201 5 - Pensioenfonds TNT Express · Als gevolg van verdere fiscale versobering is op voorstel van...

1

J a a r v e r s l a g

2015

Stichting Pensioenfonds TNT Express

Stichting Pensioenfonds TNT Express Opgericht 1 januari 2014 Statutair gevestigd te Groningen KvK-nummer 60789298 Correspondentieadres: Postbus 501 9700 AM Groningen

2

Inhoudsopgave Kerncijfers ...................................................................................................................... 4

1 Woord van de voorzitter ............................................................................................. 6

2 Algemene informatie ................................................................................................ 10

2.1 Juridische structuur ........................................................................................ 10

2.2 Organisatie ................................................................................................... 10

2.3 Personalia ..................................................................................................... 11

2.4 Missie, visie en doelstellingen .......................................................................... 14

3 Financiële positie en beleid 2015 ............................................................................... 16

3.1 Financiële positie ........................................................................................... 16

3.2 Beleid ........................................................................................................... 19

3.2.1 Financieringsbeleid ........................................................................................ 19

3.2.2 Toeslagbeleid ................................................................................................ 21

3.2.3 Beleggingsbeleid ............................................................................................ 22

4 Integraal risicomanagement ..................................................................................... 29

4.1 Risicobeeld Stichting Pensioenfonds TNT Express ............................................... 29

4.2 Risico Management Systeem ........................................................................... 31

4.2.1 Governance .................................................................................................. 31

4.2.2 Risicocultuur ................................................................................................. 32

4.2.3 Bewaking en vastlegging ................................................................................ 32

4.3 Voornaamste risico’s ...................................................................................... 32

4.3.1 Risicomatrix .................................................................................................. 32

4.3.2 Toelichting per risico ...................................................................................... 34

5 Beleggingen ............................................................................................................ 38

5.1 Resultaten beleggingsportefeuille ..................................................................... 38

5.2 Toelichting rendement beleggingsportefeuille in 2015 ......................................... 40

5.3 Verantwoord beleggingsbeleid ......................................................................... 48

5.4 Individueel Pensioensparen (IPS) en Beschikbare-Premieregeling (BPR) ............... 52

6 Pensioencommunicatie en -administratie .................................................................... 54

6.1 Pensioencommunicatie ................................................................................... 54

6.2 Pensioenadministratie .................................................................................... 55

6.3 Pensioenregeling ........................................................................................... 56

6.3.1 Pensioenregeling in 2015 ................................................................................ 56

6.4 Wet- en regelgeving, relevante ontwikkelingen .................................................. 58

3

7 Actuariële analyse ................................................................................................... 61

8 Besturing en naleving wetgeving ............................................................................... 64

8.1 Algemeen ..................................................................................................... 64

8.2 Bestuursaangelegenheden .............................................................................. 64

8.3 Geschillencommissie ...................................................................................... 65

8.4 Code pensioenfondsen .................................................................................... 65

8.4.1 Verslag van de Visitatiecommissie .................................................................... 66

8.4.2 Verslag van het Verantwoordingsorgaan ........................................................... 68

8.5 Informatie vanuit toezicht van DNB en AFM ...................................................... 70

8.6 Beleidsregel geschiktheid en integriteitstoets .................................................... 70

8.7 Gedragscodes................................................................................................ 71

8.8 Honoreringsbeleid .......................................................................................... 71

8.9 Organisatie en uitvoering ................................................................................ 72

8.10 Uitvoeringskosten .......................................................................................... 72

8.11 Statutenwijziging ........................................................................................... 74

9 Verwachte gang van zaken ....................................................................................... 75

10 Jaarrekening ........................................................................................................... 77

10.1 Balans per 31 december 2015 ......................................................................... 77

10.2 Staat van baten en lasten ............................................................................... 78

10.3 Kasstroomoverzicht........................................................................................ 79

10.4 Toelichting op de jaarrekening ......................................................................... 80

10.5 Toelichting op de balans per 31 december 2015 ................................................ 90

10.6 Risicobeheer ................................................................................................ 103

10.7 Niet in de balans opgenomen verplichtingen ..................................................... 115

10.8 Verbonden partijen ....................................................................................... 115

10.9 Toelichting op de staat van baten en lasten over 2015 ...................................... 117

11 Overige gegevens .................................................................................................. 123

11.1 Actuariële verklaring ..................................................................................... 124

11.2 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant ........................................ 126

Bijlagen ....................................................................................................................... 129

Bijlage 1 Deelnemersbestand ...................................................................................... 130

Bijlage 2 Begrippenlijst ............................................................................................... 131

4

Kerncijfers Bedragen x € 1,0 duizend 2015 2014I Deelnemers Deelnemers pensioenregeling 2.063 2.215 Gewezen deelnemers 2.527 2.285 Ingegane pensioenen 613 648 Totaal 5.203 5.148 Pensioenen Kostendekkende premie 23.346 20.798 Gedempte kostendekkende premie 14.281 12.454 Feitelijke premie 28.790 23.702 Uitvoeringskosten 856 928 Uitkeringen V 6.643 8.099 Reguliere toeslagverlening Actieven en pensioengerechtigden/gewezen deelnemers - Regeling op of na 1 januari 2006 0,00% 0,32% - Niet toegekende toeslagen (cum.)VI 6,19% 5,86% Pensioengerechtigden en gewezen deelnemers - Regeling voor 1 januari 2006 0,00% 0,40% - Niet toegekende toeslagen (cum.) VII 7,71% 7,36% Actieve deelnemers voormalig OPF TNT (aanspraken voor 2001) 1,91% 2,67% Eenmalige toeslagverlening OPF populatie i.v.m. samenvoeging 0,5% n.v.t. Vermogen en solvabiliteit Aanwezig eigen vermogen 18.429 41.006 Minimaal vereist eigen vermogen 23.363 22.216 Vereist eigen vermogen 112.476 68.813 Voorziening pensioenverplichtingen 572.445 539.929 Dekkingsgraad in % 103,2% 107,8% Dekkingsgraad o.b.v. marktrente in % 97,5% 92,7% Beleidsdekkingsgraad in %II 104,4% Kostenratio’s Vermogensbeheerkosten (als % van gem. belegd vermogen) 0,26% 0,27% Transactiekosten (als % van gem. belegd vermogen) VIII 0,15% 0,09% Pensioenuitvoeringskosten (in euro per deelnemer) III 320 324 Gemiddelde duration (in jaren) Actieve deelnemers 24,1 23,3 Gewezen deelnemers 25,4 24,6 Pensioengerechtigden 11,5 11,3 Totaal gemiddelde duration 22,2 21,4 Gemiddelde rekenrente in % 1,8% 2,1% Beleggingen Balanswaarde IV 589.383 580.151 Beleggingsopbrengsten risico pensioenfonds 10.312 105.598 Jaarrendement in % 2,5% 24,5% Vanaf oprichting in % 13,5% 24,5%

Standen zijn per het einde van het genoemde jaar; stromen betreffen de gehele verslagperiode I De kerncijfers 2014 zijn met terugwerkende kracht aangepast alsof de splitsing van Stichting Ondernemingspensioenfonds TNT per 1 januari 2014

zou zijn geeffectueerd. Dit geldt niet voor de bedragen in percentages, deze zijn conform het jaarverslag van Stichting Pensioenfonds TNT Express 2014 opgenomen.

II Met ingang van 2015 wordt conform richtlijnen van DNB de beleidsdekkingsgraad gerapporteerd. Het betreft een gemiddelde van de actuele dekkingsgraden over de afgelopen 12 maanden.

III Uitgedrukt in aantal deelnemers pensioenregeling en pensioengerechtigden. Als gevolg van het toegepaste splitsingspercentage op basis van de verplichtingen kunnen verschillen ontstaan in andere posten die de directe vergelijking verstoren.

IV De balanswaarde van de beleggingen bestaat uit de beleggingen voor risico pensioenfonds en voor risico deelnemers minus de negatieve derivaten die zijn gepresenteerd onder de schulden op de balans.

V De uitkeringen vanuit Ondernemingspensioenfonds TNT zijn aan de hand van het splitsingspercentage toebedeeld en verwerkt in de vergelijke cijfers. De werkelijke uitkeringen vanuit Ondernemingspensioenfonds TNT die in 2015 in Stichting Pensioenfonds TNT Express zijn terechtgekomen wijken af van het gehanteerde splitsingspercentage waardoor de vergelijking wordt verstoord.

VI Hiervan heeft 4,67% betrekking op de eerste vijf jaar. VII Hiervan heeft 5,81% betrekking op de eerste vijf jaar. VIII De transactiekosten zijn gestegen gezien het relatief groot aantal transacties dat in 2015 heeft plaatsgevonden.

5

Bestuursverslag

6

1 Woord van de voorzitter In het nog korte bestaan van Stichting Pensioenfonds TNT Express (verder te noemen: het pensioenfonds) is dit het tweede jaarverslag dat wordt uitgebracht. Graag nodig ik u uit dit verslag over de ontwikkelingen en het gevoerde beleid in 2015 te lezen. In 2014 is het pensioenfonds opgericht als afgesplitst pensioenfonds van Stichting Pensioenfonds PostNL. Per 1 januari 2015 is de splitsing van Stichting Ondernemingspensioenfonds TNT in economische zin gerealiseerd en zijn de bij TNT Express N.V. betrokken (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden toegetreden tot het pensioenfonds. De juridische splitsing heeft zich voltrokken per 25 juni 2015 met terugwerkende kracht tot 1 januari 2015. Dit jaarverslag geeft de situatie van het pensioenfonds weer inclusief de effecten van de hier genoemde zuivere juridische splitsing. Governance Als gevolg van de toetreding van de voormalige (gewezen) deelnemers en uitkeringsgerechtigden van Ondernemingspensioenfonds TNT heeft de samenstelling van het bestuur en het Verantwoordingsorgaan geen wijziging ondergaan. Wel zijn aan deze organen toehoorders toegevoegd voor een periode van twee jaar. Bij het bestuur betreft dit een toehoorder namens de pensioengerechtigden en bij het verantwoordingsorgaan een toehoorder namens de deelnemers. Aan de Visitatiecommissie is een eerste opdracht tot visitatie verstrekt die in het najaar van 2015 is uitgevoerd over de periode waarin het pensioenfonds heeft bestaan tot en met de maand september 2015. De uitkomsten van deze visitatie zijn opgenomen in dit verslag. De aanbevelingen vanuit de Code pensioenfondsen zoals verankerd in de Pensioenwet zijn door het pensioenfonds geheel geïmplementeerd. In paragraaf 8.4 wordt dit nader toegelicht. Nieuwe regeling per 1 januari 2015 Als gevolg van verdere fiscale versobering is op voorstel van de sociale partners de pensioenregeling per 1 januari 2015 aangepast. Met inachtneming van financierbaarheid, uitvoerbaarheid en communiceerbaarheid van deze voorstellen heeft het bestuur de pensioenregeling overeenkomstig aangepast. De aanpassingen zien met name op de wijziging van het opbouwpercentage, de franchise, maximering van het pensioengevend salaris en de afschaffing van de Beschikbare Premieregeling (BPR) en Individueel Pensioensparen (IPS). Financiële positie Voor de financiële positie van het pensioenfonds is de dekkingsgraad een belangrijke graadmeter. Met de aanpassing van de Pensioenwet per 1 januari 2015 dienen beleidsbeslissingen, zoals de toeslagverlening, te worden gebaseerd op de zogenaamde beleidsdekkingsgraad. Dat is de gemiddelde dekkingsgraad over een periode van 12 voorliggende maanden. Over het gehele jaar is de actuele dekkingsgraad gedaald van 107,8% naar 103,2%. De beleidsdekkingsgraad volgde die beweging en is gedaald van 108,9% naar 104,4%. De belangrijkste reden voor deze daling is gelegen in een tweetal wijzigingen die door de toezichthouder zijn aangebracht in de rekenrente. Per 1 januari 2015 is afscheid genomen van de 3-maandsmiddeling die daarvoor werd toegepast. Dit resulteerde per 1 januari 2015 in een lagere rekenrente en daarmee tot een verhoging van de technische voorzieningen met € 26,7 miljoen. Het effect op de dekkingsgraad betreft 5,2%-punt negatief. Per juli 2015 is de systematiek voor de zogenaamde ultimate forward rate aangepast. Dit heeft een verhogend effect op de technische voorzieningen van € 20,0 miljoen. Het effect op de dekkingsgraad betreft 3,9%-punt negatief.

7

Daarnaast is van belang dat de afspraken met de werkgever over de bijstortverplichting van laatstgenoemde indien het pensioenfonds in een tekortsituatie verkeerd, zijn herbevestigd. Implementatie nFTK Met de aanpassing van de Pensioenwet is in januari 2015 het nieuwe financieel toetsingskader (nFTK) van kracht geworden. Het bestuur heeft de gevolgen van deze nieuwe spelregels in kaart gebracht en tijdig geïmplementeerd. Met de sponsor TNT Express N.V. is afgesproken de huidige afspraken in de Uitvoeringsovereenkomst te handhaven. Hierdoor zijn ook de kruiselingse garanties uit de Vaststellingsovereenkomst met werkgever PostNL niet aangetast. Tevens heeft het bestuur met de sociale partners gesproken over de risicohouding en de gevolgen van de invoering van het nFTK. Hierbij is met name stil gestaan bij de risicohouding van het pensioenfonds en aangegeven hoe de risicohouding zich verhoudt tot de toeslagverlening. Door de nieuwe regels kan er alleen een toeslag worden verleend vanaf een beleidsdekkingsgraad van 110%. Dit was 105%. De hoogte van de toeslag die verleend mag worden, is afhankelijk van de mate waarin de beleidsdekkingsgraad boven de 110% ligt. Bovendien moet de financiële positie van het pensioenfonds voldoende zijn om diezelfde toeslag ook in de toekomst naar verwachting te kunnen blijven toekennen. De nieuwe regels voor toeslagverlening betekenen dat de mogelijkheid tot het verlenen van toeslagen en de hoogte daarvan, na 1 januari 2015 sterk worden beperkt. Dat geldt ook voor het eventueel inhalen van bestaande toeslagachterstanden. Dit is ook gebleken uit de door het pensioenfonds uitgevoerde aanvangshaalbaarheidstoets. De uitkomsten daarvan zijn besproken met de sociale partners waarbij gezamenlijk de conclusie is getrokken dat naar verwachting de komende vijf jaren geen toeslagen kunnen worden verleend. Herstelplan In het kader van het nFTK heeft het pensioenfonds een herstelplan opgesteld en doorgerekend en tijdig bij DNB ingediend. Aanleiding hiervoor was dat per 1 januari 2015 de beleidsdekkingsgraad lager was dan de dekkingsgraad bij het vereist eigen vermogen, namelijk 119,1%. Doel van het herstelplan is om aan te tonen dat de beleidsdekkingsgraad na 10 jaren (in 2015 en 2016 een overgangstermijn van maximaal 12 respectievelijk 11 jaren) zich tenminste op het vereist eigen vermogen bevindt.

Het ingediende herstelplan laat zien dat het pensioenfonds bij de gehanteerde parameters naar verwachting in 2020 het vereist eigen vermogen heeft bereikt. Risicomanagement In opvolging van het in 2014 uitgevoerde Risk Self Assessment (RSA) heeft het bestuur de risico-items vastgesteld van de financiële en niet-financiële risico’s en de daarbij behorende beheersmaatregelen. De bewaking daarvan vindt plaats door deze op te nemen op de strategische kalender van het pensioenfonds. Tevens heeft het bestuur een RSA uitgevoerd met betrekking tot het Integriteitsrisico. Daarbij zijn scenario’s, beheersmaatregelen alsmede de bruto- en netto-risico’s vastgesteld. Beleggingsbeleid Het pensioenfonds heeft vanwege de verwachte negatieve rendementsontwikkelingen in 2015 de strategische vastrentende waarde portefeuille gewijzigd. De wijziging betrof halverwege het jaar een verkoop van de EMU staatsobligaties met een looptijd van meer dan 10 jaar en de opbrengst te herbeleggen in de geldmarkt. Daarnaast vooruitlopend op een mogelijk grotere wijziging van de beleggingsportefeuille in het eerste halfjaar van 2016 is in het vierde kwartaal van 2015 besloten het gewicht Nederlandse hypotheken te verhogen naar 20% van de totale beleggingsportefeuille. Beleggingen in niet-beursgenoteerd vastgoed Europa zijn en niet-beursgenoteerd vastgoed Azië worden overeenkomstig het beleid afgebouwd.

8

De renteafdekking is gebaseerd op de marktrente. De renteafdekking heeft positief bijgedragen aan het totaal rendement. Dit komt door de aanpassingen van de mate van renteafdekking in 2015. Deze is een aantal keren gewijzigd. Toeslagverlening Het bestuur streeft er naar om de pensioenrechten en de pensioenaanspraken aan te passen aan de algehele Consumenten Prijs Index (CPI) en had eind 2014 besloten tot een (beperkte) toeslagverlening per 1 januari 2015. De aanspraken van de actieve deelnemers alsmede de opgebouwde aanspraken van inactief geworden deelnemers op 1 januari 2006 en later, werden verhoogd met 0,32%. Voor de gewezen deelnemers en pensioengerechtigden die dat zijn geworden voor 1 januari 2006 bedroeg de toeslag 0,40%. Gelet op de financiële positie van het pensioenfonds per november 2015, heeft het bestuur besloten om geen toeslag toe te kennen per 1 januari 2016. Het hiervoor genoemde onderscheid tussen de groepen die voor of vanaf 1 januari 2006 inactief zijn geworden, is daarbij niet meer van toepassing en voor beide groepen geldt nu een ambitieniveau van 80%. Voor de actieve deelnemers die voorheen deelnamen aan het Ondernemingspensioenfonds TNT geldt dat over de aanspraken opgebouwd tot 2001 een onvoorwaardelijke toeslag wordt verleend. Deze bedroeg per 1 januari 2015 2,67% en per 1 januari 2016 1,91%.Voor een verdere toelichting op de toeslagverlening wordt verwezen naar paragraaf 3.2.2 ‘Financieringsbeleid’. Zoals gezegd is de verwachting dat onder de nieuwe regels van het nFTK, de komende vijf jaar geen toeslagen kunnen worden verleend. Communicatie Het pensioenfonds vindt het ook belangrijk om de TNT-medewerker te bereiken. De oudedagsvoorziening is belangrijk en vergt aandacht. Het pensioenfonds zet daarom onder andere in op het verhogen van het bereik van pensioeninformatie. Daartoe is in de maand december een campagne van start gegaan onder de actieve deelnemers van het pensioenfonds. De aandacht van de deelnemer wordt getrokken als iets relevant is voor iemand. Relevantie is dan ook de basis van de pensioencommunicatie vanuit het pensioenfonds, en het pensioenfonds sluit daar bij aan. Randvoorwaarde hierbij is een laagdrempelige, eenvoudige manier van communiceren. Kwaliteit is een belangrijke waarde voor het pensioenfonds. De informatie moet juist, duidelijk en tijdig zijn. Kwaliteit staat voor het pensioenfonds vooral ook voor aansluiting bij de situatie van de deelnemer en zijn/haar financiële toekomst, handelingsperspectieven en keuzemogelijkheden. De communicatie-inspanningen van het pensioenfonds zijn verwoord in een meerjaren strategische communicatieplan en een jaarplan met een concrete uitwerking van in te zetten middelen. Tevens is de implementatie van de Wet Pensioencommunicatie die medio 2015 van kracht is geworden ter hand genomen. Bestuursmutaties Medio 2015 heeft de heer H. Popping afscheid genomen als voorzitter van het pensioenfonds. Het pensioenfonds is hem veel dank verschuldigd voor zijn inzet bij de totstandkoming van het pensioenfonds en de koersbepaling op alle relevante beleidsterreinen. In zijn opvolging is voorzien door het aantreden van ondergetekende. Hierdoor is er nog een vacature in de werkgeversvertegenwoordiging in het bestuur. Toekomstverwachting Als gevolg van diverse ontwikkelingen, waaronder de mogelijke overname van TNT Express N.V. door een externe partij, is er aanleiding om stil te staan bij de toekomstige positionering van het pensioenfonds. Het pensioenfonds heeft zich voorgenomen in de eerste helft van 2016 daar onderzoek naar te doen.

9

De voortdurende turbulentie op de financiële markten zal ook in het komende jaar, de volle aandacht van het pensioenfonds vragen. Het pensioenfonds zal zich blijvend inspannen om ervoor te zorgen een zo goed mogelijk pensioen te bieden. Groningen, 21 april 2016 P. Van Gameren RA, voorzitter

10

2 Algemene informatie

2.1 Juridische structuur Stichting Pensioenfonds TNT Express, statutair gevestigd te Groningen, is opgericht op 3 juni 2014. Het pensioenfonds is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 60789298. Stichting Pensioenfonds TNT Express is een ondernemingspensioenfonds. Het pensioenfonds voert de pensioenregeling uit voor het personeel van TNT Express N.V. en door het pensioenfonds toegelaten, aan deze vennootschappen gelieerde, ondernemingen. Per 25 juni 2015 is het Ondernemingspensioenfonds TNT zuiver gesplitst. Een gedeelte van de deelnemers en pensioengerechtigden van dit pensioenfonds is overgegaan naar Stichting Pensioenfonds TNT Express. Het andere deel is overgegaan naar Stichting Pensioenfonds PostNL. Het pensioenfonds kent een voorwaardelijk geïndexeerde middelloonregeling. De premie voor deze regeling wordt ingebracht door de werkgevers. Onderdeel van deze premie is een werknemersdeel, dat tot stand komt in overleg tussen werkgever en werknemer. Deze verdeling is afgesproken door de sociale partners in de arbeidsvoorwaarden bij TNT Express N.V.. Deelnemers aan de pensioenregeling zijn alle werknemers die vallen onder de werkingssfeer van de cao van de werkgever TNT Express N.V. dan wel hebben een persoonlijke arbeidsovereenkomst (PAO) afgesloten. Ultimo boekjaar had het pensioenfonds 5.203 (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden met een belegd vermogen van € 589,4 miljoen.

2.2 Organisatie

De samenhang van alle organen en commissies binnen het pensioenfonds wordt in het onderstaande schema visueel weergegeven.

De invulling van de verschillende organen en commissies wordt hieronder weergegeven.

11

2.3 Personalia Bestuursmutaties De heer H. Popping is per 1 juli 2015 gestopt als bestuurder van het pensioenfonds. De werkgever TNT Express N.V. heeft, conform artikel 6, lid 2 van de statuten, de heer P. van Gameren voorgedragen als lid en voorzitter van het bestuur van het pensioenfonds. DNB heeft ingestemd met de benoeming van de heer P. van Gameren als voorzitter van het bestuur. Namens de populatie van Ondernemingspensioenfonds TNT die bij de splitsing op 25 juni 2015 over zijn gekomen naar Stichting Pensioenfonds TNT Express, is de heer R. Gambart als toehoorder aanwezig bij de bestuursvergaderingen. De heer B. Jolink is als toehoorder aanwezig bij het Verantwoordingsorgaan. De samenstelling van het bestuur is als volgt: Bestuurders namens de werkgever Naam Functie

bestuur Geboortejaar Bestuurslid

vanaf Bestuurslid tot

Functie/in dienst van

P. van Gameren RA

Voorzitter 1965 01-07-2015* 01-07-2019 Interim manager Result!Managers, Voorzitter Pensioenfonds KPN, Lid van Raad van Toezicht Bpf voor het Kappersbedrijf, penningmeester Stichting Algemeen Vlieger Belang

drs. B.J. Haaksman RT

Lid 1970 03-06-2014* 03-06-2018 Director Treasury, Insurance & Working Capital, director TNT Finance B.V., Director &, Chairman of the Board GD Insurance Company Ltd, Bestuurder Dutch Association of Corporate Treasures (t/m mei 2015), Director TNT China Holdings B.V.

Vacature

12

Bestuurders namens de deelnemers Naam Functie




mw. S.Y. Eijgermans-Jacobs CPE

Lid 1978 03-06-2014* 03-06-2016 Bestuurder FNV, vice-voorzitter Stichting Pensioenfonds PostNL, bestuurslid van dagelijks Bestuur en bestuurslid Pensioen- en communicatiecommissie Stichting Pensioenfonds PostNL, lid Kascontrole commissie Gymnastiekvereniging Quintus (vanaf september 2015)

R.H. Harmsen

Lid 1962 03-06-2014* 03-06-2017 Bestuurder BVPP, Adviseur/directeur Copgroep BV, DGA Copgroep Holding BV, Voorzitter Stichting Algemeen Vlieger Belang en secretaris en bestuurslid dagelijks Bestuur Stichting Pensioenfonds PostNL

mw. A.J. Stevens- Moes CPE

Secretaris 1952 03-06-2014* 03-06-2018 Bestuurder pensioenen FNV, secretaris bestuur Humanitas Midden Drenthe ( vanaf december 2015)

Bestuurder namens de pensioengerechtigden Naam Functie




drs. G. Verheij

Lid 1948 03-06-2014* 03-06-2018 Gepensioneerd, lid Raad van Toezicht Pensioenfonds PMT, voorzitter Raad van Commissarissen Mare Groep NV, voorzitter Raad van Toezicht Stichting DSV, voorzitter bestuur Stichting FVP

Toehoorder namens populatie Ondernemingspensioenfonds TNT Dr. R. Gambart

Toehoorder 1951 Gepensioneerd

* 1e zittingstermijn Verantwoordingsorgaan mr. C.C.M. Siebers (vertegenwoordiger namens de werkgever, voorzitter) mr. J. W. Peet (vertegenwoordiger namens de deelnemers, secretaris) B.D. Scholte (vertegenwoordiger namens de pensioengerechtigden, lid) drs. B. Jolink RC (toehoorder)

13

Visitatiecommissie L.J.M. Roodbol AAG P.H. Oyens mr. J.R. Steinhauser Beleggingscommissie TKP Investments B.V. De beleggingscommissie van TKP Investments B.V. bestaat uit: prof. dr. E. Sterken (voorzitter) drs. M.J.M. Jochems drs. Ph.D.H. Menco RBA Toehoorder namens het pensioenfonds: P. van Gameren RA Uitvoeringsorganisaties Het beheer van het pensioenfonds is opgedragen aan TKP Pensioen B.V. (TKP) en TKP Investments B.V. (TKPI). Met betrekking tot de risicomanagementstrategie heeft Cardano een adviserende en uitvoerende rol. Certificeerders In 2015 heeft het bestuur een tender uitgeschreven voor een externe accountant en een externe actuaris. In de tender heeft de selectiecommissie met name gekeken naar een combinatie van factoren, te weten de prijs, aantal ingeschatte uren, ervaring binnen de pensioensector en de bekendheid met de uitvoeringsorganisaties. Het bestuur heeft PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. benoemd tot externe accountant en Willis Towers Watson Netherlands B.V. tot externe actuaris. Ten opzichte van voorgaand boekjaar heeft dan ook wat betreft de certificeerders geen wijziging plaatsgevonden. Compliance officer mr. A. Parisi (TNT Express N.V.)

14

2.4 Missie, visie en doelstellingen In de missie is beschreven waarvoor het pensioenfonds staat, wat de bestaansgrond is en welke waarden en identiteit het pensioenfonds kenmerken. Missie Het pensioenfonds streeft naar een goed pensioen voor haar deelnemers, in overeenstemming met de door werkgever en werknemers afgesproken pensioenovereenkomst. Het pensioenfonds draagt de verantwoordelijkheid voor een goede uitvoering van de in de overeenkomst afgesproken pensioenregelingen (betreft de kerntaken: voeren van de pensioenadministratie, het vermogensbeheer en de communicatie met stakeholders van het pensioenfonds). Hierbij streeft het pensioenfonds naar het in de overeenkomst afgesproken ambitieniveau, rekening houdend met een realistische inschatting van de financiële mogelijkheden en een evenwichtige belangenbehartiging voor alle belanghebbenden. In de visie wordt beschreven waarvoor het pensioenfonds gaat, welke zienswijze, welk toekomstbeeld ten grondslag ligt aan het handelen van het pensioenfonds. Visie Het pensioenfonds wil graag voldoen aan haar maatschappelijke verantwoordelijkheid om blijvend te zorgen voor een goed pensioen. Hierbij beziet het pensioenfonds continu of het zelf een bestaansrecht heeft of dat dit beter bereikt kan worden op een andere wijze. Het pensioenfonds speelt actief in op de veranderingen die zich afspelen in de pensioensector om aan de verwachtingen van alle belanghebbenden te voldoen. Volgens het pensioenfonds is daarvoor het zorgen voor een goed pensioenbewustzijn van de deelnemers en de onzekerheden die met de toekomstige pensioenvoorziening samenhangen een noodzakelijke voorwaarde. Het pensioenfonds vindt het essentieel dat de deelnemers een realistische verwachting hebben over het toekomstige pensioenresultaat. Op basis van de missie en de visie heeft het pensioenfonds de doelstellingen voor zowel de korte als lange termijn bepaald. Doelstellingen

• het verstrekken van de nominale pensioenaanspraken en pensioenrechten; • het streven naar een ontwikkeling van de pensioenrechten conform de door werkgever en

werknemers afgesproken toeslagambitie; • het zorgen voor een duidelijke en klantgerichte communicatie met alle belanghebbenden; • het bijdragen aan een goed pensioenbewustzijn van deelnemers.

Risicohouding De risicohouding is een belangrijk uitgangspunt voor de vaststelling van de mate waarin het pensioenfonds beleggingsrisico kan en wil nemen (beleggingsbeleid) om de (strategische) doelstellingen van het pensioenfonds te realiseren. Binnen de driehoek ambitie – premie – risicohouding, worden door het pensioenfonds de afwegingen gemaakt die moeten leiden tot de gewenste uitvoering van de afgesproken pensioenregeling(en). Conform de Pensioenwet en het vanaf 1 januari 2015 van kracht geworden Financieel Toetsingskader maakt het pensioenfonds onderscheid tussen de risicohouding op lange en korte termijn. De risicohouding is vastgesteld door het pensioenfonds na overleg met het Verantwoordingsorgaan en na overleg met sociale partners.

15

De risicohouding op lange termijn wordt uitgedrukt in het pensioenresultaat en vanuit de doelstelling van het maximaliseren van het pensioenresultaat, wordt dit uitgedrukt in een drietal beleidskaders gebaseerd op de zogenoemde haalbaarheidstoets:

• Vanuit de financiële positie waarbij aan het vereist eigen vermogen (hierna: “VEV”) wordt voldaan, stelt het pensioenfonds een ondergrens van het verwacht pensioenresultaat vast (mediaan) op 87%.

• Vanuit de actuele financiële positie stelt het pensioenfonds een ondergrens van het verwacht pensioenresultaat vast (mediaan) op 87%.

• Vanuit de actuele financiële positie stelt het pensioenfonds een maximale afwijking ten opzichte van de mediaan van het verwacht pensioenresultaat vast (slecht weer situatie, 5% percentiel) van 27%.

De risicohouding op korte termijn wordt uitgedrukt in termen van de vereiste solvabiliteitspositie en is gemeten per 31 december 2015, gelijk aan 19,7%. De vereiste solvabiliteitspositie wordt hierbij berekend op de door DNB voorgeschreven methode. De samenstelling van de beleggingsportefeuille gegeven de huidige omstandigheden is nodig om op lange termijn in staat te zijn de ambitie van de afgesproken pensioenregeling naar verwachting te kunnen waarmaken. Het gekozen dynamisch rente afdekkingsbeleid van het pensioenfonds moet voornamelijk voorkomen dat door rentedalingen (te) lage dekkingsgraden optreden. Dit stelt het pensioenfonds in staat om bij stijgende rentebewegingen (deels) financieel te profiteren. Om de doelstellingen te kunnen nastreven is korten op de opgebouwde aanspraken en ingegane rechten (beperkt) toegestaan. Echter het pensioenfonds streeft erna om de korting hierbij over de gehele looptijd van het op te stellen herstelplan minimaal te laten zijn in verwachte omvang. Hierbij streeft het pensioenfonds om de kans op onvoorwaardelijk korten door 5 jaar lang een BDG onder MVEV-niveau te hebben te minimaliseren. In de uitvoeringsovereenkomst zijn afspraken vastgelegd met de sponsor TNT Express N.V. om dit door middel van een additionele storting te bewerkstelligen. Dit onderdeel van de lange termijn risicohouding wordt meegewogen bij de vaststelling van de strategische beleggingsportefeuille. De toeslagverlening is voorwaardelijk; er is geen recht op een toeslag en het is ook voor de langere termijn niet zeker of en in hoeverre een toeslag zal worden verleend. Er geldt een ambitieniveau van 80%. Dit betekent dat het pensioenfonds er naar streeft om van het aanpassingspercentage, 80% toe te kennen in de vorm van een voorwaardelijke toeslag. Het ambitieniveau zal niet behaald worden als de financiële positie van het pensioenfonds daarvoor niet toereikend is. In het Financieel Crisisplan wordt verder omschreven welke kaders in welke omstandigheid daarvoor gelden. De hoofdpunten van de risicohouding zijn leidend voor het beleidskader van het pensioenfonds. Vanuit dit beleidskader wordt het beleggings- en toeslagbeleid vorm gegeven. Door de bijstortingsverplichting wordt voorkomen dat het pensioenfonds in de situatie komt dat het pensioenfonds moet korten.

16

3 Financiële positie en beleid 2015

3.1 Financiële positie Algemeen Het uitgangspunt voor de toeslagverlening is een toekomstbestendige toeslagverlening, met inachtneming van het wettelijk kader. Dit houdt in dat er vermogen boven een beleidsdekkingsgraad van 110% moet zijn om een bepaalde toeslag levenslang, te kunnen geven. Deze beleidsdekkingsgraad wordt berekend als een voortschrijdend gemiddelde van de actuele dekkingsgraden over 12 maanden. De levenslange toeslag wordt bepaald op grond van de verwachte gemiddelde toekomstige consumentenprijsindexcijfer voor alle huishoudens afgeleid. De grens voor Toekomstbestendige indexatie (TBI) is de grens waarop het pensioenfonds op basis van toekomstbestendige toeslagverlening de volledige toeslag kan toekennen. Deze grens is per 31 december 2015 gelijk aan 124,2%.

Onderstaande grafiek geeft de ontwikkeling weer van de belangrijkste dekkingsgraden van het pensioenfonds in 2015. Hieruit blijkt dat de beleidsdekkingsgraad lager is dan de vereiste dekkingsgraad (o.b.v. de strategische portefeuille).

De actuele dekkingsgraad is de procentuele verhouding tussen de bezittingen verlaagd met overige schulden en de voorziening pensioenverplichtingen. Ontwikkeling actuele dekkingsgraad De dekkingsgraad kan wijzigen door diverse factoren, zoals de ontwikkeling van het beleggingsresultaat, verzekeringstechnische ontwikkelingen en de ontwikkeling van de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur.

90%

95%

100%

105%

110%

115%

120%

125%

130%

dec-2014 mrt-2015 jun-2015 sep-2015 dec-2015

Beleidsdekkingsgraad PF TNT ExpressVereiste dekkingsgraad PF TNT ExpressActuele dekkingsgraadMinimaal vereiste dekkingsgraad PF TNT ExpressToekomstbestendige indexatie PF TNT Express

17

De ontwikkeling van de dekkingsgraad van het pensioenfonds gedurende het jaar wordt hieronder weergegeven. Daarbij is per factor het procentuele effect op de dekkingsgraad bepaald.

* De percentages 2014 zijn exclusief de samenvoeging van Ondernemingspensioenfonds TNT. In 2015 zijn de volgende effecten op de dekkingsgraad te onderscheiden: Effect Premie De reguliere premiebetalingen in 2015 voor pensioenopbouw vallen € 3,6 miljoen hoger uit dan de premie die nodig is voor pensioenopbouw. Dit betreft de afslag van 0,5%-punt op de rentetermijnstructuur (RTS). Deze premie is bestemd voor herstel van een dekkings- en/of reservetekort. Ten opzichte van 2014 is de marktrente lager geworden hetgeen een verhogend effect heeft op de benodigde premie 2015 ten opzichte van 2014. Daarnaast is de pensioenregeling versoberd wat een verlagend effect heeft op de premie. Het effect van de marktrente is groter dan de versobering van de pensioenregeling. De verlaging van het opbouwpercentage en de aftopping van het pensioengevend salaris op € 100.000,- hebben niet geleid tot een verlaging van de premie. Voor een verdere toelichting op het premiebeleid wordt verwezen naar paragraaf 3.2.1 ‘Financieringsbeleid’. Effect uitkeringen Aan het begin van het jaar bedroeg de dekkingsgraad 107,8%. Bij elke euro uitkering valt in een dergelijk situatie een bijdrage uit het eigen vermogen vrij, hetgeen een licht positief resultaat sorteert op de dekkingsgraad. Zodra de dekkingsgraad onder de 100% ligt, geldt de omgekeerde redenering. Effect beleggingsrendementen (exclusief renteafdekking) Het rendement op de beleggingen, exclusief de renteafdekking draagt in 2015 positief bij aan de dekkingsgraad. In hoofdstuk 5 wordt dit nader toegelicht. Renteafdekking Ondanks de daling van de marktrente droeg de renteafdekking 1,1% bij aan de dekkingsgraad. Dit komt door de aanpassingen van de mate van renteafdekking in 2015. Deze is een aantal keren gewijzigd. In paragraaf 4.3.2 en 5.2 wordt dit nader toegelicht.

2015 2014* Dekkingsgraad 1 januari 107,8% 109,2% Premie 0,7% 0,4% Uitkeringen 0,1% 0,1% Toeslagverlening 0,0% -0,2% Beleggingsrendementen (exclusief renteafdekking) 0,7% 22,9% Renteafdekking 1,1% 4,0% Wijzigingen in de rentetermijnstructuur voorziening pensioenverplichtingen

-7,7% -22,3%

Aanpassing levensverwachting 0,0% -0,2% Aanpassing regeling 0,0% -0,6% Resultaat op overige oorzaken 0,6% -0,2% Kruiseffect -0,1% -5,3% Dekkingsgraad 31 december 103,2% 107,8%

18

Effect wijzigingen in de rentetermijnstructuur voorziening pensioenverplichtingen De RTS ultimo 2015 ligt over de hele linie onder de RTS ultimo 2014. Wanneer beide curves worden uitgedrukt in één gemiddeld rentepercentage is de rente in 2015 met circa 0,3%-punt gedaald wat leidt tot een toename van de voorziening en dus tot een negatief resultaat. Het totale negatieve effect op de dekkingsgraad ad -7,7%-punt bestaat uit een drietal effecten: 1) een positief effect op de dekkingsgraad van de reguliere RTS ad 1,4%- punt, 2) een negatief effect op de dekkingsgraad ad 5,2%-punt al gevolg van de driemaands-middeling die tot en met eind 2014 in de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur was opgenomen en sinds 1 januari 2015 niet meer van toepassing is en 3) een negatief effect op de dekkingsgraad ad 3,9%-punt doordat de UFR-systematiek in juli 2015 is gewijzigd. Effect resultaat op overige oorzaken De voorziening pensioenverplichting en de beleggingen van de deelnemers vanuit het voormalige Ondernemingspensioenfonds TNT is met het splitsingspercentage verdeeld. Toepassing van dit splitsingspercentage leidt tot een afwijking ten opzichte van de werkelijke voorziening pensioenverplichting en beleggingen die behoort bij de daadwerkelijk aan het Stichting Pensioenfonds TNT Express toegewezen deelnemers. Dit heeft een negatief effect op de dekkingsgraad. Hierin is ook opgenomen de uitkeringen van de herverzekeraar in verband met overlijdensgevallen. Dit heeft een positief effect op de dekkingsgraad gehad. Effect kruiseffecten De dekkingsgraad wordt berekend door de reserves (vermogen) af te zetten tegen de stand van de voorziening voor pensioenverplichtingen. Door de toename van de voorziening voor pensioenverplichtingen wordt de verhouding tussen deze posten lager. Het effect hiervan is onder de overige oorzaken verantwoord. Vereist eigen vermogen De dekkingsgraad behorende bij het vereist eigen vermogen bedraagt eind 2015 119,7%. De stijging van het vereist eigen vermogen ten opzichte van vorig jaar wordt voornamelijk verklaard door de per 1 januari 2015 gewijzigde parameters voor het vaststellen van het vereist eigen vermogen. Status herstelplan De beleidsdekkingsgraad van het pensioenfonds is per 31 december 2015 (104,4%) lager dan het vereist eigen vermogen op basis van het strategisch beleggingsbeleid (119,7%). Hierdoor continueert voor het pensioenfonds het bestaande tekort. Om die reden heeft het pensioenfonds voor 1 april 2016 een herstelplan ingediend bij de toezichthouder. In het herstelplan moet aangetoond worden hoe het pensioenfonds binnen de gestelde hersteltermijn ervoor zorgt dat de beleidsdekkingsgraad zich weer boven het vereist eigen vermogen bevindt. Dat is het geval. Aangezien per ultimo het vierde kwartaal van 2015 de dekkingsgraad zich onder het niveau van het minimaal vereist eigen vermogen van 104,1% bevindt, is er met betrekking tot het derde kwartaal 2015, toen dat ook het geval was, een onvoorwaardelijke bijstorting door de werkgever verschuldigd ad € 2,019 miljoen. Tegelijkertijd is met betrekking tot het vierde kwartaal 2015 een voorwaardelijke nota van circa € 0,5 miljoen ingediend bij de werkgever.

19

3.2 Beleid De doelstelling van het pensioenfonds is het streven naar het op lange termijn garanderen van de nominale pensioenaanspraken en pensioenrechten. Ook streeft het pensioenfonds naar het voortdurend realiseren van de toeslagambitie. De toeslagverlening is voorwaardelijk. Om deze doelstelling te bereiken heeft het pensioenfonds beleid op het gebied van beleggingen, financiering en toeslagen ontwikkeld om de risico’s en de financiële positie van het pensioenfonds te beheersen. Bij het maken van beleidskeuzes worden de belangen van alle belanghebbenden evenwichtig afgewogen. Het beleid moet worden uitgevoerd binnen de kaders van de pensioenregeling zoals die overeengekomen is door de cao-partijen. Dit wordt visueel toegelicht aan de hand van de volgende figuur.

3.2.1 Financieringsbeleid Voor het premie- en toeslagbeleid is een aantal vermogensposities van belang. De volgende grenzen (nominale dekkingsgraden) worden onderscheiden:

• Minimaal vereist eigen vermogen: het minimaal vereist eigen vermogen is de ondergrens van het vereist eigen vermogen. Indien het pensioenfonds niet over het minimaal vereist vermogen beschikt, is sprake van een dekkingstekort. In 2015 is de dekkingsgraad behorend bij het minimaal vereist eigen vermogen 104,1% van de voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het pensioenfonds.

• Vereist eigen vermogen: het vereist eigen vermogen is het vermogen dat nodig is om te bewerkstelligen dat met een zekerheid van 97,5% wordt voorkomen dat binnen een jaar het eigen vermogen na één jaar negatief wordt. Indien het pensioenfonds niet over het vereist eigen vermogen beschikt, is sprake van een reservetekort. Ultimo 2015 bedraagt de dekkingsgraad behorend bij het vereist eigen vermogen 119,7%.

20

Indien aan het einde van enig kwartaal het eigen vermogen lager is dan het minimaal vereist eigen vermogen is de werkgever verplicht tot bijstorting. Deze bijstorting wordt zodanig bepaald dat in een periode van maximaal 12 kalenderkwartalen het tekort is opgeheven. Het pensioenfonds kan in deze situatie geen toeslagen verlenen. Herverzekering Het pensioenfonds heeft tot volledige herverzekering gekozen van het overlijdens- en het arbeidsongeschiktheidsrisico. De herverzekeraar is Zwitserleven, het herverzekeringscontract geldt vanaf de oprichtingsdatum tot 31 december 2017. Voor het pensioenfonds geldt dat het individuele overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico voortvloeiende uit de aangegane pensioenverplichtingen volledig is herverzekerd, waarbij de herverzekering geen eigen risico kent. Zowel het overlijdensrisicokapitaal als de maximaal verzekerde waarde in het kader van het arbeidsongeschiktheidsrisico per deelnemer kent een maximum van € 4,0 miljoen. Het geldende herverzekeringscontract voor de deelnemers in het voormalig Ondernemingspensioenfonds TNT zal met ingang van 31 december 2015 worden beëindigd. Met ingang van 1 januari 2016 vallen deze onder het herverzekeringscontract van het pensioenfonds. Kostendekkende premie De kostendekkende premie moet tenminste bestaan uit de volgende onderdelen:

• De actuarieel benodigde premie voor de pensioenverplichtingen (nominale premie); • Een opslag die nodig is voor het in stand houden van het vereist eigen vermogen

(solvabiliteitsopslag); • Een opslag voor uitvoeringskosten van het pensioenfonds (kostenopslag); • De premie die actuarieel benodigd is voor de voorwaardelijke onderdelen van de regeling

(toeslagpremie). Met betrekking tot de toeslagpremie kan worden opgemerkt dat er geen indexatiekoopsom voor actieven (indien er sprake is van toeslag voor actieven) in rekening gebracht is. Deze wordt deels vooraf gefinancierd door het verschil tussen de RTS-0,5% en RTS. Een eventuele inhaalindexatie voor actieven wordt bekostigd uit het overrendement van het pensioenfonds. Onder de opslag voor het in stand houden van het vereist eigen vermogen wordt eveneens begrepen, de solvabiliteitsopslag over spaarkapitalen die bij uitdiensttreding of pensionering zijn omgezet in vaste aanspraken. Grensbedragen In 2015 gelden voor de pensioenopbouw de volgende grenzen:

• voor deelnemers geboren op of na 1 januari 1950 en met wie een arbeidsovereenkomst is gesloten op of na 1 januari 2006 en voor deelnemers met wie op of na 1 januari 2007 een persoonlijke arbeidsovereenkomst (PAO) is gesloten geldt een franchise van € 12.642,-; over het bedrag van de franchise wordt geen pensioen opgebouwd;

• Het maximaal pensioengevend salaris bedraagt € 100.000,-.

21

3.2.2 Toeslagbeleid Het toeslagbeleid van het pensioenfonds is vastgelegd in de ABTN en in de pensioenreglementen. Actieve deelnemers Voor actieve deelnemers probeert het pensioenfonds ieder jaar de opgebouwde pensioenen te verhogen met 80% van de prijsontwikkeling. Het betreft een voorwaardelijke toeslagverlening die verleend wordt afhankelijk van de financiële situatie van het pensioenfonds. De toeslagverlening wordt gefinancierd door premie en overrendement. Voor de actieve voormalige deelnemers vanuit Ondernemingspensioenfonds TNT geldt een onvoorwaardelijke toeslag op hun aanspraken opgebouwd voor 2001. Hierop is een toeslag verleend van 2,67% per 1 januari 2015 en 1,91% per 1 januari 2016.

