2009-2010 (130 p.)

VERSLAG OVER DE TOESTAND VAN HET ONDERWIJSVERSLAG OVER DE TOESTAND VAN HET ONDERWIJS

schooljaar 2009 - 2010

ONDERWIJSSPIEGEL

OnderwijsspiegelOnderwijsspiegelDoorlichtingen 2009-2010Controle van de internatenOnderzoeken talen

2

COLOFON Samenstelling: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming Onderwijsinspectie Productcoördinatie: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming Afdeling Informatie en Communicatie Verantwoordelijkeuitgever: Lieven Viaene, inspecteur-generaal Koning Albert II-laan 15, 1210 Brussel Kaftontwerp: Frieda Smellinckx, leerlinge van de Academie voor Beeldende Kunst Anderlecht Vormgevingkaft: Gert Bogaerts Vormgevingbinnenwerkendruk: Drukkerij Enschedé-Van Muysewinkel Wettelijkdepot: D/2011/3241/036

Copyright: Niets uit deze brochure mag worden gekopieerd of op een andere wijze worden verspreid zonder bronvermelding.

3

InhoudVoorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Deel I: DOOrlIchtIngen 2009-2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102. Overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

2.1 Basisonderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112.2 Secundair onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122.3 Volwassenenonderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132.4 Deeltijds kunstonderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152.5 centra voor leerlingenbegeleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

3. Instellingen in een verbetertraject . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Deel II: cOntrOle VAn De InternAten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181.1 De regelgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181.2 Instrumenten en procedures . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2. controles en adviezen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192.1 Internaten in Vlaanderen in juni 2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192.2 De adviezen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

3. Voldoen de internaten aan de voorwaarden inzake bewoonbaarheid, veiligheid en hygiëne? . . . . . . . 203.1 De organisatie van het welzijnsbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203.2 De leef- en werkomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203.3 hygiëne en gezondheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223.4 De opvolgingscontroles (augustus 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

4. De infrastructuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255. De internaatpopulatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256. conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267. Aanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Deel III: OnDerZOeKen tAlen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

talenbeleid in de Vlaamse scholen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281. Inleiding en leeswijzer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282. Fundering van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2.1 Inhoudelijke definitie van talenbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292.2 Organisatorische definitie van talenbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302.3 Kwaliteit van talenbeleid in ontwikkelingsperspectief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312.4 Structuur van het onderzoeksinstrument talenbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312.5 contexten inputfactoren bij talenbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322.6 Output van talenbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332.7 talenbeleid als proces: doelgerichtheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332.8 talenbeleid als proces: ondersteuning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2 .8 .1 Taligebehoefteninkaarttebrengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342 .8 .2 Nederlandsalsleergebied/vak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342 .8 .3 Modernevreemdetalenalsleergebied/vak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352 .8 .4 Nederlandsalsinstructietaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352 .8 .5 HetgebruikvanNederlandsvoordecommunicatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372 .8 .6 Ondersteunendeorganisatorischestructurenvoortalenbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

2.9 talenbeleid als proces: doeltreffendheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382.10 talenbeleid als proces: ontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

3. Methodologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393.1 Onderzoeksvragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393.2 Steekproef . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

4

3.3 Onderzoeksaanpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403.4 Instrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

4. resultaten basisonderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434.1 Aandacht voor doelgerichtheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

4 .1 .1 Visie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434 .1 .2 Normstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

4.2 Aandacht voor ondersteuning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464 .2 .1 Taligebehoefteninkaartbrengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464 .2 .2 Nederlandsalsinstructietaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484 .2 .3 Nederlandsvoordecommunicatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504 .2 .4 Nederlandsalsleergebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524 .2 .5 Modernevreemdetalenalsvak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

4.3 Aandacht voor doeltreffendheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564 .3 .1 Kwalitatievegegevensverzameling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564 .3 .2 Verantwoording . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

4.4 Aandacht voor ontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584 .4 .1 Openheidvoorexterneontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584 .4 .2 Participatieveontwikkelingsdynamiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

5. resultaten secundair onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615.1 Aandacht voor doelgerichtheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

5 .1 .1 Visie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615 .1 .2 Normstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

5.2 Aandacht voor ondersteuning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 635 .2 .1 Taligebehoefteninkaartbrengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 635 .2 .2 Nederlandsalsinstructietaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 655 .2 .3 Nederlandsvoordecommunicatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 675 .2 .4 Nederlandsalsvak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 695 .2 .5 Modernevreemdetalenalsvak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

5.3 Aandacht voor doeltreffendheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 725 .3 .1 Kwalitatievegegevensverzameling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 725 .3 .2 Verantwoording . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

5.4 Aandacht voor ontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 735 .4 .1 Openheidvoorexterneontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 735 .4 .2 Participatieveontwikkelingsdynamiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

6. resultaten van statistische analyses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 766.1 Interactie tussen input- en contextfactoren en talenbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

6 .1 .1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 766 .1 .2 SamenhangGOK-middelenentalenbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 786 .1 .3 Samenhanginputkenmerkenleerlingenentalenbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 786 .1 .4 Samengevat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

6.2 Patronen bij de aanpak van het talenbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 796 .2 .1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 796 .2 .2 Basisonderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 806 .2 .3 Secundaironderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 826 .2 .4 Samengevat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

6.3 Samenhang tussen beleid en uitvoering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 847. Aanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

7.1 Voor het beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 867.2 Voor de school . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 867.3 Voor de leraren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

8. Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 888.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 888.2 Vaststellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

8 .2 .1 Doelgerichtheid:visieendoelenstellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 898 .2 .2 Ondersteuning:taligebehoefteninkaartbrengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 898 .2 .3 Nederlandsalsinstructietaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .908 .2 .4 Nederlandsvoordecommunicatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90

5

8 .2 .5 Nederlandsalsleergebied/vak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 918 .2 .6 Modernevreemdetalenalsleergebied/vak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 918 .2 .7 Doeltreffendheid:gegevensverzamelingenverantwoording . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 928 .2 .8 Ontwikkeling:openheidvoorexterneontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 928 .2 .9 Ontwikkeling:participatieveontwikkelingsdynamiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

8.3 conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 939. literatuurlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96het erK en de opleidingen vreemde talen in het volwassenenonderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 971. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

1.1 het aanbod vreemde talen in het volwassenenonderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 991.2 het europees referentiekader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

2. De organisatie en indeling van de opleidingen vreemde talen in het volwassenenonderwijs . . . . . . 1022.1 De indeling in taalniveaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

2 .1 .1 DeindelingintaalniveausindeCVO’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1022 .1 .2 DeindelingintaalniveausindeCBE’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

2.2 De studieduur van de onderscheiden taalniveaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1053. De invulling van de opleidingen vreemde talen die behoren tot het algemene taalaanbod in

het volwassenenonderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1093.1 Algemene visie op taalleren in het erK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1093.2 De Vlaamse opleidingsprofielen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

3 .2 .1 Deglobalebeschrijvingenvantaalbeheersingindeopleidingsprofielen . . . . . . . . . . . . . 1103 .2 .2 Debasiscompetentiesenhunbouwstenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111

3.3 Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1204. De onderwijspraktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

4.1 De leerplandoelstellingen voor de taalopleidingen in de cVO’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1204.2 Bronnen die de leraren talen als referentiekader (kunnen) hanteren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

4 .2 .1 Deleerplannen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1214 .2 .2 Leerboekenencursusmateriaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1234 .2 .3 HetERKzelf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

5. conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1256. literatuurlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

7

VoorwoordNaargoedegewoontebestaathetverslagvandeonderwijsinspectieuitverschillendedelen .

IndeelIkrijgjeeenoverzichtvanhetaantaldoorlichtingendatweuitvoerdeninhetschooljaar2009-2010 .Webecommentariërendeadviezenbeknoptmetdemeestmarkantevaststellingen .

We bezochten afgelopen schooljaar niet enkel scholen, centra en academies . In de maanden mei en juni2010gingdeonderwijsinspectie inalle 141Vlaamse internaten langs . Inaugustus2010volgdendeopvol-gingsdoorlichtingenvoordeelfinternatendiebijheteerstebezoeknietinordebleken .EenneerslagvandezewerkzaamhedenvindjeindeelII .

DeelIIIbestaatuittweedelen .Infebruari2007steldevoormaligministervanonderwijsenvormingFrankVandenbrouckezijntalenbeleids-notavooraandeOnderwijscommissievanhetVlaamsParlement .Dezebevatteactiesvoorhetbeleid,maarookvoorhetonderwijsveld .In2009hernieuwdedehuidigeministervanonderwijsenvormingPascalSmetditengagementinzijnbeleidsnota .ScholenwordenaangezetommeteenactiefenexpliciettalenbeleiddetaalvaardigheidvanhetNederlandsendevreemdetalenkennisbijde leerlingenteverbeteren .Ook in2009werdtalenbeleidalsindicatoropgenomeninhetdecreetbetreffendedekwaliteitvanonderwijs .Deonderwijsinspectiekreegdeopdrachtomterapporterenoverhettalenbeleidindebasis-ensecundairescholen .Hetonderzoekgebeurde tijdensdedoorlichtingenvandecember2009 tot juni2010 .Dezesteek-proef is weliswaar representatief, maar bevat geen scholen die gelegen zijn in het Brussels HoofdstedelijkGewest,nochinAntwerpenofGent .AllesoverdeopzetenderesultatenvanditonderzoekleesjeindeelIII .Jevindtdaarookeensamenvattingvanhetonderzoek .DaarnaastbevatditdeelookeenbijdrageoverhetEuropeesReferentiekadervoormodernevreemde talen(ERK)endeopleidingenvreemdetaleninhetvolwassenenonderwijs .Uitvaststellingentijdensdedoorlich-tingeninhetvolwassenenonderwijsblijktdatlerarenhetdoorgaansmoeilijkvindenomdeleerplandoelstel-lingentalenteinterpreterenenteconcretiseren .DeinspecteusstellendaarbijookvastdatdelerarenweinigvertrouwdzijnmethetERK .Indezebijdragegaanweopzoeknaarverklaringenhiervoorennaardeverschil-lenenovereenkomstentussendedoelstellingentalenenhetERK .

Jevindtditverslagsamenmetbijkomendeinformatieookopwww .onderwijsinspectie .be .

Veelleesplezier .

Deonderwijsinspectie

9

Deel I: DOOrlIchtIngen 2009-2010


10


1. InleidingOpéénjanuari2009starttedeonderwijsinspectiemetdederderonde1ensindsdienlichtzealleinstellingendooropgedifferentieerdewijze .Tijdenseenvooronderzoekselecteerteeninspectieteamdesterkeenmindersterkeaspectenvandeinstellingdietijdensdeeigenlijkedoorlichtingnaderwordenonderzocht .

Zo’ndoorlichtingsfocusbestaatenerzijds• uiteenleergebiedofvak,eenstudierichtingofopleiding,leergebied-ofvakoverschrijdendeeindtermenof

ontwikkelingsdoelen,eenbegeleidingsaspectenanderzijds• uit kwaliteitsaspect(en) van de werking van de school of het centrum . Dit zijn aspecten van materieel

beheer,personeelsbeheer,professionalisering,begeleidingofevaluatie .DezekwaliteitsaspectenzijnterugtevindeninhetCIPO-referentiekadervandeonderwijsinspectie2 .

Elkedoorlichtingwordtafgeslotenmeteendoorlichtingsverslagdateenantwoordbiedtopdedrievragendieeeninspectieteamzichstelttijdenseendoorlichting:• Voldoetdeinstellingaandeerkenningsvoorwaarden?• Bewaaktdeinstellinghaarkwaliteit?• Watmethetalgemenebeleidvandeinstelling?Dedoorlichtingsverslagenwordengepubliceerdopwww .doorlichtingsverslagen .be .

Elkdoorlichtingsverslageindigtmeteenadvies .Erzijndriemogelijkheden:• advies1ofeengunstigadvies,• advies2ofeenbeperktgunstigadviesen• advies3ofeenongunstigadvies3 .

gunstig advies (advies 1)

Oordeel Erkenning Watdoetdeonderwijsinspectie?

De instelling handelt voldoendekwaliteitsvolenissterkgenoegomzelfdekwaliteitoptevolgenenteverbeteren .

De instelling blijfterkend .

Er is geen opvolgingscontrole . De onder-wijsinspectie gaat pas opnieuw naar deinstellingbijeenvolgendedoorlichting .

Beperkt gunstig advies (advies 2)


De instelling moet binnen eenopgelegde termijnbepaalde tekor-tenwegwerken .

De instelling blijft voor-lopigerkend .

Tijdens de opvolgingscontrole gaat deonderwijsinspectie na of de tekorten zijnweggewerkt .Zoja,krijgtdeinstellingeengunstigadvies .Zo niet, krijgt de instelling een ongunstigadvies .

1 Een ronde iseencyclusvandoorlichtingenwaarindeonderwijsinspectiealle scholen, centraenacademies (minstens)éénmaalcontroleert .

2 Hetreferentiekadervandeonderwijsinspectie(Context,Input,ProcesenOutput)isdecretaalverankerdmethetdecreetbetreffendedekwaliteitvanonderwijsvan8mei2009enhetBesluitvandeVlaamseRegeringvan1oktober2010totuitvoeringvanhetdecreetvan8mei2009betreffendedekwaliteitvanonderwijsmetbetrekkingtothetreferentiekadervandeinspectie(BS .13/01/2011) .

3 Ziehetdecreetvan8mei2009betreffendedekwaliteitvanonderwijs,art .41 .

11


Ongunstig advies (advies 3)


De instelling moet belangrijketekorten wegwerken . De onder-wijsinspectie spreekt zich uit overde vraag of de instelling dit zelf-standigkanofexternebegeleidingnodigheeft .

Deproceduretot intrek-king van de erkenningwordtopgestart .

Die procedure wordtvoor minimum éénschooljaarenmaximumdrie schooljaren opge-schort indien er doorde instelling een verbe-teringsplan is ingediendengoedgekeurd .

De instelling krijgt tweemaanden tijd om eenverbeteringsplan in tedienen .

-indiendeinstellinggeenverbeteringsplanindiende, volgt er binnen drie maandenna het verstrijken van de termijn om eenverbeteringsplan in te dienen, een nieuwedoorlichtingdooreenanderinspectieteam- indien de instelling een verbeteringsplanindiende, maar het wordt niet goedge-keurd,volgterbinnendriemaandennadieafwijzingeennieuwedoorlichtingdooreenanderinspectieteam- indien de instelling een verbeteringsplanindiende en dat wordt goedgekeurd, volgter binnen drie maanden na het einde vandeopschortingsperiode (minimuméénenmaximum drie schooljaren) een nieuwedoorlichtingdooreenanderinspectieteam

Deze nieuwe doorlichtingen resulteren ineen gunstig advies, een beperkt gunstigadvies of een advies tot definitieve intrek-kingvandeerkenning .

Hiernavolgteenoverzichtvandedoorlichtingenendeuitgebrachteadviezenvanhetschooljaar2009-2010 .

2. Overzicht

2.1 Basisonderwijs

In het schooljaar 2009-2010 waren er in het gewoon basisonderwijs (bao) 2321 onderwijsinstellingen: 169autonomekleuterscholen,176autonomelagerescholenen1976basisscholenmetkleuter-énlageronderwijs .Inhetbuitengewoononderwijswarener196,waarvan95autonomelagerescholen,95basisscholenenzesscholenvanhetbuitengewoononderwijsvanhettype5(ziekenhuisscholenwaarvantelkenskleuter-enlageronderwijs)4 . In het gewoon basisonderwijs lichtten we 13 % van de scholen door en in het buitengewoononderwijsbijna15%vandescholen .

Aantal doorlichtingen gewoon bao Buitengewoon bao totaal

Gemeenschapsonderwijs 61 7 68

Officieelonderwijs 51 5 56

Vrijonderwijs 192 17 209

totaal 304 29 333

Uitgebrachte adviezen gewoon bao Buitengewoon bao totaal

Advies1 221 23 244

Advies2 83 6 89

Advies3 0 0 0

totaal 304 29 333

4 Ziewww .ond .vlaanderen .be/onderwijsstatistieken .

12


In2009-2010kreeggeenenkeleschooleenongunstigadvies .Bijna73%vandedoorgelichtescholeninhetgewoonbasisonderwijskreegeengunstigadvies .Inhetbuitengewoononderwijswasditvoorruim79%vandedoorgelichtescholenhetgeval .

Ruim27%vandedoorlichtingeninhetgewoononderwijsenbijna21%vandedoorlichtingeninhetbuiten-gewoononderwijswerdenafgeslotenmeteenadvies2 .Hierbijwerdentekortengeformuleerdophetvlakvanhetonderwijskundig functioneren,hetwelzijnsbeleid,denalevingvandewettelijkebepalingenof vooreencombinatievanmeerderevandezeaspecten .

Motivatie gewoon bao Buitengewoon bao totaal

Leerprestaties 82

Welzijnsbeleid5 2 0 2

Regelgeving 20 0 20

Slechts2%vandeadviezen2istewijtenaantekortenvoorveiligheid,ongeveer22%istewijtenaantekortenvoorregelgeving .Dezescoresbevestigendepositievetrenddiedevoorbijejarenwerdingezet .

2.2 Secundair onderwijs

Afgelopenjaarheeftdeonderwijsinspectie125scholendoorgelichtdievoltijdssecundaironderwijs(so)orga-niseren .Daarnaastgingenwe langs in zeven centra voordeeltijdsberoepsonderwijs en indertien scholenvoorbuitengewoonsecundaironderwijs .

Aantal doorlichtingen gewoon voltijds onderwijs

Deeltijds beroeps-onderwijs

Buitengewoon so totaal

Andere 1 0 1 2

Gemeenschapsonderwijs 36 5 3 44

Officieelonderwijs 0 0 1 1

Vrijonderwijs 88 2 8 98

totaal 125 7 13 145

Uitgebrachte adviezen gewoon voltijds onderwijs

Deeltijds beroeps-onderwijs

Buitengewoon so totaal

Advies1 52 0 2 54

Advies2 71 6 11 88

Advies3 2 1 0 3

totaal 125 7 13 145

Dekwaliteitscontrolesresulteerdenin37%vandescholenineengunstigadvies .Voordeanderescholen(60%)washetadviesbeperktgunstig .Slechts indriescholen formuleerdedeonderwijsinspectieeennegatiefadvies .

Deredenenwaaromeenschooleenadvies2krijgt,kanmeninvierrubriekenonderbrengen:tekortenophetvlakvanleerprestaties,hetnietcorrecttoepassenvanderegelgeving,hetnietnakomenvandeinspannings-verplichtingvoordevakoverschrijdendeeindtermen(VOET)ofontwikkelingsdoelen(VOOD)enovertredin-genophetgebiedvanwelzijnsbeleid .

5 Welzijnsbeleid:bewoonbaarheid,veiligheidenhygiëne .

6 88

89 scholen - dat is bijna 27% van de doorgelichte instellingen - kregen een advies 2. Op één na, vertonen al deze scholen tekorten voor het onderwijskundig functioneren. Dit wordt in sterke mate bepaald door de systematische focus op verwachte outputgegevens. Doorgaans slagen die scholen er nog niet in om voor specifieke leergebieden de eindtermen of de leerplandoelen te realiseren.

13


Motivatiegewoon voltijds

onderwijsDeeltijds

beroepsonderwijsBuitengewoon so totaal

Leerprestaties 67 6 11 84

Regelgeving 33 3 6 42

VOET/VOOD 0 0 nvt 0

Welzijnsbeleid 4 0 0 4

Tekortenophetvlakvan leerprestatiesvormendebelangrijksteoorzaakvaneenadvies2 .Ditbetekentdatscholenvoorsommigevakkenvandebasisvormingofvanhetspecifiekgedeelteeronvoldoendeinslagenomdevastgelegdeeindtermenenleerplandoelenterealiseren .

Bijtekortkomingeninhettoepassenvanderegelgevinggaatdeaandachtuitnaareenclustervanregelsdiebetrekkinghebbenopdesanctioneringvandestudies .Hetgaathoofdzakelijkoverdeeindejaarsdeliberatie .Bijdebeoordelingvanstudieresultatenheeftmensomsmoeiteomhet tuchtreglementenhetstudieregle-mentvanelkaartescheiden .Bovendienverlengensommigescholendeevaluatietermijn-hetgaatdanoverzogenaamdeherexamens-voor(veel)meerdanindividuelegevallen .Ookdemotiveringsplichtbijhettoeken-nenvaneenB-ofC-attestwordtsomsgenegeerd .Sommigescholenlatendevakantietakenmeetellenmetderesultatenvanhetdaaropvolgendejaar .Zemenendittelegitimerenmeteenvermeldinginhetschoolregle-ment,maarditkanniet .

Hetvaltopdatweinhetdeeltijdsberoepsonderwijsgeenenkelgunstigadviesgaven .DecentraorganiserenzichnogonvoldoendeconformhetnieuwedecreetbetreffendehetstelselvanlerenenwerkenindeVlaamseGemeenschap .Wegavenmeermaalsopmerkingenbij de kwaliteitsbewaking vanessentiële stappen inhetonderwijskundig proces zoals het uitwerken van een individueel leertraject, het aanbieden van een doel-gerichte trajectbegeleiding, de organisatie van algemene vorming (AV) en beroepsgerichte vorming (BGV)volgensdeleerplannenenopleidingskaartenenhetuitwerkenvaneendegelijkevaluatiebeleid .Hetgaatombasisprincipesdieessentieelzijnomhetprincipevanmaatwerkterealiseren,individuelevorderingenoptevolgenenstudiebekrachtigingcorrectteonderbouwen .

2.3 Volwassenenonderwijs

Inhetvolwassenenonderwijswerdeninhettweedesemestervanhetschooljaar2009-2010zeventiencentravoorvolwassenenonderwijs(CVO)entweecentravoorbasiseducatie(CBE)doorgelicht:viercentravanhetGO!,zesvanhetofficieelonderwijsennegenvanhetvrijonderwijs .

Uitgebrachte adviezen

Advies1 7

Advies2 12

Advies3 0

totaal 19

14


Indeonderstaandetabelgevenweeenoverzichtvanhetaantaltekortendatwevaststelden .Hetkangaanommeerderetekortenpercentrum:

Motivatie totaal

Leerplanrealisatie 11

Regelgeving: 32

Kwaliteitszorg 3

Evaluatiesysteempersoneel 3

Deskundigheidsbevordering 1

Kostenbeheersingcursisten 2

Infrastructuur 1

Onderwijsaanbod 2

Onderwijsorganisatie 5

Evaluatiepraktijk 10

Rapporteringspraktijk 5

Achtcentrakregeneenadvies2omwillevandeleerplanrealisatie .Dezeopmerkingenhaddenbetrekkingophetonvoldoenderealiserenvandeleerplandoelstellingindelespraktijk,hetcursusmateriaalofdeevaluatiesvaneenofmeerdereopleidingen .

Demeestetekortenwareninbreukenopderegelgeving .Vooraloverdeevaluatiepraktijkwerdenerveelopmer-kingengemaakt .Inachtvandetientekortenwasdeevaluatiepraktijkonvoldoendeafgestemdopdeleerplannenofopleidingsprofielen .Ditligtuiteraardinhetverlengdevandetekortendiewevoorleerplanrealisatienoteer-den .Detekortenvoorleerplanrealisatiegoldenechteruitsluitendvoorstudiegebiedendieindedoorlichtings-focusstonden .Detekortenvoorevaluatiepraktijkinhetkadervanregelgevingoverschrijdenhetstudiegebied .Eenander tekortbetrofde validiteit vande evaluaties .Een centrumevalueerdenietophet einde vanelkemodule .Ookderapporteringspraktijklietinsommigecentratewensenover .Tweecentrasteldenhetevalu-atiereglementnietopvolgensderegelgeving .Ineencentrumwerdendemodulesonvoldoendeafgebakendzodaterzichookophetvlakvancertificeringproblemenvoordeden .Tweetekortenhaddenbetrekkingophetuitreikenvanstudiebewijzenengetuigschriften .

Westeldenvijftekortenvastinverbandmetdeonderwijsorganisatie .Viervandevijfinbreukenopderegel-gevinghaddentemakenmethetnietnalevenvandebepalingenoverdeonderwijstijd .Ineengevalwaseennieuwelesplaatsnietgemeldaandeadministratie .Detekortenvooronderwijsaanbodhaddentemakenmethetnietnaleven vanhetVlaamseafsprakenkader voor NT26 enhetoneigenlijkegebruik vaneenbepaaldemoduleinhetstudiegebiedAlgemeneVorming .

Hetdecreetophetvolwassenenonderwijsvan15juni2007bepaaltdatallecentravoorvolwassenenonderwijsenbasiseducatieeensysteemvankwaliteitszorgmoetenontwikkelen .Hetdecreetlegtookvastwelkepuntenditkwaliteitszorgsysteemminstensmoetbehandelen .Intweecentravoldeedhetkwaliteitszorgsysteemnietaandedecretaalvoorgeschrevenaandachtspunten .Eencentrummoesteenkwaliteitszorgsysteemopstarten .

In twee van de drie centra waar tekorten werden vastgesteld voor het evaluatiesysteem van het personeelwarenernietvoorallefunctiesfunctiebeschrijvingengemaakt .Eenandercentrummoeststartenmetfuncti-onerings-enevaluatiegesprekken .

Tweecentrarekendenkostenaanvoorvrijstellingsproeven,hetverlenenvanvrijstellingenenhetverstrekkenvanduplicatenvanstudiebewijzen .Eenandercentrummoesthetadviesuiteenvorigedoorlichtingovereenontoelaatbarehuisvestingsproblematieknogopvolgen .

Een laatste centrum ten slotte beschikte niet over een door het LOC (lokaal overlegcomité) goedgekeurdnascholingsplan .

6 NT2:Nederlandsalstweedetaal .

15


2.4 Deeltijds kunstonderwijs

Inhetdeeltijdskunstonderwijs(dko)werdenafgelopenschooljaar22academiesvanhetofficieelonderwijsdoorgelicht:dertienacademiesvoorpodiumkunsten,zevenacademiesvoorbeeldendekunstentweekunst-academiesmetdevierstudierichtingen .


Advies1 7

Advies2 15

Advies3 0

totaal 22

Dekwaliteitscontrolesresulteerdenvoorongeveeréénderdevandedoorgelichteacademiesineengunstigadvies .Indienwedecijfersinterpreterenvolgensdestudierichtingen(beeldendekunstenenpodiumkunstenapart)kreeg37%eenadvies1 .Ditiseenpositieveevolutietegenoverdevorigejaren .Eenadvies3gavenweniet .

Motivatie

Leerprestaties 8

Welzijnsbeleid 5

Regelgeving 13

Hetopvallendaantalvoorbehoudenvoorregelgevingistewijtenaanhetfeitdatmeerdereacademiesvoorpodiumkunstennognietvoldoenaanvolgendevereistevanhetkwaliteitsdecreet:“Elkeinstellingsteltjaarlijkseennascholingsplanop”7 .Hetontbrekenvaneenformeelnascholingsplanresulteertimmersautomatischineentekortvoorregelgeving .

Voorveiligheideninfrastructuurverwijzendevoorbehoudennaarvaststellingenwaaruitblijktdatdeinrich-tendemachtgeenofonvoldoendegevolggeeftaandewettelijkevereisteninzakelokalenenvoorzieningen8 .

Voor de leerprestaties stelden we bij de podiumkunsten vast dat de kwaliteit van bepaalde vakgebiedenonvoldoendescoort,enerzijdstengevolgevanprogramma’sdienietvoldoenaande(minimum-)leerplannen,anderzijdsdoorteweinigaandachtenzorgvoorduidelijkeleerlijnenen-trajecten(jaarplannen)metaandachtvoorniveauenkwaliteit .

Indeacademiesgroeitdeaandachtvoordeinternekwaliteitszorgenvooreendegelijkeleerbegeleiding .Erwordeneigeninstrumentenontwikkeldofmenlaatzichhierinondersteunendoorexternebegeleidingsdien-sten .Erisbovendienmeerenmeeraandachtvoorhetaspect‘bredeschool’ .Deacademieswerkenopditvlaksamen met culturele verenigingen, buurtcomités, de amateurkunsten, cultuurcentra, concertorganisatoren,bibliothekenenmusea .Deorganisatievankunstprojecteninsamenwerkingmetandereonderwijsinstellingeninhetkadervandemuzischevormingvoorlerarenenleerlingenkentnogsteedseengrotebelangstellingenleidttotpositieveeffecten .

Hetmerendeelvandeacademiesheefteenaangepasteenvoorhetkunstonderwijsgeschikteinfrastructuur .Ditdankzijdevelegemeentebesturendievoldoendebeleidsmatigeenbudgettaireaandachtaanhunacade-miebesteden .Eenhardnekkigprobleemlijktzichmettertijddusoptelossen .

Bijnaalleacademieswerkenmeteenparticipatiefuitgewerktartistiekpedagogischproject(APP)alsreferen-tiekadervoorde integralewerkingvandeschool .DitAPPgeeftkleuraandeeigenheidvanelkeacademie .Aandachtvoorzowelgelijkeonderwijskansenalsvoorjongtalentleidtinbeidegevallentotuitstekenderesul-tateneneenbijzondereoutcome .

7 ZieDecreetbetreffendedekwaliteitvanonderwijs(8mei2009),HoofdstukII,AfdelingII,artikel8 .

8 Cf .artikel24§2punt7vandeWetvan29mei1959,enzoalsgesteldinomzendbrief13EA/FM/GDSvan1april1999punt4van4 .3 .

16


2.5 centra voor leerlingenbegeleiding

Inhettweedesemestervanhetschooljaar2009-2010lichttedeonderwijsinspectievijfcentravoorleerlingen-begeleiding(CLB)door:viervrijecentraenééncentrumvanhetGO! .


Advies1 0

Advies2 5

Advies3 0

totaal 5

Inonderstaandetabelgevenweeenoverzichtvandevastgesteldetekorten:

Motivatie

Medischeinfrastructuur 5

Beleidsplan/beleidscontract 2

Projectenrondprioritairedoelgroepen 1

Kwaliteitszorg 2

Allecentrakregeneenadvies2omwillevanafwijkingenvandevoorwaardenophetvlakvandeinrichtingenuitrustingvoordeuitvoeringvandealgemeneenbijzondereconsulten .Hetgaranderenvandeprivacytijdensdeuitvoeringvandeconsultenblijftergmoeilijk .HetbesluitvandeVlaamseregeringvermeldtuitdrukkelijkdat elke onderzoekskringloop gevormd wordt door een complex van onderling verbonden lokalen, die zogeschiktzijndatdeleerlingenzekunnendoorlopenindevolgordewaarindeverschillendeonderdelenvanhetmedischonderzoekwordenuitgevoerdéndietoelaathetgeheimvanhetonderzoekendeprivacyvanelkeleerlingtegaranderen .Dithoudtindatdelokalendediscretieenprivacyvandeconsultenmoetenwaarbor-gendoorinkijkofmeeluisterendoorderdenuittesluiten .

De kwaliteit van de beleidsplannen en -contracten blijft een aandachtspunt voor de centra . We gaven eenadvies2wanneerdeconcretesamenwerkingtussenschoolenCLBmetvermeldingvandedoelstellingenendewerkwijzeonvoldoendewerdbeschreven .Westeldenvastdatdeafsprakenonvoldoendeschoolspecifiekgeformuleerdwerdeneneerderalgemeenbleven .Hetisbelangrijkdatookdescholenconstructiefmeewerkenaanderealisatievandezeopdracht .

Eéncentrumhadgeenvisie,geenconcretedoelstellingenengeenplanningvoorhetkansenbevorderendwer-ken .WesteldenvastdatdeondersteuningvandeschoolophetvlakvanGOK9enartikel22vanhetdecreetCLBonvoldoendegerealiseerdwerd .Teweinigevolutieopvlakvanhetschoolondersteunendwerkenengeenindicatievaneenontwikkelingvankwaliteitsvollekansenbevorderingleiddentoteenadvies2 .

Deuitbouwvaneenkwaliteitsbeleidzoalsde regelgevingvoorziet,blijft eenaandachtspuntengaf in tweecentraaanleiding toteenadvies2omdathetkwaliteitshandboekonvoldoendeuitgewerktwasofomdatdekwaliteitsplannennietconformderegelgevingwaren .Eenmeerplanmatigeensystematischeuitwerkingvanhetkwaliteitsbeleidenhetgebruikvanaanwezigedataisnodig .

3. Instellingen in een verbetertrajectAfgelopenschooljaardiendenzevenscholeneenverbeteringsplanin:• vierscholen(tweebaoentweeso)kregeneenongunstigadviesnaeenopvolging• driescholen(so)kregeneenongunstigadviesnaeendoorlichting .

Alleverbeteringsplannenwerdengoedgekeurd .

9 GOK:gelijkeonderwijskansen .

17

Deel II: cOntrOle VAn De InternAten


18


1. InleidingAfgelopen schooljaar ging de onderwijsinspectie in alle 141 Vlaamse internaten langs . Dit wil zeggen nietalleendegesubsidieerdeinternaten,maarookdeinternatenvanhetGO! .Weonderzochtenalleinternatenopdezelfdewijze,hoewelhetinstriktezingeenbevoegdheidisvandeonderwijsinspectieomdievanhetGO!tecontroleren .Erzijndanookintentiesomdaarveranderingintebrengen10 .

1.1 De regelgeving

Deopdrachtvoordecontrolevandeinternatenvindtzijngrondslaginhetkoninklijkbesluit(KB)nr .456(10september1986)‘houdenderationalisatieenprogrammatievandeinternatenvanhetdoordeStaatgeorga-niseerdeofgesubsidieerdeonderwijs’ .

Omdezecontroleuniformuittevoeren,gebruiktdeonderwijsinspectieeencontrolelijstgeïnspireerdopvol-gendewetteksten,besluitenofdecreten:• dewetvan4augustus1996betreffendehetwelzijnvandewerknemersbijdeuitvoeringvanhunwerk• deVlaamseWooncode(1november1998)• hetdecreethoudendedekwaliteits-enveiligheidsnormenvoorkamersenstudentenkamers(04februari

1997)• hetbesluitvandeVlaamseRegeringbetreffendedekwaliteits-enveiligheidsnormenvoorkamersenstu-

dentenkamers(3oktober2003)• hetbesluitvandeVlaamseRegeringvan6juli1994totvaststellingvandetotaleinvesteringssubsidieen

debouwtechnischenormenvoordevoorzieningenvoordesocialeintegratievanpersonenmeteenhandi-cap(B .S .30-8-1994) .HoofdstukIBouwtechnischeenbouwfysischenormen

• hetkoninklijkbesluitvan9maart2003metbetrekkingtotpersonenliften• het ministerieel besluit van 24 oktober 2003 houdende de normen voor de preventie van brand in de

erkendeinitiatievenvoorbuitenschoolseopvang• hetdecreetvan6juni2008houdendehetinstellenvaneenrookverbodinonderwijsinstellingenencentra

voorleerlingenbegeleiding .

1.2 Instrumenten en procedures

Indecontrolelijst‘Veiligheidenwelzijn-Dynamischwelzijnsbeleidvaninternaten’11zijnvolgendedrieindi-catorenweerhouden:• deorganisatievanhetwelzijnsbeleid• deleef-enwerkomgeving• hygiëneengezondheid .

Iedereindicatorbestaatuiteenaantalvariabelen .Elkevariabelewordtgewaardeerdvolgenséénvandedrieniveaus,waarbijdeeerstetweeniveauseenactievragenvandeinstelling .

Waardering Actie

0 onaanvaardbaar onmiddellijk

1 onvoldoende inbreukenintegrerenineenactieplanmeteenaanvaardbaartijdpad

2 voldoet

10 ZieBeleidsnotaOnderwijs2009-2014(PascalSmet),p .45 .

11 Ziewww .onderwijsinspectie .be .

19


Deresultatenvandecontroleleidentotéénvandevolgendedrieadviezen:• gunstig• gunstigmitshetvoorleggenvaneenactieplan12• ongunstig .

2. controles en adviezen

2.1 Internaten in Vlaanderen in juni 2010

Eenoverzichtvandeinternaten,metdespreidingperprovincieenpernet:

Aantal West-Vl. Oost-Vl. Antw. limburg Vl.-Brab. Bhg13 totaal

Vrijonderwijs 40 21 14 15 7 1 98

Officieelonderwijs 1 2 3

Gemeenschapsonderwijs 6 8 7 9 6 3 39

Andere 1 1

totaal 46 30 21 26 13 5 141

Vestigingsplaatsen 51 33 22 27 13 6 152

Voorééninternaatmelddehetbestuurvandeinstellingdathetinternaatslootop30juni2010 .Dezeinstellingwerdnietgecontroleerd .DeerkenningenfinancieringofsubsidiëringvanzeventienMPI’s14entweesemi-internatenwordtnietgere-geld inhetvermeldeKB456 .Deze instellingenwordenbijdevijfjaarlijksecontrolesvande internatennietgecontroleerd .

2.2 De adviezen

Eenoverzichtvandeadviezendieweuitsprakenbijdecontrolesinmei-juni2010:

Advies Aantal %

Gunstig 72 51,1

Gunstigmitshetvoorleggenvaneenactieplan 58 41,1

Ongunstig 11 7,8

InoverlegmetdeverantwoordelijkevoordeinternatenbijAgODi (agentschapvooronderwijsdiensten),werdhetongunstigadviesbeschouwdalseentijdelijkongunstigadviestot31augustus2010 .Zokregendebestu-renendeinternaatbeheerdersvandebetrokkeninstellingeneenkortetermijnommaatregelentetreffenvoordevoornaamstetekortendieaanleidinggaventothetongunstigadvies .

12 Inhetactieplanzijndeactiesenhettijdpadopgenomenomdeaangekruistetekortenonderniveau1wegtewerken .

13 BHG:BrusselsHoofdstedelijkGewest .

14 MPI:medisch-pedagogischinstituut .

20


3. Voldoen de internaten aan de voorwaarden inzake bewoonbaarheid, veiligheid en hygiëne?

3.1 De organisatie van het welzijnsbeleid

Hetbestuurvandeinstellingenbeschiktvoormeerdan90%vandeinternatenovereenvoldoendeuitge-bouwddynamischwelzijnsbeleid (=beoordeling2) . In tien internatensteldenwe tekortenvastdie tijdelijkaanvaardbaarzijn(=beoordeling1) .Hetbetrokkencomitépreventieenbeschermingophetwerkofeenanderoverlegorgaanvoertdewettelijkvoorzieneopdrachtenvoldoendeuit .Slechtsintweeinternatenformuleerdenwehieroveropmerkingen .Inzestieninternaten(11%)vertoondedetoepassingvanderegelgevingmetbetrekkingtotdeinternedienstvoorpreventieenbeschermingophetwerktekortendietijdelijkaanvaardbaarzijn .

3.2 De leef- en werkomgeving

Risico valgevaar (met inbegrip van struikelen en uitglijden)

Waardering Beoordeling aantal %

0 Inhetinternaatiseropdetrappengevaarvoorvallenen/ofhogergele-genvlakkenzijnonvoldoendeafgeschermddoorveiligeleuningen .

5 3,6

1 Openkeleplaatsenvoldoetdeveiligheid inhet internaatniet,maardetekortenzijntijdelijkaanvaardbaar .

34 24,1

2 De vigerende reglementering met betrekking tot de veiligheid van hetinternaatwordtnageleefd .

102 72,3

Enkeletekortendieweinditverbandmelden:• lagetrapleuningenenleuningenvanbordessen• slijtageaantrappen• onbeveiligdglasindeurenenramen• losliggendetegels .

Brandveiligheid


0 Deinstellingbeschiktnietoverdewettelijkvoorzieneverslagenenkeu-ringsattesteninverbandmetbrandveiligheid .

6 4,2

1 Erzijntekortenmetbetrekkingtotbrandveiligheiddietijdelijkaanvaard-baarzijn .

51 36,2

2 Devigerendereglementeringmetbetrekking totdebrandveiligheidvandeinstellingwordtnageleefd .

84 59,6

Enkelerelevantevaststellingen:• Inbijna96%vande internaten isereenrecentbrandpreventieverslagdatbeantwoordtaandeactuele

toestandvandegebruikteinfrastructuur .Meestalnemendeinstellingendedoordebrandweergevraagdeverbeteractiesdadelijkopinhunactieplannen .Anderetekortenkunnenpasaangepaktwordennagrotererenovatiewerken .

21


• Westeldeninenkeleinstellingenvastdaternogbrandbarematerialenwerdenopgeslageninstookplaat-sen .Datisonaanvaardbaar .

Evacuatie


0 Depreventievemaatregelenen/ofdevoorzieningenmetbetrekking toteenmogelijkeevacuatievoldoenniet .

2 1,4

1 Depreventievemaatregelenen/ofdevoorzieningenmetbetrekking toteenmogelijkeevacuatievertonentekortendietijdelijkaanvaardbaarzijn .

26 18,4

2 De instelling organiseert en evalueert evacuatieoefeningen conform deregelgeving .

113 80,2

Enkelerelevantevaststellingen:• Inbrandpreventieverslagenstaangeregeldbelangrijkeknelpuntenopgebiedvanevacuatie,detectie,rook-

afvoerencompartimentering .• Somsontbrekenerpictogrammenennoodverlichtingofeenevacuatiescenariometefficiënteprocedures .• Insommigegebouwenwordtdeevacuatiebemoeilijktdoordeingewikkeldestructuurvanhetgebouwen

debijbehorendeevacuatiewegen .

Elektrische installaties en liften


0 Deelektrische installatie(s)en/ofde liftenvoldoennietenkunneneenacuuten/ofpermanentgevaarbetekenenvoorhetpersoneelendeinter-nen .

4 2,8

1 De elektrische installaties en/of de liften vertonen tekorten die tijdelijkaanvaardbaar zijn, maar maatregelen en/of verbeteracties zijn noodza-kelijk .

37 26,3

2 Deelektrischeinstallatie(s)endeliftenvoldoen .Erwerdgevolggegevenaanalleopmerkingenuitdekeuringsverslagen .

100 70,9

Enkelerelevantevaststellingen:• Zoalsvoordebrandveiligheid,gevendeinstellingshoofdenvandeinternatenvrijsneleengevolgaande

meestdringendeopmerkingeninhetkeuringsverslagvandeelektrischeinstallaties .• Vervangenvanverouderdeenonaangepastebedradingvandeelektriciteitvraagtmeeringrijpendewerken .

Hetbestuurdoetinspanningenomdezetekortenstelselmatigofineenmeerjarenplanningteverbeteren .• Hetgebruikvancontactdozenofverlengsnoerenindeomgevingvandelavabo’skanniet .

De bezettingsnorm voor gemeenschappelijke lokalen


0 De capaciteit van de gemeenschappelijke lokalen, i .c . baden, douchesensanitaireinstallaties,isonvoldoendearatovanhetaantalgebruikers .

1 0,7

1 Decapaciteitvandegemeenschappelijkeontspanningsruimten,studie-ruimteneneetruimtenkangeoptimaliseerdworden .

11 7,8

2 Decapaciteitvandegemeenschappelijkelokalenvoldoet . 129 91,5

Enkelerelevantevaststellingen:• Inmeerdan90%vandeinternaten

π zijnervoldoendegemeenschappelijkebadenofdouches(éénpertieninternen)π zijnervoldoendesanitairevoorzieningen(éénperzesinternen)

22


π zijndegemeenschappelijkeontspanningsruimten,studieruimteneneetruimtenvoldoende ruim(1,5m²perintern) .

• Enkele internatenwaarwevoordezevariabeleopmerkingen formuleerden (beoordeling0of 1),namenverbeteractiesopinhetjaaractieplanofineenruimerrenovatieplan .

• Hetisuitzonderlijkdatinternennietbinnendeeigeninfrastructuureendouchekunnennemenendatergeengescheidensanitairisvoorjongensenmeisjes .

Comforteisen voor kamers / slaapruimten


0 Slaapkamersen/ofslaapruimtenvertonenonaanvaardbaretekortenmetbetrekkingtotbewoonbaarheiden/ofveiligheid .

1 0,7

1 Slaapkamers en/of slaapruimten vertonen tekorten met betrekking totcomforten/ofveiligheiddietijdelijkaanvaarbaarzijn .

33 23,4

2 Slaapkamers en/of slaapruimten voldoen aan de comfort- en/of veilig-heidseisen .

107 75,9

Enkelerelevantevaststellingen:• In42internatenzijnernogslaapzalen

π meestalstaanerzestotachtbeddenπ invierinternatenstaaner10tot25beddenπ intweeinternatenzijneruitsluitendslaapzalenengeenindividuelekamers .

• Eénpersoonskamersvan6m²latenweinigbewegingsruimtevoordeinternen .• Somsontbrekenlavabo’sopdekamerofkandekameronvoldoendegeluchtworden .• Ophetvlakvandeveiligheidvandekamersvermeldendeinspectieverslagen:

π niet-afgeschermdelichtarmaturenπ hetgebruikvanverlengsnoerenenstekkerdozenπ volledigopendraaienderamenopminderdan1,20mhoogte .

