemakkelijken van financiering van duurzame projecten

Voorbeelden

Huishoudens

in 2025 wekt 1 op de 4 huishoudens zijn eigen energie op duurzame wijze op

Kleinschalig = Grootschalig

duizenden lokale initiatieven vormen grote schaal

grote kleinschaligheid leidt tot druk op systeem

zal leiden tot systeemdoorbraken en –aanpassingen

barrières, knelpunten opheffen

wet- en regelgeving Europees aanbesteden? ontbrekende vergunningen zelflevering / saldering

financiering energiebedrijf krijgt geen banklening SDE-subsidie ontoereikend

ondernemerschap ontbreekt vaak aan ondernemerschap

vraagt om nieuwe businessmodellen

governance onduidelijkheid lokaal netbeheer

weerstand van netbeheerders

rijksoverheid werkt niet echt mee

Barrières / Knelpunten

vereniging decentrale duurzame energie Nederland wil transitie naar decentrale energie versnellen gaat kwaliteitsborgingssysteem opstellen wil gaan faciliteren en bemiddelen www.e-decentraal.com

E-decentraal

Confrontatie

tot 2020

confrontatie tussen centraal en decentraal

oplopende spanningen tussen regime en niche

daarna zal duurzaam decentraal definitief doorbreken

kolen- en gascentrales zullen worden gesloten

tempo heeft consument in de hand

Prosumenten

ca 2.5 miljoen mensen propageert duurzame leefstijl groep mist een concreet handelingsperspectief omzet duurzame producten groeit heel snel biologische voeding, groene stroom, hybride auto’s zonneboilers, wasmachines, duurzame aandelen groep ‘prosumenten’ wil bediend worden

Lokaal is nodig maar niet voldoende

Centrale Lock-in

fossiele energie lock-in

kolencentrales, gascentrales, CO2-hub, gasrotonde, CCS

energieoverschot: 120% 40% export = 80%

70% van die fossiele energie gaat naar industrie en verkeer

30% huishoudens

1 kolencentrale = 1.5 miljoen auto’s [CO2]

400.000 kg fijnstof

3 miljoen zonnepanelen

Industriepolitiek is nodig

groen industriebeleid

• consistent beleid voor duurzame maak- en kennisindustrie

• investeringsfonds voor duurzame innovatie

• investeren in kansrijke duurzame niche-sectoren

groene chemie, duurzame bouw, watertechnologie

• regionale clustering bedrijven, kennisinstellingen, overheid

• leiderschap van overheid

stimuleren en faciliteren

Conclusies

we zijn onderdeel van sluipende revolutie van onderop

sleutel van verduurzaming ligt bij lokale initiatieven

confrontatie tussen top-down en bottom-up wordt heftig

groen industriebeleid is nodig met faciliterende overheid

bottom-up én top-down even hard nodig