Niet actieve deelnemers Voor inactieve deelnemers probeert het pensioenfonds ieder jaar de opgebouwde pensioenen te verhogen met 80% van de prijsontwikkeling. Het betreft een voorwaardelijke toeslagverlening die verleend wordt afhankelijk van de financiële situatie van het pensioenfonds. De toeslagverlening wordt gefinancierd door overrendement. Inhaaltoeslagen In het boekjaar zijn geen inhaaltoeslagen verleend, omdat de beleidsdekkingsgraad per ultimo jaar lager is dan 110%. Eenmalige toeslagen Aan de voormalige deelnemers van Ondernemingspensioenfonds TNT is per 1 januari 2015 een eenmalige toeslag van 0,5% toegekend in verband met het gelijktrekken van de dekkingsgraden voor de effectuering van de samenvoeging. De kosten van deze toeslag zijn ten laste gekomen van het voormalige Ondernemingspensioenfonds TNT en zodoende niet ten laste van het pensioenfonds gekomen. Achterstand toeslagverlening Voor de bepaling van de toeslagachterstand geldt een 5-jaars periode. De niet verleende toeslagen zijn opgenomen in onderstaande tabel en resulteren in een cumulatieve achterstand van respectievelijk 4,67% (voor de eerste groep) en 5,81% (voor de tweede groep). Volledigheidshalve zijn ook voor de jaren 2010 (het eerste jaar waarin sprake was van onvolledige toeslagverlening) en 2011 de gemiste toeslagen vermeld. Hiervoor geldt voor het pensioenfonds geen verplichting deze in de toekomst indien mogelijk in te halen. Voor de populatie tot 1 januari 2014 is de toeslagachterstand 'overgenomen' vanuit het Pensioenfonds PostNL. 1. Actieven/inactieven (80%

ambitie) 2. Inactieven (100% tot en 80%

vanaf 1-1-2016) volledig toegekend achterstand volledig toegekend achterstand Toeslag 1-1-2016 0,32% 0,00% 6,19% 0,32% 0,00% 7,71% Toeslag 1-1-2015 0,51% 0,32% 5,86% 0,64% 0,40% 7,36% Toeslag 1-4-2014 0,67% 0,00% 5,66% 0,83% 0,00% 7,11% Toeslag 1-1-2013 1,50% 0,00% 4,96% 1,87% 0,00% 6,23% Toeslag 1-1-2012 1,87% 0,00% 3,41% 2,33% 0,00% 4,28% Toeslag 1-1-2011

1,09%

0,00%

1,52%

1,36%

0,00%

1,90% Toeslag 1-1-2010 0,56% 0,14% 0,42% 0,70% 0,17% 0,53%

22

3.2.3 Beleggingsbeleid Het beleggingsbeleid is gericht op het behalen van een optimaal rendement binnen aanvaardbare risico’s om de doelstellingen van het pensioenfonds te bereiken. Hierbij wordt de veiligheid, kwaliteit en liquiditeit van de totale portefeuille gewaarborgd. Het beleggingsbeleid komt tot stand volgens de beleggingscyclus. Deze is hieronder schematisch weergegeven.

Proces Het pensioenfonds belegt vanuit de ‘prudent person’ gedachte. Het vermogen wordt belegd in het belang van de deelnemers. Hierbij moeten de beleggingen voldoen aan kwalitatieve beginselen van veiligheid, kwaliteit en spreiding van risico’s. Dit houdt onder andere in dat het beleggingsbeleid wordt afgestemd op de verplichtingenstructuur van het pensioenfonds tegen marktwaarde. Hierbij wordt rekening gehouden met de wettelijke eisen die in de Pensioenwet aan het beleggingsbeleid en risicomanagement worden gesteld. De Nederlandsche Bank (DNB) houdt hier toezicht op. Op basis van de missie en doelstellingen en de vastgestelde beleggingsprincipes wordt het beleidskader vastgesteld. Onderdeel hiervan is dat er op basis van een ALM studie wordt bepaald welke strategische beleggingsportefeuille het best aansluit bij de doelstellingen van het pensioenfonds. Deze doelstellingen vormen een balans tussen de belangen van actieve en gewezen deelnemers en pensioengerechtigden. In deze afweging spelen onder andere het premie-, pensioenen indexatieresultaat een rol. De ALM-studie is een belangrijk hulpmiddel bij het vaststellen van het strategisch beleggingsbeleid, omdat het inzicht geeft in de rendements- en risicokarakteristieken van beleidskeuzes. Uit de ALM studie blijkt dat er een bepaalde mate van risico noodzakelijk is om de doelstellingen van het pensioenfonds te kunnen bereiken. Daarnaast worden er op basis van ALM-analyses kaders gesteld ten behoeve van de afdekking van risico’s. Dit impliceert dat het pensioenfonds enerzijds voldoende risicovolle posities inneemt om de doelstellingen te kunnen realiseren, maar anderzijds niet te veel risico’s wil lopen. De ALM studie gaat verder in op de samenhang tussen de verplichtingen (met een lange looptijd) en de beleggingen en integreert de drie belangrijkste beleidsterreinen van het pensioenfonds: het toeslag-, premie- en beleggingsbeleid.

23

Het gewenste rendement-/risicoprofiel leidt tot een beleggingsportefeuille die in de operationele uitvoering ingericht en bewaakt wordt. In het beleggingsplan wordt een vertaling gemaakt van de weging over de diverse beleggingscategorieën naar concrete en gedetailleerde richtniveaus per categorie. In het mandaat wordt vervolgens in detail vastgelegd binnen welke grenzen het beleggingsbeleid dient te worden uitgevoerd. Risicohouding Het pensioenfonds heeft bij de bepaling van de risicohouding de volgende hoofdpunten vastgesteld:

• Minimaliseer kans op een dekkingsgraad lager dan de kritische grens; • Maximaliseer het verwachte pensioenresultaat; • Risicohouding op korte termijn wordt uitgedrukt in termen van VEV; • Risicohouding op lange termijn wordt uitgedrukt in pensioenresultaat; • Dynamisch rente afdekkingsbeleid op basis van marktrentetriggers.

Investments Beliefs Het beleggingsbeleid moet voldoen aan de beginselen van veiligheid, kwaliteit en risicospreiding. Als uitgangspunt om aan deze beginselen te voldoen gebruikt het pensioenfonds beleggingsovertuigingen. Zij vormen een belangrijke rol in het beleggingsproces omdat zij een kader vormen voor genomen en toekomstige beleggingsbeslissingen. De vijf beleggingsovertuigingen zijn:

• Lange termijn horizon Het pensioenfonds heeft een lange termijn horizon met lange termijn pensioenverplichtingen en daardoor de mogelijkheid om te beleggen met een lange termijn horizon. De lange termijn horizon biedt mogelijkheden om het pensioengeld voor langere tijd te beleggen in minder liquide beleggingen. Ook heeft het pensioenfonds oog voor risico’s op de korte termijn. In het beleggingsbeleid wordt op evenwichtige wijze omgegaan met het spanningsveld tussen het voldoen aan de lange termijn doelstellingen en korte termijn randvoorwaarden.

• Beleggingsrisico nemen loont Het pensioenfonds is van mening dat een belegging in zakelijk waarden op lange termijn tot een hoger rendement leidt dan een belegging in meer veilig geachte staatsobligaties: er is sprake van een “risicopremie”. Op de langere termijn weegt deze risicopremie op tegen de additionele volatiliteit van zakelijke waarden. De hoogte van deze risicopremie is onzeker en fluctueert door de tijd heen. De relatie tussen marktwaardering en het verwachte toekomstige rendement (risicopremie) van beleggingscategorie wordt mee genomen in de rendementen risicoanalyses. Hierdoor kan een relatief hoge waardering van een beleggingscategorie met een bijpassend lagere risicopremie leiden tot een verlaging van het strategisch gewicht van die beleggingscategorie in de totale beleggingsportefeuille, en andersom.

• Diversificatie voegt waarde toe Diversificatie zorgt in normale marktomstandigheden voor spreiding van het risico. Hierdoor is het mogelijk een deel van de portefeuille met meer risico te beleggen, zonder dat het totale risico recht evenredig toeneemt. Daarom belegt het pensioenfonds het vermogen in meerdere beleggingscategorieën.

• Beleg alleen in transparante categorieën en strategieën Alle beleggingen in vermogenscategorieën hebben een duidelijk doel. Dat kan zijn het behalen van rendement, het afdekken van risico’s of het spreiden van risico’s. De doelstelling is om een maximaal rendement te realiseren binnen een vastgesteld risicokader. Een belegging moet transparant zijn om de mogelijke risico’s van de investering in te kunnen schatten, anders heeft de samenstelling van de portefeuille mogelijk een ander rendements- en risicoprofiel dan beoogd. Daarom beoordeelt het pensioenfonds iedere belegging in de context van de andere beleggingen, als onderdeel van een uitgebalanceerde en gespreide portefeuille.

24

• Passief beheer in combinatie met actief beheer Het beleggingsbeleid van het pensioenfonds is een mengvorm van passief en actief beheer. In eerste instantie kiest het pensioenfonds hierbij voor een kostenefficiënte passieve strategie. Het pensioenfonds voert alleen een actieve strategie voor beleggingscategorieën waarvoor de marktverwachting bestaat dat, rekening houdend met de extra kosten en risico’s van een actieve strategie, een extra rendement ten opzichte van de benchmark kan worden behaald. Beleggingsaanpak Het beheer van de fysieke beleggingen vindt plaats via beleggingsfondsen volgens het multi-manager principe. Voor de actief beheerde portefeuille houdt dit in dat verschillende vermogensbeheerders op een gestructureerde en gestandaardiseerde wijze worden geselecteerd op basis van beleggingsstijl, deskundigheid en capaciteiten. Deze aanpak zorgt voor een spreiding over beleggingsstijlen van meerdere beleggingsinstellingen wereldwijd. De kans op stabiele bovengemiddelde rendementen is hierdoor groter. Een actief beheerd beleggingsfonds heeft daarbij als doel een hoger rendement te behalen dan de benchmark. De passief beheerde beleggingen volgen daarentegen de benchmark en maken in principe gebruik van één manager. Een passief beheerde belegging behaalt normaalgesproken een beperkt lager rendement dan de benchmark doordat de feitelijke belegging beheer- en transactiekosten met zich meebrengt. Deze worden niet meegenomen in het rendement van de benchmark. Toch kan het voorkomen dat ook de passief beheerde beleggingen een hoger rendement behalen dan de benchmark. Dit kan onder andere doordat de beleggingen voor een groot deel plaats vinden via fiscaal transparante beleggingsfondsen. Bij het berekenen van het benchmarkrendement wordt de mogelijkheid om dividendbelasting terug te vragen niet meegenomen, terwijl dit door de fiscale status van de gehanteerde beleggingsfondsen deels wel mogelijk is. Financiële risico’s Om deze doelstelling te bereiken, wordt op zo’n manier belegd dat een optimaal rendement wordt behaald binnen aanvaardbare risico’s. Naast de risico’s die beschreven staan in het hoofdstuk 4 ‘Integraal Risico Management’ heeft het pensioenfonds te maken met de volgende risico’s. Aandelen- Onroerend Goed- en zakelijke waarden risico

• Aandelenrisico De beleggingen in aandelen vinden wereldwijd plaats. Door spreiding binnen de portefeuille (diversificatie) wordt het prijsrisico gedempt en heeft het pensioenfonds het aandelenrisico geaccepteerd. Het aandelenrisico wordt beheerst doordat er een grote mate van spreiding in de aandelenportefeuille is aangebracht. Zo wordt er wereldwijd belegd. De verdeling over de geografische gebieden vindt onder meer plaats door te kijken naar waarderingsmaatstaven. Hierdoor wordt er meer geïnvesteerd in regio’s waarvan de aandelen een lagere waardering hebben. De relatie tussen marktwaardering en het verwachte toekomstige rendement (risicopremie) van beleggingscategorie wordt mee genomen in de rendementen risicoanalyses. Met behulp van opties wordt een deel van de aandelenallocatie ingenomen. Hierdoor is de aandelenallocatie minder gevoelig voor koersveranderingen op de aandelenmarkten dan als deze volledig fysiek belegd was. De aandelenopties dekken alleen het aandelenrisico van aandelen van ontwikkelde markten af. De overige aandelenallocatie wordt belegd met fysieke aandelenbeleggingen in ontwikkelde markten en wordt niet afgedekt door middel van aandelenopties. De aandelenopties zijn afgesloten op een portefeuille van goed verhandelbare (liquide) aandelenindices.

• Zakelijke waarden Dit risico heeft betrekking op het aandelenrisico en het risico op de onroerend goed beleggingen. De onroerend goed beleggingen zijn onder te verdelen in beursgenoteerd en niet-beursgenoteerd vastgoed. Beursgenoteerd vastgoed betreft aandelenbeleggingen in onroerend goed ondernemingen. Het risico is daarom vergelijkbaar met de risico’s voor aandelenbeleggingen. De niet-beursgenoteerde vastgoedbeleggingen zijn beleggingen in onroerend goed in Azië. Deze zijn belegd via een beleggingsfonds

25

dat overeenkomstig het beleggingsbeleid in afbouw is. Het fonds zal geen nieuwe investeringen meer aangaan. Valutarisico Het pensioenfonds beperkt het valutarisico door exposure naar vreemde valuta’s af te dekken: De beleggingen in vastrentende waarden luiden hoofdzakelijk in euro of het valutarisico wordt voor het grootste gedeelte afgedekt. Een uitzondering hierop is de afdekking van het valutarisico van obligaties uit opkomende landen. Maximaal 20% van deze beleggingen mag belegd worden in lokale valuta.

- De inflatiegerelateerde obligaties luiden in euro’s. - Binnen de categorie aandelen wordt het valutarisico op basis van de benchmarkgewichten van de

Amerikaanse dollar, het Britse pond en de Japanse yen binnen de wereldwijde en Europese beleggingen afgedekt.

- Bij de belegging in beursgenoteerde onroerend goed wordt de benchmarkwaarde van de beleggingen in Britse pond, Zwitserse frank en Zweedse kroon maandelijks afgedekt naar de euro. Daarnaast worden de beleggingen in het niet beursgenoteerde Azië fonds die niet de euro als rapportagevaluta hebben afgedekt naar de euro.

Kredietrisico Beheersing van het kredietrisico vindt plaats door het stellen van kredietwaardigheidseisen aan de tegenpartijen waarmee transacties kunnen worden gedaan. Daarnaast worden limieten gesteld aan tegenpartijen; het vragen van extra zekerheden zoals onderpand bij renteswaps en het uitlenen van effecten (‘securities lending’). Het gevoerde tegenpartij beleid houdt rekening met de risicopremies waardoor het inspeelt op de actualiteit. Ter afdekking van het afwikkelingsrisico wordt door het pensioenfonds belegd in markten waar een voldoende betrouwbaar clearing- en settlementsysteem functioneert. Voordat in nieuwe markten wordt belegd, wordt eerst onderzoek gedaan naar de waarborgen op dit gebied. Met betrekking tot niet-beursgenoteerde beleggingen, met name OTC-derivaten, wordt door het pensioenfonds alleen gewerkt met tegenpartijen waarmee ISDA/CSA-overeenkomsten zijn afgesloten, zodat posities van het pensioenfonds adequaat worden afgedekt door onderpand.

Actief risico Bepaalde beleggingen in de beleggingsportefeuille worden actief beheerd. Hierbij kunnen managers afwijken van een bepaalde benchmark, zodat zij hun kennis kunnen inzetten om een hoger rendement te behalen. Bij actief beheerde beleggingen worden er grenzen gesteld aan de mate van afwijking. Dit geldt zowel voor de TKPI beleggingsfondsen als voor de individuele managers. In 2015 is een nadere invulling gegeven aan het risico dat gepaard gaat met actieve beleggingen op pensioenfondsniveau. Naast een risicobudget op totaalniveau blijven de grenzen gelden zoals ze al bestonden voor de TKPI beleggingsfondsen en de grenzen die de individuele managers krijgen. Inflatierisico Om de gevolgen van een stijgende inflatie op de beleggingen van het pensioenfonds te beperken, belegt het pensioenfonds een deel van de portefeuille vastrentende waarden in inflatie gerelateerde obligaties. Ook door te beleggen in onroerend goed wordt dit risico gedempt. Daarnaast vindt demping van het inflatierisico plaats bij de keuze van instrumenten voor het afdekken van het renterisico. Strategische beleggingsportefeuille en wijzigingen 2015 Het pensioenfonds stelt het strategisch beleggingsbeleid vast voor de lange termijn. Strategische beslissingen worden mede op basis van de ALM-studie genomen. Onderstaande tabel geeft de strategische beleggingsmix voor 2014 en 2015 van het pensioenfonds weer, waarna het risicomanagementbeleid en de strategische beslissingen die hieraan ten grondslag liggen worden beschreven, op basis van de volgorde van de beleggingscategorieën in de tabel. In de derde kolom staan de werkelijke gewichten per beleggingscategorie weergegeven per eind 2015. De werkelijke

26

gewichten wijken gedurende het jaar door koersontwikkelingen af van de strategische gewichten. In beginsel wordt eens per jaar nagegaan of er moet worden geherbalanceerd naar de normgewichten. Strategische gewichten beleggingsportefeuille (%)

Beleggingscategorie Strategisch

gewicht eind 2014 Strategisch gewicht

eind 2015 Werkelijke

exposure eind 2015

Aandelen 20,75 20,75 20,7 Aandelenopties A A 4,5 Vastrentende waarden (staatsobligaties)

42,75 -A-S B 16,3

Overige Vastrentende waarden

23,5 32,925 17,4 Inflatie gerelateerde obligaties 10,0 10,0 8,9 Beursgenoteerd Vastgoed 3,0 3,0 3,1 Renteswaptions S S 9,7 Geldmarkt 33,325-A-B-S 19,4 Totaal 100,0 100,0 100,0

Toelichting tabel: • Het gewicht ‘B’ is het gewicht in assets swaps. • De gewichten ‘A’, ‘B’ en ‘S’ zijn variabel. • De werkelijke exposure geeft de gewichten weer inclusief de futures, asset swaps en eventuele

kasgelden die voor de betreffende beleggingscategorie van toepassing zijn. Deze futures, asset swaps en kasgelden worden in de jaarrekening niet bij de afzonderlijke beleggingscategorieën opgenomen. Dit komt overeen met de grondslagen van de jaarrekening.

• Eind van het jaar is in verband met de beschikbare liquiditeit is in het vierde kwartaal van 2015 besloten het gewicht Nederlandse hypotheken reeds te verhogen naar 20% van de totale beleggingsportefeuille. Omdat de werkelijke belegging in 2016 plaatsvindt wijkt de werkelijke portefeuille van ‘Overige Vastrentende waarden’ en ‘Geldmarkt’ af van de strategische gewichten. Zie ‘Beleggingen in vastrentende waarden’ voor een verdere toelichting.

Beleggingen in aandelen Om risico’s te spreiden zijn de aandelenbeleggingen, inclusief de aandelenopties, wereldwijd gespreid waarvan 75% via passief beheerde wereldwijde aandelenbeleggingen (exclusief opkomende markten) en 25% naar passief beheerde Europese aandelenbeleggingen. Per 30 juni 2014 zijn de actief beheerde wereldwijde aandelenbeleggingen omgezet naar passief beheer. Tevens is toen besloten de beleggingen in opkomende markten gedurende het jaar te verkopen, zodanig dat geen sprake was van transactiekosten. Eind 2014 resteerde nog een belegging van 1,1% in aandelen van opkomende markten. Begin 2015 zijn deze beleggingen verkocht. Afdekking risico van dalende aandelenkoersen (aandelenrisico) Het aandelenrisico wordt deels afgedekt door middel van call-spread opties. De aandelenopties dekken alleen het aandelenrisico van aandelen van ontwikkelde markten af. De call-spread optiestrategie bestaat uit gekochte callopties en geschreven callopties. Via deze strategie wordt gedeeltelijk geprofiteerd van koersstijgingen, maar het risico van koersdalingen is beperkt. Door het gebruik van callopties is de effectieve aandelenexposure afhankelijk van de aandelenontwikkeling. De effectieve exposure neemt in principe toe als de aandelenkoersen stijgen en af als de aandelenkoersen dalen. Daarnaast worden door de call-spread op een hoger marktniveau callopties verkocht, waardoor de mogelijke winst op aandelen (-opties) is gemaximeerd in de toekomst. Het verlies op de callopties is maximaal de omvang van de optiepremie. De aandelenopties zijn afgesloten op een portefeuille van goed verhandelbare (liquide) aandelenindices.

27

Afdekking valutarisico Door wisselkoersveranderingen loopt het pensioenfonds het risico dat beleggingen minder waard worden. Om dit risico te beperken, dekt het pensioenfonds de valuta’s van de beleggingen die niet in euro luiden, gedeeltelijk af. Dit houdt in dat binnen de categorie aandelen het valutarisico op basis van de benchmarkgewichten van de Amerikaanse dollar, het Britse pond en de Japanse yen met valutatermijncontracten wordt afgedekt naar euro. De beleggingen in vastrentende waarden luiden hoofdzakelijk in euro of het valutarisico wordt voor het grootste gedeelte afgedekt. Een uitzondering hierop is de afdekking van het valutarisico van obligaties uit opkomende landen. Maximaal 20% van deze beleggingen mag belegd worden in lokale valuta. De inflatie gerelateerde obligaties luiden in euro’s. Bij vastgoed worden de beleggingen die niet de euro als rapportagevaluta hebben afgedekt naar euro. Bij de aandelenopties is geen sprake van valutarisico omdat de valuta’s van de onderliggende aandelenportefeuille wordt afgedekt (‘quanto’ opties). Beleggingen in vastrentende waarden Naast een relatief stabiel couponrendement hebben de vastrentende beleggingen tot doel een deel van de rentegevoeligheid van de verplichtingen van het pensioenfonds af te dekken. Deze portefeuille is gespreid over verschillende soorten obligaties om risico’s zo breed mogelijk te spreiden en in te spelen op extra rendement via beleggen in bedrijfsobligaties, staatsobligaties uitgegeven door opkomende landen en Nederlandse hypotheken. De staatsobligaties worden alleen in de meest kredietwaardige landen in Euroland belegd. Daarnaast wordt via asset swaps in de Verenigde Staten en Groot Brittannië belegd om risico’s te spreiden. Eind mei is vanwege de verwachte negatieve rendementsontwikkelingen besloten circa 55 miljoen euro EMU staatsobligaties met een looptijd van meer dan 10 jaar te verkopen en te herbeleggen in de geldmarkt. Aansluitend werd begin juni ook EMU staatsobligaties met een looptijd langer dan 10 jaar verkocht (106 miljoen euro). In het eerste halfjaar van 2016 zal mogelijk een grotere wijziging in de beleggingsportefeuille doorgevoerd worden. Met het oog op een gunstig rendement-/risicoprofiel van beleggingen in Nederlandse Hypotheken zal het gewicht hiervan verhoogd worden naar 20% van de totale beleggingsportefeuille. In verband met de beschikbare liquiditeit is vooruitlopend op deze grotere wijziging in het vierde kwartaal van 2015 besloten het gewicht Nederlandse hypotheken reeds te verhogen. Het gewicht ‘kasgeld’ is hiervoor verlaagd. Een deel van de beleggingen in bedrijfsobligaties en obligaties uitgegeven door opkomende landen hebben een actief beleggingsbeleid. De overige beleggingen hebben een passief beleggingsbeleid. Afdekking inflatierisico Om de gevolgen van een stijgende inflatie op de beleggingen van het pensioenfonds te beperken, belegt het pensioenfonds een deel van de portefeuille vastrentende waarden in inflatie gerelateerde obligaties. Deze beleggingen bestaan voor 58% uit Duitse inflatie gerelateerde obligaties en 42% uit een inflatie gerelateerde beleggingsfonds dat bestaat uit obligaties uitgegeven door Italië, Frankrijk en Duitsland. Ook bij de keuze van instrumenten voor het afdekken van het renterisico wordt rekening gehouden met het inflatierisico. Met het gebruik van opties op renteswaps neemt de renteafdekking af als de nominale rente stijgt als gevolg van bijvoorbeeld de stijging van de (verwachte) inflatie. Beleggingen in vastgoed Voor diversificatie binnen de beleggingsportefeuille wordt 3% van de beleggingsportefeuille belegd in beursgenoteerd vastgoed. Op 30 januari 2015 zijn conform het besluit van de herbalancering van 2014 de beleggingen in Europees niet beursgenoteerd onroerend goed verkocht. Afdekking risico van een rentedaling (renterisico) Pensioenfondsen kennen doorgaans een langere looptijd voor hun verplichtingen dan voor hun beleggingen. Vanwege deze ‘mismatch’ ondervindt het pensioenfonds renterisico. Dit betekent dat bij een rentestijging de waarde van beleggingen minder snel daalt dan de waarde van de verplichtingen (bij toepassing van de actuele marktrentestructuur); waardoor de dekkingsgraad zal stijgen. Bij een

28

rentedaling zal de waarde van de beleggingen minder snel stijgen dan de waarde van de verplichtingen, waardoor de dekkingsgraad daalt. Voor de afdekking van het nominale renterisico wordt gebruik gemaakt van de vastrentende beleggingen aangevuld met renteswaps en swaptions. De strategische afdekking van het renterisico (op basis van de rentegevoeligheid van de renteswaps onderliggend aan de swaptions) is 50%. De renteafdekking is gebaseerd op de marktrente. In 2015 was deze marktrente volatiel. De daling van de marktrente van 2014 zette eerst in 2015 door. Hierdoor werd de 30-jaars swaprente trigger van 1,5% geraakt. Hierop besloot het pensioenfonds op 6 januari de mate van onderliggende renteafdekking te verlagen van 80% naar 60%. Aanvullend zijn nieuwe rentetriggers vastgesteld die door de verdere daling van de marktrente in februari werd geraakt. Daarop is het besluit genomen de mate van onderliggende renteafdekking verder te verlagen naar 40%. De relatief lage rentecurve, kostenbesparing, rendement op de positie en vermindering van de complexiteit waren vervolgens aanleiding om de afdekking van de 40- en 50-jaarsrente volledig af te bouwen. Door de verkoop van EMU staatsobligaties in juni daalde de mate van onderliggende renteafdekking naar ongeveer 31%. Echter, door de stijging van de marktrente werd opnieuw een trigger geraakt en is op 12 juni besloten de mate van onderliggende afdekking te verhogen naar 51% door de aankoop van swaptions. Doordat de renteafdekking voor een deel met swaptions plaatsvindt, neemt de renteafdekking bij een rentedaling toe en bij een rentestijging neemt deze af. Hierdoor is de effectieve renteafdekking onder andere afhankelijk van de (toekomstige) renteniveaus. De dekkingsgraad is hiermee beschermd tegen een rentedaling, terwijl de dekkingsgraad ook kan profiteren van een rentestijging als bijvoorbeeld de (verwachte) inflatie toeneemt. De effectieve afdekking van het renterisico zal hierdoor altijd lager zijn dan 51%. In het hoofdstuk 5 Beleggingen wordt het resultaat van de beleggingsportefeuille nader toegelicht.

29

4 Integraal risicomanagement

Om invulling te geven aan de missie, visie, doelstellingen en risicohouding heeft het pensioenfonds een organisatie opgezet waarbinnen de uitvoering van de pensioenregeling en het beheer van het vermogen op een adequate en gecontroleerde manier kan plaatsvinden.

4.1 Risicobeeld Stichting Pensioenfonds TNT Express Het pensioenfonds heeft in 2015 hernieuwd de risicohouding vastgesteld. De risicohouding op lange termijn wordt uitgedrukt in het pensioenresultaat. De doelstelling van het maximeren van het pensioenresultaat is uitgedrukt in een drietal beleidskaders gebaseerd op de zogenoemde haalbaarheidstoets:

• Vanuit de financiële positie waarbij aan het vereist eigen vermogen (hierna: “VEV”) wordt voldaan, stelt het pensioenfonds een ondergrens van het verwacht pensioenresultaat vast (mediaan) op 87%;

• Vanuit de actuele financiële positie stelt het pensioenfonds een ondergrens van het verwacht pensioenresultaat vast (mediaan) op 87%;

• Vanuit de actuele financiële positie stelt het pensioenfonds een maximale afwijking ten opzichte van de mediaan van het verwacht pensioenresultaat vast (slecht weer situatie, 5 percentiel) van 27%.

De toeslagverlening is voorwaardelijk; er is geen recht op een toeslag en het is ook voor de langere termijn niet zeker of en in hoeverre een toeslag zal worden verleend. Er geldt een ambitieniveau van 80%. Dit betekent dat het pensioenfonds er naar streeft om van het aanpassingspercentage, 80% toe te kennen in de vorm van een voorwaardelijke toeslag. Het ambitieniveau zal niet behaald worden als de financiële positie van het pensioenfonds daarvoor niet toereikend is. Gegeven de financiële positie en overige financiële omstandigheden ten tijde van inwerkingtreding van dit reglement, zal toeslagverlening de komende vijf jaar naar verwachting minimaal zijn. Het bestuur beslist jaarlijks in hoeverre de pensioenaanspraken worden aangepast. Voor deze voorwaardelijke toeslagverlening is geen reserve gevormd, deze wordt gefinancierd uit beleggingsrendement.

Het pensioenfonds heeft de risicohouding op korte termijn uitgedrukt in solvabiliteitstermen, waarbij de solvabiliteit van een pensioenfonds wordt gemeten op basis van de hoogte van de dekkingsgraad van het pensioenfonds. Hierbij is het vereist eigen vermogen en de bijhorende vereiste dekkingsgraad van belang.

Indien het pensioenfonds binnen 10 jaar herstelt naar het vereist eigen vermogen is een korting op de opgebouwde aanspraken en ingegane rechten niet nodig. De dekkingsgraad, van waaruit het pensioenfonds nog net kan herstellen om binnen 10 jaar op het vereist eigen vermogen uit te komen zonder aanvullende vermogensdotaties, wordt de kritische dekkingsgraad genoemd. Op het moment dat het pensioenfonds in een dekkingstekort zit, geldt echter dat de werkgever TNT Express N.V. een aanvullende vermogensdotatie verricht om binnen maximaal 12 kwartalen uit te komen op het minimum vereist eigen vermogen. Hierdoor is het pensioenfonds altijd in staat om naar verwachting binnen 10 jaar te herstellen naar het vereist eigen vermogen. Dit betekent dat naar verwachting slechts in uitzonderlijke situaties een korting op de opgebouwde aanspraken en ingegane rechten nodig is. Om de risico’s van effecten (‘schokken’) van onverwachte gebeurtenissen op de dekkingsgraad te meten en bewaken wordt gebruik gemaakt van de Standaardtoets. Deze Standaardtoets is gebaseerd op de door DNB gedefinieerde negatieve gebeurtenis die zich met een kans van 2,5% geïsoleerd zou voordoen. De onderstaande figuur geeft de uitkomsten weer van de schokken per 31 december 2015. De in de figuur

30

getoonde afzonderlijke schokken zijn gebaseerd op de actuele beleggingsmix, de vereiste dekkingsgraad is op basis van de strategische portefeuille.

De onderstaande grafiek toont de bijdrage van de afzonderlijke risicofactoren aan de totaal vereiste solvabiliteit. Deze figuur laat zien dat het zakelijke waarden risico het grootste risico vormt voor het pensioenfonds. Het zakelijke waarden risico is het belangrijkste risico binnen het marktrisico.

Hiermee wordt inzichtelijk welke beleidsinstrumenten de financiële positie van het pensioenfonds het sterkst raken. Gegeven de missie, visie en strategische doelstellingen van het pensioenfonds is het noodzakelijk om deze risico’s te lopen gegeven de huidige omstandigheden. Met behulp van een risico management systeem is het de bedoeling om verantwoord met deze risico’s om te gaan binnen de door het pensioenfonds gestelde randvoorwaarden.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

Ben

odig

de

Sol

vab

ilit

eit

Risicofactor

31

4.2 Risico Management Systeem Het pensioenfonds voert Risk Self Assessments (RSA’s) uit om hoofdrisico’s te onderscheiden aan de hand van FOCUS!, de toezichtsystematiek van De Nederlandsche Bank (DNB) voor het prudentieel toezicht op financiële instellingen. FOCUS! behelst een geïntegreerde methode voor de analyse van risico’s bij alle type instellingen (en dus niet specifiek voor pensioenfondsen). Door aan de hand van FOCUS! voor het pensioenfonds relevante hoofdrisico’s te onderscheiden, brengt het pensioenfonds de risico’s op een gestructureerde wijze in kaart en legt ze vast. Het pensioenfonds heeft op basis van FOCUS! in totaal 11 hoofdrisico’s onderscheiden en onderverdeeld naar financiële risico’s en niet financiële risico’s.

Doel is het beheersen van belangrijke risico’s die de doelstellingen van het pensioenfonds kunnen bedreigen. De mate waarin het pensioenfonds bereid is risico’s (risicobereidheid) te lopen, is bepaald op basis van de missie, visie, strategische doelstellingen en de geformuleerde en met de sociale partners afgestemde risicohouding.

De daaruit verkregen risicobereidheid dient door een passende set aan maatregelen, afgestemd op de risico-omgeving maar ook rekening houdend met het absorptievermogen van het pensioenfonds, beheerst te worden.

Vervolgens worden door per risicogebied de meest relevante risico-items vast te stellen, een overzicht verkregen van de meest belangrijke te nemen beheersmaatregelen. Het pensioenfonds rondt het proces om procedures, normen en limieten op te stellen en een rapportagelijn daarop vorm te geven af in het eerste kwartaal van 2016. Hierdoor wordt het pensioenfonds in staat gesteld op een gestructureerde wijze bij besluitvorming nog beter de daarbij geldende risicoafweging te maken.

4.2.1 Governance Risicomanagement maakt een integraal onderdeel uit van de besluitvorming van het pensioenfonds. Het bestuur van het pensioenfonds is in haar geheel primair verantwoordelijk voor de integrale aanpak en behandeling. Het pensioenfonds is verantwoordelijk voor het vaststellen, uitvoeren, (overall) bewaken en borgen van het risicobeleid. Hierbij wordt het pensioenfonds ondersteund door haar adviseurs. Dit kan gezien worden als de eerste line of defense.

De prudentiële- en integriteitsrisico’s raken specifieke onderdelen van het risicoprofiel van de organisatie.

Krediet

Markt

Matching, rente

Operationeel

Verzekering

Liquiditeit

Integriteit

De risk drivers omvatten de externe en interne risico’s die impact hebben op het algehele risicoprofiel van de organisatie. Deze hebben impact op specifieke risico’s.

Macro-Sector

Bedrijfsmodel/ strategie

Gedrag, cultuur governance

Infrastructuur/IT

Krediet

Markt

Matching, rente

Operationeel

Verzekering

Liquiditeit

Integriteit

Omgeving

Uitbesteding

Juridisch

IT

Uitleg Variabelen Risico’s PF TNT Express

32

Het pensioenfonds heeft de 11 hoofdrisico’s in een drietal hoofdclusters onderverdeeld en deze worden begin 2016 per cluster aan een of meerdere bestuursleden toegewezen met als taak onder andere het bewaken en rapporteren over het desbetreffende risico aan het gehele bestuur. Hierdoor hebben deze daarvoor benoemde bestuursleden een eigen risicogebied en vormen daarmee een zelfstandig oordeel/advies over het betreffende risicogebied/risicocluster. Hiermee is een tweede line of defense ontstaan, waarbij de betreffende bestuursleden ondersteund worden door externe adviseurs.

Als derde line of defense is er een rol voor de toezichthoudende organen (verantwoordingsorgaan en visitatiecommissie) voor de borging van de interne beheersing ingesteld.

4.2.2 Risicocultuur Het pensioenfonds heeft de 11 vastgestelde hoofdrisico’s gebundeld tot 3 clusters.

Het eerste cluster bestaat uit de hoofdrisico’s matching & renterisico, liquiditeitsrisico, marktrisico en kredietrisico. Het tweede cluster bestaat uit de niet-financiële risico’s, te weten operationeel -, integriteits- en omgevingsrisico en het derde cluster bestaat uit de andere niet-financiële risico’s (uitbestedings-, juridisch- en IT-risico) en het verzekeringstechnisch risico. Het overall bewaken en de algehele borging van het IRM proces is vooralsnog bij het bestuur van het pensioenfonds belegd. In 2016 wordt hier verdere invulling aan gegeven.

Daarbij kunnen de volgende taken worden toegekend:

• mede aan de hand van de kwartaalrapportage het bewaken van de ontwikkeling van het geïdentificeerde risico;

• een terugkoppeling geven over het betreffende risico en de beheersmaatregelen; • indien nodig, het controleren van of initiëren van de implementatie van de benodigde acties; hierbij indien nodig in overleg treden met de procesuitvoerder (d.w.z. de uitbestedingspartijen).

4.2.3 Bewaking en vastlegging Periodiek staat het thema risicomanagement op de agenda van het bestuur. Op basis van de IRM-rapportages (financieel- en niet financieel) en het IRM Dashboard zal over de belangrijkste, door het pensioenfonds geselecteerde risico’s gerapporteerd worden. Het pensioenfonds krijgt daarmee een gestructureerd overzicht aangeboden waarin de relatie tussen risico’s en strategische doelstellingen wordt gelegd. Er wordt een toegankelijk overzicht gegeven van de noodzakelijk te lopen risico’s en de werking van de beheersmaatregelen.

Het totale IRM-proces, tezamen met een beschrijving van de risicocultuur/governance en risicostrategie en – beleid wordt vastgelegd in het IRM-Handboek. Vervolgens zal dit handboek periodiek worden geëvalueerd en geactualiseerd. In de loop van de eerste helft van 2016 zal zowel het handboek als de vastgestelde IRM structuur volledig zijn geïmplementeerd.

4.3 Voornaamste risico’s

4.3.1 Risicomatrix De financiële risico’s zijn in onderstaand diagram in beeld gebracht, waarbij per financieel hoofdrisico de inschatting van het netto-risico (na inzetten van de beheersmaatregelen) wordt weergegeven.

33

Het pensioenfonds heeft voor het eerst kort na de oprichting van het pensioenfonds in juni 2014 een RSA op 11 november 2014 uitgevoerd.

Het pensioenfonds probeert met het gevoerde risicomanagementbeleid de kans dat een ongunstige situatie zich voordoet tegen te gaan of de impact daarvan door beheersmaatregelen te verkleinen. Door periodiek RSA analyses uit te voeren krijgt het pensioenfonds zicht op de ontwikkeling van de door haar geïdentificeerde risico’s en kan op basis daarvan de te nemen beheersmaatregelen mede beoordelen, aanscherpen of nieuwe toevoegen. Met als doel om zover mogelijk uit de ‘rode’ en ‘oranje’ gebieden te blijven.

Financiële risico’s worden door het pensioenfonds gelopen, omdat voor het behalen van de doelstelling om een pensioen te kunnen aanbieden gebaseerd op een toeslagambitie van 80% een hoger rendement nodig is dan de risicovrije rente. Het pensioenfonds is echter van mening dat door het inzetten van effectieve beheersmaatregelen de impact en/of de kans op een ongunstige gebeurtenis laag is. Per risico wordt in paragraaf 4.3.2 hierop dieper ingegaan.

De niet-financiële risico’s laten een vergelijkbaar beeld zien. Het pensioenfonds is ook hier van mening dat met de ingezette beheersmaatregelen de kans en impact op het zich voordoen van een ongunstige gebeurtenis laag is.

34

Daarnaast is er ook vanuit de sector veel aandacht geweest voor het integriteitsrisico. Het pensioenfonds heeft besloten om zowel voor het integriteitsrisico als voor het IT-risico een aparte risk self assessment uit te voeren. Het risk self assessment integriteitsrisico is uitgevoerd in het derde kwartaal 2015 en de RSA IT-risico wordt in het eerste kwartaal van 2016 uitgevoerd.

Het pensioenfonds heeft bijna alle diensten uitbesteed, waardoor standaard extra focus op de uitbestedingsrisico’s alsmede het IT-risico bij de uitbesteders wordt gelegd. De ontwikkelingen op het gebied van beheersing van de niet-financiële risico’s worden verder toegelicht in de volgende paragraaf.

4.3.2 Toelichting per risico Toelichting op de financiële hoofdrisico’s Onderstaand wordt een nadere toelichting gegeven op de voornaamste risico’s die door het pensioenfonds, conform de eerder genoemde werkwijze zijn onderkend.

Marktrisico Marktrisico is het risico als gevolg van het blootstaan aan wijzigingen in marktprijzen van verhandelbare financiële instrumenten. Voor het pensioenfonds heeft dit risico betrekking op de portefeuille zakelijke waarden, inclusief risicovolle vastrentende waarden. Het risico van de vastrentende waarden valt onder het renterisico.

De portefeuille zakelijke waarden bestaat uit aandelen en onroerend goed. Hierbij vinden de beleggingen in aandelen wereldwijd plaats. Het marktrisico wordt met behulp van aandelenopties beperkt. Daarnaast wordt door de spreiding binnen de portefeuille (diversificatie) het prijsrisico gedempt en is daarmee één van de belangrijkste mitigerende beheersmaatregelen. De jaarlijkse ALM-studie is een belangrijk beheersingsinstrument om vast te stellen of gekozen portefeuille voldoet aan de gewenste risico versus rendementsafweging.

Matching- en Renterisico Het pensioenfonds dient de verplichtingen conform de Pensioenwet te waarderen op de rekenrente zoals deze wordt gepubliceerd door de Toezichthouder DNB. Hierdoor wordt standaard een renterisico voor het pensioenfonds geïntroduceerd, waarbij een stijgende rekenrente de verplichtingen in waarde laat dalen, hetgeen gunstig is voor de dekkingsgraad van het pensioenfonds en omgekeerd. Daar staat tegenover dat bezittingen in de vorm van vastrentende waarden, renteswaps en renteswaptions in principe omgekeerd in waarde meebewegen. Hierdoor is de dekkingsgraad erg gevoelig voor renteschommelingen en beschouwt het pensioenfonds het matchen van het renterisico als zeer belangrijk. Indien nodig kan meteen actie worden ondernemen, waarbij het pensioenfonds met behulp van onder andere rente- en volatiliteitsscenario’s in de gaten houdt.

Effectieve renteafdekking De effectieve renteafdekking is onder andere afhankelijk van de (toekomstige) marktrenteniveaus. Doordat de rente-afdekking voor een deel met swaptions plaatsvindt, neemt de renteafdekking bij een daling van de marktrente toe en bij een stijging van de markrente neemt deze af. Hierdoor is de dekkingsgraad beschermd tegen een rentedaling, terwijl de dekkingsgraad ook kan profiteren van een rentestijging als de inflatie toeneemt. De effectieve afdekking van het renterisico is lager dan de onderliggende afdekking gebaseerd op de swaps onderliggend aan de swaptions (onderliggende afdekking), omdat sprake is van het gebruik van optierechten. De onderliggende, effectieve en gerealiseerde rente afdekking vanaf 2014 is hierna grafisch weergegeven. Hieruit blijkt dat de effectieve renteafdekking door de inzet van swaptions lager ligt dan de onderliggende renteafdekking.

35

De gerealiseerde mate van renteafdekking is berekend op basis van de werkelijke renteontwikkeling. Deze kan afwijken van de effectieve renteafdekking doordat in de effectieve renteafdekking geen rekening wordt gehouden met de verandering van rentes met verschillende looptijden (niet parallelle verschuiving van de rentetermijnstructuur). Zie verder paragraaf 5.2 onder toelichting bijdrage strategische beslissing afdekking renterisico.

Scenario’s dekkingsgraad voor markten marktrenterisico per eind 2015 De volgende tabel (o.b.v. DNB rente) geeft de gevoeligheid van de dekkingsgraad weer voor het marktrente- en aandelenrisico waarbij beide risico’s zich gecombineerd voordoen. Hierbij wordt verondersteld dat de andere beleggingen onveranderd blijven. Hierbij variëren de aandelenkoersen tussen -30% en +30%. De marktrente wijziging varieert tussen -1,5% en 1,5%. De effecten van deze bandbreedtes op de dekkingsgraad worden grafisch weergegeven.

Rente Aandelen -1,5% -1,0% -0,5% 0,0% 0,5% 1,0% 1,5%

30% 99,8% 103,8% 108,4% 114,1% 121,0% 129,2% 138,7% 15% 96,0% 99,4% 103,6% 108,8% 115,1% 122,8% 131,7% 0% 91,9% 95,0% 98,7% 103,2% 109,1% 116,1% 124,4%

-15% 88,0% 90,7% 93,9% 98,0% 103,3% 109,7% 117,3% -30% 84,6% 86,8% 89,6% 93,3% 98,1% 104,0% 111,0%

Verzekeringstechnisch risico In de actuariële analyse worden de afwijkingen geanalyseerd. Een manier van beheersing is het herverzekeren van dit risico. Gezien de omvang en het draagvlak van het pensioenfonds worden alle risico’s voortvloeiende uit de aangegane pensioenverplichtingen herverzekerd. Hiertoe heeft het pensioenfonds een eenjarige risicoherverzekering zonder eigen behoud voor het jaarlijkse overlijdensrisico, waaronder dekking van de vrijwillige verzekering van de Anw aanvulling, arbeidsongeschiktheidspensioen en premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid afgesloten.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

jan-2014 apr-2014 jul-2014 okt-2014 jan-2015 apr-2015 jul-2015 okt-2015

Mate van renteafdekking PF TNT Express

Onderliggend Effectief Gerealiseerd

36

Door een jaarlijkse externe toetsing plaats te laten vinden ten aanzien van de gehanteerde pensioenfondsgrondslagen, is het pensioenfonds in staat om haar grondslagen op prudentie in te schatten. Daarnaast hebben verbeteringen van de prognosemodellen voor langlevenrisico door AG en wetsveranderingen dat bij nieuwe verbeteringen in de levensverwachting de pensioenleeftijd mee opschuift, er toe geleid dat volgens het pensioenfonds de kans en impact voor het verzekeringstechnisch risico laag is. Overige financiële risico’s Daarnaast wordt het valutarisico beperkt door middel van het afdekken van de valuta naar euro. De beheersing van het kredietrisico vindt plaats door het stellen van kredietwaardigheidseisen aan de tegenpartijen waarmee transacties kunnen worden gedaan. En om de gevolgen van een stijgende inflatie op de beleggingen van het pensioenfonds te beperken, belegt het pensioenfonds onder andere een deel van de portefeuille vastrentende waarden in inflatie gerelateerde obligaties.