3.3 hygiëne en gezondheid

Sanitaire installaties


0 Desanitaireinstallatiesentoebehorenenhetonderhoudvoldoenniet . 5 3,5

1 Desanitaireinstallatiesentoebehorenenhetonderhoudvoldoetnietvol-ledig,dochistijdelijkaanvaardbaar .

32 22,7

2 Desanitaireinstallatiesentoebehorenenhetonderhoudvolstaan . 104 73,8

Enkelerelevantevaststellingen:• Inbijna74%vandeinternatenwordtdehygiëneindouchesensanitairvoldoendeopgevolgd .Tochstel-

denweinruim26%vandeinstellingentekortenvast .π Somsblijktuithetverslagvandejaarlijkserondgangdoordearbeidsgeneesheervandeexternedienst

nietdathijdaarbijookdesanitaireinstallatiescontroleerde .π Inenkeleinternateniserduidelijkschimmelvormingindedouchesofgeurhinderindesanitaireinstal-

laties .• Inelfinternatenzijnervragenbijhetbeheersplantervoorkomingvanbesmettingdoorlegionella .

23


Voedingsmiddelenhygiëne


0 De manier waarop de instelling met de voedingsmiddelenhygiëneomgaat,isonaanvaardbaar .

1 0,7

1 De manier waarop de instelling met de voedingsmiddelenhygiëneomgaat,istijdelijkaanvaardbaar .

18 12,8

2 Devoedingsmiddelenhygiënevoldoetaandevigerenderegelgeving . 118 83,7

Nvt 4

Enkelerelevantevaststellingen:• InachtinternatenishetHACCP-plan15nietactueelofmoethetnogverderuitgewerktworden .• Vijfinternatenkiezenvoorcateringdooreenexternefirma .• Bijeencontrolevandebergruimte,dekoelruimteendediepvriesruimteinenkeleinternatenbleekdatde

houdbaarheidsdatumvanmeerdereproductenoverschredenwas .

EHBO met inbegrip van CPR-technieken16


0 De instelling beschikt niet over de nodige voorzieningen om EHBO tebieden .

1 0,7

1 DeinstellingbeschiktoverdevoorzieningenomEHBOtebieden,maarverschillendeaspectenkunnennogwordenverbeterd .

24 17,0

2 DeinstellingbeschiktovervoldoendevoorzieningenomEHBOtebieden . 116 82,3

Enkelerelevantevaststellingen:• Intieninstellingenisergeenverslagvandearbeidsgeneesheerofzijnergeendocumentenenverslagen

aanwezigwaaruitblijktdatdeexternedienstpreventieenbeschermingophetwerkdeEHBO-voorzienin-genjaarlijkscontroleert .

• Enkele instellingen moeten omwille van frequente personeelswissels investeren in de nodige EHBO-vormingvoordeopvoeders .

Rookverbod


0 Demanierwaarophet internaatmethet rookverbodomgaat, isonaan-vaardbaar .

0

1 De manier waarop het internaat met het rookverbod omgaat, vertoontnogtekorten,dochistijdelijkaanvaardbaar .

3 17,0

2 Hetinternaatvoerteendoeltreffendbeleidomhetrookverbodtehand-haven .

138 82,3

Enkelerelevantevaststellingen:• Conformhetdecreetvan6juni2008isin98%vandeinstellingenrokenverbodeninallegeslotenplaat-

senenopenplaatsenvandeinstelling .• Het rookverbodwordt voldoendeaangegeven indegebouwenenophetdomeinvanhet internaat .De

regelsvoorhetrokenzijnopgenomeninhetarbeidsreglement,inhetschoolreglement,indeinformatievoornieuwewerknemers,inhetreglementmetbetrekkingtothetterbeschikkingstellenvandeinfrastruc-

15 HACCP:HazardAnalysisofCriticalControlPoints .Ditsysteemisverplichtwaarvoedselbereidofverdeeldwordt .Hetgarandeerteenvolledigrespectvoorhygiëneinvoedselverwerkingen-bedeling .

16 EHBO:eerstehulpbijongevallenenCPR:cardiopulmonaireresuscitatie .

24


tuuraanderden .Conformhetdecreetvan6juni2008isin98%vandeinstellingenrokenverbodeninallegeslotenplaatsenenopenplaatsenvandeinstelling .

• Eerderuitzonderlijkhebbeninternendetoelatingomterokenineenafzonderlijkeopenruimteofopter-rassenaanpalendaanderecreatieruimte .

• Inenkeleinternatenishetrookverbodnietvermeldinhetarbeidsreglementofontbrekendenodigepic-togrammen .

3.4 De opvolgingscontroles (augustus 2010)

Zoalseerdervermeldwerdhetongunstigadviesvanelfinternatenbijdecontroleinmei-junibeschouwdalseentijdelijkongunstigadviestot31augustus2010 .Zokregendebesturenendeinternaatbeheerdersvandebetrokkeninstellingeneenkortetermijnomdevoornaamstetekortendieaanleidinggaventothetongunstigeadvies,bijtesturen .

Vastgesteldetekortenindeelfinternaten17:

Beoordeling aantal

De organisatie van het welzijnsbeleid17

Hetbestuurvandeinstellingvoertgeenbeleid,toontgeenengagementnaarpraktischeorga-nisatiemetbetrekkingtotwelzijnen/ofvoorziethiervoorgeenmiddelen .

3

Erisgeencomitépreventieenbeschermingophetwerkenineenanderoverlegorgaankomengeenpuntenaanbodmetbetrekkingtotwelzijn .

1

Deinternedienstbestaatnietofbestaatenkeloppapier . 2

De leef- en werkomgeving

Inhetinternaatiseropdetrappengevaarvoorvallenen/ofhogergelegenvlakkenzijnonvol-doendeafgeschermddoorveiligeleuningen .

5

Deinstellingbeschiktnietoverdewettelijkvoorzieneverslagenenkeuringsattesteninverbandmetbrandveiligheid .

6

Depreventievemaatregelenen/ofdevoorzieningenmetbetrekkingtoteenmogelijkeevacuatievoldoenniet .

2

Deelektrischeinstallatie(s)en/ofdeliftenvoldoennietenkunneneenacuuten/ofpermanentgevaarbetekenenvoorhetpersoneelendeinternen .

4

Decapaciteitvandegemeenschappelijkelokalen,i .c .baden,douchesensanitaireinstallaties,isonvoldoendearatovanhetaantalgebruikers .

1

Slaapkamers en/of slaapruimten vertonen onaanvaardbare tekorten met betrekking totbewoonbaarheiden/ofveiligheid .

1

hygiëne en gezondheid

Desanitaireinstallatiesentoebehorenenhetonderhoudvoldoenniet . 5

Demanierwaaropdeinstellingmetdevoedingsmiddelenhygiëneomgaat,isonaanvaardbaar . 1

DeinstellingbeschiktnietoverdevoorzieningenomEHBOtebieden . 1

Deopvolgingscontroles,uitgevoerdinaugustus2010resulteerden• voortweeinternatenineengunstigadvies• voorvijfinternatenineengunstigadviesmitsvoorleggenvaneenactieplan• vierinstellingenkregeneenvoorlopiggunstigadviesvooréénschooljaar .

Eenoverzichtvanrelevanteverbeteractiesdieopkortetijdwerdengerealiseerdendieaanleidinggaventoteenwijzigingvanhetadvies:

17 Eenongunstigadvieskanookverwijzennaarverschillendetekortenindezelfdeinstelling .

18 Tekortenvoordeorganisatievanhetwelzijnsbeleidwordenbijdedeliberatievoorhetadviesmeeinoverweginggenomenindienerooktekortenzijnvoorandereaspectenvanhetwelzijnsbeleid .

25


• achtinstellingenbeschikkenintussenoverdewettelijkvoorzieneverslagenenkeuringsattesteninverbandmet brandveiligheid of hebben maatregelen getroffen om brandveiligheid en evacuatie te verbeteren .Anderetekortenzijnopgenomenineenjaaractieplan .

• drieinternatentroffenmaatregelenomdetekortenophetvlakvanvalgevaarwegtewerken• tekorten inzake sanitair en comforteisen van de slaapkamers zijn weggewerkt door renovatiewerken of

vermeldineenactieplanopkortetermijn .

4. De infrastructuur Hetislogischdatwederesultatenvandecontrolesinverbandmetbewoonbaarheid,veiligheidenhygiënemoetenkoppelenaandebeschikbareinfrastructuur .

Bijdecontroleswerdhetbouwjaargeregistreerdvan281gebouwendiehorenbijde infrastructuurvandeinternaten .Dehelftvandezegebouwendateertvanvoor1965 .Invijftienvandezegebouwenwerdenna1990renovatiewerkenuitgevoerd:inviergebouwengebouwdvoor1930,intiengebouwengebouwdtussen1931en1970eninééngebouwgebouwdna1970 .

5. De internaatpopulatie Tijdensdecontrolevandeinternatenverzameldedeonderwijsinspectieookinformatieoverdebezettingvandeinternaten .Eenoverzichtvanhetaantalinternentijdenshetschooljaar2009-2010:

Onderwijsniveau jongens meisjes totaal

kleuteronderwijs 106 74 180

lageronderwijs 926 695 1621

secundaironderwijs 5182 4344 9526

hogeronderwijs 218 234 452

totaal 6432 5347 11779

Invierinternatenzijneruitsluitendstudentenvanhethogeronderwijs .In53internatenzijneralleenstuden-tenvanhetsecundaironderwijs .Erzijn26internatenmetinternenvankleutertotsecundaironderwijs,48metlagertotsecundaironderwijs,tweemetsecundairenhogeronderwijs,vijfmetlagertothogeronderwijs .Eerderuitzonderlijk(intweeinternaten)zijnerinternenvankleuter-tothogeronderwijs .Inééntehuisvoorkinderen van wie de ouders geen vaste verblijfplaats hebben, zijn er alleen internen van kleuter- en lageronderwijs .

In91vande141internatenisereenbezettingsgraad19van80tot100% .Dertieninternatenhebbeneenbezet-tingsgraadvanminderdan60% .Meestalisdittewijtenaaneentekortaanbeschikbaregemeenschappelijkelokalen,metnamebaden,douchesensanitaireinstallatiesofaanaspectenvanbrandveiligheid .

19 Bijhetberekenenvandebezettingsgraadnemenweeengemiddeldevan6beddenvoordeslaapzalen .Uitzonderingenhieropzijnvermeldbij‘’Comforteisenvoorkamers/slaapruimten” .

26


6. conclusies• Deinternatenhebbeneenaantalwettelijkverplichtecontroleslatenuitvoeren,waardoorzijeenzichtheb-

benopdeproblemenendegebrekenvandeinfrastructuur .In47,5%vandeinternatenblijvenertekortenoptelossentegendevolgendedoorlichting .

• Eriseengroteverscheidenheidindekwaliteitvandeinternatenennietenkelophetvlakvanbewoning .Het isookopvallenddaterelf internatenzijnwaarnoodzakelijkeaanpassingenpaswerdenuitgevoerdnaeeneerstecontroledoordeonderwijsinspectie .Deinternatenmoetenmeeraanzelfevaluatie(zelfcon-trole)doen,gekoppeldaandeverantwoordelijkheidvanhetbestuurvande instellingendeorganisatievanhetwelzijnsbeleid,metnamedewerkingvandeinternedienstpreventieenbeschermingophetwerk .

• Indeinternatenisdeaandachtvoorwelzijn,enveiligheidinhetbijzonder,gegroeid .Welkanernogmeeraandachtgaannaarhetverwervenvandeskundigheidbijdeverantwoordelijkenterzake .

• Ophetvlakvanhygiënescoorteenkwartvandeinternatennognietvoldoende .• Detekortenophetvlakvanveiligheid(valgevaar,brandveiligheid,elektrischeinstallaties)vindenmeestal

hunoorsprongindestructuurendeouderdomvandegebouwen .• Vande281gebouwenwaarineeninternaatgehuisvestis,zijner169(60%)meteenbouwjaarvanvoor

1971 .Vandezegebouwenzijnerslechtsvijftiengrondiggerenoveerdna1990 .Ditheeft,ondanksdeopfris-singswerken,zijngevolgenvoordekwaliteitvanhetwooncomfort,voordetechnischeensanitaireinstal-laties,voordebrandveiligheidenhetenergieverbruik .Weiniginternaatsgebouwenhalenopdezeterreinendenormenencriteriadievandaaggehanteerdworden .

• Indertieninternatenisereenbezettingsgraadvanminderdan60% .Meestalmoetenweditkoppelenaandebeschikbaregemeenschappelijkelokalenofaanaspectenvanbrandveiligheid .

• Slaapzalenhebbenmeestalplaatsgemaaktvooréén-entweepersoonskamers .Welzijnernog42interna-ten(30%)metslaapzalen .

• Inhetalgemeenzijner voldoendebeddenomaandevraag te voldoen .De regionale spreidingvandeinternatenenvandebeschikbarebeddenisechternietaltijdinovereenstemmingmetderegionalesprei-dingvandeschoolbevolking .

7. Aanbevelingen• Erzijndecretaalvastgelegdeveiligheids-,gezondheids-enwoonkwaliteitsnormenvoor internatennodig

omde inrichtendemachtenvoldoenderechtszekerheid tebieden .Opditogenblikwetenbouwherenenarchitecten onvoldoende aan welke bouwkundige criteria de verbouwing of nieuwbouw van internatenmoetenvoldoenominaanmerkingtekomenvoorsubsidiëringoffinanciering .Decontrolerendeinstan-ties moeten zelf criteria en normen ontwikkelen of overnemen uit analoge wetgeving, maar die striktgenomengeenwettelijkegrondhebbenvoorinternaten .Eendecreetzoalshetdecreethoudendedekwali-teits-enveiligheidsnormenvoorkamersenstudentenkamers(4februari1997)zoudeonzekerheidbijdeverschillendepartijenwegnemen .

• Eeninvesteringsoperatieomdeinternaatsgebouwenaantepassenaandenormenvandezetijdiswense-lijk .Eendeelvandeinvesteringenzullenteruggewonnenwordendooreenverminderdenergieverbruikendoorlagereonderhoudskosten .

27

Deel III: OnDerZOeKen tAlen


28


talenbeleid in de Vlaamse scholen20

1. Inleiding en leeswijzerTaalishetdraagvlakvanalleleerprocessenopklas-enschoolniveau .Ofjealsleerlingbeschiktovervoldoendetaalvaardigheid,bepaaltinsterkematehetverloopvanjeschoolloopbaan .Eenvandebelangrijkstefunctiesvaneentalenbeleidisdetaligeaspectenvanhetleerprocesteondersteunenenzobijtedragentotderealisa-tievandecurriculumdoelstellingenvooralleleerlingen .Talenbeleidvormtdanookeenbelangrijkaspectvanleer-enzelfsleerlingenbegeleiding .Eenbewusteenstructureleaanpakvanhettalenbeleid,zoweluitgevoerddoorlerarenalsaangestuurddoorhetschoolbeleid,dragenhiertoebij .

Hetonderzoekisenerzijdsbedoeldalseennulmetingomhettalenbeleidinkaarttebrengenaandehandvaneenaantalsteekproeven .Hetgaatomrepresentatievesteekproevenvan• scholeninhetbasisonderwijsdienietgelegenzijnincentrumsteden,nochinhetBrusselsHoofdstedelijk

Gewest(basisonderwijs:niet-centrumscholen)• scholeninhetsecundaironderwijsdienietgelegenzijnincentrumsteden,nochinhetBrusselsHoofdste-

delijkGewest(secundaironderwijs:niet-centrumscholen)en• scholen in het basisonderwijs die weliswaar gelegen zijn in centrumsteden, maar niet in het Brussels

HoofdstedelijkGewest,AntwerpenofGent(basisonderwijs:centrumscholen)21 .

Verderwaselkafzonderlijkonderzoekeenauditvoordeschool .Deschoolkreegtijdenshetonderzoekfeed-backoverhaartalenbeleid:eenverslagzonderadviesennietgekoppeldaandedoorlichting .Dezestimule-rendeaanpakbeantwoordtzowelaandeopzetvande talenbeleidsnota (Vandenbroucke,2007)alsaandebeleidsnotavanministerPascalSmet(2009),waarindescholenwordenopgeroepenommetbehulpvaneentalenbeleidtewerkenaandeverbeteringvandetaalvaardigheidvanhetNederlandsenvandevreemdetalen-kennisvanhunleerlingen .

Wewerkteninonsonderzoekmeteeninstrumentdattalenbeleidvoldoendebreedenvollediginkaartbrengt .Weweerhieldeneenaantaloverkoepelende inhoudelijke(Nederlandsals instructietaal,Nederlandsvoordecommunicatie,Nederlandsenmodernevreemde talenals leergebiedof vak)enorganisatorischeaspecten(aandachtvoordoelgerichtheid,ondersteuning,doeltreffendheid,ontwikkeling)vaneendegelijk talenbeleidenoperationaliseerdendeze .Inhoofdstuk3verantwoordenwedemethodologievanhetonderzoeksopzet .

De opbouw van het deel resultaten volgt de theoretische onderbouwing en de indeling van de kijkwijzertalenbeleid .Werapporterenapartoverderesultateninhetbasisonderwijseninhetsecundaironderwijs .Peronderdeeluitdekijkwijzertalenbeleidgevenweintabelvormeersteenoverzichtvandekwantitatievedata .Weanalyserendezedataenformulerenenkeleconclusies .Peronderdeelgevenweookeenaantalvoorbeeldenvangoedepraktijkomdecijfergegevensteillustreren .

Webesprekenookderesultatenvandestatistischeanalyses,metaandachtvoor• eenmogelijkesamenhangtusseneenaantalcontextueleeninputfactorenendewijzewaarophettalenbe-

leidwordtuitgewerkt• hetonderscheidvanmogelijkepatronenindewijzewaaropscholeneentalenbeleid(aldanniet)uitwerken• desamenhangtussentalenbeleidendeuitvoeringvandittalenbeleiddoordeleraren .Peranalysevattenwetelkensdemeestopvallendevaststellingenkortsamen .

Tenslottezorgenwevooreenaantalconcreteaanbevelingenomnoggerichtertewerkenaaneentalenbeleid .Hetgaatominitiatievenophetniveauvanhetbeleid,hetniveauvandeschoolenhetniveauvandeleraren .

20 Eensamenvattingvanditonderzoekvindjevanafp .90 .

21 Vooreenverdereduidingbijdesteekproef:zie3 .2 .

29


Wewillendelezerernadrukkelijkopwijzendatweonsbijditonderzoeknietuitsprekenoverdekwaliteitvanhetgevoerdetalenbeleid,nochvoorheelVlaanderen,nochvoorelkeschoolapart,laatstaandatereenran-kingvandeVlaamsescholenwordtopgemaakt .Eenomvattendoordeeloverdekwaliteitvanhetgevoerdetalenbeleidisimmersafhankelijkvaneencomplexgeheelvanfactorenenhuninteractie .Weopterenerdanookvooromkwaliteitvantalenbeleidbinneneenontwikkelingsgerichtperspectieftebenaderenwaarbijverschillendescholenopverschillendemanierentochopeenkwalitatievewijzeaantalenbeleidkunnenwerken .Dezegenuanceerdebenaderinghieldenweookvoorogenbijhetschrijvenvandeverslagenvoordescholen .

Hoofddoelenvanditonderzoektalenbeleidzijndus:• eenduidelijkenvrijvolledigzichtkrijgenophettalenbeleidindeVlaamsescholenmethetoogopgefun-

deerdebeleidsaanbevelingen• inhetkadervandebeleidsnotavandeministervanonderwijsenvorming,scholeninformerenenstimu-

lerenom(verder)tewerkenaaneentalenbeleid .

2. Fundering van het onderzoek

2.1 Inhoudelijke definitie van talenbeleid

Taal is als een substraat, als een draagvlak dat ten grondslag ligt aan alle processen die zich op klas- enschoolniveauvoltrekken .Competentieswordenbijgebrachtenverworvenviataal .Vooralleleerlingenistaaleenonmisbaarmiddelomtoegangtekrijgentothetcurriculum .Voldoendetaalvaardigheidiseenvoorwaardeomvooralleleergebiedenofvakkendeleerplandoelstellingen,eindtermenenontwikkelingsdoelentebereikenofnatestreven(VanBavel,2004) .TalenbeleidvattenweopzoalsgedefinieerddoorKrisVandenBranden(2004)enopgenomenindetalen-beleidsnota van Frank Vandenbroucke (2007): ‘Talenbeleid is een structurele en strategische poging vaneenschoolteamomdeonderwijspraktijkaantepassenaandetaalleerbehoeftenvandeleerlingen,omhunalgemeneontwikkelingtebevorderenenhunonderwijsresultatenteverbeteren’(p .14) .Talenbeleidopschoolis inderdaad een kwestie van beleid: alleen indien het structureel en strategisch wordt aangepakt en hetsamenhangvertoontmethetalgemenebeleidvaneenschool,kanheteffectiefwordengerealiseerd(VandenBranden,2005) .

Welke zijn dan de inhoudelijke aandachtspunten die bij het voeren van een talenbeleid aan bod kunnenkomen? Hiervoor hebben we ons gebaseerd op de algemene begripsverheldering van onder meer FransDaems(zieook:Daems,F .,in:D .VanHoyweghen,2010)endeEntiteitCurriculum(nuAKOV,zieook‘www .klascement .be’bijproject ‘delathoogvoortalen’) .Verder ishetookgebaseerdopeenintern literatuuronder-zoeknaarverschillendevisiesoptalenbeleid(Vanderheyde,2009) .Vanuitdeconceptentalenbeleid,taalbe-leid,taalvakkenbeleidkunnenweeenindelingmakeninbelangrijkeaandachtspunten .

Opschoolzijntalennietalleenalsleergebiedenofvakkenaanwezig,maarookalskanalenvoorcommunicatieenonderwijs .Deoverkoepelendetermvoorhetbeleiddateenschoolvoordeomgangmetdietalenvoert,istalenbeleid .DezorgomendebeheersingvanhetNederlands,inhetbijzonderinzijnstandaardvorm,staaninhettalenbeleidcentraal .Eeneffectieftalenbeleidmaaktinherentdeeluitvanhetalgemenebeleidvaneenschool .

Afhankelijkvandeinvalshoekonderscheidenwetweegrotecomponentenvanhettalenbeleid:taalbeleidentaalvakkenbeleid .

Taalbeleidbetrefthetbeleidopschoolintweegrotedomeinen:• hetgebruikvanhetNederlandsvoordecommunicatievanenmetleraren,leerlingen,oudersenomgeving• dedubbele functievanhetNederlandsals instructietaal:het iszowelmiddelalsdoel .Taalbeleid indit

domein heeft betrekking op alle leergebieden van het basisonderwijs en alle vakken van het secundaironderwijs:dealgemenevakken,technischevakken,kunst-enpraktijkvakken .

30


Hetwildelerarenstimuleren:π deinstructietaalNederlandsalsdidactischmiddelintezettenomdeleer-enslaagkansenvandeleer-

lingentevergrotenπ complementairmethetvakNederlandsdeontwikkelingvandeschoolsetaalvaardigheidvandeleer-

lingentebevorderen,doordetoepassingvankennis,vaardigheden,strategieënenmethodiekenuitdelessenNederlands .

Het taalvakkenbeleid wil ertoe bijdragen dat zoveel mogelijk leerlingen de doelstellingen in de taalvakkenbereiken .Hetgaatomalleaangebodentalen:Nederlands,modernevreemdetalenzoalsFrans,Engels,Duits,Spaans,ItaliaansendeklassieketalenLatijnenGrieks .InhetbasisonderwijsgaathetbijNederlandsookomaanvankelijklezenenschrijven,bijmodernevreemdetalenookomtalensensibilisering .Inhetsecundaironderwijsgaathetsomsomeenluikvaneenvak,zoalsfunctioneletaalvaardigheidenfunc-tioneletekstgeletterdheidinprojectalgemenevakken(pav)inhetberoepssecundaironderwijs(bso) .SomsgaathetomeendeelaspectvaneentaalzoalsinhandelscorrespondentieFransofEngels,ofomeenaparteaanpakzoalsinhetvakNederlandsvooranderstaligenieuwkomersindeonthaalklassen .Menkandusspre-kenoverhet‘taalvakbeleidFrans’,ofkortweg‘beleidFrans’,‘beleidEngels’ .

Opbasisvandezeconceptverhelderingbeoordelenweinonsonderzoekvieraandachtsgebieden:aandachtvoorNederlandsalsleergebiedofvak,aandachtvoorNederlandsalsinstructietaal,aandachtvoorNederlandsvoordecommunicatieenaandachtvoormodernevreemdetalen .Afhankelijkvandeauteurspreektmenovertaalbeleidoftalenbeleid .Inditverslagkiezenweconsequentvoordetermtalenbeleidomdatdithetbesthetgeheelvanzowel taalbeleid(metaandachtvoorNederlandsalsinstructietaalenNederlandsvoordecommunicatie),alstaalvakkenbeleid(metaandachtvoorNederlandsenmodernevreemdetalenalsleergebied/vak)weergeeft .

2.2 Organisatorische definitie van talenbeleid

Talenbeleid, zowel taalbeleid als taalvakkenbeleid, hangt samen met het algemene beleid van een school .Effectieftalenbeleidvereistdusmaatregelenopschool-,klas-enleerlingenniveau(VandenBranden,2005)enkangebaatzijnmetondersteuningvanuitdescholengemeenschap .Datvraagtomcompetentieseneven-tueelprofessionaliseringvanverscheidenemensenopverschillendeniveausmetbetrekkingtottaalvakkeneninstructietaal .Deonderwijsinspectiebenaderthettalenbeleiddanookalseencoherentgeheeldatberustopeengedragenvisieendatgepaardgaatmeteensystematischeaanpak,waarbijookdekwaliteitvandit(deelvanhet)beleidwordtonderzochtenbewaakt .

Kwaliteitvanprocessenenhetbewakenvandekwaliteitvandezeprocessenheeftvolgensdevakliteratuursteedstemakenmetvierkwaliteitsaspecten22:• beleidsvorming:hetontwikkelenvandoelenendezeomzetteninactieplannen• structurele en culturele vormgeving: het beheersen van structuren en van de bedrijfscultuur als voor-

waardevoorduurzameverbeteringvankwaliteit .Hierbijverwijstmennaaraspectenzoalsaandachtvoorkennisenvaardighedenvanmedewerkers,respectvoorregels,ondersteuningvandewerkmethode,infor-matiedoorstroming,aandachtvoorinnovatie,gerichtheidopvertrouwen,respect .

• interneaudit:hetevaluerenvanhetkwaliteitssysteemopdoelmatigheidenbruikbaarheid .Hetverzamelenvanobjectiefbewijsdatdedoelenbereiktworden .

• beheersings-enverbeteracties:hetgedetailleerduitwerkenvandoelgerichteacties,vanactiviteitendietotdoelhebbenomprocessenteborgenofteverbeteren .Belangrijkhierbijisookdattaken,verantwoordelij-kenenbevoegdhedenduidelijkafgebakendzijn .

Deze vier kwaliteitsaspecten vatten we samen in vier overkoepelende aandachtspunten om te werken aankwaliteitendezeteblijvenbewaken:aandachtvooreffecten(doelgerichtheid),aandachtvoorondersteuning,aandachtvoordoeltreffendheid(evaluatie),aandachtvoorontwikkeling .

Metdezevieraandachtspuntenvattenwedebeleidsmatigecoherentiezoalsmendezebestnastreeftbijtalen-beleid(VandenBranden,2005) .Deeffectiviteitvanhettalenbeleidzoalsdituiteindelijkopuitvoeringsniveau

22 vanderBij,2001,p .138 .

31


moetwordenwaargemaakt,hangtafvandevisieop talenbeleidendedoelgerichtheid .Het isvancruciaalbelangomduidelijkedoelstellingenvooroptestellen,maardatopzichisnatuurlijknietvoldoende .Dematewaarindeprocessenvan talenbeleiduiteindelijkwordenuitgewerkt,georganiseerdenondersteund, ismeebepalendvoordematewaarindeparticipantendeschoolvisieimplementeren .Dezeprocessengoedondersteunen,garandeertopzichechternoggeenkwaliteit .Eenvoortdurendeevaluatievanderelevantieenefficiëntievanhetbeleidendeuitvoeringervanisooknodig .Ditmagdanweernietopeenvrijblijvendewijzegebeuren .Eenevaluatieveaanpakheeftimpact,indienerookwederzijdsverantwoor-dingsprocessenaanwordengekoppeld(uitvoeringtenaanzienvanbeleid,maarookomgekeerd)enindiendieprocessen,waarnodig,aanleidinggeventotbijsturingen .Ditgenereerteenontwikkelingsdynamiekdiemoetwordenondersteunddoordenodigeprofessionaliseringenparticipatiefmoetwordengedragen .

2.3 Kwaliteit van talenbeleid in ontwikkelingsperspectief

We operationaliseerden bovenstaande inhoudelijke aandachtspunten en organisatorische principes in eenkijkwijzermetverschillendeconcreetbeoordeelbareitems .Scholen moeten niet aan al deze punten aandacht schenken om te kunnen spreken van een kwaliteitsvoltalenbeleid .Dekwaliteitvaneentalenbeleidwordtimmersbestbeoordeeldvanuiteenontwikkelingsperspec-tief,waarbijzeerverschillendescholenopzeerverschillendemanierentochopeenkwalitatievewijzeaanhuntalenbeleidkunnenwerken .Menkanbijvoorbeeldstellendatineenschoolaleenbasisvooreenkwaliteitsvoltalenbeleidaanwezigis,indienzeslechtséénconcreetenafgebakendprojectheeftuitgewerkt .Daaruitmoetdanwelblijkendatdeschooleenrelevantevisieheeftopdewijzewaaropditprojectpastineentalenbeleidendaarbijdoelgerichtwerkt,voordenodigeondersteuningzorgt,dewerkingenresultatenevalueertenopgronddaarvanookverderestappenzet .Wanneereenschooldenodigeervaringheeftmeteengoedeinterac-tietussendevierkwaliteitsaspecten,kunnenweconcluderendatdeschooloverdenodigebasiscapaciteitenbeschiktomdekwaliteitophetvlakvantalenbeleidteonderzoekenenbewaken .

Verderishetooknietzodateenschoolaanallevierdekwaliteitsaspectenaandachtmoetbesteden .Scholenkunnenimmersvanuitdeverschillendekwaliteitsaspectenaanhunkwaliteitwerken .Eenschoolkanbijvoor-beeldopgrondvandeondersteunendeinitiatievenuithetverledengeleidelijkaaneenvisieontwikkelenendiepaslateroppapierzetten .Ofzekanevaluerenwatzetotdantoeheeftgedaanenopbasisdaarvannieuweondersteuningsinitiatievenontwikkelen .Ofineeneerstefasekanzeveelaandachthebbenvoordeontwikke-lingvaneentalenbeleiddoorintezettenopscholing,zonderdatditgebaseerdisopeenvoorafgaandeevalu-atievanbestaandeinitiatieven .Deschool isdanmisschiennognietopeensystematischewijzebezigmethetonderzoekenenbewakenvanhaarkwaliteit,maardeinitiatievendiezealnam,volstaanomtekunnensprekenvaneenkwaliteitsvoltalenbeleid .Desystematischeorganisatorischeuitwerkingvandevierkwaliteitsaspectenenditvoordevieraandachtsge-biedenbijtalenbeleid,kaneenstimulerendideaalbeeldzijnmaarmoetnietpersegerealiseerdworden .

Dezegenuanceerdebenaderingvan talenbeleidwordtookgeconcretiseerd inde toepassingvanhetCIPO-referentiekaderdatdeonderwijsinspectiegebruikttijdenseendoorlichting .Talenbeleidmaaktdeeluitvandeschoolprocessenrondomleerbegeleiding,diealsdoelhebbentekomentotbetereleerresultaten(output) .Diewordenechterbeïnvloeddoormogelijkeverschillenindeschoolcontextendeleerlingeninput,diederealisatievaneenpositieveoutputkunnenbemoeilijken .Daaromvuldenwedekijkwijzertalenbeleidaanmetcontext-,input-,proces-enoutputkenmerkenenkunnenwebijdeanalysevandecijfersdemogelijkewisselwerkingtussencontext/input-enproceskenmerkenonderzoeken .

2.4 Structuur van het onderzoeksinstrument talenbeleid

Omrekeningtekunnenhoudenmetbelangrijkecontext-en inputfactorenbrachtenwedezeeerst inkaart .Vervolgensbesteeddenweaandachtaanhetonderzoekvandemogelijkeoutputvantalenbeleid .Aangezieneraanhetonderzoektalenbeleidopgeenenkelewijzeeenadviesverbondenis,heeftditonderdeelvooraleenstimulerendefunctie .Voortsbekekenwehettalenbeleidalsprocesvanuitdevierkwaliteitsaspectendoelge-richtheid, ondersteuning, doeltreffendheid, ontwikkeling . De kwaliteitsaspecten geven samen aan op welkewijzehettalenbeleidendekwaliteitsbewakingervanorganisatorischvormkrijgen .

32


Elk kwaliteitsaspectpassenwe toeopde vier aandachtsgebieden,die samenaangevenopwelkewijzehettalenbeleid inhoudelijk vorm krijgt . Met de kijkwijzer onderzoeken we welke aandacht deze aspecten alsonderdeelvanhetschoolbeleidkrijgen .Ookgaanwenainwelkemateditbeleidleeftindeklas:eenbeleiddatnietwordtuitgevoerd,heeftweinigzin .Daartegenoverbestaatdemogelijkheiddathetbeleidweinigofgeenmaatregelentreft,maardatheelwat lerarentocheenactievebijdrageaanhettalenbeleidleveren .Weconfronteerdenmetanderewoordenhetbeleids-enhetuitvoeringsniveau,waardoorwebijdevormgevingvanhettalenbeleidmetdriedimensiestemakenkrijgen:vierkwaliteitsaspecten,vieraandachtsgebiedenentweeniveaus .

Kijkwijzer talenbeleid

Nederlandsalsleergebied/vak

Nederlandsalsinstructietaal

Nederlandsvoordecommunicatie

modernevreemdetalen

Aandachtvoordoelgerichtheid

BeleidUitvoering

BeleidUitvoering

BeleidUitvoering

BeleidUitvoering

Aandachtvoorondersteuning

BeleidUitvoering

BeleidUitvoering

BeleidUitvoering

BeleidUitvoering

Aandachtvoorevaluatie

BeleidUitvoering

BeleidUitvoering

BeleidUitvoering

BeleidUitvoering

Aandachtvoorontwikkeling

BeleidUitvoering

BeleidUitvoering

BeleidUitvoering

BeleidUitvoering

Tabel 1: drie dimensies in de kijkwijzer talenbeleid.

We beoordelen elk aspect van de kijkwijzer . Verderop geven we uitleg bij de criteria die een genuanceerdoordeelmogelijkmoetenmaken,rekeninghoudendmetdecontextvandeschool .Wegebruikendekijkwijzerbijhetonderzoeknaartalenbeleidinhetleerplichtonderwijs .Daaromverwijzenwenaarleergebieden(bao)en vakken (so) engebruikenwede term leraren,waarmeewekleuteronderwijzers,onderwijzersof lerarensecundaironderwijsbedoelen .

2.5 contexten inputfactoren bij talenbeleid

Eenaantalcontext-eninputfactorenbeïnvloedendewijzewaaropendematewaarineenschooleentalen-beleid uitwerkt . Enerzijds gaat het om een aantal specifieke contextfactoren waarvoor de school zelf heeftgekozenofwaarvoorzeautomatischinaanmerkingkomt,zoalseenproeftuinvoortalen(bijvoorbeeldCLIL23),eigen taalleerplan(nen)of eenafwijking vande (vakgebonden, specifieke, vakoverschrijdende) eindtermen,extralestijdenofomkaderingvandegemeenteinhettekenvanhetlokaalflankerendonderwijsbeleid .Ander-zijdsgaathetookomcontextfactorenwaarbinnendeschoolmoetwerken,zoalsbijvoorbeelddeomgevings-kenmerken(landelijkofstedelijk) .

Ookdeaardvandeleerlingeninputbepaaltmeedeurgentieencomplexiteitvaneengoeduitgewerkttalen-beleid .ZoishetduidelijkdatineenschoolmeteengroteraantalGOK-leerlingendeurgentieencomplexiteitvanhet taalbeleid(alsonderdeelvanhet talenbeleid)zullen toenemen,watnietwegneemtdatookanderescholeneentalenbeleidmoetenvoeren .AnderzijdsstaantegenoverGOK-leerlingenookGOK-uren .Indiendeschoolkoosvoorhetthemataalvaardigheidsonderwijs,zijnerextramiddelenomtewerkenaan(ditonderdeelvan)talenbeleid .Deschoolkanertrouwensookvooropterenzelfmeereigenmiddelenaantewendenvoordeondersteuningvanhaar talenbeleid(bijvoorbeeldBPT-en IPB-uren24) .Eenander inputkenmerk, losvandeGOK-indicatoren,ishetaantalleerlingenindeschoolmetleermoeilijkhedenofmetschoolseachterstand .

23 CLIL:ContentandLanguageIntegratedLearning .

24 BPT:bijzonderepedagogischetakenenIPB:internepedagogischebegeleiding .

33


2.6 Output van talenbeleid

Eenkernopdrachtvandeonderwijsinspectieisnagaanofleerlingendevakgebondenenvakoverschrijdendeleerplandoelstellingen, eindtermen of ontwikkelingsdoelen bereiken of voldoende nastreven . Vanuit dieopdrachtwilzijdanookhettalenbeleidstimuleren .Talenbeleidmaaktimmersdeeluitvandeonderwijspro-cessendie samende realisatie vaneenpositieveoutputmoetenondersteunen .Zoalshiervoorvermeld, istalenbeleidbinnenhetCIPO-referentiekadereendeelaspectvandeprocesvariabele leerbegeleiding,metalsdoelalleleerlingenteondersteunenomdevooropgesteldecompetentiesteverwerven .Zowordtookduide-lijkdattalenbeleidveelbrederisdanhetremediërenvaneenduidelijketaalachterstand,mogelijkgelinktaaneenanderstaligeachtergrond .Hetgaatbijvoorbeeldookomdezorgvoordemeerkwetsbareleerlingen-hunkwetsbaarheidkan temakenhebbenmethunpersoonlijkheid, leefomgeving, taligeachtergrond - insterkescholen, waarbij een adaptief uitgewerkte lesaanpak met aandacht voor talige interactie en ondersteuningsoelaaskanbiedenenhetwatervalsysteemtegengaan .

Talenbeleidondersteuntdushetnastrevenvanonderwijsdoeleneneenschoolmaghierdanookeenconcreteoutputvanverwachten .Outputvantalenbeleiduitzichopdemeestzichtbarewijze inderealisatievandeeindtermenen leerplandoelstellingenvoorNederlandsenmodernevreemde talenbijdemeeste leerlingen(ookbijinitieeltaalzwakkereleerlingen) .Talenbeleidkanduszorgenvooreenverdereondersteuningvanwatdecretaalvanscholenwordtverwacht .Eenminderzichtbare-maaressentiële-outputvaneenkwaliteitsvoltalenbeleidzijngoedeleerprestatiesvantaalzwakkereleerlingenvooralleanderevakkeneneengoededoor-strominginhetalgemeen .

Scholenzijnnogmaarnetbegonnenmethetinkaartbrengenvandeoutputvantalenbeleid .Dekijkwijzerwildanookenkelhetinkaartbrengenvandeoutputvandezevariabelestimuleren .

2.7 talenbeleid als proces: doelgerichtheid

Algemeen Menkanalsschoolofleraarveelinitiatievennemen,maartochnietgoedwetenwatmenjuistwilbereiken .Doelgerichtheid is belangrijk, enerzijds om vooropgestelde doelstellingen te evalueren, anderzijds om eenkorpstemotiverendoorduidelijkeenhaalbaredoelstellingenteformuleren .Doelgerichtheidblijktaluiteenvisie,maarwordtconcretermetevalueerbaredoelstellingen .

toegepast op talenbeleid Aandachtvoordoelgerichtheidbetekentdatmeneenduidelijkevisieheeftopderolenaanpakvantalenbeleid .Dezevisiemoetookaanwezigzijnopuitvoeringsniveau .Indiendeschooleenadequatevisieoptalenbeleidheeft,sluitookdevisieopuitvoeringsniveauhierbestbijaan .Hetiseenmeerwaarde,maargeenvoorwaarde .Inscholenzonderbeleidsvisiekunnenlerarentochnogeeneigenvisieoptalenbeleidhebben .Dezepersoon-lijkevisiekanookzorgenvoordenodigedoelgerichtheidbijhetuitwerkenvaneeneigenaanpakvoortalen-beleid .Indienergeenoverkoepelendebeleidsvisieisenlerarenlosvanelkaarhuneigendoelennastreven,zaldeimpactnietgrootzijnenkunnenzelfsconflicterendevisiesontstaan .

Aandachtvoordoelgerichtwerkenbijtalenbeleidbetekentverderookdatmenvoorelkvandevieraandachts-gebieden• op beleidsniveau duidelijke en concrete streefdoelen heeft vooropgesteld, waaronder de realisatie van

eindtermenenleerplandoelstellingenookbijandereleergebiedenofvakkendanNederlandsenmodernevreemdetalen(MVT)

• opuitvoeringsniveaudestreefdoelengoedkentenzeheeftvertaaldindeeigendidactischedoelstellingen .DoelstellingendieSMART25zijnverwoord,vormeneenbijkomendemeerwaarde .Dedoelstellingenkunnenzowelbetrekkinghebbenopderealisatievaneenpositieveoutputviatalenbeleidalsopderealisatievandoel-stellingendiewerdengesteldbijdeuitwerkingvanhettalenbeleidzelf .

25 SMART:specifiek,meetbaar,aangepast,realistisch,tijdgebonden .

34


2.8 talenbeleid als proces: ondersteuning

Algemeen Hetgaathierominitiatievenvandelerarenenvanhetbeleidomhetleerprocesvanleerlingenteondersteu-nen .Watdoethetschoolbeleidomlerarentehelpenenhenertoeaantezettenhetleerprocesvanleerlingenteondersteunen?En indepraktijk:watdoen lerarenomhet leerprocesteondersteunen?Deze initiatievendragenbijtothetbereikenvandevooropgesteldedoelstellingen .

toegepast op talenbeleid Explicieteaandachtgaatnaardemateenwijzevanondersteuningbijdevieraandachtsgebieden:Nederlandsalsleergebiedofvak,Nederlandsalsinstructietaal,gebruikvanNederlandsvoorcommunicatieenvreemdetalenals leergebiedenof vakken .Dewisselwerking tussenbeleidenuitvoering isduidelijk .Enerzijdsmoetereengoedetaligeondersteuningopuitvoeringsniveauzijn,zowelquaorganisatievandeonderwijsaanpakalsquaaandachtvoormotivatievande leerlingen .Anderzijdsmoethetwerkenaandezeaandachtspuntenookwordenondersteundmetdenodigecommunicatie,positieveaanmoediging,afsprakenenopvolgingopbeleidsniveau .Voortsmoethetbeleidsniveauzorgenvoorvoldoendemateriëleondersteuning .Dituit zichconcreetindevolgendeinitiatieven .

2.8.1 talige behoeften in kaart te brengen

Voordeondersteuningvaneengerichttalenbeleidishetbelangrijkzichttekrijgenopdetaligebehoefteninza-keschoolsetaalvaardigheidvoorNederlandsbijalleleerlingen,zekerdeleerlingendieinstromeninheteerstejaar .Gestandaardiseerdetaaltoetsen leverenheelwatnuttige informatieop,maarbrengenalleenmeetbareaspecteninkaart .Voortsisookinformatieoverdehoudingvandeleerlingindeklasendaarbuitenessentieel .Deinbrengvandevaklerarenenhunbetrokkenheidbijdeinformatieverzamelingoverdetaalsituatievandeleerlingenzijnminstensevenbelangrijk .

Wekunnenhiergeenexhaustievelijstvaninitiatievenopstellenomdetaligebehoeftenophetvlakvanschool-setaalvaardigheidvoorNederlandsinkaarttebrengen .Hetgaatimmersvanhetvoerenvanintakegesprekkenoverhetuitwerkenvanleerlingvolgsystemenwaarbijviaklassenradenleerlingengegevenswordenverzameldtothetafnemenvantaaltesten .OokparalleltoetsenofSALTO-testen26geveninformatieoverdetaalsituatievan de leerlingen . Degelijkheid, validiteit en bereik van de methode zijn daarbij essentieel . Indien men detaligebehoefteninkaartbrengt,ishetbelangrijknietalleendetaligeachtergrondenvanelkeleerlingteken-nen,maarookeenbeterzichttekrijgenopdeconcreteremediëringsbehoeften .OoktaalleernodenvoorMVTofspecifiekvoorde(beroeps)finaliteitvandestudierichtingofopleidingkanmenhierbijinkaartbrengen .

Vandelerarenmogenweverwachtendatzeopdehoogtezijnvanderesultatenvandetaaltestenendatzespecifiekeinformatieoverdetaalsituatievandeleerlingencommunicerenopklassenradenofviahetleerling-volgsysteem .

2.8.2 nederlands als leergebied/vak

HetisduidelijkdatNederlandsalsleergebiedofvakeenbelangrijkebijdragekanleverenaantalenbeleid,watpastinhettaalvakkenbeleid .Hetwerkenaandezevakgebondentaligecompetentieskanmeedebasisvormenomdeeindtermenenleerplandoelstellingeninandereleergebiedenofvakkenterealiseren,alisernogeenduidelijkverschilmethetwerkenaanNederlandsalsinstructietaal .BinnenhetleergebiedofvakNederlandsmoetimmersookexplicieteaandachtgaannaareenaangepastgebruikvandeinstructietaalNederlands,alsonderdeelvaneentalenbeleid,bijhetaanbrengenvandeleerinhouden .OokhierishetimmersdebedoelinghetNederlandsopeenkwaliteitsvollewijzealsdidactischmiddelintezettenomdeleer-enslaagkansenvandeleerlingentevergroten .

HetisbelangrijkdatdeschoolzorgtvoorduidelijkeafsprakenmethetpersoneelvoorhetwerkenaanNeder-landsalsleergebiedofvak,afsprakendiehetrealiserenvandeleerplannenmeeondersteunen .Hetgaathierbijvoorbeeldoveraandachtvoor• hetnastrevenenrealiserenvanalledoelstellingeninzakeluisteren,spreken,schrijvenenlezen• hetgebruikvanwerkvormendieaansluitenbijdeleefwereldentaalcultuurvandeleerlingen

26 Screeningsinstrumentaanvanglageronderwijstaalvaardigheid:eentaaltoetsvoorscholenontwikkelddoordeVlaamseoverheid .

35


• hetnemenvaninitiatievenvooradaptiefonderwijs(differentiëren,remediëren, . . .)• hetgebruikenvangegevensoverleervorderingenenresultatenomleerprocessenteondersteunen .

Uiteraard ishetooknodigomhetnakomenvandezeafsprakenteondersteunenmetvoldoendemateriëlemiddelenzoalsdieverwachtwordenvanuitdeleerplannen .

2.8.3 Moderne vreemde talen als leergebied/vak

Ookhetwerkenaanmodernetalen,anderedanNederlands,kandealgemenetaalontwikkelingstimulerenenpastdusineentaalvakkenbeleidalsonderdeelvantalenbeleid .‘Omjongerenactieftelatendeelnemenaande internationalesamenlevingenhun internationale troeven teversterken, iskennisvandevreemde talenmeerdanooiteenvereiste .Kennisvanvreemdetalendraagtbijtotzelfontplooiing,verhoogtdekansenopdearbeidsmarkt,maarslaatookbruggentussenverschillendeculturen’(beleidsnotaministerSmet,p .33) .IndatkaderwerdenookdeeindtermentaalbeschouwingentaalvaardigheidvoorFransenEngelsindetweedeenderdegraadsecundaironderwijsherzien .InhetbsowordteenextrainspanningverwachtomdeleerlingenFransofEngelsbijtebrengen .

Ookhierishetbelangrijkdatdeschoolinhaartaalvakkenbeleidzorgtvoorduidelijkeenrelevanteafsprakendiehetrealiserenvandeleerplannenmodernevreemdetalenmeeondersteunen .Hetgaathierbijvoorbeeldoveraandachtvoorvolgendeaspecten:• hetnastrevenenrealiserenvanalledoeleninzakeschrijvenenlezen• het nastreven en realiseren van alle doelen inzake mondelinge taalvaardigheden (luisteren, spreken,

gespreksvaardigheid)• hetgebruikvandedoeltaaltijdensdeonderwijsleeractiviteiten• hetgebruikvanwerkvormendieaansluitenbijdeleefwereldoftaalcultuurvandeleerlingen• hetnemenvaninitiatievenvooradaptiefonderwijs• hetgebruikvangegevensoverleervorderingenofresultatenomleerprocessenteondersteunen .Uiteraardishetookhiernodighetnakomenvandezeafsprakenteondersteunenmetvoldoendemateriëlemiddelenzoalsdieverwachtwordenvanuitdeleerplannen .

Bijdezeafsprakenmoetookaandachtgaannaardeuitwerkingvaneenconcreteleerlijn,vertrekkendeinhetbasisonderwijs,waareenonderscheidgemaaktwordt in finaliteit tusseneenalgemenesensibiliseringvoorvreemde talen, taalinitiatieFransenhet formeleonderwijsFrans .De term formeel vreemdetalenonderwijswordtgebruiktomhetverplichteonderwijsFransinhetbasisonderwijstebenoemen .Hiermoetendeleerlin-gendeeindtermenbereiken .

Voortskandeschoolinitiatievennemenbetreffendedeaansluitingbasisonderwijs-secundaironderwijsvoordeontwikkelingvandetaalvaardigheidFrans .Deovergangvandebasisschoolnaardeeerstegraadsecundaironderwijsverlooptimmersnietaltijdsoepel .BachelorsinhetsecundaironderwijszijnvaaknietopdehoogtevanwatervoorFransgebeurtindederdegraadvandebasisschool,waardoorzegeneigdzijnindeeerstegraadsecundaironderwijsopnieuwvanafnultebeginneninplaatsvanverdertebouwenopdeeindtermenFransvanhetbasisonderwijs .Hierligteenbelangrijketaakvoordelerarenopleidingen .

Daarnaastishetbelangrijkdatdeschoolenlerarengerichteinitiatievennemenomdeleerlingentesensibi-liserenvoorhetactiefofpassiefgebruikvandezevreemdetalenenhetstimulerenvancommunicatieinhetFrans,Engels, . . .buitendeschoolmuren .Zokandeschooldeelnemenaanschooloverstijgendeinitiatievenwaarbijdeleerlingenkennismakenmetanderetalenofculturen .

2.8.4 nederlands als instructietaal

EenbelangrijkonderdeelvaneentalenbeleidbetrefthetwerkenaanNederlandsalsinstructietaal .Talenbeleidinditdomeinheeftbetrekkingopalleleergebiedenvanhetbasisonderwijsenallevakkenvanhetsecundaironderwijs:dealgemenevakken,technischevakken,kunst-enpraktijkvakken,dusookNederlandsenmodernevreemdetalen .Hetwildelerarenstimulerenom• deinstructietaalNederlandsalsdidactischmiddelintezettenomdeleer-enslaagkansenvandeleerlin-

gentevergroten

36


• complementairmethetvakNederlandsdeontwikkelingvandeschoolsetaalvaardigheidvandeleerlingente bevorderen door de toepassing van kennis, vaardigheden, strategieën en methodieken uit de lessenNederlands .

TaalgerichtvakonderwijsiseenbelangrijkedidactischeaanpakomtewerkenaanNederlandsalsinstructie-taal .Hierbijwordenvakdoelenentaaldoelensamenontwikkeld .Hethelptdeeffectiviteitvandevaklessenenvandetaalontwikkelingteverhogen .Uitgangspuntisdattaal,lerenendenkenonlosmakelijkverbondenzijn .Devakinhoudblijftvooropstaan,maarmenbesteedtextraaandachtaandecommunicatieoverdieinhoudenviadeinstructietaal(zieondermeerVandenBranden,2006) .Dezeinvullingwillenwegevenaan‘Nederlandsalsinstructietaal’,namelijkhetNederlandsopeenkwaliteits-vollewijzealsdidactischmiddelinzettenomdeleer-enslaagkansenvandeleerlingentevergroten .Wewillenhierbijbenadrukkendattalenbeleidinallevakkenaanwezigmoetzijn,dusookinhetvakofleergebiedNeder-landszelf .Ditmaaktookduidelijkdattalenbeleideenbelangrijkaspect isvaneenbredere leerbegeleiding,dieuiteraardverdermoetgaandanenkelhetremediërenvanzeerduidelijketaalproblemen(bijvoorbeeldbijallochtone leerlingen) . Een aantal mogelijke afspraken vanwege het beleid, geven we hieronder aan . Dezeafsprakenkunnengeldenvoorallemogelijke leergebiedenenvakkenenvooralle leerlingen .Zegeldendusuiteraard ook voor het onderwijs voor anderstalige nieuwkomers, bijvoorbeeld in de OKAN-klassen27 waarmeneenaangepastedidactiekgebruikt .

EeneerstegeheelvanafsprakenbevathetzoekennaarwerkbareevenwichtenvoorhetgebruikvanhetNeder-lands tijdens de onderwijsleeractiviteiten . Het is duidelijk dat men het gebruik van het Nederlands, in hetbijzonderinzijnstandaardvorm,tijdensdeonderwijsleeractiviteitenmoetstimuleren .TochwijstonderzoekuitdathetNederlands lerenookkanwordenondersteunddoorhetweloverwogengebruikvaneenanderethuistaaldanhetNederlands(ondermeerAppel,1984;Jaspers,2005;VanTubergen&Kalmijn,2002) .

Eentweedegeheelvanafsprakenomvatinitiatievenvooradaptiefonderwijsmetaandachtvooraangepastetaligeondersteuning,bijvoorbeeldbinnenklasdifferentiatie,uitwerkingvanaangepaste(individuele)leertrajec-ten,remediëringsmaatregelen,groeperingsvormen .‘Internationaalonderzoekwijstuitdatverregaandevormenvanhomogeniseringnegatieveeffectenopgelijkeonderwijskansenkunnenhebben,vooral indiendezeherhomogeniseringgepaardgaatmeteenverlagingvanverwachtingenvanwegede leraren tenaanzienvande leerlingen indezogenaamdezwakkeregroepen .Lageverwachtingenkunnenleidentoteenverschralingvanhetonderwijsaanbod’(Colpin,Gysen,Heymans,Jaspaert,VandenBranden&Verhelst,2007) .Dezeinvullingmaaktduidelijkdatmentalenbeleidineenschoolbestnietloskoppeltvanleer-enzelfsleerlingenbegeleiding(metookaandachtvoorsocio-emotioneleaspecten) .

Voortsishetvanessentieelbelangomwerkvormentestimulerendiecommunicatieftaalgebruikinhetleer-ofvakgebiedinkwestiebevorderen .Deschoolendelerarenkunneninitiatievennemenomookattitudinaledoeleninhettaallerenteondersteunen:stimulerentotvlotuitdrukken,kritischdenken,spreekdurfenzovoort .Mogelijkewerkvormenzijnondermeer:intensieveenopenonderwijsleergesprekken,posterprojecten,coöpe-ratievewerkvormen(zoalskringgesprekken, tutorlezen,projectwerking,klassikalebesprekingvanwerkstuk-kenvan leerlingen) .Hetgaatmetanderewoordenomverschillendevormenvanactiverendonderwijsmetplaatsvooreenkwaliteitsvolletaligeinteractie .

Eenvierdegeheelvanafsprakenbetrefteencorrecteen toegankelijke taal incursussenenbijdeevaluatie .Cursussenmogengeenaanleidinggeventotverkeerdeinterpretaties .Voortsishetbelangrijkdetaligeaspec-tenvandeevaluatieteverzorgen .Ditenerzijdsdooreencorrecteeneenduidigevraagstelling,metwaarnodigherformuleringvan(proefwerk)vragen,anderzijdsdoorduidelijkeafsprakenovertaalfoutenindeevaluatie .

Ook initiatieven voor leerlingen met taalstoornissen maken deel uit van het werken aan Nederlands alsinstructietaal,maardanspecifiekaangepastaanleerlingendie(onderandereoptaligvlak)meerzorgnodighebben .Algemeenuitgangspunt isdatmen leerlingen indemeestegevallenhetbest stimuleertdooreenadaptieveaanpakoptaligvlakbinnendeklasgroepzelf . Ineenaantalgevallen,ondermeervoor leerlingenmetgeattesteerdetaalstoornissen,zaldezedifferentiatieverdermoetengaan,bijvoorbeelddoorSTICORDI-maatregelen28,doorspecifiekeremediëring,ineneventueelbuitendeklas .

27 OKAN:onthaalklasvooranderstaligenieuwkomers .

28 Ditzijnalgemeenaanvaardemaatregelendieleerlingenmettaalstoornissenkunnenondersteuneninhunleerproces,bijvoorbeelddoortestimuleren,compenseren,relativeren,remediërenendispenseren .

37


Ook bij het werken aan Nederlands als instructietaal is het nodig in materiële ondersteuning te voorzienomdeafsprakentekunnennakomen .Hetkandusgaanomhetzorgenvoor(aanpassingenaan)eigenofgekochte leerboekenen lesmethodes, ICT (hardwareensoftware), audiovisuelemiddelen,beschikbaarheidvannaslagwerken,abonnementenoptijdschriften,deelnameaanactieszoalsKIK29,taligeaankledingvandeleslokalenengangen(poëzieposters,leerlingenwerk),openleercentrum,mediatheek,bibliotheek(opschoolof in de nabije omgeving), prentenwoordenboek, relevante posters met schooltaalwoorden per vakgebied,enzovoort .Ookcultuurparticipatie (bezoekaan toneel,boekenbeurs,gedichtendag, . . .) iszinvol,omdatdithetgebruik(endeappreciatie)vanhetNederlandskanstimuleren .UiteraardzalditallesookbijdragentothetwerkenaanNederlands (enmodernevreemde talen)als leergebiedof vakenaanNederlandsvoordecommunicatie .

2.8.5 het gebruik van nederlands voor de communicatie

EentweededomeinbinnentalenbeleidbetrefthetbeleidopschoolvoorhetgebruikvanhetNederlandsvoordecommunicatievanenmetleraren,leerlingen,oudersenomgeving .

Ookopdatvlakkandeschooleenaantalafsprakenmaken:• hetgebruikenvanverzorgdNederlands,inhetbijzonderinzijnstandaardvorm,bijinterneenexternecom-

municatiemetleerlingenenouders(bijbriefwisseling,indeagenda,tijdensoudercontacten,…)• hetstimulerenvandeaanwezigheidvanoudersopoudercontactenenhetgebruikvanhetNederlands• hetgebruikenvanNederlands,inhetbijzonderinzijnstandaardvorm,doordeleerlingentijdensdelessen,

indegangen,opdespeelplaats,eventueelspecifiekvoorleerlingenmetanderstaligeofsterkdialectischeachtergrond .

De aanpak is steeds afhankelijk van de context . Onderzoek geeft aan dat het eisen van het gebruik en debeheersingvanNederlandsdoordeoudersnietsteedsdebesteaanpakis(ondermeerJaspaert,Lemmens&vanderZanden,1998;VandenBranden,&VanAvermaet,2000) .Somsisdemoedertaalvandeoudersonvoldoendeontwikkeldomereentweede,ofvoorvelenzelfsderdetaalopteenten .Bovendienwordteendeelvandeidentiteitvanhetkindenzijnoudersverworpen,watindirectnegatieveeffectenzouhebbenopdemotivatieendusopdeverwervingvanhetNederlands .BelangrijkisweldatdeschoolbijdeouderseenpositievehoudingstimuleerttegenoverhetNederlands .

Devoorgaandebedenkingmaaktehetalduidelijk:omhetgebruikvanhetNederlandsvoordecommunicatietestimuleren,ishetbelangrijkopeenpositievewijzeomtegaanmettaalculturenenmettaaldiversiteit .Hetkanondermeergaanoverdeelnemenaaninternationaliseringsprojecten,uitwisselenmetpartnerklasseninanderstaligegemeenschappenofinhetbuitenland,uitnodigenvannativespeakersinhetvreemdetalenonder-wijs,organiserenvanprojectdagenrondinterculturaliteitindeschoolzelf .Desensibiliseringvoorhetaanle-renvanvreemdetalenkanuiteindelijkookleidentotmeerrespectvoorhetNederlands .

Hetthuismilieuendewijzewaaropoudershetschoollevenvanhunkinderenopvolgen,hebbeneeninvloedopdeschoolseprestatiesenopdeinspanningenvandeleerlingenomviadebeheersingvanhetNederlandsdezeprestatiesteverbeteren .Hetisdanookbelangrijkomdebetrokkenheidvan(anderstalige)oudersbijhetschoolgebeurenteoptimaliseren .Vanafhetschooljaar2010-2011proberenscholenditformeelintebouwenviadeopnamevaneenengagementsverklaring inhetschoolreglement .Het isbelangrijkomdeze formelebasisteondersteunenmeteenconcreetbeleidinzakeouderbetrokkenheid,geëntopdesituatievandeschoolendataanstuurtop• deaanwezigheidvanoudersopoudercontacten• het gebruik van het Nederlands, waar nodig in evenwicht met de thuistaal, bij deze oudercontacten

(cf .aanwezigheidtolken,allochtonepersoneelsleden,jojo’s30)• hetbijwonenvanlessenNederlands• deactievebetrokkenheidvan(allochtone)oudersbijdebesluitvorming(ouderraad,schoolraad,ouderca-

fés,…)• debetrokkenheidvan(allochtone)oudersbijhetklasgebeuren:initiatievenmetinschakelingvanandersta-

ligeouders(vertelnamiddagen,openklasmomenten) .

29 KIK:krantenindeklas .

30 www .ond .vlaanderen .be/jojo .

38


2.8.6 Ondersteunende organisatorische structuren voor talenbeleid

Zoalswehierbovenalaangaven,zijnduidelijkeafsprakenenverwachtingenvoorhetwerkenaaneentalenbe-leidessentieelalsondersteunendemaatregel .Inkleinschaligescholenmeteenbeperktlerarenkorpskunnendezeafspraken-endeopvolgingervandoordedirectie-eventueelvolstaanomhettalenbeleidvormtegeven .Hetkanechterookbijkomendwordenondersteunddoorspecifiekestructuren .Dezemakeneenparticipatieveengedragenontwikkelingvanhettalenbeleidbetermogelijken-zekeringroterescholen-kunnenzezorgenvooreenbeteredelegeringenverdelingvantaken(bijvoorbeeldvoorwerkvormen,scholing,coördinatie,maarookvooropvolging,evaluatieenontwikkeling) .Hetisduidelijkdateenschoolhettegemoetkomenaandezenodenopverschillendemanierenkanorganiseren .Essentieelisweldatdestructurenaansluitenbijdeeigen-heidvandeschool .

2.9 talenbeleid als proces: doeltreffendheid

Algemeen Doelstellingenvooropstellenenondersteunendeactiviteitenuitvoerenisnoggeengarantievoorkwaliteitenvoorhetblijvenonderzoekenenbewakenvandezekwaliteit .Zowelschoolalslerarenmoetendeactiviteitenevalueren .Evaluerenkanechternietzonderverantwoording:indienergeencommunicatieisoverwatwerdgeëvalueerd,ontstaatergeennieuweenaangepastedoelgerichtheid,waardoorallesbijhetoudeblijftofergeen draagvlak voor verandering ontstaat . Evaluatie is op verschillende wijzen mogelijk: zelfevaluatie, top-downofbottom-upevaluatie .

talenbeleid Hetisduidelijkdatevaluatieuitgebreid,metnamevoordevieraandachtsgebiedenkangebeuren .Teneerstekandeschoolzorgenvoorstructurenomhaartalenbeleidteevalueren .Daarbijkanzeaandachthebbenvoordeevaluatievanderesultaten .Datisuiteraardafhankelijkvandematewaarindeschoolaandachtheeftvoorconcreteeffecten(output)vanhaartalenbeleidenvandewijzewaaropzedieresultateninkaartbrengt .Hetsystematischekarakter(diepgangenbereik)endekwaliteitvandeevaluatiezijndusbelangrijk .Inhetbasisonderwijskandeschoolhiervoorookgebruikmakenvanhetleerlingvolgsysteemvoorkleuters(taalenordenen)envanhet leerlingvolgsysteemtaalvoorhet lageronderwijs(technisch lezenenspelling),zoalsuitgewerktdoorToetsenvoorScholenvanhetVlaamsMinisterievanOnderwijsenVorming31ofvanandere(zelfuitgewerkte)volgsystemen .Eenvolgsysteemmagechternietbeperktblijventoteeninventarisvangegevens .Ermoetenpassendeactiesvolgen .Hetvolgsysteemmaaktdanookbestdeeluitvandeevaluatie .

Voortsmoeteenevaluatievanhettalenbeleidookdekwaliteitvandeuitvoeringvanhetvooropgesteldebeleidofvanhetrendementvanspecifiekeinitiatievennagaan:initiatieFransofaanvullendelestijdenNederlands,MVTofCLIL .Ditkanmeteentop-downevaluatie,maarookdoorzelfevaluatie .Scholenkunnenfunctione-ringsgesprekkenvoerenwaarbijspecifiekaandachtgaatnaardeuitvoeringvanhettalenbeleidindeklas .Bijdeklassenradenofdeliberaties kanmennagaanofdeverschillen in resultaten,ookbijdeniet-taalvakken,sterksamengaanmetverschillenintaligeachtergrondenduseventueelnogteveelhierdoorbepaaldworden .Voortskanmennagaanoffeedbackovertalenbeleideenvastitemistijdensdepersoneels-envakgroepver-gaderingen .Hetkanechterookdoordeeltenemenaanexternewedstrijdenvoorschrijven,lezen,sprekenofaanpeilingsproeven,vooralalsstimulansvoorzelfevaluatie .Evenbelangrijk isde evaluatie vande kwaliteit vanhet vooropgesteldebeleid endeorganisatie ervan .Ditkanviaeenzelfevaluatiedoordedirectie,maardiewordtbestaangevuldenondersteunddooreendegelijkebottom-upevaluatievanhetbeleidsniveaudoordeuitvoerders .

Tentweedeishetbelangrijkverantwoordingafteleggen .Minimaalcommuniceerthetbeleidopenendoelge-richtmetallebetrokkenen-vooralmethetpersoneel,maarookmetdeouders,leerlingenenexternepartners-overdevisieoptalenbeleidendewijzewaaropdiegeoperationaliseerdwordt .Eenstapverderisdatmenopgrondvaneenvoldoendekwaliteitsvolleevaluatiecommuniceertovervastgesteldesterktesenzwaktes .Dezebetrokkenenmoetendanookmogelijkhedenkrijgenomdevisie,operationaliseringenbereikteeffecten invraagtestellenenteamenderen,zonietisergeenechteverantwoording .Anderzijdsishetookbelangrijkdathetpersoneelzichverantwoordtvoordewijzewaarophetaldannietbijdraagttothettalenbeleidindeschool,ondermeerviafunctioneringsgesprekken,evaluatievergaderingen,rapportering .

31 www .ond .vlaanderen .be/toetsenvoorscholen.

39


2.10 talenbeleid als proces: ontwikkeling

AlgemeenAandachtvoorontwikkelingbenaderenweoptweemanieren:enerzijdsgaatheteromgevolg tegevenaandeconclusiesvandeevaluatie,anderzijdskunnenookveleandereactiviteitenof initiatievenwijzenopeenontwikkelingsdynamiekbijlerarenenschool .

talenbeleidVoorhettalenbeleidbetekentdit• opbeleidsniveau:deontwikkelingofverbeteringvandeschoolbredeaanpakvantalenbeleid• opuitvoeringsniveau:deoptimaliseringvandeeigenaanpakvantalenbeleiddoordeleraren,ingaandop

deaanpassingenopbeleidsniveauofeventueelvakgroepgebondenof individueelaangestuurd(zekerbijafwezigheidvaneenschoolbeleidterzake) .

Hetschoolbeleidkandeeerstebasisvooreen talenbeleid leggen,door tezorgenvoorvoldoendescholingeneenvoortdurendeopenheidvoorexterneontwikkelingen .Hiervoorkrijgtdeschoolbesteerstzichtopdescholingsbehoeftenvanhetpersoneel inzaketalenbeleid .Opgronddaarvankomterdaneengerichtscho-lingsbeleid,metondermeeraandachtvoorprofessionaliseringvoorinstructietaalNederlandsinandereleer-gebiedenofvakken .Datkanruimzijn:nascholingenoverinteractieveenactiverendewerkvormen,afortioriindiendaarbijookenigeaandachtisvoortaligeaspecten,kunnenzekerookzorgenvooreenbasisprofessio-naliseringvoorNederlandsalsinstructietaal .VoortsschenktmenbestaandachtaanprofessionaliseringvoordeherzieneeindtermenNederlands inhetbasisonderwijsen indeeerstegraadsecundaironderwijsendeherzieneeindtermenvreemdetalen(Fransinhetbao,FransenEngelsindeeerstegraadso,FransofEngelsindeB-stroomenhetbso) .

Een scholingsbeleid benadert men best breed . Initiatieven binnen de school zelf, eventueel verzorgd dooreigenpersoneel,makenerzekerdeelvanuit .Daarnaast ishetopportuundatdeschoolgebruikmaaktvanbestaandeinstantieseninitiatievenomhetwerkenaantalenbeleidtefaciliteren(bijvoorbeelddepedagogi-schebegeleiding,dewebsitedelathoogvoortalen) .Omtoteenreëleontwikkelingsdynamiektekomen, ishetechternietvoldoendeinterneofexternescholingtevolgenofomhettalenbeleidteevalueren .Deschoolmoetookzorgendatmenmetdezenieuweinzichtenaandeslaggaatdoorstructurenoptezettenomdekennisvantalenbeleidtemultiplicerenenactieveparticipatieaandeontwikkelingmogelijktemaken .Ineenvolgendestapkunnenschoolenlerarenhunvisie,organisatieenaanpakvantalenbeleidbijsturen .Uiteindelijkkunnendeinzichtendanindeeigencontextwordengeïmplementeerd .

3. Methodologie

3.1 Onderzoeksvragen

a .Watstellenwevastvoordeaspectendieinhoudelijkbelangrijkzijnbijdeuitwerkingvaneentalenbeleid:• Nederlandsalsinstructietaal?• Nederlandsvoordecommunicatie?• Nederlandsalsleergebiedofvak?• modernevreemdetalenalsleergebiedofvak?Telkens:• watzijndesterkepunten?• watzijndewerkpunten?

b .Watstellenwevastvoordeaspectendieorganisatorischbelangrijkzijnbijdeuitwerkingvaneentalenbe-leid:

• aandachtvoordoelgerichtheid?• aandachtvoorondersteuning?• aandachtvoorevaluatie(doeltreffendheid)?• aandachtvoorontwikkeling?

40


Telkens:• watzijndesterkepunten?• watzijndewerkpunten?

c .Welkesamenhangstellenwevasttussendecontextfactoren‘aldannietGOK-uren,besteedaantalenbe-leid’,deinputfactoren‘percentageleerlingenmetlaagopleidingsniveauvandemoeder’en‘percentageleerlin-genmetthuistaalandersdanNederlands’metdewijzewaaropdescholendeonderzochteprocesvariabelenbinneneentalenbeleiduitwerken?

d .Welkepatronenstellenwevastindewijzewaaropscholenvormgevenaanhuntalenbeleid?Metanderewoorden:zijnergroepenvanscholenteherkennenmeteenduidelijkverschillendebenaderingvantalenbe-leid?

e .Welkesamenhangstellenwevasttussenhettalenbeleidopschoolniveauendeuitvoeringervandoordeleraren?

f .Welkeaanbevelingenkunnenweformulerenopbasisvandezeanalyses• ophetniveauvanhetbeleid?• ophetniveauvandeschool?• ophetniveauvandeleraren?

3.2 Steekproef

Hetonderzoekwerduitgevoerd tijdensdedoorlichtingen inhetbasisonderwijsensecundaironderwijsdieplaatsvondenindeperiodedecember2009-juni2010 .DesteekproefisbijgevolgeentoevalligeselectievanhetscholenbestandinVlaanderen .Inhetonderzoekonderscheidenwetweeverschillendegroepenomdatzeeensterkverschillendecontextkennen:degroepvandecentrumsteden(zonderhetBrusselsHoofstedelijkGewest,AntwerpenenGentmeteenspecifiekegrootstedelijkeproblematiek)endegroepvandeniet-cen-trumsteden .TijdensdezedoorlichtingsperiodewarengeenscholenuithetBrusselsHoofstedelijkGewest (BHG)ofuitdeanderegrotestedenAntwerpenenGentgeselecteerdwaardoorwehieroverdusnietkunnenrapporteren .

Inhetbasisonderwijswerden23vande283scholenbinnendegroepvancentrumsteden(duszonderBHG,AntwerpenenGent)en146vande1699scholeninniet-centrumstedenopgenomeninhetonderzoek,wateenrepresentatiefpercentagegeeftvan8,12%respectievelijk8,59% .

Inhet secundaironderwijswerdenverschillendescholendiesameneenpedagogischeeenheidvormeneneenzelfdetalenbeleidvoeren(dusookdezelfdescorekregenvoordeverschillendeitemsinhetonderzoek)slechtseenkeeropgenomenindesteekproefomeenvertekeningvanhettotaalbeeldtevoorkomen .Erwer-denzesvande244scholenbinnendegroepvancentrumsteden(duszonderBHG,AntwerpenenGent)en49vande612 scholen inniet-centrumstedenopgenomen inhetonderzoek,wat eenpercentagegeeft van2,45%respectievelijk8% .Voordeniet-centrumscholenvormtditeen representatievesteekproef,voordecentrumscholenniet .

Voorhetbasisonderwijsrapporterenwedusoverdesituatieindecentrum-enniet-centrumscholen .Voorhetsecundaironderwijsenkeloverdeniet-centrumscholen .

3.3 Onderzoeksaanpak

Het gevoerde onderzoek is vooral een descriptief onderzoek naar een onafhankelijke variabele, namelijk‘aspectenvantalenbeleidindeVlaamsescholenbinnendesteekproeven’ .Hetisgeenverklarendonderzoekwaarbijverschillenbijeenafhankelijkevariabele(bijvoorbeelddeprestatiesvanleerlingenmeteengediagnos-ticeerdetaalachterstandbijaanvangvanhetsecundaironderwijs)kunnenwordengerelateerdaanverschillenin de onafhankelijke variabele (het talenbeleid) . Correlationeel onderzoek naar de samenhang tussen een

41


aantalproceskenmerkenvantalenbeleideneenaantalcontextkenmerkendieinkaartwerdengebracht,iswelmogelijk .

Voorditdescriptiefonderzoek,waarbijweeenduidelijkzichtwillenkrijgenopdesituatieinVlaanderenopvlakvantalenbeleid,gebruikenweeenexploratiefmultiplecase-studydesignwaarbijwehetonderwerp(ver-schillendeaspecten van talenbeleid)onderzoeken in zijnnatuurlijke setting (de scholen) (Cresswell, 1994;Yin,1994) .Eenbijkomenddoel isomopzoek tegaannaarpatronenen interacties tussende verschillendeaspectenvantalenbeleid(zowelaspectenvandeprocessen,alsvandecontextfactoren)zodatwehypothesenkunnenformulerenvoorvolgendevragen:• bestaanergroepenscholenmettypischeprofielenvoordeuitwerkingvaneentalenbeleid?• zijnermogelijkeoorzakenvoorhetontstaanvandezeverschillendeprofielen(zoweldooreenbepaalde

wisselwerkingtussenverschillendeaspectenvantalenbeleidalsdoorwisselwerkingmetcontextfactoren)?• hierbij aansluitend: bestaan er bepaalde constellaties binnen de wisselwerking tussen de verschillende

aspectenvantalenbeleiddiegepaardgaanmettypischevoorbeeldenvangoedepraktijk?• enomgekeerd:bestaanerbepaaldeconstellatiesbinnendewisselwerkingtussendeverschillendeaspec-

tenvantalenbeleiddiegepaardgaanmettypischewerkpunten?DitsoortvanexploratiefonderzoekiswatWester(1984,inBilliet,1996)noemteenanalyticalinductivefieldresearch,waarbijdeverschillendeaangetroffensituatiesindescholenkunnenwordenbeschouwdalsverschil-lendecasesdieelkaarreplicerenoftegenspreken(Yin,1994) .

In ons onderzoek is ook de wisselwerking tussen het kwalitatief en kwantitatief deel belangrijk (cf . mixedmethods,Swanborn,1996) .Dekwantitatievegegevensgevenenerzijdsdemogelijkheidom• scholengemakkelijkertevergelijkenzodatweookgemakkelijkerpatronenkunnenonderscheiden• eensamenvattendbeeldteschetsenvandeaangetroffensituatie .Deanalysevandekwalitatievegegevens(uitdeverslagen)gevenanderzijdsdemogelijkheidom• de gegenereerde hypothesen rond de wisselwerking tussen de verschillende aspecten van een talenbe-

leidtetoetsenaandeconcretebeschrijvingvandevolledigeschoolsituatiebinnendeverslagen(waarbijimmerseengenuanceerdenomvattendbeeldwordtgegevenvandegehelesituatie)

• de kwantitatieve analyses te illustreren door bij de analyses per onderdeel uit de kijkwijzer - in apartekaders-telkenseenaantalgoedepraktijkvoorbeeldenuitdeverslagenoptenemen .

3.4 Instrumenten

Omdegegevensteverzamelengebruikenweeengedetailleerdeobservatieleidraad .Elkvandeaspectenvantalenbeleidnamenweopindezesamenvattendekijkwijzer .

Deorganisatievanhettalenbeleidendebeleidsmatigecoherentiediedaarbijwordtnagestreefd,beschrijvenwemetvierinvalshoeken:• aandachtvoordoelgerichtheid• aandachtvoorondersteuning• aandachtvoorevaluatie(doeltreffendheid)en• aandachtvoorontwikkeling .

Talenbeleidstrektzichinhoudelijkuitbinnenvieraandachtsgebieden:• Nederlandsalsleergebiedofvak• Nederlandsalsinstructietaal• Nederlandsvoordecommunicatieen• modernevreemdetalen(Frans,Engels,Duits) .

Hetonderzoekvanhettalenbeleidgebeurtaandehandvanvaststellingenopbeleidsniveau(welkemaatre-gelenneemthetschoolbeleid?)envaststellingenopuitvoeringsniveau(watgebeurteruiteindelijkbinnendeonderzochteleergebiedenofvakken?) .

42


Opbasisvandezeaandachtspuntenwerdenuiteindelijkvierkijkwijzersontwikkeld:• eenkijkwijzeropbeleidsniveau(20itemscontext,inputenoutput,59itemsprocessen)• eenkijkwijzeropbeleid-enuitvoeringsniveauvoorNederlandsalsleergebiedofvak(10items)• eenkijkwijzeropbeleid-enuitvoeringsniveauvoormodernevreemdetalenalsleergebiedofvak(16items)

en• eenkijkwijzeropuitvoeringsniveauvooralleonderzochteleergebiedenofvakken(29items) .Allekijkwijzersvolgendezelfdestructuurzodatwebeleidenuitvoeringgemakkelijkmetelkaarkunnencon-fronteren .

Het geheel van observaties en interviews leidt per item tot een beoordeling op een vijfpuntenschaal . Ookditiseenvoorbeeldvanmixedmethods-onderzoekwaarbijkwalitatiefonderzoek(observatieseninterviews)wordtgekwantificeerdomgemakkelijkertoteensamenvattendenoverzichtelijkbeeldtekunnenkomen,watdeanalysesvergemakkelijkt .Dezeschaal isnodigomvoorelk itemtekunnendifferentiëreninhetoordeeloverdeschool .Enerzijdsmoestdezeschaalhetmogelijkmakenom,rekeninghoudendmetdecontextvandeschool,eengenuanceerdoordeeltegeven .Anderzijdshieldenwedecriteriabijdeschaaleenvoudig,zodatdeverschillentussendevijfniveausnietaltesubtielworden .

Wegebruiktentweecriteria:• dekwaliteitvanwatweaantroffen(dusafhankelijkvanhettebeoordelenaspectinkwestie:dekwaliteitvan

devisie,afspraken,initiatieven,uitwerking, . . .)• hetbereikvandeaangetroffenvisie,afspraken,initiatieven(dusafhankelijkvanhettebeoordelenaspect

inkwestie:bijallelerarenofleerlingenofouders) .Opbeleidsniveaugaathethierbijvooralomhetaanstu-renofopvolgenvanzoveelmogelijklerarenenondersteunendpersoneel .Somsgaathetconcreetomhetbereikenvanzoveelmogelijkouders(bijvoorbeeld‘Deschoolbetrekt(anderstalige)oudersbijhetschool-gebeuren via relevante initiatieven’) . Op uitvoeringsniveau gaat het er vooral om dat de vaststellingenaantonendatzoveelmogelijk lerarenenondersteunendpersoneeleenadequatevisiehebben,relevanteinitiatievenuitwerken,opeenpositievewijzebijdragen,enzovoort .

Opbasisvandezecriteriakozenwevoorvolgendeschaalvan0tot4(=vijfniveaus):• 0:erwerdnietsaangetroffenopditvlak• 1:ditaspectiszwakuitgewerktenheefteenbeperktbereik• 2:ditaspectisgoeduitgewerkt,maarheefteenbeperktbereik• 3:ditaspectisgoeduitgewerktenheefteenruimbereik• 4:deuitwerkingenhetbereikvanditaspectzijnvoorbeeldenvangoedepraktijk .Bijscore1ishetbelangrijkstecriteriumdathetaspectzwakisuitgewerkt .Indepraktijkzaldatmeestaleenbeperktbereikhebben .Indieneenzwakuitgewerktaspecttocheenruimbereikheeft,blijftdescoreuiteraard1 .Bijscore4isereengoedeafstemmingtussenbeleidenuitvoering .Bovendienzalhetuitvoeringsniveaudeafsprakenopbeleidsniveauadequaatgeïnterpreteerdhebbenvoordeeigenklassituatie .Voortswerdenbijnaallelerarenbereikt,dieophunbeurt-indematevanhetmogelijke-bijnaalleleerlingenbereiken .

Bijderapporteringvanderesultaten,nemenwedescores0en1endescores3en4samen .0en1samenimpliceren‘geentotbeperkttalenbeleid’,3en4samenimpliceren‘goedtotvergaandtalenbeleid’voorhetaspectinkwestie .Zoleggenweopoverzichtelijkewijzedegrotelijnenvooraandelezer .Uiteraardgebeurtdestatistischeanalysevandecijferswelopbasisvandevijfpuntenschaal .

43


4. resultaten basisonderwijs32

4.1 Aandacht voor doelgerichtheid

4.1.1 Visie

centrumsteden (n=23)31 niet-centrumsteden (n=146)

Visie 0+1 2 3+4 0+1 2 3+4

1 .1Deschoolheefteenvisieopderol,organisatieenaanpakvantalenbeleid .

34,79 30,43 34,78 58,22 17,12 24,66

1 .2Delerarenhebbeneenvisieopderol,organisatieenaanpakvantalenbeleid .

52,17 17,39 30,43 57,54 21,92 20,55

Tabel 2: schaalscores op vlak van visie (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen).

65,21%vandescholenindecentrumsteden(item1 .1:2+3+4)heeftwerkgemaaktvandeuitwerkingvaneenvisieoprol,organisatieenaanpakvantalenbeleid .Ongeveereenderdevandescholen(item1 .1:2)heefteenbeginvanvisieontwikkeld,maarmeteenbeperktbereikopvlakvanbreedtevandeinitiatievenoveralleleer-jarenenklassenheen,vanhetaantallerarendatactiefwordtbetrokkenbijhettalenbeleidenvanhetaantalleerlingendatwordtbereikt .UitdekwalitatieveanalysesblijktdatdevisievandeschoolinhoofdzaakbepaaldwordtdoordevisievandeneteigenleerplannenvoordeleergebiedenNederlandsenFrans,zowelindekleuter-alsindelagereafdeling .34,78%vandecentrumscholen(item1 .1:3+4)heeftdezevisieop talenbeleidduidelijkverruimd,meteengroterbereikervanalsgevolg .Hetverschilmetdeniet-centrumstedenisechtergroot:58,22%vandescholenheeftdaarnoggeenofeenzeerbeperktuitgewerktevisieoptalenbeleid .Decontextueleverschillenopvlakvandeinstroomvanleerlingenmetanderstaligeachtergrondvormeneenbelangrijkeverklaring .Scholenincentrumsteden die het werken aan talenbeleid al van de eerste GOK-cyclus vooropstelden, beschikken opbeleidsniveauvaakovereenduidelijkerevisieoptalenbeleid .

Voordeaanwezigheidvaneendiepgaandevisieoptalenbeleidophetniveauvandedagelijkseuitvoeringisdesituatieindecentrum-enniet-centrumstedenmeergelijklopend .Inietsmeerdandehelftvandescholentroffenwebijdelerarengeenofeenbeperktevisieophunrolbijtalenbeleidaan(item1 .2:C:52,17%enNC:57,54%) .Tochzijnerooklerarenmeteenuitgebreidevisieoptalenbeleid .Hetverschiltussencentrum-enniet-centrumstedenisdaaropnieuwgroter(item1 .2:C:30,43%enNC:20,55%) .Inscholendiekiezenvoortaalvaardigheid als GOK-actiepunt leven de krachtlijnen uit de visie op het realiseren van de eindtermenNederlands,maartevensophetgebruikvanNederlandsalsinstructietaalenvoordecommunicatieduidelij-kerbijdeteamleden .

32 C:centrumstedenenNC:niet-centrumsteden .

33 DitiszonderBHG,AntwerpenenGent .

44


4.1.2 normstelling

centrumsteden (n=23)32 niet-centrumsteden (n=146)

Normstelling 0+1 2 3+4 0+1 2 3+4

2 .1DeschoolheefteffectenvooropgesteldrondNederlandsalsvakgekaderdinhettalenbeleid .

44,45 16,67 38,89 40,2 23,53 36,27

2 .2DeschoolheefteffectenvooropgesteldrondNederlandsalsinstructietaal .

52,18 26,09 21,74 58,91 21,92 19,17

2 .3DeschoolheefteffectenvooropgesteldrondNeder-landsvoordecommunicatie .

34,79 30,43 34,78 52,74 19,86 27,39

2 .4Deschoolheefteffectenvooropgesteldrondmoder-nevreemdetalen .

66,66 0 33,33 65,38 13,46 21,15

2 .5Samenvattend: de school heeft effecten vooropge-steldrondhetwerkenaantalenbeleid .

43,47 34,78 21,74 56,16 20,55 23,29

Tabel 3: schaalscores op vlak van normstelling (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen).

Vande102niet-centrumscholendietijdenshetonderzoektalenbeleidookNederlandsindedoorlichtingsfo-cushadden,warener40,2%scholendieweinigofgeenspecifiekeeffectenrondtalenbeleidvanuithetvakNederlandsvooropstelden(item2 .1:0+1) .In59,8%(item2 .1:2+3+4)vandescholenwordendusdoelstel-lingenvooropgesteldrondNederlandsalsleergebiedgekaderdinhettalenbeleid .36,27 % van de scholen stelden concrete effecten voorop met een ruim bereik . Het gaat daarbij in eersteinstantieomdoelenuitdeleerplannenvoorNederlandsenFrans .InhetkleuteronderwijszijndedoelenvoorNederlandsgelinktaandedoelendiebinnendethematischewerkingzijngeplandendusopzichquasialtijdeenhorizontalesamenhangvertonen .Bijvoorbeeldviaeendoelbewustetaligeverrijkingvandehoekenwer-king .Inde lagereafdeling isdiebredehorizontale samenhang,gerichtop taalontwikkeling, er somsook, zowelvanuitwereldoriëntatie,wiskundealsviahet realiserenvandedoelenvoormuzischtaalgebruik .Daarnaaststellen scholen met een GOK-actieplan doelen voorop met een vrij verschillende inhoud, bepaald door deplaatselijkebeginsituatie .Hetgaatdanonderandereomdoelstellingen inzakehet toegankelijkmakenvanschooltaalwoordenenhetbeheersenvaneenstreefwoordenschatindekleuterafdelingenhetstimulerenvandelees-enschrijfvaardighedenindelagereafdeling .EengelijklopendesituatietreffenweaanindeachttiencentrumscholenwaarookNederlandsindedoorlichtingsfocusstond .Ietsmeerdandehelftvandescholenstelt (bijna)geeneffectenvooroprondNederlandsals instructietaal(item2 .2:0+1:C: 52,18%,NC: 58,91%)ofheeftditweinigconcreet,gerichtopalle lerarenen leerlingen,uitgewerkt(item2 .2:C:2:26,09%,NC:21,92%) .DezesituatieisminderuitgesprokenbijhetwerkenaanNederlandsvoordecommunicatiewaarvooraldecentrumscholeneffectenvooropstellen(item2 .3C:2en3+4:65,21%,NC:2en3+4:47,25%) .