Het liquiditeitsrisico, dit is het risico dat er verliezen optreden als gevolg van (al dan niet plotseling optredende) verschillen in timing van ingaande en uitgaande kasstromen, wordt beperkt door het strategische beleggingsbeleid. Doordat er bovendien sprake is van een relatief jong pensioenfonds, met veel actieve deelnemers, is het risico dat het totaal aan pensioenuitkeringen groter is dan het totaal aan binnenkomende premies, gering. Daardoor worden beide liquiditeitscomponenten beperkt.

Toelichting op de niet financiële hoofdrisico’s Indien ongewenste gebeurtenissen zich voordoen binnen de niet financiële hoofdrisico’s komt voornamelijk de uitvoering van de pensioenregeling conform de gemaakte afspraken onder druk te staan. Dit betreft ook het bieden van het gewenste handelingsperspectief en de communicatie richting deelnemers en andere betrokkenen. Het pensioenfonds heeft geen risicobudget aan de verschillende niet financiële hoofdrisico’s toegekend, maar realiseert zich terdege dat door onder andere reputatieschade, niet integer handelen of een onjuiste uitvoering door de externe uitbesteders terdege grote financiële schade kan ontstaan. Onderstaand worden de niet financiële hoofdrisico’s toegelicht.

Uitbestedingsrisico Het pensioenfonds zorgt voor een zodanige vormgeving van de uitbesteding dat de aansluiting tussen de (informatie over) de uitbestede processen en de overige bedrijfsprocessen te allen tijde gewaarborgd is en dat de verantwoordelijkheid van het pensioenfonds voor de organisatie, uitvoering en beheersing van de uitbestede werkzaamheden en het toezicht daarop niet worden ondermijnd en in lijn is met de ABTN.

Het pensioenfonds zorgt voor voldoende waarborgen om volledig in control te kunnen zijn. Deze waarborgen behelzen onder andere het schriftelijk vastleggen van alle gemaakte afspraken, het duidelijk vastleggen van exit voorwaarden en het verkrijgen van een uitgebreide management informatie met een schriftelijke verantwoording over de uitvoering door de uitvoerder aan het pensioenfonds.

Per kwartaal wordt door de uitvoerders een uitgebreide rapportage aangeleverd ter verantwoording. Deze rapportages worden zowel in het pensioenfonds als mede tussen het pensioenfonds en uitvoerders besproken.

Het pensioenfonds is van mening dat zij door deze opzet, dat ook wordt vastgelegd in het uitbestedingsbeleid, het uitbestedingsrisico verkleint en beheerst, waardoor het risico als laag wordt gekwalificeerd.

IT-risico Er is duidelijk meer focus gekomen op de IT-risico’s mede ingegeven door de snelle ontwikkelingen van de afgelopen jaren op dit terrein. Daarnaast geldt dat voor het pensioenfonds informatie en communicatietechnologie essentieel is. Communicatie verloopt steeds meer digitaal. Daarbij geldt dat alhoewel het pensioenfonds geen eigen IT-systemen heeft, het pensioenfonds wel eindverantwoordelijk is voor de gehele keten.

37

Het pensioenfonds zal in de loop van 2016 een RSA op IT risico uitvoeren en naar aanleiding daarvan een eigen IT-beleidsdocument opstellen en aan de voornaamste uitbestedingspartijen vragen om het IT-beleid in aparte documenten beschikbaar te stellen als onderdeel van het totale risicobeheersingsproces.

De IT risico’s zal naar de toekomst jaarlijks worden besproken en waar nodig worden beheersmaatregelen bijgesteld of toegevoegd. Het netto risico wordt door het pensioenfonds als laag gekwalificeerd.

Integriteitsrisico Het integriteitsrisico wordt gedefinieerd als het risico dat de integriteit van het pensioenfonds dan wel het financiële stelstel wordt beïnvloed als gevolg van niet integere en onethische gedragingen van de organisatie/management/medewerkers. Een belangrijk aandachtspunt voor het pensioenfonds hierbij was de door de Pensioenfederatie en de Stichting van de Arbeid opgestelde Code Pensioenfondsen Stichting van de Arbeid, die hiermee normen formuleren voor ‘goed pensioenfondsbestuur’.

Pensioenfondsen dienen conform het Besluit uitvoering pensioenwet een systematische analyse te maken van de risico’s die samenhangen met uitbestedingen. Het gaat er hierbij om dat pensioenfondsen voorkomen dat zij betrokken raken bij handelingen die tegen de wet ingaan en/of handelingen die maatschappelijk onbetamelijk zijn.

Het pensioenfonds onderkent het belang van een goede, gedegen – en systematische integriteitsanalyse. Het pensioenfonds heeft in het derde kwartaal van 2015 een integriteitsanalyse uitgevoerd, waarbij ook expliciet aandacht is besteed aan soft controls/gedrag en cultuur bij het pensioenfonds en de uitbestedingspartners.

Voor wat betreft de interne beheersing bij de uitvoeringsorganisaties wordt gebruik gemaakt van de ISAE 3402 rapportages van TKP en TKPI. Geconcludeerd is dat bij de uitvoeringsorganisaties beleidsdocumenten aanwezig zijn zoals een gedragscode, incidentenregeling, klokkenluidersregeling en een pre-employmentbeleid. Op bestuurlijk niveau zijn eveneens diverse aspecten van gedrag en cultuur ingebed. Belangrijke beleidsmatige elementen betreffen de gedragscode en het integriteitsbeleid dat door het bestuur is vastgesteld.

Mede op basis van de gebruikersgids van DNB is een risicoanalyse uitgevoerd waarbij bruto- en netto risicoscores zijn vastgesteld. Eén van de concrete acties die daaruit voortgekomen zijn is dat het melden van een conflict of interest als agendapunt wordt opgenomen om mogelijke belangenverstrengeling te voorkomen.

Periodiek zal de uitkomsten van de risicoanalyse worden geëvalueerd, dan wel een hernieuwde risicoanalyse worden uitgevoerd.

Overige niet financiële risico’s Het omgevingsrisico betreft het risico als gevolg van buiten het pensioenfonds komende verandering op gebied van belanghebbenden, reputatie en ondernemingsklimaat. Door het pensioenfonds en de externe uitvoerders wordt actief de wetgeving en de best practices gevolgd. Daarnaast volgt het pensioenfonds actief de ontwikkelingen bij de sponsor. Naar aanleiding van de aankondiging in 2015 dat de werkgever mogelijk wordt overgenomen, is het pensioenfonds nadrukkelijk bezig wat dit betekent voor de toekomstvisie van het pensioenfonds. Dit zal nadrukkelijk de aandacht vragen van het pensioenfonds in 2016.

Ook het juridisch - en operationeel risico worden gemonitord door het pensioenfonds, waarbij het pensioenfonds van mening is dat door de ingezette beheersmaatregelingen en de laatste aanpassingen aan de weten regelgeving doorgevoerd in 2015 beide risico’s als laag gekwalificeerd kunnen worden.

38

200

250

300

350

400

450

500

550

600

650

dec-13 mrt-14 jun-14 sep-14 dec-14 mrt-15 jun-15 sep-15 dec-15

verplichtingen beleggingen

5 Beleggingen

5.1 Resultaten beleggingsportefeuille In 2015 behaalde de beleggingsportefeuille een rendement van 2,5%. De specifieke beleggingen die ingezet zijn voor het afdekken van een daling van de marktrente op de dekkingsgraad droegen hieraan het meeste bij (1,8%). Daarnaast profiteerden de beleggingen in aandelen van de stijgende aandelenkoersen en droegen eveneens positief bij (0,8%). Vermogen ten opzichte van verplichtingen Het positieve behaalde rendement zorgde voor een stijging van de waarde van beleggingen van het pensioenfonds. De samenvoeging van het vermogen van een deel van het vermogen van het Ondernemingspensioenfonds TNT en het positieve behaalde rendement zorgden voor een stijging van de waarde van beleggingen van het pensioenfonds. Bijgaande grafiek laat dit zien. De waarde van de verplichtingen is eveneens door de samenvoeging van het deel van het Ondernemingspensioenfonds TNT en door de daling van de DNB rekenrente gestegen. De wijze van vaststellen van deze rekenrente is in 2015 twee keer gewijzigd. Dit had een negatief effect op de dekkingsgraad van -7,7%-punt. De dekkingsgraden van 2014 en 2015 zijn hierdoor niet goed te vergelijken. De actuele dekkingsgraad van het pensioenfonds is in 2015 gedaald van 107,8% naar 103,2%. De beleidsdekkingsgraad is in 2015 gedaald van 108,9% naar 104,4%. Rendement beleggingsportefeuille in 2015 Het totale rendement van de beleggingsportefeuille bedroeg in 2015 2,5%. Hieraan droegen ondanks de stijging van de marktrente de beleggingen gericht op de afdekking van het renterisico met 1,8% het meeste bij. Dit komt door de aanpassingen van de mate van renteafdekking in 2015. Deze is een aantal keren gewijzigd. Door de lichte koersstijgingen van aandelen, droeg de beleggingscategorie aandelen 0,8% bij aan het totale rendement. Het rendement op vastgoed was eveneens positief en droeg 0,4% bij aan het rendement. De portefeuille vastrentende waarden is gedeeltelijk gericht op het afdekken van het renterisico. Door de stijging van de marktrente was de bijdrage aan het totale rendement van -0,8% en was daarmee de enige beleggingscategorie die negatief bijdroeg. De beleggingen in TKPI beleggingsfondsen (fysieke beleggingen) kennen een benchmark. Ten opzichte van de benchmark was het rendement van deze beleggingen 0,4%-punt hoger. De actief beheerde portefeuille behaalde een rendement van 1,9% beter dan de benchmark. Dit kwam voornamelijk door de beleggingscategorie vastrentende waarden. Onderstaande tabel geeft het totaal van de rendementen weer.

39

Toelichting rendement en kosten • De weergegeven rendementen van de beleggingen in de TKPI beleggingsfondsen zijn exclusief kosten

(bruto). Hierdoor is duidelijk weer te geven wat de werkelijke toegevoegde waarde is van de beleggingen ten opzichte van de benchmark.

• Daarom is het totaal van het rendement van de beleggingen in beleggingsfondsen en het relatief rendement (ten opzichte van de benchmark) nog apart weergegeven.

• De kolom ‘Bijdrage aan totaal rendement’ geeft aan hoeveel het rendement van de belegging heeft bijdragen aan het totaal rendement van het pensioenfonds.

• De kolom ‘Bijdrage aan relatief rendement’ geeft aan hoeveel het relatief rendement van de belegging heeft bijgedragen aan het totaal relatief rendement van het pensioenfonds.

• Het totaal van de kosten dat gepaard gaat met het vermogensbeheer en de transactiekosten zijn apart weergegeven. Deze kosten zijn in mindering gebracht van het rendement van het pensioenfonds. Hierdoor is het totale rendement van het pensioenfonds netto. In paragraaf 8.10 uitvoeringskosten worden de kosten in detail toegelicht.

Rendement beleggingsportefeuille in 2015 in procenten

Actueel gewicht per eind

2015

Rendement Benchmark Relatief Bijdrage aan totaal

rendement

Bijdrage aan relatief

rendement

Aandelen 25,3 3,4 0,8 0,1 Fondsen 19,3 3,9 3,4 0,4 0,6 0,1 - actief 0,0 8,1 8,2 0,0 0,0 0,0 - passief 19,3 3,6 3,2 0,4 0,6 0,1 Bijdrage aandelenopties 4,5 0,2 Bijdrage futures 1,4 0,0 Vastrentende waarden 42,5 -1,4 -0,8 0,3 Beleggingsfondsen /mandaten 42,5 -1,0 -1,4 0,4 -0,6 0,3 - actief 19,1 2,0 0,1 1,9 0,3 0,3 - passief 23,4 -2,3 -2,3 0,0 -0,9 0,0 Bijdrage futures 0,0 -0,2 Vastgoed fondsen 3,1 8,0 7,5 0,4 0,4 0,0 - actief 0,0 3,1 3,1 0,0 0,0 0,0 - passief 3,0 14,6 14,1 0,4 0,4 0,0 Renterisico afdekking 9,7 1,8 Kas (incl.tegenwaarde futures) 19,4 0,5 Vermogensbeheerkosten -0,3 Transactiekosten 0,0 0,0

Totaal 100,0 2,5 2,5 0,4

Beleggingsfondsen 64,9 0,4 0,0 0,4 0,4 0,4 - Actief 19,2 2,0 0,1 1,9 0,3 0,3 - Passief 45,8 -0,1 -0,3 0,1 0,1 0,1

Toelichting actief/passief: De twee belangrijkste methodes van beleggen zijn actief en passief beleggen. De samenstelling van de actieve beleggingen zijn niet te vergelijken met de samenstelling van de passieve beleggingen. De passief beheerde portefeuilles behalen normaalgesproken een rendement gelijk aan dat van de benchmark. Naast kosten kan een afwijking ten opzichte van het benchmark rendement ook veroorzaakt worden door de timing van stortingen, terugontvangen dividendbelastingen of valuta- en kaseffecten. De bijdrage vanuit de overige beleggingen betreffen beleggingen die niet in fondsen zijn ondergebracht.

40

5.2 Toelichting rendement beleggingsportefeuille in 2015 Het rendement van het pensioenfonds wordt hoofdzakelijk bepaald door keuzes in de strategische beleggingsmix waarbij keuzes binnen de beleggingsmix (het actieve beleggen) in mindere mate bijdragen aan het rendement. De strategische beslissingen worden jaarlijks geëvalueerd om inzicht te krijgen in de effectiviteit hiervan op basis van risico en rendement. De volgende paragrafen lichten de achterliggende oorzaken voor het rendement per beleggingscategorie en de resultaten van de strategische beslissingen toe. Algemene marktontwikkelingen Het jaar begon voorspoedig voor aandelen en obligaties. De Europese Centrale Bank (ECB) kondigde in januari uitgebreide stimuleringsmaatregelen aan en startte daarmee in maart. De Amerikaanse macro-economische cijfers vielen weliswaar wat tegen, maar hierdoor werd tegelijkertijd duidelijk dat de Amerikaanse centrale bank (de Fed) de verwachte renteverhoging nog zou uitstellen. Binnen Europa speelde het eerste halfjaar de Griekse crisis een belangrijke rol op de financiële markten. Toch werd de rest van de Europese periferie hier niet sterk door beïnvloed, aangezien de markt verwachtte dat de crisis tot Griekenland beperkt zou blijven. Na een eerste akkoord over een nieuw steunprogramma, begin derde kwartaal, verdween de zorg over Griekenland snel naar de achtergrond. Al snel stak een nieuwe zorg de kop op: de afremmende Chinese economische groei. Maatregelen van de Chinese overheid om de groei te stimuleren, zorgden in de tweede helft van augustus wereldwijd tot een schokeffect op de financiële markten. De devaluatie van de Chinese renminbi leidde bijvoorbeeld tot een sterke correctie op de aandelenmarkten. De vraag naar grondstoffen nam sterk af en de olieprijs daalde scherp door de ontwikkelingen in China. Toen de OPEC begin december een productieverhoging aankondigde in plaats van de verwachte verlaging, viel de bodem weg onder de olieprijs. Veel opkomende landen kwamen in economische problemen door hun grote afhankelijkheid van de productie en verkoop van olie en andere grondstoffen. De meeste opkomende aandelenmarkten bleven in 2015 dan ook achter bij ontwikkelde landen. Obligaties uit de opkomende landen wisten nog wel een positief rendement te behalen, vooral door de sterke eerste vier maanden van het jaar. Hoewel de Chinese groeivertraging ook de Amerikaanse en Europese economie beïnvloedde, wisten deze regio’s – en vooral de Verenigde Staten – zich te herstellen. Half december kwam de Fed dan ook met de verwachte en al ingeprijsde renteverhoging, de eerste sinds 2006. De ECB kondigde, mede door de kwetsbaarheid van het economisch herstel en de zeer lage inflatie, daarentegen juist een uitbreiding van de stimuleringsmaatregelen aan. Aandelenbeleggingen Voor aandelen stond het jaar 2015 in het teken van de Griekse crisis, de ontwikkelingen in China en de sterk dalende olieprijs. De aandelenmarkten begonnen het jaar goed, met Griekenland als uitzondering. Vanaf eind april tot en met het derde kwartaal daalden de aandelenkoersen scherp door de aanhoudende financiële crisis. De Griekse problemen en de zwakke Europese economische groei zorgden begin 2015 voor een scherp dalende euro, vooral ten opzichte van de dollar. In de grafiek is de ontwikkeling van de aandelenmarkten in 2015 weergegeven. Hierbij is 31 december 2014 op 100 gesteld.

80

90

100

110

120

130

dec-14 feb-15 apr-15 jun-15 aug-15 okt-15 dec-15

Ontwikkeling aandelenmarkten wereldwijd

Aandelen wereldAandelen wereld USD, GBP en JPY afgedektOpkomende markten

41

Rendement aandelenbeleggingen De aandelenbeleggingen wisten te profiteren van de lichte stijging van de aandelenmarkten wereldwijd en behaalden beperkt positieve rendementen in 2015. De bijdrage aan het rendement van de aandelenbeleggingen gecombineerd met de callopties op aandelen bedroeg 0,8%. Het rendement op de fysieke aandelenbeleggingen was 3,9% in 2015 met een bijdrage van 0,6% aan het rendement van het pensioenfonds. Het rendement van de fysieke actieve aandelenbeleggingen was 8,1%. Dit is voornamelijk veroorzaakt door het rendement op de aandelen die voldoen aan duurzaamheidscriteria. Bijdrage strategische beslissing valuta-afdekking

Het afdekken van het valutarisico van de Amerikaanse dollar, het Britse pond en de Japanse yen is een strategische beslissing. Deze afdekking had in 2015 een negatief effect op het absoluut rendement. Dit kwam doordat de euro zwakker werd ten opzichte van de Amerikaanse dollar, het Britse pond en de Japanse yen. Bijdrage strategische beslissing regio-allocatie Het extra gewicht binnen de regioallocatie van aandelen naar Europa leverde in 2015 extra rendement op. In 2015 behaalde aandelen in Europa een hoger rendement dan wereldwijde aandelen in ontwikkelde markten. Bijdrage strategische beslissing: afdekking aandelenrisico De bijdrage van de aandelen call spread opties was door de stijging van de aandelenkoersen positief met 0,2% aan het totale rendement. De bijdrage van het afdekken van het aandelenrisico lag in lijn met de verwachting. De afdekking zorgde voor een lager rendement door de stijging van de aandelenkoersen. Tegelijkertijd is het risicoprofiel van de beleggingsportefeuille verlaagd. Door het gebruik van call spread opties is de effectiviteit van de aandelenstrategie afhankelijk van de aandelenontwikkeling. Door de stijging van de aandelenkoersen nam de effectiviteit van de aandelenopties af. Dit komt omdat de gevoeligheid van de aandelenopties voor de aandelenmarkt afneemt bij een stijging van de aandelenkoersen. Dit is een gevolg van een stijging van de aandelenkoersen tussen het moment van aankoop en eind 2015. Hierdoor liggen aandelenkoersen dichter bij het uitoefenniveau van de verkochte callopties. Daarmee kan de beleggingsportefeuille minder profiteren van verdere koersstijgingen. Passief/actief Het pensioenfonds belegt per eind van 2015 voornamelijk in passief beheerde aandelenfondsen. Het rendement van het passief beheerde TKPI MM World Equity Index Fund– EUR bedroeg 2,7% in 2015 en was daarmee 0,5% hoger dan dat van de benchmark en kwam voornamelijk door het terugvorderen van dividendbelasting. Daarnaast droegen het uitlenen van aandelen en de uitsluitingslijst behorend bij het verantwoord beleggingsbeleid licht positief bij aan het relatieve rendement. Het rendement van het passief beheerde TKPI MM European Equity Afdekking Fund bedroeg 6,5% in 2015. Dit was 0,1% hoger dan dat van de benchmark en dit kwam voornamelijk door het terugvorderen van dividendbelasting. Daarnaast droegen het uitlenen van aandelen en de uitsluitingslijst behorend bij het verantwoord beleggingsbeleid licht negatief bij aan het relatieve rendement. Dit omdat de aandelen waarin niet belegd mag worden het relatief goed deden. Voor de beleggingen in het Individueel Pensioensparen (IPS) en Beschikbare-Premieregeling (BPR) houdt het hoofdvermogen buffers aan in een aantal beleggingsfondsen. In verband met de wijzigingen van de samenstelling van de beleggingen van deze regelingen werd tot 1 september belegd in de volgende fondsen:

42

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2

1,4

1,6

1,8

2,0

2,2

2,4

dec-14 feb-15 apr-15 jun-15 aug-15 okt-15 dec-15

Euroswaps 20 en 30 jaar

Euroswaps 30 jaar Euroswaps 20 jaar

• Het actief beheerde TKPI MM World Equity Afdekking Fund. Het rendement van deze beleggingen was tot 1 september 2015 -1,2% en was daarmee 1,3% hoger dan dat van de benchmark;

• Het actief beheerde TKPI MM Emerging Markets Fund. Het rendement van deze beleggingen tot 1 september 2015 was -10,9% en was 4,4% hoger dan het rendement van de benchmark.

Vastrentende waarden De yields van de belangrijkste landen in de eurozone stegen per saldo licht in 2015, waarbij de risicopremies ten opzichte van Duitsland ook licht stegen. Hierbij viel vooral Finland op met een stijging van bijna 20 basispunten. De Finse economische groei bleef ver achter bij de rest van de eurozone. Italië deed het daarentegen goed met een lagere risicopremie van 30 basispunten ten opzichte van Duitsland. Ook de break-even inflatie steeg per saldo iets in 2015. Het jaar begon met sterk dalende yields door de uitgebreide stimuleringsmaatregelen van de ECB. Door deze maatregelen nam ook de door de markt ingeprijsde break-even inflatie behoorlijk toe. De reële yields daalden harder dan de nominale yields, zodat vooral inflatiegerelateerde obligaties begin 2015 relatief goed presteerden. Halverwege het jaar volgden twee korte periodes waarin de yields op de Europese staatsobligatiemarkt snel stegen. De yields waren eerder sterk gedaald, maar bleken de gestegen inflatieverwachting niet goed te weerspiegelen. Bovendien leek het aanbod bij de vraag achter te blijven. De gedaalde liquiditeit op de staatsobligatiemarkt droeg bij aan de snelle yieldstijging op het moment dat de verkopen op gang kwamen. Maar de verwachtingen over de economische groei en inflatie werden naar beneden bijgesteld. Dit leidde in de tweede helft van het jaar tot een dalende yield op nominale staatsobligaties en een afname van de ingeprijsde break-even inflatie. Door de Griekse crisis werden de yields van de rest van de Europese periferie niet sterk beïnvloed, aangezien de markt verwachtte dat de crisis tot Griekenland beperkt zou blijven. Na een eerste akkoord over een nieuw steunprogramma, begin derde kwartaal, verdween de zorg over Griekenland dan ook snel naar de achtergrond. Tegen het einde van het jaar nam de speculatie over een eventuele uitbreiding van het ECB-opkoopprogramma sterk toe door de aanhoudende lage inflatie en afgenomen inflatieverwachting. Als gevolg hiervan liep de break-even inflatie op. Toen de ECB begin december de extra stimulering bekendmaakte, voldeed die echter niet aan de verwachtingen. Het opkoopprogramma wordt weliswaar verlengd tot en met maart 2017, maar de aankoopbedragen worden niet verhoogd. Ook de renteverlaging met 10 basispunten viel tegen. De break-even inflatie nam hierop weer wat af. Rendement Het rendement van de totale beleggingen in vastrentende waarden bedroeg -1,4%, met een bijdrage van -0,8% aan het totale rendement. De spreiding over verschillende soorten obligaties zorgde voor risicospreiding en verlaagde het concentratierisico met betrekking tot staatsobligaties. EMU staatsobligaties De korte marktrente daalde in 2015. Hierdoor bedroeg het rendement van het fonds dat belegt in staatobligaties van de sterkere eurolanden (TKPI MM AAA Fixed Income Fund) 0,2% in 2015. De beleggingen in het fonds dat belegt in langlopende staatsobligaties (TKPI MM Fixed Income Extra Long Fund) zijn 5 juni 2015 verkocht. Het rendement in 2015 tot deze datum bedroeg -2,0%.

43

Asset swaps Het pensioenfonds belegt in staatsobligaties van het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten als alternatief voor grote posities in Duitse en Nederlandse obligaties. Op basis van de markt voor Credit Default Swaps behoren de obligatiemarkten in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten tot de sterkere landen in termen van kredietwaardigheid. Door de asset swap constructie zijn het valuta- en het renterisico zoveel mogelijk beperkt. De afgesloten asset swaps in deze landen behaalden een rendement van -3,0% in 2015. Ze behaalden hiermee een lager rendement dan EMU staatobligaties met de hoogste kredietwaardigheid, maar zorgden voor risicospreiding ten opzichte van de onzekerheden met betrekking tot EMU staatsobligaties. Ontwikkelingen bedrijfsobligaties Voor bedrijfsobligaties was 2015 een matig jaar, waarbij ze een lager rendement behaalden dan een vergelijkbare portefeuille met Duitse staatsobligaties. Veel beleggers dachten dat de lage staatsobligatierente een positieve uitwerking zou hebben op het bedrijfsobligatierendement, maar dit bleek niet het geval. De Option Adjusted Spread (OAS) – een maatstaf voor de extra vergoeding op bedrijfsobligaties ten opzichte van Duitse staatsobligaties – steeg kortstondig tot rond de 1,50%. Per saldo steeg de OAS van 0,97% eind 2015 naar 1,33%. Ondanks het stimulerende beleid van de ECB was het sentiment voor bedrijfsobligaties relatief negatief. De zeer lage rente in de eurozone maakte het voor bedrijven aantrekkelijk om in euro’s geld te lenen. Hierdoor was het aanbod van bedrijfsobligaties groter dan de vraag, met oplopende risicopremies tot gevolg. Daarnaast had de onzekerheid over de Chinese economische groei een negatief effect. Verder speelden er nog enkele specifieke bedrijfsissues, zoals de dieselfraude bij Volkswagen, die een aanzienlijke invloed op de koersontwikkeling had. Het rendement van het TKPI MM Credit Fund was negatief en bedroeg -0,1% in 2015. Dit was 0,4% hoger dan dat van de benchmark. De sectorselectie en een hoger risicoprofiel droegen negatief bij aan het relatief rendement. De positieve bijdrage door een goede obligatieselectie was groter waardoor het relatief rendement in 2015 per saldo positief was. Het rendement van het TKPI MM Global Credit Ex Financials Fund bedroeg -0,6% in 2015. Dit was nagenoeg gelijk aan het rendement van de benchmark. Het fonds hanteert een minimum rating per obligatie van A-. Maar om het transactievolume, en daarmee de kosten, te verlagen staat het fonds toe maximaal 15% obligaties aan te houden die een neerwaartse bijstelling van de kredietwaardigheid hebben gehad van BBB+ of BBB. Eind december 2015 was het gewicht leningen met een kredietwaardigheid BBB 12,95%. Ontwikkelingen obligaties opkomende landen Obligaties uit de opkomende landen behaalden over heel 2015 een positief rendement. Vooral de eerste vier maanden van het jaar verliepen goed. Begin mei was de risicopremie tot een zeer lage 327 basispunten gedaald. Het sentiment sloeg echter om door de tegenvallende Chinese economische cijfers. Hierna stegen de spreads tot boven het niveau van begin 2015. Het totale rendement was echter nog altijd positief vanwege de lopende rentevergoeding. Hierbij behaalden enkele landen met hoge risico’s het beste relatieve rendement, waaronder Oekraïne, Venezuela en Argentinië. Oekraïne herstructureerde zijn schulden. De voorwaarden van deze herstructurering waren beter dan verwacht, zodat het rendement hier sterk positief was. Ook Venezolaanse obligaties presteerden goed. De risicopremie liep weliswaar op, maar de lopende rentevergoeding is zo hoog dat het totale rendement sterk positief was. In Argentinië reageerde de markt positief op de verkiezingsuitkomst.

44

Bij de negatieve uitschieters valt vooral het rendement van Brazilië op. Het land heeft te kampen met diverse problemen, waaronder een groot corruptieschandaal. Verder hebben de tegenvallende Chinese groei en de dalende grondstofprijzen negatieve effecten op Braziliaanse grondstofgerelateerde bedrijven. Daar kwam nog bij dat Brazilië in september zijn investment grade status verloor en terugviel naar de categorie high yield. Naast Brazilië bleven ook enkele Afrikaanse landen achter bij het marktgemiddelde. Het rendement van het TKPI MM Emerging Market Debt Fund bedroeg 0,7% in 2015. Dit was 0,1% lager dan dat van de benchmark. Dit werd voornamelijk veroorzaakt door de sterke daling van de olieprijs, gevolgd door een stijging van de risicopremie van olieproducerende landen. Strategische beslissing afdekking inflatierisico: Inflatie gerelateerde obligaties Inflatie gerelateerde obligaties doen het normaliter goed als de inflatieverwachtingen stijgen. Een hogere inflatie betekent dat de couponrente en aflossing op een inflatie gerelateerde obligatie stijgen, terwijl deze bij een reguliere nominale staatsobligatie niet met de inflatie aangepast worden. De inflatie en de inflatievooruitzichten stegen echter niet in 2015. De sterke daling van de olieprijs droeg hieraan bij. Door de lage inflatieverwachtingen was het rendement van inflatie gerelateerde obligaties lager dan dat van vergelijkbare nominale obligaties in 2015. Het rendement van het TKPI MM Inflation Index Linked Bond Fund bedroeg 1,9% in 2015. Dit was 0,1% lager dan dat van de benchmark. Het pensioenfonds belegt daarnaast in Duitse inflatie gerelateerde beleggingen. Deze beleggingen behaalden een rendement van -2,0%. De beleggingen hebben een passief beleggingsbeleid en volgen de benchmark. Het rendement was nagenoeg gelijk aan dat van de benchmark. Nederlandse hypotheken De ECB verlaagde in het vierde kwartaal de depositorente met 10 basispunten naar -0,30%. Maar de markt had op sterkere maatregelen gerekend, zodat de rente kortstondig steeg. Per saldo bleef de staatsrente in het vierde kwartaal echter relatief stabiel, en ook de hypotheekrentes kwamen nauwelijks van hun plaats. Het TKPI MM Dutch Mortgage Fund behaalde in 2015 een rendement van 7,2% in 2015. Omdat een goede benchmark ontbreekt, wordt het rendement van het fonds op de lange termijn vergeleken met het rendement van Nederlandse staatsobligaties via de BofA Merrill Lynch Netherlands Government Index total return. Het rendement van het fonds 6,9% hoger dan de benchmark. De verklaring hiervoor is dat het verschil tussen de hypotheekrente en de rente op staatsobligaties in 2015 kleiner is geworden. Vastgoed Bijdrage strategische beslissing verdeling over verschillende soorten vastgoed De vastgoedbeleggingen behaalden een positief rendement van 8,0%. Zowel de rendementen van niet-beursgenoteerde beleggingen als beursgenoteerde beleggingen waren in 2015 positief. Deze beleggingen droegen hierdoor positief bij aan het rendement en zorgde daarnaast voor extra risicospreiding. In 2014 is de strategische beslissing genomen om de beleggingen in niet- beursgenoteerd vastgoed af te bouwen en voor 3% van de portefeuille te beleggen in passief beheerd Europees beursgenoteerd vastgoed. In 2015 resteert nog een kleine positie in niet beursgenoteerd Azië (0,05% van de totale beleggingsportefeuille). Deze verkoop zal naar verwachting binnen de komende 2 jaar plaatsvinden. Beursgenoteerd vastgoed Voor beursgenoteerd Europees vastgoed was 2015, net als 2014, een goed jaar. Vastgoedbeleggingen werden sterk ondersteund door de lage rente. De marktrente daalde tot een zeer laag niveau door de kwantitatieve verruimingsmaatregelen van de ECB. Vastgoedbedrijven maken relatief veel gebruik van vreemd vermogen, wat ze gevoelig maakt voor renteschommelingen. Tegelijkertijd wordt ook het dividendrendement op vastgoedaandelen aantrekkelijker als de marktrente daalt.

45

Alle landen droegen bij aan het positieve rendement. Duitsland behoorde tot de best presterende landen. Hier stegen de koersen door fusies, overnames en pogingen daartoe. Bovendien zorgde ook de relatief sterke Duitse economie voor een grote vraag naar vastgoed. Nederland en Zwitserland (in lokale valuta) bleven echter achter. De Europese economie groeide in 2015 door toenemende consumentenbestedingen, die ondersteund werden door diverse positieve ontwikkelingen. Zo stegen de huizenprijzen, nam de werkgelegenheid toe en waren de rente en brandstofprijzen laag. De groei van de consumentenbestedingen compenseerde de lagere exportgroei, als gevolg van de haperende economie in de opkomende landen. De economische groei leidde tot nog toe in slechts een paar regio’s tot een toenemende verhuur van vastgoed. De leegstand vertoont echter wel een duidelijk dalende trend, vooral door de afname van nieuwbouw. In Europa, met uitzondering van Londen, wordt er alleen gebouwd als een project grotendeels is voorverhuurd. Banken financieren namelijk geen riskante ontwikkelingsprojecten meer. Tegelijkertijd nam de bereidheid van banken om goed verhuurd vastgoed te financieren sterk toe. In combinatie met de stijgende vraag naar Europees vastgoed als beleggingscategorie, leidde dit in 2015 tot een transactievolume van €240 miljard. De Europese vastgoedmarkt overtrof hiermee recordjaar 2007. Het rendement van het Europese onroerend goed aandelen beleggingsfonds, TKPI MM Listed Index Real Estate Fund, bedroeg 14,5% in 2015. Dit was 0,4% hoger dan dat van de benchmark. Dit kwam vooral door de terugontvangen dividendbelastingen. Daarnaast leverde het uitlenen van aandelen (securities lending) extra rendement op. Niet-beursgenoteerd vastgoed Europa De beleggingen in het niet beursgenoteerd Europees vastgoed fonds, TKPI European Real Estate Fund zijn 30 januari verkocht. Het rendement tot deze datum bedroeg 0,2%. Niet-beursgenoteerd vastgoed Azië Macro-economische ontwikkelingen In 2015 bedroeg volgens Oxford Economics de Aziatische economische groei 5,3%. Voor 2016 wordt eveneens een groei van 5,3% verwacht, waarbij de meeste grote economieën in de regio een bescheiden verbetering ten opzichte van 2015 laten zien. China is echter de grote uitzondering. De groei van de Chinese economie zal in 2016 minder hoog zijn dan in 2015. Marktontwikkelingen Het transactievolume voor Aziatisch commercieel vastgoed bedroeg $88 miljard over de eerste 9 maanden van 2015, een stijging van 1% ten opzichte van dezelfde periode in 2014. De sterke Amerikaanse dollar maskeerde enigszins de groei van het transactievolume in lokale valuta. Kantoren Het beeld tussen de verschillende landen liep echter sterk uiteen. Zo was de verhuuractiviteit sterk in China en India en zwak in bijvoorbeeld Singapore. In Hongkong nam de vraag naar kantoorruimte van Chinese bedrijven toe. In Australië nam de vraag vooral in Sydney toe, maar de meer op grondstoffen gerichte Australische steden bleven slecht presteren. Winkels In China bleef de vraag naar winkelruimte op peil. De vraag kwam voornamelijk van ‘fast fashion’-winkelketens en de sector food & beverage. Het hogere winkelsegment had het daarentegen lastig. Hongkong had te maken met moeilijke marktomstandigheden. Winkeliers verkleinden het gehuurde vloeroppervlak of bedongen met succes kortingen op de huur. Vanwege het lage consumentenvertrouwen waren ook Singaporese winkeliers voorzichtig met de huur van winkelruimte. Australië deed het beter dankzij de goede trendmatige groei van de consumentenbestedingen.

46

Logistiek Logistieke bedrijven en de sector e-commerce zorgden voor een gezonde vraag naar logistiek vastgoed. Woningen De vaak al langer bestaande beleidsrestricties op diverse Aziatische woningmarkten bleven doorgaans van kracht. In China was het beleid echter meer accommoderend, met onder andere een verlaging van de officiële rentetarieven. In de meeste Aziatische markten was sprake van een ongewijzigd of licht gestegen huur- en prijsniveau. Het rendement van het TKPI MM Asian Real Estate Fund (TAREF) bedroeg 0,6% in 2015. Het MM Asian Real Estate Fund (TAREF) is een fonds in afbouw en daarom worden er beleggingen verkocht en deed het fonds in 2015 geen nieuwe investeringen. Aangezien voor alle fondsen de investeringsperiode inmiddels is verstreken, kunnen fondsmanagers alleen nog kapitaal bij TAREF opvragen voor projecten die al gekocht, gestart of geïdentificeerd zijn voor acquisitie. In 2015 werd hiervoor in totaal USD 730.494 aan kapitaal opgevraagd van TAREF. In 2015 keerde TAREF ruim EUR 0,2 mln. uit aan het pensioenfonds. Waardering niet-beursgenoteerd vastgoed Voor de waardering van niet beursgenoteerd vastgoed is in eerste instantie de waardering van de onderliggende fondsmanagers bepalend, gebaseerd op externe taxaties. Wanneer de fondsmanager TKP Investments een waardering niet representatief voor de marktwaarde vindt, kan zij besluiten om hier vanaf te wijken. De aldus resulterende waarderingen zijn opgenomen in de jaarrekeningen van de betreffende beleggingsfondsen, en deze jaarrekeningen zijn voorzien van een goedkeurende controleverklaring van een externe accountant. Toelichting bijdrage strategische beslissing afdekking renterisico De bijdrage van de renteafdekking in 2015 via swaptions en swaps, was door de daling van de marktrente positief en droeg 1,8% bij aan het rendement van de beleggingen. Op basis van de rentegevoeligheid van de onderliggende waarde van de swaptions, bedroeg de rentegevoeligheid van de beleggingen eind 2015 circa 50% van de voorziening pensioenverplichtingen. Hiermee lag de mate van renteafdekking binnen de bandbreedte van +/- 5% ten opzichte van de gewenste onderliggende afdekking van 51%. De effectieve mate van afdekking van het renterisico bedroeg circa 37% eind 2015. Niet het gehele renterisico is afgedekt. De dekkingsgraad was hierdoor (gedeeltelijk) beschermd tegen een daling van de marktrente, terwijl deze toch deels kon profiteren van een mogelijke stijging van de marktrente. De volgende figuur geeft de rentegevoeligheid van de beleggingen en de VPV grafisch weer.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Rentegevoeligheid VPV

Rentegevoeligheid VRW (5%)

Resterend Renterisico op basis PV01 (63%)

Rentegev. Swaptions

obv onderliggende waarde

(45%) Rentegev. Swaptions

(32%)

47

De volgende figuur geeft de effectiviteit van de renteafdekking bij verschillende renteveranderingen weer.

Gerealiseerde mate van renteafdekking Op basis van de werkelijke marktrenteontwikkeling kan berekend worden wat de gerealiseerde mate van renteafdekking is. Deze kan afwijken van de effectieve renteafdekking doordat in de effectieve renteafdekking geen rekening wordt gehouden met de verandering van rentes met verschillende looptijden (niet parallelle verschuiving van de rentetermijnstructuur). Ook kan de renteverandering van een staats- of bedrijfsobligatie (risico opslagen) anders zijn dan van de swaprente. De gerealiseerde mate van renteafdekking bedroeg voor geheel 2015 circa 790%. Hier is geen rekening gehouden met het effect van de UFR rentetermijnstructuur op de waarde van de verplichtingen. Dit relatief hoge afdekkingspercentage1 wordt veroorzaakt doordat het rente-effect op de verplichtingen over 2015 zeer klein is. Hierbij is bij de vastrentende beleggingen en verplichtingen alleen rekening gehouden met de waardeverandering als een gevolg van een verandering van de swaprente. Indien de stijging van de risico opslagen op vastrentende beleggingen wordt meegenomen, bedraagt de gerealiseerde mate van renteafdekking circa 675%. 1Ter illustratie twee verschillende situaties geschetst van de omvang van het RTS-effect en de impact van een kleine absolute afwijking.

Voorbeeld 1) verplichtingen €1000; beleggingen €400; realisatie renteafdekking: 400/1000 = 40%. Stel dat het resultaat van de beleggingen beter was dan is de impact op de realisatie van de renteafdekking beperkt: 401/1000 = 40,1% (+0,1%).

Voorbeeld 2) verplichtingen €10; beleggingen €4; realisatie renteafdekking: 4/10 = 40%. Stel wederom dat het resultaat van de beleggingen €1 beter was dan is de impact op de realisatie van de renteafdekking significant: 5/10 = 50% (+10%). Een kleine absolute afwijking leidt dan tot een relatief grote impact op de renteafdekking. Dit is illustratief voor hetgeen gebeurd op jaarbasis. Op maandbasis zijn de euroresultaten hoger en geeft de realisatie van de renteafdekking het verwachte beeld.

48

5.3 Verantwoord beleggingsbeleid Het pensioenfonds heeft de overtuiging dat aandacht voor Environmental, Social en Governance (ESG)-aspecten in het beleggingsproces bijdraagt aan een beter risico/rendementsprofiel van de fysieke beleggingen. Het verantwoord beleggen beleid bestaat uit de periodieke screening op duurzaamheid van de ondernemingen waarin wordt belegd, het voeren van een dialoog (engagement) met bedrijven, uitsluiting van bepaalde bedrijven en landen en een actief stembeleid. Ook is de integratie van ESG-criteria in het beleggingsproces een vast onderdeel van het multi manager selectieproces. Het beleid is geïmplementeerd in de beleggingsfondsen waarin het pensioenfonds belegt, beheerd door TKP Investments (TKPI). TKPI voert een Verantwoord Beleggen beleid voor alle aandelen en vastrentende beleggingsfondsen, zowel voor passieve als actieve beleggingsfondsen. Het beleid is geformaliseerd via de fondsvoorwaarden van de TKPI beleggingsfondsen. Integratie van ESG-criteria in het beleggingsproces is een vast onderdeel van het multi manager selectieproces van TKPI. Voor de onroerend goed beleggingen is TKPI aangesloten bij GRESB (Global Real Estate Sustainability Benchmark). Dit is een wereldwijd initiatief voor het meten van de duurzaamheid van vastgoedportefeuilles en het verbeteren van deze duurzaamheid. Screening en engagement Een belangrijk uitgangspunt is dat alle ondernemingen waarin wordt belegd, zich gedragen volgens de Global Compact Principles (GCP), zoals opgesteld door de Verenigde Naties (VN). Dit zijn de principes op het gebied van mensenrechten, arbeidsrechten, milieu en corruptie. Jaarlijks worden de door TKPI beheerde portefeuilles gescreend op het naleven van deze principes. Voor het screenen wordt gebruik gemaakt van een gespecialiseerde externe partij, Sustainalytics. Een bedrijf wordt niet direct op de uitsluitingslijst geplaatst wanneer het door Sustainalytics als non-compliant met de UN Global Compact wordt aangemerkt. Eerst zal met dit bedrijf engagement aangegaan worden. Als binnen drie jaar onvoldoende voortgang is geboekt met deze engagement dan volgt uitsluiting. Bij de screening van de aandelenbeleggingen en beleggingen in vastrentende waarden voldeden 22 bedrijven ultimo 2014 niet aan de UN Global Compact principes (ultimo 2013: 27 bedrijven). Met deze bedrijven is in 2015 engagement op verschillende thema’s gevoerd. Twee van deze bedrijven hebben zich vervolgens verbeterd, waardoor deze niet langer als non-compliant werden beoordeeld. Het succesvolle engagement traject voor deze twee bedrijven zijn hieronder toegelicht:

1. Het bedrijf CNOOC werd beschuldigd van mensenrechtenschendingen in Myanmar. Het bedrijf heeft zich teruggetrokken uit Myanmar en is daardoor niet langer non-compliant;

2. Het bedrijf Cobalt International Energy werd beschuldigd van corruptie. Via samenwerkingsverbanden in Angola zouden medewerkers van de overheid worden omgekocht. Het bedrijf heeft de samenwerkingsverbanden nu zo opgezet dat de bedrijven die gelieerd zijn aan medewerkers van de overheid buitengesloten zijn. In 2015 bracht het bedrijf een eerste Sustainability rapport uit met aandacht voor deze kwestie. In dit rapport werd de bedrijfsethiek en de due diligence van de samenwerkingspartners beschreven. Dit bedrijf zal overigens nog wel nauwlettend gevolgd worden en is op de ‘watchlist’ geplaatst.

Drie andere bedrijven zijn aan de uitsluitingenlijst toegevoegd omdat er na drie jaar onvoldoende voortgang in de engagement werd geboekt. Het betreft Southern Copper (arbeidsrechten), Grupo Mexico (arbeidsrechten) en Chevron Corporation (milieu).

49

Vijf van de bedrijven die niet overeenkomstig de UN Global Compact principes handelden zijn staats(gerelateerde) bedrijven. Ook deze bedrijven werden in 2015 in het engagement programma opgenomen. In het derde kwartaal kwam onverwacht nieuws over Volkswagen naar buiten over een onderzoek in de Verenigde Staten dat heeft aangetoond dat Volkswagens en de voertuigen van dochter Audi veel meer schadelijke stoffen uitstoten dan uit testresultaten blijkt. Dit komt door software in de motoren die de tests bewust manipuleren. Duurzaamheidsexperts pasten naar aanleiding van deze bevindingen vrijwel direct de beoordelingen van Volkswagen aan. Door dit dieselschandaal werd het aandeel Volkswagen verwijderd uit de Dow Jones Sustainability-index. Sustainalytics veranderde de status van Volkswagen naar non-compliant met de UN Global Compact op basis van het tiende principe, Corruptie. Omdat vervolgens een periode van drie jaar engagement aanbreekt mag nog vrij gehandeld worden in de aandelen en obligaties van dit bedrijf. Het TKPI MM Credit Fund en het TKPI MM Global Credit ex Financials Fund beleggen in Volkswagen:

• Het TKPI MM Credit Fund heeft per saldo een onderwogen positie in de autosector. Gezien het veronderstelde defensieve karakter van Volkswagen, was het fonds echter licht overwogen in Volkswagen (1,6% ten opzichte van 1,4% in de benchmark). Na het naar buiten komen van het nieuws, daalden de obligaties sterk in waarde. De managers waren van mening dat de prijzen teveel gedaald waren in verhouding tot de veronderstelde kosten die Volkswagen zal gaan maken. De positie in de portefeuille is daarom per saldo licht uitgebreid.