Vande52niet-centrumscholendietijdenshetonderzoektalenbeleidookFransindedoorlichtingsfocushad-den,warener65,38%diegeenspecifiekeeffectenrondtalenbeleidvanuitFransvooropstelden .Eengelijklo-pendesituatietreffenweaanindenegencentrumscholenwaarookFransindedoorlichtingsfocusstond .DitbetekentdattochnogeenderdevandescholendoelenvooropsteltvoorFransalsaspectvantalenbeleid .Ditkunnenweverklarendoordatdescholenbinnenhunleerlingvolgsysteemdetotalepersoonlijkheidsontwikke-lingopnemenendusookdoelstellingenvooropstellenrondalleleergebieden,ookFrans .

conclusie65,21%vandescholenindecentrumstedenheeftwerkgemaaktvandeuitwerkingvaneenvisieoptalenbe-leid .Indeniet-centrumstedengaathetom41,78% .Decontextueleverschillenopvlakvandeinstroomvanleerlingenmetanderstaligeachtergrondvormeneenbelangrijkeverklaring .Ookdekwalitatieveanalysestonenaandateengrootdeelvandescholenopzijnminstalheeftnagedachtovertalenbeleid,watopzicheeneerdersterkebeginsituatievormtvooreenonderwijskundigaspectdatpas


45


hetlaatstedecenniumbeleidsmatigsterkwordtgestimuleerd .Inheelwatscholenwerddezevisieookalver-gaanduitgewerkt,vertaaldinverschillendeinitiatievenvanuiteenbredekijkoptalenbeleidenmeteenbedoel-deimpactopdemeestelerarenenleerlingen .Devertalingvandezevisieinconcreteeffectendiealsduidelijkedoelstellingenvaneentalenbeleidwordenvooropgesteld,isvaakminderuitgewerkt .HetblijftveeleerbeperkttotdedoelendiebinnenNederlandsenFransalsleergebiedenwordenvooropgesteldoftothetstrevennaareenthematischebenadering inhetkleuteronderwijsenhetzoekennaareenbredesamenhang inhet lageronderwijswaarmeeimplicietwordtgewerktaanNederlandsalsinstructietaalenvoordecommunicatie .BasisscholenbenaderentalenbeleidvanuitdezorgvoorhetrealiserenvandeleerplandoelenvoorNederlandsenFransenvanuiteeneventueleGOK-werkingdiekiestvoortaalvaardigheidsonderwijs .Dekwalitatieveanalysestonenaandatmendenatestrevendoelenvaaknogonvoldoendemeetbaarformu-leert .Verdertroffenweophetniveauvandedagelijkseuitvoeringopdeklasvloervaakgeenglobale,maareerdereenbeperktevisieoptalenbeleidaan,alhoeweldezevisieindecentrumscholentochwatprominenteraanwezigisdanindeniet-centrumscholen(item1 .2intabel2:0+1:C:52,17%,NC:57,54%) .

We kunnen besluiten dat scholen enerzijds bezig zijn met een algemene visieontwikkeling op talenbeleid,maar dat ze deze visie nog onvoldoende concretiseren in duidelijke meetbare doelstellingen en - hieraangelinkt-datdevisieinverhoudingonvoldoendedoorstroomtnaardeuitvoering .Uit de kwalitatieve analyses blijkt dat er bij veel leraren weinig verwachtingen leven voor het gebruik vanNederlandsalsinstructietaalenvoordecommunicatie .Wekunneninhetbasisonderwijsnietsprekenovereenglobalevisieontwikkelingoptalenbeleid .

Voorbeelden van goede praktijk voor de visieontwikkeling• Demeestescholenontwikkeleneenvisieopeenschooleigentalenbeleiddatzichinhoofdzaakbaseert

ophetkwaliteitsvolrealiserenvandeleerplandoelenvoorNederlandsofFransalsleergebied,ditineenbredehorizontalesamenhangmetdeandereleergebieden .Tegelijkkrijgenookandereelementenvanhettalenbeleidvaakeenduidelijkeprioriteitinhetzorgplanenindezorgbredewerkingvandeschool .

• Heelwat scholendieoverGOK-lestijdenbeschikkenengekozenhebbenvoorhet thema taalvaardig-heidsonderwijs hebben in hun GOK-actieplan een aantal effecten vooropgesteld voor Nederlands alsleergebiedenalsinstructietaal .Verdergaatdeaandachtindezescholen,endanvooralinhetkleuter-onderwijs,naarNederlandsalsinstructietaalenvoordecommunicatie .Hiervoorvolgtmennascholingendoetmeneenberoepopondersteuningdooreenexternebegeleider,vaakopdepedagogischebege-leidingvanheteigennet .

• Enkelebasisscholenwetenhuntalenbeleidsplantesituerenbinnenhetpedagogischproject .Hettalen-beleidsplanbeschrijftdoelenopschool-,leraren-enleerlingenniveauenformuleertverwachteeffectenbij specifieke taalstimulerende acties, (multimediale) projecten of extramurosactiviteiten . Deze actiesbiedenextraspreek-,luister-,lees-enschrijfkansenomhetcontactmetdenabijeenruimeomgevingteverbredenensluitenmeestalnauwaanbijdeleefwereldvanleerlingen .

• Ondankshetontbrekenvaneengezamenlijkevisieoptalenbeleid,organiserenveelscholenwaardevolleinitiatievenvoortalenbeleid .Indeuitvoeringbaserenlerarenzichhiervoormeestalopdenormstellingbinnendegehanteerdeonderwijsleermethodes .

46


4.2 Aandacht voor ondersteuning

4.2.1 talige behoeften in kaart brengen

Centrumsteden(n=23)33 Niet-centrumsteden(n=146)

Taligebehoefteninkaartbrengen 0+1 2 3+4 0+1 2 3+4

3 .1DeschoolneemtinitiatievenomdetaligebehoefteninzakeschoolsetaalvaardigheidvoorNederlandsinkaarttebrengen .

21,74 26,09 52,17 25,34 26,71 47,95

3 .1a)GOK-middelenvoortaalvaardigheid(10centrum-steden,55niet-centrumsteden) .

20 30 50 25,45 18,18 56,36

3 .1b)GeenGOK-middelenvoortaalvaardigheid(13cen-trumsteden,91niet-centrumsteden) .

23,07 23,07 53,84 25 31,52 43,47

3 .2DeschoolneemtinitiatievenomdetaligebehoefteninzakeschoolsetaalvaardigheidvoorFransinkaarttebrengen .

65,22 26,09 8,7 76,71 12,33 10,95

3 .3De school gebruikt SALTO als instrument om debeginsituatievandeleerlingentekennenofinkaarttebrengen .

60,87 30,43 8,7 73,97 8,9 17,12

3 .4Delerarenontplooieninitiatievenomdetaligezorg-behoeftenvandeleerlingeninkaarttebrengen

17,39 47,83 34,78 32,19 35,62 32,19

Tabel 4: schaalscores op vlak van talige behoeften in kaart brengen (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen).

ScholennemenzekerinitiatievenomdetaligebehoefteninzakeschoolsetaalvaardigheidvoorNederlandsinkaarttebrengen,somsnogmetbeperktbereik(item3 .1:2:C:26,09%,NC:26,71%),maar52,17%vandecentrumscholenen47,95%vandeniet-centrumscholenwerktditvoldoendetotsterkstructureeluit .21,74%,respectievelijk25,34%vandescholennemenweinigtotgeeninitiatievenopditvlak .Deverschillentus-sen centrum- en niet-centrumscholen zijn hier beperkt ondanks de verschillen in instroom van leerlingenmetanderstaligeachtergrond(gemiddeld%vantotaleschoolbevolking incentrumscholen:11,8%enniet-centrumscholen:8,2%) .HetaldannietinkaartbrengenvandetaligebehoeftenvoorNederlandskunnenwenietkoppelenaanhetaldannietbeschikkenoverGOK-middelenvoorhetthemataalvaardigheid .EendeelvandeverklaringligtinhetgebruikvanSALTOalsinstrumentomdebeginsituatievandeleerlingeninkaarttebrengen,maargezienhetbeperktaantalscholendatditinstrumentgebruikt,vormtdatgeenvoldoendeverklaring .In de kwalitatieve analyses vinden we de belangrijkste verklaring: de meeste scholen beschikken over eenzorgwerkingdiede leerontwikkelingvande leerlingenmonitort .Scholenbeschikkenoverdiversesystemenom de talige behoeften van de leerlingen in kaart te brengen . Zo noteren leraren bevindingen in een leer-lingvolgsysteem over gerichte observaties, maken foutenanalyses bij methodegebonden of eigen toetsen,krijgen infoovergenormeerde testsbij aspectenvande taalontwikkeling .Hetgaatdanonderandereovertaalvoorwaarden in het kleuteronderwijs, technisch en begrijpend lezen en spelling in het lager onderwijs .Lerarenbeschikkendoorgaansminderovervalidegegevensoverdeluister-,spreek-encreatieveschrijfvaar-dighedenvandeleerlingen .Deverzameldegegevenswordendoorallebetrokkenenopgeregeldetijdstippenbesproken(MDO36,klassenraad,zorgoverleg,overgangsgesprekken) .Diegesprekkenleidentoteenglobalebeeldvormingvanonderanderedetaligezorgvraagentotgerichtemaatregelenvoorzoweldeeerstelijnszorgdoordetitularisalsvoordetweedelijnszorg(specifiekezorgtrajectenaldanniethandelingsplanmatig) .Deverslagenvermeldendoorgaansdesamenwerkingmetdezorgcoördinatorenanderezorgmedewerkers(zorg,GOK,AN37,GOK+,eigenlestijdenvoortaalstimulerendemaatregelen,…) .Lerarenenledenvanhetzorg-ofGOK-teamnemenhierduidelijkeendeelvandetakenop(item3 .4:C:2:47,83%,3+4:34,78%,NC:2:35,62%,3+4:32,19%),meteenietsgroterverschiltussencentrum-enniet-centrumscholen .


36 MDO:multidisciplinairoverleg .

37 AN:anderstaligenieuwkomers .

47


ScholennemenminderinitiatievenomdetaligebehoeftenvoorFransinkaarttebrengen .65,22%,respectie-velijk76,71%vandescholen(item3 .2)nemenweinigtotgeeninitiatieven .Erzijnhierverschillenderedenenvoor .ZogaatduidelijkminderaandachtnaarhetbepalenvandetaligebehoeftenvoorformeelFransdatstartvanafhetvijfdeleerjaar .Uitdekwalitatieveanalysesblijktdathetmetenvandebeginsituatievande leerlingenvoor formeelFranszeldengebeurt .DefocusligtoverwegendophetwerkenaanNederlandsalsleergebiedeninstructietaal .Ditismerkwaardig,zekernuinongeveereenderdevandebasisscholenalineenofanderevormaandachtisvoorinitiatieFrans .

Voorbeelden van goede praktijk voor het in kaart brengen van de talige behoeften• De meeste scholen nemen initiatieven om de talige behoeften inzake schoolse taalvaardigheid voor

Nederlandsinkaarttebrengen .Ditgebeurtvooralvanuitdeeerstelijnszorgdoordetitularissenenvaakinoverlegmetdezorgcoördinatie .

• Zowatallescholenbeschikkenovereenuitgeschrevenvisieopzorg,waarookaandachtisvooronder-wijsopmaatinzaketaalvaardigheidsonderwijs .Indezezorgstructuurvindenouderseenklankbordwaarzemetzorgvragenterechtkunnen .

• Omzichttekrijgenopdetaligebehoeftenvandeleerlingenbaserenlerarenzichzoweloptoetsenuitdegevolgdemethodesalsopgenormeerdetestenvoorlees-enspellingvaardigheden .Sommigescholenbrengenookdebehoeftenvoorsprekenenluistereninbeeld .

• Heelwatscholenregistrerendeeffectenvandeinspanningen,ookvoordeleergebiedenNederlandsenFrans,verwerkendieineenelektronischleerlingvolgsysteemenbesprekendietijdenshetmultidiscipli-nairoverleg .Zegevenrichtingaandezorgverbredendeinspanningenvandeschool .

• Bijdeoudstekleutersgebeurthetmetenvandetaligeontwikkelingsystematisch,methetoogopdeovergangnaarhet lageronderwijs .Deklastitularisvultditbeeldoverde taligezorgbehoeftenvandekleuters,opdedrempelvanheteersteleerjaaraanmetdoelgerichteobservatiesenmetinformatieuitzowelformeelalsinformeelmultidisciplinairoverleg(metcollega’s,ouders,CLB) .

48



Centrumsteden(n=23)36

Niet-centrumsteden(n=146)

Nederlandsalsinstructietaal 0+1 2 3+4 0+1 2 3+4

4 .1De school zorgt voor inhoudelijke afspraken methetpersoneel rondhetwerkenaanNederlandsalsinstructietaal .

34,78 39,13 26,09 54,79 20,55 24,65

4 .2De school heeft bij deze afspraken aandacht voorhet gebruik van Standaardnederlands tijdens deonderwijsleeractiviteiten .

21,74 21,74 56,52 21,92 26,03 52,05

4 .3De school heeft bij deze afspraken aandacht voorhetnemenvaninitiatievenrondadaptiefonderwijsmetaandachtvoortaligeondersteuning .

39,13 17,39 43,48 24,66 38,36 36,99

4 .4De school heeft bij deze afspraken aandacht voorhetstimulerenvanwerkvormendieeencommuni-catieftaalgebruikondersteunen .

26,09 26,09 47,83 19,18 34,93 45,89

4 .5De school heeft bij deze afspraken aandacht voorhetnemenvaninitiatievenvoorleerlingenmettaal-stoornissen .

21,74 34,78 43,48 22,6 30,14 47,26

4 .6De school heeft bij deze afspraken aandacht voorinitiatievenomcursussenincorrectenvoorleerlin-gentoegankelijktaalgebruikoptestellen .

30,43 17,39 52,18 43,15 24,66 32,19

4 .7De school heeft bij deze afspraken aandacht voordekwaliteitvandetaligeaspectenvandeevaluatie .

39,13 21,74 39,13 45,89 31,51 22,6

4 .8Deschoolzorgtvoorstructuren(coördinatie,taak-verdeling, . . .)rondhetwerkenaantalenbeleid .

43,48 21,74 34,78 61,64 19,18 19,17

4 .9Deschool zorgt voormiddelenom tewerkenaanNederlandsalsinstructietaal .

43,48 30,43 26,09 49,32 24,66 26,03

4 .10Deschoolzorgtvoorhetopvolgenvanlerarenenwerkgroepen op vlak van het werken aan Neder-landsalsinstructietaal .

69,56 21,74 8,7 74,66 12,33 13,01

4 .11De school zorgt ervoor dat de extra omkaderingvoordekleuterklassenwordtgebruiktomaandachttebestedenaanNederlandsalsinstructietaal .

47,82 30,43 21,74 63,7 17,12 19,18

4 .12De leraren ontplooien initiatieven om het werkenaanNederlandsalsinstructietaalteondersteunen .

39,13 39,13 21,74 41,1 29,45 29,45

Tabel 5: schaalscores op vlak van ondersteuning van het werken aan Nederlands als instructietaal (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen).

65,22%vandecentrumscholenzorgenvooreenaantal inhoudelijkeafsprakenmethetpersoneelexplicietrondwerkenaanNederlandsals instructietaal,ookvaakmeteenduidelijke impactquabereikendiepgang(item4 .1:2+3+4) .Indeniet-centrumscholengebeurtdatminder(item4 .1:2+3+4:45,2%) .DitbetekentechternietdatdescholengeenbeleidzoudenvoerenrondeenaantalbelangrijkedeelaspectenvanNederlandsalsinstructietaal,maarzedoenditklaarblijkelijkalsbelangrijkeaandachtspuntenopzichennietexplicietalsonderdeelvaneenbeleidopvlakvanNederlandsalsinstructietaal .ZomakenzeafsprakenrondhetgebruikvanStandaardnederlandstijdensdeonderwijsleeractiviteiten(item4 .2:2+3+4:C:78,26%,NC:78,08%),adaptiefonderwijsmetaandachtvoortaligeondersteuning(item4 .3:2+3+4:C:60,87%,NC:75,35%),hetstimulerenvanwerkvormendieeencommunicatieftaalgebruikondersteunen(item4 .4:2+3+4:C:73,92%,NC:80,82%) .Wemerkendatdezeafsprakenvaakgoeduitgewerktzijneneenruimbereikheb-ben .Vaakgaathethieromimplicieteafspraken,bijvoorbeeldviadifferentiatiemodellenbinnendegevolgde


49


methodes,viawiskundebegrippeninbasis-enuitbreidingsopdrachten,viadenkstrategieënoppostersofviadezorgwerking .Deaanwezigezorgstructuurmaaktdatleerlingenmetspecifieketaligezorgvrageneeneersteantwoordkrijgenopdeschoolzelf .ScholenwerkensamenmethetCLB,oudersofandereexternepartnersomtoteenhelderediagnosetekomen .Zonodigsprekenzij(meerhandelingsplanmatig)STICORDI-maatregelenopmaatvanhetkindaf .Dezeaandachtvoorpreventie,remediëringenindividualiseringdoordetitularissenendeomkaderendezorg-medewerkersvormtdekernvanhetdidactischhandelenvanhetbasisonderwijs .Dezeimplicieteverwachtin-genwordenookexplicietervia formeleenvaakook informeleuitwisselingvanervaringen tussencollega’s,viaklasbezoekendoordedirecteur,viaafsprakeninhetschoolwerkplanofviamateriëleondersteuning(zoalsklas-enschoolbibliotheken,allerleivormenvantaalkoffers,digitalemedia) .

EenvolgendbelangrijkaspectinhetkadervanNederlandsalsinstructietaalishetgebruikvaneeneenvoudigeneenduidigtebegrijpenNederlandsinallegeschreventeksten .Wemerkenookhierdat69%vandecentrum-scholeninitiatievennemenomcursussenincorrectenvoordeleerlingentoegankelijktaalgebruikoptestellen,alisdatinminderematehetgevalindeniet-centrumscholen(item4 .6:2+3+4:C:69,57%,NC:56,85%) .Eengelijkaardigesituatietreffenweaanvoorhetbewakenvandekwaliteitvandetaligeaspectenvandeevalu-atie(item4 .7:2+3+4:C:60,87%,NC:54,11%) .Inhetlageronderwijsgaathetveeleeromimplicieteafspra-ken .Hetisnietzodatdedirectieditspecifiekoplegt,viabijvoorbeeldeenschoolwerkplan,eenvademecumvoordeleraarofeendirecteopvolging .Hetisveeleerzodatdeleraar,doordetypischeadaptievewijzevanwerken,snelopmerktwanneereenleerlingdelesnietbegrijptomdatbijvoorbeelddetaalinhetwerkmateriaaltemoeilijkis .Hetzelfdegeldtvoortemoeilijkopgesteldeeigentesten .Inhetkleuteronderwijsligthetenigszinsanders .DaarbestaanveelalwelexplicietinhoudelijkeafsprakenvoorNederlandsalsinstructietaalindevormvanleerlijnenenbegrippenlijstenbijdeuitwerkingvandethema’s,hethanterenvantaligewerkvormen(zoalspoppenspel,vertellen),voordetaligeaanduidingenverrijkingvanhethoekenaanbodofvoorhetgerichtobserverenvantaalbijspelendekleuters .

De meeste onderzochte scholen nemen initiatieven om leerlingen met specifieke taalstoornissen te bege-leiden en ondersteunen (item 4 .5: 2+3+4: C: 78,26 %, NC: 77,4 %) . Sinds de invoering van de gekleurdemiddelenvoorzorgenGOKisereenstructureelzorgsysteemindescholenaanwezig .Inmeerderescholenzijn er tussenkomsten voor leerlingen die op basis van screeningstoetsen als leerlingen met een schoolsetaalachterstandwerdengediagnosticeerd .Vanuitdeeerstelijnszorgzoektmendanviaeenadaptieveaanpakindeklaszelfnaarremediërendewerkvormen .Indiendezeleerlingenzwakkeresultatenblijvenhalenwerktmeneentweedelijnszorguitviazorgoverlegmeteenzorgmedewerkeroftijdenshetmultidisciplinairoverleg .DaarmaaktmenafsprakenoverhetuitwerkenvanSTICORDI-maatregelenen-waarnodig-overhetinzettenvanambulantehulpverleners .Anderzijdsblijktuitdekwalitatieveanalysedateeneffectieveuitwerkingvanafgesprokenmaatregelennogtevaakeenintuïtiefgebeurenisendatlerarenzichonvoldoendeopgevolgdweten .OokdeafsprakenvoorhetgebruikvanhetStandaardnederlandswordenweinigopgevolgd .Lerarenverglijdenvaak inhetgebruikvandialectischeklankenenplaatselijkwoordgebruik .conclusie EnerzijdsnemendemeestescholenheelwatinitiatievenomtewerkenaanNederlandsalsinstructietaal .Ditgebeurtinhetlageronderwijsmeestalopeenorganische,implicietewijzevanuithetleerplanendegehan-teerdemethodesenminderaandehandvanconcreteafsprakenopbasisvandeschooleigencontext .Hetkleuteronderwijs maakt hierover meer concrete afspraken . Vaak worden ook materiële middelen voorzien,bijvoorbeeldophetvlakvan leermiddelen (klasbibliotheek,digitalemedia, visualiserenvan leerstrategieën, . . .)ofviainternoverleg,omhetwerkenaanNederlandsalsinstructietaalteondersteunen(item4 .9:2+3+4:C:56,52%,NC:50,69%),ditweliswaarmeteenveeleerbeperktbereikvandeingezettemiddelenvoorallelerarenofleerlingen .Anderzijdsstellenwevastdatopvlakvanhetuitwerkenvanstructurenrondtalenbeleiddeniet-centrumscho-lenminderinitiatievennemen(item4 .8:2+3+4:C:56,52%,NC:38,35%) .DescholenbenaderenhetwerkenaanNederlandsalsinstructietaalvooralalseenleerlinggebondenzorgvraagennietalseenprobleemvandeschoolwaarvoorookbijkomendstructureeloverlegenafsprakennodigzijn .Demeesteniet-centrumscholengebruikendeextraomkaderingvoordekleuterklassenweinigomstructureelaandachttebestedenaanNeder-landsalsinstructietaal(item4 .11:2+3+4:C:52,17%,NC:36,3%) .DegerichteopvolgingvanlerareninzakehetwerkenaanNederlandsalsinstructietaalentevensookdeopvolgingvangemaakteafsprakenblijftzeerbeperkt(item4 .10:2+3+4:C:30,44%,NC:25,34%) .

50


DemeestescholennemenweliswaarzinvolleinitiatievenvoorNederlandsalsinstructietaal,maarhetimpli-cietekaraktervandeafspraken,destructurenendeopvolgingmakendatdeaandachtvoorNederlandsalsinstructietaalnogsterk leraarafhankelijk isendatdeuitwerkingvaneffectief remediërendemaatregelenopmaatnogonvoldoendeisomelkeleerlingmeteentaligprobleemtebereiken .

Voorbeelden van goede praktijk voor Nederlands als instructietaal• Indemeestekleuterscholenkandewijzewaaropdeleraarzijnvoorbeeldfunctievervult,dematewaarin

eraandachtgaatnaarhetcreërenvaneenrijktaalaanbodindegeleideactiviteitenendeverrijkingvandehoekenmettaligeelementenvanuithetbehandeldethemaervoorzorgendatdekleutersoptimalekansenkrijgentothetverwervenenverbeterenvanhuntaalvaardigheid .Hetgebruikvangradueeluit-gewerkte streefwoordenschat- en begrippenlijsten in elk thema versterken de talige ontwikkeling vankleuters .

• Zorgoverlegleidtinheelwatscholentoteenmeerdoordachtehulpverleningbijtaalproblemen .Tijdensdezorgtussenkomstengaatextraaandachtnaarhetbegrijpenvanschooltaal .

• De meeste scholen maken afspraken in verband met het gebruik van het Standaardnederlands alsinstructietaal .Dezeafsprakenzijnmethetteambesproken .Lerarenmoetenvaakmoeitedoenomdezeafsprakenookeffectiefuittevoeren .

• Veel lerarenhebbenintentioneelaandachtvoorhetgebruikvaneenfunctioneleenopenvraagstellingdietaaluitloktenhetverwoordenvandehandelingenstimuleert .Ookhechtenzijveelbelangaanhetopbouwenvaneenvertrouwensvolleinteractiemetdeleerlingenomdespreekdurftestimuleren .

• Ineenaantalscholenkrijgenlerarenviahetinternecommunicatieplatformtaaltipsdieinteressantkun-nenzijnvoordeonderwijspraktijkinverschillendeleergebieden .

• Insommigescholenistemerkenhoezowelindegangenalsindeklassenheelwatschooltaalmetfoto’suitdeeigenomgevinggevisualiseerdwordt .Ditzorgtvooreenmeeractievetaalbeleving .

• Heelwatscholenvisualiseren leerstrategieënenspecifiekewoordveldenoppostersof in leerboekjes .Deleerlingenbeheersennietalleenbeterdeinstructietaal,zijwetenookduidelijkerwatpreciesvanhenverwachtwordt .

• Eenschoolbiedtexplicietekansenomzichtebekwameninmondelingetaalvaardighedennaaraanlei-dingvanvooropgesteldeeffectenrondtaalvaardigheidsonderwijsalsGOK-thema .

4.2.3 nederlands voor de communicatie


Nederlandsvoordecommunicatie 0+1 2 3+4 0+1 2 3+4

5 .1De school zorgt voor afspraken met het personeelrond het gebruik van Nederlands voor de commu-nicatie .

26,09 17,39 56,52 37,67 23,29 39,04

5 .2De school heeft bij deze afspraken aandacht voorhethanterenvanStandaardnederlandsbijde com-municatiebuitendelessen .

21,74 17,39 60,87 26,03 19,86 54,11

5 .3Deschoolheeftbijdezeafsprakenaandachtvoorhetomgaanmettaaldiversiteitentaalcultuur .

26,09 26,09 47,83 46,58 23,97 29,45

5 .4De school betrekt (anderstalige) ouders bij hetschoolgebeuren .

17,4 17,39 65,22 37,67 21,92 40,41

5 .5De school verzorgt de talige communicatie metouders(briefwisseling,oudercontacten, . . .) .

8,7 26,09 65,22 14,38 23,97 61,64

Tabel 6: schaalscores op vlak van ondersteuning van het werken aan Nederlands voor de communicatie (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen).

78,26%vandecentrumscholenen73,97%vandeniet-centrumscholenmaakteenaantalafsprakenoverhetgebruikvanStandaardnederlandsbijdecommunicatiemetdeleerlingenbuitendelessen(item5 .2:2+3+4) .


51


DezeafsprakenzijnduidelijkbestemdvoorallelerarenenleerlingenenhetisvaakvoldoendeduidelijkwaarenwanneermenStandaardnederlandsvandeleerlingenverwacht .Verder besteedt 91,31 % van de centrumscholen en 85,61 % van de niet-centrumscholen aandacht aan dekwaliteitvandecommunicatiemetdeoudersindebriefwisseling,opdewebsite,tijdensdeoudercontacten, . . .(item5 .5:2+3+4) .

Vanuitdeeigenheidvanhetbasisonderwijswordenoudersookvaakbetrokkenbijhetschoolgebeuren,metindecentrumscholennogsterkereinspanningenomookdeanderstaligeouderstebereiken(item5 .4:2+3+4:C:82,61%,NC:62,33%) .Indienerzichoptaligvlakgeennoodvoordoetomoudersintensievertebetrekkenbijhetschoolgebeuren,ishetuiteraardooknietnodigominhetkadervaneentalenbeleidhieraantewerken .IndienhetpercentageleerlingenmeteenthuistaalandersdanhetNederlandshogerligtindeschool,isditechterwelbelangrijk .Indecentrumscholenmerkenwedatmeerscholenmeteengrotereinstroomvanleerlingenmetanderstaligeachtergrondwerkmakenvanouderbetrokkenheidenvanhetomgaanmettaaldiversiteitentaalcultuur .Indeniet-centrumscholenblijktdezesamenhangookoptegaan(pearsoncorrelatieR: .24,p: .004,SAS9 .2)40,maarmerkenwedusweldaterinverhoudingtotdecentrumscholenookmeerscholenzijndieweinigtotgeenwerkmakenvanouderbetrokkenheid(item5 .4:37,67%) .Ditonderzoekvondtrouwensplaatsindeperiodedatdeengagementsverklaringwerdingevoerdwaarbijallebasisscholenmoetenstrevennaarvoldoendebetrokken-heidvandeoudersbijhetschoolgebeurenenwaarbijvanouderswordtverwachtdatzezichengagerenvoorhetschoolgebeurenenhetgebruikvanhetNederlands .

Ookwatbetreftdeaandachtvoorhetomgaanmettaaldiversiteitentaalcultuur(item5 .3:2+3+4:C:73,92%,NC:53,42%)nemeninverhoudingdeniet-centrumscholenduidelijkminderstructurele initiatievendandecentrumscholen .Nochtans isdit inhet kader vanburgerschapenbewustwordingeenvormingsaspectdatvooralleleerlingenbelangrijkis,ookvoordeleerlingenzonderanderstaligeachtergrond .Uitrecentvergelij-kendonderzoek(InternationalCivicandCitizenshipEducationStudy,2010)blijkttrouwensdatonzeleerlin-genmindergoedscorenopeenaantalburgerschapsindicatoren .

Voorbeelden van goede praktijk voor Nederlands voor de communicatie• Heelwatscholenlevereninspanningenomanderstaligeouderstebetrekkenbijhetschoolgebeurenen

bijoverlegmomentenoverhunkind .Omdecommunicatiedrempelteverlagen,ouderstemobiliserenen te sensibiliseren doen ze een beroep op tolken, aanspreekouders of contactpersonen binnen deallochtonegemeenschap .Ookstellensommigescholenhunbrievenopinverschillendetalen .

• Inmeerderescholenbestaanafsprakenmetdegemeente,methetHuisvanhetNederlandsofmethetoudercomitéomstructureeltewerkenaaneenbeterecommunicatiebuitendelessenalsonderdeelvaneentalenbeleidopschool .

• VerschillendescholenmakenafsprakenoverhetgebruikvanStandaardnederlandsbijdecommunicatiemetdeleerlingenbuitendelessen .Ditkomttotuitinginhetgebruikvanondermeerpictogrammen,klasblogofklaskrant,waarbijookaandachtgaatnaartaaldiversiteitentaalcultuur .

• Heelwatscholenbestedenaandachtaandekwaliteitvandecommunicatiemetdeoudersbijdebrief-wisseling .Vooral inhetkleuteronderwijscommuniceertmenmetheen-en-weerbrieven,heen-en-weer-poppen,verteltassenofvormenvankind-enklasportfolio’sovervoorbijeactiviteiten .

• Sommigescholenbestedenaandachtaaneenpositieveomgangmettaaldiversiteitentaalcultuurdoordeelnameaantaligewedstrijden,cultureleactiviteiten,buitenlandseuitstappenofnodigennativespea-kersuitindeklas .

40 Ziehoofdstuk6voormeerinformatieoverdesamenhangtusseneenaantalcontext-,inputvariabelenendeprocesvariabelentalen-beleid .

52


4.2.4 nederlands als leergebied



Nederlandsalsleergebied 0+1 2 3+4 0+1 2 3+4

6 .1De school zorgt voor afspraken m .b .t . het nastre-ven/realiserenvanalledoeleninzakeluisteren,spre-ken,schrijvenenlezen .

16,67 33,33 50 14,7 22,55 62,74

6 .2De school zorgt voor afspraken m .b .t . het gebruikvan werkvormen die aansluiten bij de leefwereld/taalcultuurvandeleerlingen .

11,11 38,89 50 14,7 21,57 63,72

6 .3De school zorgt voor afspraken m .b .t . het nemenvaninitiatievenvooradaptiefonderwijs .

16,67 33,33 50 15,69 31,37 52,94

6 .4De school zorgt voor afspraken m .b .t . het gebruikvangegevensrond leervorderingenom leerproces-senteondersteunen .

11,12 33,33 55,56 18,63 32,35 49,02

6 .5De school zorgt voor middelen om te werken aanNederlandsalsleergebied/vak .

5,56 5,56 88,89 8,82 14,71 76,47

6 .6De school zorgt voor het opvolgen van leraren en(vak)werkgroepenrondhetwerkenaanNederlands .

55,56 22,22 22,23 49,02 26,47 24,51

6 .7Deschoolzorgtervoordatdeomkaderingvoordekleuterklassenwordtgebruiktomaandachttebeste-denaanNederlands .

17,39 26,09 56,52 48,63 22,6 28,77

6 .8Samenvattend:deschoolontplooit initiatievenomhetwerkenaanNederlandsteondersteunen .

22,22 27,78 50 18,63 29,41 51,96

6 .9DelerarenontplooieninitiatievenomtewerkenaantalenbeleidvanuitNederlandsalsleergebied/vak .

27,78 16,67 55,56 28,44 30,39 41,18

Tabel 7: schaalscores op vlak van ondersteuning van het werken aan Nederlands als leergebied (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen).

UitdegegevensblijktdatdescholenzichbewustzijnvanhetbelangomdeleerlingenopeenproductievewijzeomtelatengaanmetNederlands .50%vandecentrum-en62,74%vandeniet-centrumscholen(item6 .1:3+4)verwachtenvanhunlerarendatzealleleerplandoelenrealiserenvoorluisteren,spreken,schrijvenenlezen .Indecentrumscholenliggendeverwachtingenopvlakvanhetbereikervanbijalleleerlingenietslager(item6 .1:2:C:33,33%;NC:22,55%) .Dezevaststellingkunnenwekoppelenaanhetfeitdatineenaantalvandezescholen,doorhetgroteraantalleerlingenmetanderstaligeachtergrond,deuitdagingengroterzijn .Eengelijkaardigesituatie(item6 .3:3+4:C:50%;NC:52,94%)treffenweaanvoorafsprakenoverhetuitwerkenvanadaptiefonderwijswaarmeealleleerlingenkunnenwordenbereiktenhierbijaansluitendvoorhetgerichtondersteunenvanleerprocessenviahetgebruikvangegevensoverleervorderingen(item6 .4:3+4:C:55,56%;NC:49,02%) .Ookvoorhetgebruikvaneenbepaaldedidactischeaanpakzijnereenaantalimplicieteafspraken .Werkvormendieaansluitenbijdeleefwereldoftaalcultuurvandeleerlingenwordengestimuleerd(item6 .3:3+4:C:50%;NC:52,94%) .Op basis van de kwalitatieve gegevens merken we dat heel wat scholen mogelijkheden bieden om deel tenemenaantaligeinitiatievendiehetspreken,luisteren,lezenofschrijvenbevorderen(zoalstoneel,vertellen,bibliotheekbezoekofbriefschrijfacties) .

conclusieWestelleneengelijkaardigesituatievastalsbijhetwerkenaanNederlandsalsinstructietaal .DevelepositieveinitiatievendiedemeestescholennemenbijhetwerkenaanNederlandsalsleergebiedzijnontstaanopeenorganische,implicietewijzevanuithetleerplanendegehanteerdemethodevoorNederlandsenzijnmindergebaseerd op concrete afspraken op basis van de schooleigen context . De scholen voorzien in de nodigemateriëlemiddelenomditteondersteunen(item6 .5:3+4:C:88,89%;NC:76,47%) .Anderzijdsstellenwe


53


vastdatdeopvolgingvanlerareninzakehetwerkenaanNederlandsalsleergebied(endehierbijgemaakteafspraken)beperktis(item6 .6:3+4:C:22%;NC:24,5%) .OokhierkunnenwedusbesluitendatdemeestescholenvoorNederlandsalsleergebiedheelwatzinvolleini-tiatievennemen,waarbijerheelwatlerarenzijndieditmetveeldiepgangenvooralleleerlingenindepraktijkomzetten(item6 .9:3+4:C:55,56%;NC:41,18%),maardathetimplicietekaraktervandeafsprakenendeopvolgingertoekanleidendatdeaandachtvoorNederlandsalsleergebied(alsaspectvaneentalenbeleid)nogsterkleraarafhankelijkblijft .

Voorbeelden van goede praktijk voor Nederlands als vak• Hetmerendeelvande lerarenneemtzowelde inhoudelijke(leerplandoelstellingenopvlakvan luiste-

ren, spreken, schrijven en lezen) als didactische aspecten (een adaptieve taalstimulerende omgevingcreëren) van de leerplanrealisatie ter harte . In het kleuteronderwijs gebeurt dit vooral in onthaal- enkringgesprekken,vanuiteengerichteverrijkingvanzowelthemahoekenoftijdensgerichtetaalleeronder-steunendeactiviteiten .Indethemaplanningisdewoordenschatontwikkelingintentioneelopgenomen .HetlageronderwijsrealiseertdedoelenvoorNederlandsvooralvanuitdegehanteerdemethodesvoorNederlands .

• Heel wat scholen integreren afspraken voor het gebruik van werkvormen die tijdens de eerste en detweedeGOK-cyclusuitgewerktzijn,indeklaspraktijk,zoalshoeken-encontractwerk,vormenvancoö-peratiefleren,voorleesmomenten,taalkoffers,boekpromotieoftutorlezen .

• De meeste scholen beschikken over een zorgstructuur, waardoor initiatieven voor adaptief onderwijsmeer gecoördineerd verlopen . De resultaten van de leerlingen voor Nederlands, vooral dan lees- enschrijfvoorwaardeninhetkleuteronderwijsenlezenencorrectschrijveninhetlageronderwijswordenvia de leerlingvolgsystemen goed opgevolgd . Men communiceert gericht over taalvaardigheid, zowelinternalsextern .AllekindbetrokkenenreflecterenregelmatigoverderesultatenvoorhetvakNederlands .

• Voor leerlingenmetspecifieke taalstoornissenneemtmenmeerenmeerSTICORDI-maatregelen .Ditleidtbijvoorbeeldtothetinschakelenvanspecifiekesoftwareofextrazorgondersteuningdoorinternenofexternen .Vooranderstaligenieuwkomersmaaktmenspecifiekeafspraken .

• Gegevensover leervorderingen inzake lezenwordengebruiktomaldanniet klasdoorbrekend leeron-dersteunendeprocessenoptezetten,bijvoorbeeldhetnaarvoorbrengenvandeactualiteit,devormenvan niveaulezen, tutorlezen, voorlezen, vaak in samenwerking met externen . Het lezen wordt verdergestimuleerdviabibliotheekbezoek,leesgroepen,ontmoetingenmetjeugdauteurs,themadagentijdensdejeugdboekenweek,hetopzettenvanpoëziedagen,enzovoort .

• In enkele scholen bevorderen verschillende creatieve initiatieven het stapsgewijs toegankelijk makenvantekstenviaactiverendewerkvormenalstutorlezen,hetinrichtenvaneenknusseleesruimteofhetplaatsenvaneen‘babbelbox-voorleesbox’ .

54


4.2.5 Moderne vreemde talen als vak



Modernevreemdetalenalsvak 0+1 2 3+4 0+1 2 3+4

7 .1De school zorgt voor afspraken met betrekkingtot het nastreven/realiseren van alle doelen inzakeschrijvenenlezen .

33,33 44,44 22,22 23,07 30,77 46,15

7 .2Deschoolzorgt voorafsprakenmetbetrekking tothetgebruikvandedoeltaaltijdensdeonderwijsleer-activiteiten .

33,33 33,33 33,33 38,46 46,15 15,39

7 .3De school zorgt voor afspraken metbetrekking tothet gebruik van werkvormen die aansluiten bij deleefwereld/taalcultuurvandeleerlingen .

55,55 11,11 33,33 30,77 36,54 32,69

7 .4Deschoolzorgtvoorafsprakenmetbetrekking tothetnemenvaninitiatievenvooradaptiefonderwijs .

77,78 0 22,22 50 28,85 21,15

7 .5De school zorgt voor afspraken met betrekking tothetnemenvaninitiatievenrondsensibiliseringvoorvreemdetalen .

55,55 33,33 11,11 50 26,92 23,08

7 .6Deschoolzorgtvoorafsprakenmetbetrekking tothet gebruiken van gegevens rond leervorderingenomleerprocessenteondersteunen .

55,55 11,11 33,33 48,08 36,54 15,38

7 .7De schoolneemtdeel aan schooloverstijgende ini-tiatievenwaarbijkenniswordtgemaaktmetanderetalen/culturen .

60,87 4,35 34,78 68,49 12,33 19,17

7 .8Deschoolzorgtvoormateriëlemiddelenomtekun-nenwerkenaanMVT .

11,11 33,33 55,56 17,31 25 57,69

7 .9De school zorgt voor het opvolgen van de (vak)werkgroepenrondhetwerkenaanMVT .

88,89 0 11,11 92,31 3,85 3,84

7 .10Deschoolzorgtervoordathetonderscheidinfina-liteit tussen de taalinitiatie Frans en het formeleonderwijsFransgestaltekrijgt .

73,91 13,04 13,04 67,12 10,96 21,92

7 .11Samenvattend:deschoolontplooitinitiatievenomhetwerkenaanMVTteondersteunen .

66,67 22,22 11,11 40,39 32,69 26,93

7 .12De leraren ontplooien initiatieven om te werkenaantalenbeleidvanuitMVT .

40 40 20 41,86 20,93 37,21

Tabel 8: schaalscores op vlak van ondersteuning van het werken aan MVT als vak (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen).

Wat betreft het werken aan talenbeleid vanuit Frans blijkt uit de gegevens dat de meeste scholen zich albewustzijnvanhetbelangomde leerlingenopeenproductievewijze te latenomgaanmethet leergebiedFrans .Heelwatscholen(item7 .1:2+3+4:C:66,66%;NC:76,92%)verwachtenvanhunlerarendatzedecompetentiegerichtetaligedoelstellingenuithetleerplannastreven .Ookhierliggenindecentrumscholendeverwachtingenopvlakvanhetbereikervanbijalleleerlingenechterietslager(item7 .1:2:C:44,44%;NC:30,77%),watwekunnenkoppelenaananderecontextgegevensinzakedethuistaal .OpvlakvanhetgebruikvandedoeltaalFranstijdensdeonderwijsleeractiviteitenliggendeverwachtingenindeniet-centrumscholenminderhoogdanindecentrumscholen(item7 .2:3+4:C:33,33%;NC:15,39%) .Demeeste lerarenblijvenhetermoeilijkmeehebben .Wemerkenditookbijdedeelnameaanschooloverstij-gendeinitiatievenwaarbijkenniswordtgemaaktmetanderetalenofculturen:erzijnminderuitwisselingenmetFranstaligescholenenleerlingen,minderuitstappenwaarbijkenniswordtgemaaktmetandereculturen(item7 .7:3+4:C:34,78%;NC:19,17%) .


55


Hetgebruikvanwerkvormendieaansluitenbijdeleefwereldoftaalcultuurvandeleerlingenwordtgestimu-leerd(item7 .3:3+4:C:33,33%;NC:32,69%),maarhiermerkenwedanweerdatindecentrumscholendeverwachtingen-inverhoudingtotdegrotereuitdagingendiedaarwordengesteld-opdatvlaklagerliggen(item7 .3:0+1:C:55,55%;NC:30,77%) .Voorafsprakenbetreffendesensibiliseringvoorvreemdetalenmerkenwedatzowelcentrumalsniet-centrum-scholenweinigconcreteinitiatievennemenofafsprakenmakenmeteenduidelijkbereik(item7 .5:0+1+2:C:88,88%;NC:76,92%) .Eengelijkaardigesituatietreffenweaanvoorafsprakenbetreffendehetuitwerkenvaneenadaptiefonderwijswaarmeealleleerlingenkunnenwordenbereikt(item7 .4:0+1+2:C:77,78%;NC:78,85%)enhierbijaansluitendvoorhetgerichtondersteunenvanleerprocessenviahetgebruikvangegevensrondleervorderingen,meteenietspositieverbeeldgelinktaandemeeruitgesprokenproblematiekindecentrum-scholen(item7 .6:0+1+2:C:66,66%;NC:84,5%) .

conclusieVergelekenmethetwerkenaanNederlandsals leergebiedalsonderdeelvaneentalenbeleidstellenweeengenuanceerderbeeldvast .Erwordenenerzijdsalheelwatpositieveinitiatievengenomendieindemeestescholen,zoalsbijhetwerkenaanNederlandsalsleergebied,zijnontstaanopeenorganische,implicietewijzeenmindergebaseerdzijnopheelconcreteafspraken .Bijna60%vandescholenvoorziendaarbijindenodigemateriëlemiddelenomditteondersteunen(item7 .8:3+4:C:55,56%;NC:57,69%) .AnderzijdsmerkenwedatmendeverwachtingenopvlakvanhetwerkenaanFrans(ookalsonderdeelvaneentalenbeleid)overhetalgemeenminderhoogsteltdanvoorNederlandsalsleergebiedenverderdatmenbepaaldeverwachtingen(hetgebruikvandedoeltaalFrans,kennismakingmetandere talenofculturen) indeniet-centrumscholenminderhoogsteltdan indecentrumscholen .Uithetkwalitatiefonderzoekblijktdatscholeninminderemategebruikmakenvandetaalheterogeniteitvandeleerlingen,deaandachtvoorandereculturenenhetconsequentegebruikvandedoeltaaltijdensdeonder-wijsleeractiviteitenomhetonderwijsinzakeformeelFransaandebeginsituatievandeleerlingenaantepas-senofomerhetonderwijsmeeteverlevendigen .WestellenhierbijverdervastdatdegerichteopvolgingvanlerarenrondhetwerkenaanFransalsleergebied(endehierbijgemaakteafspraken)beperktis(item7 .9:0+1:C:88,89%;NC:92,31%),watophetniveauvandeuitvoeringooksamengaatmetmindergerichteaandachtomtewerkenaantalenbeleidvanuithetleergebiedFrans(item7 .12:0+1+2:C:80%;NC:62,79%) .WekunnenbesluitendateenaantalscholenvoorFransalsleergebiedheelwatzinvolleinitiatievennemen,maardathetmerendeelvandescholen(inverhoudingmeerindeniet-centrumscholen)noggeenduidelijkbeleidvoert .DituitzichookindebeperkteinitiatievendiedescholennemenomervoortezorgendathetonderscheidinfinaliteittussendetaalinitiatieFransenhetformeleonderwijsFransgestaltekrijgt(item7 .10:0+1+2:C:86,95%;NC:78,08%) .HetimplicietekaraktervandeafsprakenendeopvolgingleidterdustoedatdeaandachtvoorFransalsleergebied(alsaspectvaneentalenbeleid)nogsterkleraarafhankelijkblijft .

Voorbeelden van goede praktijk voor Frans als leergebied• Hetmerendeelvandelerarengebruikteenbestaandeonderwijsleermethodeomdeafsprakentereali-

serenvoordeleerplandoeleninzakeformeelFrans .Deaandachtgaatvooralnaardecommunicatievevaardighedenenspreekdurf .

• Afsprakenoverhetnemenvaninitiatievenvooradaptiefonderwijstonenzichineenaantalscholeninhetaanbiedenvanextraspreekkansendoorleerlingeninkleineregroepenteplaatsen .

• Verschillende scholen nemen een brede waaier aan initiatieven inzake sensibilisering voor vreemdetalen .Deschoolstreeftmetdetaalinitiatienaareenpositieveinstellingtenopzichtevandetaal,hetple-zierbelevenaandetaalendestimuleringvanhetzelfvertrouwenendespreekdurfenditmeestalvanafdeoudstekleuters .Lerarenbaserenzichhiervooropmethodes .Andereinitiatievenrichtenzichonderandereopeenvlotteaansluitingmethetsecundaironderwijs,waarbijeenleraarsoleskomtgeveninhetbao .

• IneenaantalscholenlerenkinderenFransdoorgebruiktemakenvanhetinternetofdoorcontactenmetFranstaligekinderennaaraanleidingvaneenproject(Comenius,Mondialeprojecten) .

56


4.3 Aandacht voor doeltreffendheid

4.3.1 Kwalitatieve gegevensverzameling


Kwalitatievegegevensverzameling 0+1 2 3+4 0+1 2 3+4

8 .1Deschoolzorgtvoorstructurenenafsprakenomtoteenevaluatievanhaartalenbeleidtekomen .

73,91 8,7 17,39 67,13 13,01 19,86

8 .2Deschoolheeftaandachtvoordeevaluatievandebehaalderesultaten .

60,87 21,74 17,39 54,11 20,55 25,34

8 .3De school heeft aandacht voor de evaluatie vande uitvoering van het vooropgestelde beleid (top-down) .

65,22 13,04 21,74 69,18 15,07 15,75

8 .4De school heeft aandacht voor de evaluatie vande organisatie van het beleid zelf (zelfevaluatie enbottom-up) .

65,22 13,04 21,74 71,92 12,33 15,75

8 .5De school evalueert (de bijdrage aan) het talenbe-leid .

73,91 13,04 13,04 69,86 19,18 10,96

8 .6Delerarenevalueren(debijdrageaan)hettalenbe-leid .

73,91 13,04 13,04 69,86 17,12 13,01

Tabel 9: schaalscores op vlak van kwalitatieve gegevensverzameling (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen.)

Descoreszijnduidelijk:demeestescholenhebbenweinigtotgeenaandachtvooreengerichteenstructureleevaluatievanhetgevoerdetalenbeleid(item8 .5:0+1:C:73,91%,NC:69,86%) .ErisietsmeeraandachtvoorhetevaluerenvanconcreteresultatenvanhettalenbeleiddoordetraditiedieinheelwatbasisscholenbestaatomdetoetsresultatenNederlandsenFransvandeleerlingenviaeenleerlingvolgsysteemoptevolgenentebespreken(item8 .2:2+3+4:C:39,13%,NC:45,89%) .Uitdekwalitatievegegevensblijktdatheelwatscholeninitiatievennemenomtestgegevensopschoolniveaute verzamelen . Scholen beschikken dan over resultaten van methodegebonden taaltoetsen die ook in hetschoolrapportzijnopgenomenofookoverderesultatenvantaaltestsvankoepelorganisatiesvoorverschil-lendedomeinenvanNederlands .Die resultatenkunnenscholenafzetten tegenovereenvergelijkbareVlaamseschool .Daarnaastbeschikkenscholeninhetlageronderwijsopvallendvaakoverevaluatiegegevensvanhettechnischenbegrijpendlezen .EerderzeldengebruikenscholenophetmomentvanonsonderzoekhetpasgeïntroduceerdeSALTO .Aldezegegevensgebruikenzeechtervooral inhetkadervanhetwerkenaanNederlandsals leergebiedenwordenmindervaakgelinktaanhetevaluerenvaneenbredertalenbeleid .Inditkaderishettekenenddatookdeuitvoeringvaneenvooropgesteldtalenbeleidbijnanietwordtgeëvalueerd(item8 .3:0+1:C:65,22%,NC:69,18%),watwordtweerspiegelddooreenbijnaonbestaandeevaluatievandebijdrageaanhettalenbeleiddoordelerarenzelf(item8 .6:0+1:C:73,91%,NC:69,86%) .Erisweinigaandachtvooreenalgemeneevalu-atievandeorganisatievanhetbeleidzelf(item8 .4:0+1:C:65,22%,NC:71,92%)enerwordenhierookbijnageenstructurenvoorvoorzien(item8 .1:0+1:C:73,91%,NC:67,13%) .Opbasisvandekwalitatieveanalyseblijktdatbijheelwatscholenhettalenbeleidnogterecent isomhetaltekunnenevalueren .VaakblijftdeaandachtvoordeevaluatievanhettalenbeleidveelalbeperkttotdeformelezelfevaluatievandevoorbijeGOK-cyclusofhetRandenTaal-actieplanwaarheteffectvanhettaalvaardigheidsonderwijsgeëvalueerdwordtendaneventueelleidttotbijsturenvanhetGOK-ofRandenTaal-actieplan .


57


4.3.2 Verantwoording


Verantwoording 0+1 2 3+4 0+1 2 3+4

9 .1Deschoolorganiseertcommunicatieronddeevalu-atie van haar talenbeleid waarmee ze zich verant-woordttenaanzienvanhaarpersoneel .

73,91 13,04 13,04 74,66 12,33 13,01

9 .2Deschoolorganiseertcommunicatieronddeevalu-atie van haar talenbeleid waarmee ze zich verant-woordttenaanzienvanleerlingenenouders .

73,91 8,7 17,39 78,09 13,7 8,22

9 .3De leraren verantwoorden zich over (de bijdrageaan)hettalenbeleid .

73,91 17,39 8,7 76,03 15,75 8,22

Tabel 10: schaalscores op vlak van verantwoording (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen).

Zoalsbleekuittabel9werkenscholendeevaluatievanhuntalenbeleidnogmaarweinigstructureeluit .Verderzijnerooknogmaarweiniginitiatievenommetpersoneel,leerlingenenouderstecommunicerenoverhetgevoerdetalenbeleid .Indienhettochgebeurt,blijfthetbeperkttothetbesprekenvanenkeleafsprakeninzaketalenbeleidenhetuitleggenvandevisieoptalenbeleid .13%vandescholencommuniceertsystematischendiepgaand(item9 .1:3+4:C:13,04%,NC:13,01%) .Uitdekwalitatievegegevensblijktdatditdanvooralgaatomscholendieaandachthebbenvoorinternekwaliteitszorgenvoordeeffectenvanhetaangebodenonder-wijsofomscholendieprofessionaliseringvoorzieninzaketalenbeleidendiebelangrijkeonderwijsontwikke-lingenopdevoetvolgen .

conclusie Westellenvastdatdeevaluatievanhettalenbeleidmomenteelnogbeperktis .Bijdezeevaluatieisdebetrok-kenheidvanallelerarenmeestalminimaal .Bovendienisdezeevaluatienogweiniggebaseerdophetnagaanvanwaterconcreetvandeafsprakenopbeleidsniveauindeklaspraktijkwordttoegepast .Deverantwoordingvanlerarentenaanzienvanhetbeleidblijftdanookbeperkt(item9 .3:0+1:C:73,91%,NC:76,03%) .

Voorbeelden van goede praktijk voor aandacht voor doeltreffendheid (evaluatie en verantwoording)• Eenbeperktaantalscholenheefthettalenbeleidgekaderdinhuninternekwaliteitszorg .Dezescholen

beschikkenoveroutputgegevensvanzowelinternealsexternetestenengebruikendezegegevensomopeengerichte,valideenbetrouwbarewijzeuitsprakentedoenoverdeopbrengstenvanhetgevoerdetalenbeleid .

• Hoeweldemeestescholennoggeenstructuurofafsprakenhebbenomhetgeheelvanhettalenbeleidteverantwoorden,bestedenzijalaandachtaanhetanalyserenvanoutputgegevensbijmethodegebonden,interneofexternetoetsen .Deonderzoeksresultatenleidenonderanderetotmeergerichtecommunica-tiemetdeoudersoverdeleerwinstvanhunkind,toteenaantalbijsturingenindekeuzevanonderwijs-leerpakkettenoftotvernieuwingeninhetpedagogisch-didactischhandelen .

• ScholendiebeschikkenoverGOK-lestijdenvoorhet thema taalvaardigheid, voorzien ineenevaluatievandevooropgesteldedoelen .

• Enkelescholenevaluerenhetconcrete rendementvanhetaanbodvoorFrans .ZijplegenoverlegmetsecundairescholenwaarnaardemeestevanhunleerlingendoorstromenomhetaanbodendeaanpakvoorFransbeteraftestemmen .Gelijktijdigneemtdeschoolookinitiatievenvooreenverdereprofes-sionaliseringrondtalenbeleid .Detaligezorgvragencommuniceertdeschoolviadebaso-fiche43diemethetgetuigschriftbasisonderwijswordtmeegegeven .


45 Baso-fiche:dezesteekkaartinformeertdesecundaireschooloverdeschoolloopbaanvandeleerlingindebasisschool .

58


4.4 Aandacht voor ontwikkeling

4.4.1 Openheid voor externe ontwikkelingen



Openheidvoorexterneontwikkelingen 0+1 2 3+4 0+1 2 3+4

10 .1 .De school brengt de scholingsbehoeften van hetpersoneelrondtalenbeleidinkaart .

73,91 17,39 8,7 72,61 17,81 9,59

10 .2De school zorgt ervoor dat de betrokken perso-neelsledenscholingrondtalenbeleidvolgen .

65,22 8,7 26,09 56,85 21,23 21,92

10 .3DeschoolheeftaandachtvoorprofessionaliseringrondinstructietaalNederlandsinandereleergebie-den/vakken .

82,61 8,7 8,7 79,45 14,38 6,16

10 .4DeschoolheeftaandachtvoorprofessionaliseringronddeherzieneeindtermenNederlands .

91,3 0 8,7 89,73 5,48 4,79

10 .5DeschoolheeftaandachtvoorprofessionaliseringronddeherzieneeindtermenFrans .

91,3 4,35 4,35 80,82 10,96 8,22

10 .6Deschoolmaaktgebruikvanbestaandeinstantiesen initiatieven om het werken aan talenbeleid tefaciliteren .

65,22 13,04 21,74 66,44 13,01 20,54

10 .7Samenvattend:deschoolneemtinitiatieveninzakeprofessionaliseringrondtalenbeleid .

69,56 4,35 26,09 67,81 20,55 11,64

10 .8Delerarennemeninitiatieveninzakeprofessionali-seringrondtalenbeleid .

78,26 13,04 8,7 66,44 22,6 10,96

Tabel 11: schaalscores op vlak van openheid voor externe ontwikkelingen (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen).

Eenaantalscholenzorgenervoordatdelerarenscholingrondtalenbeleidvolgen(item10 .2:2+3+4:C:34,79%,NC:43,15%) .Inheelwatgevallengaathethierbijechterominitiatievenwaarvandediepgangofhetbereikbijhethelepersoneelskorpsbeperktblijven(item10 .2:2:C:8,7%,NC:21,23%) .Uitdekwalitatievegegevensblijktdatdescholingenrondtalenbeleidofdeelaspectenervandikwijlsbeperktblijventotdirecteurs,eenaantallerarenofteams .TochmerkenweanderzijdsookdatdeprofessionaliseringinzaketalenbeleidinVlaanderenopgangisgekomenendatditin26,09%vandecentrumscholenen21,92%vandeniet-centrumscholen(item10 .2)ookstructureelendiepgaandwerduitgewerkt .Descholenbeginnenookgebruiktemakenvandeveleinteressantescholings-enbegeleidingsinitiatievendiebinnendeschootvanverschillende instanties (overheid, pedagogische begeleidingsdiensten, nascholingscentra) werden ontwik-keldomhetwerkenaantalenbeleidtefaciliteren(item10 .6:2+3+4:C:34,78%,NC:33,55%) .

Hierstaattegenoverdatscholendespecifiekeleerbehoeftenopvlakvantalenbeleidnogmaarweiniggerichtinkaartbrengenalsbasisvoorditscholingsbeleid(item10 .1:0+1:C:73,91%,NC:72,61%) .Enerzijdsisdatbegrijpelijkomdatdemeestelerarennoggeenspecifiekescholingvolgdenvoortalenbeleidenopdatvlakdusnogallemaalkunnenwordenopgeleid .Anderzijdsvormtwerkenaantalenbeleid(zieNederlandsalsinstruc-tietaal)eenonlosmakelijkgeheelmetdewerkvormenindeklas(adaptief,differentiërend,coöperatief,com-municatiefonderwijs),metdeleerbegeleiding(taligeleernodeninkaartbrengen,gerichtremediëren)enmetdewijzevanevalueren(taligeaspectenvandeevaluatiebewaken,formatieveevaluatiealsessentieelaspectvandeleerbegeleiding) .Ditheeftalsgevolgdatsommigeleraren,doorhunvooropleidingofdeextranascho-ling,voordezeverschillendeaspecten(vantalenbeleidgelinktaanlesgeveninhetalgemeen)welalovereensterkebasisbeschikken,terwijlditvooranderelerarenminderhetgeval is .Hetbelangomspecifiekerintespelenopconcretescholingsbehoeften,wordtookduidelijkwanneerwedematevanscholingopvlakvaneenaantalbelangrijkeenactueleaspectenvantalenbeleidonderzoeken .


59


Enerzijdskunnenweimmersvaststellendateenaantalscholenwelzorgenvooreenbasisscholingovertalen-beleid,maaranderzijdsmerkenwe• dateengerichteprofessionaliseringvooreenessentieelaspectvantalenbeleid,namelijkhetlerenwerken

aaninstructietaalNederlandsinanderevakkendanNederlands,veelminderwordtuitgewerkt(item10 .3:2+3+4:C:17,4%,NC:20,54%)

• datdeprofessionaliseringvoordeherzieneeindtermenNederlands(item10 .4:2+3+4:C:8,7%,NC:10,27%)enFrans(item10 .5:2+3+4:C:8,7%,NC:10,27%)tochnogmaarineenbeperktaantalscholenopgangisgekomen .OphetogenblikvanhetonderzoekgavendescholenaandaternaastNederlandsooknieuweeindtermenwarenvoorwereldoriëntatie(natuurentechniek)endatzijdaarhetvolgendeschool-jaarprioriteitaanzoudengeven .Eenbijkomendefactorhierbij isdatophetogenblikvanditonderzoekdeeindtermenwel,maardemeesteleerplannen(enmethodes)nognietbeschikbaarwaren .OpvallendisdatschoolteamsproactiefweinigondernamenomzichdeeindtermenendenieuwevisieopFransenoptaalbeschouwingvoorNederlandseigentemaken .

conclusie Eenaantalscholennemeninitiatievenopvlakvanprofessionaliseringinzaketalenbeleidenheelwatscholenmakendaarbijgebruikvanbestaandeinstantieseninitiatievenomhetwerkenaantalenbeleidtefaciliteren .Wemerkenechterdatdezeprofessionaliseringmomenteeltealgemeenblijftenteweinig-ookindividueelvolgensdenodenvandeleraren-wordtgeconcretiseerdvoorbelangrijkeaspectenvanhettalenbeleid .Uiteraard heeft ook de individuele leraar hierbij een verantwoordelijkheid: we kunnen van leraren immersverwachtendatzezelfdenodige initiatievennemenomscholingtevolgendieaansluitbijhun individuelebehoeften .Opdatvlakmerkenweechterdatde lerarentochvaakwordengeleiddoorde initiatieven-dusmeestalmetalgemeneinhoud-vandeschool .Geziendezescholingnietsteedsallelerarenbereikte,merkenwedanookdatdescholingsinitiatievenopindividueelniveaubeperkterzijndandezeopschoolniveau(item10 .8:2+3+4:C:21,74%,NC:33,56%) .

Voorbeelden van goede praktijk voor externe ontwikkeling via professionalisering• Indemeestescholenvolgdendedirectieof ledenuitdewerkgroepGOKeendegelijkenascholingop

vlakvan(deelaspectenvan)hettalenbeleid .• Inheelwatscholenvolgenvooralkleuteronderwijzersscholingrondhetverhogenvandetaalvaardigheid

van taalzwakke leerlingen .Vaakzijndezescholingengerichtopconcrete initiatievenzoalshetopma-kenvanverteltassen,taalkoffers,taalverrijkingvanhethoekenwerkofookviaintenseschoolinterneenexternehospiteerbeurten .

• Sommige scholen hebben - met externe steun - een talenbeleidsplan opgesteld dat wordt geconcre-tiseerd in het GOK-thema taalvaardigheid . Enkele scholen werkten een talenbeleidsplan uit in eenproeftuinprojectmodernevreemde talen .Vanuitdezeprojectwerkingvolgende leraren individueleofteamgerichtenascholingenenwordeninzichtenindeschoolpraktijkgeïmplementeerd .

60


4.4.2 Participatieve ontwikkelingsdynamiek



Participatieveontwikkelingsdynamiek 0+1 2 3+4 0+1 2 3+4

11 .1De school volgt de implementatie van inzichtenopgedaanuitscholingrondtalenbeleidop .

65,22 21,74 13,04 69,86 15,07 15,07

11 .2Deschoolstuurtvisie,organisatieenaanpakrondtalenbeleidbij .

73,91 8,7 17,39 71,92 16,44 11,64

11 .3Delerarensturenhethandelenrondtalenbeleidbij . 73,92 13,04 13,05 71,92 15,75 12,32

11 .4De school zorgt voor structuren waardoor kennisrondtalenbeleidwordtgemultipliceerd .

60,87 21,74 17,39 66,44 17,12 16,44

11 .5De school zorgt voor structuren waardoor partici-patieaandeontwikkelingvantalenbeleidmogelijkwordt .

69,56 0 30,43 68,49 15,07 16,44

Tabel 12: schaalscores op vlak van participatieve ontwikkelingsdynamiek (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen).

Eenschoolkandoorveel initiatieventenemenopvlakvanprofessionaliseringaantonendatzezichverderwenst teontwikkelenopvlakvan talenbeleid .Dit iszekereenvoorwaardeomtalenbeleid te latengroeien,maarhet isnietvoldoende .Eenmeerconcreteuitingvanaandachtvoorontwikkelingwordtgevormddoordematewaarindeschoolenerzijdsdeimplementatievaninzichtenopgedaanuitdezescholingenverwachtenvandaaruitopvolgt,anderzijdsookzelf-opbasisvanwatzeleerde-haarvisie,organisatieenaanpakbij-stuurt .Menkannietvanscholenverwachtendatzeditdoenopvlakvanalleaspectenvantalenbeleid,maarweldatzevoldoendeontwikkelingsdynamiektoont .

Dekwantitatievegegevenstonenaandatmomenteelnogmaarweinigscholenhuntalenbeleidbijsturen(item11 .2:2+3+4:C:26,09%,NC:28,08%) .Eenverdereanalysevandekwalitatievegegevensmaaktechterduidelijkdatweditkunnenverklarendoordatheelwatscholendeuitwerkingvanhuntalenbeleidnogmaarsindseenoftweejarenaanhetopstartenzijn,waardoor inheelwatscholendebijsturingennogopgangmoetenkomenofbeperktblijven . Ineenaantalgevallenstaandescholenaanhetbeginvaneenontwikkelingstraject .Ditgeldtookvoorde lerarendievanuithetbeleidsniveaumoetenwordenaangezetomhunsteentjebij tedragenaanhettalenbeleid(item11 .3:2+3+4:C:26,09%,NC:28,07%) .Eenbelangrijkevoorwaardeechteromdezeontwikkelingsdynamiekbij lerarenmeerstructureeltestimulerenisondermeerdat lerarenvoldoendeconcreetwordenopgevolgdbijhet implementerenvan inzichtenopgedaanuitscholing .Wemerkenechterdatdemeestescholenhierweinigtotgeeninitiatievennemen(item11 .1:0+1:C:65,22%,NC:69,86%)ofditweinigstructureeluitwerken(item11 .1:2:C:21,74%,NC:15,07%) .

Uit de kwalitatieve gegevens blijkt dat in heel wat scholen de gevolgde nascholingen inzake talenbeleidmoeizaamgeïmplementeerdraken .Uitdezegegevensblijktechterookdatinheelwatscholenhetdraagvlakvoorhetuitwerkenvaneentalenbeleidzeerkleinis .Omdergelijkdraagvlaktecreërenisparticipatieaandeontwikkelingvantalenbeleidnodig .Datkanbijvoorbeelddoor,aansluitendbijhetprofessionaliseringsbeleid,tezorgenvoorstructurenomdekennisrondtalenbeleidtemultipliceren,watzowelindecentrum-alsniet-centrumscholenbijnaniethetgevalis(item11 .4:0+1:C:60,87%,NC:66,44%) .Hetkanookdoorstructurentevoorziendiehetmeedenkenovereenbeleidsmatigevisieenaanpakmogelijkmaken .Wemerkendatdezestructureleparticipatieietsbeterisuitgewerktindecentrumscholen(item11 .5:3+4:C30,43%,NC16,44%) .Dit ismogelijkerwijzegelinktaandesituatiewaarbijscholendievooreengrotereuitdagingstaan(doordeinstroomvanmeeranderstaligeleerlingen)ookdebehoefteaanmeerstructureleparticipatiebeteraanvoelen .


61


Voorbeelden van goede praktijk voor participatieve ontwikkelingsdynamiek• In enkele scholen is een werkgroep opgericht die de voorbereiding en uitvoering van het talenbeleid

ondersteunt .Dezegroepoverlegtmetteamledenenouders .• Eenscholengemeenschapontwikkeldeeenalgemeentalenbeleid .Hettalenbeleidsplankwamtotstand

onder impulsvaneenadhocwerkgroepmet ledenuitdeverschillendescholen .Descholengemeen-schapverwacht zowel vande school als vande lerareneenduidelijk engagement inzake talenbeleid .Erzijnafsprakengemaaktovergerichtefeedbacknaklasbezoekenoftijdensfunctioneringsgesprekken .Daarmeewildeschoolenerzijdsinspelenoppersoonlijkenodenvanteamledenenanderzijdsopbasishiervanteamgerichtenascholingorganiserenterondersteuningvanditvernieuwingsinitiatief .

5. resultaten secundair onderwijs

5.1 Aandacht voor doelgerichtheid

5.1.1 Visie

Visie 0+1 2 3+4

1 .1Deschoolheefteenvisieopderol,organisatieenaanpakvantalenbeleid . 44,89 36,73 18,37

1 .2Delerarenhebbeneenvisieopderol,organisatieenaanpakvantalenbeleid . 69,39 20,41 10,2

Tabel 13: schaalscores op vlak van visie (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen, n=49).

55,46%vandescholen(item1 .1:2en3+4)heeftwerkgemaaktvandeuitwerkingvaneenvisieoprol,orga-nisatieenaanpakvantalenbeleid .36,73%heefteenbeginvanvisieontwikkeld,maarhetbereikopvlakvanbreedtevandeinitiatievenoveralleleerjarenenklassenheen,aantallerarendieactiefwordenbetrokkenbijhettalenbeleidenaantalleerlingendiewordenbereikt,blijftbeperkt .18,37%vandescholenheeftdezevisieoptalenbeleidduidelijkverruimd,waardoorhetbereikervanbrederisgeworden .Tochiserooknogeengrootdeelvandescholendatgeenofeenbeperktuitgewerktevisieheeftoptalenbeleid(44,89%) .Menzoukunnenverwachtendatcontextueleverschillenopvlakvandeinstroomvanleerlingenmetanderstaligeachtergrond,ookgelinktaanhetaldannietverkrijgenvanGOK-middelen(eventueelspecifiekvoorhetthemataalvaardig-heid),samengaanmethetmeerofminderuitwerkenvaneentalenbeleid .Dezesamenhangvindenweechternietterug .Deanalysesgevenaandateenaantalscholenwaarweopbasisvandeinputkenmerkenvandeleer-lingenkunnenbesluitendattalenbeleidmeernodigis, inverhoudingnogweiniginitiatievennemen,terwijlscholenwaarerminderleerlingenmetdezeinputkenmerkenzijntocheenstructureeltalenbeleiduitwerken(zieook6 .1Interactietussencontextfactorenentalenbeleid) .

Watbetreftdeaanwezigheidvaneendiepgaandevisieoptalenbeleidophetniveauvandedagelijkseuitvoe-ring,bijdeleraren,isdezesituatienogmeeruitgesproken .In69,39%vandescholentroffenwebijdelerarengeenofeenbeperktevisieophunrolbij talenbeleidaan(item1 .2) . In20,41%vandescholenhaddendelerarenweleenvisieoptalenbeleid,maarsloegdezevisienogintebeperktemateophetgeheelvandelessenenalleleerlingenwaardoorhetbereikbeperktbleef .In10,2%vandescholenwasdatwelhetgevalentroffenweookopuitvoeringsniveaueenuitgebreidevisieoptalenbeleidaan .

62


5.1.2 normstelling

Normstelling 0+1 2 3+4

2 .1DeschoolheefteffectenvooropgesteldrondNederlandsalsvakgekaderdinhettalenbeleid .

80 6,66 13,33

2 .2DeschoolheefteffectenvooropgesteldrondNederlandsalsinstructietaal . 53,06 32,65 14,28

2 .3DeschoolheefteffectenvooropgesteldrondNederlandsvoordecommunicatie . 61,22 16,33 22,45

2 .4Deschoolheefteffectenvooropgesteldrondmodernevreemdetalen . 92,3 3,8 3,8

2 .5Samenvattend: de school heeft effecten vooropgesteld rond het werken aantalenbeleid .

71,43 20,41 8,16

Tabel 14: schaalscores op vlak van normstelling (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen, n=49).

Vandevijftienniet-centrumscholendietijdenshetonderzoektalenbeleidookNederlandsindedoorlichtings-focushadden,warenertwaalfscholen,dus80%,dieweinigofgeeneffectenspecifiekbetreffendetalenbeleidvanuithetvakNederlandsvooropstelden .Bijeenschoolwashetbereikwaaropdezevooropgesteldeeffectensloegen,beperkt .Bijtweescholenwarenduidelijkeeffectenvooropgesteldmeteenruimbereik .DezesituatiebeschrijftdeexplieteaandachtvoortalenbeleidinhetkadervanNederlandsalsvak,concreetopgenomenineenbeleidsplan .LerarenNederlandsleverenechter,vanuithetwerkenaandeeindtermen,leerplannenenookpersoonlijkedoelstellingen,vaakopeenimplicietewijzeeenbelangrijkebijdrageaaneentalenbeleid .Uitdeanalysesblijktdat66,7%vandescholenopeenkwalitatievewijzehebbengewerktaandeleerplanrealisatieenhetleerplanklaarblijkelijktochvoldoendealsdoelstellingvoorogenhebbengehouden .

Eengrootdeelvandescholenstelt(bijna)geeneffectenvooroprondNederlandsalsinstructietaal(53,06%)ofheeftditweinigconcreet,gerichtopallelerarenenleerlingen,uitgewerkt(32,65%) .Slechts14,28%vandescholenheeftconcreetuitgewerktwatzemethetwerkenaanNederlandsalsinstructietaalbeogen .DezesituatieisnogmeeruitgesprokenbijhetwerkenaanNederlandsvoordecommunicatie(respectievelijk61,22%,16,33%en22,45%) .

Vande26scholendietijdenshetonderzoektalenbeleidookmodernevreemdetalenindedoorlichtingsfocushadden,warener24scholendiegeenspecifiekeeffectenbetreffendetalenbeleidvanuitdemodernevreemdetalenvooropstelden .OokhierkunnenweechterstellendatheelwatlerarenMVTopeenimplicietewijzewer-kenaantalenbeleidvanuithetleerplan .Uitdeanalysesblijktdat62,5%vandescholenopeenkwalitatievewijzeheeftgewerktaandeleerplanrealisatieenhetleerplanklaarblijkelijktochvoldoendealsdoelstellingvoorogenheeftgehouden .

conclusieOngeveer55%vandescholen is -opbeleidsniveau-duidelijkbezigmethetontwikkelenvaneenvisieoptalenbeleid .Ookdekwalitatieveanalysestonenaandathetgrootstedeelvandescholenopzijnminstalheeftnagedachtoverhaartalenbeleid,watopzicheeneerdergunstigebeginsituatievormtvooreenonderwijskun-digaspectdatpasde laatste jarenbeleidsmatigsterkwordtgestimuleerd . In18,37%vandescholenwerddezevisieookalvergaanduitgewerkt,vertaaldinverschillendeinitiatievenvanuiteenbredekijkoptalenbeleidenmeteenbedoeldeimpactopdemeestelerarenenleerlingen .Devertalingvandezevisieinconcreteeffec-tendieopbeleidsniveaualsduidelijkedoelstellingenwordenvooropgesteld,isminderuitgewerkt .Dekwalitatieveanalysestonenaandatnatestrevendoelenvaaknogonvoldoendemeetbaarwordengefor-muleerd .DitisnogietsmeerhetgevalvoorNederlandsalsinstructietaal,maarookdaarisditmeestalnogmaarinbeperktemateuitgewerkt(zowelinhoudelijkalsquabereik,dusmeteenduidelijkeresponsabiliseringvanalleleraren) .Verdertroffenweophetniveauvandedagelijkseuitvoeringopdeklasvloervaakgeenofnogeenbeperktevisieoptalenbeleidaan .

Wekunnendusbesluitendatscholenenerzijdswelduidelijkbezigzijnmeteenalgemenevisieontwikkelingoptalenbeleid,maardatdezevisienogweinigwordtgeconcretiseerdinduidelijkedoelstellingenen-hieraangelinkt-datdevisieinverhoudingnogweinigdoorstroomtnaarhetniveauvandeuitvoering .Uit de kwalitatieve analyses blijkt bijvoorbeeld dat er bij de visieontwikkeling nog weinig aandacht is omtalenbeleidtevertaleninresponsabiliseringvanlerarenentekoppelenaanvoldoendedraagvlakophetuit-voeringsniveau .Dezevaststellingenstemmenookovereenmetdegegevensdieweverzameldenomtrenteen

63


mogelijkeoutputmetinginscholenopvlakvandeeffectenvantalenbeleid .Wegingennaofscholenspecifiekvoordetaalzwakkereleerlingenindeschoolopeenofanderewijzeonderzochtenofdezegoedeleerprestatiesbehaaldenenhieraangekoppeldofdezeleerlingenvlotdoorstroomdentijdenshunschoolloopbaan .Slechtstienvande49scholenbeschiktenoverenigeinformatieterzake .Demeestescholenkoppelentalenbeleiddusnognietaanhetrealiserenvaneenbepaaldeoutputopvlakvanconcreteleerlingenresultaten .Hierdoorzijnookdeverwachtingenvoordeuitvoeringminderduidelijkenwordtookdevisieontwikkelingopuitvoerings-niveaumindergestimuleerd .

Voorbeelden van goede praktijk voor visieontwikkeling rond talenbeleid• Inheelwatscholenmakenzowelinhoudelijkealsorganisatorischeaspectenvanhettalenbeleiddeeluit

vandeontwikkeldevisie .• Eenaantalscholenbetrekkenviavakoverschrijdendeopdrachtensystematischallevakwerkgroepenbij

devisieontwikkelingopvlakvantalenbeleidensensibiliserenzoveelmogelijkpersoneelsleden .• Eenaantalscholenleggenduidelijkelinkentussentalenbeleideneenbrederopgezetteaanpakopvlak

vanremediëring .• Ineenbeperktaantalscholeniseraandachtvaneenspecifiekewerkgroeptalenbeleidomhaaropdracht

opeenconstructieveendoelbewustgefaseerdewijzeintevullen,metaandachtvoordeondersteuningvandirectie,lerarenenleerlingen .

• Eenbeperktaantalscholenzorgtvooreenconcreetbeleidsplanofactieplanmetmeetbaredoelen .

5.2 Aandacht voor ondersteuning

5.2.1 talige behoeften in kaart brengen

Taligebehoefteninkaartbrengen 0+1 2 3+4

3 .1Deschoolneemtinitiatievenomdetaligebehoefteninzakeschoolsetaalvaar-digheidvoorNederlandsinkaarttebrengen .

44,89 28,57 26,53

3 .1a)GOK-middelenvoortaalvaardigheid 25 41,7 33,3

3 .1b)GeenGOK-middelenvoortaalvaardigheid 60,9 17,4 21,17

3 .2Deschoolneemtinitiatievenomdetaligebehoefteninzakeschoolsetaalvaar-digheidvoorFrans/Engels/Duitsinkaarttebrengen .

89,8 6,12 4,08

3 .3Deschoolgebruiktparalleltoetsenalsinstrumentomdebeginsituatievandeleerlingentekennenofinkaarttebrengen .

85,71 8,16 6,12

3 .4Delerarenontplooieninitiatievenomdetaligezorgbehoeftenvandeleerlin-geninkaarttebrengen .

63,27 22,45 14,28

Tabel 15: schaalscores op vlak van talige behoeften in kaart brengen (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen, n=49).

55,1%vandescholennemeninitiatievenomdetaligebehoefteninzakeschoolsetaalvaardigheidvoorNeder-landsinkaarttebrengen,somsnogmetbeperktbereik(item3 .1:2:28,57%),maarin26,53%vandescholentochvoldoendetotsterkstructureeluitgewerkt .Uit de kwalitatieve gegevens blijkt dat vooral in de eerste graad heel wat scholen de talige behoeften opgerichte wijze in kaart brengen via taalproeven of instaptoetsen . Anderzijds werken heel wat scholen eenleerlingvolgsysteemuitwaarinzeaandachtvragenvoormogelijketaligebehoeftenvande leerlingen .44,89%vandescholennemenweinigtotgeen initiatievenopditvlak .Uitdekwalitatievegegevensblijktdatdescholenechterookwelopzoekzijnnaarefficiënterenbetaalbaardertestmateriaal .Inzakeuitvoeringishetduidelijkdatde initiatievenvande lerarenzelfopvlakvanhet inkaartbrengenvan taligebehoeften indemeestegevallenbeperktblijventoteendeelnameaandeklassenraden,waarditaspectdansomsnietofvaakweinigdiepgaandaanbodkomt(item3 .4:63,27%) .Indienhetbeleidmeerspecifiekeinstrumenteninzetomde taligebehoeften te lerenkennen,wordende lerarenhiermeestalwelnauwerbijbetrokken(item3 .4:2:22,45%en3+4:14,28%) .

64


Tochblijktuitdekwalitatievegegevensdatdelerarennietsteedsopdehoogtezijnvanderesultatenvandezetesten,waardoorhunbetrokkenheidbijleerlingenmettaligeproblemennogveeleertoevalligblijft .

HetaldannietinkaartbrengenvandetaligebehoeftenvoorNederlandskunnenwekoppelenaanhetaldannietbeschikkenoverGOK-middelenvoorhetthemataalvaardigheid .IndiendeschoolnietoverGOK-midde-lenbeschiktvoorhetthemataalvaardigheid,geven60,9%vandescholengeentotbeperkteaandacht(scores0en1)aanhetinkaartbrengenvantaligebehoeften .IndiendeschoolweloverdezeGOK-middelenbeschikt,nemenslechts25%vandescholengeentotbeperkteinitiatieven .AnderzijdsmerkenwedathetbeschikkenoverGOK-middelenvoortaalvaardigheidnietpersebetekentdatdeschooldetaligebehoeftenbijalleleerlin-gensystematischinkaartbrengt(score2:41,7%) .GOK-middelenlijkenduseenbelangrijkefacilitator,maaropzichzelfgeenvoldoendevoorwaardetezijnomopeenkwalitatievewijzeaandachttebestedenaanhetinkaartbrengenvandeschoolsetaalvaardigheid48 .

WatbetrefthetinkaartbrengenvantaligebehoeftenvoorFrans,EngelsofDuitswordenduidelijkminderiniti-atievengenomendanvoorNederlands .89,8%vandescholennemenweinigtotgeeninitiatieven .Erzijnhierverschillenderedenenvoor .Zoaanzienscholenmodernevreemdetalenalsminderbelangrijkbijdeuitwer-kingvaneentalenbeleid,waarmendefocusoverwegendlegtophetwerkenaanNederlandsalsinstructietaal .Lerarenblijkendescreeningsinstrumentenspecifiekvoormodernevreemdetalenmoeilijktekunnenvinden .Uitdekwalitatievegegevensblijktweldaterineenbeperkteraantalscholenoverlegbestaatmethetbasison-derwijsvoordeaanpakronden-inminderemate-desituatiebijdeleerlingenopvlakvanFrans .

Voorbeelden van goede praktijk voor het in kaart brengen van de talige behoeften .• Heel wat scholen brengen de talige behoeften in kaart via taalproeven of instaptoetsen in de eerste

graad .• Heelwatscholenwerkeneenleerlingvolgsysteemuitenhebbendaarinaandachtvoorhetinkaartbren-

genvantaligebehoeften .• Heelwatscholenverkrijgenopeenmeerinformelewijzerelevanteinformatievanuithetbasisonderwijs

(baso-fiche)ofviadeklassenraden .• Eenbeperkteraantalscholenzetookeenessentiële,volgendestap:opeendirectewijzeremediëringsini-

tiatieven(bijvoorbeeldinhaallessen,taalhandelingsplan,extralestijdenNederlandsofFrans)koppelenaandeverkregeninformatie .

• Taligeleerstoornissen(zoalsdyslexie)wordenmeestalnauwkeuriginkaartgebrachtengevolgddoordenodigeSTICORDI-maatregelen .VaakisereengoedesamenwerkingmethetCLBterzake .

• Eenbeperktaantalscholengebruikenparalleltoetsenalsinstrumentomdealgemenebeginsituatievandeleerlingentekennenenwerkenookverdermetdezeinformatie .

• Een goed uitgewerkt leerlingvolgsysteem met concrete aandacht voor talige behoeften zorgt in eenaantalscholenvoorinterneinformatiedoorstroming,maarookvoorresponsabiliseringvanlerarenomgerichtteremediëren .

48 Zieook6 .1Interactietussencontextfactorenentalenbeleid .

65



Nederlandsalsinstructietaal 0+1 2 3+4

4 .1Deschoolzorgtvoorinhoudelijkeafsprakenmethetpersoneelrondhetwer-kenaanNederlandsalsinstructietaal .

32,65 46,94 20,41

4 .2DeschoolheeftbijdezeafsprakenaandachtvoorhetgebruikvanStandaard-nederlandstijdensdeonderwijsleeractiviteiten .

26,53 36,73 36,73

4 .3Deschoolheeftbijdezeafsprakenaandachtvoorhetnemenvaninitiatievenrondadaptiefonderwijsmetaandachtvoortaligeondersteuning .

44,89 42,86 12,24

4 .4De school heeft bij deze afspraken aandacht voor het stimuleren van werk-vormen die een communicatief taalgebruik rond het vakgebied in kwestieondersteunen .

65,31 22,45 12,24

4 .5Deschoolheeftbijdezeafsprakenaandachtvoorhetnemenvaninitiatievenvoorleerlingenmettaalstoornissen .

12,24 38,78 48,97

4 .6Deschoolheeftbijdezeafsprakenaandachtvoorhetnemenvaninitiatievenomcursussenincorrectenvoorleerlingentoegankelijktaalgebruikoptestel-len .

55,1 28,57 16,33

4 .7De school heeft bij deze afspraken aandacht voor de kwaliteit van de taligeaspectenvandeevaluatie .

48,98 36,73 14,28

4 .8Deschoolzorgtvoorstructuren(coördinatie,taakverdeling, . . .)rondhetwer-kenaantalenbeleid .

44,9 32,65 22,45

4 .9DeschoolzorgtvoormiddelenomtewerkenaanNederlandsalsinstructie-taal .

46,94 36,73 16,32

4 .10Deschoolzorgtvoorhetopvolgenvanlerarenen(vak)werkgroepenrondhetwerkenaanNederlandsalsinstructietaal .

81,64 6,12 12,24

4 .11DelerarenontplooieninitiatievenomhetwerkenaanNederlandsalsinstruc-tietaalteondersteunen .

46,93 44,9 8,16

Tabel 16: schaalscores op vlak van ondersteuning van het werken aan Nederlands als instructietaal (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen, n=49)

67,35%vandescholen(item4 .1:2:46,94%en3+4:20,41%)zorgenvooreenaantalinhoudelijkeafspra-ken met het personeel over werken aan Nederlands als instructietaal, ook vaak met een duidelijke impactquabereikendiepgang(3+4:20,41%) .BijdezeafsprakeniserechterinverhoudingtotanderebelangrijkeaspectenbijhetwerkenaanNederlandsals instructietaalvooralaandachtvoorhetgebruikvanStandaard-nederlandstijdensdeonderwijsleeractiviteiten(item4 .2:2:36,73%en3+4:36,73%) .Wemerkendatdezeafsprakenvaakgoeduitgewerktzijneneenruimbereikhebben(item4 .2:3+4:36,73%) .

55,1%vandescholenmakeneenbeperktaantalinhoudelijkeafsprakenopvlakvanadaptiefonderwijsmetaandachtvoortaligeondersteuning(item4 .3:2:42,86%en3+4:12,24%),maardediepgangenhetbereikhiervanblijvenvaaknogbeperkt(3+4:12,24%) .Voorhetstimulerenvanwerkvormendieeencommunicatieftaalgebruikbetreffendehetvakgebiedinkwestieondersteunen, isditnogduidelijkerhetgeval(item4 .4:2:22,45%en3+4:12,24%) .NochtansvormenbeideaandachtspuntenessentiëledeelaspectenvanhetwerkenaanNederlandsalsinstruc-tietaal .Talenbeleidinditdomeinwildelerarenimmersstimulerenom-inallevakken-enerzijdsdeinstructie-taalNederlandsalsdidactischmiddelintezettenomdeleer-enslaagkansenvandeleerlingentevergroten,anderzijdscomplementairmethetvakNederlandsdeontwikkelingvandeschoolsetaalvaardigheidvandeleerlingen tebevorderen,doorde toepassingvankennis, vaardigheden,strategieënenmethodiekenuitdelessenNederlands .Heelwatscholenontplooienweleen(beperkt)aantalinitiatievenopditvlak,maardezestaanvaakopzichzelf,somslosvandelessen .Eenaantalvoorbeeldenopbasisvandekwalitatievegegevensanalyse:• heel wat scholen organiseren een pedagogische studiedag rond activerende werkvormen en - hieraan

gekoppeld-dekansendiedezewerkvormengevenomooktewerkenaantalenbeleid .Vaakblijfthetechterbijdezestudiedagzonderverdereconcreteverwachtingen .

66


• heel wat scholen werken aan posterprojecten, vaak met zelf uitgewerkt materiaal . De daaropvolgendeafsprakenomhiermeeverdergerichtaandeslagtegaan,zijnsomsechterminderduidelijk .Depostershangennetjesaandemuur,maar ergebeurt verderweinigmee . Indemeestegevallen is erookgeenstructureleopvolgingvandewijzewaaroperverdermeewordtgewerkt .

Ineenbeperktaantalscholenbestaaterbijdelerarenweerstandtegenoverdeimplementatievandeinitia-tievenvandewerkgroeptalenbeleid .Ditissomsgelinktaanhetgevoeldatdegroottevandelesgroepeneencommunicatieftaalgebruikindewegstaan .