• Het gewicht van Volkswagen binnen het TKPI MM Global Credit ex Financials Fund is ongeveer 2,5%. Hoewel dit fonds een passief beleggingsbeleid voert, belegt het minder in Volkswagen dan de benchmark (ongeveer 3%). Deze onderweging komt doordat het fonds obligaties met een BBB+ of BBB rating mag aanhouden tot de grens van BBB- bereikt is, terwijl deze stukken niet in de benchmark zitten. Het fonds heeft na het nieuws de positie in Volkswagen niet gewijzigd.

Beleggingen in vastgoed en GRESB Om een zo goed en groot mogelijke bijdrage te leveren aan de verdere ontwikkeling van de jaarlijkse GRESB survey, is TKPI een actief lid. Er is daarom in 2015 door TKPI ook deelgenomen aan een werkgroep die zich richt op het thema ‘stakeholder engagement’. TKPI spoort de fondsmanagers waarmee zij belegt aan om deel te nemen aan GRESB en data aan te leveren. De kapitaal gewogen responsratio nam in 2015 toe tot 68,3%. Dit was in 2014 nog 64,3%. Er is in 2015 met alle respondenten van GRESB contact geweest om de resultaten door te spreken. In het verleden lag de focus tijdens deze gesprekken vooral op het vergroten van kennis over het duurzaamheidsbeleid en de interpretatie van de GRESB resultaten. Nu is er meer nadruk gelegd op de sterke en zwakke punten van het fonds. Voor wat betreft de zwakkere punten werden er actiepunten genoteerd. In toekomstige gesprekken kan aan de hand van de actiepunten worden gecontroleerd in hoeverre het fonds actief heeft gewerkt aan verbeteringen. Uiteindelijk zal het uitvoeren van actieplannen moeten leiden tot een hogere GRESB score. Aldus voert TKPI een actief engagement beleid. Uitsluitingen Uitsluitingen landen Op basis van universeel erkende veroordelingen wordt een aantal landen uitgesloten van beleggingen. Het gaat hierbij om landen die betrokken zijn bij ernstige schendingen van de mensenrechten. In 2015 stonden 15 landen op deze lijst (2014:12 landen). Hiervan zitten alleen Wit Rusland en Ivoorkust in een benchmark van één van de TKPI beleggingsfondsen. Dit betreft het TKPI MM Emerging Market Debt Fund. Het gewicht van Wit Rusland is 0,21% per eind 2015, het gewicht van Ivoorkust 0,97%. Deze leiden tot een (kleine) mismatch in de portefeuille.

50

Uitsluiting bedrijven Het uitsluitingsbeleid geldt allereerst voor alle bedrijven die betrokken zijn bij controversiële wapens. Dit zijn de volgende soorten wapens, munitie en mijnen: biologische wapens, nucleaire wapens, chemische wapens, anti-persoonsmijnen, clusterbommen en munitie met verarmd uranium. Met dit uitsluitingenbeleid wordt voldaan aan het wettelijke verbod op investeren in bedrijven die betrokken zijn bij de productie van clustermunitie zoals dat sinds 1 januari 2013 van kracht is. Naast deze bedrijven worden ook bedrijven die non-compliant zijn met de UN Global Compact en onvoldoende voortgang in de engagement tonen, opgenomen op de uitsluitingenlijst. In 2015 betrof dit vijf bedrijven: Vedanta Resources, Freeport-McMoran Copper and Gold, Petrochina, Barrick Gold en Wal-Mart Stores. Op de uitsluitingslijst van 2015 stonden ruim 50 bedrijven. Deze bedrijven maken in totaal 1,75% (in 2014: 1,22%) uit van de aandelenbenchmark MSCI AC World Index. Stembeleid In 2015 is gebruik gemaakt van een stemadviesbureau en is gestemd op 546 (2014: 540) vergaderingen op ruim 8.717 (2014: 8.400) onderwerpen. In bijna 10% van de onderwerpen is tegen het voorstel gestemd. Dit betrof dan met name voorstellen voor benoeming van bestuurders of toezichthouders en beloningsvoorstellen. De grafieken tonen enkele dwarsdoorsnedes van de uitgebrachte stemmen in 2015:

Verenigd Koninkrijk; 138Frankrijk; 79

Duitsland; 64

Zwitserland; 39

Zweden; 39Spanje; 32 Nederland; 30

Italië; 28België; 23

Overig; 74

Vergaderingen 2015 per land

89,7%

9,7%

0,6%

Overzicht uitgebrachte stemmen in 2015

Stemmen "Voor" Stemmen "Tegen" Stemmen "Onthouden"

51

Engagement met Nederlandse beursgenoteerde bedrijven Engagement met een aantal Nederlandse ondernemingen vindt plaats in een samenwerkingsverband met een aantal pensioenfondsen. Eumedion faciliteert deze dienstverlening door deelname mogelijk te maken aan de door de Investment Committee van Eumedion georganiseerde gesprekken met bedrijven. Paul Frentrop vertegenwoordigt de deelnemers in de gesprekken met de ondernemingen. In 2015 werden namens het pensioenfonds diverse engagement gesprekken gevoerd. In het onderstaande overzicht staan de onderwerpen per onderneming: Onderneming Strategie Governance Milieu en sociaal Beloning Ahold X x x Akzo Nobel x x Heineken x x x Philips X x Shell x Wolters Kluwer x x Unilever x x Met Shell werd zeer intensief gesproken. Het thema daarbij was de zorg voor het veiligstellen van de ‘license-to-operate’. Dit is ingegeven door de ontwikkelingen rond het Groninger gasveld met schade als gevolg van aardbevingen en het gevoel van onveiligheid bij de bevolking. Hierover is op de aandeelhoudersvergadering van Shell gebruik gemaakt van het spreekrecht. Shell besteedt veel aandacht aan de veiligheid van haar personeel en van de onderaannemers. Heel specifiek is gevraagd of Shell wel voldoende aandacht besteedt aan de veiligheid van de bewoners die in de buurt wonen van een locatie waar Shell opereert. Shell gaf aan deze zorg te delen en de ontwikkelingen in Groningen te volgen. Hieronder volgt een korte impressie van een aantal andere gesprekken. In verband met de overtuiging dat met ‘diplomatie achter de schermen’ de beste resultaten kunnen worden bereikt, is de beschrijving algemeen en beknopt. • Ahold: de agenda van de Algemene vergadering van aandeelhouders is besproken. • Akzo Nobel: de agenda van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders stond eveneens centraal. • Heineken: aan de orde kwamen onder andere de onderwerpen duurzaamheid met aandacht voor

‘Health & Safety’ en de beschikbaarheid van grondstoffen (water en brouwersgerst). • Philips: het gesprek ging over de voorgenomen afsplitsing van de lichtdivisie. • Wolters Kluwer: de governance en de beloning zijn besproken. • Unilever: vermeende misstanden op theeplantages zijn besproken.

52

5.4 Individueel Pensioensparen (IPS) en Beschikbare-Premieregeling (BPR) Deelnemers in Individueel Pensioensparen (IPS) en Beschikbare-Premieregeling (BPR) belegden tot 1 september 2015 standaard via de Life Cycle-depots. Dit betekent dat naarmate de pensioendatum voor de individuele deelnemer dichterbij komt, de beleggingsmix automatisch minder risicovol wordt. Echter omdat de verwachting is dat mensen tegenwoordig niet meer 40 jaar bij dezelfde werkgever in dienst blijven, heeft het pensioenfonds op 9 juni 2015 besloten de Life Cycle regeling te laten vervallen. De voortzetting van deze regeling vindt plaats in het Vrij Beleggen depot waarbij 100% in de geldmarkt wordt belegd, tenzij een deelnemer een ander depot kiest. Daarnaast was het vanaf 1 januari 2015 niet meer mogelijk voor de individuele deelnemers om nieuwe inleg te doen. Deelnemers met in het verleden ingelegde vermogens hebben echter nog wel de keuze voor het vrij beleggen via beleggingsdepots. Het beleggingsrisico van de IPS- en BPR-depots is voor rekening van de deelnemer. Bij pensionering of eerder uitdiensttreding wordt het saldo omgezet in een nominale pensioenaanspraak. Als tariefrente voor de inkoopfactoren van de IPS saldi wordt een vaste rekenrente van 4% gehanteerd. Indien de marktrente (rentetermijnstructuur inclusief UFR) lager is dan 4%, wordt een voorziening voor voorzienbare verliezen aangehouden. Deze voorziening wordt vastgesteld op de RTS per balansdatum, met een inschatting van de toekomstige ontwikkeling van de RTS middels forwards, en een solvabiliteitsopslag. De solvabiliteitsopslag die daarbij gehanteerd wordt is gelijk aan de beleidsdekkingsgraad van het pensioenfonds, per de balansdatum, maar minimaal het MVEV% en maximaal het VEV%. Resultaten Life Cycle depots (%) 2015 t/m 31 augustus

Verhouding aandelen/obligaties/geldmarkt

Rendement Benchmark Relatief

I 90/10/0 0,6 -0,4 1,0 II 75/25/0 0,4 -0,4 0,8 III 50/50/0 0,1 -0,4 0,5 IV 25/40/35 0,3 0,1 0,2 V 10/0/90 0,9 0,9 0,0 Resultaten Vrij beleggen depots (%) 2015 Verhouding

aandelen/obligaties/geldmarkt Rendement Benchmark Relatief

A 75/25/0 2,0 1,4 0,6 B 50/50/0 1,5 0,9 0,6 C 25/75/0 0,2 5,2 -4,7 D 0/100/0 -0,3 -0,3 0,0 E 50*/50/0 5,4 5,2 0,2 F 0/0/100 1,4 5,2 -3,6 *50% wordt belegd in aandelen die voldoen aan duurzaamheidscriteria

Naast het beëindigen van de Life Cycles is per 1 september tevens de samenstelling binnen het Vrij Beleggen gewijzigd. De wijzigingen hebben betrekking op:

• Aandelenbeleggingsbeleid. Deze is gelijk gesteld aan de verdeling binnen het hoofdvermogen en is 75% Wereldwijde aandelen (exclusief opkomende markten) en 25% Europese aandelen, waarbij het valutarisico is afgedekt. Beiden passief belegd. Deze was 79% actief wereldwijd (het valutarisico van Amerikaanse dollar, Britse pond en Japanse yen afgedekt), 14% passief Europa (het valutarisico van het Britse pond afgedekt) en 7% actief in opkomende landen;

• Binnen de categorie vastrentende waarden de beleggingen in het Dutch Mortgage Fund en obligaties uit opkomende markten toegevoegd. De beleggingen in EMU-staatobligaties zijn afgebouwd.

53

• Het depot dat uit 100% geldmarktproducten bestaat. Per eind maart zijn de geldmarktbeleggingen van

de Beschikbare premieregelingen overgeboekt van het TKPI Short Term Money Market Fund naar het TKPI Savings Fund, vergelijkbaar met een spaarrekening.

De rendementen van de onderliggende beleggingsfondsen waren positief door de stijging van de aandelenkoersen en de obligatiekoersen. Uitzondering is het vrij beleggen depot dat 100% in obligaties belegt.

Prepensioensparen De beleggingsmix voor het depot voor prepensioensparen bestaat uit 20% aandelen en 80% vastrentende waarden (met 100% euro staatsleningen met de hoogste kredietwaardigheid). De samenstelling van de aandelenbeleggingen is gelijk aan de samenstelling van het hoofdvermogen (75% passief beheerde aandelen wereldwijd (TKPI MM World Index Equity Fund, Eur) en 25% via het passief beheerde TKPI MM European Equity Afdekking Fund. Eind 2015 bedroeg het belegd vermogen van het Vrij beleggen depots bedroeg € 4,3 miljoen. Het prépensioenvermogen bedroeg € 47.500,-.

Verhouding aandelen/obligaties Rendement Benchmark Relatief

20/80 -0,2 0,0 -0,1 De rendementen van de onderliggende passieve beleggingsfondsen waren positief door de stijging van de aandelenkoersen en de obligatiekoersen. Echter de actieve aandelen beleggingen waarin tot eind augustus werd belegd behaalden een negatief rendement waardoor het totaal rendement negatief was.

54

6 Pensioencommunicatie en -administratie

6.1 Pensioencommunicatie Ontwikkelingen binnen het pensioenfonds Na de start medio 2014, is het pensioenfonds eind 2014 goed en stevig gepositioneerd. Er is een huisstijl ontwikkeld, brochures zijn samengesteld en de website is gebouwd. Vervolgens heeft de communicatie in 2015 duidelijk vorm gekregen. Medio 2015 is een deel van de deelnemers van Ondernemingspensioenfonds TNT toegevoegd aan het pensioenfonds. Nieuwe deelnemers Medio 2015 kwam vanuit de splitsing van Ondernemingspensioenfonds TNT een aantal (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden over van Ondernemingspensioenfonds TNT. Hiervoor is de communicatie verzorgd. Digitalisering Actieve deelnemers kunnen in 2015 met hun DigiD inloggen op de ‘mijn’-omgeving op de website, die begin 2015 qua vormgeving en mogelijkheden is aangepast. Hier vindt men digitale post, een profielpagina en kan men gebruikmaken van de pensioenplanner. Een belangrijke stap op weg naar verdere digitalisering. Om aansluiting te zoeken met deelnemers is eind 2014 de digitale nieuwsbrief geïntroduceerd. In 2015 is deze 8 keer verzonden. Op de website en via procesbrieven worden deelnemers uitgenodigd zich op de digitale nieuwsbrief te abonneren. Brochures en mailingen De brochures zijn aangepast, o.a. aan de nieuwe regeling, die per 1 januari van kracht was en de verschuiving van de AOW-leeftijd. In de loop van 2015 zijn diverse papieren informatieve boekjes verzonden met actuele pensioeninformatie aan zowel actieve deelnemers als pensioengerechtigden. Actieve en inactieve deelnemers ontvingen een papieren toelichting bij hun UPO. Bijeenkomst pensioengerechtigden In 2015 is voor het eerst een bijeenkomst voor pensioengerechtigden georganiseerd, waar de aanwezigen werden bijgepraat over actualiteiten en ontwikkelingen bij het pensioenfonds. Wet Pensioencommunicatie en Pensioen 1-2-3 Per 1 juli 2015 is de Wet Pensioencommunicatie van kracht. Onderdeel hiervan is onder anderen het beter aansluiten bij de belevingswereld van de deelnemer en het aanbieden van vereenvoudigde informatie over pensioen. Hiervoor is het ‘Pensioen 1-2-3’ ontwikkeld, waarbij ‘gelaagd’ informatie wordt verstrekt; In laag 1 de basisinformatie, in laag 2 uitgebreidere informatie en in laag 3 pensioenfondsdocumenten zoals het reglement. Voor het pensioenfonds is Pensioen 1-2-3 ingebouwd in de website. De startbrief is vervangen door Laag 1. Dit zijn de eerste stappen in de verdere deelnemersgerichte communicatie die de Wet voorstaat. Aandacht voor pensioen Om deelnemers bij het pensioenfonds én bij pensioen te betrekken, is eind 2015 de campagne ‘voornemens en pensioen’ gelanceerd. Deelnemers konden hun goede voornemens doorgeven, waarbij het pensioenfonds een aantal hiervan helpt deze voornemens te laten uitkomen. Vervolgens wordt de link

55

gelegd met ‘pensioen’ en het voornemen je hierin te verdiepen. De respons op de campagne was hoog, ca. 15% van de actieve deelnemers die de mailing hebben ontvangen, hebben deelgenomen aan de actie en de website bezocht. De communicatie loopt door in 2016. Verwachtingen voor 2016 Eind 2015 is het meerjaren communicatiebeleidsplan 2016-2018 samengesteld, waaruit het communicatieplan 2016 is gedestilleerd. In 2016 speelt mogelijk een overname van werkgever TNT Express N.V. door een grote (internationale) partij. Dit heeft misschien ook gevolgen voor het pensioenfonds en daarmee de communicatie. In 2016 zal onder actieve deelnemers en pensioengerechtigden een onafhankelijk onderzoek worden uitgevoerd naar de tevredenheid over het pensioenfonds, de loyaliteit ten opzichte van het pensioenfonds en de communicatie door het pensioenfonds. Dit is voor het pensioenfonds het eerste eigen onderzoek. Resultaten kunnen worden vergeleken met andere pensioenfondsen (benchmark).

6.2 Pensioenadministratie Beantwoording deelnemersvragen In 2015 hebben deelnemers 1.013 vragen gesteld aan het pensioenfonds. Met in achtneming van de start van het pensioenfonds medio 2014 zijn veel collectieve uitingen vóór de oprichting van het pensioenfonds verzonden. Dit verklaart de mutatie tussen het aantal gestelde vragen in 2014 (150 vragen) en 2015 (1.013 vragen). Deelnemers stelden met name vragen over hun pensioentoekenningen/uitkeringen, het pensioenoverzicht en indicatieve berekeningen. In 2015 heeft het pensioenfonds in totaal 1 klacht van een deelnemer ontvangen en zijn 2 klachten afgehandeld (in 2015 is 1 klacht afgehandeld die per ultimo 2014 was ontvangen). Alle klachten zijn naar tevredenheid afgehandeld. De afhandeling van de klachten heeft niet geleid tot veranderingen in regelingen en of processen.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Q4 2015 Q3 2015 Q2 2015 Q1 2015

Aan

talle

n

Verloop communicatie per 'kanaal'

Telefonische vragen

Schriftelijke vragen

E-mails

56

6.3 Pensioenregeling Hieronder volgen eerst de elementen van de pensioenreglementen zoals die in het verslagjaar hebben gegolden, daarna wordt ingegaan op de wijzigingen per 1 januari 2016.

6.3.1 Pensioenregeling in 2015 De belangrijkste kenmerken van de pensioenregeling worden hieronder weergegeven. CAO-personeel De inhoud van de pensioenregeling en de bijbehorende reglementen zijn voor het laatst gewijzigd per 1 januari 2015 en daarbij zijn de volgende wijzigingen doorgevoerd:

• Het opbouwpercentage is verlaagd van 2,15% naar 1,875%; • De franchise is verlaagd van € 15.599,99 naar € 12.642,-; • Het pensioengevend salaris is gemaximeerd op € 100.000,-. Over het hogere salaris wordt vanaf 1

januari 2015 via het pensioenfonds geen pensioen meer opgebouwd. Voor het pensioengevend salaris boven de € 100.000,- treft de werkgever een regeling;

• De vrijwillige regeling Individueel Pensioensparen (IPS) wordt afgeschaft. Het opgebouwde saldo blijft staan en wordt belegd volgens de door de deelnemer gemaakte beleggingskeuze;

• Voor de PAO-deelnemers in het pensioenfonds is de regeling op dezelfde wijze aangepast. Door de maximering van het pensioengevend salaris op € 100.000,-, komt de beschikbare premieregeling te vervallen.

De belangrijkste kenmerken van de pensioenregeling geldend vanaf 1 januari 2006 zijn:

• Middelloonregeling met een pensioenleeftijd van 62 jaar en zes maanden. Mogelijkheid van individueel pensioensparen en mogelijkheid van flexibele pensionering tussen 60 en 67 jaar. Vanaf 1 januari 2014 is de pensioenleeftijd 67 jaar;

• Jaarlijkse opbouw van ouderdomspensioen met 1,923% van desbetreffende pensioengrondslag. Vanaf 1 januari 2015 is de jaarlijkse opbouw van het ouderdomspensioen 1,875% van de pensioengrondslag met een maximum pensioengevend salaris van € 100.000,-;

• Vanaf 1 januari 2006 werd de franchise, aangepast op basis van de CAO- loonontwikkeling bij TNT Express N.V. Vanaf 1 januari 2011, wordt de franchise voor deelnemers van de vennootschap jaarlijks op 1 januari aangepast aan de consumentenprijsindex alle huishoudens afgeleid (november-november), met een maximering van 4%. De franchise voor medewerkers van TNT Express N.V. bedraagt per 1 januari 2015 € 12.642,-;

• Arbeidsongeschiktheidspensioen bestaande uit een excedent-pensioen voor deelnemers met een salaris hoger dan de WIA-loongrens. Bij volledige arbeidsongeschiktheid een excedent-pensioen van 70% van het vaste jaarsalaris, voor zover gelegen boven de WIA-loongrens;

• Partnerpensioen ter grootte van 70% van het te bereiken ouderdomspensioen over de periode na 1 januari 2006. Bij uitdiensttreding of pensionering kan de deelnemer met instemming van de partner ervoor kiezen om het partnerpensioen om te zetten in een aanspraak op ouderdomspensioen. Mogelijkheid van vrijwillige deelname aan collectieve Anw-verzekering;

• Een aanspraak op voorwaardelijk ouderdomspensioen voor daarvoor in aanmerking komende deelnemers, waarbij de toekenning en financiering plaatsvindt op de dag voorafgaand aan de ingangsdatum van het ouderdomspensioen, doch uiterlijk op 31 december 2020;

57

• Het bestuur van het pensioenfonds kan besluiten op alle premievrije pensioenaanspraken en ingegane pensioenen van gewezen deelnemers, respectievelijk pensioengerechtigden, met inbegrip van de per 1 januari 2001, 1 januari 2006 en 1 januari 2014 ontstane premievrije aanspraken alsmede op de reeds opgebouwde pensioenaanspraken van actieve deelnemers toeslag te verlenen. Vanaf 1 januari 2011 geldt voor (gewezen) deelnemers van de vennootschap als maatstaf de consumentenprijsindex alle huishoudens afgeleid (november-november), waarbij de jaarlijkse toeslagverlening is gemaximeerd op 4%. Indien het pensioenfonds hiertoe besluit worden ook alle nog niet ingegane partner- en wezenpensioenen op dezelfde wijze verhoogd. Het pensioenfonds kan een besluit tot toeslagverlening slechts nemen indien en voor zover de middelen van het pensioenfonds dit toelaten;

• Deze toeslag is voorwaardelijk; er is geen recht op toeslag en het is ook voor de langere termijn niet zeker of en in hoeverre in de toekomst een toeslagverlening zal plaatsvinden. Het pensioenfonds beslist jaarlijks in hoeverre de pensioenrechten en pensioenaanspraken worden aangepast;

• Voor de voorwaardelijke toeslagverlening voor pensioengerechtigden en gewezen deelnemers is geen reserve gevormd en wordt geen premie betaald. De toeslagverlening wordt uit beleggingsrendement gefinancierd (D1 toeslagenmatrix);

• Voor de voorwaardelijke toeslagverlening voor actieve deelnemers is geen reserve gevormd, maar wordt deze gefinancierd uit beleggingsrendement en een opslag op de premie (D6 toeslagenmatrix);

• Met ingang van 1 januari 2015 is de vrijwillige regeling Individueel Pensioensparen (IPS) afgeschaft. Het opgebouwde saldo blijft staan en wordt belegd volgens de door de deelnemer gemaakte beleggingskeuze.

PAO-personeel

• Voor het gedeelte van het salaris tot het niveau van schaal 13 van de CAO (de BPR-grens), geldt voor de medewerker met wie na 1 januari 2007 een persoonlijke arbeidsovereenkomst is gesloten, de pensioenregeling geldend voor CAO-personeel;

• Voor zover het gedeelte van het salaris uitstijgt boven de BPR-grens gold tot 1 januari 2015 een beschikbare premieregeling op basis van een leeftijdsafhankelijke premiestaffel. Door de maximering van het pensioengevend salaris op € 100.000,-, komt de beschikbare premieregeling per 1 januari 2015 te vervallen;

• Voor de (gewezen) deelnemers die zijn overgekomen van Stichting Ondernemingspensioenfonds TNT, geldt dezelfde regeling, met dien verstande dat voor hun opgebouwde aanspraken van voor 1 januari 2001, een onvoorwaardelijk toeslagbeleid van toepassing is op basis een nader gedefinieerde loonindex.

De belangrijkste kenmerken van de pensioenregeling geldend vanaf 1 januari 2001 tot 1 januari 2006 zijn:

• Middelloonregeling met een pensioenleeftijd van 62 jaar. Mogelijkheid van individueel pensioensparen en mogelijkheid van flexibele pensionering tussen 60 en 67 jaar;

• Jaarlijkse opbouw van ouderdomspensioen met 2,25% van desbetreffende pensioengrondslag. Toeslagverlening op basis van en gelijktijdig met de algemene loonontwikkeling bij TNT Express N.V. respectievelijk Postkantoren. Het pensioenfonds beslist jaarlijks in hoeverre de pensioenrechten en pensioenaanspraken worden aangepast. Voor deze voorwaardelijke toeslagverlening is geen reserve gevormd, maar deze wordt gefinancierd uit beleggingsrendement en een opslag op de premie (D6 toeslagenmatrix);

• Arbeidsongeschiktheidspensioen bestaande uit dekking van WAO-hiaat, alsmede een excedent-pensioen voor deelnemers met een salaris hoger dan de WAO-loongrens. Bij volledige arbeidsongeschiktheid een excedent-pensioen van 70% van het vaste jaarsalaris, voor zover gelegen boven de WAO-loongrens;

58

• Partnerpensioen gebaseerd op 1,25% van de pensioengrondslag per jaar, verzekerd op risicobasis. Bij uitdiensttreding of pensionering worden standaard de opgebouwde ouderdomspensioenaanspraken omgezet in een ouderdomspensioen en een levenslang partnerpensioen. Het levenslang partnerpensioen kan op verzoek van beide partners worden omgezet in ouderdomspensioen;

• Tijdelijk ouderdomspensioen voor periode tussen 62 en 65 jaar, met opbouwpercentage van 2% van de franchise per jaar.

De belangrijkste kenmerken van de pensioenregeling geldend tot 1 januari 2001 zijn:

• Eindloonregeling met pensioenleeftijd 65 jaar met opbouwpercentage van ouderdomspensioen van 1,75% van pensioengrondslag per deelnemingsjaar tot een bovengrens;

• Voor nabestaanden verzekering van partner- en wezenpensioen, gelijk aan 5/7 respectievelijk 14% van het te bereiken verzekerde ouderdomspensioen;

• Ongehuwdenpensioen met opbouw van 2,5% per deelnemersjaar van het verschil tussen de gehuwden en de ongehuwden AOW.

6.4 Wet- en regelgeving, relevante ontwikkelingen Diverse ontwikkelingen op het gebied van pensioen in het verslagjaar vormden de aanleiding voor nieuwe (voorstellen van) wetgeving.

Toekomst pensioenstelsel Mede door demografische, economische, arbeidsmarkt gerelateerde en sociaal-culturele ontwikkelingen leven er fundamentele vragen over de inrichting van het pensioenstelsel en zijn maatschappelijke houdbaarheid op langere termijn. Het is volgens het kabinet van belang dat het gesprek hierover breed wordt gevoerd. Eventuele fundamentele wijzigingen van het pensioenstelsel treffen iedereen. Parallel aan de regelgeving voor de korte en middellange termijn heeft het kabinet daarom een brede dialoog over de fundamenten van het pensioenstelsel georganiseerd: de Nationale Pensioendialoog. Wat in die dialoog is opgehaald, heeft als basis gediend voor een hoofdlijnennotitie over de toekomst van het pensioenstelsel die op 6 juli 2015 aan de Tweede Kamer is gestuurd.

In de hooflijnennotitie is het kabinet tot een viertal richtinggevende hoofdlijnen gekomen voor een toekomstig pensioenstelsel.

• In de eerste plaats moeten alle werkenden een toereikend aanvullend pensioen kunnen opbouwen dat wordt afgestemd op de individuele situatie. Daarbij moet een vorm van verplichtstelling voor werknemers worden gehandhaafd.

• In de tweede plaats gaat de voorlopige voorkeur van het kabinet uit naar een systematiek waarbij alle werknemers binnen een pensioenregeling dezelfde premies blijven betalen, maar daarmee een pensioenaanspraak opbouwen die afneemt met de leeftijd (degressieve opbouw).

• De derde hoofdlijn is een nieuwe pensioenovereenkomst gebaseerd op de opbouw van een persoonlijk pensioenvermogen, waarbij risicodeling mogelijk blijft. De sterke aspecten van de bestaande premie- en uitkeringsovereenkomsten worden in een dergelijke overeenkomst gecombineerd.

• In de laatste plaats dient er meer ruimte te zijn voor maatwerk en keuzemogelijkheden. Verder is in de hoofdlijnennotitie aangegeven dat het kabinet ernaar streeft vanaf 2020 de doorsneesystematiek gefaseerd af te schaffen en de overstap te maken naar een systeem van degressieve opbouw (derde hoofdlijn). De ontwikkeling van een nieuw soort pensioenregeling inclusief de mogelijkheden voor keuzevrijheid en maatwerk (derde en vierde hoofdlijn) zou eveneens in 2020 tot resultaat moeten leiden.

59

Vóór de zomer van 2016 zal een uitwerkingsnota aan de Tweede Kamer worden gestuurd, waarin een aantal concrete varianten zijn uitgewerkt. Wet pensioencommunicatie De Wet ‘Pensioencommunicatie’ leidt tot aanpassing van informatievoorschriften in de Pensioenwet. Doel is de huidige bezwaren (onvoldoende begrijpelijk, onvoldoende aansluiting bij perspectief deelnemer) te ondervangen door in de wetgeving onder meer ruimte te bieden voor maatwerk door pensioenuitvoerders en gelaagdheid in informatie. De mogelijkheden tot digitale informatieverstrekking worden uitgebreid en de communicatie over koopkracht en risico’s worden geüniformeerd. Ook zal het pensioenregister stapsgewijs worden uitgebreid met functionaliteiten, zodat het te verwachten pensioeninkomen in een oogopslag inzichtelijk wordt.

Een van de meest in het oog springende wijzigingen is de wijze waarop wordt gecommuniceerd over de inhoud van de pensioenregeling, onder meer bij de start van de deelneming. Informatie over de pensioenregeling zal in drie lagen worden aangeboden in de vorm van een voorgeschreven format: het Pensioen 1-2-3. Laag 1 van het Pensioen 1-2-3, waarin de basiskenmerken van de regeling overzichtelijk zijn opgenomen, zal bij de start van de deelneming worden aangeboden. Laag 2 (een verdergaande toelichting) en laag 3 (het pensioenreglement) wordt op de website van het pensioenfonds beschikbaar gesteld.

De aangepaste artikelen in de Pensioenwet en het bijbehorende aangepaste ‘Besluit uitvoering Pensioenwet’ treden gefaseerd in werking. Voor het Pensioen 1-2-3 geldt dat deze vanaf 1 juli 2016 moet worden gebruikt.

Algemeen pensioenfonds (APF) Met name kleine pensioenfondsen beraden zich over hun toekomst, mede in het licht van de eisen ten aanzien van governance, risicomanagement en uitvoeringskosten. Sociale partners hebben daardoor in veel gevallen een reden de pensioenvoorziening bij een andere pensioenuitvoerder neer te leggen. Anderzijds is er veelal ook de behoefte de verbondenheid met het eigen pensioen en de solidariteit in eigen kring te behouden. Een algemeen pensioenfonds (APF) zou kunnen voorzien in deze behoefte. De vermogens die horen bij de afzonderlijke pensioenregelingen binnen een APF worden gescheiden geadministreerd (ringfencing). Een werkgever of een liquiderend pensioenfonds brengt de pensioenregeling onder bij een APF, waarbij de betrokkenheid van de belanghebbenden in een paritair model verloopt via het (centrale) pensioenfonds en het Verantwoordingsorgaan (per afzonderlijke collectiviteitkring) of in het onafhankelijke model via het belanghebbendenorgaan (per collectiviteitkring). Er is een vergunning nodig om een APF op te richten.

Voor derde partijen als uitvoeringsorganisaties en verzekeraars is het mogelijk een APF op te richten dat bij aanvang nog ‘leeg’ is. Werkgevers of pensioenfondsen die wensen te liquideren, kunnen zich vervolgens bij een dergelijk APF aansluiten.

De Wet APF is op 1 januari 2016 in werking getreden.

Wettelijk kader premieovereenkomsten Het kabinet is van mening dat het huidige wettelijk kader voor premieovereenkomsten hindernissen opwerpt om tot een optimaal pensioenresultaat te komen. Uiterlijk op de pensioendatum moet volgens het huidige kader een levenslange pensioenuitkering worden ingekocht. In deze uitkeringsfase kan weinig beleggingsrisico genomen worden, omdat de uitkering gegarandeerd moet worden. Daarnaast is de hoogte van de uitkering sterk afhankelijk van de rentestand op het moment van inkoop. De Pensioenwet schrijft nu voor dat het beleggingsrisico moet worden afgebouwd naar mate de pensioendatum dichterbij komt. Ook hierdoor gaat er rendementspotentieel verloren.

60

Het kabinet heeft eind november 2015 een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer ingediend. Door het wetsvoorstel wordt het straks mogelijk om de pensioenuitkeringen aan te passen aan de hand van het gerealiseerde beleggingsrendement, een aangepaste levensverwachting en het gerealiseerde sterfteresultaat.

Het wetsvoorstel is enigszins gewijzigd ten opzichte van het voorstel dat eerder in 2015 als internetconsultatie was aangeboden. Naar aanleiding van de reacties van diverse pensioendeskundigen en het advies van de Raad van State is een aantal wijzigingen doorgevoerd:

• Verruiming van het shoprecht. Een deelnemer krijgt op de pensioendatum altijd het recht om overdracht naar een andere pensioenuitvoerder te verlangen.

• De regels voor het spreiden van mee- en tegenvallers zijn vereenvoudigd. • De zorgplicht voor pensioenuitvoerders is verduidelijkt. • Door het wetsvoorstel kunnen ook deelnemers aan de pensioenknip bij het tweede inkoopmoment

kiezen voor de mogelijkheid van een variabel of een vast pensioen. Tevens is op dat moment shoppen naar een andere uitvoerder mogelijk gemaakt.

Het wetsvoorstel ‘Variabele pensioenuitkering’ is op 23 november 2015 ter behandeling aangeboden aan de Tweede Kamer. De beoogde datum van inwerkingtreding is 1 juli 2016.

61

7 Actuariële analyse Oordeel van de externe actuaris over de financiële positie De financiële positie van het pensioenfonds is naar mening van de waarmerkend actuaris niet voldoende, vanwege een reservetekort. Analyse van het resultaat In onderstaand overzicht is de actuariële analyse van het saldo van baten en lasten opgenomen, in de vergelijkende cijfers over 2014 zijn Ondernemingspensioenfonds TNT en Stichting Pensioenfonds TNT Express samengevoegd. Bedragen x € 1.000 2015 2014* Resultaat op beleggingen 9.538 78.732 Resultaat op wijziging RTS -39.306 -74.813 Resultaat op premie 5.326 2.315 Resultaat op waardeoverdrachten -7 -16 Resultaat op uitkeringen en kosten 56 -16 Resultaat op kanssystemen 542 -498 Resultaat op toeslagverlening 0 -504 Resultaat op overige (incidentele) mutaties technische voorzieningen 140 -2.017 Resultaat op andere oorzaken 1.134 6 Totaal saldo van baten en lasten -22.577 3.189 * De cijfers 2014 zijn exclusief de samenvoeging van Ondernemingspensioenfonds TNT. Beleggingen Het rendement op de beleggingen draagt in 2015 positief bij aan de dekkingsgraad. Wijziging RTS De RTS ultimo 2015 ligt over de hele linie onder de RTS ultimo 2014. Wanneer beide curves (inclusief onderstaande mutaties) worden uitgedrukt in één gemiddeld rentepercentage is de rente in 2015 met circa 0,3%-punt gedaald wat leidt tot een toename van de voorziening en dus tot een negatief resultaat. De driemaands-middeling die tot en met eind 2014 in de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur was opgenomen is sinds 1 januari 2015 niet meer van toepassing. Dit heeft een negatief resultaat van € 26,7 miljoen tot gevolg. Daarnaast is in juli 2015 de UFR-systematiek gewijzigd. Dit heeft met name gevolgen voor de rentetermijnstructuur vanaf 20 jaar. Dit heeft een negatief resultaat op de technische voorzieningen van € 20,0 miljoen tot gevolg. Het reguliere RTS effect bedraagt € 7,5 miljoen positief. Premie In 2015 is de opbouw van pensioenverplichtingen gefinancierd op basis van de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur verminderd met 0,5%. In 2015 draagt de premie bij aan herstel van de dekkingsgraad. Kanssystemen Aan het vaststellen van de technische voorzieningen liggen kanssystemen ten grondslag. De belangrijkste zijn ontslag en Pensioneren.

62

Toeslagverlening Het pensioenfonds heeft op basis van de financiële positie moeten besluiten om in 2016 geen voorwaardelijke toeslag te verlenen. Jaarlijks wordt een onvoorwaardelijke toeslag verleend over de aanspraken die zijn opgebouwd vóór 1 januari 2001 voor de actieve deelnemers van het voormalige Ondernemingspensioenfonds TNT. Deze toeslag wordt gefinancierd door de werkgever in de vorm van een koopsom. Overige (incidentele) mutaties technische voorzieningen Er is een voorziening voor voorzienbare verliezen gevormd per 31 december 2014. Deze wordt jaarlijks herijkt. De BPR en de IPS regeling zijn met ingang van 1 januari 2015 beëindigd. Er vindt derhalve geen nieuwe inleg meer plaats. Andere oorzaken Bij de samenvoeging zijn per 1 januari de volgende correcties uitgevoerd:

• Op basis van een splitsingsfactor zijn de VPV en de beleggingen verdeeld. De VPV en de beleggingen zijn gecorrigeerd op basis van de werkelijk benodigde VPV en beleggingen behorende bij de daadwerkelijk aan het pensioenfonds toegewezen (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden.

• Om de dekkingsgraden van het pensioenfonds en het voormalige Ondernemingspensioenfonds TNT gelijk te trekken is aan de deelnemers van het voormalige Ondernemingspensioenfonds TNT is op 1 januari 2015 een eenmalige toeslag van 0,5% toegekend.

Daarnaast zijn dit de overige actuariële resultaten die ontstaan doordat de feitelijke uitkomsten afwijken van datgeen actuarieel verondersteld is. Deze resultaten zijn niet toe te wijzen aan één van de eerder genoemde categorieën. Kostendekkende premie De kostendekkende premie bestaat uit een actuarieel benodigde premie voor de pensioenopbouw en de risicodekking, de solvabiliteitsopslag, de opslag voor uitvoeringskosten en de opslag voor toeslagverlening en reservetekort. Over de actuariële premie wordt, ter dekking van toekomstige administratiekosten en excassokosten, een opslag van 2% respectievelijk 1% opgenomen. De opslag voor een eventueel reservetekort ligt in de 0,5%-punt verlaging van de rentetermijnstructuur waarmee de actuariële premie wordt berekend. In de volgende tabel is een overzicht van de kostendekkende premie opgenomen. De kostendekkende premie is berekend op basis van de rentetermijnstructuur. De gedempte kostendekkende premie is bepaald met behulp van een verwachte waarde van het toekomstige rendement, gecorrigeerd voor toekomstige indexatie. Voor 2015 bedraagt de gehanteerde rente voor de gedempte kostendekkende premie gebaseerd op de uitgangspunten van het herstelplan 4,1%. De feitelijke premie is op basis van de rentetermijnstructuur minus 0,5%-punt vastgesteld. Hierbij is het verschil tussen de rentetermijnstructuur minus 0,5%-punt en de rentetermijnstructuur opgenomen onder inkoop van de voorwaardelijke onderdelen van de regeling.

63

(bedragen * € 1.000) Premie voor risico pensioenfonds RTS Gedempt Feitelijk ▪ actuarieel benodigde premie voor inkoop

onvoorwaardelijke onderdelen van de regeling

- regulier 16.625 9.351 16.625

- risicopremie overlijden

810 606 810

- spaar 0 0 0

▪ opslag voor uitvoeringskosten 1.348 1.103 1.348

▪ de risicopremie voor WIA-excedent en premievrijstelling bij invaliditeit

1.465 1.160 1.466

▪ de risicopremie ANW aanvulling 416 416 416

▪ solvabiliteitsopslag 2.682 1.645 2.516

▪ actuarieel benodigde premie voor inkoop voorwaardelijke onderdelen van de regeling

3.590

Totaal toetswaarde premies 23.346 14.281 26.771 Bijstorting 2.019 Toetswaarde premie 28.790 Overige premies - FVP bijdrage 0 - Individueel pensioensparen 0 - Premie herverzekering -2.744 - VPL 1.694 Totaal feitelijke premie 27.740 Waarvan Feitelijke premie voor risico pensioenfonds 27.740 Feitelijke premie voor risico deelnemers 0 Totaal feitelijke premie 27.740 Het pensioenfonds voldoet aan de eis dat de feitelijke premie minimaal gelijk moet zijn aan de gedempte kostendekkende premie.

64

8 Besturing en naleving wetgeving

8.1 Algemeen De inhoud van de pensioenregeling is het resultaat van het overleg tussen cao-partijen. Het pensioenfonds is verantwoordelijk voor de verwezenlijking van de doelstelling van het pensioenfonds, de strategie, het beleid en de uitvoering daarvan en daarmee voor een goede uitvoering van de pensioenregeling voor (gewezen) deelnemers, pensioengerechtigden en hun nabestaanden in overeenstemming met de bestaande weten regelgeving.

8.2 Bestuursaangelegenheden Het pensioenfonds heeft een paritair bestuur. Het bestuur bestaat uit zeven zetels. Drie zetels zijn toegekend aan bestuursleden welke voorgedragen zijn door de werkgevers, drie leden die voorgedragen zijn door de werknemersvertegenwoordiging en één zetel wordt bezet door leden namens de pensioengerechtigden. Gelet op de grootte van het pensioenfonds heeft het bestuur besloten geen bestuurscommissies op te richten. Wel hebben twee bestuursleden, te weten de heer Harmsen en mevrouw Stevens-Moes, als aandachtspunt de communicatie van het pensioenfonds. In januari 2015 is het nieuwe financieel toetsingskader van kracht gegaan. Het pensioenfonds heeft in een aantal vergaderingen in 2015 het risicoprofiel bepaald en verdere berekeningen in ALM-context besproken. Daar is aandacht besteed aan de gevolgen voor de diverse beleidsterreinen. Op onderdelen zijn de elementen van de consequenties van het nFTK besproken. In het tweede kwartaal heeft besluitvorming plaatsgevonden over de risicohouding en de ABTN (inclusief financieel crisisplan), het Herstelplan en de DNB self assessments. Met de sponsor TNT Express N.V. is afgesproken de huidige afspraken in de Uitvoeringsovereenkomst te handhaven. Hierdoor zijn ook de kruiselingse garanties uit de Vaststellingsovereenkomst met werkgever PostNL niet aangetast. Tevens heeft het pensioenfonds met de sociale partners gesproken over de risicohouding en de gevolgen van de invoering van het nFTK5. Hierbij is met name stil gestaan bij de risicohouding van het pensioenfonds en aangegeven hoe de risicohouding zich verhoudt tot de toeslagverlening. De sociale partners zijn tot overeenstemming gekomen over de opdracht die zij aan het pensioenfonds geven. Op 25 juni 2015 is Ondernemingspensioenfonds TNT gesplitst. Een deel van de populatie is overgegaan naar Stichting Pensioenfonds TNT Express en een deel is overgegaan naar Stichting Pensioenfonds PostNL. Namens de populatie van Ondernemingspensioenfonds TNT die bij de splitsing over zijn gekomen naar Stichting Pensioenfonds TNT Express, is de heer R. Gambart als toehoorder aanwezig bij de bestuursvergaderingen. De heer B. Jolink is als toehoorder aanwezig bij het Verantwoordingsorgaan. Op 1 juli 2015 is de Wet Pensioencommunicatie in werking getreden. De invoering van de Wet Pensioencommunicatie kent een gefaseerde ingangstermijn voor verschillende onderdelen. De eerste fase is gericht op de introductie van het Pensioen 1-2-3 en de aanpassing van de procesbrieven. Het Pensioen 1-2-3, informatie wordt gelaagd aangeboden, waardoor de deelnemer zelf kan bepalen hoe gedetailleerd hij informatie tot zich neemt, is opgenomen op de website van het pensioenfonds. De procesbrieven zijn aangepast. Deze eerste fase kon voor 1 januari 2016 worden gerealiseerd. Ten aanzien van het intern toezicht heeft het pensioenfonds besloten een Visitatiecommissie in te stellen. De eerste visitatie heeft plaatsgevonden in het derde kwartaal van 2015, aangezien het pensioenfonds toen een jaar bestond.

65

Het bestuur acht zich onafhankelijk in de uitoefening van zijn functie en zorgt ervoor dat alle belanghebbenden zich op evenwichtige wijze vertegenwoordigd kunnen voelen. Het bestuur vindt het belangrijk inzicht te hebben in zijn eigen functioneren en beleid evenals in de uitvoering van het reglement en het beleid van de uitvoeringsorganisatie. Om inzicht te krijgen in zijn eigen functioneren, wordt jaarlijks geëvalueerd of het bestuur voldoende kennis heeft van alle activiteitengebieden binnen het pensioenfonds en of het bestuur voldoende zorg draagt voor de handhaving van het vertrouwen in zijn pensioenfonds. Bij het voordragen van nieuwe bestuursleden wordt getoetst of hij of zij voldoet aan de opgestelde deskundigheidseisen en, indien noodzakelijk, aan één van de specifieke profielen, waarbij ook naar de collectieve deskundigheid wordt gekeken. De voorzitter voert met alle bestuursleden individueel een evaluatiegesprek. Gelet op het korte bestaan van het pensioenfonds zal in het eerste kwartaal van 2016 de eerste evaluatie plaatsvinden. Aan de hand van het deskundigheidsplan, de deskundigheidsmatrix en gevolgde cursussen, wordt gekeken in hoeverre het bestuur als geheel, maar ook de individuele bestuursleden, voldoen aan de eisen van een Goed Pensioenfondsbestuur. Voor bestuursleden is in 2015 een opleidingsplan vastgesteld. In 2015 heeft het bestuur 12 keer vergaderd. Daarnaast heeft het bestuur in vijf conference calls de ontwikkelingen in de financiële markten en de consequenties hiervan op het pensioenfonds besproken. In de bestuursvergaderingen is veel aandacht geschonken aan de invoering van het nFTK, de splitsing van Ondernemingspensioenfonds TNT en de compliance en risicobeheersing van het pensioenfonds. Naast de reguliere werkzaamheden heeft het bestuur in de overige vergaderingen aandacht geschonken aan de financiële situatie, het beleggingsbeleid en de wijzigingen in het kader van Witteveen II en het nFTK. In een specifieke vergadering heeft het bestuur een aanvang gemaakt met het Integraal Risico Management. Het pensioenfonds heeft ook overleg met het Verantwoordingsorgaan gevoerd. Naast het informeren van het Verantwoordingsorgaan over de actuele situatie en toekomstige ontwikkelingen, zijn diverse adviesaanvragen met het Verantwoordingsorgaan besproken.