EenvolgendbelangrijkaspectinhetkadervanNederlandsalsinstructietaalishetstrevennaareenvoldoendeeenvoudigeneenduidigtebegrijpenNederlandsinallegeschreventeksten .Wemerkenechterdat83,67%vandescholen(item4 .6)weinigconcreteinitiatieven(0+1:55,1%)ofinitiatievenmeteenbeperktbereik(2:28,57 %) nemen om cursussen in correct en voor de leerlingen toegankelijk taalgebruik op te stellen . Eengelijkaardige,ietsminderuitgesprokensituatietreffenweaanvoorhetbewakenvandekwaliteitvandetaligeaspectenvandeevaluatie(item4 .7:0+1:48,98%en2:36,73%) .Dekwalitatievegegevenstonenaandateenaantalscholenopdatvlakwelprofessionaliseringsinitiatievennemen .

87,75%vandeonderzochtescholennemeninitiatievenomleerlingenmetspecifieketaalstoornissentebege-leidenenondersteunen(item4 .5:2:38,78%en3+4:48,97%) .ZemakenmeestalduidelijkeafsprakenoverSTICORDI-maatregelenmetvaakeengoedbereik .DekwalitatievegegevenstonenaandatdeSTICORDI-maatregelenslechts ineenbeperktaantalscholennietconsequentwordenopgevolgd .DeSTICORDI-maatregelenwordenmeestalgecoördineerddooreen(ofmeer)leerlingenbegeleider(s) .Verderwordenzesomsookconcreetondersteunddooreenleerlingvolgsysteemwaarbijenerzijdsinformatieoverde(evolutievande)situatievandeleerlingenwordtverzameld,anderzijdsleraren-viadebesprekingenopdeklassenraden-wordengeresponsabiliseerdomdezeafsprakennatekomen .Maargaatdesystematiekbijdeopvangvanleerlingenmettaligeproblemenookverder?Ineenaantalscho-lenmerkenwegelijkaardigeinitiatievenvoorleerlingendieopbasisvanscreeningstoetsen(zoalsTist,TasofDialang)alsleerlingenmeteenduidelijkeschoolsetaalachterstandwerdengediagnosticeerd .Viadeklassen-radenwordenlerarendangestimuleerdomdezeleerlingenextrateondersteunenoptaligvlak(bijvoorbeeldviaonderwijsleergesprekkenofviagedifferentieerdeopdrachtendiegepaardgaanmetextrainteractietussenleerlingenleraar) .Indiendezeleerlingenzwakkeresultatenblijvenhalen,denktdeklassenraadnaoveraan-gepastewerkvormenofgerichteremediëringbuitendelessen .Dezegestructureerdeensystematischeuitwer-kingvanaandachtvoorNederlandsalsinstructietaalalsonderdeelvaneengerichteremediëringkomtechtermindervoordandeSTICORDI-maatregelenbijtaalstoornissen .

conclusie EnerzijdsnemenheelwatscholeneenaantalinitiatievenvoorNederlandsalsinstructietaal,anderzijdsblijftde impactvandegemaakteafsprakenvaaknogbeperkt,zowelquadiepgang(bijvoorbeeldwelopvlakvanNederlands als standaardtaal, maar veel minder op vlak van adaptief onderwijs met aandacht voor taligeondersteuning),quacontinuïteit (bijvoorbeeldeenmalige initiatievenzondervervolg)alsquabereikbijalleleerlingen(bijvoorbeeldopvlakvanconcreetensystematischdifferentiërenenremediërenvanalleleerlingenmeteentaligeachterstandinplaatsvanenkelbijleerlingenmetduidelijketaalstoornissen) .

Dezesituatiespoortookmetdevaststellingenopvlakvanstructuren,middelenenhetopvolgenvanafspra-ken .Scholenzorgenoverwegendgoedvoorhetuitwerkenvaneenaantalstructurenvoor talenbeleid(item4 .8:2:32,65%en3+4:22,45%):erisvaakeencoördinatortalenbeleidaangesteld,vaakiserookeenwerk-groeptalenbeleidmetlerarenuitverschillendevakgebieden .Ook zorgen scholen meestal voor een aantal materiële middelen, bijvoorbeeld op vlak van leermiddelen(posterproject,woordenboeken)ofscholing(item4 .9:2:36,73%en3+4:16,32%),weliswaarmeteenveeleerbeperktbereikvandeingezettemiddelennaarallelerarenofleerlingen .Toch blijft de impact van deze uitgewerkte structuren en ingezette middelen beperkt doordat de scholende lerarenen (vak)werkgroepenvoorhetwerkenaanNederlandsals instructietaal (endehierbijgemaakteafspraken)zeerbeperktopvolgen(item4 .10:0+1:81,64%,2:6,12%) .DezesituatiezorgtermeevoordatdemeestescholenvoorNederlandsalsinstructietaalopbeleidsniveauweleenaantalzinvolleinitiatievennemenenafsprakenmaken,maar• datdezeinitiatievenalopbeleidsniveauoverwegendeenbeperktbereikhebben• endat-ookmededooreengebrekaanstructureleopvolging-deuitvoeringvandezeafsprakenindeklas-

sensterkleraarafhankelijkblijfteneenbeperktbereikheeft(item4 .11:0+1:46,93%,2:44,9%) .

67


Voorbeelden van goede praktijk voor Nederlands als instructietaal• Een aantal scholen hebben een pedagogische studiedag georganiseerd over activerende werkvormen

metconcreteaandachtvoordekansendiedezewerkvormengevenomooktewerkenaantalenbeleid .Opbasisvandezestudiedagwordtdanvandeverschillendevakgroepenverwachtdatzeeenaantalles-senopdezewijzeuitwerken .Deuitwerkinghiervanwordtopgevolgdensomsopnieuwvoorgesteldaandecollega’sopeenvolgendebijeenkomst .

• Sommige scholen werken met posterprojecten, met duidelijke afspraken over de aandacht voor hetinoefenenvandeschooltaalwoordenopdezeposters,dittijdensdelesseninelkvakgebied .Somswordtditookopgevolgdnaaraanleidingvanklassenradendieooktaligeaspectenvanhetleerprocesvandeleerlingenbespreken .

• Eenaantalscholenorganiseerteenschoolbredenascholingoverevaluatie,metookaandachtvoordetaligeaspecten .Inenkelegevallenwordeneenaantalproefwerkenbesprokenenverbeterdopvlakvaneenduidigheidenaangepasteverwoording .Somswordenvakgroepenverderaangezetomditnategaanvoordeeigengroepenleerlingen .

• EenaantalscholenvragenvandevaklerarenanderedanNederlandsofmodernevreemdetalen,extraaandachtvoorvakspecifiekeinstructietaal .

• Eenaantalscholenontwikkelenstappenplannenofbegrippenlijstenomleerlingenbeterteondersteunenbijhetlezen .Eenschoolontwikkeldeeengebruiksvriendelijktaalterminologischnaslagwerkjemeteenstappenplanvoorzinsontleding,eenoverzichtvangebruikte terminologiemetaandachtvoorafstem-mingtussendeverschillendetalen,eenoverzichtvandewoordsoortenenwerkwoordtijden .

• Eenaantalscholenwerktendegerichteremediëringvanleerlingenmettaligeproblemensystematischuit,zowelbinnen(bijvoorbeeldviaverschilleninenbegeleidingvanopdrachten)alsbuiten(bijvoorbeeldviainhaallessen,extra-lesurenvoorNederlandsofhuiswerkklassen)delessen .

• Detoepassingvaneenbegeleidingsmethodeineenschool,genaamdpre-teaching,dieeropgerichtisleerproblemen te voorkomen door voor de eigenlijke les de leerstof te behandelen met een remedialteacher .

• Veel lerarenhebbenintentioneelaandachtvoorhetgebruikvaneenfunctioneleenopenvraagstellingdietaaluitlokt .Ookhechtenzijveelbelangaanhetopbouwenvaneenvertrouwensvolleinteractiemetdeleerlingenomdespreekdurftestimuleren .


Nederlandsvoordecommunicatie 0+1 2 3+4

5 .1DeschoolzorgtvoorafsprakenmethetpersoneelrondhetgebruikvanNeder-landsvoordecommunicatie .

30,61 40,82 28,57

5 .2DeschoolheeftbijdezeafsprakenaandachtvoorhethanterenvanStandaard-nederlandsbijdecommunicatiebuitendelessen .

26,53 46,94 26,53

5 .3Deschoolheeftbijdezeafsprakenaandachtvoorhetomgaanmettaaldiversi-teitentaalcultuur .

63,26 28,57 8,16

5 .4Deschoolbetrekt(anderstalige)oudersbijhetschoolgebeuren . 69,39 26,53 4,08

5 .5Deschoolverzorgtdetaligecommunicatiemetouders(briefwisseling,ouder-contacten, . . .) .

24,49 30,61 44,92

Tabel 17: schaalscores op vlak van ondersteuning van het werken aan Nederlands voor de communicatie (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen, n=49).

Opvallendisdat73,74%vandescholeneenaantalafsprakenmakenrondhetgebruikvanStandaardneder-landsbijdecommunicatiemetde leerlingenbuitende lessen(item5 .2:2:46,94%en3+4:26,53%) .Hetbereikvandezeafsprakenblijftechternogbeperkt (item5 .2:2:46,94%)enditomwillevanverschillenderedenen:hetisonduidelijkwaarenwanneerdeschoolditvandeleerlingenverwacht,hetisonduidelijkhoedeschoolditconcreetopvolgt .Daarwaardeschooldekwaliteitvanhaarcommunicatiedirecterkanopvol-gen,doetzeditook .Zoblijktookuitdekwalitatievegegevensdat75,53%vandescholenheelwataandachtbestedenaandekwaliteitvandetaligecommunicatiemetdeoudersinbriefwisseling,tijdensoudercontacten, . . .(item5 .5:2:30,61%,3+4:44,92%) .

68


VoordeandereaspectenvanwerkenaanNederlandsvoordecommunicatiedieweopnameninditonder-zoek,blijvendeinitiatievenveeleerbeperkt .Erisenerzijdsweinigstructureleaandachtvoorhetomgaanmettaaldiversiteitentaalcultuur(item5 .3:0+1:63,26%,2:28,57%),terwijluitdekwalitatievegegevensblijktdatanderzijdseenaantalscholensomsrelevante-maardanwelveeleeropzichzelfstaande-initiatievennamen(item 5 .3: 2: 28,57 %): bijvoorbeeld deelname aan talige wedstrijden, culturele activiteiten en buitenlandseuitstappen .Nochtansisditeenvormingsaspectdatvooralleleerlingenbelangrijkisinhetkadervanburger-schapenbewustwording .Uitrecentvergelijkendonderzoekblijkttrouwensdatonzeleerlingenmindergoedscorenopeenaantalburgerschapsindicatoren(InternationalCivicandCitizenshipEducationStudy,2010) .

Hetcreërenvanmeerbetrokkenheidvandeoudersbijdeschoolblijftin69,39%vandescholenbeperkt(item5 .4:0+1) .Indieneroptaligvlakgeennoodbestaatomoudersintensievertebetrekkenbijhetschoolgebeuren,danishetuiteraardooknietnodigominhetkadervaneentalenbeleidhieraantewerken .Indienhetpercenta-geleerlingenmeteenthuistaalandersdanhetNederlandshogerligtindeschool,isditechterwelbelangrijk .Uitdekwantitatieveanalysesblijkteengrotereinstroomvanleerlingenmetanderstaligeachtergrondechterniet samen tehangenmethet creërenvanmeerouderbetrokkenheid (pearsoncorrelatieR:0 .11,p: .4,SAS9 .2)49 .Uitdekwalitatievegegevensblijktookdatouderssomsnietwensenmeetewerken,ondanksdebehoefteneninitiatievenvandeschool .Ditonderzoekvondtrouwensplaatsindeperiodedatdeengagementsverklaringwerdingevoerdinhetschoolreglementvanallesecundairescholen .Hierinstaanwederzijdseafsprakenoveroudercontact, regelmatige aanwezigheid en spijbelbeleid, vormen van individuele leerlingenbegeleiding enhetpositieveengagementtenaanzienvandeonderwijstaal .VoortotditlaatstemoethetschoolreglementdebepalingbevattendatleerlingenaangemoedigdwordenomNederlandsteleren .

conclusie WemerkendatheelwatscholendieaspectenvanNederlandsvoordecommunicatieproberenwaartemakendiezeerconcreetofweinig tijdsintensiefzijn:afsprakenmakenoverStandaardnederlands,enkeleconcreteinitiatievenrondtaaldiversiteituitwerken,aandachthebbenvoordekwaliteitvandetaalbijdecommunicatie .WanneerhetechtergaatomhetverderopvolgenvanafsprakenoverhetgebruikvanhetStandaardnederlandsofomhetuitwerkenvantijds-enarbeidsintensieveinitiatievenombegripteontwikkelenvoortaaldiversiteitofookvoorhetbetrekkenvanouders,gebeurtdatheelwatminder .Descholenwijzenhieropdebeperkingenquatijdenmiddelen .Hetwordtechtereenbelangrijkerwerkpuntvanzodraeenschooleengrootaantalleer-lingenheeftmetanderstaligeachtergrond .

Voorbeelden van goede praktijk voor Nederlands voor de communicatie• DeafsprakendieheelwatscholenmakenoverhetgebruikvanStandaardnederlandsbijdecommuni-

catiemetdeleerlingen,zekerindiendezevoortdurendonderdeaandachtblijven(tijdensstudiedagen,tijdenspersoneelsvergaderingen,alsvoorbeeldfunctievandirectieencollega’sonderling) .

• Eenschoolnamtaalzorgopinhetattituderapport .• Deaandachtdieheelwatscholenbestedenaandekwaliteitvandecommunicatiemetdeoudersbijde

briefwisseling,inhetschoolreglement,inderapporten .• Deaandachtdiesommigescholenhebbenvooreenpositieveomgangmettaaldiversiteitentaalcultuur

viadeelnameaantaligewedstrijden,cultureleactiviteitenenbuitenlandseuitstappen .

49 Ziehoofdstuk6voormeerinformatieoverdesamenhangtusseneenaantalcontext-,inputvariabelenendeprocesvariabelentalen-beleid .

69


5.2.4 nederlands als vak

Nederlandsalsvak 0+1 2 3+4

6 .1Deschoolzorgtvoorafsprakenm .b .t .hetnastreven/realiserenvanalledoe-leninzakeluisteren,spreken,schrijvenenlezen .

40 33,33 26,66

6 .2Deschoolzorgtvoorafsprakenm .b .t .hetgebruikvanwerkvormendieaan-sluitenbijdeleefwereld/taalcultuurvandeleerlingen .

53,34 26,67 20

6 .3Deschoolzorgtvoorafsprakenm .b .t .hetnemenvaninitiatievenvooradap-tiefonderwijs .

40 46,67 13,33

6 .4Deschoolzorgtvoorafsprakenm .b .t .hetgebruikvangegevensrondleervor-deringenomleerprocessenteondersteunen .

53,33 33,33 13,34

6 .5Deschoolzorgtvoorhetopvolgenvanlerarenen(vak)werkgroepenrondhetwerkenaanNederlandsalsleergebied/vak .

73,33 13,33 13,33

6 .6 Samenvattend: de school ontplooit initiatieven om het werken aan Neder-landsalsleergebied/vakteondersteunen .

53,33 33,33 13,33

6 .7DelerarenontplooieninitiatievenomtewerkenaantalenbeleidvanuitNeder-landsalsleergebied/vak .

33,34 33,33 33,34

Tabel 18: schaalscores op vlak van ondersteuning van het werken aan Nederlands als vak (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen, n=49).

UitdegegevensblijktdatscholenzichalbewustzijnvanhetbelangomdeleerlingenopeenproductievewijzeomtelatengaanmetNederlands .55,99%vandescholen(item6 .1:2:33,3%en3+4:26,66%)verwachtenexplicietvanhunlerarendatzealledoelstellingenvoorluisteren,spreken,schrijvenenlezenuithetleerplan,hoeweldediepgangvandeafsprakenterzaketochvaaknogbeperktblijft(item6 .1:2:33,3%) .Eengelijkaardigesituatie(item6 .3:2:46,67%en3+4:13,33%) treffenweaanopvlakvanafsprakenoverhetuitwerkenvaneenadaptiefonderwijsomalle leerlingentebereiken,alhoewelwehiermerkendatdezeafsprakennogoppervlakkigerblijven(item6 .3:2:46,67%) .Lerarenwordenverdernogweiniggestimuleerdomleerprocessengerichterteondersteunenviahetgebruikvangegevensoverleervorderingen,bijvoorbeeldopvlakvanluisteren,spreken,schrijvenenlezen(item6 .4:0+1:53,33%en2:33,33%) .Ookoverhetgebruikvaneenbepaaldedidactischeaanpakzijndeafsprakenbeperkt .Scholenmakenweinig totgeen(ofweinigconcrete)afsprakenoverhetgebruikvanwerkvormendieaansluitenbijde leefwereldof taalcultuurvandeleerlingen(item6 .2:0+1:53,34%en2:26,67%) .Tochzienweindekwalitatievegegevensdatheelwatscho-lenwelmogelijkhedenbiedenomdeeltenemenaanschooltoneel,taalwedstrijden,reizen .Erzijnmisschiengeenexplicieteafspraken,maarerontstaanwelrelevanteinitiatieven .

conclusieEnerzijdsmerkenwedathetmerendeelvandescholenweinigtotgeenconcreteafsprakenmaakt,meteenduidelijkbereiknaarallebetrokkenleraren,omhetwerkenaanNederlandsalsvakgerichtaantesturen .Deconcretebeleidsmatigeopvolgingvanlerarenen(vak)werkgroepenopvlakvanhetwerkenaanNederlandsalsleergebiedofvak(onderanderevandegemaakteafspraken)blijftnogbeperkter(item6 .5:3+4:13,33%) .Anderzijdsmerkenwevanuitdekwalitatieveanalysedatdevakgroepenzelf,dusnietpersebeleidsmatigaan-gestuurd,afsprakenmakenrondbijvoorbeeldde leerplanrealisatieNederlandsenditbinnenleerlijnenoverdeverschillendeleerjarenheen .Vanuitdecijfergegevensmerkenwedanweerdathetmerendeelvande lerarendenodige initiatievenont-plooitomtewerkenaantalenbeleidvanuitNederlandsals leergebiedofvakviagerichteaandachtvoorhetwerkenaandedoelenrondluisteren,spreken,schrijvenenlezen,viaadaptiefonderwijs,ookgebaseerdopde leervorderingenvande leerlingenviawerkvormendieaansluitenbijde leefwerelden taalcultuurvandeleerlingen(item6 .7:2:33,33%en3+4:33,34%)waarbijerookheelwatlerarenzijndieditmetveeldiepgangenvooralleleerlingenindepraktijkomzetten(3+4:33,34%) .WemerkendusdatdebijdrageaantalenbeleidvanuitNederlandsalsvakoverwegendpositiefisdoordathetmerendeelvande lerarenzowelde inhoudelijkealsdidactischeaspectenvande leerplanrealisatie terhartenemen .Uitde kwalitatieve analysesblijktdaarbij ookdatde scholen inbijna alle gevallen zorgen voordenoodzakelijkemateriëleinfrastructuurendushunmeestbasalebeleidsfunctiewaarmaken .Heelwatlerarenzijnzich,vaakveeleerimpliciet,maarinheelwatgevallenookexpliciet,bewustvanhunrolinhetkadervaneenbredertalenbeleid .

70


Samenvattend lijkteenmeerdirectebeleidsmatigeaansturingenopvolgingdusvoorwatbetrefteenposi-tievebijdragevanNederlandsalsvakaantalenbeleidgeenessentiëlevoorwaardetezijn .Anderzijdsisdezepositievebijdrage,specifiekvoortalenbeleid,nogteveelleraarafhankelijkengebaseerdoptoeval .Eenbetergeorganiseerdebewustwordingvandelerarentalenopvlakvanhunbijdrageaantalenbeleidlijktnognodig .

Voorbeelden van goede praktijk van Nederlands als vak• Demeestescholenbiedenaandeleerlingenverschillendemogelijkhedenomdeeltenemenaanschool-

toneel,taalwedstrijden,reizen, . . .• Hetmerendeelvande lerarenneemtzowelde inhoudelijke(leerplandoelstellingenopvlakvan luiste-

ren, spreken, schrijven en lezen) als didactische aspecten (een adaptieve taalstimulerende omgevingcreëren)vandeleerplanrealisatieterhartewaardoorze,aldannietimpliciet,eenbijdrageleverenaantalenbeleid .

• Heelwat vakgroepenmakenduidelijkeafsprakenoverde leerplanrealisatieNederlandsenditbinnenleerlijnenoverdeverschillendeleerjarenheen .

• EenaantalscholenvolgenderesultatenvandeleerlingenvoorNederlandsgoedop .Eriseengerichtecommunicatieovertaalvaardigheidenmenreflecteertregelmatigsamenmetdeleerlingenoverderesul-tatenvoorhetvakNederlands .

• Eenaantalscholenzettenleerlingenaanomtekstenteschrijven,hunkennisenhunmeningteverwer-keninheldere,realiteitsgebondenpresentatiesentecommunicereninverschillendetaalregisters .

5.2.5 Moderne vreemde talen als vak

Modernevreemdetalenalsvak 0+1 2 3+4

7 .1 De school zorgt voor afspraken met betrekking tot het nastreven/realiserenvanalledoeleninzakeschrijvenenlezen .

73,08 23,08 3,85

7 .2Deschoolzorgtvoorafsprakenmetbetrekkingtothetgebruikvandedoeltaaltijdensdeonderwijsleeractiviteiten .

61,53 19,23 19,23

7 .3Deschoolzorgtvoorafsprakenmetbetrekking tothetgebruikvanwerkvor-mendieaansluitenbijdeleefwereld/taalcultuurvandeleerlingen .

69,23 15,38 15,38

7 .4Deschoolzorgtvoorafsprakenmetbetrekkingtothetnemenvaninitiatievenvooradaptiefonderwijs .

46,16 38,46 15,38

7 .5Deschoolzorgtvoorafsprakenmetbetrekkingtothetnemenvaninitiatievenrondsensibiliseringvoorvreemdetalen .

65,39 11,54 23,08

7 .6Deschoolzorgtvoorafsprakenmetbetrekkingtothetgebruikenvangegevensrondleervorderingenomleerprocessenteondersteunen .

65,38 26,92 7,7

7 .7 De school neemt deel aan schooloverstijgende initiatieven waarbij kenniswordtgemaaktmetanderetalen/culturen .

49,99 30,79 19,22

7 .8DeschoolzorgtvoormateriëlemiddelenomtekunnenwerkenaanMVT . 34,62 34,62 30,77

7 .9Deschoolzorgtvoorhetopvolgenvande(vak)werkgroepenrondhetwerkenaanMVT .

80,77 11,54 7,69

7 .10Samenvattend:deschoolontplooit initiatievenomhetwerkenaanMVTteondersteunen .

61,53 34,62 3,85

7 .11DelerarenontplooieninitiatievenomtewerkenaantalenbeleidvanuitMVT . 34,61 26,92 38,46

7 .12Deschoolontplooit initiatievenrondaansluitingbao/som .b .t .ontwikkelenvantaalvaardigheidFrans .

79,6 12,24 8,16

Tabel 19: schaalscores op vlak van ondersteuning van het werken aan MVT als vak (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen, n=49).

Debeperkteaansturingvanuithetbeleidzoalswedezehebbenvastgesteldbijhetwerkenaantalenbeleidvan-uitNederlandsalsvak,vindenwenogmeeruitgesprokenterugbijhetwerkenaantalenbeleidvanuitmodernevreemdetalen .Weinigscholen(item7 .1:3+4:3,85%)uitenconcreteverwachtingenindevormvanexpliciete

71


afspraken op vlak van het realiseren van de meer competentiegerichte doelstellingen uit het leerplan . Eengelijkaardigesituatietreffenweaanvoorafsprakenoverhetgebruikvandedoeltaaltijdensdeonderwijsleer-activiteiten(item7 .2:3+4:19,23%),hetgebruikvanwerkvormendieaansluitenbijdeleefwereldoftaalcultuurvandeleerlingen(item7 .3:3+4:15,38%),hetnemenvaninitiatievenrondsensibiliseringvoorvreemdetalen(item7 .5:3+4:23,08%),hetgebruikenvangegevensoverleervorderingenomleerprocessenteondersteunen(item7 .6:3+4:7,7%) .Scholenlatendezekeuzesoveraandelerarenofdevakgroepen .UitdekwalitatievegegevensblijktdatafsprakenoverhetnemenvaninitiatievenvooradaptiefonderwijsbijMVTinverhoudingwelmeervoorkomen(vergelijkbaarmetNederlandsalsvak) .Hetkanhiergaanomover-koepelendeafspraken(item7 .4:2:38,46%)ofafsprakendiegeldenvoorallevakken(item7 .4:3+4:15,38%) .Overhetgebruikvaneenbepaaldedidactischeaanpakzijndeafsprakenbeperkt .Tochmerkenweanderzijdsdatheelwatscholenschooloverstijgendeinitiatievennemenomkennistemakenmetanderetalenofcultu-ren,waarbijweliswaarnietalleleerlingenvoldoendesystematischwordenaangesproken(item7 .7:2:30,07%en3+4:19,22%) .Uitdekwalitatievegegevensblijktdatscholenvaakdeelnemenaanonderanderetoneelvoorstellingen,taal-wedstrijden,buitenlandsereizen,Comenius-projecten .

conclusieOokhiermerkenwedatenerzijdshetmerendeelvandescholenweinigtotgeenbeleidsmatigeafsprakenofwei-nigconcreteafsprakenmaaktmeteenduidelijkbereiknaarallebetrokkenlerarenomhetwerkenaanmodernevreemdetalenalsvakgerichtteondersteunen .Deconcretebeleidsmatigeopvolgingvanlerarenen(vak)werk-groepenopvlakvanhetwerkenaanMVTalsvakisnogbeperkter(item7 .9:2:11,54%,3+4:7,69%) .AnderzijdsmerkenwenetzoalsbijNederlandsalsvakvanuitdekwalitatieveanalysedatdevakgroepenzelf,dusnietpersebeleidsmatigaangestuurd,afsprakenmakenoverbijvoorbeelddeleerplanrealisatieMVTenditbinnenleerlijnenoverdeverschillendeleerjarenheen .VanuitdecijfergegevensmerkenweookdathetmerendeelvandelerarendenodigeinitiatievenontplooitomtewerkenaantalenbeleidvanuitMVTalsvakviagerichteaandachtvoorhetwerkenaancompetentiegerichtedoelen, viaadaptiefonderwijs,ookgebaseerdopde leervorderingenvande leerlingenviawerkvormendieaansluitenbijdeleefwereldentaalcultuurvandeleerlingen(item7 .11:2:26,92%en3+4:38,46%)waarbijerookheelwatlerarenzijndieditmetveeldiepgangenvooralleleerlingenindepraktijkomzetten(3+4:38,46%) .WemerkendusdatdebijdrageaantalenbeleidvanuitMVTalsvakoverwegendpositiefisdoordathetmeren-deelvandelerarenzoweldeinhoudelijkealsdidactischeaspectenvandeleerplanrealisatieterhartenemen .Uitdekwalitatieveencijfermatigeanalyses(item7 .8:2:34,62%en3+4:30,77%)blijktdaarbijookdatdescholeninbijnaallegevallenzorgenvoordenoodzakelijkemateriëleinfrastructuurendushunmeestbasalebeleidsfunctiewaarmaken .

Voorbeelden van goede praktijk voor MVT als vak• Demeestescholenbiedenaandeleerlingenverschillendemogelijkhedenomdeeltenemenaantoneel-

voorstellingen,taalwedstrijden,buitenlandsereizen,Comenius-projecten, . . .• Hetmerendeelvandelerarenneemtzoweldeinhoudelijke(competentiegerichteleerplandoelstellingen)

alsdidactischeaspecten(eenadaptievetaalstimulerendeomgevingcreëren)vandeleerplanrealisatieterharte,waardoorzealdannietimpliciet,eenbijdrageleverenaantalenbeleid .

• HeelwatvakgroepenmakenduidelijkeafsprakenronddeleerplanrealisatieMVTenditbinnenleerlijnenoverdeverschillendeleerjarenheen .

• IneenaantalscholeniserspecifiekvoorMVTveelaandachtvooradaptiefonderwijs,remediëring,eengoedeopvolgingvanhetrendementviabegeleidendeendelibererendeklassenradenenexplicieteaan-dachtvoortaalvaardighedeninderapportering .

• Ineenaantalscholenblijktdetaalheterogeniteitvandeleerlingen,deaandachtvoorandereculturenenhetconsequentegebruikvandedoeltaal tijdensdeonderwijsleeractiviteiteneenvruchtbarebodemtezijnvoorhetwerkenaantaaldiversiteitentaalcultuur .

72


5.3 Aandacht voor doeltreffendheid

5.3.1 Kwalitatieve gegevensverzameling

Kwalitatievegegevensverzameling 0+1 2 3+4

8 .1 De school zorgt voor structuren en afspraken om tot een evaluatie van haartalenbeleidtekomen .

75,51 12,24 12,24

8 .2Deschoolheeftaandachtvoordeevaluatievandebehaalderesultaten . 81,63 12,24 6,12

8 .3Deschoolheeftaandachtvoordeevaluatievandeuitvoeringvanhetvooropge-steldebeleid(top-down) .

77,55 14,29 8,16

8 .4Deschoolheeftaandachtvoordeevaluatievandeorganisatievanhetbeleidzelf(zelfevaluatieenbottom-up) .

75,51 14,29 10,2

8 .5Deschoolevalueert(debijdrageaan)hettalenbeleid . 73,47 14,29 12,24

8 .6Delerarenevalueren(debijdrageaan)hettalenbeleid . 85,71 8,16 6,12

8 .7Deschoolmaaktgebruikvanpeilingsproevenalsstimulansvoorzelfevaluatie . 93,87 2,04 4,08

Tabel 20: schaalscores op vlak van kwalitatieve gegevensverzameling (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen, n=49).

Descoreszijnduidelijk:demeestescholenhebbenweinigtotgeenaandachtvooreengerichteenstructureleevalu-atievanhetgevoerdetalenbeleid(item8 .5:0+1:73,47%) .Erisnogzeerweinigaandachtvoorhetinkaartbrengenenvervolgensevaluerenvanconcreteresultatenvanhettalenbeleid(item8 .2:2+3+4:18,37%) .Nogmaarweinigscholenmakengebruikvanpeilingsproevenalsstimulansvoorzelfevaluatie(item8 .7:2+3+4:6,13%) .

Ookuitdekwalitatievegegevensblijktdatscholennogmaarweiniginitiatievennemenommeetbaregege-vensteverzamelen .Verderevaluerendescholendeuitvoeringvanhetvooropgesteldebeleidweinigtotniet(item8 .3:2:14,29%,3+4:8,16%),enookdelerarendoenditniet(item8 .6:2:8,16%,3+4:6,12%) .Inietsmeergevallenheeftdeschoolwelaandachtvooreenalgemeneevaluatievandeorganisatievanhetbeleidzelf,meestaldoormiddelvanzelfevaluatie(item8 .4:2:14,29%,3+4:10,2%),waarvoorzedanenkelestruc-turenvoorziet(item8 .1:2:12,24%,3+4:12,24%) .Ookuitdekwalitatievegegevensblijktdatscholenvooralopdatvlakdemeestconcreteinitiatievennemen .Opbasisvandezeanalyseblijktookdatbijheelwatscholenhet talenbeleidnog te recent isomhetal tekunnenevalueren .Vaakblijftaandachtvoorevaluatievaneentalenbeleidveelalbeperkttotdeformelezelf-evaluatie vandevoorbijeGOK-cyclus .Hierbijmoetenscholenheteffect vanhet taalvaardigheidsonderwijsevalueren,watdanleidttoteventuelebijsturingenvanhetGOK-plan .

5.3.2 Verantwoording

Verantwoording 0+1 2 3+4

9 .1Deschoolorganiseertcommunicatieronddeevaluatievanhaartalenbeleidwaar-meezezichverantwoordttenaanzienvanhaarpersoneel .

59,18 20,41 20,4

9 .2Deschoolorganiseertcommunicatieronddeevaluatievanhaartalenbeleidwaar-meezezichverantwoordttenaanzienvanleerlingenenouders .

79,59 10,2 10,2

9 .3Delerarenverantwoordenzichrond(debijdrageaan)hettalenbeleid . 79,59 10,2 10,2

Tabel 21: schaalscores op vlak van verantwoording (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen, n=49).

Dathettalenbeleidnogweinigstructureelwordtgeëvalueerd,betekentechternietdatergeenenkelverant-woordingsprocesbestaat .40,81%vandescholennemeninitiatievenommethetpersoneeltecommunicerenoverhetgevoerdetalenbeleid .Vaakblijftditnogbeperkttothetbesprekenvanenkeleafsprakenovertalen-beleidenhetuitleggenvandevisieoptalenbeleidopeen(ofsomsmeer)pedagogischestudiedagen(item9 .1,2:20,41%) .Ineenaantalgevallencommuniceertmenmeersystematischendiepgaand(item9 .1:3+4:20,4%) .Uit de kwalitatieve gegevens blijkt dat dit dan vooral gebeurt naar aanleiding van de bespreking van eenjaaractieplan(alsonderdeelvanhetschoolwerkplan)ofinhetkadervaneenevaluatievandeGOK-werking .

73


Scholencommunicerenmindermetoudersenleerlingenoverhuntalenbeleid(item9 .2:2:10,2%,3+4:10,2%) .Opzichisdatbegrijpelijk:oudersmoetennietperseopdehoogtezijnvandewijzewaaropdeschoolhaartalenbeleidvoertindienditnietvoorhunkinderenvanbelangis .Desituatieisechteranderswanneerkin-derenleerproblemenhebbendiegerelateerdzijnaantaligeproblemenofachterstand:positieveleerresultatenwordendanwelmedeafhankelijkvaneengoedtalenbeleid(viaconcreteremediëringsinitiatieven)enoudershebbenhetrechtomhierovergeïnformeerdteworden .Uitdekwalitatievegegevensblijktdatditbijeenaantalscholentrouwensgoedisuitgewerkt .

conclusie We merken dat de evaluatie van het talenbeleid momenteel nog beperkt blijft tot communicatie met hetpersoneeloverdebeslissingen,ineenaantalgevallengekoppeldaaneenalgemeneevaluatievanhetbeleid .Bijdezeevaluatiezijnde lerarenmeestalminimaalbetrokken .Bovendienevaluerenscholennogweinigdeconcreteresultatenvanhettalenbeleidengaanzenogweinignaofdebeleidsafsprakenwordenuitgevoerdindeklaspraktijk .Deverantwoordingvanlerarentenaanzienvanhetbeleidblijftdanookbeperkt(item9 .3:2:10,2%,3+4:10,2%) .

Voorbeelden van goede praktijk voor doeltreffendheid (evaluatie en verantwoording)• In een aantal scholen maken de initiatieven van de werkgroep talenbeleid integraal deel uit van het

schoolwerkplan,waarbijjaardoelstellingenwordengeformuleerddiedanookwordengeëvalueerd .• IndienerGOK-lestijdenvoorzienzijnvoorhetthemataalvaardigheidvoorzietdeschoolvaakinstruc-

turenenafsprakenomdeGOK-doelendie inhet talenbeleidvermeldworden, teevalueren .DeGOK-methodologiewordtdusookgebruiktvoorhettalenbeleid .

• Sommigescholenevaluerenhetconcreterendementvanhettalenbeleidviaderesultatenvandeinitia-tievenopvlakvanNederlandstijdensinhaal-enbijwerklessen .

• Somsmaaktaandachtvoortalenbeleiddeeluitvandefunctioneringsgesprekken .• Heelwatscholencommunicerenduidelijkmethetpersoneelovertalenbeleid .

5.4 Aandacht voor ontwikkeling

5.4.1 Openheid voor externe ontwikkelingen

Openheidvoorexterneontwikkelingen 0+1 2 3+4

10 .1 .Deschoolbrengtdescholingsbehoeftenvanhetpersoneelrondtalenbeleidinkaart .

79,59 10,2 10,2

10 .2Deschoolzorgtervoordatdebetrokkenpersoneelsledenscholingrondtalen-beleidvolgen .

46,93 30,61 22,44

10 .3DeschoolheeftaandachtvoorprofessionaliseringrondinstructietaalNeder-landsinandereleergebieden/vakken .

67,34 18,37 14,28

10 .4Deschoolheeftaandachtvoorprofessionaliseringronddeherzieneeindter-menNederlandsindeeerstegraadsecundaironderwijs .

79,59 16,33 4,08

10 .5Deschoolheeftaandachtvoorprofessionaliseringronddeherzieneeindter-menvreemdetalen(FransenEngelsindeeerstegraadso,FransofEngelsinbsoenB-stroom) .

77,55 20,41 2,04

10 .6Deschoolmaaktgebruikvanbestaandeinstantieseninitiatievenomhetwer-kenaantalenbeleidtefaciliteren .

53,06 26,53 20,41

10 .7Samenvattend:deschoolneemt initiatieven inzakeprofessionalisering rondtalenbeleid .

57,15 26,53 16,32

10 .8Delerarennemeninitiatieveninzakeprofessionaliseringrondtalenbeleid . 65,31 26,53 8,16

Tabel 22: schaalscores op vlak van openheid voor externe ontwikkelingen (uitgedrukt in % van totaal aantal scholen, n=49).

74


53,05%vandescholenzorgenervoordatdebetrokkenpersoneelsledenscholingvoor talenbeleidvolgen(item10 .2:2:30,61%en3+4:22,44%) .Inheelwatgevallengaathetechterominitiatievenmeteenbeperktediepgangofeenbeperktbereikbijhethelepersoneelskorps(item10 .2:2:30,61%) .Uitdekwalitatieveanalyseblijktdatdescholingenvaakbestaanuitalgemeneuiteenzettingenoppedagogi-schestudiedagen(waaraaneventueelnietallepersoneelsledenhebbengeparticipeerd),uit(weliswaarsomsdiepgaande)cursussenovertalenbeleidwaaraandanwelmaareenbeperktaantallerarenhebbendeelgeno-men .Inheelwatgevallenblijkendelerarenveeleerintuïtiefnascholingtevolgenvoortalenbeleid .Tochmer-kenweanderzijdsookdatdeprofessionaliseringinzaketalenbeleidinVlaanderenopgangisgekomenendat22,44%vandescholen(item10 .2:3+4)ditookstructureelendiepgaanduitwerkten .Uitdekwalitatieveanalysesblijktverderdatdenascholingvandewerkgroepentalenbeleiddieindescholendecoördinatievanhetgeheelaaninitiatievenrondtalenbeleidopzichnemeninhetmerendeelvandegeval-lengoed isuitgewerkt .De scholenbeginnenookgebruik temakenvande vele interessante scholings- enbegeleidingsinitiatievendiebinnendeschootvanveleverschillendeinstanties(overheid,pedagogischebege-leidingsdiensten,nascholingscentra, . . .)werdenontwikkeldomhetwerkenaantalenbeleidtefaciliteren(item10 .6:2:26,53%en3+4:20,41%) .

Hierstaat tegenoverdatzedespecifieke leerbehoeftenopvlakvan talenbeleidnogmaarweiniggericht inkaartbrengenalsbasisvoorditscholingsbeleid(item10 .1:2:10,2%,3+4:10,2%) .Enerzijdsisdatbegrijpelijkomdatdemeestevakleraren-eventueelbuitendelerarentalen-noggeenspecifiekescholingvolgdenvoortalenbeleid enopdat vlakdusnogallemaal kunnenwordenopgeleid .Anderzijds vormtwerkenaan talen-beleid(zieNederlandsalsinstructietaal)eenonlosmakelijkgeheelmetdewerkvormenindeklas(adaptief,differentiërend,coöperatief,communicatiefonderwijs),metdeleerbegeleiding(taligeleernodeninkaartbren-gen,gerichtremediëren)enmetdewijzevanevalueren(taligeaspectenvandeevaluatiebewaken,formatieveevaluatiealsessentieelaspectvande leerbegeleiding) .Ditheeftalsgevolgdatsommige leraren,doorhunvooropleidingofdeextranascholing,opvlak vandeze verschillendeaspecten (van talenbeleidgelinkt aanlesgeveninhetalgemeen)welalovereensterkebasisbeschikken,terwijlditvooranderelerarenminderhetgeval is .Hetbelangvaneenbreedscholingsbeleid (waarvan talenbeleiduiteraardmaareenonderdeel is),vertrekkendevanuiteenduidelijkzichtopdespecifiekebeginsituatievandeverschillendelerarenmetelkhunspecifiekeleernoden,isdanduidelijk .Aangezienuitdekwalitatievegegevensblijktdatsommigelerarenmenendattalenbeleidzelfseenveeleersto-rendefactorisdaneenondersteunendefactorinhetkadervanleerbegeleiding,maaktduidelijkdatsommigelerarennogzeergrotestappenmoetenzetten .Hetbelangomhetinspelenopconcretescholingsbehoeftenmeerspecifiekaan testurenwordtookduidelijkwanneerwedematevanscholingopvlakvaneenaantalbelangrijkeenactueleaspectenvantalenbeleidonderzoeken .

Enerzijdskunnenwevaststellendaterheelwatscholenzorgenvooreenbasisaanscholingovertalenbeleid,maaranderzijdsmerkenwe• datzeeengerichteprofessionaliseringovereenessentieelaspectvantalenbeleid,metnameoverhetleren

werkenaaninstructietaalNederlandsinanderevakkendanNederlands,veelminderuitwerken(item10 .3:2:18,37%,3+4:14,28%)

• datdeprofessionaliseringoverdeherzieneeindtermenNederlandsindeeerstegraadsecundaironderwijs(item10 .4:2:16,33%,3+4:4,08%)enoverdeherzieneeindtermenvreemdetalen(FransenEngelsindeeerstegraadso,FransofEngelsinbsoenB-stroom)(item10 .5:2:20,41%,3+4:2,04%)tochnogmaarineenbeperktaantalscholenopgangisgekomen .Eenbelangrijkerelativerendefactorhierbij isdatophetogenblikvanditonderzoekdeeindtermenwel,maardemeesteleerplannen(enmethodes)nognietbeschikbaarwaren .WekunnenwelstellendatscholenproactiefweinigondernomenhebbenomzichdeeindtermenendenieuwevisieoptaalbeschouwingvoorNederlandsenFranseigentemaken .

conclusie Ongeveer de helft van de scholen neemt initiatieven op vlak van professionalisering inzake talenbeleid envelescholenmakendaarbijgebruikvanbestaande instantiesen initiatievenomhetwerkenaantalenbeleidtefaciliteren .Wemerkenechterdatdezeprofessionaliseringmomenteeltealgemeenblijftenteweinig-ookindividueelvolgensdenodenvandeleraren-wordtgeconcretiseerd .Uiteraardheeftookdeindividueleleraarhierbijeenverantwoordelijkheid:vanlerarenkunnenweimmersverwachtendatzezelfdenodigeinitiatievennemenomscholing tevolgendieaansluitbijde individuelebehoeften .Opdatvlakmerkenweechterdatdelerarentochvaakwordengeleiddoordeinitiatieven-dusmeestalmetalgemeneinhoud-vandeschool .

75


Geziendescholingnietsteedsallelerarenbereikte,merkenwedanookdatdescholingsinitiatievenopindivi-dueelniveaubeperkterzijndandezeopschoolniveau(item10 .8:2:26,53%,3+4:8,16%) .

Voorbeelden van goede praktijk voor openheid voor externe ontwikkeling via professionalisering• Indemeestescholenvolgdendeledenvandewerkgroeptalenbeleideendegelijkenascholingopvlak

vantalenbeleid .• Inmeerdandehelftvandescholenkrijgthetpersoneelscholing inzake talenbeleidenstimuleertde

schoolofdewerkgroepdelerarentothetvolgenvannascholingenovertalenbeleid .• Heelwatscholendoeneenberoepopexternenomhetwerkenaaneentalenbeleidtefaciliteren .• Eenaantalscholenmakendeeluitvandewerkgroeptalenbeleidvandescholengemeenschap .

5.4.2 Participatieve ontwikkelingsdynamiek

Participatieveontwikkelingsdynamiek 0+1 2 3+4

11 .1Deschoolvolgtdeimplementatievaninzichtenopgedaanuitscholingrondtalenbeleidop .

75,51 18,37 6,12

11 .2Deschoolstuurtvisie,organisatieenaanpakrondtalenbeleidbij . 69,38 18,37 12,24

11 .3Delerarensturenhethandelenrondtalenbeleidbij . 75,51 16,33 8,16

11 .4 De school zorgt voor structuren waardoor kennis rond talenbeleid wordtgemultipliceerd .

63,27 26,53 10,2

11 .5 De school zorgt voor structuren waardoor participatie aan de ontwikkelingvantalenbeleidmogelijkwordt .

61,22 24,49 14,28

Tabel 23: schaalscores op vlak van particpatieve ontwikkelingsdynamiek (uitgedrukt in % van totaal aantalscholen, n=49) .