8.3 Geschillencommissie Het pensioenfonds heeft een geschillencommissie ingericht. Belanghebbenden kunnen zich tot deze commissie wenden, indien zij het niet eens zijn met een besluit van het pensioenfonds over de toepassing van het pensioenreglement. Voor de procedure gelden nadere voorwaarden die zijn vastgelegd in het reglement van de geschillencommissie. Er is in het verslagjaar geen beroep gedaan op de geschillencommissie.

8.4 Code pensioenfondsen In 2014 is, ter vervanging van de huidige Principes voor goed pensioenfondsbestuur, een nieuwe code voor goed pensioenfondsbestuur vastgesteld, waarin een aantal zaken met betrekking tot onder meer benoeming, deskundigheid/geschiktheid en diversiteit nader wordt geregeld. Belangrijk is dat deze governance code door de sector zelf is opgesteld. De Code Pensioenfondsen is overigens geen doel op zich, maar een middel om pensioenfondsen beter te laten functioneren. Ook moet de Code Pensioenfondsen zorgen voor meer vertrouwen van de belanghebbenden in het bijzonder en van de maatschappij in het algemeen. Deskundigheid, betrokkenheid en goede samenwerking vormen de basis voor goed bestuur van het pensioenfonds. Goed pensioenfondsbestuur heeft overigens niet alleen betrekking op besturen, maar ziet op alle organen van het pensioenfonds.

66

De Code Pensioenfondsen (hierna: Code) is wettelijk verankerd. De normen in de Code zijn een aanvulling op weten regelgeving. De normen in de Code zijn weliswaar leidend, maar laten ruimte voor de eigen verantwoordelijkheid van het pensioenfondsbestuur. De pensioenfondsen mogen de Code daarom naleven volgens het ‘pas-toe-of-leg-uit’-beginsel. Afwijken van de norm is dus mogelijk, als daar een goede reden voor is. Het pensioenfonds wil echter zoveel als mogelijk de Code volgen. Hieronder treft u een toelichting op de normen van de Code aan die niet elders in het jaarverslag zijn opgenomen en waaraan niet (volledig) aan wordt voldaan en de eventuele acties die het bestuur heeft genomen:

• Benoeming Visitatiecommissie Een lid van de Visitatiecommissie dient te worden benoemd door het bestuur na een bindende voordracht van het Verantwoordingsorgaan en dient te worden ontslagen door het bestuur na een bindend advies van het Verantwoordingsorgaan (norm 45). Het bestuur heeft weloverwogen besloten om op dit punt van de Code Pensioenfondsen af te wijken, omdat het bestuur de inrichting, samenstelling en het functioneren van het intern toezicht ziet als expliciete verantwoordelijkheid van het bestuur. De uiteindelijke bevoegdheid om de leden van de Visitatiecommissie te benoemen en te ontslaan, na een zwaarwegend advies van het Verantwoordingsorgaan, ligt daarom bij het bestuur;

• Competentievisie Verantwoordingsorgaan Het Verantwoordingsorgaan formuleert een competentievisie ter bevordering van de geschiktheid en diversiteit (norm 45). Het Verantwoordingsorgaan ontwikkelt in 2016 een competentievisie en zal een aantal leden van het Verantwoordingsorgaan een opleiding volgen;

• Zittingsduur bestuursleden De zittingsduur van een bestuurslid bedraagt maximaal vier jaar, waarbij een bestuurslid maximaal twee keer kan worden herbenoemd (norm 60). Overeenkomstig deze aanbeveling is de mogelijkheid voor 2 herbenoemingen in de statuten opgenomen. Echter, gezien continuïteit en de borging van deskundigheid binnen het bestuur kunnen er zwaar wegende redenen zijn om een bestuurslid voor een derde periode te herbenoemen;

• Diversiteit Het pensioenfonds stelt in het tweede kwartaal van 2016 het diversiteitsbeleid op, op basis van de eisen zoals genoemd in normen 65 tot en met 71. Het beleid zal worden betrokken in de werving en selectie van nieuwe bestuursleden en leden van het Verantwoordingsorgaan. Dit gebeurt actief wanneer vacatures ontstaan in het bestuur en het Verantwoordingsorgaan. Met betrekking tot de invulling van het bestuur kan worden geconcludeerd dat wordt voldaan aan norm 67 en 68 dat er minimaal 1 man en 1 vrouw in bestuur aanwezig zijn en 1 bestuurslid onder de 40 jaar en 1 boven de 40 jaar. Tevens wordt voldaan aan norm 65 doordat het bestuur en het Verantwoordingsorgaan een redelijke afspiegeling vormen van de belanghebbenden.

8.4.1 Verslag van de Visitatiecommissie Deze rapportage bevat de bevindingen van de Visitatiecommissie (VC) naar aanleiding van haar onderzoek naar het functioneren van het pensioenfonds over de periode juni 2014 tot oktober 2015. De taak van de VC bestaat uit het toezicht houden op het beleid van het pensioenfonds, op de algemene gang van zaken in het pensioenfonds en het toezien op adequate risicobeheersing en evenwichtige belangenafweging door het pensioenfonds. De VC volgt bij het uitvoeren van haar rol de toezichtcode van de Vereniging Intern Toezichthouders Pensioensector. De huidige VC is benoemd door het bestuur in oktober 2015 zonder bindende voordracht van het Verantwoordingsorgaan (VO). Wel heeft het VO zich akkoord verklaard met de benoeming van deze VC. De VC legt verantwoording af aan het bestuur van het pensioenfonds, het Verantwoordingsorgaan en de sponsor.

67

Algemeen oordeel De VC is van mening dat het pensioenfonds een gedreven bestuur heeft, met een deskundige, ervaren en krachtige voorzitter, dat de kwaliteit van haar eigen functioneren goed in het oog houdt. De governance bij het pensioenfonds functioneert over het algemeen genomen goed, waarbij de VC opmerkt dat de rol van het VO nog beter kan worden benut door het pensioenfonds. De visie, missie en strategie van het pensioenfonds zijn duidelijk omschreven in de relevante documenten. De korte bestaansperiode van het pensioenfonds heeft een herijking/evaluatie nog niet opportuun gemaakt. De totale risicohouding van het pensioenfonds is, mede in het kader van de invoering van nFTK, nadrukkelijk aan de orde geweest in het pensioenfonds, bespreking met de externe adviseurs, overleg met het VO en met de sociale partners. De VC is dan ook van mening dat het pensioenfonds een goed ontwikkeld risicobewustzijn heeft. Er wordt in de verslaglegging ruim over gerapporteerd. Een bijkomend voordeel is de uitvoeringsovereenkomst, waarin een bijstortingsverplichting door de sponsor is opgenomen. Het pensioenfonds is zich er goed van bewust dat dit geen automatische geldstroom betekent en dat beleid en risicohouding hier goed mee rekening moet houden. De vastlegging van de beleids- en bestuursprocessen en –procedures verdient nog nadere aandacht van het pensioenfonds. De algemene gang van zaken in het pensioenfonds is in het algemeen kwalitatief goed en transparant en zorgt dat het pensioenfonds voldoende in controle is. De VC is van mening dat het pensioenfonds een prudent beleid voert en voldoende evenwichtige belangenafweging toepast. Door de plannen rondom de overname van de sponsor is de toekomst van het pensioenfonds onduidelijk. Terecht laat het pensioenfonds zich daardoor niet afleiden en stemt het beleid af op de lange termijn. De risicohouding van het pensioenfonds is nadrukkelijk aan de orde gekomen bij de invoering van het nFTK. Daarbij is het pensioenfonds en de sociale partners in het tripartite overleg gebleken, dat bij de huidige risicohouding de beoogde indexatieambitie van 80% niet haalbaar is. Desalniettemin houdt men vast aan de huidige ambitie wetende dat die de eerste vijf jaren niet zal worden waargemaakt. De kwartaalrapportage geeft uitgebreid informatie over de financiële positie van het pensioenfonds, de operationele performance, de risico’s die het loopt en het rendement dat wordt gerealiseerd. Het beleggingsbeleid is ingewikkeld door het gebruik van derivaten. Daardoor is, ondanks de veelheid aan informatie, de transparantie in die zin beperkt dat cijfers moeilijk toetsbaar zijn. Ex ante / ex post vergelijkingen zijn in beperkte mate beschikbaar. De VC is van mening dat het pensioenfonds zich bewust is van de onderscheiden belangen van de diverse deelgroepen van belanghebbenden. Het indexatiebeleid is afgestemd op het nFTK en de initiële toezegging aan herstelpremies zijn gehandhaafd. Deze toezegging is dat, in de situatie van een dekkingstekort, de werkgever binnen twaalf kwartalen extra dotaties doet om dit tekort op te heffen. Tot slot De VC heeft vertrouwen in de opvolging door het pensioenfonds van de aanbevelingen en ziet uit naar verdere samenwerking met het bestuur. De visitatiecommissie: P.H. Oyens L.J.M. Roodbol AAG MR. J.R. Steinhauser ( voorzitter ) 16 december 2015

68

Reactie pensioenfonds op oordeel Visitatiecommissie Het bestuur is de Visitatiecommissie erkentelijk voor de gemaakte opmerkingen en neemt de aanbevelingen ter harte. De aanbevelingen zullen in 2016 worden opgevolgd door het bestuur en worden geagendeerd voor de bestuursvergaderingen.

8.4.2 Verslag van het Verantwoordingsorgaan Wettelijke taken en bevoegdheden Het verantwoordingsorgaan (hierna: het “VO”) beoordeelt de door het bestuur gemaakte beleidskeuzes, het gevoerde beleid en de naleving van de Principes voor Goed Pensioenbestuur. Uitgangspunt hierbij is de vraag of het bestuur bij de genomen besluiten op een evenwichtige manier met de belangen van alle belanghebbenden rekening gehouden heeft. De bevoegdheden van het VO zijn bij wet geregeld in artikel 115 en verder van de Pensioenwet. Per 1 januari 2015 zijn de bevoegdheden van het VO gewijzigd. Het VO adviseert het bestuur, gevraagd of uit eigen beweging over:

• het beleid inzake beloningen; • de vorm en inrichting van het intern toezicht; • het vaststellen en wijzigen van een interne klachten- en geschillenprocedure; • het vaststellen en wijzigen van het communicatie- en voorlichtingsbeleid; • gehele of gedeeltelijke overdracht van de verplichtingen van het pensioenfonds of de overname

van verplichtingen door het pensioenfonds; • liquidatie, fusie of splitsing van het pensioenfonds; • het sluiten, wijzigen of beëindigen van een uitvoeringsovereenkomst; • het omzetten van het pensioenfonds in een andere rechtsvorm; • samenvoeging van pensioenfondsen; • de samenstelling van de feitelijke premie en de hoogte van de premiecomponenten.

Verantwoording en werkwijze Het VO is in het vierde kwartaal van 2014 gestart met haar werkzaamheden nadat de Stichting Pensioenfonds TNT op 3 juni 2014 in juridische zin was afgesplitst van Stichting Pensioenfonds PostNL. Vooruitlopend op de splitsing van de Stichting Ondernemingspensioen TNT (hierna: het OPF TNT) medio 2015 heeft het bestuur in maart 2015 een toehoorder toegevoegd vanuit het VO van het OPF TNT. Het communicatieplan 2016 en de premiestelling 2016 zijn met het VO besproken. Het VO heeft met betrekking tot deze onderwerpen advies uitgebracht. Het VO is in 2015 elf maal bij elkaar geweest, waarvan achtmaal in direct overleg met het bestuur. Het VO werd voorafgaand aan en tijdens deze besprekingen geïnformeerd over de lopende en toekomstige ontwikkelingen en de vragen die bij het VO leefden zijn adequaat beantwoord. Voor zijn oordeelvorming heeft het VO kennis genomen van het bestuursverslag, de jaarrekening van het pensioenfonds, het actuarieel rapport van TKP, het accountantsverslag van PWC en het certificeringsrapport van Willis Towers Watson. Het bestuur heeft tijdens de vergadering van 21 april 2016 nadere toelichtingen verstrekt naar aanleiding van vragen en opmerkingen van het VO. Op grond van bovenstaande werkwijze is het VO tot zijn oordeel gekomen.

69

Bevindingen en aandachtsgebieden De rekenrente is in 2014 aanzienlijk gedaald van 3,0% naar 2,1%. In 2015 daalde de rekenrente verder naar 1,8%. Dit had een drukkend effect op de dekkingsgraad van het pensioenfonds. Door het beleggingsbeleid, gericht op het gedeeltelijk afdekken van het renterisico, is het effect van de gedaalde rente op de dekkingsgraad per saldo een daling van 6,6% punt. Het rendement op de beleggingen buiten de beleggingen gericht op renterisicoafdekking droeg slechts 0,7% punt bij aan de dekkingsgraad. Overige effecten hadden een positieve invloed van 1,3% punt op de dekkingsgraad in 2015. Per saldo is de dekkingsgraad in 2015 gedaald van 107,8% naar 103,2%. Tot de invoering van het nieuw Financieel Toetsingskader (nFTK) per 1 januari 2015 was de mogelijkheid tot (gedeeltelijke) toeslagverlening afhankelijk van deze dekkingsgraad, in relatie tot het minimaal vereist eigen vermogen, rond 104%. Einde 2014 was de dekkingsgraad hoger dan deze 104%, waardoor een gedeeltelijke toeslagverlening mogelijk was per 1 januari 2015. Door het nFTK wordt vanaf 1 januari 2015 de ondergrens voor gedeeltelijke toeslagverlening bepaald door de hoogte van de beleidsdekkingsgraad, die minimaal 110% moet zijn. Ultimo 2015 was de beleidsdekkingsgraad lager dan 110%. Daarom kon geen voorwaardelijke toeslag worden verleend per 1 januari 2016. De afspraken van het fonds met TNT Express over bijstortingen zorgen er mede voor dat het minimaal vereist eigen vermogen binnen een periode van maximaal 3 jaar wordt bereikt. Daarmee wordt voorkomen dat het fonds moet korten op opgebouwde aanspraken. Een volledige toeslag komt pas in zicht bij het overschrijden van de beleidsdekkingsgraad die behoort bij de grens van toeslagbestendigheid, per eind 2015 ruim 124%. Door het nFTK zal de komende jaren naar verwachting geen volledige toeslag kunnen worden toegekend. Inhaalindexaties komen pas op nog langere termijn mogelijk in beeld. Pensioenfonds TNT Express is ontstaan uit een afsplitsing van het pensioenfonds PostNL. De populaties van die twee fondsen hebben een verschillende opbouw. Mede gegeven de actuele economische omstandigheden, waaronder vooral de rentestand van groot belang is voor pensioenfondsen, wil het bestuur van het pensioenfonds TNT Express het beleggingsbeleid van het fonds in 2016 aanpassen. Vooruitlopend hierop heeft het fonds in de mutaties van de beleggingen in 2015 rekening gehouden met die voorgenomen aanpassing. Het VO is en blijft door het bestuur geïnformeerd over de overwegingen en conclusies bij die beleidsvoornemens. Er zijn geen klachten over het functioneren en informeren door het bestuur bij het VO binnen gekomen. Het VO spreekt zijn waardering uit voor de wijze waarop bestuur en uitvoerders het pensioenfonds in 2015 hebben bestuurd en beheerd. Algemeen oordeel 2015 Gegeven de ontwikkelingen van de financiële positie van het pensioenfonds met daarbij de toetreding van een gedeelte van de deelnemers van het OPF TNT is het VO tot de conclusie gekomen dat het bestuur de belangen van de diverse groeperingen in 2015 op een voldoende evenwichtige manier heeft meegewogen in de besluitvorming. Bovendien is het VO van mening dat het bestuur op een voldoende verantwoorde wijze is gekomen tot besluitvorming op het gebied van beleidskeuzes. Reactie pensioenfonds op oordeel Verantwoordingsorgaan Het pensioenfonds heeft met genoegen kennisgenomen van het oordeel van het Verantwoordingsorgaan. Het bestuur bedankt het Verantwoordingsorgaan voor zijn bijdrage en de open dialoog waarin de gesprekken de afgelopen maanden hebben plaatsgevonden.

70

8.5 Informatie vanuit toezicht van DNB en AFM In 2015 zijn aan het pensioenfonds geen dwangsommen of boetes opgelegd. Er zijn door de toezichthouder DNB geen aanwijzingen aan het pensioenfonds gegeven. Er is geen bewindvoerder aangesteld of bevoegdheidsuitoefening van organen van het pensioenfonds gebonden aan de toestemming van DNB. De vermogenspositie is zodanig dat een herstelplan van toepassing is. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) heeft tot taak toezicht te houden op het gedrag van pensioenuitvoerders. Het toezicht omvat met name de communicatie van pensioenfondsen en de wettelijk verplichte informatieverstrekking, alsmede de zorgplicht bij individuele pensioenopbouw op beleggingsbasis. In 2014 heeft DNB themaonderzoek uitgevoerd naar de beheersing van het risico op belangenverstrengeling door pensioenfondsen. In dit kader is een self assessment verspreid en zijn bij een aantal pensioenfondsen verdiepende onderzoeken uitgevoerd. DNB heeft geconstateerd dat het bewustzijn van de risico's op belangenverstrengeling te beperkt is en dat de beheersing onvoldoende is. Het Pensioenfonds heeft niet deelgenomen aan het onderzoek. DNB heeft aan het pensioenfonds aangegeven dat van het pensioenfonds wordt verwacht dat het zelf vaststelt waar acties nodig zijn om te voorkomen dat bij het pensioenfonds (de schijn van) belangenverstrengeling optreedt. Tijdens de bestuursvergadering van 29 september heeft het pensioenfonds een risicoanalyse belangenverstrengeling uitgevoerd. Het pensioenfonds voldoet aan de sanctiemaatregelen jegens Rusland in verband met de situatie in Oekraïne, zowel op het gebied van de pensioenadministratie als op het gebied van het vermogensbeheer. Het pensioenfonds heeft meegewerkt aan het onderzoek van de toezichthouder over de vaststelling van de premie 2015. Het pensioenfonds heeft diverse malen overleg gevoerd met de toezichthouder. Op deze wijze is de toezichthouder geïnformeerd over de stand van zaken.

8.6 Beleidsregel geschiktheid en integriteitstoets DNB heeft regels vastgesteld om (kandidaat) bestuursleden van pensioenfondsen te toetsen. Concreet houden deze regels in dat bestuurders van pensioenfondsen, voordat zij worden aangesteld, door DNB worden getoetst op geschiktheid en integriteit. De bestuursleden van het pensioenfonds zijn getoetst en DNB heeft ingestemd met alle voorgedragen bestuursleden. Geschikte bestuursleden zijn deskundig, competent en voldoen aan het gewenste functieprofiel. Ook dienen zij voldoende tijd beschikbaar te hebben voor het bestuurslidmaatschap. Het pensioenfonds heeft in het document “Geschikt pensioenfondsbestuur” de geschiktheid van de bestuursleden en het beleid voor handhaving van deze geschiktheid uitgewerkt. Dit document is in 2014 vastgesteld en hierbij is rekening gehouden met de nieuwe aanbevelingen van de Pensioenfederatie over bestuurlijke geschiktheid (Handreiking Geschikt Pensioenfondsbestuur). Onderdeel hiervan is dat het functioneren van het bestuur en de bestuursleden jaarlijks geëvalueerd wordt. Hierbij wordt aan de hand van de deskundigheidsmatrix en gevolgde cursussen gekeken in hoeverre het bestuur als geheel, maar ook de individuele bestuursleden, voldoen aan de eisen van een goed pensioenfondsbestuur. Voor nieuwe bestuursleden wordt een opleidingsplan vastgesteld. Bij het voordragen toetst het pensioenfonds of de voorgedragen kandidaat aan het gewenste profiel voldoet en of de kandidaat naar verwachting op het gewenste deskundigheidsniveau kan functioneren.

http://www.pensioenfederatie.nl/Document/Nieuws/Beleidsregel_geschiktheid_2012.pdf

71

Het pensioenfonds vindt het ook voor zittende bestuursleden belangrijk dat hun deskundigheid op peil wordt gehouden, mede gezien de ontwikkelingen op pensioenen beleggingsgebied. De bestuursleden volgen hiertoe actief de voor het pensioenfonds relevante pensioenontwikkelingen en worden in de gelegenheid gesteld (vervolg)cursussen, seminars en andere bijeenkomsten bij te wonen. Het bestuur acht zich onafhankelijk in de uitoefening van de functie en zorgt ervoor dat alle belanghebbenden zich op evenwichtige wijze vertegenwoordigd kunnen voelen.

8.7 Gedragscodes Het pensioenfonds heeft het compliance-beleid vastgelegd in een compliance charter en een compliance program. Hierin zijn de principes, taken en verantwoordelijkheden inzake compliance uitgeschreven. In 2015 heeft het pensioenfonds de gedragscode geüpdatet. Onder ´compliance´ verstaat het pensioenfonds het geheel van maatregelen dat zich richt op de implementatie, handhaving en naleving van externe weten regelgeving, alsmede op interne procedures en gedragsregels om te voorkomen dat de reputatie en integriteit van het pensioenfonds wordt aangetast. Het bestuur is verantwoordelijk voor het compliant zijn van het pensioenfonds. Het pensioenfonds heeft een Compliance Officer aangesteld die een onafhankelijke rol vervult ten behoeve van het pensioenfonds. De Compliance Officer oefent toezicht uit op de naleving van relevante wettelijke bepalingen en de gedragscode. Ook houdt de Compliance Officer toezicht op de deugdelijkheid van interne regels en procedures. De Compliance Officer rapporteert aan het bestuur. Het doel van de gedragscode is het bijdragen aan het transparant en integer handelen van bestuurders ten behoeve van al degenen die bij het pensioenfonds belang hebben en tot het waarborgen van de goede naam en reputatie van het pensioenfonds als marktpartij. De gedragscode bevat onder meer regels over hoe een bestuurslid moet omgaan met vertrouwelijke informatie, voorwetenschap, relatiegeschenken en het vervullen van nevenfuncties bij andere ondernemingen en instellingen. Naast nevenfuncties geldt overigens op grond van de statuten van het pensioenfonds dat het lidmaatschap van een orgaan van het pensioenfonds niet verenigbaar is met het lidmaatschap van een ander orgaan binnen hetzelfde pensioenfonds c.q. van de Visitatiecommissie. De uitvoeringsorganisaties hanteren een gedragscode die gelijkwaardig is. Met betrekking tot de naleving van de gedragscode in 2015 zijn geen afwijkingen geconstateerd.

8.8 Honoreringsbeleid Het pensioenfonds kent een honoreringsbeleid voor de bestuursleden namens de (gewezen) deelnemers, die niet in dienst zijn van de vennootschap, en pensioengerechtigden. De bestuursleden namens de werkgever ontvangen geen vergoeding vanuit het pensioenfonds. Het honoreringsbeleid bestaat sinds 1 juli 2014 uit een vaste vergoeding voor de bestuurlijke werkzaamheden en een vergoeding per bijgewoonde vergadering. De gemaakte noodzakelijke onkosten worden vergoed op declaratiebasis. De leden van het Verantwoordingsorgaan namens de pensioengerechtigden en werknemers, die niet in dienst zijn van de vennootschap, ontvangen sinds 1 juli 2014 ook een vaste vergoeding en een vergoeding per bijgewoonde vergadering, die is afgestemd op de tijdsbesteding die gemoeid is met hun functie. Het honoreringsbeleid geeft geen enkele aanleiding tot risicovol beleggen. Daarnaast is het honoreringsbeleid niet prestatie gerelateerd en kent het pensioenfonds geen ontslagvergoeding aan bestuursleden toe bij een tussentijds vertrek.

72

Het pensioenfonds heeft met de uitvoeringsorganisaties in de uitbestedingsovereenkomst vastgelegd dat de uitvoeringsorganisaties een beheerst beloningsbeleid hanteren.

8.9 Organisatie en uitvoering De uitvoering van het pensioenfonds is uitbesteed aan TKP en TKPI, beide onderdeel van Aegon N.V.. De uitvoering behelst het administreren van pensioenen, vermogensbeheer, bestuursondersteuning en de integrale advisering van het pensioenfonds inzake het beleid op communicatie-, juridisch, actuarieel en beleggingsterrein. Besluitvorming over het beleid vindt plaats door het pensioenfonds. Het beleggingsbeleid wordt geëffectueerd door TKPI dat beleggingsfondsen onder beheer heeft waarin het pensioenfonds participeert. Het pensioenfonds beoordeelt de uitvoering op basis van periodieke rapportages over de uitgevoerde werkzaamheden in het kader van de afgesloten Service Level Agreement. Tevens ontvangt het pensioenfonds jaarlijks ISAE 3402 type II-rapportages van de pensioenuitvoerder en de vermogensbeheerder, welke door een externe onafhankelijke accountant zijn gecertificeerd. Het risicomanagement is deels uitbesteed aan Cardano. In de overeenkomst met de uitvoeringsorganisaties is opgenomen dat, indien de uitvoeringsorganisaties ernstig toerekenbaar tekortschiet in de nakoming van haar verplichting(en), het pensioenfonds de overeenkomst met onmiddellijke ingang kan opzeggen. Ook is in de overeenkomst de aansprakelijkheid van de uitvoeringsorganisaties vastgelegd. Per kwartaal wordt de kwaliteit van de geleverde werkzaamheden van de uitvoeringsorganisaties beoordeeld.

8.10 Uitvoeringskosten In navolging van de publicatie ‘Kosten pensioenfondsen verdienen meer aandacht’ van de Autoriteit Financiële Markten op 12 april 2011 heeft de Pensioenfederatie op 10 november de notitie ‘Aanbevelingen uitvoeringskosten 2011’ gepubliceerd. Hiervan is door de Pensioenfederatie op 20 maart 2012 een nadere uitwerking gepubliceerd (‘Aanbevelingen Uitvoeringskosten – Nadere uitwerking kosten vermogensbeheer 2012’). In deze publicaties benoemt de Pensioenfederatie de verschillende uitvoeringskosten en worden aanbevelingen gedaan hoe over deze kosten gecommuniceerd kan worden richting de verschillende stakeholders. Het bedrag van € 1.551,- duizend dat in de winst- en verliesrekening is opgenomen, betreft alle (direct en indirect) door het pensioenfonds betaalde vermogensbeheerkosten. Alle kosten zijn onderdeel van het rendement en bestaan uit de volgende onderdelen: Algemene kosten De algemene kosten betreffen kosten die niet direct toegerekend kunnen worden aan de pensioenuitvoering of vermogensbeheer. Deze kosten betreffen kosten voor pensioenfonds en commissies, externe adviseurs en toezichthouders. De algemene kosten worden pro rato verdeeld over pensioenuitvoeringskosten en vermogensbeheerkosten. Kosten van pensioenbeheer Dit betreft de integrale kosten voor pensioenbeheerdienstverlening van TKP. Verder bestaan de kosten van pensioenbeheer met name uit contributies en bijdragen, bestuurskosten, communicatiekosten, accountantskosten en actuariskosten. De pensioenuitvoeringskosten worden gerapporteerd in euro’s per

73

deelnemer, waarbij het aantal deelnemers de som is van het aantal actieve deelnemers en pensioengerechtigden. Vermogensbeheerkosten Alle kosten zijn onderdeel van het rendement en bestaan uit de volgende onderdelen: Directe vermogensbeheerkosten

De directe vermogensbeheerkosten bestaan uit de volgende posten: • Dienstverlening integraal balansbeheerder:

- Beheervergoeding: Dit is een vaste beheervergoeding voor het operationeel vermogensbeheer per tijdsperiode die onafhankelijk is van de prestatie. - Indien van toepassing: performance fee: Dit is een prestatieafhankelijke vergoeding voor het verslaan van de benchmark. - Vergoeding advies, administratie en rapportage: Dit is de vergoeding voor de integrale dienstverlening conform de uitbestedingsovereenkomst;

• Overige directe kosten: Dit betreft onder andere de kosten van dienstverlening derivaten en de kosten van het maatschappelijk verantwoord beleggen beleid;

• Algemene kosten van het pensioenfondsbestuur, waaronder kosten van toezicht. Indirecte vermogensbeheerkosten De indirecte vermogensbeheerkosten bestaan uit kosten die worden gemaakt binnen de onderliggende beleggingsfondsen. Deze bestaan uit de volgende posten: • Beheervergoeding externe managers: Dit is een (basis) vergoeding per tijdsperiode die

onafhankelijk is van de prestatie; • Performance fee externe managers: Dit is een prestatieafhankelijke vergoeding voor het verslaan

van de benchmark door een manager; • Overige kosten: Dit betreft onder andere de vergoeding van de bewaarbank, administratiekosten,

accountantskosten en juridische kosten. De vermogensbeheerkosten worden gerapporteerd in euro’s en als percentage van het gemiddelde van het totaal belegd vermogen. De volgende tabellen geven dit per beleggingscategorie weer. Het aandeel aan geschatte kosten is beperkt. De schattingen zijn gebaseerd op opgaven van externe managers van kosten in onderliggende beleggingsstructuren. Vermogensbeheerkosten (in euro)

Aandelen VRW OG Alternatieve beleggingen

Derivaten Overig Totaal

Totaal vermogens-beheerkosten 127.107 213.174 54.065 0 170.893 986.530 1.551.769

Vermogensbeheerkosten (% gemiddeld belegd vermogen)

Aandelen VRW OG Alternatieve beleggingen

Derivaten Overig Totaal

Totaal vermogens-beheerkosten 0,02% 0,04% 0,01% 0,00% 0,03% 0,16% 0,26%

Transactiekosten Deze kosten betreffen de toe- en uittredingsvergoedingen van de beleggingsfondsen, de transactiekosten van discretionaire portefeuilles en de derivatentransacties. Deze kosten zijn in het gerapporteerde rendement verwerkt. Transactiekosten in beleggingsfondsen zijn wel onderdeel van het rendement, maar worden niet apart gespecificeerd. Deze specificatie is met de huidige gegevens niet nader te bepalen.

74

De (geschatte) transactiekosten worden gerapporteerd in euro’s als een percentage van het gemiddelde van het totaal belegd vermogen. Omdat bij transacties in vastrentende waarden en in derivaten de werkelijke transactiekosten niet bekend zijn, zijn deze vrijwel volledig geschat. Transactiekosten vermogensbeheer (in euro):

Aandelen VRW OG Alternatieve

Beleggingen Derivaten Totaal

Transactiekosten 0 419.704 0 0 493.236 912.940 Transactiekosten vermogensbeheer (% gemiddeld belegd vermogen):

Aandelen VRW OG Alternatieve

Beleggingen Derivaten Totaal

Transactiekosten 0,00% 0,07% 0,00% 0,00% 0,08% 0,15% Kosten Beschikbare Premie Regeling & Individueel Pensioensparen De deelnemer betaalt geen aankoop en/of verkoopkosten. De kosten van beleggen worden direct verrekend in het rendement. Deze beleggingskosten zijn afhankelijk van het depot waarin wordt belegd. De volgende tabel geeft hiervan een overzicht. Deze kosten zijn gebaseerd op de kosten per beleggingsdepot op basis van de samenstelling per eind 2015. Ter vergelijking zijn ook de kosten per eind 2014 weergegeven. De kosten zijn een indicatie voor de beleggingskosten voor het huidige beleggingsjaar. Vrij beleggen 2015 Life Cycle 2015

Depot A 0,3% Life Cycle I 0,3%

Depot B 0,3% Life Cycle II 0,2%

Depot C 0,2% Life Cycle III 0,2%

Depot D 0,2% Life Cycle IV 0,1%

Depot E 0,4% Life Cycle V 0,1%

Depot F 0,1%

Vrij beleggen 2014 Life Cycle 2014

Depot A 0,3% Life Cycle I 0,3%

Depot B 0,2% Life Cycle II 0,3%

Depot C 0,2% Life Cycle III 0,2%

Depot D 0,1% Life Cycle IV 0,2%

Depot E 0,4% Life Cycle V 0,1%

Depot F 0,1%

8.11 Statutenwijziging

Bij de oprichting van het pensioenfonds zijn de statuten vastgesteld. Na deze vaststelling zijn de statuten aangepast, waarbij een wijziging is opgenomen met betrekking tot de benoeming van de Visitatiecommissie en de invulling van de geschillencommissie. In 2015 zijn de statuten niet gewijzigd.

75

9 Verwachte gang van zaken Communicatie De verdere implementatie van de Wet pensioencommunicatie, als mede het te verwachten wettelijk kader voor premieovereenkomsten zijn onderwerpen die in 2016 in elk geval aandacht zullen krijgen. Het pensioenfonds zet daarbij in op verdere digitalisering van de pensioencommunicatie. Deelnemers die dat niet wensen zullen dit kunnen aangeven en blijven schriftelijk informatie ontvangen. Voor de wettelijk verplichte communicatie zal het pensioenfonds gebruik gaan maken van de door de overheid ingestelde Berichtenbox. Toekomst pensioenfonds Eind 2015 zijn de voorbereidingen getroffen met betrekking tot een gericht onderzoek dat het pensioenfonds zal doen naar haar toekomstbestendigheid. Dit mede in het licht van een mogelijke overname van de werkgever TNT Express N.V. door een externe partij alsmede door de aandacht die DNB hiervoor heeft gevraagd. Doel van dit onderzoek, dat in het eerste kwartaal van 2016 uitgevoerd zal worden, is om tot een onderbouwde toekomstvisie te komen. Versnelde stapsgewijze verhoging AOW-leeftijd Op 19 juni 2015 is de ‘Wet in verband met de versnelling van de stapsgewijze verhoging van de AOW-leeftijd’ in werking getreden. Met deze nieuwe wet gaat de AOW-leeftijd sneller omhoog en komt in 2018 en 2021 uit op de 66ste, respectievelijk de 67ste verjaardag. De aangenomen wet biedt een overgangsmaatregel voor pensioengerechtigden die bij de (vervroegde) ingang van het pensioen niet hebben kunnen anticiperen op de snellere verhoging van de AOW-leeftijd. Als de pensioenuitkering is ingegaan vóór 1 januari 2016, kan tot 1 juli 2016 alsnog gekozen worden voor variatie in de hoogte van de pensioenuitkering. Een dergelijke regeling was er overigens al voor gepensioneerden die niet hebben kunnen anticiperen op de eerdere stapsgewijze verhoging van de AOW-leeftijd. Financieel toetsingskader Het ingediende herstelplan zal worden geëvalueerd. De jaarlijks uit te voeren haalbaarheidstoets zal worden uitgevoerd. Toeslagverlening 1 januari 2016 Het pensioenfonds heeft besloten om geen toeslag te verlenen per 1 januari 2016, met uitzondering van de aanspraken van voormalige actieve deelnemers van het Ondernemingspensioenfonds TNT die zijn opgebouwd voor 2001. Daarop wordt een toeslag verleent van 1,91% Tot slot De voortdurende turbulentie op de financiële markten zal ook in het komende jaar, de volle aandacht van het pensioenfonds vragen. Het pensioenfonds zal zich blijvend inspannen om ervoor te zorgen een zo goed mogelijk pensioen te bieden.

76

Hoofddorp, 21 april 2016 P. van Gameren (voorzitter) drs. B.J. Haaksman mw. S.Y. Eijgermans-Jacobs CPE R.H. Harmsen mw. A.J. Stevens-Moes CPE (secretaris) drs. G. Verheij

77

10 Jaarrekening

10.1 Balans per 31 december 2015 31-12-2015 31-12-2014

€ €

ACTIVA

Beleggingen voor risico pensioenfonds (1) 596.269 635.322

Beleggingen voor risico deelnemers (2) 4.378 5.076

Herverzekeringsdeel technische voorzieningen (3) 1.501 12.719

Vorderingen en overlopende activa (4) 4.024 964

Overige activa (5) 759 630

TOTAAL ACTIVA

606.931 654.711

PASSIVA

Stichtingskapitaal en reserves (6) 18.429 41.006

Technische voorzieningen (7) 572.445 539.929

Voorziening pensioenverplichtingen risico deelnemers (8) 4.378 5.076

Derivaten (9) 11.264 60.247

Overige schulden en overlopende passiva (10) 415 8.453

TOTAAL PASSIVA

606.931 654.711

(-) De bij de posten vermelde nummers verwijzen naar de toelichting op de balans vanaf pagina 89.

78

10.2 Staat van baten en lasten

2015 2014

€ € € €

Baten

Premiebijdragen voor risico pensioenfonds (11) 30.796 24.706

Premiebijdragen risico deelnemers (12) - 731

Beleggingsresultaten risico pensioenfonds (13) 10.312 105.598

Beleggingsresultaten risico deelnemers (14) 76 401

Baten uit herverzekering (15) -11.218 2.232

Overige baten (16) 33 10

Totaal baten

29.999 133.678

Lasten

Pensioenuitkeringen (17) 6.643 8.099

Pensioenuitvoeringskosten (18) 856 928

Mutatie voorziening

pensioenverplichtingen voor risico

van het pensioenfonds (19)

- Pensioenopbouw 20.165 16.434

- Toeslagverlening 55 3.102

- Rentetoevoeging 870 1.584

- Onttrekking voor uitkeringen en

uitvoeringskosten -6.561 -7.880

- Wijziging marktrente 39.306 99.939

- Wijziging uit hoofde van overdracht

van rechten 656 -1.325

- Aanpassing sterftekansen -140 2.692

- Overige mutaties voorziening

pensioenverplichtingen -10.617 3.006

- Resultaat op overige technische

voorzieningen - -3

Mutatie herverzekeringsdeel

43.734

117.549

technische voorzieningen (20) -11.218 2.232

Mutatie overige technische voorzieningen (21) - -624

Mutatie pensioenverplichtingen voor

risico deelnemers (22) -698 102

Saldo herverzekering (23) 773 679

Saldo overdracht van derden (24) -649 1.242

Overige lasten (25) 13.135 68

Totaal lasten

52.576 130.275

Saldo van baten en lasten -22.577 3.403

Bestemming van het saldo van baten en lasten Algemene reserve -22.577 3.403

(-) De bij de posten vermelde nummers verwijzen naar de toelichting op de staat van baten en lasten vanaf pagina 116.

79

10.3 Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de directe methode. 2015 2014

€ € € €

Kasstroom uit pensioenactiviteiten

Ontvangsten

Ontvangen premies 28.853 24.939

Ontvangen in verband met overdracht van

rechten 631 -

Ontvangen uitkeringen van herverzekeraars 1.124 470

Overig 33 -

30.641

25.409

Uitgaven

Betaalde pensioenuitkeringen -6.810 -8.075

Betaald in verband met overdracht van

rechten - -1.242

Betaalde premies herverzekering -2.744 -1.200

Betaalde pensioenuitvoeringskosten -2.319 -1.068

Overig -1.195 -2

-13.068

-11.587

Totale kasstroom uit pensioenactiviteiten

17.573 13.822

Kasstroom uit beleggingsactiviteiten

Ontvangsten

Ontvangen directe beleggingsopbrengsten 2.894 5.680

Verkopen en aflossingen van beleggingen 380.929 94.805

383.823

100.485

Uitgaven

Aankopen beleggingen -286.993 -103.021

Betaalde kosten van vermogensbeheer -17 -898

-287.010

-103.919

Totale kasstroom uit

beleggingsactiviteiten 96.813 -3.434

Netto kasstroom

114.386 10.388

Koers-/omrekenverschillen 18 15

Mutatie liquide middelen

114.404 10.403

Samenstelling geldmiddelen

2015 2014

€ €

Liquide middelen primo boekjaar 12.050 1.647

Liquide middelen ultimo boekjaar 126.454 12.050

Waarvan:

Voor risico pensioenfonds 122.503 10.723

Voor risico deelnemers 3.951 1.327

80

10.4 Toelichting op de jaarrekening Algemeen Activiteiten Stichting Pensioenfonds TNT Express (hierna 'het pensioenfonds'), is statutair gevestigd te Groningen. De stichting is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 60789298. In 2014 is het pensioenfonds opgericht als afgesplitst pensioenfonds van Stichting Pensioenfonds PostNL; in economische zin per 1 januari 2014 en in juridische zin per 3 juni 2014. Het doel van het pensioenfonds is het nu en in de toekomst verstrekken van uitkeringen aan gepensioneerden en nabestaanden ter zake van ouderdom en overlijden; tevens verstrekt het fonds uitkeringen aan arbeidsongeschikte deelnemers. Het pensioenfonds streeft er hierbij naar om de opgebouwde pensioenen, de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken te laten ontwikkelen conform de afgesproken toeslagambitie zoals opgenomen in de pensioenovereenkomst. Het pensioenfonds geeft invulling aan de uitvoering van de pensioenregeling van TNT Express N.V. en aan deze vennootschap gelieerde ondernemingen. Overeenstemmingsverklaring De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen zoals deze zijn opgenomen in Titel 9 Boek 2 BW en met inachtneming van de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving, in het bijzonder Richtlijn 610 Pensioenfondsen. Het bestuur heeft op 21 april 2016 de jaarrekening opgemaakt. Referenties In de balans en de staat van baten en lasten zijn referenties opgenomen waarmee wordt verwezen naar de toelichting. Grondslagen Samenvoeging Stichting Ondernemingspensioenfonds TNT In 2014 is besloten tot opheffing van Ondernemingspensioenfonds TNT. De deelnemers van het Ondernemingspensioenfonds TNT zijn in 2015 verdeeld over Stichting Pensioenfonds TNT Express en Stichting Pensioenfonds PostNL. De juridische overdracht heeft plaatsgevonden medio 2015; de economische overdracht is met terugwerkende kracht per 1 januari 2015 geëffectueerd. Ten behoeve van het vergroten van de vergelijkbaarheid zijn de vergelijkende cijfers over 2014 aangepast alsof de overdracht per 1 januari 2014 zou hebben plaatsgevonden. Dit geldt zowel voor de balans, de staat van baten en lasten, het kasstroomoverzicht als de toelichtingen. Indien hiervan afgeweken wordt, is dit bij het betreffende overzicht tekstueel toegelicht. Bij de splitsing van Ondernemingspensioenfonds TNT is bepaald op basis van de aanspraken van de populatie die naar respectievelijk pensioenfonds PostNL en pensioenfonds TNT Express zijn overgegaan, welk percentage van het vermogen van het Ondernemingspensioenfonds TNT aan de vermogens van beide pensioenfondsen kan worden toebedeeld: het splitsingspercentage. Het gehanteerde splitsingspercentage van 33,2% zoals gehanteerd voor de vergelijkende cijfers 2014 wijkt af van zuivere splitsing zoals deze in 2015 is geëffectueerd waardoor de directe vergelijking van de tussen 2015 en 2014 wordt verstoord. Deze verschillen zijn in het resultaat van 2015 als overige lasten gepresenteerd. Het effect van de aanpassing van de vergelijkende cijfers is dat het eigen vermogen per 31-12-2014 is gewijzigd van € 29.928 duizend naar € 41.006 duizend en dat de VPV is gewijzigd van € 381.680 duizend naar € 539.929 duizend. Algemene grondslagen Alle bedragen in de jaarrekening zijn vermeld in Euro's x 1.000, mits anders is aangegeven.

81

Continuïteitsveronderstelling Gelet op de vermogenspositie van het pensioenfonds is de jaarrekening opgesteld op basis van 'going-concern' uitgangspunten. Opname van een actief of een verplichting Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de toekomstige economische voordelen naar het pensioenfonds zullen toevloeien en de waarde daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de afwikkeling daarvan gepaard zal gaan met een uitstroom van middelen en de omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Verantwoording van baten en lasten Baten worden in de rekening van baten en lasten opgenomen wanneer een vermeerdering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een vermindering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermindering van een actief of een vermeerdering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Indien een transactie ertoe leidt dat nagenoeg alle of alle toekomstige economische voordelen en alle of nagenoeg alle risico's met betrekking tot een actief of een verplichting aan een derde zijn overgedragen, wordt het actief of de verplichting niet langer in de balans opgenomen. Verder worden activa en verplichtingen niet meer in de balans opgenomen vanaf het tijdstip waarop niet meer wordt voldaan aan de voorwaarden van waarschijnlijkheid van de toekomstige economische voordelen en betrouwbaarheid van de bepaling van de waarde. Dit betekent dat transacties worden verwerkt op handelsdatum en niet op afwikkelingsdatum. Als gevolg hiervan kan sprake zijn van een post 'nog af te wikkelen transacties'. Deze post kan zowel een actief als een passief zijn. Saldering van een actief en een verplichting Een financieel actief en een financiële verplichting worden gesaldeerd als nettobedrag in de balans opgenomen indien sprake is van een wettelijke of contractuele bevoegdheid om het actief en de verplichting gesaldeerd en gelijktijdig af te wikkelen en bovendien de intentie bestaat om de posten op deze wijze af te wikkelen. De met de gesaldeerd opgenomen financiële activa en financiële verplichtingen samenhangende rentebaten en rentelasten worden eveneens gesaldeerd opgenomen. Vreemde valuta Functionele valuta De jaarrekening is opgesteld in euro's, zijnde de functionele en presentatievaluta van het pensioenfonds. Transacties, vorderingen en schulden Transacties in vreemde valuta gedurende de verslagperiode zijn in de jaarrekening verwerkt tegen de koers op transactiedatum. Activa en verplichtingen in vreemde valuta worden omgerekend naar euro's tegen de koers per balansdatum. De uit de afwikkeling en omrekening voortvloeiende koersverschillen komen ten gunste of ten laste van de staat van baten en lasten. De koersen van de belangrijkste valuta zijn:

31 december Gemiddeld 31 december Gemiddeld 2015 2015 2014 2014

USD 0,9205 0,9024 0,8264 0,7542 GBP 1,3568 1,3794 1,2886 1,2435 JPN 0,0076 0,0074 0,0069 0,0071 CHF 0,9196 0,9365 0,8317 0,8241 SEK 0,1091 0,1069 0,1056 0,1100

82

Stelselwijziging De gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar. Schattingswijziging De opstelling van de jaarrekening in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW vereist dat het bestuur oordelen vormt en schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van grondslagen en de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Indien het voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de desbetreffende jaarrekeningposten. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien, en in toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft. De driemaandsmiddeling die tot en met eind 2014 in de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur was opgenomen is sinds 1 januari 2015 niet meer van toepassing. Dit resulteerde per 1 januari 2015 in een lagere rekenrente en daarmee tot een verhoging van de technische voorzieningen met € 26,7 miljoen. Het effect van de schattingswijziging op de dekkingsgraad betreft 5,2%-punt negatief. In juli 2015 is de UFR-systematiek gewijzigd. Dit heeft ment name gevolgen voor de rentetermijnstructuur vanaf 20 jaar waarvoor een lagere rekenrente dient te worden gehanteerd. Dit heeft een verhogend effect op de technische voorzieningen van € 20,0 miljoen. Het effect van deze schattingswijziging op de dekkingsgraad betreft 3,9%-punt negatief. In 2015 heeft geen wijziging van de toe te passen AG-prognosetafel plaatsgevonden. Wel is, als gevolg van de samenvoeging van Ondernemingspensioenfonds TNT met het pensioenfonds, de ervaringssterfte voor het gecombineerde pensioenfonds hernieuwd vastgesteld. Per saldo heeft de wijziging van de ervaringssterfte nagenoeg geen effect op de voorziening. Dekkingsgraden De (nominale) dekkingsgraad van het pensioenfonds wordt berekend door op balansdatum het balanstotaal minus de kortlopende schulden te delen op de technische voorzieningen zoals opgenomen in de balans. Bij het berekenen van de reële dekkingsgraad van het pensioenfonds wordt ten behoeve van deze berekening de voorziening pensioenverplichtingen herrekend rekening houdend met de verwachte loon-en prijsinflatie. De beleidsdekkingsgraad is gebaseerd op het rekenkundig gemiddelde van de dekkingsgraden over de laatste 12 maanden. Hierbij wordt steeds gebruik gemaakt van de meest actuele inschatting van de betreffende dekkingsgraden.

83

Grondslagen voor waardering van activa en passiva Beleggingen Algemeen De beleggingen worden gewaardeerd tegen marktwaarde. Het begrip marktwaarde is te beschouwen als synoniem van reële waarde. Onder waardering op marktwaarde wordt verstaan: het bedrag waarvoor een actief kan worden verhandeld of een passief kan worden afgewikkeld tussen ter zake goed geïnformeerde partijen, die tot een transactie bereid en onafhankelijk van elkaar zijn. De waardering van participaties in beleggingsinstellingen geschiedt tegen marktwaarde. Voor beursgenoteerde beleggingsinstellingen is dit de marktnotering per balansdatum. De waardering in niet-beursgenoteerde beleggingsinstellingen geschiedt tegen actuele waarde. Verwerking van waardeveranderingen van beleggingen Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen gerealiseerde en ongerealiseerde waardeveranderingen van beleggingen. Alle waardeveranderingen van beleggingen, inclusief valutakoersverschillen, worden als beleggingsopbrengsten in de staat van baten en lasten opgenomen. Vastgoedbeleggingen Beleggingen in direct vastgoed worden gewaardeerd tegen reële waarde, zijnde de marktwaarde per balansdatum, gebaseerd op door onafhankelijke deskundigen verrichte taxaties. De gehele directe vastgoedportefeuille wordt jaarlijks door deze deskundigen getaxeerd. Indien daartoe aanleiding is, wordt bij de waardering rekening gehouden met de feitelijke verhuursituatie en/of renovatieactiviteiten. Waardeveranderingen van op marktwaarde gewaardeerde vastgoedbeleggingen worden verwerkt in de staat van baten en lasten. Op vastgoedbeleggingen wordt niet afgeschreven. Beursgenoteerde (indirecte) vastgoedbeleggingen worden gewaardeerd tegen de per balansdatum geldende beurskoers. De marktwaarde van niet-beursgenoteerde (indirecte) vastgoedbeleggingen is gebaseerd op het aandeel dat het pensioenfonds heeft in het eigen vermogen van de niet-beursgenoteerde vastgoedbelegging per balansdatum. Vastgoed in ontwikkeling wordt gewaardeerd op basis van gedane uitgaven, inclusief bouwrente, waarbij wordt getoetst of die uitgaven tot waardewijzigingen leiden. Na oplevering worden (her)ontwikkelde objecten naar actuele waarde geherwaardeerd. Objecten in het boekjaar verkocht maar met levering in het volgende boekjaar zijn niet als verkoop in het boekjaar verantwoord. Aandelen Beursgenoteerde aandelen en participaties in beursgenoteerde beleggingsinstellingen zijn gewaardeerd tegen marktwaarde, zijnde de beurswaarde per balansdatum. De actuele waarde van niet-beursgenoteerde aandelen en participaties in beleggingsfondsen is gebaseerd op het aandeel dat het pensioenfonds heeft in het eigen vermogen van het niet-beursgenoteerde aandeel per balansdatum. Vastrentende waarden Beursgenoteerde vastrentende waarden en participaties in beursgenoteerde beleggingsinstellingen zijn gewaardeerd tegen marktwaarde, zijnde de beurswaarde per balansdatum. Indien vastrentende waarden of participaties in beleggingsinstellingen niet-beursgenoteerd zijn, vindt waardebepaling plaats op basis van de geschatte toekomstige netto kasstromen (rente en aflossingen) die uit de beleggingen zullen voortvloeien, contant gemaakt tegen de ultimo boekjaar geldende marktrente en rekening houdend met het risicoprofiel (kredietrisico; oninbaarheid) en de looptijden. De lopende interest op vastrentende waarden wordt gepresenteerd als onderdeel van de marktwaarde van de vastrentende waarden.

84

Derivaten Derivaten worden gewaardeerd op reële waarde, te weten de relevante marktnoteringen of, als die niet beschikbaar zijn, de waarde die wordt bepaald met behulp van marktconforme en toetsbare waarderingsmodellen. Indien een derivatenpositie negatief is wordt het bedrag onder de schulden verantwoord. Overige beleggingen Overige beleggingen worden gewaardeerd op marktwaarde. Indien geen marktwaarde beschikbaar is, wordt de waarde bepaald met behulp van marktconforme en toetsbare waarderingsmodellen. Beleggingen voor risico deelnemers De grondslagen voor de waardering van de beleggingen voor risico deelnemers zijn gelijk aan die voor de beleggingen voor risico van het pensioenfonds worden aangehouden. Securities lending Het pensioenfonds neemt deel aan een securities-lendingprogramma, waarbij bepaalde effecten voor een korte periode worden uitgeleend aan andere marktpartijen. Beleggingen die in het kader van een securities-lendingcontract worden uitgeleend, blijven deel uitmaken van de balans en worden gewaardeerd conform de grondslag voor waardering en resultaatbepaling zoals die geldt voor deze beleggingen. Het pensioenfonds maakt via de beleggingsfondsen waarin het vermogen is belegd, gebruik van securities lending (uitlenen van effecten). Dit wordt gedaan omdat securities lending rendement oplevert. Het betreft het uitlenen van aandelen met obligaties als onderpand. Het geaccepteerde onderpand wordt hierbij beperkt tot Organisation for Economic Coorporation and Development (OECD)-staatsobligaties met een kredietwaardigheid van minimaal AA. Ook wordt het onderpand niet herbelegd en is het onderpand meer dan 100% van de uitgeleende waarde wat dagelijks wordt gecontroleerd. De schuld uit hoofde van de ontvangen zekerheden is opgenomen onder de overige schulden. Indien uit hoofde van een securities-lendingprogramma als zekerheid beleggingen zijn ontvangen worden deze beleggingen en de daarmee samenhangende verplichtingen niet in de balans van het pensioenfonds opgenomen. Alle uit het securities-lendingprogramma voortvloeiende baten en lasten worden volgens het toerekenbeginsel over de looptijd van de desbetreffende transacties verantwoord en in de rentebaten of - lasten in de staat van baten en lasten. Herverzekeringsdeel technische voorzieningen Uitgaande herverzekeringspremies worden verantwoord in de periode waarop de herverzekering betrekking heeft. Vorderingen uit herverzekeringscontracten op risicobasis worden verantwoord op het moment dat de verzekerde gebeurtenis zich voordoet. Bij de waardering worden de herverzekerde uitkeringen contant gemaakt tegen de rentetermijnstructuur, onder toepassing van de actuariële grondslagen van het pensioenfonds. Vorderingen uit herverzekeringscontracten die classificeren als garantiecontracten worden gelijkgesteld aan de hiertegenover staande voorziening voor pensioenverplichtingen. Vorderingen uit herverzekeringscontracten die classificeren als kapitaalcontracten worden gewaardeerd voor de waarde van het verzekerde risico op basis van de grondslagen van het contract. Bij de waardering van de vorderingen wordt rekening gehouden met de kredietwaardigheid van de herverzekeraar (afslag voor kredietrisico). Vorderingen uit hoofde van winstdelingsregelingen in herverzekeringscontracten worden verantwoord op het moment van toekenning door de herverzekeraar. De waardering en presentatie van beleggingsdepots gekoppeld aan kapitaalcontracten is overeenkomstig de grondslagen voor beleggingen. De waarde van het aandeel herverzekeraar is gelijk aan de voorziening herverzekeringsdeel technische voorziening.

85

Vorderingen en overlopende activa Vorderingen en overlopende activa worden bij eerste verwerking gewaardeerd op reële waarde. Na eerste verwerking worden vorderingen gewaardeerd op geamortiseerde kostprijs (gelijk aan de nominale waarde indien geen sprake is van transactiekosten) onder aftrek van eventuele bijzondere waardeverminderingen, indien sprake is van oninbaarheid. Vorderingen en overlopende activa worden onderscheiden van vorderingen in verband met beleggingstransacties conform RJ 610.208. Conform RJ 610.208 mogen overige vorderingen en schulden inzake vastgoedbeleggingen, aandelen en vastrentende waarden betreffende te vorderen respectievelijk te betalen posities of tijdelijke banksaldi in verband met beleggingstransacties onder de beleggingsrubrieken vastgoedbeleggingen, aandelen en vastrentende waarden worden geclassificeerd indien deze door het pensioenfonds niet kunnen worden aangewend voor andere doelen dan beleggingstransacties. In deze jaarrekening worden, conform RJ 610.213, de beleggingsvorderingen naar aard en omvang met ingang van 2015 gepresenteerd onder de overige beleggingen. Liquide middelen Liquide middelen worden tegen nominale waarde gewaardeerd. Onder de liquide middelen zijn opgenomen die kas- en banktegoeden die onmiddellijk opeisbaar zijn dan wel een looptijd korter dan twaalf maanden hebben. Zij worden onderscheiden van tegoeden in verband met beleggingstransacties. Liquide middelen uit hoofde van beleggingstransacties worden gepresenteerd onder de beleggingen. Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden. Stichtingskapitaal en reserves Stichtingskapitaal en reserves worden bepaald door het bedrag dat resteert nadat alle actiefposten en posten van het vreemd vermogen, inclusief de voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het pensioenfonds en overige technische voorzieningen, volgens de van toepassing zijnde waarderingsgrondslagen in de balans zijn opgenomen. Technische voorzieningen Voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het pensioenfonds De voorziening voor pensioenverplichtingen voor risico van het pensioenfonds wordt gewaardeerd op actuele waarde (marktwaarde). De actuele waarde wordt bepaald op basis van de contante waarde van de beste inschatting van toekomstige kasstromen die samenhangen met de op balansdatum onvoorwaardelijke pensioenverplichtingen. Onvoorwaardelijke pensioenverplichtingen zijn de opgebouwde nominale aanspraken en de onvoorwaardelijke (toezeggingen tot) toeslagen. De contante waarde wordt bepaald met gebruikmaking van de marktrente, waarvoor de actuele rentetermijnstructuur zoals gepubliceerd door DNB wordt gebruikt. Bij de berekening van de voorziening pensioenverplichtingen is uitgegaan van het op de balansdatum geldende pensioenreglement en van de over de verstreken deelnemersjaren verworven aanspraken. Jaarlijks wordt door het bestuur besloten of toeslagen op de opgebouwde pensioenaanspraken worden verleend. Alle per balansdatum bestaande besluiten tot toeslagverlening (ook voor besluiten na balansdatum voor zover sprake is van ex-ante- condities) zijn in de berekening begrepen. Er wordt geen rekening gehouden met toekomstige salarisontwikkelingen. Bij de berekening van de voorziening wordt rekening gehouden met premievrije pensioenopbouw in verband met invaliditeit op basis van de contante waarde van premies waarvoor vrijstelling is verleend wegens arbeidsongeschiktheid. Bij de bepaling van de actuariële uitgangspunten wordt uitgegaan van voor de toezichthouder acceptabele grondslagen, waarbij rekening wordt gehouden met de voorzienbare trend in overlevingskansen.

86

De berekeningen zijn uitgevoerd op basis van de volgende actuariële grondslagen en veronderstellingen: • De rentetermijnstructuur zoals gepubliceerd door DNB. • Voor mannen en vrouwen is gebruik gemaakt van de door het AG gepubliceerde prognosetafel 2014.

Om rekening te houden met het gegeven dat de werkende populatie gezonder is dan de niet-werkende populatie is een leeftijdsafhankelijke afslag op de sterftekansen toegepast.

• Doordat rekening gehouden is met een leeftijdsafhankelijke afslag op de sterftekansen is voor zowel mannen als vrouwen geen leeftijdscorrectie meer toegepast.

• Er wordt uitgegaan van de veronderstelling dat iedereen is getrouwd. • Het leeftijdsverschil wordt tussen man en vrouw wordt op drie jaar gesteld. • Kostenopslag van 3,02% (2014: 3,02%) van de voorziening voor pensioenverplichtingen in verband

met toekomstige administratie- en excassokosten. Herverzekeringsdeel technische voorzieningen Het voormalig Ondernemingspensioenfonds TNT heeft drie herverzekeringscontracten afgesloten, twee risicoherverzekeringen en een garantiecontract. Hiermee zijn risico’s uit hoofde van overlijden, arbeidsongeschiktheid en het ANW-hiaat volledig herverzekerd. Daarnaast is door middel van het garantiecontract het langlevenrisico voor een specifieke groep deelnemers beperkt. Het geldende herverzekeringscontract voor de deelnemers van het voormalige Ondernemingspensioenfonds TNT is met ingang van 31 december 2015 beëindigd. Met ingang van 1 januari 2016 vallen deze onder het herverzekeringscontract van TNT Express. Het garantiecontract wordt voortgezet. Uitgaande herverzekeringspremies worden verantwoord in de periode waarop de herverzekering betrekking heeft. Vorderingen uit het herverzekeringscontract op risicobasis worden verantwoord op het moment dat de verzekerde gebeurtenis zich voordoet. Bij de waardering worden de herverzekerde uitkeringen contant gemaakt tegen de rentetermijnstructuur, onder toepassing van de actuariële grondslagen van het pensioenfonds. Vorderingen uit het garantiecontract worden gelijkgesteld aan de hiertegenover staande voorziening voor pensioenverplichtingen. Vorderingen uit hoofde van winstdelingsregelingen in herverzekeringscontracten worden verantwoord op het moment van toekenning door de herverzekeraar. Het gehele herverzekeringsdeel technische voorzieningen heeft een looptijd langer dan een jaar. Overige technische voorzieningen Onder de overige technische voorzieningen worden voorzieningen opgenomen voor met de pensioenverplichtingen samenhangende risico's voor zover niet opgenomen in de berekening van de pensioenvoorziening, zoals bijvoorbeeld arbeidsongeschiktheidsuitkeringen. Bij de bepaling van de voorziening voor arbeidsongeschiktheid wordt rekening gehouden met de toekomstige schadelast voor zieke deelnemers op balansdatum die naar verwachting arbeidsongeschikt zullen worden verklaard. Deze voorziening is gelijkgesteld aan tweemaal de jaarpremie ter dekking van het arbeidsongeschiktheidsrisico. Voorzieningen voor risico van deelnemers De waardering van de voorzieningen voor risico van deelnemers wordt bepaald door de waardering van de tegenover deze voorzieningen aangehouden beleggingen. Overige schulden en overlopende passiva Overige schulden en overlopende passiva worden bij eerste verwerking gewaardeerd op reële waarde. Na eerste verwerking worden schulden gewaardeerd op geamortiseerde kostprijs (gelijk aan de nominale waarde indien geen sprake is van transactiekosten). Kortlopende schulden hebben een looptijd korter dan een jaar.

87

Grondslagen voor bepaling van het resultaat Algemeen De in de staat van baten en lasten opgenomen posten zijn in belangrijke mate gerelateerd aan de in de balans gehanteerde waarderingsgrondslagen voor beleggingen en de voorziening pensioenverplichtingen. Zowel gerealiseerde als ongerealiseerde resultaten worden rechtstreeks verantwoord in het resultaat. Premiebijdragen (van werkgevers en werknemers) Onder premiebijdragen van werkgevers en werknemers wordt verstaan de aan derden in rekening gebrachte c.q. te brengen bedragen voor de in het verslagjaar verzekerde pensioenen onder aftrek van kortingen. Premies zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Extra stortingen en opslagen op de premie zijn eveneens als premiebijdragen verantwoord. Beleggingsresultaten risico pensioenfonds Dit betreft ontvangen (vrijwillige spaar) bijdragen van deelnemers in het kader van Individueel Pensioensparen. Premies zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. De BPR en de IPS regeling zijn met ingang van 1 januari 2015 beëindigd. Er vindt derhalve geen nieuwe inleg meer plaats. Indirecte beleggingsopbrengsten Onder de indirecte beleggingsopbrengsten worden verstaan de gerealiseerde en ongerealiseerde waardewijzigingen en valutaresultaten. In de jaarrekening wordt geen onderscheid gemaakt tussen gerealiseerde en ongerealiseerde waardeveranderingen van beleggingen. Alle waardeveranderingen van beleggingen, inclusief valutakoersverschillen, worden als beleggingsopbrengsten in de staat van baten en lasten opgenomen. (In)directe beleggingsresultaten zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Directe beleggingsopbrengsten Onder de directe beleggingsopbrengsten wordt in dit verband verstaan rentebaten en -lasten, dividenden, huuropbrengsten en soortgelijke opbrengsten. Dividend wordt verantwoord op het moment van betaalbaarstelling. Kosten vermogensbeheer Onder kosten van vermogensbeheer worden zowel de externe als de daaraan toegerekende interne kosten verstaan. Afschrijvingen en andere exploitatiekosten van onroerende zaken in exploitatie zijn in de kosten van vermogensbeheer opgenomen. Verrekening van kosten Met de directe en indirecte beleggingsopbrengsten zijn verrekend de aan de opbrengsten gerelateerde transactiekosten, provisies, valutaverschillen e.d. Beleggingsresultaten risico deelnemers De grondslagen voor bepaling van het resultaat betreffende beleggingsresultaten risico deelnemers zijn gelijk aan de grondslagen voor bepaling van het resultaat betreffende beleggingsresultaten risico pensioenfonds. De BPR en de IPS regeling zijn met ingang van 1 januari 2015 beëindigd. Er vindt derhalve geen nieuwe inleg meer plaats. Pensioenuitkeringen De pensioenuitkeringen betreffen de aan deelnemers uitgekeerde bedragen inclusief afkopen. De pensioenuitkeringen zijn berekend op actuariële grondslagen en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. Pensioenuitvoeringskosten De pensioenuitvoeringskosten zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben.

88

Mutatie voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het pensioenfonds Pensioenopbouw Bij de pensioenopbouw zijn aanspraken en rechten over het boekjaar gewaardeerd naar het niveau dat zij op balansdatum hebben. Indexering en overige toeslagen De toeslagverlening is voorwaardelijk. Voor actieve en inactieve deelnemers probeert het pensioenfonds ieder jaar de opgebouwde pensioenen te verhogen met 80% van de prijsontwikkeling. Het betreft een voorwaardelijke toeslagverlening die verleend wordt afhankelijk van de financiële situatie van het pensioenfonds. De toeslagverlening wordt gefinancierd door premie en overrendement. Jaarlijks wordt een onvoorwaardelijke toeslag verleend over de aanspraken van die zijn opgebouwd voor 1 januari 2001 voor de actieve deelnemers van het voormalige Ondernemingspensioenfonds TNT. Deze toeslag wordt gefinancierd door de werkgever in de vorm van een koopsom. Rentetoevoeging De pensioenverplichtingen zijn opgerent met 0,2% (2014: 0,4%), op basis van de éénjaarsrente DNB-curve aan het begin van het verslagjaar. Onttrekking voor pensioenuitkeringen en pensioenuitvoeringskosten Vooraf wordt een actuariële berekening gemaakt van de toekomstige pensioenuitvoeringskosten (met name excassokosten) en pensioenuitkeringen die in de voorziening pensioenverplichtingen worden opgenomen. Deze post betreft de vrijval ten behoeve van de financiering van de kosten en uitkeringen van het verslagjaar. Wijziging marktrente Jaarlijks wordt per 31 december de marktwaarde van de technische voorzieningen herrekend door toepassing van de actuele rentetermijnstructuur. Het effect van de verandering van de rentetermijnstructuur wordt verantwoord onder wijziging marktrente. In 2015 hebben, naast de reguliere rentemutatie, twee aanvullende wijzigingen plaatsgevonden. De driemaandsmiddeling is per 1 januari 2015 komen te vervallen. Daarnaast is de UFR in juli 2015 gewijzigd. De UFR wijziging heeft met name gevolgen voor de rentetermijnstructuur vanaf 20 jaar. Wijzigingen actuariële uitgangspunten Jaarlijks worden de actuariële grondslagen en/of methoden beoordeeld en mogelijk herzien ten behoeve van de berekening van de actuele waarde van de pensioenverplichtingen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van interne en externe actuariële deskundigheid. Dit betreft onder meer de vergelijking van veronderstellingen ten aanzien van sterfte, langleven, arbeidsongeschiktheid met werkelijke waarnemingen, zowel voor de gehele bevolking als voor de populatie van het pensioenfonds. De vaststelling van de toereikendheid van de voorziening voor pensioenverplichtingen is een inherent onzeker proces, waarbij gebruik wordt gemaakt van schattingen en oordelen door het bestuur van het pensioenfonds. Het effect van deze wijzigingen wordt verantwoord in het resultaat op het moment dat de actuariële uitgangspunten worden herzien. Wijziging uit hoofde van overdracht van rechten Een resultaat op overdrachten kan ontstaan doordat de vrijval van de voorziening plaatsvindt tegen fondstarieven, terwijl het bedrag dat wordt overgedragen gebaseerd is op de wettelijke factoren voor waardeoverdrachten. De tarieven van het pensioenfonds wijken af van de wettelijke tarieven. Overige mutaties voorziening pensioenverplichtingen De overige mutaties ontstaan door mutaties in de aanspraken door overlijden, arbeidsongeschiktheid en pensioneren. Mutatie pensioenverplichtingen voor risico deelnemers De mutatie pensioenverplichtingen voor risico deelnemers betreft de wijzigingen in de waarde van de technische voorziening voor risico deelnemers.

89

Saldo overdrachten van rechten De post saldo overdrachten van rechten bevat het saldo van bedragen uit hoofde van overgenomen dan wel overgedragen pensioenverplichtingen. Overige baten en lasten Overige baten en lasten zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is volgens de directe methode opgesteld. Alle ontvangsten en uitgaven worden hierbij als zodanig gepresenteerd. Onderscheid wordt gemaakt tussen kasstromen uit pensioenactiviteiten en beleggingsactiviteiten. De liquide middelen in het kasstroomoverzicht zijn zowel de liquide middelen verantwoord onder 'Overige activa' als de liquide middelen verantwoord onder 'Beleggingen'. De kasstromen uit directe beleggingsopbrengsten onder beleggingsactiviteiten zijn inclusief de derivatentransacties.

90

10.5 Toelichting op de balans per 31 december 2015

ACTIVA

31-12-2015 31-12-2014

€ €

1. Beleggingen voor risico pensioenfonds

Vastgoedbeleggingen 17.937 34.619

Aandelen 112.889 90.565

Vastrentende waarden 253.571 356.659

Derivaten 90.128 143.385

Overige beleggingen 121.744 10.094

596.269 635.322

Vastgoed- Vastrentende Overige

beleggingen Aandelen waarden Derivaten beleggingen Totaal

€ € € € € €

Stand per 1

januari

2015 34.619 90.565 356.659 83.138 10.094 575.075

Aankopen - 38.589 201.623 38.211 117.155 395.578

Verkopen -17.857 -17.044 -292.884 -48.665 - -376.450

Herwaardering 2.159 3.283 -856 3.792 -5 8.373

Overige

mutaties -983 -2.503 -10.970 2.319 -5.431 -17.568

Herrubricering

futures - - - 69 -69 -

Stand per

31

december

2015 17.938 112.890 253.572 78.864 121.744 585.005

Schuldpositie

derivaten

(credit) 11.264

596.269

91

Vastgoed- Vastrentende Overige

beleggingen Aandelen waarden Derivaten beleggingen Totaal

€ € € € € €

Stand per 1

januari

2014 33.285 55.682 287.979 62.266 8.591 447.803

Aankopen 646 71.500 42.239 30.193 - 144.576

Verkopen -2.397 -44.890 -16.070 -40.376 -5.229 -108.962

Herwaardering 3.085 8.273 42.511 31.056 123 85.048

Overige

mutaties - - - - 6.609 6.609

Stand per

31

december

2014 34.619 90.565 356.659 83.139 10.094 575.075

Schuldpositie

derivaten

(credit) 60.247

635.322

31-12-2015 31-12-2014

€ €

Vastgoedbeleggingen

Directe vastgoedbeleggingen - 59

Indirecte vastgoedbeleggingen, zijn de participaties in

beleggingsinstellingen die beleggen in vastgoed 17.937 34.560

17.937 34.619

Ultimo boekjaar zijn er geen posten groter dan 5,0% van de betreffende beleggingscategorie: 2015 2014

€ % € %

CBRE - - 3.050 8,8 Q-Park - - 2.599 7,5

- - 5.649 16,3

31-12-2015 31-12-2014

€ € Aandelen Beursgenoteerde en niet beursgenoteerde beleggingsinstellingen die beleggen in aandelen 112.889 90.565

92

Ultimo boekjaar zijn er geen posities binnen de betreffende beleggingscategorie met een belang groter dan 5%. Het pensioenfonds heeft in totaal € 1,3 miljoen (2014: € 1,9 miljoen) aan aandelen uitgeleend. Voor het risico van niet-teruglevering zijn zekerheden ontvangen tot een bedrag van € 1,4 miljoen (2014: € 2,0 miljoen). Het pensioenfonds belegt in 2015 niet in TNT Express N.V. (2014: € 59 duizend of 0,01%). 31-12-2015 31-12-2014

€ € Vastrentende waarden Obligaties 108.015 188.079 Niet beursgenoteerde beleggingsinstellingen die beleggen in vastrentende waarden 91.787 160.779 Deposito's en dergelijke - 7.801 Hypothekenfonds 53.769 -

253.571 356.659

Ultimo boekjaar bedragen de volgende posten meer dan 5,0% van de betreffende beleggingscategorie: 2015 2014

€ % € %

Duitse staatsobligaties 36.743 14,5 61.299 17,2 Franse staatsobligaties - - 24.492 6,9 Nederlandse staatsobligaties 53.775 21,2 60.201 16,9 Finse staatsobligaties - - 26.642 7,5 Amerikaanse staatsobligaties 45.319 17,9 44.056 12,4 Engelse staatsobligaties 33.902 13,4 34.255 9,6

169.739 67,0 250.945 70,5

31-12-2015 31-12-2014

€ €

Derivaten

Valutaderivaten 53 -

Aandelenderivaten 28.980 38.908

Rentederivaten 4.043 31.489

Swaptions 56.924 72.988

Futures 128 -

90.128 143.385

Overige beleggingen

Liquide middelen 121.744 10.094

93

Schattingen en oordelen Zoals vermeld in de toelichting zijn de beleggingen van het pensioenfonds nagenoeg allemaal gewaardeerd tegen actuele waarde per balansdatum en is het over het algemeen mogelijk en gebruikelijk om de actuele waarde binnen een aanvaardbare bandbreedte van schattingen vast te stellen. Voor sommige andere financiële instrumenten, zoals beleggingsvorderingen en -schulden, geldt dat de boekwaarde de actuele waarde benadert als gevolg van het kortetermijnkarakter van de vorderingen en schulden. De boekwaarde van alle activa en de financiële verplichtingen op balansdatum benadert de actuele waarde. Voor de meerderheid van de financiële instrumenten van het pensioenfonds kan gebruik worden gemaakt van marktnoteringen. Echter, bepaalde financiële instrumenten, zoals bijvoorbeeld derivaten zijn gewaardeerd door middel van gebruikmaking van waarderingsmodellen en -technieken, inclusief verwijzing naar de huidige reële waarde van vergelijkbare instrumenten. Op basis van de boekwaarde kan het volgende onderscheid worden gemaakt: Afgeleide

Direct markt- markt- Waarderings-

noteringen noteringen modellen Totaal

Per 31 december 2015

€ € € €

Vastgoedbeleggingen - 17.937 - 17.937

Aandelen - 112.889 - 112.889

Vastrentende waarden 108.015 91.787 53.769 253.571

Derivaten - - 78.864 78.864

Overige beleggingen 121.744 - - 121.744

229.759 222.613 132.633 585.005

Afgeleide

Direct markt- markt- Waarderings-

noteringen noteringen modellen Totaal

Per 31 december 2014

€ € € €

Vastgoedbeleggingen - 17.199 17.420 34.619

Aandelen - 90.565 - 90.565

Vastrentende waarden 188.079 160.779 7.801 356.659

Derivaten - - 83.138 83.138

Overige beleggingen 10.093 - - 10.094

198.173 268.543 108.359 575.075

Schattingen van de actuele waarde zijn een momentopname, gebaseerd op de marktomstandigheden en de beschikbare informatie over het financiële instrument. Deze schattingen zijn van nature subjectief en bevatten onzekerheden en een significante oordeelsvorming (bijvoorbeeld rentestand, volatiliteit, schatting van kasstromen, etc.) en kunnen derhalve niet met precisie worden vastgesteld. 31-12-2015 31-12-2014

€ € 2. Beleggingen voor risico deelnemers Aandelen 283 2.217 Vastrentende waarden 144 1.533 Overige beleggingen 3.951 1.326

4.378 5.076

94

Vastrentende Overige

Aandelen waarden beleggingen Totaal

€ € € €

Afgesplitst deel beleggingen PF PostNL 1.998 1.425 837 4.260

Stand per 1 januari 2014 384 196 135 715

Aankopen 484 371 - 855

Verkopen -875 -621 - -1.496

Herwaardering 227 161 - 388

Overige mutaties - - 355 355

Stand per 31 december 2014 2.217 1.533 1.326 5.076

Aankopen 521 350 2.493 3.364

Verkopen -2.512 -1.747 - -4.259

Herwaardering 59 -1 22 80

Overige mutaties -2 9 110 117

Stand per 31 december 2015 283 144 3.951 4.378

31-12-2015 31-12-2014

€ €

Aandelen

Beursgenoteerde en niet beursgenoteerde beleggingsinstellingen die

beleggen in aandelen 283 2.217

Vastrentende waarden

Beursgenoteerde beleggingsinstellingen die beleggen in vastrentende

waarden 144 1.533

Overige beleggingen

Liquide middelen 3.951 1.327

3. Herverzekeringsdeel technische voorzieningen Garantiecontracten De (opgebouwde) aanspraken van een specifieke groep deelnemers zijn middels een garantiecontract ondergebracht bij herverzekeraar Zwitserleven. Het garantiecontract is overgekomen in verband met de gedeeltelijke samenvoeging van Ondernemingspensioenfonds TNT. Dit contract heeft een looptijd tot en met 31 december 2017. De post is gelijkgesteld aan de voorziening van het herverzekeringsdeel technische voorzieningen.

95

2015 2014

€ €

Regeling ouderdoms- nabestaandenpensioen

Stand begin boekjaar 12.719 10.487

Pensioenopbouw - 100

Toeslagverlening 29 272

Rentetoevoeging 2 42

Onttrekking voor uitkeringen en uitvoeringskosten - -407

Wijziging marktrente 124 2.242

Wijziging actuariële uitgangspunten 10 -9

Wijziging uit hoofde van overdracht van rechten - -

Overige wijzigingen -11.383 -8

Stand eind boekjaar 1.501 12.719

31-12-2015 31-12-2014

€ €

4. Vorderingen en overlopende activa

Vorderingen op de werkgever(s) 2.073 262

Pensioenuitkeringen 19 -

Vorderingen uit herverzekering 1.407 560

Overige vorderingen en overlopende activa 525 142

4.024 964

Alle vorderingen hebben een resterende looptijd van korter dan één jaar.

De vorderingen op de werkgever(s) bestaat uit een bijstortingsverplichting ad € 2.019 duizend die ultimo boekjaar onvoorwaardelijk is geworden en een koopsom onvoorwaardelijke toeslag ad € 54 duizend. De vorderingen uit herverzekeringen bestaat uit een claim in verband met overlijdensgevallen. 5. Overige activa Liquide middelen 759 630

De tegoeden bij banken staan ter vrije beschikking van het pensioenfonds.

96

PASSIVA

31-12-2015 31-12-2014

€ €

6. Stichtingskapitaal en reserves

Algemene reserve 18.429 41.006

Algemene

reserve

Inbreng afgesplitste vermogen PF PostNL 26.739

Stand per 1 januari 2014 10.864

Bestemming van saldo baten en lasten 3.403

Stand per 1 januari 2015 41.006

Bestemming van saldo baten en lasten -22.577

Stand per 31 december 2015 18.429

Dekkingsgraad, vermogenspositie en herstelplan

31-12-2015 31-12-2014

% %

De dekkingsgraad is ultimo jaar als volgt:

Nominale dekkingsgraad 103,2 107,8

Reële dekkingsgraad 84,1 71,8

Beleidsdekkingsgraad 104,4 108,9

De (nominale) dekkingsgraad van het pensioenfonds wordt berekend door op balansdatum het balanstotaal minus de kortlopende schulden te delen op de technische voorzieningen zoals opgenomen in de balans. De beleidsdekkingsgraad is gebaseerd op het rekenkundig gemiddelde van de (nominale) dekkingsgraad over de laatste 12 maanden. De reële dekkingsgraad conform definitie FTK is gelijk aan de beleidsdekkingsgraad gedeeld door de beleidsdekkingsgraad die is vereist voor volledige toeslagverlening op basis van prijsinflatie. Voor het bepalen van het vereist eigen vermogen (de solvabiliteitstoets) maakt het pensioenfonds gebruik van het standaard model. Het bestuur acht het gebruik van het standaardmodel passend voor de risico's van het pensioenfonds. De uitkomsten van de solvabiliteitstoets zijn opgenomen in de risicoparagraaf. Op basis hiervan bedraagt het (minimaal) vereist vermogen op 31 december:

31-12-2015 31-12-2014

€ € Stichtingskapitaal en reserves 18.429 41.006 Minimaal vereist eigen vermogen 23.363 22.216 Vereist eigen vermogen 112.476 68.813 De vermogenspositie van het pensioenfonds kan als gevolg hiervan worden gekarakteriseerd als een reservetekort. De dekkingsgraad behorende bij het MVEV bedraagt 104,1% en bij het VEV 119,7%.

97

Herstelplan Als gevolg van het per 1 januari 2015 gewijzigde financieel toetsingskader, heeft het pensioenfonds een nieuw herstelplan per juli 2015 bij de toezichthouder DNB ingediend. Deze heeft het herstelplan goedgekeurd. Het herstelplan is berekend op het gezamenlijke bestand van Ondernemingspensioenfonds TNT en Pensioenfonds TNT Express en laat zien dat, gegeven de wettelijk voorgeschreven manier van berekenen, het pensioenfonds verwacht dat het binnen vijf jaar een beleidsdekkingsgraad heeft die tenminste gelijk is aan de vereiste dekkingsgraad (circa 119%). Op grond van het per 1 januari 2015 gewijzigde financieel toetsingskader, moet een pensioenfonds jaarlijks een (aanvangs)haalbaarheidstoets uitvoeren en moet het pensioenfonds laten zien dat het afgesproken premiebeleid reëel en haalbaar is, als ook dat het pensioenfonds een voldoende herstelkracht heeft vanuit het niveau van het minimaal vereiste dekkingsgraad. In september 2015 is de aanvangshaalbaarheidstoets uitgevoerd. De uitkomsten van deze toets zijn getoetst aan de risicohouding op lange termijn. De door het pensioenfonds vastgestelde beleidsgrenzen voldoen aan de uitkomsten van de aanvangshaalbaarheidstoets. 31-12-2015 31-12-2014

€ € 7. Technische voorzieningen Voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het pensioenfonds 570.879 527.145 Herverzekeringsdeel technische voorziening 1.501 12.719 Overige technische voorzieningen 65 65

572.445 539.929

2015 2014

€ € Voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het pensioenfonds Stand per begin boekjaar 527.145 409.595 Pensioenopbouw 20.165 16.434 Toeslagverlening 55 3.102 Rentetoevoeging 870 1.584 Onttrekking voor uitkeringen en uitvoeringskosten -6.561 -7.880 Wijziging marktrente 39.306 99.939 Wijziging uit hoofde van overdracht van rechten 656 -1.325 Aanpassing sterftekansen -140 2.692 Overige mutaties voorziening pensioenverplichtingen -10.617 3.007 Resultaat op overige technische grondslagen - -3

Stand per eind boekjaar 570.879 527.145

Pensioenopbouw Onder pensioenopbouw is opgenomen de actuarieel berekende waarde van de diensttijdopbouw. Dit is het effect op de voorziening pensioenverplichtingen van de in het verslagjaar opgebouwde nominale rechten ouderdomspensioen en nabestaandenpensioen. Verder is hierin begrepen het effect van de individuele salarisontwikkeling.

98

Toeslagverlening De toeslag op pensioenrechten en pensioenaanspraken wordt jaarlijks vastgesteld door het bestuur van het pensioenfonds. De toeslagverlening is voorwaardelijk. Er is geen recht op toeslag en er kan op de langere termijn geen zekerheid worden gegeven of en in hoeverre toeslagverlening kan plaatsvinden. Een eventuele achterstand met betrekking tot de toeslagverlening kan worden ingehaald. Het bestuur streeft er naar om de pensioenrechten en de pensioenaanspraken aan te passen aan de algehele Consumenten Prijs Index (CPI). Het bestuur heeft besloten om geen toeslag toe te kennen per 1 januari 2016. Per 1 januari 2015 zijn de aanspraken van de actieve deelnemers alsmede de opgebouwde aanspraken van inactief geworden deelnemers op 1 januari 2006 en later, verhoogd met 0,32% en voor de gewezen deelnemers en gepensioneerden die dat zijn geworden voor 1 januari 2006 bedraagt de toeslag 0,40%. Als gevolg van de samenvoeging, welke is uitgevoerd op basis van gelijke dekkingsgraden per 30 juni 2015, hebben alle (gewezen) deelnemers van Ondernemingspensioenfonds TNT een extra toeslag van 0,5% gekregen. Deze toeslag is toegekend omdat de dekkingsgraad van het ondernemingspensioenfonds iets hoger was dan die van Pensioenfonds TNT Express. Deze toeslagverlening is verwerkt in de cijfers van het huidige boekjaar. De voor 1 januari 2001 opgebouwde aanspraken van actieve deelnemers van het voormalig Ondernemingspensioenfonds TNT zijn verhoogd met 1,91%. Deze toeslag is onvoorwaardelijk en wordt gefinancierd door de werkgever. Rentetoevoeging De pensioenverplichtingen zijn opgerent met 0,2% (2014: 0,4%), op basis van de éénjaarsrente DNB-curve aan het begin van het verslagjaar. Onttrekking voor pensioenuitkeringen en pensioenuitvoeringskosten Verwachte toekomstige pensioenuitkeringen worden vooraf actuarieel berekend en opgenomen in de voorziening pensioenverplichtingen. De onder dit hoofd opgenomen afname van de voorziening betreft het bedrag dat vrijkomt ten behoeve van de financiering van de verwachte pensioenuitkeringen in de verslagperiode. Toekomstige pensioenuitvoeringskosten (in het bijzonder excassokosten) worden vooraf actuarieel berekend en opgenomen in de voorziening pensioenverplichtingen. De onder dit hoofd opgenomen afname van de voorziening betreft het bedrag dat vrijkomt ten behoeve van de financiering van de verwachte uitvoeringskosten in de verslagperiode. Wijziging marktrente Jaarlijks wordt per 31 december de marktwaarde van de technische voorzieningen herrekend door toepassing van de actuele rentetermijnstructuur. Het effect van de verandering van de rentetermijnstructuur wordt verantwoord onder het hoofd wijziging marktrente. De ontwikkeling van de marktrente is als volgt:

Rentepercentage per 31 december

2014 2,10 2015 1,80

99

Wijziging actuariële uitgangspunten Jaarlijks worden de actuariële grondslagen en/of methoden beoordeeld en mogelijk herzien ten behoeve van de berekening van de actuele waarde van de pensioenverplichtingen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van interne en externe actuariële deskundigheid. Dit betreft onder meer de vergelijking van veronderstellingen ten aanzien van sterfte, langleven, arbeidsongeschiktheid met werkelijke waarnemingen, zowel voor de gehele bevolking als voor de populatie van het pensioenfonds. De vaststelling van de toereikendheid van de voorziening voor pensioenverplichtingen is een inherent onzeker proces, waarbij gebruik wordt gemaakt van schattingen en oordelen door het bestuur van het pensioenfonds. Het effect van deze wijzigingen wordt verantwoord in het resultaat op het moment dat de actuariële uitgangspunten worden herzien. Wijziging uit hoofde van overdracht van rechten Toevoeging aan de technische voorzieningen 1.822 394 Onttrekking aan de technische voorzieningen -1.166 -1.719

656 -1.325

Aanpassing sterftekansen In 2015 heeft geen wijziging van de toe te passen AG-prognosetafel plaatsgevonden. Wel is, als gevolg van de fusie van pensioenfonds TNT Express met ondernemingspensioenfonds TNT, de ervaringssterfte voor het gecombineerde pensioenfonds hernieuwd vastgesteld. Per saldo heeft de wijziging van de ervaringssterfte nagenoeg geen effect op de voorziening. Overige mutaties voorziening pensioenverplichtingen Resultaat op kanssystemen: Sterfte -819 -994 Arbeidsongeschiktheid -654 -354 Mutaties -10.628 3.202

Overige technische grondslagen 1.484 1.152

-10.617 3.006

100

De voorziening voor pensioenverplichtingen is naar categorieën als volgt samengesteld (aantallen 2014 op basis van de zuivere splitsing): 31-12-2015 31-12-2014

€ Aantallen € Aantallen Actieven 262.722 2.063 252.533 2.215 Gepensioneerden 112.375 613 138.334 648 Overige 195.782 2.527 136.278 2.285

Voorziening voor pensioenverplichtingen 570.879 5.203 527.145 5.148

Korte beschrijving pensioenregeling De pensioenregeling voor deelnemers geboren op of na 1 januari 1950 kan worden gekenmerkt als een voorwaardelijk geïndexeerde middelloonregeling met een pensioenleeftijd van 67 jaar. Jaarlijks wordt een aanspraak op ouderdomspensioen opgebouwd van 1,875% van de in dat jaar geldende pensioengrondslag. Eveneens wordt een partnerpensioen van 70% van het ouderdomspensioen opgebouwd. Jaarlijks beslist het bestuur van het pensioenfonds de mate waarin toeslagen kunnen worden toegekend. Per 1 januari 2006 geldt een aangepaste pensioenregeling. Voor deelnemers die op dat moment al aan de pensioenregeling (2001) deelnamen gelden overgangsbepalingen. Daarbij is een onderscheid gemaakt tussen deelnemers geboren op of na 1 januari 1950 en deelnemers geboren voor 1 januari 1950. Overeenkomstig artikel 10 van de Pensioenwet kwalificeert de pensioenregeling zich als een uitkeringsovereenkomst. Per 1 januari 2015 is de pensioenregeling aangepast aan de fiscale vereisten. Dat wil zeggen dat het opbouwpercentage voor het jaarlijks op te bouwen ouderdomspensioen vanaf 67 jaar is verlaagd naar 1,875% en dat de pensioenopbouw is beperkt tot een salaris van maximaal € 100 duizend. Daarnaast wordt 1,3125% aan partnerpensioen opgebouwd. Toeslagverlening Het bestuur streeft er naar om de pensioenrechten en de pensioenaanspraken aan te passen aan de CPI. De toeslagverlening is voorwaardelijk. Er is geen recht op toeslag en er kan op de langere termijn geen zekerheid worden gegeven of en in hoeverre toeslagverlening kan plaatsvinden. Of een toeslag kan worden verleend en hoe hoog de toeslag wordt, is afhankelijk van de financiële positie van het pensioenfonds. Het bestuur beslist jaarlijks in hoeverre de pensioenrechten en (premievrije) pensioenaanspraken worden aangepast. Het ambitieniveau bedraagt 80%, maar in goede tijden kan het bestuur besluiten om meer toeslag te verlenen (tot 100%). Het bestuur heeft moeten besluiten om per 1 januari 2016 geen toeslag te verlenen. Inhaaltoeslagen Onder bepaalde omstandigheden kunnen inhaaltoeslagen worden toegekend. Inhaaltoeslagen zijn toeslagen die worden toegezegd, voor zover in het verleden niet voor 100% is geïndexeerd. Om inhaaltoeslagen te kunnen toekennen is een dekkingsgraad behorend bij het minimaal vereist eigen vermogen vereist. Inhaaltoeslagen zijn daarom op korte termijn niet te verwachten. Het bestuur van het pensioenfonds geeft in haar jaarrekening elk jaar een specificatie van het verschil tussen de volledige en de werkelijk toegekende toeslagen. Het pensioenfonds heeft een periode van vijf jaar om inhaaltoeslagen toe te kennen. Voor de premievrije deelnemers en de gepensioneerden is deze specificatie in de volgende tabel opgenomen. De in deze cijfers genoemde achterstanden geldt ook voor de deelnemers met een persoonlijke arbeidsovereenkomst die zijn overgekomen vanuit het voormalige Ondernemingspensioenfonds TNT. Voor de bepaling van de toeslagachterstand geldt een 5-jaars periode. De niet verleende toeslagen zijn opgenomen in onderstaande tabel en resulteren in een cumulatieve achterstand van respectievelijk 4,67% (voor de eerste groep) en 5,81% (voor de tweede groep). Volledigheidshalve zijn ook voor de jaren 2010 (het eerste jaar waarin sprake was van onvolledige toeslagverlening) en 2011 de gemiste toeslagen vermeld. Hiervoor geldt voor het pensioenfonds geen verplichting deze in de toekomst indien mogelijk in te halen. Voor de populatie tot 1 januari 2014 is de toeslagachterstand 'overgenomen' vanuit het Pensioenfonds PostNL.