Eenschoolkandoorveel initiatieventenemenopvlakvanprofessionaliseringaantonendatzezichverderwenst teontwikkelenopvlakvan talenbeleid .Dit iszekereenvoorwaardeomtalenbeleid te latengroeien,maarhet isnietvoldoende .Eenmeerconcreteuitingvanaandachtvoorontwikkelingwordtgevormddoordematewaarindeschoolenerzijdsdeimplementatievaninzichtenopgedaanuitdezescholingenverwachtenvandaaruitopvolgt,anderzijdsookzelf-opbasisvanwatzeleerde-haarvisie,organisatieenaanpakbij-stuurt .Menkannietvanscholenverwachtendatzeditdoenopvlakvanalleaspectenvantalenbeleid,maarweldatzevoldoendeontwikkelingsdynamiektoont .

Dekwantitatievegegevenstonenaandatmomenteelnogmaarweinigscholenhuntalenbeleidbijsturen(item11 .2:2:18,37%,3+4:12,24%) .Dekwalitatievegegevenskunnenditverklaren:heelwatscholenzijndeuitwerkingvanhuntalenbeleidnogmaarsindseenoftweejarenaanhetopstarten,waardoorinheelwatscholendebijsturingennogopgangmoetenkomenofbeperktblijven .Ineenaantalgevallenstaandescholenaanhetbeginvaneenontwikke-lingstraject .Ditgeldtnogmeervoordelerarendieindeeersteplaatsvanuithetbeleidsniveaunogmoetenwordenaangezetomhunsteentjebijtedragenaanhettalenbeleid(item11 .3:2:16,33%,3+4:8,16%) .Eenbelangrijkevoorwaardeechteromdezeontwikkelingsdynamiekbij lerarenmeerstructureel testimuleren isondermeerdatlerarenvoldoendeconcreetwordenopgevolgdbijhetimplementerenvaninzichtenopgedaanuitscholing .

Wemerkenechterdatdemeeste scholenhierweinig totgeen initiatievennemenofditweinig structureeluitwerken(item11 .1:0+1:75,51%,2:18,37%) .

Uitdekwalitatievegegevensblijktdatheelwatscholendegevolgdenascholingen inzake talenbeleidmoei-zaam implementeren . Uit deze gegevens blijkt echter ook dat in heel wat scholen het draagvlak voor hetuitwerkenvaneentalenbeleidtekleinis .Omditdraagvlaktecreërenisparticipatieaandeontwikkelingvaneentalenbeleidnodig .Datkanopverschillendemanieren,bijvoorbeelddoortezorgenvoorstructurenwaarbijmenkanmeedenkenovereenbeleidsmatigevisieenaanpak(item11 .5:0+1:61,22%,2:24,49%,3+4:14,28%),bijvoorbeelddoor tezorgenvoorstructurenomdekennisrondtalenbeleidtemultipliceren(item11 .4:0+1:63,27%,2:26,53%,3+4:10,2%) .Kwalitatieveencijfermatigegegevensgevenechteraandatdemeestescholendezestructureleparticipatienogmaarweiniguitwerkten .

76


Voorbeelden van goede praktijk voor participatieve ontwikkelingsdynamiek• Demeestescholenwaarersindsenkelejareneentalenbeleidwordtgevoerd,sturendevisie,deorgani-

satieendeaanpak(beperkt)bij .• Eenbeperktaantalscholen,dieookeenalgemenevisieoptalenbeleidvertalenineenconcreetschool-

werkplanmetjaarlijkseactieplannen,evaluerendeimplementatievandezeactieplannen .Opbasisvandezeevaluatiesturenzemeestal,waarnodig,visieenconcreteaanpakbij .

• Eenbeperktaantalscholenverbreedthetdraagvlakvoortalenbeleiddoortezorgenvooreenstructureleuitwisselingvaninformatie,waarnodigsamenwerking,tussendewerkgroeptalenbeleidendeverschil-lendevakwerkgroepen .Ineenaantalgevallenisertelkenseenvertegenwoordigervanelkevakwerkgroepstructureellidvandewerkgroeptalenbeleid .

• Eenbeperktaantalscholenvolgtdeimplementatievaninzichtenopgedaanuitscholingrondtalenbeleidopenzorgtvoorstructurenenafsprakenomdekennisovertalenbeleidtemultipliceren .

6. resultaten van statistische analyses

Inditdeelbesprekenwederesultatenvandestatistischeanalyses,metaandachtvoor• eenmogelijkesamenhangtusseneenaantalcontextueleeninputfactorenendewijzewaarophettalenbe-

leidwordtuitgewerkt• hetonderscheidenvanmogelijkepatronen indewijzewaaropscholeneentalenbeleid(aldanniet)uit-

werken• desamenhangtussentalenbeleidendeuitvoeringvandittalenbeleiddoordeleraren .Wegevenperanalyseooktelkenseenkortesamenvattingvandemeestopvallendevaststellingen .

6.1 Interactie tussen input- en contextfactoren en talenbeleid

6.1.1 Inleiding

Bijdeanalysevandeonderzoeksdatanamenweeenaantalcontext-eninputfactorenopdiedewijzewaaropeenschoolhaartalenbeleiduitwerkt,kunnenbeïnvloeden:• aldannietGOK-uren(JofN)• aldannietGOK-urenbesteedaantalenbeleid(JofN)• GOK-indicatorpercentageleerlingenmetlaagopleidingsniveauvandemoeder• GOK-indicatorpercentageleerlingenmetthuistaalandersdanNederlands .

Opbasisvandezevariabelenkunnenwezoekennaareenmogelijkesamenhangmetdeonderzochteproces-variabelen . In tabel 24 worden voor alle samenvattende variabelen (linkerkolom) de correlatiecoëfficientenmetdecontext/inputvariabelen(R)enhetsignificantieniveau(p)weergegeven(PearsoncorrelatiesenProb>|r|onderH0:Rho=0,berekendmetSAS9 .2) .

Overhetalgemeenstellenwetussenverschillendecontext/inputvariabelenenprocesvariabeleneensignificantecorrelatievast .Inhetkadervanditexploratieveonderzoeksprekenwevaneensignificantecorrelatievanafp≤0 .1(cfr .Cohen:‘ap≤0 .1-levelwhichisusedforcircumstancesinwhichalessrigorousstandardforrejectionisdesiredas,forexample,inexploratorystudies’,p .156) .Verdermerkenwedathetsignificantieniveauvandecorrelatiesbinnendedatasetvandeniet-centrumscholenbasisonderwijsvaakgroterisdanditbijdecentrum-scholenbasisonderwijsenniet-centrumscholensecundaironderwijs .Dit isuiteraardvooral tewijtenaanhetgroteraantalobservaties .Vooreengroteraantalscholenwordteengelijkaardigesamenhangaangetroffenwatdekansopdenulhypothese(namelijk‘geensamenhang’)steedskleinermaakt(n=23incentrumenn=146inniet-centrumscholenbasisonderwijs,n=49inniet-centrumscholensecundaironderwijs) .Tochmerkenweookdater indekleineredataset centrumscholenbasisonderwijsvoormeerparencontext/input-procesvariabeleneenmeersignificantecorrelatiewordtvastgestelddanindewatgroteredatasetniet-centrumscholensecundair

77


onderwijs .Ditwijstdusookopeenkwantitatiefverschilinsamenhangtussendevariabelen .Wewillenhierbijnogevenbenadrukkendatcorrelatieseenmaatzijnvoorsamenhang .Dezesamenhangkaneenindicatiegevenvoormogelijkeoorzakelijkeverbanden,maardatismeteensignificantecorrelatienietaangetoond .

Bijdeanalysehebbenweonsbeperkttotdesamenvattendevariabelenbijdeverschillendeonderdelenvandekijkwijzertalenbeleid(visie,behoeftenNederlandsinkaartbrengen,Nederlandsalsinstructietaal,Nederlandsvoordecommunicatie,evaluatie,verantwoording,scholing,bijsturing,participatie) .Ookbijdeonderliggendevariabelen per onderdeel zien we betekenisvolle verschillen in significantieniveau van de vastgestelde cor-relaties,maardezegedetailleerdeanalyseszijnnietopgenomen .Hierwillenweenkeleenantwoordgevenopdeoverkoepelendevraagoferindicatieszijnvooreensamenhangtussendehiervoorvermeldecontext/inputvariabelenendeprocesvariabelendiesamenhettalenbeleidoperationaliseren .

Context/input-variabelen

GOK-middelen GOKtaalLageopleiding

moederThuistaalgeen

Nederlands

Procesvariabelen BaNC BaC SoNC BaNC BaC SoNC BaNC BaC SoNC BaNC BaC SoNC

visie R 0,27 0,03 -0,01 0,25 0,29 -0,01 0,29 0,15 -0,31 0,28 0,11 -0,30

p 0,00 0,89 0,95 0,00 0,18 0,96 0,00 0,50 0,03 0,00 0,63 0,03

behoeftenNederlands R 0,12 0,30 0,38 0,00 -0,06 0,17 0,14 -0,08 0,14 0,09 -0,11 0,02

p 0,15 0,18 0,01 0,96 0,79 0,25 0,10 0,73 0,35 0,29 0,63 0,87

NederlandsalsinstructietaalB

R 0,22 0,49 0,11 0,18 0,41 0,00 0,17 0,24 -0,25 0,19 0,09 -0,13

p 0,01 0,02 0,47 0,03 0,05 0,98 0,04 0,28 0,08 0,02 0,67 0,38

NederlandsalsinstructietaalU

R 0,19 0,27 0,16 0,09 0,19 0,01 0,15 0,19 -0,33 0,18 0,20 -0,18

p 0,03 0,23 0,27 0,29 0,39 0,94 0,07 0,38 0,02 0,03 0,36 0,21

Nederlandsvoorcom-municatieB

R 0,15 0,22 0,00 0,01 0,15 -0,14 0,07 0,44 -0,16 0,12 0,26 -0,21

p 0,08 0,35 0,98 0,87 0,49 0,35 0,41 0,04 0,27 0,14 0,23 0,15

Nederlandsvoorcom-municatieU

R 0,22 0,07 0,08 -0,02 0,01 -0,13 0,11 0,53 -0,02 0,16 0,40 -0,05

p 0,01 0,78 0,60 0,83 0,96 0,37 0,20 0,01 0,88 0,06 0,06 0,75

evaluatiebeleid R 0,18 0,20 0,15 0,10 0,14 0,17 0,03 0,38 -0,01 0,07 0,36 -0,14

p 0,03 0,39 0,31 0,23 0,53 0,23 0,69 0,07 0,93 0,42 0,09 0,35

evaluatieuitvoering R 0,18 0,32 0,19 0,08 -0,04 0,02 0,02 0,35 -0,12 0,06 0,26 -0,14

p 0,03 0,16 0,18 0,35 0,86 0,92 0,84 0,10 0,41 0,47 0,23 0,32

verantwoordingbeleid R 0,19 -0,12 0,12 0,21 0,01 0,06 0,16 0,25 -0,18 0,17 0,25 -0,13

p 0,03 0,60 0,41 0,01 0,95 0,66 0,05 0,25 0,21 0,04 0,25 0,36

professionaliseringNedinstructietaal

R 0,20 -0,11 -0,02 0,23 0,08 -0,05 0,06 0,51 -0,18 0,18 0,56 -0,15

p 0,02 0,65 0,91 0,01 0,71 0,71 0,51 0,01 0,21 0,03 0,01 0,30

professionaliseringbeleid

R 0,25 0,23 -0,05 0,22 0,43 -0,01 0,20 0,36 -0,26 0,18 0,36 -0,29

p 0,00 0,31 0,75 0,01 0,04 0,95 0,02 0,09 0,07 0,03 0,10 0,05

professionaliseringuitvoering

R 0,23 0,19 0,15 0,22 0,18 0,04 0,17 0,43 -0,21 0,20 0,37 -0,21

p 0,01 0,42 0,31 0,01 0,42 0,80 0,04 0,04 0,14 0,01 0,08 0,15

bijsturing R 0,16 0,03 0,13 0,24 0,04 0,01 0,17 0,27 -0,15 0,21 0,32 -0,21

p 0,06 0,91 0,38 0,00 0,85 0,92 0,04 0,21 0,32 0,01 0,14 0,14

participatie R 0,23 0,27 0,19 0,27 0,21 0,15 0,24 0,13 -0,21 0,25 0,14 -0,17

p 0,01 0,24 0,20 0,00 0,35 0,31 0,00 0,54 0,14 0,00 0,52 0,24

Tabel 24: correlaties tussen context/input-procesvariabelen (R) en kanswaarden (p)50.

50 BaNC:niet-centrumscholenbasisonderwijs,BaC:centrumscholenbasisonderwijsenSoNC:niet-centrumscholensecundaironder-wijs .

78


6.1.2 Samenhang gOK-middelen en talenbeleid

Watbetreftextramiddelenvoortalenbeleidmerkenwedatindecentrumscholenvanhetbasisonderwijsendeniet-centrumscholenvanhetsecundaironderwijsdeinzetvanverkregenGOK-middelen,ookindiendezewordenaangewendvoorhetwerkenaantaalvaardigheid,overhetalgemeennietsignificantsamenhangtmetmeerofminderaandachtvoordeonderzochteprocesvariabelentalenbeleid .DitbetekentenerzijdsdaterheelwatscholenzijnmetGOK-middelendiedezemiddelennogmaarweiniggericht inzettenvoordeonderzochteprocesvariabelen, anderzijdsdat erookheelwat scholenzijnzonderGOK-middelendietocheenkwalitatieftalenbeleidhebbenuitgewerkt .Erzijnuitzonderingen .• EriseensignificantesamenhangtussenGOK-middelenenhetinkaartbrengenvandebehoeftenopvlak

vanschoolsetaalvaardigheidNederlandsindeniet-centrumscholeninhetsecundaironderwijs .Hetaldannietbeschikkenoverbijkomendemiddelenlijktbelangrijktezijnomditduurdereaspectvantalenbeleid(bijvoorbeeldafnemenvanscreeningstoetsen)tefinancieren .Inhetbasisonderwijsbestaatdezesamen-hangnietomdathetnagaanvande taligebehoeftenviaaangepaste(enminderdure)screeningstestendaareenmeeralgemeenverspreidegangvanzakenis,dusookindienergeenextraGOK-middelenzijn .

• EriseensignificantesamenhangtussengrotereaandachtvoorhetuitwerkenvaneenbeleidrondNeder-landsalsinstructietaalenrondprofessionaliseringopvlakvantalenbeleidindecentrumscholenvanhetbasisonderwijsenextramiddelenverkregenvoorhetGOK-themataalvaardigheid .

Indeniet-centrumscholeninhetbasisonderwijsmerkenweweleenveelsterkeresamenhangtussenaldannietverkregenGOK-middelenendematewaarindescholeneenbeleidvoerenopvlakvandeonderzochteprocesvariabelentalenbeleid .Erlijkthiereenduidelijkerverbandtebestaantusseninstroomkenmerkenvandeleerlingen(gekoppeldaandeverkregenGOK-middelen),denoodaanmeerbegeleidingvanleerlingenenhettalenbeleiddatdeschoolhiertegenoverplaatst .Metanderewoorden:scholenmetweinigleerlingenmetextraleerbehoeftenopvlakvandeschoolsetaalvaardigheidNederlandswerkenookmindereentalenbeleid(eventueelalsonderdeelvanleerbegeleiding)uitenomgekeerd .Verdermerkenwedatnaastdemeer inhoudelijkeenorganisatorischeaspectenvan talenbeleid(algemenevisieoptalenbeleid,Nederlandsalsinstructietaal,Nederlandsvoordecommunicatie,professionaliseringopvlakvantalenbeleid)ookdeaspectenvanvoortdurendekwaliteitszorgbijhettalenbeleid(evaluatie,verant-woording,bijsturing,participatie)dezesamenhangvertonen .DezevaststellingkunnenwekoppelenaandetypischeGOK-aanpakwaarbijditsoortvankwaliteitszorgverwachtwordt .

6.1.3 Samenhang inputkenmerken leerlingen en talenbeleid

Eenbelangrijkekanttekeningbijdevoorgaandeanalyse isdathetnagaanvandesamenhangtussenhetaldannietbeschikkenoverGOK-middelen(1of0)enmeerofminderaandachtbestedenaandeonderzochteprocesvariabelenvantalenbeleidenkelindicatiefis .Daarnaastkunnenwediepgaandernagaanofersamen-hangbestaattusseneenaantalinputvariabelendieenerzijdsmeehetbelangvanhetuitwerkenvaneengoedtalenbeleid bepalen, anderzijds ook de grootte van het aantal verkregen GOK-uren (en dus de materiëleondersteuningvandeuitwerkingvaneentalenbeleid)bepalen,namelijkhetpercentageleerlingenmetlaagopleidingsniveau van de moeder en het percentage leerlingen met thuistaal anders dan Nederlands . Dezeinputvariabelenzijnbovendiencontinuverdeeld(0-100%)waardoorweeenmeergenuanceerdbeeldkrijgenvandesamenhangmetdeprocesvariabelen(scores0-4) .

Uitdeanalyseblijktinhetbasisonderwijszowelindecentrumalsindeniet-centrumscholeneensignificantesamenhangtebestaantussendeze inputkenmerkenendematewaarindescholenaandachtbestedenaaneenaantalaspectenvanhet talenbeleid .Wemerkenweldatdezesignificantesamenhangbijmeerproces-variabelenopgaatindeniet-centrumscholen(visie,behoeftenNederlandsinkaartbrengen,Nederlandsalsinstructietaalbeleid enuitvoering,Nederlands voorde communicatieuitvoering, verantwoording, scholingrond Nederlands als instructietaal, professionalisering beleid en uitvoering, bijsturing, participatie) dan indecentrumscholen(Nederlandsvoordecommunicatiebeleidenuitvoering,evaluatiebeleid,scholingrondNederlandsalsinstructietaal,professionaliseringbeleidenuitvoering) .Indecentrumscholen iserdusmindersamenhangbijdeprocesvariabelenvisie,behoeftenNederlands inkaartbrengen,Nederlandsals instructietaalbeleidenuitvoering,verantwoording,bijsturingenparticipatie .Bij een verdere analyse blijkt echter dat meer centrumscholen hoog scoren (ook indien ze in verhoudingminder leerlingenhebbenmetbijvoorbeeldthuistaalandersdanNederlands)opdeprocesvariabelenvisie,behoeftenNederlandsinkaartbrengen,Nederlandsalsinstructietaalbeleidenuitvoeringoflaagscoren(ookindienzeinverhoudingmeerleerlingenhebbenmetbijvoorbeeldthuistaalandersdanNederlands)opdepro-

79


cesvariabelenverantwoording,bijsturingenparticipatie,waardoorlagerecorrelatieswordenvastgesteld .Hetlijkteropdatdezescholenvooralinzettenopdeinhoudelijkeaspectenvanhettalenbeleidenminderopdekwaliteitszorgaspecten(gelinktaaneenGOK-aanpak) .Hetisookzodatdezescholengemiddeldeenzwaar-dereproblematiekvantaalachterstandkennenendusmeerwerkhebbenopvlakvaneendirecteinhoudelijkeaanpakdandeniet-centrumscholen .

Bij de niet-centrumscholen in het secundair onderwijs blijkt er ook weinig samenhang te bestaan tussen deinputvariabelen(percentageleerlingenmetlaagopleidingsniveauvandemoederenpercentageleerlingenmetthuistaalandersdanNederlands)endeprocesvariabelen .Tochmerkenwebijdeanalysevaneenaantalproces-variabelendatdezeopeensignificantenegatievewijzecorreleren .Hetgaatomdevariabelenvisie,Nederlandsalsinstructietaalbeleidenuitvoeringenprofessionaliseringtalenbeleiddietochwelbelangrijkeaspectenvormenvaneentalenbeleid .Ditgeeftaandateenaantalscholen,waarweopbasisvandeinputkenmerkenvandeleer-lingenkunnenbesluitendattalenbeleidnodigis,inverhoudingnogweiniginitiatievennemen,terwijlscholenwaarerminderleerlingenmetdezeinputkenmerkenzijntocheenstructureeltalenbeleiduitwerken .

6.1.4 Samengevat

centrumscholen basisonderwijs IndicatiedatalgemeneinzetvanGOK-middelennietsamenhangtmetaandachtvoortalenbeleidbehalvewatbetrefthetuitwerkenvaneenbeleidbetreffendeNederlandsalsinstructietaalenbetreffendeprofessionalise-ringopvlakvantalenbeleid .Meergenuanceerdeindicatiedatersamenhangbestaattussendeinputvariabe-len(opleidingsniveauvandemoederenthuistaalandersdanNederlands)enaandachtvoordeinhoudelijkeaspectenvanhettalenbeleid,mindervoordekwaliteitszorgaspecten .

niet-centrumscholen basisonderwijs Indicatie dat algemene inzet van GOK-middelen wel samenhangt met aandacht voor talenbeleid . Verdereindicatiedatersamenhangbestaattussendeinputvariabelen(opleidingsniveauvandemoederenthuistaalandersdanNederlands)enaandachtvoordeinhoudelijkeaspecten,zowelalsdekwaliteitszorgaspectenvanhettalenbeleid .

niet-centrumscholen secundair onderwijs IndicatiedatalgemeneinzetvanGOK-middelennietsamenhangtmetaandachtvoortalenbeleidbehalvevoorinkaartbrengenvandebehoeftenopvlakvanschoolsetaalvaardigheidNederlands .Verderegenuanceerdeindicatie dat er weinig samenhang bestaat tussen de inputvariabelen (opleidingsniveau van de moeder enthuistaalandersdanNederlands)enaandachtvoortalenbeleid .Indicatiedateenaantalscholenmetnoodaantalenbeleidinverhoudingweiniginitiatievennemen,anderescholeninverhoudingjuistmeer .

6.2 Patronen bij de aanpak van het talenbeleid

6.2.1 Inleiding

Verder ishetmogelijkombinnenhetgeheelvanprocesvariabelenviaclusteranalyseopzoek tegaannaaropvallendepatronenindewijzewaaropscholenvormgevenaanhuntalenbeleid .Metanderewoorden:zijnergroepenvanscholenteherkennenmeteenduidelijkverschillendebenaderingvantalenbeleid?Demogelijkeresultatenvaneenclusteranalysezijnhandigomscholentekunnentyperen(zonderonrechttedoenaanhunspecifiekeeigenheid) .Ditvereenvoudigthetomgaanmetdecomplexiteitvandeverschillendevormenvantalenbeleidenhetuitwerkenvaneenaangepastoverkoepelendbeleid,scholingsbeleidenaangepastevormenvanbegeleiding .

Bijeenclusteranalyseishetonmogelijkomalleonderzochtevariabelen(deitemsuitdeonderzoeksleidraad)uithetonderzoekoptenemenomdathetgeheelvandevaststellingendantegedetailleerdwordtomhier-overnogopeenrelevantewijzetekunnenrapporteren .Daaromwerktenweookbijdeclusteranalysemetdesamenvattendevariabelenopbeleidsniveauperhoofdaspectvanhetonderzochtetalenbeleid(zieooktabel24) .Samengevendezeeenbreedbeeldvandekwaliteitvanhettalenbeleidindescholen .Hetgaatspecifiekomdevariabelenopbeleidsniveauopvlakvanvisie,behoeftenNederlandsinkaartbrengen,Nederlandsalsinstructietaal,Nederlandsvoordecommunicatie,evaluatie,verantwoording,scholing,bijsturingenparticipa-

80


tie .Ineeneerstefasewerkenwetelkensmetnogeenbeperkteraantalvariabelen,namelijkdezediesameneeneerstebelangrijkebasiskunnenvormenomeen talenbeleid teontwikkelen indeklas(visie,behoeftenNederlandsinkaartbrengen,Nederlandsalsinstructietaal,scholing)endiedusnoglosstaanvandevariabe-lendiemeergerichtzijnophetuitwerkenvankwaliteitszorgrondtalenbeleidenvanhetwerkenaanNeder-landsvoordecommunicatie(datmeerschoolbreedplaatsvindt) .Vervolgensgaanwenaofdeinbrengvandeanderevariabelen(Nederlandsvoordecommunicatie,evaluatie,verantwoording,bijsturingenparticipatie)ietswijzigtaande‘typesscholen’opbasisvandevierbasisvaria-belen .Opdezewijzewintdeclusteranalyseverderaanbetrouwbaarheidenrelevantie .

6.2.2 Basisonderwijs

Wevoerendeclusteranalyseuitopdecentrumenniet-centrumscholensamen .Hetaantalcentrumscholenisopzichteklein(23)omtotbetekenisvolleclusterstekomen .Bovendienishetdoelvandeclusteranalysetezoekennaar typischepatronenbijhetuitwerkenvaneen talenbeleid .Dezepatronengeldenzowel indecentrum als de niet-centrumscholen . Voor de vier basisvariabelen werden volgende clusters geëxtraheerd(Fastclusprocedures,SAS9 .2) .

cluster 1 2 3 4

Aantalscholen 62 21 36 50

%vantotaalaantalscholen 36,7 12,4 21,3 29,6

Visie -1 .35 1 .28 1 .28 -1 .35

BehoeftenNederlandsinkaartbrengen 0 .78 -2 .12 1 .75 -2 .12

Nederlandsalsinstructietaal 1 .41 0 .42 1 .41 -1 .55

Scholingopvlakvantalenbeleid -1 .11 1 .40 2 .24 -1 .11

Tabel 25: clusterdifferentiatiecoëfficienten voor 4 basisvariabelen basisonderwijs.

cluster 1DezegroepkunnenwetyperenalsscholendieconcreetwerkenaaneentalenbeleidviaaandachtvoorNeder-landsals instructietaalalsduidelijkaspectvanhet lesgeven,ditook(echter inminderemate)ondersteundvanuithetinkaartbrengenvandebehoeftenopvlakvandeschoolsetaalvaardigheidNederlands .Ditgebeurtopeenkwalitatievemaarveeleerimplicietewijze,vanuitdeeigenheidvandeonderwijskundigeaanpakinhetbasisonderwijs(zieookdedescriptieveanalyses) .Hetwordtweinigaangestuurdvanuiteenmeersamenhan-gendevisieop talenbeleidenwordtookweinigondersteunddoorgerichteprofessionaliseringopvlak vantalenbeleid .cluster 2Hetgaatomscholendievolopeenvisieontwikkelenoptalenbeleid,dezeookal(inminderemate)concretise-reninhetwerkenaanNederlandsalsinstructietaalenditondersteunenmetdenodigescholing .Dezescholeninvesterenechterweinigtotnietsinhetinkaartbrengenvandebehoeften .cluster 3Dezescholenhebbeninverhoudingtotdeanderegroepenscholendemeesteaandachtvooralleaspectenvantalenbeleid .Wekunnendezescholentyperenalsvoorbeeldenvangoedepraktijk .cluster 4Dezescholenstaanvoorbijnaalleaspectenvantalenbeleidaanhetbeginvaneenontwikkelingstraject .

IndienweaandebasisvariabelenookNederlandsvoordecommunicatieendekwaliteitszorgvariabelen(eva-luatie,verantwoording,scholing,participatieenbijsturing)bijvoegen,danmerkenwedatweenerzijdstweegelijkaardigeclustersbehoudendieweverderkunnenomschrijvenopbasis vandebijkomendevariabelen(cluster1en3),anderzijdsdatertweeclustersontstaanmetveranderdekenmerken(cluster2en4) .

81


cluster 1 2 3 4


%vantotaalaantalscholen 25 5,3 23,8 45,8

Visie -0 .47 1 .28 2 .16 -0 .47

BehoeftenNederlandsinkaartbrengen -2 .12 -1 .15 0 .78 1 .75

Nederlandsalsinstructietaal 1 .41 -1 .55 1 .41 0 .42

Scholingopvlakvantalenbeleid -1 .11 -1 .11 2 .24 -0 .27

Nederlandsvoordecommunicatie -1 .55 -0 .79 0 .71 0 .71

Evaluatie -0 .04 -1 .04 1 .95 -0 .04

Verantwoording 0 .10 1 .06 2 .03 -0 .86

Participatie -0 .95 -0 .11 1 .57 -0 .11

Bijsturing -0 .90 1 .88 2 .81 0 .02

Tabel 26: clusterdifferentiatiecoëfficienten voor samenvattende variabelen basisonderwijs.

cluster 1 Dezegroepvanscholenstemtgoedovereenmetcluster1uitdeanalysemetdevierbasisvariabelen .HetblijftdegroepvanscholendieconcreetwerkenaaneentalenbeleidviaaandachtvoorNederlandsalsinstructietaal,maarweinigaangestuurdvanuiteenvisieoptalenbeleidenondersteunddoorgerichteprofessionalisering .Daarbijkomtdatdezegroepookgeenaandachtheeftvoordekwaliteitszorgvanhaartalenbeleid(evaluatie,verantwoording,participatieenbijsturing),nochvoorNederlandsvoordecommunicatie .Eenverschilmetcluster1uitdevorigeanalyseisdatdezegroepvanscholenhettalenbeleidweinigofnietmeer ondersteunt vanuit het in kaart brengen van de behoeften op vlak van de schoolse taalvaardigheidNederlands .Wetyperendezegroepscholen(25%)met‘beperktimpliciettalenbeleid’ .cluster 2Cluster2heeftvooreengrootstukeenandere invullinggekregen .Hetvormtnudegroepvanscholendieenerzijdsopeenveeleerformelewijzebezigismetvisieontwikkeling,hetkorpshieroverterverantwoordingroeptendevisieookbijstuurt,anderzijdsechtereenweinigconcreetbeleidvoertopvlakvandebelangrijkeinhoudelijke aandachtspunten bij een talenbeleid: Nederlands als instructietaal, Nederlands voor de com-municatie .Wetyperendezebeperktegroepscholen(5%)met‘beperktformeeltalenbeleid’ .cluster 3 Dezegroepstemtperfectovereenmetcluster3uitdevorigeanalyse .Wetyperendezegroepscholen(24%)met‘breedexpliciettalenbeleid’ .cluster 4Ookcluster4heeftvooreengrootstukeenandereinvullinggekregen .Cluster4lijktopcluster1binnendezeanalyse .Hetgaatomeen impliciet talenbeleidzonderaandacht voorkwaliteitszorg,maarditbeleidwordtechter wel ondersteund door het in kaart brengen van de behoeften op vlak van schoolse taalvaardigheidNederlandsenerisaandachtvoorNederlandsvoordecommunicatie .Wetyperendezegrootstegroepscholen(46%)met‘breedimpliciettalenbeleid’ .

82


6.2.3 Secundair onderwijs

Voordevierbasisvariabelenwerdenvolgendeclustersgeëxtraheerd(Fastclusprocedure,SAS9 .2) .

cluster 1 2 3 4



Visie -0 .68 1 .34 2 .35 -1 .69


Nederlandsalsinstructietaal -0 .71 0 .41 2 .68 -1 .84

Scholingopvlakvantalenbeleid 1 .96 0 .23 1 .96 -1 .50

Tabel 27: clusterdifferentiatiecoëfficienten voor 4 basisvariabelen secundair onderwijs.

cluster 1Deze groep kunnen we typeren als scholen die concreet investeren in de uitwerking van een talenbeleiddoordebehoeftenvandeleerlingenopvlakvandeschoolsetaalvaardigheidNederlandsinkaarttebrengenendoorgerichtbij tescholenopvlakvantalenbeleid .AnderzijdsmoetendezescholentochnogeenmeersamenhangendevisieoptalenbeleidontwikkelenmeteenduidelijkeplaatsvoorNederlandsalsinstructietaal .cluster 2Deze groep kunnen we typeren als scholen die volop een visie ontwikkelen op talenbeleid, deze ook al inbeperktemateconcretisereninhetwerkenaanNederlandsalsinstructietaalenditondersteunenmetdenodi-gescholing .Dezescholenkunnenofwillenechternietinvestereninhetinkaartbrengenvandebehoeften .cluster 3Dezescholenhebbeninverhoudingtotdeanderegroepenscholendemeesteaandachtvooralleaspectenvantalenbeleid .Wekunnendezescholentyperenalsvoorbeeldenvangoedepraktijk .cluster 4Dezescholenstaanvoorbijnaalleaspectenvantalenbeleidaanhetbeginvaneenontwikkelingstraject .

IndienweaandebasisvariabelenookNederlandsvoordecommunicatieendekwaliteitszorgvariabelen(evalu-atie,verantwoording,scholing,participatieenbijsturing)bijvoegen,danmerkenwedatdezelfdevierclusterswordenbehouden,maardatdezegroepenzichverdervanelkaaronderscheidendoorbepaaldekenmerken .

cluster 1 2 3 4



Visie -0 .68 1 .34 2 .35 -1 .69


Nederlandsalsinstructietaal -0 .71 0 .41 2 .68 -1 .84

Scholingopvlakvantalenbeleid 1 .96 0 .23 1 .96 -1 .50

Nederlandsvoordecommunicatie 2 .17 0 .23 2 .17 -1 .70

Evaluatie 2 .52 0 .84 2 .52 -0 .84

Verantwoording -0 .11 1 .71 -0 .11 -1 .02

Participatie 0 .61 1 .61 2 .62 -1 .39

Bijsturing 0 .91 1 .88 -1 .03 -1 .03

Tabel 28: clusterdifferentiatiecoëfficienten voor samenvattende variabelen secundair onderwijs.

cluster 1Deze groep scholen heeft veel aandacht voor Nederlands voor de communicatie (bijvoorbeeld duidelijkeafsprakenoverhetgebruikvanStandaardnederlands)envooreenalgemeneevaluatievanhettalenbeleid .Zestureninverhoudingweinigbijenbetrekkenhetpersoneelminderopeenparticipatievewijze .Menkandeze

83


clusteraanduidenalsdegroepvanscholendieopeenbrededochmeerformelewijzebezigismettalenbe-leid,metminderaandachtvoorverantwoording,participatieenbijsturing .Wetyperendezekleinegroepvanscholen(6%)met‘breedformeeltalenbeleid’ .cluster 2 Dezegroepscholenheeft inverhoudingminderaandachtvoorNederlandsvoordecommunicatieenvooreenstructureleevaluatievanhettalenbeleid,maarbesteedtwelveelaandachtaanindividueleverantwoording,participatieenbijsturing .Menkandezeclusteraanduidenalsdegroepvanscholendieopeenbrede,meerparticipatievewijzebezigismettalenbeleid .Inpositievezinishierbijhetzoekennaardraagvlakbijhetpersoneelbelangrijk .Innegatievezingaaterechterminderaandachtnaarhetmakenvanconcreteafspraken (bijvoorbeeldoverNederlandsvoordecommunicatie, . . .)enhetverplichtaanzettentotprofessionalisering .TochmerkenwedaterhieropdezeorganischewijzeinverhoudingmeeraandachtisvoorNederlandsalsinstructietaaldanincluster1,watbelangrijkisinhetkadervaneentalenbeleidgerichtopdeleerlingen .Wemerkenookdatdoordetoevoegingvandekwaliteitszorgvariabelendezegroepsterkinaantalistoegenomen(van13naar21) .Wetyperendezegroepvanscholen(43%)met‘breedimpliciettalenbeleid’ .cluster 3 Dezegroepstemtovereenmetcluster3uitdevorigeanalyse .Wetyperendezekleinegroepvanscholen(4%)met‘breedexpliciettalenbeleid’ .cluster 4 Ookdezegroepstemtovereenmetcluster4uitdevorigeanalyse .Eenverschilisdaterbinnendezegroepookgeenscholenmeerzijndieaandachtbestedenaanhet inkaartbrengenvandebehoeftenopvlakvantaalvaardigheidNederlands .Wetyperendezegroepvanscholen(47%)met‘weinigtotgeentalenbeleid’ .

6.2.4 Samengevat

Meteenbeperktaantalvariabelenkunnenwedeverschillendevormenvantalenbeleidonderscheiden:• Breedtevanhettalenbeleid:gaandevanweinigtotgeenaandachtvoortalenbeleid,overbeperkteaandacht

voorNederlandsals instructietaalofNederlandsvoordecommunicatieofhet inkaartbrengenvandebehoeftenopvlakvan taalvaardigheidNederlands, toteenbreed talenbeleidmetookaandachtvoordekwaliteitszorgvariabelen .

• Organisatorischkaraktervanhettalenbeleid:π Implicietofexplicietkarakter:hettalenbeleidwordt-inpositievezin-opeenorganische,nietviaveel

afspraken opgelegde wijze georganiseerd of het talenbeleid wordt - in positieve zin - via explicieteafspraken,verwachtingenenopvolginggeorganiseerd .

π Formeelkarakter:hettalenbeleidwordt-innegatievezin,gepaardgaandmetweinigaandachtvoordebasisvanhettalenbeleid:NederlandsalsinstructietaalenNederlandsvoordecommunicatie-formeelopgelegdenopgevolgd .

Opbasisvandezevariabelenkomenwetotvolgendegroepenscholen,waarbijwetelkensaangevenomhoe-veel%vanhettotaalaantalscholenhetgaat .• Basisonderwijs

π Cluster1(25%):beperktimpliciettalenbeleidπ Cluster2(5%):beperktformeeltalenbeleidπ Cluster3(24%):breedexpliciettalenbeleidπ Cluster4(46%):breedimpliciettalenbeleid

• Secundaironderwijsπ Cluster1(6%):breedformeeltalenbeleidπ Cluster2(43%):breedimpliciettalenbeleidπ Cluster3(4%):breedexpliciettalenbeleidπ Cluster4(47%):weinigtotgeentalenbeleid

84


6.3 Samenhang tussen beleid en uitvoering

Bijhetonderzoeksopzetgingenwe,naasthet inkaartbrengenvandemaatregelenopvlakvantalenbeleidopschoolniveau,ooknainwelkematewedezeaandachtspuntenaantroffenopuitvoeringsniveau,dusbijdelerarenindeklas .Perhoofdaspectvantalenbeleidwerdtelkenseensamenvattenditemopuitvoeringsniveauvoorzien .Devaststellingenopuitvoeringsniveauzijngebaseerdopdeinformatiedieweverzameldenvoordedoorgelichteleergebiedenofvakken .Opzichgevenzedusgeenvolledigbeeldvandeschool,maarzijnzeweleenbelangrijkeindicatie .

In tabel 29 worden voor de samenvattende variabelen op vlak van de uitvoering van de vier deelaspectendieinhetonderzoekwerdenweerhouden(Nederlandsalsinstructietaal,Nederlandsvoordecommunicatie,NederlandsofMVTalsleergebiedofvak)decorrelatiecoëfficientenmetdesamenstellendeprocesvariabelenopbeleidsniveauenhetbijbehorendesignificantieniveauweergegeven(PearsoncorrelatiesenProb>|r|underH0:Rho=0,berekendmetSAS9 .2) .Overhetalgemeenstellenwesterksignificantecorrelatiesvast(indemeestegevallenp≤0 .01),zowelvoordecentrumenniet-centrumscholenbasisonderwijs,alsdeniet-centrumscholensecundaironderwijs .Ditresul-taat ondersteunt de hypothese dat meer aandacht voor talenbeleid op beleidsniveau een positieve invloedheeftopdeaandachtvoortalenbeleidopuitvoeringsniveau .

Hoedezeinvloedverderjuistverlooptkanhetonderwerpzijnvaneenbrederhypothesetoetsendonderzoekwaarbijviavariantie-analysekanwordennagegaanwelketypischepatronenbinnendeprocesvariabelen(cfr .clusteranalyse)samengaanmetpositieveresultatenopvlakvandeuitvoering .Eenopvallendevaststellingisalvastdatdegemiddeldescorevandeuitvoeringsvariabelenmeerdanéénschaalscorelagerligtdandescorevandebeleidsvariabelenendatzeerveelverslagentalenbeleidmeldingmakenvangroteverschillentussendelerarenopvlakvandeuitvoeringvanhettalenbeleid .Depearsoncorrelatiehoudtuiteraardgeenrekeningmetditklaarblijkelijksystematischeverschil .Inheelwatscholenbetekentditdateengemiddeldbeleidwordtomgezet in een matige uitvoering . Er zijn dus nog heel wat uitdagingen voor de scholen op vlak van hetomzettenvanhetbeleidnaardeuitvoering .

85


Uit

voer

ing

Sta

nd

aard

-n

eder

lan

ds

Ad

apti

ef

on

der

wij

s

Co

mm

un

ica-

tief

o

nd

erw

ijs

Taa

l in

cu

rsu

ss

en

Taa

l b

ij

eval

uat

ie

Sam

en

BaC R 0,66414 0,51248 -0,00887 0,36164 0,2823 0,73853p 0,0005 0,0124 0,968 0,09 0,1919 <.0001

BaN R 0,38591 0,51327 0,5626 0,38604 0,29878 0,85149p <.0001 <.0001 <.0001 <.0001 0,0002 <.0001

SoN R 0,46523 0,4915 0,49675 0,40031 0,56952 0,60262p 0,0008 0,0003 0,0003 0,0044 <.0001 <.0001

Uit

voer

ing

Sta

nd

aard

-n

eder

lan

ds

Taa

ldiv

ers

itei

t

Ou

der

-b

etro

kken

hei

d

Kw

alit

eit

van

co

mm

un

icat

ie

Sam

en

BaC R 0,51059 0,49669 0,40557 0,45929 0,90814p 0,0128 0,0159 0,0549 0,0275 <.0001

BaN R 0,54134 0,53626 0,51429 0,65788 0,67759p <.0001 <.0001 <.0001 <.0001 <.0001

SoN R 0,50634 0,66536 0,43418 0,57191 0,72574p 0,0002 <.0001 0,0018 <.0001 <.0001

Uit

voer

ing

Ein

dte

rmen

Ins

pel

en o

p

leef

wer

eld

Ad

apti

ef

on

der

wij

s

Ins

pel

en o

p

leer

- vo

rder

ing

en

Sam

en

BaC R 0,48571 0,09944 0,62857 0,5547 0,51465p 0,041 0,6946 0,0052 0,0169 0,0289

BaN R 0,33859 0,45725 0,48578 0,33164 0,46287p 0,0005 <.0001 <.0001 0,0007 <.0001

SoN R 0,62624 0,64351 0,56725 0,48714 0,40674p 0,0125 0,0096 0,0274 0,0655 0,1324

Uit

voer

ing

Ein

dte

rmen

Ins

pel

en o

p

leef

wer

eld

Ad

apti

ef

on

der

wij

s

Ins

pel

en o

p

leer

- vo

rder

ing

en

Do

elta

al

geb

ruik

en

Sam

en

BaC R 0,90453 0,67883 0,54495 0,70065 0,88662 0,9342p 0,0132 0,1382 0,2635 0,121 0,0186 0,0064

BaN R 0,34163 0,42207 0,43877 0,22087 0,28373 0,79375p 0,025 0,0048 0,0032 0,1547 0,0652 <.0001

SoN R 0,26869 0,00867 0,62809 0,44189 0,01575 0,45866p 0,252 0,9711 0,003 0,0511 0,9475 0,0483

Procesvariabelen N

eder

lan

ds

als

inst

ruct

ieta

alN

eder

lan

ds

vo

or

de

com

mu

nic

atie

Ned

erla

nd

s a

ls l

eerg

ebie

d/v

akM

VT

als

lee

rgb

ied

/vak

Tabel 29: samenhang tussen beleid en uitvoering.

86


7. AanbevelingenOpbasisvanonzevaststellingenkunnenweheelwatleren .Hierondergevenweeenoverzichtvaneenaantalinitiatievenomtewerkenaantalenbeleidophetniveauvanbeleid(overheid,onderwijsverstrekkers,pedago-gischebegeleidingsdiensten,scholengemeenschappen, . . .),ophetniveauvandeschoolenophetniveauvandeleraren .

7.1 Voor het beleid

Visie• Deoverheidverwachtdeuitwerkingvaneentalenbeleid .Zeverwachtookeenuitstekendebeheersingvan

hetNederlandsen,afhankelijkvanhetonderwijsniveau,eendegelijkebeheersingvanéén,tweeofmeervreemdetalen .Blijfronddezeverwachtingencommunicerenenvolgdeimplementatievandezedoelstel-lingenindescholenverderop .

• Stimuleerscholengemeenschappentotinternesamenwerkingopvlakvantalenbeleid,ommensenenmid-delenefficiëntereneffectieverintezetten .

• Maakmiddelenvoortalenbeleidvrij,waarvoordeschoolzichmoetverantwoorden .DehuidigeGOK-mid-delendieingezetwordenvoortalenbeleidzijneenbelangrijkefacilitator,maarzijnnietsteedsvoldoendeomopeenkwalitatievewijzeaandachttebestedenaantalenbeleid .

Talige behoeften in kaart brengen • Ondersteundeverdereuitwerkingenhetgebruikvankwaliteitsvolleenbetaalbare instrumentenomde

taligebehoeften,zowelvoorNederlandsalsvoormodernevreemdetalen,inkaarttebrengen .Aandacht voor ontwikkeling• Ondersteundeuitwerkingvanvoldoendeenvoldoendediepgaandenascholingsprogramma’sopvlakvan

talenbeleid,metzowelaandachtvoorbeleidsmatigeaspectenalsdewijzewaaropleraren(zowelNeder-lands, moderne vreemde talen, als de andere leergebieden/vakken) concreet werk kunnen maken vantalenbeleidinhunklassen .