101

Volledige

toeslag- Toegekende Cumulatief

verlening toeslagen Verschil verschil

% % % %

Actieven en pensioengerechtigden/gewezen

deelnemers die inactief geworden zijn op en na 1

januari 2006 (toeslagambitieniveau van 80%)

2010 0,56 0,14 0,42 0,42

2011 1,09 - 1,09 1,52

2012 1,87 - 1,87 3,41

2013 1,50 - 1,50 4,96

2014 0,67 - 0,67 5,66

2015 0,51 0,32 0,19 5,86

2016 0,32 - 0,32 6,19

Volledige

toeslag- Toegekende Cumulatief

verlening toeslagen Verschil verschil

% % % %

Pensioengerechtigden en gewezen deelnemers die

inactief geworden zijn voor 1 januari 2006

(toeslagambitieniveau van 100% tot en 80% vanaf 1 januari 2006)

2010 0,70 0,17 0,53 0,53

2011 1,36 - 1,36 1,90

2012 2,33 - 2,33 4,28

2013 1,87 - 1,87 6,23

2014 0,83 - 0,83 7,11

2015 0,64 0,40 0,24 7,36

2016 0,32 - 0,32 7,71

2015 2014

€ €

Mutatieoverzicht herverzekeringsdeel technische

voorziening

Stand begin boekjaar 12.719 10.487

Pensioenopbouw - 100

Toeslagverlening 29 272

Rentetoevoeging 2 42

Onttrekking voor uitkeringen en uitvoeringskosten - -407

Wijziging marktrente 124 2.242

Wijziging actuariële uitgangspunten 10 -9

Wijziging uit hoofde van overdracht van rechten - -

Overige wijzigingen -11.383 -8

Stand eind boekjaar 1.501 12.719

Overige technische voorzieningen

Voorziening voor arbeidsongeschiktheid

Stand begin boekjaar 65 -

Ingebrachte voorziening bij oprichting van het pensioenfonds - 689

Onttrekking - -624

Stand eind boekjaar 65 65

102

De hoogte van de overige technische voorziening wordt bepaald op basis van de verwachte risicopremie voor arbeidsongeschiktheid. Met ingang van de oprichtingsdatum heeft het bestuur echter besloten tot herverzekering van het volledige arbeidsongeschiktheidsrisico. Deze technische voorziening is daardoor op termijn niet meer benodigd. Voor 2015 is er nog wel sprake van uitlooprisico omdat de wachttijd van 24 maanden nog niet is verstreken. 8. Voorziening pensioenverplichtingen risico deelnemers De pensioenregeling voor risico deelnemers is een beschikbare-premieregeling (premieovereenkomst). De regeling is bedoeld voor deelnemers met een salaris boven de maximale pensioengrondslag in de middelloonregeling die over dit meerdere ook pensioen wensen op te bouwen (excedentregeling). De BPR en de IPS regeling zijn met ingang van 1 januari 2015 beëindigd. Er vindt derhalve geen nieuwe inleg meer plaats. De hoogte van de beleggingsrendementen (en daarmee het te bereiken eindkapitaal) is afhankelijk van het door de deelnemer geselecteerde beleggingsprofiel en de binnen dit profiel aangekochte beleggingen. Het uiteindelijk te bereiken kapitaal is hiermee onzeker en volledig voor risico van de deelnemer. Op 67-jarige leeftijd heeft de deelnemer de mogelijkheid (c.q. plicht) om op basis van het tot dan toe opgebouwde kapitaal (aanvullend) pensioen in te kopen bij het pensioenfonds of een zelf geselecteerde pensioenverzekeraar. Tussentijds opnemen van het kapitaal anders dan door middel van een waardeoverdracht is niet mogelijk. 2015 2014

€ €

Verloop voorziening pensioenverplichtingen risico deelnemers

Inbreng afgesplitste vermogen PF PostNL - 4.259

Stand per begin boekjaar 5.076 715

Inleg en stortingen - 731

Uitkeringen en onttrekkingen -777 -1.032

Beleggingsresultaten risico deelnemers 79 403

Stand per eind boekjaar 4.378 5.076

31-12-2015 31-12-2014

€ €

9. Derivaten

Derivaten 11.264 60.247

10. Overige schulden en overlopende passiva

Schulden aan werkgever(s) - 132

Waardeoverdrachten (afkoop klein pensioen) 14 13

Pensioenuitkeringen - 2

Herverzekering - 21

Beleggingscrediteuren - 7.742

Belastingen en premies sociale verzekeringen 66 231

Overige schulden en overlopende passiva 335 312

415 8.453

Alle schulden hebben een resterende looptijd van korter dan één jaar.

103

10.6 Risicobeheer Het pensioenfonds wordt bij het beheer van de pensioenverplichtingen en de financiering daarvan geconfronteerd met risico's. De belangrijkste doelstelling van het pensioenfonds is het nakomen van de pensioentoezeggingen. Het solvabiliteitsrisico is daarmee het belangrijkste risico voor het pensioenfonds. In 2015 heeft het bestuur een uitgebreide risicoanalyse uitgevoerd. De uitkomsten hiervan vormen mede de basis voor het beleid van het pensioenfonds en toelichting hierna. Dit beleid is verwoord in de ABTN van het pensioenfonds. Het bestuur beschikt over een aantal beleidsinstrumenten ten behoeve van het beheersen van de risico's. Deze beleidsinstrumenten betreffen: - Beleggingsbeleid; - Premiebeleid; - Herverzekeringsbeleid; - Toeslagbeleid. Risicomanagement maakt een integraal onderdeel uit van de besluitvorming van het Bestuur. Het Bestuur is in haar geheel primair verantwoordelijk voor de integrale aanpak en behandeling. Het bestuur is verantwoordelijk voor het vaststellen, uitvoeren, (overall) monitoren en borgen van het risicobeleid. Hierbij wordt het Bestuur ondersteund door haar adviseurs. Dit kan gezien worden als de eerste line of defense. Het bestuur heeft de 11 hoofdrisico's in een drietal hoofdclusters onderverdeeld en deze worden per cluster aan een bestuurslid begin 2016 toegewezen met als taak onder andere het monitoren en rapporteren over het desbetreffende risico aan het gehele bestuur. Hierdoor hebben een drietal daarvoor benoemde bestuursleden een eigen risicogebied en zij vormen een zelfstandig oordeel/advies over het betreffende risicogebied/risicocluster. Hiermee is een tweede line of defense ontstaan, waarbij de drie bestuursleden ondersteund worden door externe adviseurs. Een onafhankelijk oordeel over de werking van het risicomanagementsysteem wordt gevormd door de externe certificeerders (accountant en actuaris). Hiermee is een derde line of defense door het pensioenfonds gevormd. Solvabiliteitsrisico's Het belangrijkste risico voor het pensioenfonds betreft het solvabiliteitsrisico, ofwel het risico dat het pensioenfonds niet beschikt over voldoende vermogen ter dekking van de pensioenverplichtingen. De solvabiliteit wordt gemeten op basis van zowel algemeen geldende normen als specifieke normen welke door de toezichthouder worden opgelegd. Indien de solvabiliteit van het pensioenfonds zich negatief ontwikkelt, bestaat het risico dat het pensioenfonds de premie voor de onderneming en deelnemers moet verhogen en het risico dat er geen ruimte beschikbaar is voor een eventuele toeslagverlening op opgebouwde pensioenrechten. In het uiterste geval kan het noodzakelijk zijn dat het pensioenfonds verworven pensioenaanspraken en pensioenrechten moet verminderen.

104

De aanwezige dekkingsgraad heeft zich als volgt ontwikkeld:

2015

% Dekkingsgraad per 1 januari 107,8 Premie 0,7 Beleggingsrendementen (exclusief renteafdekking) 0,7 Renteafdekking 1,1 Wijziging in de rentetermijnstructuur voorziening pensioenverplichting -7,7 Uitkeringen 0,1 Kanssysteem 0,3 Toeslagverlening - Resultaat mutatie overige technische voorziening - Kruiseffecten -0,1 Resultaat op andere oorzaken 0,3

Dekkingsgraad per 31 december 103,2

Om het solvabiliteitsrisico te beheersen dient het pensioenfonds buffers in het vermogen aan te houden. De omvang van deze buffers (buffers plus de pensioenverplichtingen heten samen het vereist vermogen) wordt vastgesteld met de door DNB voorgeschreven solvabiliteitstoets (S-toets). Deze toets bevat een kwantificering van de bestuursvisie op de pensioenfonds specifieke restrisico’s (na afdekking). De berekening van het vereist eigen vermogen en het hieruit voortvloeiende surplus/tekort aan het einde van het boekjaar is als volgt: 2015

%

S1 Renterisico 5,9

S2 Risico zakelijke waarden 12,7

S3 Valutarisico 0,6

S4 Grondstoffenrisico -

S5 Kredietrisico 5,0

S6 Verzekeringstechnisch risico 4,9

S7 Liquiditeitsrisico -

S8 Concentratierisico -

S9 Operationeel risico -

S10 Actief risico -

Diversificatie-effect -9,4

Totaal 19,7

Het vereist eigen vermogen is bepaald als de wortel van: VEV = [S12 + S2

2 + 2 x ρ12 S1 S2 + S3

2 + S42 + S5

2 + 2 x ρ15 S1 S5 + 2 x ρ25 S2 S5 + S62 + S7

2 + S82 + S9

2 + S102 ]0,5

31-12-2015 31-12-2014

€ €

Vereist pensioenvermogen 684.921 608.742

Voorziening pensioenverplichting 572.445 539.929

Vereist eigen vermogen 112.476 68.813

Aanwezig pensioenvermogen (Totaal activa -/- schulden) 18.429 41.006

Tekort -94.047 -27.807

105

De buffers zijn berekend op basis van de standaardmethode waarbij voor de samenstelling van de beleggingen wordt uitgegaan van de strategische beleggingsmix in de evenwichtssituatie. De stijging van het vereist eigen vermogen wordt verklaard door het hogere zakelijke waarden risico (de blootstelling van het pensioenfonds aan het aandelenrisico is toegenomen door veranderende marktomstandigheden). Daarnaast is het renterisico hoger als gevolg van een daling van de feitelijke afdekking van het renterisico. Beleggingsrisico De belangrijkste beleggingsrisico's betreffen het markt-, krediet- en liquiditeitsrisico. Het marktrisico is uit te splitsen in renterisico, valutarisico en prijs(koers)risico. Marktrisico wordt gelopen op de verschillende beleggingsmarkten waarin het pensioenfonds op basis van het vastgestelde beleggingsbeleid actief is. De beheersing van het risico is geïntegreerd in het beleggingsproces. Bij de uitvoering van het beleggingsbeleid kunnen zich voorts risico's manifesteren uit hoofde van de geselecteerde managers en bewaarbedrijven (zogeheten manager- en custody risico), en de juridische bepalingen omtrent gebruikte instrumenten en de uitvoeringsovereenkomst (juridisch risico). Het marktrisico wordt beheerst doordat met de vermogensbeheerder specifieke mandaten zijn afgesproken, welke in overeenstemming zijn met de beleidskaders en richtlijnen zoals deze zijn vastgesteld door het bestuur. Het bestuur monitort de mate van naleving van deze mandaten. De marktposities worden periodiek gerapporteerd. Renterisico (S1) Renterisico is het risico dat de waarde van de portefeuille vastrentende waarden en de waarde van de pensioenverplichtingen veranderen als gevolg van ongunstige veranderingen in de marktrente. Maatstaf voor het meten van rentegevoeligheid is de duration. De duration is de gewogen gemiddelde resterende looptijd in jaren. Op balansdatum is de duratie van de beleggingen aanzienlijk korter dan de duratie van de verplichtingen. Er is derhalve sprake van een zogenaamde 'duratie-mismatch'. Dit betekent dat bij een rentestijging de waarde van beleggingen minder snel daalt dan de waarde van de verplichtingen (bij toepassing van de actuele marktrentestructuur); waardoor de dekkingsgraad zal stijgen. Bij een rentedaling zal de waarde van de beleggingen minder snel stijgen dan de waarde van de verplichtingen, waardoor de dekkingsgraad daalt. Het renterisico van de verplichtingen wordt afgedekt door middel van vastrentende beleggingen en renteswaps aangevuld met swaptions. Afhankelijk van de rentestand varieert de invulling (naast de vastrentende waarden) van volledige afdekking met behulp van swaptions en volledige afdekking met behulp van renteswaps. Bij de huidige rentestand is de afdekking volledig ingevuld met behulp van swaptions. Voor de berekening van de renteafdekking worden de verplichtingen gewaardeerd op basis van de marktrente.

106

De duratie en het effect van de renteafdekking kan als volgt worden samengevat: 31-12-2015 31-12-2014

€ Duratie € Duratie Vastrentende waarden (vóór derivaten) 91.353 8,3 218.738 8,5 Vastrentende waarden (na derivaten) 148.487 35,9 292.810 17,5 (Nominale) pensioenverplichtingen 572.445 22,2 539.929 20,6 De samenstelling van de vastrentende waarden naar looptijd is als volgt: 31-12-2015 31-12-2014

€ % € % Resterende looptijd < 1 jaar 4.240 1,7 14.025 3,9 Resterende looptijd > 1 jaar en < 5 jaar 32.662 12,9 65.296 18,3 Resterende looptijd > 5 en < 10 jaar 54.289 21,4 103.329 29,0 Resterende looptijd > 10 en < 20 jaar 79.680 31,4 66.376 18,6 Resterende looptijd > 20 jaar 82.700 32,6 107.633 30,2

253.571 100,0 356.659 100,0

De presentatie van de vastrentende waarden in bovenstaande looptijden hangt samen met het lange termijn karakter van de investeringen van het pensioenfonds en het hiermee samenhangende beleid en ter vergelijking met de looptijden van de verplichtingen zoals in onderstaand overzicht weergegeven. De resterende looptijd van de verplichtingen kan als volgt worden weergegeven: 31-12-2015 31-12-2014

€ % € % Resterende looptijd < 5 jaar 39.872 7,0 40.217 7,5 Resterende looptijd > 5 en < 10 jaar 57.311 10,0 64.183 11,9 Resterende looptijd > 10 en < 20 jaar 160.783 28,1 161.734 30,0 Resterende looptijd > 20 jaar 314.479 54,9 273.795 50,6

572.445 100,0 539.929 100,0

Risico zakelijke waarden (S2) Zakelijke waarden risico is het risico dat de waarde van de zakelijke waarden (voornamelijk aandelen, beursgenoteerd indirect vastgoed en converteerbare obligaties) verandert door veranderingen in de marktprijzen voor deze waarden. Het structurele marktrisico wordt beheerst binnen het ALM-proces. Daarin wordt een zodanige beleggingsmix vastgesteld dat het marktrisico acceptabel is. De feitelijke beleggingsmix mag binnen vastgestelde bandbreedtes afwijken van de ALM-beleggingsmix. Voor de beheersing van het marktrisico in samenhang met het renterisico wordt gebruik gemaakt van derivaten. Valutarisico (S3) Voor alle beleggingscategorieën wordt een actief valutabeleid gevoerd. Uitgangspositie is een volledige afdekking van de Amerikaanse Dollar, het Britse Pond en de Japanse Yen. Het valutarisico voor de aandelenportefeuille wordt in 2015 gemiddeld voor 87,0% afgedekt (2014: 78,1%). Het totaalbedrag dat ultimo jaar in euro's is belegd, bedraagt voor afdekking circa 49% (2014: 61,5%). Het bedrag dat ultimo jaar in euro's is belegd, bedraagt na afdekking 96% (2014: 95,7%). Per einde boekjaar is de waarde van de uitstaande valutatermijncontracten nihil (2014: nihil).

107

De valutapositie per 31 december 2015 vóór en na afdekking door valutaderivaten is als volgt weer te geven:

2015 Vastgoed- Vastrentende Overige Valuta- Netto beleggingen Aandelen waarden beleggingen Totaal derivaten positie Voor Na afdekking Afdekking afdekking

€ € € € € € € EUR 12.412 26.852 149.514 121.744 310.522 -180.664 491.186

GBP 3.186 16.932 33.902 - 54.020 51.139 2.881 JPY - 7.404 - - 7.404 7.413 -9 USD - 47.124 70.155 - 117.279 119.939 -2.660 Overige 2.339 14.576 - - 16.915 2.172 14.743

Totaal niet EUR 5.525 86.036 104.057 - 195.618 180.663 14.955

17.937 112.888 253.571 121.744 506.140 - 506.140

De valutapositie per 31 december 2014 vóór en na afdekking door valutaderivaten is als volgt weer te geven:

2014 Vastgoed- Vastrentende Overige Valuta- Netto beleggingen Aandelen waarden beleggingen Totaal derivaten positie Na Voor afdekking Afdekking afdekking

€ € € € € € € EUR 27.550 14.852 249.952 10.094 302.448 -168.713 471.161

GBP 5.266 10.290 34.261 - 49.817 49.885 -68 JPY 116 5.487 - - 5.603 5.561 41 USD 12 39.713 72.446 - 112.171 112.900 -731 Overige 1.675 20.223 - - 21.899 367 21.532

Totaal niet EUR 7.069 75.713 106.707 - 189.488 168.714 20.776

34.619 90.565 356.658 10.094 491.936 - 491.936

Een restrisico betreft de categorie overige valuta; deze valuta betreffen valuta in opkomende markten en/ of hebben een correlatie met de USD. Het bestuur heeft besloten om deze risico's niet af te dekken. In de solvabiliteitstoets van het pensioenfonds is in de buffers voor het valutarisico rekening gehouden met bovenstaande valutaposities en afdekkingen.

108

Prijsrisico Het prijsrisico wordt gemitigeerd door diversificatie die onder meer is vastgelegd in de strategische beleggingsmix van het pensioenfonds. In aanvulling hierop maakt het pensioenfonds voor afdekking van het prijsrisico gebruik van afgeleide financiële instrumenten (derivaten), zoals opties en futures. Een belangrijk risico betreft het aandelenrisico. Het risico van een daling van de aandelenkoersen is voor een deel afgedekt. Naast fysieke beleggingen in aandelen, belegt het pensioenfonds in callopties op aandelen in combinatie met euro staatsobligaties met een hoge kredietwaardigheid. Door de belegging in staatsobligaties wordt een groot deel van de waarde van de belegging beschermd. Daarnaast kan van stijgende aandelenkoersen worden geprofiteerd via de call opties. Om de premie die met het beleggen in opties gepaard gaan, te beperken, worden call opties gekocht, maar ook call opties geschreven met een hogere uitoefenprijs. Hiervoor wordt een premie ontvangen die een deel van de te betalen premie voor de bescherming door middel van het kopen van call opties compenseert. Dit wordt een call spread genoemd. De segmentatie van de totale beleggingsportefeuille naar regio is als volgt: 2015 2014

€ % € %

Europa 247.562 42,3 349.212 60,7

Noord-Amerika 110.924 19,0 100.566 17,5

Zuid-Amerika 4.276 0,7 5.639 1,0

Oceanië 3.628 0,6 3.451 0,6

Afrika 1.956 0,3 2.786 0,5

Azië 16.051 2,7 20.188 3,5

Subtotaal vastgoed, aandelen en vastr.

waarden 384.397 65,7 481.842 83,8

Derivaten 78.864 13,5 83.138 14,5

Overige beleggingen 121.744 20,8 10.094 1,8

Totaal 585.005 100,0 575.074 100,0

109

De segmentatie van de totale beleggingsportefeuille naar sectoren is als volgt: 31-12-2015 31-12-2014

€ % € %

Energie 11.501 2,0 12.339 2,2

Bouw- en grondstoffen 7.422 1,3 6.985 1,2

Industrie 14.346 2,5 12.004 2,1

Duurzame consumentengoederen 16.872 2,9 12.520 2,2

Consumentengebruiksgoederen 21.280 3,6 18.638 3,2

Gezondheidszorg 15.732 2,7 11.396 2,0

Informatietechnologie 15.139 2,6 12.781 2,2

Telecommunicatie 8.546 1,5 9.143 1,6

Nutsbedrijven 9.619 1,6 9.928 1,7

Overheid en overheidsinstellingen 150.276 25,7 293.677 51,1

Vastgoed 17.937 3,1 25.283 4,4

Financiële instellingen 40.789 7,0 35.903 6,2

Liquiditeiten - - 11.907 2,1

Overige 54.936 9,4 9.340 1,6

Subtotaal vastgoed, aandelen en vastr.

waarden 384.397 65,7 481.843 83,8

Derivaten 78.864 13,5 83.138 14,5

Overige beleggingen 121.744 20,8 10.094 1,8

Totaal 585.005 100,0 575.075 100,0

De post overig bestaat voornamelijk uit hypotheek beleggingen ad € 53,8 miljoen. Een nadere detaillering van de segmentatie van de vastgoedbeleggingen naar aard van het vastgoed is als volgt: 31-12-2015 31-12-2014

€ % € % Kantoren 552 3,1 3.415 9,9 Winkels 4.454 24,8 9.999 28,9 Woningen 173 1,0 4.025 11,6 Industrieel 302 1,7 1.205 3,5 Parkeren - - 3.095 8,9 Hotels 28 0,2 791 2,3 Gediversificeerd 12.208 68,1 11.806 34,1 Overig 220 1,1 283 0,8

Totaal 17.937 100,0 34.619 100,0

Grondstoffenrisico (S4) Pensioenfondsen die beleggen in grondstoffen (commodities) lopen het risico dat de waarde van deze beleggingen daalt.

110

Kredietrisico (S5) Kredietrisico is het risico van financiële verliezen voor het fonds als gevolg van faillissement of betalingsonmacht van tegenpartijen waarop het fonds (potentiële) vorderingen heeft. Hierbij kan onder meer worden gedacht aan partijen die obligatieleningen uitgeven, banken waar deposito's worden geplaatst, marktpartijen waarmee Over The Counter (OTC)-derivatenposities worden aangegaan en aan bijvoorbeeld herverzekeraars. Een voor beleggingsactiviteiten specifiek onderdeel van kredietrisico is het settlementrisico. Dit heeft betrekking op het risico dat partijen waarmee het fonds transacties is aangegaan niet meer in staat zijn hun tegenprestatie te verrichten waardoor het fonds financiële verliezen lijdt. Beheersing van het kredietrisico vindt plaats door het stellen van kredietwaardigheidseisen aan de tegenpartijen waarmee transacties kunnen worden gedaan. Daarnaast worden limieten opgesteld aan tegenpartijen op totaalniveau. Dat wil zeggen met inachtneming van alle posities die een tegenpartij heeft op het pensioenfonds; het vragen van extra zekerheden zoals onderpand en dergelijke bij renteswaps en het uitlenen van effecten ('securities lending'). Ter afdekking van het settlementrisico wordt door het pensioenfonds enkel belegd in markten waar een voldoende betrouwbaar clearing- en settlementsysteem functioneert. Voordat in nieuwe markten wordt belegd, wordt eerst onderzoek gedaan naar de waarborgen op dit gebied. Met betrekking tot niet-beursgenoteerde beleggingen, met name OTC-derivaten, wordt door het fonds enkel gewerkt met tegenpartijen waarmee ISDA/CSA-overeenkomsten zijn afgesloten zodat posities van het pensioenfonds adequaat worden afgedekt door onderpand. De samenstelling van de vastrentende waarden naar regio's kan als volgt worden samengevat: 31-12-2015 31-12-2014

€ % € % Europa 180.954 71,4 282.782 79,3 Noord-Amerika 58.817 23,2 57.892 16,2 Zuid-Amerika 4.276 1,7 4.745 1,3 Afrika 1.956 0,8 2.381 0,7 Azië 6.307 2,5 7.445 2,1 Oceanië 1.261 0,5 485 0,1 Overige - - 929 0,3

Totaal 253.571 100,0 356.659 100,0

111

De samenstelling van de vastrentende waarden naar sectoren is als volgt: 31-12-2015 31-12-2014

€ % € % Energie 4.897 1,9 5.490 1,5 Bouw en grondstoffen 1.820 0,7 1.762 0,5 Industrie 3.511 1,4 3.449 1,0 Duurzame consumentengoederen 3.929 1,6 3.084 0,9 Consumentengebruiksgoederen 6.409 2,5 7.265 2,0 Informatietechnologie 1.541 0,6 1.612 0,5 Telecommunicatie 4.216 1,7 5.579 1,6 Nutsbedrijven 5.743 2,3 6.961 2,0 Overheid en overheidsinstellingen 150.276 59,3 293.676 82,3 Financiële instellingen 16.293 6,4 18.500 5,2 Overige 54.936 21,7 9.282 2,6

Totaal 253.571 100,0 356.659 100,0

De post overig bestaat voornamelijk uit hypotheek beleggingen ad € 53,8 miljoen. De kredietwaardigheid van veel marktpartijen wordt ook door rating agencies beoordeeld. De samenvatting van de vastrentende waarden op basis van de ratings zoals eind 2015 gepubliceerd door Standard & Poors is als volgt: 31-12-2015 31-12-2014

€ % € % AAA 73.108 28,8 158.292 44,4 AA 110.431 43,6 121.783 34,2 A 21.056 8,3 24.670 6,9 BBB 35.103 13,8 39.512 11,1 BB 6.002 2,4 6.370 1,8 B 4.083 1,6 3.433 1,0 CCC 1.175 0,5 1.483 0,4 Geen rating 2.613 1,0 1.116 0,3

Totaal 253.571 100,0 356.659 100,0

Verzekeringstechnische risico's (actuariële risico's, S6) Het verzekeringstechnisch risico is het risico dat voortvloeit uit mogelijke afwijkingen van actuariële inschattingen die worden gebruikt voor de vaststelling van de technische voorzieningen en de hoogte van de premie. De belangrijkste actuariële risico’s zijn de risico’s van langleven, overlijden (kortleven), arbeidsongeschiktheid en het toeslagrisico. Langlevenrisico Het langlevenrisico is het belangrijkste verzekeringstechnische risico. Langlevenrisico is het risico dat deelnemers langer blijven leven dan gemiddeld verondersteld wordt bij de bepaling van de voorziening pensioenverplichtingen. Als gevolg hiervan volstaat de opbouw van het pensioenvermogen niet voor de uitkering van de pensioenverplichting. Door toepassing van prognosetafels met adequate correcties voor ervaringssterfte is het langlevenrisico nagenoeg geheel verdisconteerd in de waardering van de pensioenverplichtingen.

112

Overlijdensrisico Het overlijdensrisico betekent dat het pensioenfonds in geval van overlijden mogelijk een nabestaandenpensioen moet toekennen waarvoor door het pensioenfonds geen voorzieningen zijn getroffen. Dit risico kan worden uitgedrukt in risicokapitalen. Arbeidsongeschiktheidsrisico Het arbeidsongeschiktheidsrisico betreft het risico dat het pensioenfonds voorzieningen moet treffen voor premievrijstelling bij invaliditeit en het toekennen van een arbeidsongeschiktheidspensioen (‘schadereserve’). Voor dit risico wordt jaarlijks een risicopremie in rekening gebracht. Het verschil tussen de risicopremie en de werkelijke kosten wordt verwerkt via het resultaat. De actuariële uitgangspunten voor de risicopremie worden periodiek herzien. Toeslagrisico Het toeslagrisico omvat het risico dat de ambitie van het bestuur om toeslagen op pensioen toe te kennen in relatie tot de algemene prijsontwikkeling niet kan worden gerealiseerd. De mate waarin dit kan worden gerealiseerd is afhankelijk van de ontwikkelingen in de rente, beleggingsrendementen, looninflatie en demografie (beleggings- en actuariële resultaten) echter, afhankelijk van de hoogte van de dekkingsgraad van het pensioenfonds. Uitdrukkelijk wordt opgemerkt dat de toeslagverlening voorwaardelijk is. De zogenaamde reële dekkingsgraad geeft inzicht in de mate waarin toeslagen kunnen worden toegekend (ook wel aangeduid als de toeslagruimte). Voor het bepalen van de reële dekkingsgraad worden onvoorwaardelijke nominale pensioenverplichtingen verdisconteerd tegen een reële, in plaats van nominale, rentetermijnstructuur. Omdat er op dit moment geen markt voor financiële instrumenten aanwezig is waaruit de reële rentetermijnstructuur kan worden afgeleid, wordt gebruik gemaakt van een benaderingswijze. De nominale rente kan worden verminderd met een bepaald (vast) percentage dat de toeslagambitie op lange termijn weergeeft. Ook kan gebruik worden gemaakt van de verwachte loon- of prijsinflatie (afhankelijk van de bepalingen omtrent toeslagverlening in het reglement). Ultimo 2015 bedraagt de reële dekkingsgraad 83,9% (2014: 71,8%). Liquiditeitsrisico (S7) Liquiditeitsrisico is het risico dat beleggingen niet tijdig en/of niet tegen een aanvaardbare prijs kunnen worden omgezet in liquide middelen, waardoor het pensioenfonds op korte termijn niet aan zijn verplichtingen kan voldoen. Waar de overige risicocomponenten vooral de langere termijn betreffen (solvabiliteit), gaat het hierbij om de kortere termijn. Dit risico kan worden beheerst door in het strategische en tactische beleggingsbeleid voldoende ruimte aan te houden voor de liquiditeitsposities. Er moet eveneens rekening worden gehouden met de directe beleggingsopbrengsten en andere inkomsten zoals premies. Concentratierisico (S8) Concentraties kunnen ertoe leiden dat het fonds bij grote veranderingen in bijvoorbeeld de waardering (marktrisico) of de financiële positie van een tegenpartij (kredietrisico) grote (veelal financiële) gevolgen hiervan ondervindt. Concentratierisico's kunnen optreden bij een concentratie in de beleggingsportefeuille in producten, regio's of landen, economische sectoren of tegenpartijen. Naast concentraties in de beleggingsportefeuille kan ook sprake zijn van concentraties in de verplichtingen en de uitvoering. Om concentratierisico's in de beleggingsportefeuille te beheersen maakt het bestuur gebruik van diversificatie en limieten voor beleggen in landen, regio's, landen, sectoren en tegenpartijen. Deze uitgangspunten zijn door het fonds vastgesteld op basis van de ALM-studie. De uitgangspunten zijn vastgelegd in de contractuele afspraken met de vermogensbeheerders en het bestuur monitort op kwartaalbasis de naleving hiervan. De spreiding in de beleggingsportefeuille is weergegeven in de tabel die is opgenomen bij de toelichting op het kredietrisico. Grote posten kunnen een post van concentratierisico zijn. Om te bepalen welke posten dit betreft worden per beleggingscategorie alle instrumenten met dezelfde debiteur opgeteld. Als grote post wordt aangemerkt elke post die meer dan 2% van het balanstotaal uitmaakt. Ultimo 2015 zijn de volgende posten met meer dan 2% van het balanstotaal aanwezig:

113

31-12-2015 31-12-2014

€ % € % Vastrentende waarden Duitse staatsobligaties 36.743 6,1 61.299 9,4 Franse staatsobligaties - - 24.493 3,7 Nederlandse staatsobligaties 53.775 8,9 60.202 9,2 Finse staatsobligaties - - 26.642 4,1 Oostenrijkse staatsobligaties - - 16.268 2,5 Amerikaanse staatsobligaties 45.319 7,5 44.057 6,7 Engelse staatsobligaties 33.901 5,5 34.255 5,2

totaal 169.738 28,0 267.216 40,8

Operationeel risico (S9) Operationeel risico is het risico van een onjuiste afwikkeling van transacties, fouten in de verwerking van gegevens, het verloren gaan van informatie, fraude en dergelijke. Deze risico's worden door het pensioenfonds beheerst door het stellen van hoge kwaliteitseisen aan de organisaties die bij de uitvoering zijn betrokken. De beleggingsportefeuille is ondergebracht bij TKPI. Met TKPI is een uitbestedingsovereenkomst en een Service Level Agreement (SLA) gesloten. De afhankelijkheid van deze partijen wordt beheerst doordat de bewaring van de stukken uit de portefeuille is ondergebracht bij een custodian. De pensioenuitvoering is uitbesteed aan pensioenuitvoerder TKP. Met TKP is een uitbestedingsovereenkomst en een SLA gesloten. Het bestuur beoordeelt jaarlijks de kwaliteit van de uitvoering van TKPI en TKP door middel van performancerapportages (TKPI), SLA-rapportages, Internal Controls Statement (TKP) en onafhankelijk getoetste interne beheersingsrapportages (ISAE 3402-rapportages). Aangezien hiermee sprake is van adequate beheersing van de operationele risico's worden door het pensioenfonds hiervoor geen buffers aangehouden in de solvabiliteitstoets. Actief risico (S10) Een actief beleggingsrisico ontstaat wanneer met het beleggingsbeleid binnen de beleggingscategorieën afgeweken wordt van het beleid volgens de benchmark. Een maatstaf van de mate waarin actief wordt belegd is de zogenaamde 'tracking error'. De tracking error geeft aan hoe groot de afwijkingen van het rendement kunnen zijn ten opzichte van het benchmarkrendement. Hoe hoger de tracking error, hoe hoger het actief risico. De beoogde tracking error van het pensioenfonds bedraagt eind december 0,0% op pensioenfondsniveau (2014: 0,0%). Het actief risico is in de berekening van het vereist eigen vermogen opgenomen als S10. S10 heeft een omvang van twee maal de tracking error van de portefeuille (97,5% zekerheid). Er is verondersteld dat het actief risico niet samenhangt met de andere risicofactoren. Systeemrisico Systeemrisico betreft het risico dat het mondiale financiële systeem (de internationale markten) niet langer naar behoren functioneert, waardoor beleggingen van het fonds niet langer verhandelbaar zijn en zelfs, al dan niet tijdelijk, hun waarde kunnen verliezen. Net als voor andere marktpartijen, is dit risico voor het fonds niet beheersbaar. Het systeemrisico maakt geen onderdeel uit van de door DNB voorgeschreven solvabiliteitstoets.

114

Derivaten Bij de uitvoering van het beleggingsbeleid wordt gebruik gemaakt van financiële derivaten. Hoofdregel die hierbij geldt, is dat derivaten uitsluitend worden gebruikt voor zover dit passend is binnen het beleggingsbeleid van het pensioenfonds. Derivaten worden hoofdzakelijk gebruikt om de hiervoor vermelde vormen van marktrisico zo veel mogelijk af te dekken. Derivaten hebben als voornaamste risico het kredietrisico. Dit risico wordt beperkt door alleen transacties aan te gaan met goed te boek staande partijen en door zoveel mogelijk te werken met onderpand. Gebruik kan worden gemaakt van onder meer de volgende instrumenten:

Asset swaps: dit betreft met individuele banken afgesloten contracten, waarbij de

verplichting wordt aangegaan tot het uitwisselen van rentebetalingen over een nominale hoofdsom gedurende een afgesproken looptijd. Indien sprake is van verschillende valuta kan het uitwisselen van de hoofdsom aan het begin en aan het einde van het contract onderdeel zijn van de overeenkomst. Door middel van asset swaps kan het pensioenfonds bijvoorbeeld beleggen in niet-euro staatsobligaties en hierbij het rente- en valutarisico beheersen. Voor het selecteren van tegenpartijen worden strikte criteria gehanteerd. De bepaling van de marktwaarde vindt op dagbasis plaats.

Futures: dit zijn standaard beursgenoteerde instrumenten waarmee snel posities kunnen

worden gewijzigd. Futures worden gebruikt voor het tactische beleggingsbeleid. Tactisch beleggingsbeleid is slechts zeer beperkt mogelijk binnen de grenzen van het strategische beleggingsbeleid.

Callspread opties op aandelen: dit betreft niet-beursgenoteerde opties waarmee het

pensioenfonds een gedeeltelijk opwaartse exposure van de aandelenportefeuille verkrijgt. Voor deze opties wordt bij de verwerving een premie betaald die onder meer afhankelijk is van het actuele koersniveau van de onderliggende index, de looptijd van de opties en de uitoefenprijs van de opties. Gelijktijdig wordt op een hoger niveau van de onderliggende waarde een tegengestelde positie ingenomen, waarbij premie wordt verkregen.

Valutatermijncontracten: dit zijn met individuele banken afgesloten contracten waarbij de

verplichting wordt aangegaan tot het verkopen van een valuta en de aankoop van een andere valuta, tegen een vooraf vastgestelde prijs en op een vooraf vastgestelde datum. Door middel van valutatermijncontracten worden valutarisico's afgedekt.

Renteswaps: dit betreft met individuele banken afgesloten contracten waarbij de verplichting

wordt aangegaan tot het uitwisselen van rentebetalingen over een nominale hoofdsom. Door middel van swaps kan het pensioenfonds de rentegevoeligheid van de portefeuille beïnvloeden. Voor het selecteren van de tegenpartijen worden criteria gehanteerd. De marktwaarde wordt dagelijks bepaald.

Renteswaptions: een optie op een renteswap. Een swaption kan worden vergeleken met een

verzekering tegen rentedalingen, waarbij een premie moet worden betaald. Voor het selecteren van de tegenpartijen worden criteria gehanteerd. De marktwaarde wordt dagelijks bepaald.

Onderstaande tabel geeft een samenvatting van de derivatenpositie op 31 december 2015: 2015 Gemiddelde Contract- Positieve Negatieve

Type contract looptijd omvang Saldo waarde waarde waarde

€ € € €

Valutaderivaten> 07-09-2034 en < 07-12-2042 69.572 -8.744 53 8.797 Aandelenderivaten>15-09-2017 en < 20-12-2019 343.930 26.534 28.980 2.446 Rentederivaten>27-06-2021 en < 01-08-2063 14.690 4.043 4.043 - Swaptions > 25-07-2034 en < 28-06-2049 235.101 56.925 56.925 - Futures < maart 2016 8.400 106 127 21

671.693 78.864 90.128 11.264

115

Onderstaande tabel geeft een samenvatting van de derivatenpositie op 31 december 2014: 2014 Gemiddelde Contract- Positieve Negatieve

Type contract looptijd omvang Saldo waarde waarde waarde

€ € € €

Valutaderivaten> 07-09-2034 en < 07-12-2042 50.450 -27.651 - 27.651 Aandelenderivaten>15-09-2017 en < 20-12-2019 319.914 32.050 38.908 6.857 Rentederivaten>27-06-2021 en < 01-08-2063 195.506 5.750 31.489 25.739 Swaptions > 25-07-2034 en < 28-06-2049 269.202 72.988 72.988 -

835.072 83.137 143.385 60.248

Ultimo 2015 zijn zekerheden ontvangen voor de renteswaps, renteswaptions en aandelenopties voor een bedrag van € 78,2 miljoen (2014: € 82,7 miljoen). De waarde van het gestelde collateral bedraagt ultimo 2015 € 0,6 miljoen (2014: 4,3 miljoen). Het pensioenfonds maakt via de beleggingsfondsen waarin het vermogen is belegd, gebruik van securities lending (uitlenen van effecten). Dit wordt gedaan omdat securities lending rendement oplevert. Het betreft het uitlenen van aandelen met obligaties als onderpand. Alleen obligaties uitgegeven door OECD landen met een lange termijn rating van minimaal Standard & Poors AA+ en Moody's Aa1 zijn toegestaan als onderpand. Het onderpand wordt niet herbelegd. Daarnaast wordt het onderpand op dagbasis aangevuld indien de waarde van het onderpand lager is dan de vereiste 105% van de uitgeleende stukken. Op basis van het 'securities lending programma' waarin het pensioenfonds deelneemt, wordt een vergoeding voor het tijdelijk uitlenen van effecten ontvangen. Ultimo 2015 bedroeg de waarde van de uitgeleende effecten € 1,3 miljoen (2014: € 1,9 miljoen). Hiervoor zijn zekerheden ontvangen van € 1,4 miljoen (2014: € 2,0 miljoen). 10.7 Niet in de balans opgenomen verplichtingen Langlopende contractuele verplichtingen Het pensioenfonds heeft uitbestedingsovereenkomsten afgesloten met TKP Pensioen en TKP Investments voor de integrale dienstverlening op het gebied van pensioenbeheer, bestuursondersteuning en vermogensbeheer. De vaste vergoeding over 2015 voor TKP Pensioen en TKP Investments zijn opgenomen in de toelichting op de pensioenuitvoeringskosten en de vermogensbeheerkosten. De verwachte vaste vergoeding voor 2016 wijkt niet materieel af van de vaste vergoeding over 2015. Het bestuur heeft besloten tot volledige herverzekering van het overlijdens- en het arbeidsongeschiktheidsrisico. De herverzekeraar is Zwitserleven, het herverzekeringscontract geldt vanaf de oprichtingsdatum tot 31 december 2017. In 2015 heeft het pensioenfonds besloten om het bedrag dat in hypotheken wordt belegd te vergroten met € 63,3 miljoen. In 2016 zal de invulling van deze beslissing verder worden uitgewerkt. Realisatie hiervan is afhankelijk van de liquiditeit in de hypotheekmarkt. 10.8 Verbonden partijen Identiteit van verbonden partijen Er is sprake van een relatie tussen de verbonden partijen tussen het pensioenfonds en de sponsor, de aangesloten ondernemingen en hun bestuurders.

116

Transacties met (voormalige) bestuurders De bezoldiging van de bestuurders wordt nader toegelicht in de toelichting op de staat van baten en lasten bij de pensioenuitvoeringskosten. Het pensioenfonds heeft geen leningen verstrekt aan de (voormalige) bestuurders. Ook heeft het pensioenfonds geen vorderingen op de (voormalige) bestuurders. Overige transacties met verbonden partijen De onvoorwaardelijke vordering op de sponsor wordt toegelicht onder de vorderingen en overlopende activa. De voorwaardelijke vordering wordt toegelicht onder de overige gegevens. Er zijn geen transacties met de aangesloten ondernemingen geweest.

117

10.9 Toelichting op de staat van baten en lasten over 2015

11. Premiebijdragen voor risico pensioenfonds

2015 2014

€ € De premiebijdragen kunnen als volgt worden gespecificeerd Pensioenpremie huidig jaar 26.645 22.851 Pensioenpremie voorgaand jaar 312 70 Koopsommen FVP - 26 Koopsommen extra aanspraken 56 251 Pensioenpremie aanvullende dotaties 2.019 - Koopsommen voorwaardelijk pensioen 70 187 Koopsom zachtpensioen 1.694 1.322

30.796 24.706

De feitelijke premie is de premie voor de basisregeling, exclusief de koopsom zachtpensioen ad € 1.694 duizend en premie afrekening voorgaand boekjaar ad € 312 duizend. De premieopbrengsten zijn niet gesplitst naar een werkgevers- en een werknemersdeel, omdat de totale premie volgens overeenkomst aan de werkgevers in rekening wordt gebracht. Een deel van de premie wordt door de werkgevers ingehouden op het salaris van de werknemers. Aangezien er geen directe relatie is tussen het werkgevers- en het werknemersdeel, kunnen deze niet afzonderlijk worden weergegeven. De Pensioenpremie aanvullende dotaties betreft een bijstortingsverplichting van de werkgever ad € 2.019 duizend die ultimo boekjaar onvoorwaardelijk is geworden. De kostendekkende, gedempte en feitelijke premie zijn als volgt:

Kostendekkende premie 23.346 20.798 Feitelijke premie 28.790 23.702 Gedempte premie 14.281 12.454 De aan het boekjaar toe te rekenen feitelijke premie is als bate in de staat van baten en lasten verantwoord. De samenstelling van de kostendekkende premie is als volgt: Kostendekkende premie Actuarieel benodigd voor pensioenopbouw 17.435 15.107 Toeslag voor instandhouding van het vereist eigen vermogen 2.682 2.568 Toeslag voor uitvoeringskosten 1.348 1.133 Risicopremie voor WIA excedent en premievrijstelling bij invaliditeit 1.465 1.098 Risicopremie voor ANW aanvulling 416 184 BPR-premie - 709

Totaal kostendekkende premie 23.346 20.799

Het pensioenfonds voldoet aan de eis dat de feitelijke premie minimaal gelijk moet zijn aan de gedempte kostendekkende premie. In de CAO’s van de bij het pensioenfonds aangesloten ondernemingen is geregeld dat de werkgever een bijdrage van de pensioenpremie aan de deelnemer kan vragen. Voor alle aangesloten ondernemingen bij het fonds geldt dat een deel van de premie (voor de verzekering van de ANW-aanvulling) wordt ingehouden door de werkgevers op het salaris van de werknemers.

118

2015 2014 € €

12. Premiebijdragen risico deelnemers Premiebijdragen risico deelnemers - 731 De BPR en de IPS regeling zijn met ingang van 1 januari 2015 beëindigd. Er vindt derhalve geen nieuwe inleg meer plaats. 13. Beleggingsresultaten risico pensioenfonds

Vastgoedbeleggingen 2.377 3.621

Aandelen 3.241 8.248

Vastrentende waarden 3.649 47.574

Overige beleggingen 4.620 670

Derivaten -2.589 46.253

(overige) Kosten van vermogensbeheer -986 -768

10.312 105.598

Directe Indirecte Kosten

beleggings- beleggings- vermogens- Transactie-

2015 opbrengst opbrengst beheer kosten Totaal

€ € € € €

Vastgoedbeleggingen - 2.431 -54 - 2.377

Aandelen - 3.368 -127 - 3.241

Vastrentende waarden 4.505 -223 -213 -420 3.649

Overige beleggingen 335 4.285 - - 4.620

Derivaten -1.925 - -171 -493 -2.589

(overige) Kosten van

vermogensbeheer -986 -986

2.915 9.861 -1.551 -913 10.312

Directe Indirecte Kosten beleggings- beleggings- vermogens- Transactie- 2014 opbrengst opbrengst beheer kosten Totaal

€ € € € € Vastgoedbeleggingen 544 3.356 -278 -1 3.621 Aandelen - 8.545 -181 -116 8.248 Vastrentende waarden 5.093 42.714 -156 -78 47.574 Overige beleggingen 3 680 -10 -3 670 Derivaten -1.641 48.385 -166 -323 46.253 (overige) Kosten van vermogensbeheer -769 -769

3.999 103.680 -1.561 -522 105.598

119

2015 2014

€ €

14. Beleggingsresultaten risico deelnemers

Aandelen 59 227

Vastrentende waarden -1 161

Overige beleggingen 22 16

Kosten vermogensbeheer -4 -3

76 401

15. Baten uit herverzekering

Mutatie herverzekeringsdeel van de voorzieningen -11.218 2.232

Deze post bestaat uit de mutatie in 2015 van het herverzekeringsdeel van de technische voorzieningen. 16. Overige baten

Interest waardeoverdrachten 7 5

Interest overig 26 4

Andere baten - 1

33 10

17. Pensioenuitkeringen

Ouderdomspensioen 5.317 6.535

Partnerpensioen 560 791

Wezenpensioen 24 29

Arbeidsongeschiktheidspensioen 160 126

WAO-aanvulling 224 242

Anw-aanvulling 352 369

Afkoop pensioenen en premierestitutie 10 8

Overige uitkeringen -4 -1

6.643 8.099

18. Pensioenuitvoeringskosten

Bestuurskosten 124 114

Kosten verantwoordingsorgaan en visitatiecommissie 12 25

Administratiekostenvergoeding 677 691

Accountantskosten 44 59

Certificerend actuaris 23 30

Adviserend actuaris - 3

Overige advieskosten 7 9

Contributies en bijdragen 11 9

Dwangsommen en boetes - -

Overige 55 80

Algemene kosten aan kosten vermogensbeheer toegewezen -97 -92

856 928

De algemene kosten betreffen kosten die niet direct toegerekend kunnen worden aan de pensioenuitvoering of vermogensbeheer. Deze kosten betreffen kosten voor bestuur en commissies, externe adviseurs en toezichthouders. De algemene kosten worden verdeeld over pensioenuitvoeringskosten en vermogensbeheerkosten. De verhouding van deze verdeling is het percentage van pensioenuitvoeringskosten ten opzichte van de vermogensbeheerkosten. In 2015 gaat dit om een bedrag van € 97 duizend (2014: € 92 duizend).

120

Bezoldiging bestuurders De bezoldiging, bestaande uit vacatiegelden en een vaste vergoeding, voor de (voormalige) bestuurders tezamen bedraagt € 82 duizend (2014: € 54 duizend). Per 1 juli 2014 is de 'Wet Versterking Pensioenfondsen' in werking getreden. Als gevolg hiervan is een nieuw beloningsstructuur overeengekomen. Hierbij ontvangen bestuursleden die niet via de werkgever zijn benoemd een maandelijkse vergoeding. Daarnaast is het bedrag aan vacatiegelden afhankelijk van het aantal bijeenkomsten dat is gehouden en het aantal bestuursleden dat deze bijeenkomsten heeft bijgewoond. Aan betrokkenen zijn geen leningen, voorschotten of garanties verstrekt. Verantwoordingsorgaan Aan de leden van het Verantwoordingsorgaan werd door het pensioenfonds in 2015 een vergoeding verstrekt van € 12 duizend (2014: € 24 duizend). Accountantshonoraria De honoraria van de onafhankelijke externe accountant(s) zijn als volgt:

2015 2014 € €

Controle van de jaarrekening 44 59

Aantal personeelsleden Het pensioenfonds heeft geen werknemers in dienst. Kostentransparantie

2015 2014 2013 2012 2011

Pensioenbeheerkosten

(in euro per deelnemer) 320 324 - - -

Vermogensbeheerkosten

(als percentage van het

gemiddeld belegd

vermogen) 0,26 - - - -

Transactiekosten

(als percentage van het

gemiddeld belegd

vermogen) 0,15 - - - -

121

2015 2014

€ €

19. Mutatie voorziening pensioenverplichtingen voor risico van

het pensioenfonds

Pensioenopbouw 20.165 16.434

Toeslagverlening 55 3.102

Rentetoevoeging 870 1.584

Onttrekking voor uitkeringen en uitvoeringskosten -6.561 -7.880

Wijziging marktrente 39.306 99.939

Wijziging uit hoofde van overdracht van rechten 656 -1.325

Aanpassing sterftekansen -140 2.692

Overige mutaties voorziening pensioenverplichtingen -10.617 3.006

Resultaat op overige technische grondslagen - -3

43.734 117.549

20. Mutatie herverzekeringsdeel technische voorzieningen

Mutatie herverzekeringsdeel technische voorzieningen -11.218 2.232

21. Mutatie overige technische voorzieningen

Mutatie overige technische voorzieningen - -624

22. Mutatie pensioenverplichtingen voor risico deelnemers

Mutatie pensioenverplichtingen voor risico deelnemers -698 102

23. Saldo herverzekering

Premie herverzekering 2.744 1.607

Uitkeringen uit herverzekering -1.971 -928

773 679

Gezien de omvang en het draagvlak van het pensioenfonds van PostNL werden alle risico’s voortvloeiende uit de aangegane pensioenverplichtingen volledig in eigen beheer gehouden. Met de splitsing van TNT Express heeft het bestuur tot volledige herverzekering gekozen van het overlijdens- en het arbeidsongeschiktheidsrisico. De herverzekeraar is Zwitserleven, het herverzekeringscontract geldt vanaf de oprichtingsdatum en tot 31 december 2017. Voor het pensioenfonds TNT Express geldt dat het individuele overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico voortvloeiende uit de aangegane pensioenverplichtingen volledig is herverzekerd, waarbij de herverzekering een eigen behoud van € 0,- kent en waarbij een stop-loss herverzekering niet van toepassing was. Het overlijdensrisicokapitaal per deelnemer van het voormalige Ondernemingspensioenfonds TNT en voor pensioenfonds TNT Express bedraagt ten hoogste € 6,0 miljoen en respectievelijk € 4,0 miljoen. De gekapitaliseerde waarde van alle prestaties bij arbeidsongeschiktheid per deelnemer van het voormalige Ondernemingspensioenfonds TNT en voor pensioenfonds TNT Express bedraag ten hoogste € 5,0 miljoen en respectievelijk € 5,5 miljoen.

122

2015 2014

€ € 24. Saldo overdracht van derden Inkomende waardeoverdrachten -1.557 -492 Uitgaande waardeoverdrachten 908 1.734

-649 1.242

Waardeoverdracht betreft de ontvangst van of overdracht aan pensioenfonds of pensioenverzekeraar van respectievelijk de vorige of nieuwe werkgever van de contante waarde van premievrije pensioenaanspraken van deelnemers, die tot de ontslagdatum zijn opgebouwd. 25. Overige lasten Interest waardeoverdrachten 7 17 Interest premies 12 12 Eenmalige uitkeringen - 24 Overig 13.116 14

13.135 67

De overige lasten ad € 13 miljoen betreft het effect van verschillen tussen de geschatte beginbalans op basis van het splitsingspercentage en de werkelijke kasstromen die zich in 2015 hebben voorgedaan. Groningen, 21 april 2016 P. van Gameren RA (voorzitter) drs. B.J. Haaksman RT mw. S.Y. Eijgermans-Jacobs R.H. Harmsen mw. A.J. Stevens-Moes CPE (secretaris) drs. G. Verheij

123

11 Overige gegevens Statutaire regelingen omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten Er zijn geen statutaire bepalingen betreffende de bestemming van het resultaat. Het negatieve saldo van de staat van baten en lasten van € 22.577 duizend over 2015 is onttrokken aan de algemene reserve. Gebeurtenissen na balansdatum DNB heeft begin januari 2016 de aanwijzingen rapportagekader pensioenfondsen gepubliceerd. Uit deze aanwijzingen blijkt dat DNB vanaf 2016 (op grond van een aanpassing in de Pensioenwet die al op 1 januari 2015 is ingegaan) een aangepaste definitie hanteert voor de dekkingsgraad en de beleidsdekkingsgraad. In 2015 werd de dekkingsgraad berekend op basis van de technische voorzieningen voor risico fonds. Vanaf 2016 dient deze berekening te worden uitgevoerd op basis van het totaal van de technische voorzieningen ofwel inclusief de technische voorzieningen voor risico deelnemer. Voor de bepaling van de dekkingsgraad worden aan de activazijde ook de beleggingen voor risico deelnemers meegenomen. Deze nieuwe berekeningswijze van de dekkingsgraad zal al wel toegepast worden in de jaarstaten conform de aanwijzingen. Indien de beleidsdekkingsgraad per 31 december 2015 zou worden berekend conform de nieuwe berekeningsmethodiek dan bedraagt de beleidsdekkingsgraad eveneens 104,4%. Ultimo 2015 is een voorwaardelijke bijstortingsverplichting ontstaan van circa € 0,5 miljoen op de werkgever welke per ultimo maart onvoorwaardelijk is geworden. Vanwege de voorwaardelijkheid per ultimo 2015 is deze verplichting niet in de balanspositie van 31 december 2015 verwerkt. Daarnaast is per ultimo maart 2016 een voorwaardelijke bijstortingsverplichting ontstaan van circa 5,2 miljoen. Bijzondere statutaire zeggenschapsrechten De vertegenwoordigers van de (gewezen) deelnemers worden direct voorgedragen door de Centrale Ondernemingsraad (COR). Eén vertegenwoordiger wordt rechtstreeks voorgedragen door de COR. Twee vertegenwoordigers worden vanuit de vakorganisaties die betrokken zijn bij het CAO-overleg van TNT Express N.V. aan de COR voorgedragen. Het voordragen van de bestuursleden namens de pensioengerechtigden vindt plaats na een verkiezing. Kandidaatstelling geschiedt door schriftelijke aanmelding bij het bestuur. Het bestuur heeft een ter aanvulling op de statuten een kiesreglement opgesteld ten behoeve van de verkiezingen. De vennootschap wijst de voorzitter en plaatsvervangend secretaris aan. Als secretaris treedt op één van de door de deelnemers en pensioengerechtigden voorgedragen bestuurders. Als plaatsvervangend voorzitter treedt op één van de door de deelnemers en pensioengerechtigden voorgedragen bestuurders.

124

11.1 Actuariële verklaring Opdracht

Door Stichting Pensioenfonds TNT Express te Groningen is aan Towers Watson Netherlands B.V. de opdracht verleend tot het afgeven van een actuariële verklaring als bedoeld in de Pensioenwet over het boekjaar 2015.

Onafhankelijkheid

Als waarmerkend actuaris ben ik onafhankelijk van Stichting Pensioenfonds TNT Express, zoals vereist conform artikel 148 van de Pensioenwet. Ik verricht geen andere werkzaamheden voor het pensioenfonds.

Gegevens

De gegevens waarop mijn onderzoek is gebaseerd, zijn verstrekt door en tot stand gekomen onder de verantwoordelijkheid van het bestuur van het pensioenfonds.

Voor de toetsing van de fondsmiddelen en voor de beoordeling van de vermogenspositie heb ik mij gebaseerd op de financiële gegevens die ten grondslag liggen aan de jaarrekening.

Afstemming accountant

Op basis van de door mij en de accountant gehanteerde Handreiking heeft afstemming plaatsgevonden over de werkzaamheden en de verwachtingen bij de controle van het boekjaar. Voor de toetsing van de technische voorzieningen en voor de beoordeling van de vermogenspositie als geheel heb ik de materialiteit bepaald op € 2,8 miljoen. Met de accountant ben ik overeengekomen om geconstateerde afwijkingen boven € 140 duizend te rapporteren. Deze afspraken zijn vastgelegd en de uitkomsten van mijn bevindingen zijn met de accountant besproken.

Ik heb voorts gebruik gemaakt van de door de accountant in het kader van de jaarrekeningcontrole onderzochte basisgegevens. De accountant van het pensioenfonds heeft mij geïnformeerd over zijn bevindingen ten aanzien van de betrouwbaarheid (materiële juistheid en volledigheid) van de basisgegevens en de overige uitgangspunten die voor mijn oordeel van belang zijn.

Werkzaamheden

Ter uitvoering van de opdracht heb ik, conform mijn wettelijke verantwoordelijkheid zoals beschreven in artikel 147 van de Pensioenwet, onderzocht of is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet. De door het pensioenfonds verstrekte administratieve basisgegevens zijn zodanig dat ik die gegevens als uitgangspunt van de door mij beoordeelde berekeningen heb aanvaard.’

125

Als onderdeel van de werkzaamheden voor de opdracht heb ik onder meer onderzocht of:

de technische voorzieningen, het minimaal vereist eigen vermogen en het vereist eigen vermogen toereikend zijn vastgesteld;

de kostendekkende premie voldoet aan de gestelde wettelijke vereisten; het beleggingsbeleid in overeenstemming is met de prudent-personregel.

Voorts heb ik mij een oordeel gevormd over de vermogenspositie van het pensioenfonds. Daarbij heb ik mij gebaseerd op de tot en met balansdatum aangegane verplichtingen en de op dat moment aanwezige middelen en is mede het financieel beleid van het pensioenfonds in aanmerking genomen.

Mijn onderzoek heb ik zodanig uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de resultaten geen onjuistheden van materieel belang bevatten.

De beschreven werkzaamheden en de uitvoering daarvan zijn in overeenstemming met de binnen het Koninklijk Actuarieel Genootschap geldende normen en gebruiken, en vormen naar mijn mening een deugdelijke grondslag voor mijn oordeel.

Oordeel

De technische voorzieningen zijn, overeenkomstig de beschreven berekeningsregels en uitgangspunten, als geheel bezien, toereikend vastgesteld.

Het eigen vermogen van het pensioenfonds is op de balansdatum lager dan het wettelijk minimaal vereist eigen vermogen.

Met inachtneming van het voorafgaande heb ik mij ervan overtuigd dat is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet, met uitzondering van de artikelen 131 en 132.

De beleidsdekkingsgraad van het pensioenfonds op balansdatum is lager dan de dekkingsgraad bij het vereist eigen vermogen, doch ten minste gelijk aan de dekkingsgraad bij het minimaal vereist eigen vermogen.

Mijn oordeel over de vermogenspositie van Stichting Pensioenfonds TNT Express is gebaseerd op de tot en met balansdatum aangegane verplichtingen en de op dat moment aanwezige middelen. De vermogenspositie is naar mijn mening slecht, omdat het aanwezig eigen vermogen lager is dan het minimaal vereist eigen vermogen.

Apeldoorn, 21 april 2016

drs W. Eikelboom AAG

Verbonden aan Towers Watson Netherlands B.V.

126

11.2 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

Verklaring over de jaarrekening 2015

Ons oordeel Naar ons oordeel geeft de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Stichting Pensioenfonds TNT Express op 31 december 2015 en van het resultaat over 2015 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW).

Wat we hebben gecontroleerd Wij hebben de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening 2015 van Stichting Pensioenfonds TNT Express te Groningen (‘de stichting’) gecontroleerd. De jaarrekening bestaat uit:

• de balans per 31 december 2015; • de staat van baten en lasten over 2015; en • de toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en overige

toelichtingen.

Het stelsel voor financiële verslaggeving dat is gebruikt voor het opmaken van de jaarrekening is Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW).

De basis voor ons oordeel Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie ‘Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening’.

Wij zijn onafhankelijk van Stichting Pensioenfonds TNT Express zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assuranceopdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA).

Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

Verantwoordelijkheden van het bestuur Het bestuur is verantwoordelijk voor:

• het opmaken en het getrouw weergeven van de jaarrekening en voor het opstellen van het bestuursverslag, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW, en voor

• een zodanige interne beheersing die het bestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude.

Bij het opmaken van de jaarrekening moet het bestuur afwegen of de stichting in staat is om haar werkzaamheden in continuïteit voort te zetten. Op grond van het genoemde verslaggevingsstelsel moet het bestuur de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij het bestuur het voornemen heeft om de stichting te liquideren of de bedrijfsactiviteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. Het bestuur moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de stichting haar bedrijfsactiviteiten kan voortzetten, toelichten in de jaarrekening.

127

Onze verantwoordelijkheid voor de controle van de jaarrekening Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel. Ons controleoordeel beoogt een redelijke mate van zekerheid te geven dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een redelijke mate van zekerheid is een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle afwijkingen ontdekken. Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen.

Een meer gedetailleerde beschrijving van onze verantwoordelijkheden is opgenomen in de bijlage bij onze controleverklaring.

Verklaring betreffende overige door weten regelgeving gestelde vereisten

Verklaring betreffende het bestuursverslag en de overige gegevens Wij vermelden op basis van de wettelijke verplichtingen onder Titel 9 Boek 2 BW (betreffende onze verantwoordelijkheid om te rapporteren over het bestuursverslag en de overige gegevens):

• dat wij geen tekortkomingen hebben geconstateerd naar aanleiding van het onderzoek of het bestuursverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de door Titel 9 Boek 2 BW vereiste overige gegevens zijn toegevoegd.

• dat het bestuursverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening.

Groningen, 21 april 2016 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.

Orgineel getekend door

drs. H.D.M. Plomp RA

128

Bijlage bij onze controleverklaring over de jaarrekening 2015 van Stichting Pensioenfonds TNT Express

In aanvulling op wat is vermeld in onze controleverklaring hebben wij in deze bijlage onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening nader uiteengezet en toegelicht wat een controle inhoudt.

De verantwoordelijkheden van de accountant voor de controle van de jaarrekening Wij hebben deze accountantscontrole professioneel kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze doelstelling is om een redelijke mate van zekerheid te verkrijgen dat de jaarrekening vrij van materiële afwijkingen als gevolg van fouten of fraude is. Onze controle bestond onder andere uit:

• Het identificeren en inschatten van de risico’s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude, het in reactie op deze risico’s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing.

• Het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de stichting.

• Het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door het bestuur en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan.

• Het vaststellen dat de door het bestuur gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de stichting haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een organisatie haar continuïteit niet langer kan handhaven.

• Het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen en het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen.

Wij communiceren met het bestuur onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing.

129

Bijlagen

130

Bijlage 1 Deelnemersbestand

Stand ultimo vorig verslagjaar

Samen-voeging OPF TNT

Stand na Samen-

voeging OPF TNT

Bij Af Stand ultimo verslagjaar

Deelnemers, actief en voortgezet 2.155 60 2.215 288 440 2.063

Gewezen deelnemers 2.096 189 2.285 385 143 2.527 Ingegane pensioenen 616 32 648 110 145 613

waarvan: (tijdelijk)

Ouderdomspensioen 375 23 398 48 14 432

Arbeidsongeschiktheidspensioen* 127 1 128 35 112 51

Partnerpensioen 98 4 102 27 17 112 Wezenpensioen 16 4 20 0 2 18

Totaal: 4.867 281 5.148 783 728 5.203 * De aantallen arbeidsongeschiktheidspensioen zijn eveneens opgenomen onder deelnemers voortgezet als gevolg van hun (gedeeltelijke) premievrije opbouw. ** In de Bij en Af mutaties is verdisconteerd de uitgaande waardeoverdrachten en afkopen van kleine pensioenen.

131

Bijlage 2 Begrippenlijst ABTN Afkorting voor Actuariële en Bedrijfstechnische Nota. In deze, door de wet verplicht gestelde nota, wordt het beleid van het pensioenfonds beschreven op het gebied van financiering, beleggingen, pensioenen en toeslagverlening. Actief/Passief beheer De twee belangrijkste methodes van beleggen zijn actief en passief beleggen. De doelstelling van actief beleggen is om een hoger rendement te behalen dan de gehanteerde benchmark. Hiertoe gaat de belegger op zoek naar interessante beleggingen. Hij belegt ten opzichte van de benchmark extra in bedrijven of andere beleggingen waarvan de hoogste rendementen worden verwacht. Bij passief beleggen is de doelstelling het rendement van de benchmark te evenaren. Om dit te bereiken wordt de samenstelling van de beleggingen van de benchmark gevolgd. Actuariële analyse In deze analyse wordt de invloed verklaard van opgetreden verschillen tussen de actuariële grondslagen en werkelijke ontwikkelingen. Afkoopfactor De factor waarmee afhankelijk van de leeftijd de waarde van de opgebouwde pensioenaanspraken wordt bepaald. De afkoopfactor wordt gehanteerd bij het afkopen van kleine pensioenbedragen. Dit houdt in, dat de gewezen deelnemer in plaats van het kleine pensioen een bedrag ineens ontvangt. AFM Autoriteit Financiële Markten. AG-Prognosetafels Prognosetafels geven de gemiddelde waargenomen overlevings- en sterftefrequenties binnen de Nederlandse bevolking weer over een afgelopen vijfjarige periode en projecteren die naar de toekomst op basis van de in de in het verleden waargenomen en naar de toekomst doorgetrokken trends in deze frequenties. Zij worden gebruikt bij het berekenen van pensioenpremies en de waardering van de pensioenverplichtingen. Er zijn voor mannen en vrouwen aparte prognosetafels afgeleid: GBM en GBV. Anw-aanvulling De regeling Anw-aanvulling compenseert grotendeels de financieel nadelige gevolgen van de Anw. De Anw-aanvulling voorziet in een uitkering die in principe aanvult tot het volledige Anw-niveau. ANW-hiaat Van een Anw-hiaat is sprake als bij overlijden de partner op grond van de AWW wel en op grond van de Anw geen recht zou hebben op een uitkering. Er is ook sprake van een Anw-hiaat als de partner in deze vergelijking te maken krijgt met een lagere of geen uitkering als gevolg van de zogenoemde inkomenstoets. Asset Liability Management (ALM) Het in kaart brengen van de onderlinge samenhang van pensioenverplichtingen, premiebeleid en beleggingsportefeuille. Met behulp van ALM-simulatiemodellen worden beelden geschetst van de kansen en bedreigingen voor het pensioenfonds in diverse economische scenario's. Beleggingsdepot Ten behoeve van de beschikbare-premieregeling en/of de regeling individueel Pensioensparen heeft een deelnemer de keuze uit diverse beleggingsdepots. Elk beleggingsdepot heeft een bepaald risicoprofiel en daarbij behorende samenstelling van aandelen, obligaties en geldmarktinstrumenten.

132

Beleggingsfonds Instelling die geld van derden belegt in aandelen of andere beleggingssoorten. Beleggingsmix De verdeling van beleggingen over verschillende beleggingscategorieën, zoals bijvoorbeeld aandelen, vastrentende waarden en overige beleggingen. Ook wel beleggingsportefeuille. Beleidsdekkingsgraad De beleidsdekkingsgraad is de twaalf-maands gemiddelde dekkingsgraad. De beleidsdekkingsgraad geeft de financiële positie van het pensioenfonds weer. Benchmark Representatieve herbeleggingsindex waartegen de prestaties van de beleggingsportefeuille worden afgezet (bijvoorbeeld AEX-index, MSCI-index). Beschikbare-premieregeling (BPR) Pensioenregeling waarin de hoogte van de verzekerde pensioenen afhankelijk is van de krachtens de regeling beschikbare premie en de daarmee te behalen (en behaalde) beleggingsopbrengsten. Met behulp van actuariële grondslagen en methoden wordt bij pensioneren de precieze hoogte van het pensioen vastgesteld. Bij andere typen pensioenregelingen wordt eerst de pensioenhoogte en vervolgens de hoogte van de premies vastgesteld. Break even inflatie De break-even inflatie is het verschil tussen het nominale rendement op een gewone obligatie en een inflatiegerelateerde obligatie met dezelfde looptijd. De break-even inflatie is gelijk aan de verwachte inflatie plus de inflatierisicopremie. Als de daadwerkelijke inflatie hoger is dan de break-even inflatie dan is de inflatie-gerelateerde obligatie interessanter dan de vergelijkbare nominale obligatie en vice versa. Call spread opties Een call spread houdt in dat callopties worden gekocht en tegelijkertijd callopties verkocht op een hoger marktniveau. Hierdoor is de mogelijke winst op opties beperkt tot een maximum. Het verschil tussen de uitoefenprijs van de gekochte en de geschreven calloptie is de call spread. Compliance Met dit begrip wordt aangeduid dat een organisatie werkt in overeenstemming met vigerende weten regelgeving. Elke financiële instelling beschikt over een compliance regeling die voorschriften bevat waaraan de in die instelling werkzame personen zich dienen te houden, alsmede voorschriften omtrent de wijze van controle op de naleving ervan. Ook veel instellingen die raakvlakken met de financiële sector hebben, zoals pensioenfondsen, hebben een compliance regeling. Een dergelijke regeling bevat bijvoorbeeld voorschriften omtrent de wijze waarop functionarissen voor eigen rekening in effecten mogen handelen, restricties in de omgang met zakenrelaties en de omgang met vertrouwelijke informatie. Consumentenprijsindex (CPI) alle huishoudens (afgeleid) Het consumentenprijsindexcijfer alle huishoudens geeft het prijsverloop weer van een pakket goederen zoals dit gemiddeld wordt aangeschaft door alle huishoudens in Nederland. In de afgeleide index is het effect van veranderingen in de tarieven van productgebonden belastingen en subsidies en van consumptiegebonden belastingen geëlimineerd. Contante waarde De huidige waarde van een bedrag waarover je pas na een bepaalde periode de beschikking hebt. Continuïteitsanalyse Pensioenfondsen voeren minimaal eens per drie jaar een continuïteitsanalyse uit. Deze analyse laat zien of het pensioenfonds ook op de lange termijn aan de pensioenverplichtingen kan voldoen.

133

Corporate Governance (voor pensioenfonds) Goed Pensioenfondsbestuur, waarbij integer en transparant handelen door het pensioenfonds en het toezicht daarop zijn inbegrepen. Daarbij legt het pensioenfonds verantwoording af over het gevoerde beleid. Credit rating Een rating is een risico-indicator. Een slechte rating betekent een hoog risico. Voor een hoog risico eisen beleggers en banken een hoge rente. Hoe slechter de rating dus is, hoe duurder het voor een onderneming wordt om geld te lenen. Een rating wordt toegekend door een daarin gespecialiseerd bedrijf. De grootste ratingbureaus zijn Moody's Investors Service en Standard & Poor's. Crisisplan (financieel) Een beschrijving van maatregelen die een pensioenfonds op korte termijn zou kunnen inzetten indien de dekkingsgraad zich bevindt op of zeer snel beweegt richting kritische waarden waardoor het realiseren van de doelstelling van het pensioenfonds in gevaar komt. Dekkingsgraad De dekkingsgraad is de procentuele verhouding tussen de bezittingen, verlaagd met overige schulden en de voorziening pensioenverplichtingen. De dekkingsgraad geeft aan in hoeverre op lange termijn de pensioenverplichtingen kunnen worden nagekomen. Dekkingstekort De Pensioenwet en het Besluit Financieel Toetsingskader Pensioenfondsen spreken van een situatie van dekkingstekort indien de middelen van het pensioenfonds niet langer toereikend zijn om de voorziening pensioenverplichtingen en de reserve voor algemene risico's te dekken. Derivaten Van effecten afgeleide financiële instrumenten (beleggingsproducten), waarvan de waarde afhankelijk is van de waarde van andere meer onderliggende variabelen als valuta’s, effecten en rentes. Voorbeelden zijn futures en swaps. DNB De Nederlandsche Bank. Duration De gevoeligheid van een waarde voor fluctuaties in de kapitaalmarktrente, rekening houdend met de resterende looptijd van die waarde. Eigen vermogen Buffer om mogelijke waardedalingen van de in het pensioenfonds aanwezige middelen op te vangen. Pensioenfondsen zijn verplicht om te beschikken over een voldoende grote buffer. Met een toereikendheidstoets kan jaarlijks worden vastgesteld of het eigen vermogen groot genoeg is. Minimaal vereist eigen vermogen: De ondergrens van het vereist eigen vermogen. Indien het pensioenfonds niet over het minimaal vereist vermogen beschikt is sprake van een dekkingstekort. Vereist eigen vermogen: Het vermogen dat nodig is om te bewerkstelligen dat met een zekerheid van 97,5% wordt voorkomen dat het pensioenfonds binnen een periode van één jaar over minder waarden beschikt dan de hoogte van de voorziening pensioenverplichtingen. Het wordt berekend conform de daarvoor geldende wettelijke regels. Gewenst eigen vermogen: Het vermogen dat nodig is ter dekking van de pensioenverplichtingen, verhoogd met het vermogen dat nodig is om de toeslagambitie ook op de lange termijn na te komen. Het gewenst eigen vermogen is minimaal gelijk aan het vereist eigen vermogen. Het wordt berekend conform de daarvoor geldende wettelijke regels.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Kredietbeoordelaar

http://nl.wikipedia.org/wiki/Moody%27s

http://nl.wikipedia.org/wiki/Standard_%26_Poor%27s

http://www.watsonwyatt.com/europe/netherlands/research/grippen/p.asp#pensioenfonds

http://www.watsonwyatt.com/europe/netherlands/research/grippen/v.asp#voorziening pensioenverplichtingen

http://www.watsonwyatt.com/europe/netherlands/research/grippen/v.asp#voorziening pensioenverplichtingen

134

Emerging markets (opkomende markten) Markten die eerder achterbleven bij de economische ontwikkeling, maar waarvan de vooruitzichten nu goed zijn. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om markten in Midden- en Zuid-Amerika, Midden- en Oost-Europa, het Verre Oosten en Zuid-Afrika. Ervaringssterfte Omdat aangenomen wordt dat de werkende bevolking gezonder is dan de niet werkende bevolking wordt op basis van ervaringscijfers op de sterftekansen zoals ontleend aan de prognosetafel een leeftijdsafhankelijke afslag toegepast. Door rekening te houden met deze ervaringssterfte hoeven geen leeftijdscorrecties te worden toegepast. FED De Federal Reserve System of Federal Reserve of informeel ook wel The Fed is de federale, centrale bank van de Verenigde Staten van Amerika, vergelijkbaar met de Europese Centrale Bank. Feitelijke premie De feitelijke premie is de premie zoals deze daadwerkelijk wordt geheven in het boekjaar. Fiduciair Management Fiduciair management is te omschrijven als een integrale en objectieve oplossing voor pensioenfondsen met verschillende behoeften binnen vermogensbeheer. Bij fiduciair management worden oplossingen aangedragen voor strategische, tactische en operationele vraagstukken in combinatie met een op maat gesneden verslaglegging. Financieel crisisplan In een financieel crisisplan zijn maatregelen opgenomen die het pensioenfonds kan inzetten wanneer op korte termijn de financiële positie van het pensioenfonds zich bevindt op of snel beweegt richting kritische waarden, waardoor het realiseren van de doelstellingen van het pensioenfonds in gevaar komt. Financieel Toetsingskader (FTK) De door de toezichthouder uitgevoerde methodiek voor de toetsing van de financiële opzet en toestand van pensioenfondsen die vanaf 1 januari 2007 verplicht is. FIRM Afkorting voor Financiële Instellingen Risicoanalyse Methode. FIRM is een geïntegreerde methode voor de analyse van risico's bij alle typen ondernemingen waarop DNB toezicht houdt. Risicoanalyse wordt door de toezichthouder gebruikt om inzicht te krijgen in de risico's die samenhangen met de activiteiten die een onderneming uitvoert en de mate waarin deze een potentiële bedreiging kunnen vormen voor de toezichtdoelstellingen. Franchise Het deel van het salaris dat niet wordt meegenomen bij het berekenen van de pensioengrondslag. Futures Termijncontract, waarin toekomstige aankoop en verkoop van financiële waarden zijn vastgelegd. Futures worden gebruikt om beleggingsrisico’s af te dekken, maar ook voor de uitvoering van (global) tactische asset allocatie. Gedempte kostendekkende premie De gedempte premie wordt berekend door de rente of het rendement te baseren op een voortschrijdend gemiddelde uit het verleden of het rendement op een verwachting voor de toekomst. Het pensioenfonds heeft voor dit laatste gekozen. Gedragscode Schriftelijk stuk waarin regels en richtlijnen worden gegeven ter voorkoming van belangenconflicten tussen het zakelijk belang en de privébelangen van bij het pensioenfonds betrokken personen en van misbruik van vertrouwelijke informatie. Grondstoffen Grondstoffen en goederen waarvan de prijs in hoge mate wordt bepaald door de actuele vraag en aanbod. Voorbeelden zijn olie, graan en metalen.

135

Haalbaarheidstoets De haalbaarheidstoets geeft inzicht in de samenhang tussen de financiële opzet, het verwachte pensioenresultaat en de risico’s die daarbij gelden. Over de uitkomsten van de haalbaarheidstoets wordt gecommuniceerd richting verschillende stakeholders. Hedgefondsen Fondsen waarbij gebruik wordt gemaakt van een brede selectie van beleggingsstrategieën en beleggingsinstrumenten om onder alle (markt-)omstandigheden een positief (absoluut) rendement te halen. Herstelplan In het geval dat de dekkingsgraad van het pensioenfonds lager is dan de vereiste dekkingsgraad dient het pensioenfonds een herstelplan op te stellen. In dit plan zijn maatregelen opgenomen waardoor het pensioenfonds binnen de wettelijke kaders kan herstellen. High yield Obligaties met een credit rating lager dan BBB-, ook wel non-investment grade genoemd. Hypotheken Een hypotheek is een lening om een huis te kunnen kopen. Een lening waarover rente wordt betaald en waarbij de woning als onderpand dient. Als belegger in hypotheken investeer je geld, zodat hypotheken verstrekt kunnen worden. De ontvangen hypotheekrente is een belangrijk element van het rendement. Indexatie Zie toeslagverlening. Indexatieresultaat Het indexatieresultaat is gedefinieerd als de cumulatief verleende indexatie in een bepaalde periode afgezet tegen de (cumulatieve) indexatie indien die gehele periode sprake zou zijn geweest van volledige (ten opzichte van de 100% prijsindex) indexatie. Indexatieresultaat = Cumulatieve indexatie / Cumulatieve prijsinflatie Voorbeeld Het pensioen bij aanvang is 100. Stel dat de prijzen over een periode van 15 jaar met 50% zijn gestegen, indien de toeslagverlening in dezelfde periode in totaal 25% heeft bedragen bedraagt het indexatieresultaat 25/50 = 50%. Individueel Pensioensparen (IPS) Regeling voor deelnemers om naast het reguliere pensioen te beleggen voor aanvullend pensioen. Deelnemers kunnen vrijwillig deelnemen aan deze regeling. Inkoopfactoren Inkoopfactoren zijn de gehanteerde actuariële omzettingsfactoren waarbij het spaarsaldo op pensioeningangsmoment wordt omgezet naar een jaarlijkse uitkering op basis van het dan geldende inkooptarief c.q. inkoopfactor. Investment grade Obligaties met een credit rating van BBB- of hoger. ISDA/CSA overeenkomst Een ISDA overeenkomst is een standaard contract dat OTC-transacties tussen institutionele financiële partijen mogelijk maakt. CSA is een bijlage bij het ISDA-contract waarin partijen afspraken maken over het wederzijds te leveren en te accepteren onderpand.

136

Kostendekkende premie Pensioenfondsen zijn verplicht om een kostendekkende premie te berekenen. De kostendekkende premie fungeert als (wettelijk) ijkpunt bij de beoordeling van de feitelijke premie die het pensioenfonds in rekening brengt. De kostendekkende premie bestaat uit de actuarieel benodigde premie voor de pensioenverplichtingen, een opslag die nodig is voor het in stand houden van het vereist eigen vermogen, een opslag voor uitvoeringskosten van het pensioenfonds en de premie die actuarieel benodigd is voor de voorwaardelijke onderdelen van de regeling. Kritische dekkingsgraad De dekkingsgraad waarbij naar verwachting zonder aanvullende dotaties door de werkgevers of het korten van rechten binnen de resterende looptijd voor het kortetermijnherstelplan nog herstel optreedt tot de (minimaal) vereiste dekkingsgraad. Life Cycle Ten behoeve van de beschikbare-premieregeling en/of de regeling individueel pensioensparen kan worden belegd in de Life Cycle. Het principe van Life Cyle-beleggen is dat er wordt belegd in een risicoprofiel waarbij de samenstelling van de beleggingsmix is afgestemd op het aantal jaren tot aan de pensioendatum. Marktwaarde De marktwaarde is het bedrag waarvoor een recht of een verplichting kan worden afgewikkeld tussen terzake goed geïnformeerde partijen, die tot een transactie bereid en onafhankelijk van elkaar zijn. Middelloon(regeling) Het middelloon is de hoogte van het gemiddelde salaris gedurende de hele loopbaan. Bij de middelloonregeling hangt het uiteindelijke pensioen af van het aantal jaren dat een deelnemer bij de werkgever in dienst is geweest en het salarisverloop tijdens deze werkzame periode. Het op te bouwen pensioen is bij deze regeling een gewogen gemiddelde van alle pensioengrondslagen over de gehele periode van deelname aan de regeling. Minimaal vereist eigen vermogen Zie eigen vermogen. Netto-risico Het restant aan risico dat overblijft na het nemen van beheersmaatregelen. Non-investment grade Obligaties met een credit rating lager dan BBB, ook wel high yield genoemd. Onderdekking (dekkingstekort) Situatie dat de middelen van het pensioenfonds niet langer toereikend zijn om de voorziening pensioenverplichtingen en de reserve voor algemene risico’s te dekken. Opkomende markten Markten die eerder achterbleven bij de economische ontwikkeling, maar waarvan de vooruitzichten nu goed zijn. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om markten in Midden- en Zuid-Amerika, Midden- en Oost-Europa, het Verre Oosten en Zuid-Afrika. Outperformance/underperformance Het rendement dat een vermogensbeheerder heeft behaald over een door hem beheerde portefeuille ten opzichte van het rendement van de benchmark. OTC (Over the counter) Deze term heeft betrekking op financiële transacties die niet via de beurs verlopen, maar die direct tussen twee partijen afgesloten worden. Overige beleggingen Beleggingen anders dan de voor een pensioenfonds meer traditionele beleggingen zoals aandelen en vastrentende waarden. Onder overige beleggingen vallen de categorieën grondstoffen en hedgefondsen.

137

Partnerpensioen op kapitaalbasis/risicobasis Partnerpensioen op kapitaalbasis: er bestaat zowel aanspraak op partnerpensioen bij overlijden tijdens de deelneming als bij overlijden na einde deelneming (als gewezen deelnemer of gepensioneerde). Partnerpensioen op risicobasis: er bestaat alleen aanspraak op partnerpensioen bij overlijden tijdens de deelneming. Partnerpensioen voor de pensioendatum op risicobasis en na pensioendatum op kapitaalbasis: er bestaat aanspraak op partnerpensioen bij overlijden tijdens de deelneming of bij overlijden na ingang van het ouderdomspensioen; er bestaat geen aanspraak op partnerpensioen bij overlijden als gewezen deelnemer. Pensioenaanspraak Een recht op toekomstige pensioenuitkeringen. De aanspraak op pensioen wordt onderscheiden van het ingegane pensioen. Pensioenfederatie In de Pensioenfederatie zijn drie instellingen gefuseerd: de Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen (VB), de Stichting voor Ondernemingspensioenfondsen (OPF) en de Unie van Beroepspensioenfondsen (UvB). De Pensioenfederatie vertegenwoordigt via deze koepels de aangesloten pensioenfondsen. Pensioengrondslag Het gedeelte van het salaris dat de grondslag vormt voor de pensioenopbouw van een deelnemer. De pensioengrondslag wordt berekend door het pensioengevend jaarsalaris te verminderen met de franchise. Pensioenrecht Een recht op ingegane pensioenuitkeringen. Pensioenresultaat Het pensioenresultaat is gedefinieerd als het (cumulatieve) niveau van de (toekomstige) pensioenuitkeringen na een bepaalde periode, afgezet tegen de (cumulatieve) hoogte van de (toekomstige) pensioenuitkeringen indien die gehele periode sprake zou zijn geweest van indexatie volgens de prijsinflatie. Het pensioenresultaat vergelijkt het nominale pensioen plus indexatie met het nominale pensioen plus prijsinflatie en geeft in feite de koopkracht van het pensioen weer. Pensioenresultaat = (1 + Cumulatieve indexatie) / (1 + Cumulatieve prijsinflatie) Voorbeeld Het pensioen bij aanvang is 100. Stel dat de prijzen over een periode van 15 jaar met 50% zijn gestegen, indien de toeslagverlening in dezelfde periode in totaal 25% heeft bedragen, bedraagt het pensioenresultaat 1,25/1,50 = 83,33%. Pensioenwet Op 1 januari 2007 is de Pensioenwet in werking getreden. De Pensioenwet heeft tot doel de waarborgen te verschaffen voor financiële zekerheid, individuele zekerheid en uitvoeringszekerheid. Premieovereenkomst De premieovereenkomst heeft betrekking op de pensioenregeling voor het salarisdeel boven een bepaald bedrag, waarvoor een beschikbare-premieregeling (BPR) geldt en voor de Individueel Pensioenspaarregeling. Prepensioen Het pensioen ter overbrugging van de periode tussen het moment van vervroegde pensionering en het moment waarop het levenslange ouderdomspensioen ingaat. Raad van toezicht In het kader van de Principes voor Goed Pensioenfondsbestuur kan voor het intern toezichthoudend orgaan gekozen worden voor een raad van toezicht die het functioneren van het pensioenfonds toetst en jaarlijks daarover aan het pensioenfonds rapporteert.

138

Renterisico Het risico dat rentefluctuaties, als gevolg van ontoereikende afstemming tussen rentegevoelige bezittingen en verplichtingen op het gebied van rentelooptijden en rentevoet, leiden tot ongewenste effecten op balans en resultaat. (Rente)swap Ruil van rendement op een vastgestelde lange rente tegen een variabele korte rente gedurende een vastgestelde looptijd. (Rente)swaption Een (rente)swaption is een optie op een renteswap. Een (rente)swaption kan worden vergeleken met een verzekering tegen rentedalingen. Het belangrijkste nadeel is de premie die voor dit instrument moet worden betaald. Rentetermijnstructuur (RTS) Maandelijks door DNB gepubliceerde marktrente met een looptijd van 1 tot 60 jaar, waarmee de toekomstige kasstromen van de pensioenverplichtingen worden verdisconteerd. Reservetekort De Pensioenwet en het Besluit Financieel Toetsingskader Pensioenfondsen spreken van een reservetekort als de middelen ontoereikend zijn om naast de voorziening pensioenverplichtingen en de reserve voor algemene risico’s, ook nog de vereiste reserve beleggingsrisico’s, de reserve voorgenomen pensioenaanpassing en eventuele andere reserves te dekken. Risicomanagement Naar aanleiding van de negatieve marktontwikkelingen en de invloed daarvan op de dekkingsgraad heeft het pensioenfonds het afgelopen jaar extra aandacht besteed aan het risicomanagement van de beleggingsportefeuille. Op basis hiervan is het beleggingsbeleid verder aangescherpt. De doelstelling van het gewijzigde beleggingsbeleid is het beschermen van de dekkingsgraad tegen extreme risico’s. Hierbij is er nadruk gelegd op de twee grootste risico’s voor de dekkingsgraad: het risico van dalende aandelenkoersen en het risico van een verder dalende marktrente. Daarnaast blijft het pensioenfonds toch deels profiteren van een eventueel oplopende marktrente en stijgende aandelenkoersen. Risicopremie Dit is de premie voor risicodekking. SBR Als een werknemer wordt ontslagen met toepassing van de ‘financiële regeling overcompleet 55 plus’ van de SBR-regeling, dan wordt de pensioenopbouw voor de helft voortgezet. Over de periode waarover de ontslagen werknemer ook in aanmerking komt voor een zogenoemde FVP-bijdrage vindt volledige opbouw plaats. Securities lending Security lending is het uitlenen van aandelen en obligaties voor een vastgestelde periode aan derden in ruil voor een geldelijke vergoeding. Doordat het economische eigendom bij de uitlener blijft, wordt er geen koersrisico gelopen. Spotmarkt Markt waarop grondstoffen en valuta worden verhandeld voor directe levering. Dit in tegenstelling tot de termijnmarkt waar prijsvorming nu plaatsvindt en levering op een later tijdstip. Spread Het renteverschil tussen bedrijfsobligaties en staatsobligaties. Sterftetafels Zie AG-Prognosetafels. Stichtingskapitaal en reserves Zie eigen vermogen.

139

Swap Een swap is een derivaat waarbij een partij een bepaalde kasstroom of risico wisselt tegen dat van een andere partij. Deze twee componenten worden ook wel de 'legs' van de transactie genoemd. Swaps zijn derivaten, dat wil zeggen dat ze afgeleide producten zijn. Technische voorziening (voorziening pensioenverplichtingen) Technische voorzieningen worden gevormd om alle uit de pensioenregeling of andere overeenkomsten voortvloeiende pensioenverplichtingen te kunnen nakomen. Toekomst bestendig indexeren De grens voor TB-indexatie (TBI) is de grens waarop het pensioenfonds op basis van toekomstbestendige toeslagverlening de volledige toeslag kan toekennen. Deze grens wordt jaarlijks bepaald en is afhankelijk van de rentestand op dat moment. Toeslagverlening (indexatie) Om de koopkracht van pensioenen niet achteruit te laten gaan, kunnen pensioenen worden aangepast. Dit houdt in dat een toeslag kan worden gegeven op het pensioen. Het pensioenfonds neemt jaarlijks een besluit over het al dan niet verhogen van de pensioenaanspraken. De toeslagverlening bij het pensioenfonds is voorwaardelijk. Er wordt slechts toeslag verleend voor zover de middelen van het pensioenfonds dit toelaten. Uitkeringsovereenkomst De uitkeringsovereenkomst heeft betrekking op de pensioenregeling voor het salarisdeel tot een bepaald bedrag, waarvoor een regeling op basis van het middelloonsysteem geldt. Uitvoeringsovereenkomst De overeenkomst tussen een werkgever en een pensioenfonds over de uitvoering van één of meer pensioenregelingen. Ultimate Forward Rate (UFR) De UFR is een risicovrije rekenrente voor langjarige contracten, waarin wegens de lange looptijd onvoldoende handel plaatsvindt. Bij looptijden langer dan 20 jaar wordt de langstertermijnrente vastgesteld richting een convergentiepunt van 4,2%. Uniform Pensioenoverzicht (UPO) Een UPO is een overzicht van de pensioenaanspraken dat jaarlijks aan de actieve deelnemers wordt gestuurd. Verantwoordingsorgaan De in de Principes voor Goed Pensioenfondsbestuur gehanteerde term voor een orgaan waarin de actieve deelnemers, de pensioengerechtigden en de financieel betrokken werkgever(s) zijn vertegenwoordigd en waaraan het pensioenfonds periodiek verantwoording aflegt. Verbonden personen Alle leden van de organen van het pensioenfonds en andere personen die werkzaamheden voor het pensioenfonds verrichten, onafhankelijk van de duur waarvoor of de juridische basis waarop zij werkzaam zijn. Vereist eigen vermogen Zie eigen vermogen. Visitatiecommissie In het kader van de Principes voor Goed Pensioenfondsbestuur kan voor het toezichthoudend orgaan gekozen worden voor een Visitatiecommissie die tenminste één keer in de drie jaar - of vaker als daartoe aanleiding is – het functioneren van het pensioenfonds toetst. De Visitatiecommissie wordt aangesteld door het pensioenfonds en bestaat uit tenminste drie onafhankelijke deskundigen. Voorwaardelijk pensioen Een extra voorwaardelijk pensioen over dienstjaren uit het verleden als gevolg van een lagere pensioenopbouw dan mogelijk is volgens de fiscale regelgeving.

140

VPL De afkorting van de Wet aanpassing fiscale behandeling VUT / prepensioen en introductie Levensloopregeling. Waardeoverdracht(en) Het naar een andere pensioenregeling overdragen van de waarde van het opgebouwde pensioenrecht. WIA Dit is de afkorting voor de wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen.

141

Colofon Uitgegeven door Stichting Pensioenfonds TNT Express Correspondentieadres: Postbus 501 9700 AM GRONINGEN Bezoekadres: Europaweg 27, Groningen Telefoon (050) 522 50 90 internet www.pensioentntexpress.nl emailadres [email protected] Realisatie TKP Pensioen BV Postbus 501 9700 AM GRONINGEN

201 5 - Pensioenfonds TNT Express · Als gevolg van verdere fiscale versobering is op voorstel van...

Documents

Transcript of 201 5 - Pensioenfonds TNT Express · Als gevolg van verdere fiscale versobering is op voorstel van...