7.2 Voor de school

In het kader van ons ontwikkelingsgerichte perspectief kunnen scholen kiezen welke van de onderstaandeaanbevelingenzeterhartenemen .Ditisuiteraardafhankelijkvandecontextwaarinzehuntalenbeleidvorm-gevenenhettrajectdatzealhebbenafgelegd .

Visie• Ontwikkeleenbredevisieoptalenbeleiddierekeninghoudtmetdeschooleigencontexteninput .Zorger

hierbijvoordatjemetjeinitiatievenalleleerlingenbereikt .Normstelling• Vertaaldezevisieoptalenbeleidinduidelijke,meetbare,activerendedoelstellingen .Responsabiliseeralle

leraren .Talige behoeften in kaart brengen• Zet specifieke en valide instrumenten in om de talige behoeften (zowel voor Nederlands als moderne

vreemdetalen)inkaarttebrengenenbetrekdelerarenhierbij .Nederlands als instructietaal• MaakconcreteafsprakenmetdelerarenoverhetwerkenaanNederlandsalsinstructietaal,zowelopvlak

vandiepgangalsvanbereikbijalleleerlingenenvolgdezeafsprakenop .Nederlands voor de communicatie• DurfverdertegaandanhetmakenvanafsprakenoverStandaardnederlands .Investeerookininitiatieven

ombegriptekrijgenvoortaaldiversiteitenbrengleerlingenincontactmetanderstaligeculturen .Trachtouderstebetrekkenbijhetschoolgebeuren .

Talen als leergebied/vak• Maakvoldoendeconcreteafsprakenmeteenduidelijkbereiknaaralletaallerarenomhetwerkenaantalen

alsleergebiedofvakgerichtaantesturenenteondersteunen .Blijfhierbijdehogeverwachtingen(uitste-

87


kendebeheersingvanhetNederlandsen,afhankelijkvanhetonderwijsniveau,eendegelijkebeheersingvanéén,tweeofmeervreemdetalen)benadrukkenendebijdragevantaalvakkenaanhettalenbeleid .

Organisatorische ondersteuning • Werkeenconcrete,structureleaanpakuitomeventueleachterstandenopvlakvanNederlands(alsschool-

taal)ofmodernevreemdetalenteremediëren(viadifferentiërenindeklasofspecifiekremediërenbuitendeklas) .

• Voorzieindenodigemateriëleenstructureleondersteuning,metondermeeraandachtvooractievewerk-vormen,aangepastedidactischemiddelen in (taal)klassen, leerlingvolgsysteem,aangepastegroottevandelesgroepen .

• Voorzie -afhankelijkvangrootteeneigenheidvandeschool - voldoendestructurenenmensenomdeuitvoeringvandetakenbijhettalenbeleidzinvolteorganiserenenteverdelen .

Aandacht voor doeltreffendheid• Evalueerhettalenbeleid .Baseerdezeevaluatieopconcreteresultatenvanhettalenbeleidenophetnagaan

vanwaterconcreetvandeafsprakenopbeleidsniveauwerduitgevoerdindeklaspraktijk .Aandacht voor ontwikkeling• Zorgervoordatelkeleraarvoldoendegeschooldisopvlakvantalenbeleid .Zorgervoordatdezeprofes-

sionaliseringvoldoenderelevant(enactueel)isinhetkadervanhunlesopdracht .• Zorgvooreenbreeddraagvlakbijhetontwikkelenenuitwerkenvaneentalenbeleid .Verhoogdemedewer-

kingdoorhetzorgenvoorstructurenwaarbijmenkanmeedenkenovereenbeleidsmatigevisieenaanpakendiedekennisovertalenbeleidmultipliceren .

• Stuurdeeigenvisie,organisatieenaanpakvanhetgevoerdetalenbeleidbijopbasisvanevaluaties,scho-lingenenervaringen .

7.3 Voor de leraren

Wemenendatlerarengeleidelijk,participatiefenopeengedragenwijzemoetenkunnengroeieninhunindi-viduelebijdrageaaneentalenbeleid .Ooklerarenkiezenduswelkevandeonderstaandeaanbevelingenzeterhartenemen,afhankelijkvanhunspecifiekesituatie .

Visie• Zorgdatjedeschoolvisieophettalenbeleidkentendatjevoldoendebetrokkenbentbijdeontwikkeling

ervan .Zorgervoordatjeactiesuitwerktbinnenhetgeheelvanjelessenenvooralleleerlingen .Normstelling en talige behoeften in kaart brengen • Verzamelmeegegevensoverderesultatenvanhettaallerenvanelke leerling .Onderzoekmeewelkede

eventuelenodenzijn,zowelvandetaalsterkealsdetaalzwakkereleerlingen .Nederlands als instructietaal• SteljeopenvoordeimplementatievandeinitiatieveninzakeNederlandsalsinstructietaaldiehettalenbe-

leidopschoolnaarvoorschuiven .Pasjekennisoverdidactischewerkvormenopvlakvanadaptiefonder-wijs,differentiatieenactiverendonderwijstoe .

• BesteedinalleleergebiedenofvakkenvoldoendeaandachtaanNederlandsalsinstructietaal .FoutenengebrekaaninzichtzijnimmersvaaktewijtenaantekortenbijdeleerlingenopvlakvandebeheersingvanhetNederlandsennietaanonvoldoendecapaciteitenofinzet .Deleraarkandushetverschilmaken .

• Maakafsprakenindeklasofopschoolmetdeleerlingenhoezijkunnentonendatzeietsnietbegrijpen .Zorgervoordatjeeenantwoordkuntgevenopdetaligezorgvraagvandeleerlingen .

Talen als leergebied/vak• Draagvanuithetleergebied/vakNederlandsbijaaneenuitstekendebeheersingvanhetNederlands .Span

jeverder inomde leerplandoelstellingen/eindtermenvoorFransenEngels tebereiken .Geefaanwelkeactiesnodigzijnzodathetgevoerdetalenbeleidookdevreemdetalenkennisvandeleerlingenbevordert .

Nederlands voor de communicatie• Letopjetaalgebruik:spreekStandaardnederlands,stimuleerjeleerlingenomdatooktedoenenleerhen

aangepastetaalregisterstegebruiken .• StimuleerdecommunicatieinhetNederlandsmetoudersenleerlingen .• Neeminitiatievenomleerlingenincontacttebrengenmetanderstaligeculturen .

88


Aandacht voor doeltreffendheid• Weesbereidomjeeigenrolinhettalenbeleidteverantwoorden .Baseerjehiervooropconcreteresultaten

vanjerealisatiesbinnenhettalenbeleidenopdeuitvoeringvandeschoolafsprakeninjeklaspraktijk .Aandacht voor ontwikkeling• Maakjeindividuelenodenvoornascholingkenbaar .Neemzelfinitiatiefomscholingtevolgendieaansluit

bijjeindividuelebehoeftenenbijbelangrijkeaspectenvanhettalenbeleidvandeschool .• Multipliceerjekennisovertalenbeleidinwerkgroepenopschoolofindescholengemeenschap .• Gebruikjeervaringeninzichtenookommeetewerkenaanhetbijsturenvandevisie,organisatieenaan-

pakvanhettalenbeleidopschool .Draagzobijaaneenbreeddraagvlakvoorhetontwikkelenenuitwerkenvaneentalenbeleidopschool .

8. Samenvatting

8.1 Inleiding

Infebruari2007steldevoormaligministervanonderwijsenvormingFrankVandenbrouckezijntalenbeleids-notavoor .In2009hernieuwdedehuidigeministervanonderwijsenvormingPascalSmetditengagementinzijnbeleidsnota .Scholenwordenaangezetomeenactiefenexpliciettalenbeleidtevoeren,waarinzeinzettenopdeverbeteringvandetaalvaardigheidvanhetNederlandsenophetverbeterenvandevreemdetalenkennisvanhunleerlingen .DeonderwijsinspectiekreegdeopdrachtomhettalenbeleidindeVlaamsebasis-ensecundairescholenteonderzoekeneneroverterapporteren .Hetonderzoekgebeurdetijdensdedoorlichtingendieplaatsvondenindeperiodevandecember2009totjuni2010 .Hierdoorverkregenwevoorhetbasisonderwijseenvoldoendegrotesteekproefvancentrumscholen (scholen incentrumsteden,echterzonderhetBrusselsHoofstedelijkGewest, Antwerpen en Gent) en niet-centrumscholen (alle scholen buiten de centrumsteden) en voor hetsecundaironderwijsvanniet-centrumscholen .

Metditonderzoekwillenweeenbreedzichtkrijgenopdewijzewaaropscholenwerkmakenvanaspectendiebijeentalenbeleidaanbodkunnenkomen,zowelopinhoudelijkalsorganisatorischvlak .Een globale conclusie van ons onderzoek is dat, zowel in het basisonderwijs als het secundair onderwijs,ongeveer60%vandescholenbezigismetdeuitwerkingvaneentalenbeleid .Erzijndaarbijuiteraardver-schillenopvlakvandediepgangvanuitwerkingofopdenadrukdiemenlegtopbepaaldeaspectenvaneentalenbeleid .Dezeverschilleninbenaderingvaneentalenbeleidvormengeenprobleem .Vanuiteenstimule-rendeenrealistischekijkoptalenbeleidverwachtenweimmersvooraldatscholenvoldoenderelevanteinitia-tievennemenomditbeleidsystematischverderuittebouwen .Scholenmoetenooknietaanalleonderzochteaspectenvoldoenomtekunnensprekenvaneenkwalitatieftalenbeleid .Geziendeeerderrecenteoproepvanhetbeleidomaandachttebestedenaantalenbeleid,beschouwenwedezesituatie-waarbijdemeerderheidvandescholenheelwatrelevanteinitiatievenneemt-alseenpositieveuitgangssituatie .OokdeverschillendeGOK-cycli(deeersteGOK-cyclusstarttein2002)beïnvloeddenhetwerkenaantaalvaardigheidsonderwijsinscholendievoldedenaandeGOK-criteriaenkozenvoorditthema .

Hierondergaanwe ineeneerstedeelgenuanceerder,maar tochnogsamenvattend inopdebelangrijkstevaststellingen per onderzocht aspect van talenbeleid . Voor meer duiding bij het gehanteerde theoretischekader,demethodologieendestatistische resultatenenvoormeergedetailleerdevaststellingenperaspectverwijzenwenaardeuitgebreiderapporteringhierboven .Uitdezevaststellingen lerenwedatongeveer60%vandescholenvanstartgingmethetvoerenvaneentalenbeleid .Datbetekentookdat40%vandescholenweinigtotgeenwerkvantalenbeleidheeftgemaakt .Daaromformuleerdenwe inhetuitgebreiderapport,opbasisvandevaststellingenuithetonderzoek,eenaantalaanbevelingenvoorhetbeleid,voordeschoolenvoordeleraren .Inhetkadervanhetontwikkelingsge-richteperspectiefvandeonderwijsinspectieverwachtenwevandescholendieweinigtotgeenwerkhebbengemaaktvantalenbeleid,datzeaandeslaggaanmetinitiatievendiebijhunbehoeftenaansluiten .Scholendiewelalwerkhebbengemaaktvaneentalenbeleidkunnendeaanbevelingengebruikenomdeeigengroei-kansentebespreken .

89


8.2 Vaststellingen

8.2.1 Doelgerichtheid: visie en doelen stellen

Meerdandehelftvandescholenisbezigmethetontwikkelenvaneenvisieoptalenbeleid .Inhetbasisonderwijsgebeurtditvakerendiepgaanderindecentrumscholendanindeniet-centrumscholen .Ditismedehetgevolgvaneenverschillendecontextuelefactor .Centrumscholenmoeteninverhoudingeenduidelijkerantwoordbiedenopdeuitdagingendieeengrotereinstroomvanleerlingenmetanderstaligeach-tergrondmetzichmeebrengt .Heelwatscholenvertalendevisieoptalenbeleidookinverschillendeinitiatie-venvanuiteenvaakbredekijkoptalenbeleidenmeteengerichteimpactopdemeestelerarenenleerlingen .Demeestescholenvertalendezevisieechternognietinconcreetvooropgesteldedoelstellingen .Bovendienformulerenzedenatestrevendoelenmeestalnogonvoldoendemeetbaar .Hierdoorzijndeverwachtingennaardeuitvoeringvanhettalenbeleiddoordelerarenminderduidelijk .Deimpactvandeontwikkeldevisieisdaardoorkleinerenminderconcreetoptevolgen .

Hieraangelinktstellenwevastdatophetniveauvandedagelijkseuitvoering,bijdelerarenzelfdus,devisieophetbelangendeconcreteuitwerkingvantalenbeleidvaaknogbeperktblijft .Eenverschiltussenhetbasis-ensecundaironderwijsisdatinhetbasisonderwijsbijnaallelerarennaastandereleergebiedenookNederlandsonderwijzen .InhetkleuteronderwijszijndedoelenvoorNederlandsgekoppeldaandedoelendiebinnendethematischewerkingzijngepland .Zoverwachtmenbijvoorbeeldaltijdeendoelbewustetaligeverrijkingvandehoekenwerking . Inde lagereafdeling isdiebredehorizontalesamenhanggerichtop taalontwikkelingervaakook, zowel vanuitwereldoriëntatie,wiskundealsviahet realiserenvandoelen inzakemuzisch taalge-bruik .BasisscholenbenaderentalenbeleiddusvooralvanuitdezorgvoorhetrealiserenvandeleerplandoelenvoorNederlandsenFransenvanuiteeneventueleGOK-werkingdiekiestvoortaalvaardigheidsonderwijs .

InhetsecundaironderwijsvoeltmenzichvaakopdeeersteplaatsvakleraarwaardoorhetbelangvanhetNederlandsalssubstraatvoorhetleerprocesminderaandachtkrijgt .Anderzijdsmerkenweookhierdatvan-uitdedidactischeverwachtingenindeleerplannenwatbetreftcommunicatiefenadaptiefonderwijsersteedsmeer-weliswaarimpliciete-aandachtisvoordetaligeaspectenvanhetleerproces .DitgeldtuiteraardvoordevakkenNederlandsenmodernevreemdetalen .Wemerkenhierdatrespectievelijk66,7%en62,5%vandescholenopeenkwalitatievewijzeheeftgewerktaandeleerplanrealisatieenzoeeneerstebijdrageheeftgele-verdaantalenbeleid .VerderiservergelekenmethetbasisonderwijsweinigsamenhangtussendekeuzevoorhetGOK-themataalvaardigheidendeuitwerkingvaneentalenbeleid .Metanderewoorden,heelwatscholendiehiervoorhebbengekozen,nemeninverhoudingnogeenbeperktaantalinitiatieven .

8.2.2 Ondersteuning: talige behoeften in kaart brengen

Ongeveer65%,respectievelijk55%vandescholeninhetbasisonderwijsenhetsecundaironderwijsneemtinitiatievenomdebeginsituatiebijdeleerlingeninzakeNederlandsendedaaruitvloeiendetaligebehoeftenin kaart tebrengen . Inhetbasisonderwijsbestaat al langerde traditieopvlak vanzorgwerkingwaarbijdeleerontwikkelingdoordemeeste leraren wordtopgevolgd,ondermeer viahet noteren vanbevindingen ineen leerlingvolgsysteem,viahetmakenvanfoutenanalysesbijmethodegebondenofeigentoetsen,via infoverkregenuittaaltesten .

Inhetsecundaironderwijsblijktdatvooral indeeerstegraadheelwatscholendetaligebehoeftenopeengerichtewijzeinkaartbrengenviataalproevenofinstaptoeten .Ookwerkenheelwatscholeneenleerlingvolg-systeemuitwaarinzeaandachtvragenvoormogelijketaligenodenbijdeleerlingen .Rekeninghoudendmetdecomplexesituatiesinhetsecundaironderwijs(groteaantallenleerlingen,lateinstromersuitverschillendeanderescholenindetweedeenderdegraad, . . .)bereiktmenechtervaaknietalleleerlingenbijdezescreening .Verder kunnen we het al dan niet systematisch in kaart brengen van de talige behoeften voor Nederlands(meestalbijalleleerlingeninI,1)vaakkoppelenaanhetaldannietbeschikkenoverGOK-middelenvoorhetthemataalvaardigheid .GOK-middelenlijkenhierduseenbelangrijkefacilitator .Descholenzijnhierbijookopzoeknaarmeerefficiëntenbetaalbaartestmateriaal .

WatbetrefthetinkaartbrengenvantaligebehoefteninzakeFrans/Engels/Duitsworden,zowelinhetbasis-onderwijsalssecundaironderwijs,duidelijkminderinitiatievengenomendanvoorNederlands .Werkenaanmodernevreemdetalenwordtvaakalseenminderbelangrijkaspectvaneentalenbeleidaanzien .Menfocust

90


klaarblijkelijkoverwegendophetwerkenaanNederlands(alsinstructietaal) .Verderblijkendescreeningsin-strumentenvoormodernevreemdetalenmoeilijkterugtevindenvoordeleraren .


Ongeveer60%vandescholeninhetbasisonderwijsenhetsecundaironderwijsondersteuntdeuitwerkingvanhettalenbeleidvia inhoudelijkeafsprakenopvlakvanNederlandsals instructietaal .Descholennemenookheelwatconcreteinitiatieven .

Hetbasisonderwijsmaaktbijvoorbeeldwerkvanadaptiefencommunicatiefonderwijs,besteedtaandachtaanhetaanpassenvandetaalaanhetniveauvandeleerlingenenbegeleidtleerlingenmettaalstoornissen .Ander-zijdshebbendeafsprakeninhetbasisonderwijseensterkimplicietkarakter .Zemakenveeleerdeeluitvaneentypischemaniervanwerkeninhetbasisonderwijs,waardoorhetvaakgaatomalgemeneverwachtingeninplaatsvanexplicietgesteldeafspraken .DitkanertoeleidendatdeaandachtvoorNederlandsalsinstruc-tietaalnogsterk leraarafhankelijkblijftendatremediëringsomsnogteweinigstructureelwordtuitgewerktomook leerlingenmetmeerbeperkte taligenoden (dandezemet taalstoornissen) tekunnenbereiken . InhetkleuteronderwijsmaaktmenmeerconcreteafsprakenoverNederlandsalsinstructietaaldaninhetlageronderwijs .

Inhetsecundaironderwijsmaaktmenwelvaakexplicieteafspraken,maarblijftdeimpactvandegemaakteafsprakenvaaknogbeperkt,zowelquadiepgang,continuïteitalsbereikbijalleleerlingen .Zomaaktmenbij-voorbeeldwelconcreteafsprakenvoorhetgebruikvanNederlandsalsstandaardtaal,maarveelmindervooradaptiefonderwijsmetaandachtvoor taligeondersteuning tijdensde lessen .Menneemteenmalige initia-tievenomtewerkenaanschooltaalwoorden(bijvoorbeeldeenposterproject),maardezeblijvenvaakzondervervolg .Watbetreftbereikwerktmenvaaksystematischeen remediërendeaanpakuit voor leerlingenmetduidelijketaalstoornissen .Derolvanlerarenbijhetbegeleidenvanleerlingenmeteenmeerbeperktetaligeachterstand(bijvoorbeelddifferentiërenenremediërenindeklas,specifiekebijwerklessen)isechtervaakmin-derstructureeluitgewerkt,somszelfswanneerdezetekortenblekenuitdescreeningstoetsen .

UithetonderzoekblijktookdatdescholenopvlakvandeorganisatorischeaanpakvanhetwerkenaanNeder-landsalsinstructietaalbeleidsmatignogstappenkunnenzetten .Ongeveerdehelftvandescholenzorgtvoorhetuitwerkenvaneenaantalstructurenrondtalenbeleid,bijvoorbeeldviahetoprichtenvaneenwerkgroeptalenbeleidofhetaanstellenvaneencoördinatortalenbeleid .Dezestructurenzijnminderterugtevindenindeniet-centrumscholen inhetbasisonderwijs .Ookzorgtongeveerdehelft vandescholenvoorspecifiekemateriëlevoorzieningen,bijvoorbeeldopvlakvanleermiddelen(posterproject,woordenboeken, . . .)ofopvlakvanscholingvanhetpersoneel .Problematischerisdateengerichteopvolgingvanlerarenen(vak)werkgroe-penslechtsbijongeveereenkwartvandescholenisingebouwd .Ditvermindertdeimpactvandeuitgewerktestructureneningezettemiddelen .

WevattensamendatdemeestescholenvoorNederlandsalsinstructietaalweleenaantalzinvolleinitiatievennemenendater(impliciete)afsprakengelden,maardatdeinhoudelijkebreedtevanhetbeleidvaaknogtebeperktblijftendatnietallelerarenvoldoendestructureelgeresponsabiliseerdworden .OpdezewijzeblijftdeuitvoeringvandeafsprakenindeklassenopvlakvanNederlandsalsinstructietaalnogteleraarafhankelijk .


HetmerendeelvandescholeninhetbasisonderwijsmaakteenaantalafsprakenrondhetgebruikvanStan-daardnederlands bij de communicatie met de leerlingen buiten de lessen . Verder besteedt het merendeelvandescholenheelwataandachtaandekwaliteitvandecommunicatiemetdeouders inbijvoorbeelddebriefwisseling,tijdensoudercontacten, . . .Vanuitdeeigenheidvanhetbasisonderwijswordenoudersookvaakbetrokkenbijhetschoolgebeuren,metindecentrumscholennogsterkereinspanningenomookdeandersta-ligeouderstebereiken .Heelwatcentrumscholenbestedenaandachtaanhetomgaanmettaaldiversiteitentaalcultuur .Indeniet-centrumscholengebeurtditminder .Nochtansisditeenvormingsaspectdatvooralleleerlingenbelangrijkisinhetkadervanburgerschapenbewustwording(cf .devernieuwdeVOET,context5,politiek-juridischesamenleving),ookvoordeleerlingenindeniet-taaldiversescholen .HeelwatscholeninhetsecundaironderwijsmakenwerkvanNederlandsvoordecommunicatie,maardanvooralvandezeaspectenwaarmenalsschoolzeerconcreetkanaanwerken,bijvoorbeeldafsprakenmaken

91


rondStandaardnederlands,enkeleconcreteinitiatievenrondtaaldiversiteituitwerken,aandachthebbenvoordekwaliteitvandetaalbijdecommunicatie .Wanneerhetechtergaatomhetuitwerkenvanarbeidsintensieveinitiatievenombegripteontwikkelenvoortaaldiversiteitbinneneenleerlijnovermeerdereleerjarenofomhetintensiefbetrekkenvanoudersbijdeschool,gebeurtdatminder .Descholenwijzenhieropdebeperktetijdenmiddelen .Maarhetwordteenbelangrijkerwerkpuntvanzodraeenschooleengroteraandeelleerlingenheeftmetanderstaligeachtergrond .Deanalysesgevenechteraandatookdiescholenernietaltijdaandachtaanschenken .Bovendienspeeltzoalsinhetbasisonderwijsookhierhetbelangvanhetgerichterwerkenaanburgerschap .

8.2.5 nederlands als leergebied/vak

DemeestescholeninhetbasisonderwijsstelleneenaantalverwachtingenopvlakvanhetwerkenaanNeder-landsalsleergebied .Dezesluitenaanbijdetypischemaniervanlesgevendieinhetbasisonderwijs(ookviahetleerplan)vanlerarenwordtverwacht:namelijkadaptief,realiteits-enleefwereldgerichtonderwijs .Descho-lenvoorzienookindenodigemateriëlemiddelenomditteondersteunen .Deinitiatievendiezeuiteindelijknemen,zijnvooralgebaseerdophet leerplanendegehanteerdemethodevoorNederlandsenzijnmindergebaseerdopexplicieteenconcreteafsprakengelinktaandeschooleigencontext .HierbijaansluitendstellenwevastdatdegerichteopvolgingvanlerarenopvlakvanhetwerkenaanNederlandsalsleergebiedbeperktis .ZoalsbijNederlandsalsinstructietaalkunnenwebesluitendaterheelwatlerarenzijndiemetvoldoendediepgang werken aan Nederlands als leergebied, maar dat het impliciete karakter van de afspraken en deopvolginghiervanertoekunnenleidendatdeaandachtvoorNederlandsals leergebiedalsaspectvaneentalenbeleidnogsterkleraarafhankelijkblijft .

InhetsecundaironderwijsstellenwevastdatminderdandehelftvandescholenafsprakenmaaktomhetwerkenaanNederlandsalsvakgerichtaantesturen .Ookdeverdereopvolgingvanlerarenen(vak)werkgroe-penopdatvlakisbeperkt .Anderzijdsmerkenwedatdevakgroepenzelfafsprakenmakenoverbijvoorbeeldde leerplanrealisatie Nederlands of moderne vreemde talen en dit binnen leerlijnen over de verschillendeleerjarenheen .Hetmerendeelvandelerarenontplooitdenodigeinitiatievenomtewerkenaantalenbeleidviagerichteaandachtvoorhetwerkenaandedoeleninzakeluisteren,spreken,schrijvenenlezen .Zemakenvaakwerkvanadaptiefonderwijs,ookgebaseerdopdeleervorderingenvandeleerlingen,viawerkvormendieaansluitenbijdeleefwereldentaalcultuurvandeleerlingen .Heelwatlerarenbeseffendaarbijhunrolinhetkadervaneenbredertalenbeleid,nementakenopbijhetwerkenaantalenbeleidopschoolniveauenwerkenaaneenbrederetalensensibilisering .Verderblijktdatdemeestescholenzorgenvoordenoodzakelijkemate-riëleinfrastructuurendushunmeestbasalebeleidsfunctiewaarmaken .Verderbiedendescholenookvaakmogelijkhedenomdeel tenemenaanschooltoneel, taalwedstrijden, reizen,Comenius-projecten, . . .Erzijndusweinigexplicietebeleidsmatigeafspraken,maarerbestaanzekerrelevanteinitiatieven .

Samenvattendlijktzowelinhetbasisonderwijsalssecundaironderwijseenmeerdirectebeleidsmatigeaan-sturingenopvolginggeenessentiëlevoorwaardetezijnvoorwatbetrefteenpositievebijdragevanNeder-lands als vak aan talenbeleid . Anderzijds blijft een positieve bijdrage specifiek aan talenbeleid nog te veelleraarafhankelijkengebaseerdoppersoonlijke inzet inplaatsvanduidelijkeafspraken .Eenbetergeorgani-seerdebewustwordingvandelerarentalenopvlakvantalenbeleidisnodigomervoortezorgendatzeopeenmeergerichteendaardoorookmeerdiepgaandewijzebijdragenaanhettalenbeleid .

8.2.6 Moderne vreemde talen als leergebied/vak

Inhetbasisonderwijsnemenheelwat scholen initiatievenopvlakvanhetwerkenaanmodernevreemdetalen .Dezezijnindemeestescholenontstaanvanuithetwerkenaandeleerplannenenzijnmindergeba-seerd op expliciete afspraken in het kader van een breder talenbeleid . Toch merken we dat men in hetalgemeenminderhogeverwachtingenheeftvoorhetwerkenaanFransdanvoorNederlandsalsleergebied .Wemerkenookdatindeniet-centrumscholenbepaaldeverwachtingen(bijvoorbeeldvoorhetgebruikvandedoeltaalFrans,voordekennismakingmetanderetalenofculturen)minderhoogwordengestelddanindecentrumscholen .ZoblijvendeactiviteitenomhetonderwijsvanformeelFransaandebeginsituatievandeleerlingenaantepassenofhetonderwijsermeeteverlevendigennogveeleerbeperkt .VerderblijfteendoelgerichteopvolgingvanlerarenopvlakvanhetwerkenaanFransalsleergebied(endehierbijgemaakteafspraken) zeer beperkt . We kunnen besluiten dat er voor Frans als leergebied in een aantal scholen welzinvolle initiatievenwordengenomen,maardathetmerendeelvandescholen(inverhoudingmeer indeniet-centrumscholen)geenduidelijkbeleidvoert .Dituitzichookinde-vaaknogbeperkte-initiatievendie

92


ongeveereenderdevandescholennemenomdefinaliteittussenhetformeleonderwijsFrans(cf .hetleer-plan)endetaalinitiatieFrans(metalsdoelstellingenondermeerdatdeleerlingplezierbeleeftaandeken-nismakingmetFrans,gemeenschappelijkhedenenverschillenontdekttussenhetFransenhetNederlandseneventueelanderetalenzoalsdethuistaal,(inter)culturelecompetentieverwerft,debasisvoorhetformeleleerprocesFranslegt)teonderscheiden .

Inhet secundaironderwijs treffenweeensituatieaandie vergelijkbaar ismethetwerkenaanNederlandsals vak .Hetmerendeel vandescholenmaaktweinig totgeenconcreteafsprakenmeteenduidelijkbereiknaarallebetrokkenlerarenomhetwerkenaanMVTalsvakgerichtaantesturen .Deverdereopvolgingvanlerarenen(vak)werkgroepenopdatvlakisbeperkt .Wemerkenechterweldatdevakgroepenzelf,dusnietpersebeleidsmatigaangestuurd,afsprakenmakenendathetmerendeelvandeleraren,aangestuurdvanuitdeleerplannen,vaakdenodigeinitiatievenontplooitomtewerkenaantalenbeleid .Verderzorgendemeestescholenvoordenoodzakelijkemateriëleinfrastructuurenbiedendescholenookvaakmogelijkhedenomdeeltenemenaanschooltoneel,taalwedstrijden,reizen,Comenius-projecten, . . .Erzijndusopnieuwweinigexpli-cietebeleidsmatigeafspraken,maarerontstaanwelrelevanteinitiatieven .Anderzijdskunnenwe-zoalsbijNederlandsalsvak-concluderendateengerichtebijdrageaantalenbeleidnogteveelleraarafhankelijkblijft,gebaseerdoppersoonlijkeinzetinplaatsvaneenduidelijkoverkoepelendbeleid .

8.2.7 Doeltreffendheid: gegevensverzameling en verantwoording

Ongeveer75%vandescholeninhetbasisonderwijsenhetsecundaironderwijsheeftweinigtotgeenaan-dachtvooreengerichteenstructureleevaluatievanhetgevoerdetalenbeleid .Ookdeuitvoeringzelfvanhetvooropgesteldebeleiddoordelerarenwordtbijnanietgeëvalueerd .

Inhetbasisonderwijsiserinwatmeerscholen(ongeveer40%)aandachtvoorhetverzamelenvantestge-gevensoverNederlands .MengebruiktdezegegevensvooralinhetkadervanhetwerkenaanNederlandsalsleergebiedenhetdaarrondopgebouwdezorgsysteem .Zewordenechterveelmindergebruiktalsbasisomookhettalenbeleidzelfteevalueren .Hieraangelinktiserweinigaandachtvooreenalgemeneevaluatievandeorganisatievanhetbeleidenwordenerbijnageenstructurenvoorevaluatievoorzien .Verderstartmenooknogmaarweinigprocessenopwaarbijlerarenzichverantwoordenoverhunbijdrageaanhettalenbeleid .

Inhetsecundaironderwijsheefteenbeperktaantalscholen(ongeveer25%)aandachtvooreenalgemeneevaluatievandeorganisatievanhetbeleid .Ditgebeurtmeestaldoormiddelvanevaluatiedoorhetbeleidzelf(directie,coördinatoren),waarvoordanenkelestructurenwordenvoorzien .Debetrokkenheidvandelerarenbij deze evaluatie is meestal nog minimaal . Deze beperkte aandacht voor de evaluatie van het talenbeleidbetekentechternietdatergeenenkelverantwoordingsprocesbestaat .Ongeveer40%vandescholennemeninitiatievenommethetpersoneeltecommunicerenoverhetgevoerdetalenbeleid .Vaakblijftditdanwelnogbeperkttothetbesprekenvanenkeleafsprakenovertalenbeleidentothetuitleggenvandevisieoptalenbe-leidtijdenseenpersoneelsvergaderingofeenpedagogischestudiedag .

Eenbelangrijkeoorzaakvoordebeperkteevaluatievanhettalenbeleid,zowelinhetbasisonderwijsalssecun-daironderwijs,isdathettalenbeleidinheelwatscholennogterecentisomalteevalueren .Tochishetbelang-rijkdatscholenstappenondernemenomdezeevaluatievanbijdeaanvangstructureel intebouwenzodatdezeineenlaterstadiumopeenkwalitatievewijzekangebeuren .Hetisookbelangrijkomdezeevaluatiezoconcreetmogelijktemaken .Momenteeliserindemeestescholennogopvallendweinigaandachtvoorhetvooropstelleneninkaartbrengenvanconcreetmeetbareresultatenvanhettalenbeleid .IndescholenwaarmenwerktrondhetGOK-themataalvaardigheidiserwelmeeraandachtvoordeze(verwachte)zelfevaluatie .

8.2.8 Ontwikkeling: openheid voor externe ontwikkelingen

Inhetbasisonderwijsnamindegroepcentrumscholen35%,indeniet-centrumscholen43%vandescho-len initiatievenopvlakvanprofessionalisering inzake talenbeleid . Inhetsecundaironderwijswasdit indeniet-centrumscholen53% .Verderblijktdat,zowel inhetbasisonderwijsals inhetsecundaironderwijs,denascholingvandeledenvaneventuelewerkgroepentalenbeleidvaakzeergoedisuitgewerkt .Dezestructurelewerkgroependieindescholendecoördinatievanhetgeheelaaninitiatieveninzaketalenbeleidopzichnemenkomenwelvakervoorinhetsecundaironderwijs,watooksamenhangtmetdecomplexiteitvandevakken-structuur .Verderbeginnendescholengebruiktemakenvandeveleinteressantebegeleidingsinitiatievendie

93


binnendeschootvanverschillendeinstanties(overheid,pedagogischebegeleidingsdiensten,nascholingscen-tra, . . .)werdenontwikkeldomhetwerkenaantalenbeleidoptestarten .

Tegenoverdezepositieveevolutiestaatdatdeprofessionaliseringvanhetvolledigelerarenkorpsopvlakvantalenbeleid,zowel inhetbasisonderwijsals inhetsecundaironderwijs,momenteel tealgemeenblijftenteweinigwordtgeconcretiseerdinbelangrijkeaspectenvanhettalenbeleid(bijvoorbeeldNederlandsalsinstruc-tietaalinbepaaldeleergebieden/vakken) .Verderwordendespecifiekeleerbehoeftenopvlakvantalenbeleidnogmaarweiniggerichtinkaartgebrachtalsbasisvooreenscholingsbeleid .Enerzijdsisdatbegrijpelijkomdatdemeesteleraren-behalveeventueeldelerarentaleninhetsecundaironderwijs-noggeenspecifiekescholinghebbengekregenovertalenbeleidenopdatvlakdusnogallenkunnenwordenopgeleid .AnderzijdsvormtwerkenaanNederlandsalsinstructietaaleenonlosma-kelijkgeheelmetdewerkvormenindeklas(adaptief,differentiërend,coöperatief,communicatiefonderwijs),metdeleerbegeleiding(taligeleernodenlereninkaartbrengen,gerichtremediëren)enmetdewijzevanevalueren(taligeaspectenvandeevaluatiebewaken,formatieveevaluatiealsessentieelaspectvandeleerbegeleiding) .

Dezesituatieheeftalsgevolgdatsommigelerarendoorhunvooropleidingofdoordeextranascholingwelaleensterkebasishebbenverworvenvoorbepaaldeaspectenvantalenbeleid,terwijlditvooranderelerarenminderhetgevalis .Hetbelangvaneenmeeruitgewerktscholingsbeleid(waarvantalenbeleideenonderdeelis)wordtdanduidelijk .Verderhebbendescholen,zowelinhetbasisonderwijsalssecundaironderwijs,pro-actiefnogmaarweinigondernomenomzichdeherzieneeindtermenNederlandsenvreemde talenendenieuwevisieoptaalbeschouwingeigentemaken .

8.2.9 Ontwikkeling: participatieve ontwikkelingsdynamiek

Momenteelmaken,zowelinhetbasisonderwijsalssecundaironderwijs,weinigscholenwerkvanbijsturingvanhun talenbeleid .Dit kunnenwe verklarendoordatheelwat scholendeuitwerking vanhun talenbeleidrecentaanhetopstartenzijn,waardoorinheelwatscholendebijsturingennogopgangmoetenkomenofbeperktblijven .

Ophetniveauvandeuitvoeringmerkenwedathetbeleid (directie, coördinatoren)de lerarensterker kanaanzettenomhunsteentjebijtedragenaanhettalenbeleid .Hetbeleidkandezeontwikkelingsdynamieksti-mulerendoordelerarenoptevolgenbijdeimplementatievaninzichtenopgedaanuitscholing .Wemerkenechterdatdemeestescholenhierweinigtotgeeninitiatievennemenofditweinigstructureeluitwerken .Inheelwatscholenrakendegevolgdenascholingenvantalenbeleidmoeizaamgeïmplementeerd .

Eenvoorafgaandevoorwaardeisechterhetcreërenvaneendraagvlakvoortalenbeleid .Momenteelblijkthetdraagvlakvoorhetuitwerkenvaneentalenbeleidvaaknogtekleintezijn .Omditdraagvlaktecreërenispar-ticipatieaandeontwikkelingvantalenbeleidnodig .Dezestructureleparticipatieisindemeestescholennogmaarweiniguitgewerkt .

8.3 conclusie

MeerdandehelftvandeVlaamsescholenwerktaandeuitwerkingvaneentalenbeleid .Vaakgaatditgepaardmet een visieontwikkeling, gekoppeld aan een aantal ondersteunende initiatieven om deze visie ook in depraktijktekunnenomzetten .Hetgaatdanvooralom• hetkomen totafsprakenopvlakvanhetwerkenaanNederlandsals instructietaal inalle leergebieden/

vakken• hetervoorzorgendatmenvoldoendezichtkrijgtopdetaligenodenvandeleerlingen(endusopdenood

aanbijkomendeondersteuningenremediëring)• hetzorgenvoormeerstructureleremediëringbijtaligenoden• hetzorgenvoorenkeleorganisatorischestructurendiehettalenbeleidondersteunen(zorgcoördinatoren,

leerlingvolgsysteem, een coördinator talenbeleid of een werkgroep talenbeleid die concrete initiatievenuitwerkt)

• hetnemenvanconcreteinitiatievenopvlakvanNederlandsvoordecommunicatieenopvlakvanNeder-landsenmodernevreemdetalenalsvak

• hetstimulerenvandenodigeprofessionaliseringinzaketalenbeleid .

94


Ditvormtopzicheenpositiefresultaat .Tochmakenwehierbijenkelekanttekeningen .

Verdere uitdagingen voor scholen met een talenbeleid Teneersteishetduidelijkdatookbijdescholendieopeenrelevantewijzebezigzijnmetdeuitwerkingvaneen talenbeleid er nog grote verschillen bestaan wat betreft inhoudelijke en organisatorische diepgang enbereikvandeinitiatievenenafspraken .Opbasisvandeanalysesherkennenweverschillendepatronen indewijzewaaropscholenhet talenbeleidvormgeven .Zowelinhetbasisonderwijsalsinhetsecundaironderwijszienwevierschooltypes,diewemetdevolgendevariabelenkunnenbeschrijven .

Breedte van het talenbeleid:gaandevanweinigtotgeenaandachtvoortalenbeleid,overbeperkteaandachtvoorNederlandsalsinstructie-taalofNederlandsvoordecommunicatieofhetinkaartbrengenvandebehoeftenopvlakvantaalvaardigheidNederlands, toteenbreed talenbeleidmetookaandachtvoordekwaliteitszorgvariabelenevaluatie,verant-woording,participatieveontwikkelingenbijsturing .

Organisatie van het talenbeleid:• meteenimplicietofexplicietkarakter:hettalenbeleidwordtopeenimpliciete,nietviaveelafsprakenopge-

legdewijzegeorganiseerdofhet talenbeleidwordtviaexplicieteafspraken,verwachtingenenopvolginggeorganiseerd .Beidevormenzijninpositievezingekoppeldaandeuitvoeringvanheelwatinitiatieven .

• meteenformeelkarakterwaarbijhettalenbeleid- innegatievezin,gepaardgaandmetweinigaandachtvoor(eninitiatievenopvlakvan)NederlandsalsinstructietaalenNederlandsvoordecommunicatie-for-meelwordtopgelegdenopgevolgd .

Metbehulpvandezevariabelenkomenwetotvolgendetyperingvandegroepenscholen .

BasisonderwijsCluster1:BeperktimpliciettalenbeleidCluster2:BeperktformeeltalenbeleidCluster3:BreedexpliciettalenbeleidCluster4:Breedimpliciettalenbeleid

Secundair onderwijsCluster1:BreedformeeltalenbeleidCluster2:BreedimpliciettalenbeleidCluster3:BreedexpliciettalenbeleidCluster4:Weinigtotgeentalenbeleid

Enkele voorbeelden verduidelijken wat de belangrijkste verschillen zijn tussen deze types scholen en watbijgevolgdebelangrijksteverdereuitdagingenzijnvoorscholendiealbezigzijnmetdeuitwerkingvaneentalenbeleid .

Eenaantalscholennemenenerzijdswelinitiatievenomdetaligenodenvandeleerlingeninkaarttebrengen,maarzettenanderzijdsminderstappenomsystematischbijelkeleerlingdiehetnodigheeftteremediërenopvlakvanschoolsetaalvaardigheidNederlands,ditookalsaspectvanhetwerkenaanNederlandsalsinstruc-tietaal .Eensituatiewaarbijleraren(eventueelviadeklassenraden)wordenaangezetomtijdenshunlessenviaeenadaptieveaanpakleerlingenbijtewerken,ofwaardeschoolstructureelbijkomendeinhaallessenofextrataallessenvoorziet,komtinverhoudingmindervoor .Inhetbasisonderwijskomtdezestructureleaandachtwelmeervoordaninhetsecundaironderwijsomdatelkeleraardaarookeenleraartaalis,terwijlmenzichinhetsecundaironderwijsnogvakervakleraarvoelt .Overhetalgemeenblijkenscholenbijhettrachtenbereikenvandezesystematiektebotsenopdegrenzenvanwatmenopditvlakvanlerarendurftteverwachten(hoevergaatdeverantwoordelijkheidvanlerarentenaan-zienvanremediëring?),vandemateriëlemiddelen(inwelkemateinvestereninlokalen,lesuren,didactischemiddelen?),vandestructuurenorganisatievanhetsecundaironderwijs(hoeinhaallessenuitwerkenalseropmacroniveaunietstructureeltijdvoorwordtvoorzien?) .Hetinkaartbrengenvantaligenodenblijftalleszinseenzeerformeleoefeningindienergeenremediëringtegenoverwordtgeplaatst,ofdienuexplicietdoordeschoolwordtverwachtofimplicietdoordeleraarzelfwordtuitgevoerd .

DemeestescholennemenvoorNederlandsalsinstructietaaleenaantalzinvolleinitiatieven,maardeinhou-delijkebreedtehiervanisvaakbeperkt .Bijdeafsprakeniserbijvoorbeeldvooralaandachtvoorhetgebruikvan Standaardnederlands tijdens de onderwijsleeractiviteiten omdat het hierbij kan gaan om eenvoudige,eenduidige(ensomsook:vooralformele)afspraken .Vooradaptiefonderwijsmetaandachtvoortaligeondersteuningenvoorhetstimulerenvancommunicatievewerkvormen worden in verhouding minder inhoudelijke expliciete afspraken gemaakt, terwijl dit essentiële

95


deelaspectenzijnvanhetwerkenaanNederlandsalsinstructietaal .Menhooptdatditopeenimplicietewijzewordtgestimuleerdvanuitdedidactischeverwachtingenindeleerplannen .Vooral in het basisonderwijs, maar ook in heel wat secundaire scholen, heeft het talenbeleid op vlak vanNederlandsalsinstructietaalvaaknogeenimplicietkarakterenmaaktmenweinigbredereexplicieteafspra-ken .HetlijktdattalenbeleidhierdusbotstmetofweldediepgangvanhetdidactischebeleidindeVlaamsescholen,ofwelmetwatdirecteursopdidactischvlakvanhunlerarendurvenverwachten .

Men maakt een aantal afspraken voor talenbeleid en men zet leraren aan tot scholing, maar in heel watscholenhoudthetdaarbijop .Erisweinigstructureleopvolgingvandeconcreteuitvoeringvandegemaakteafsprakenenhetomzettenvanverworveninzichtenindeklassen,waardoorditsterkleraarafhankelijkblijft .Dezesituatieisgelinktaaneengebrekaanaandachtvoorgerichteenstimulerendeevaluatie(inditgevalopvlakvandeuitvoeringvanhettalenbeleid) .Mensteltweinigtotgeenconcrete(meetbare)doelstellingenenverwachtingenvoorop(diekunnenresponsabiliseren),erisweinigevaluatievanhetdidactischhandelenvanlerarenenmencreëertookweinigkansenwaarbijlerarenmeehetbeleidvandeschoolmogenbeoordelen .Nochtansmerkenwedatbijbepaaldeclustersscholen(bijvoorbeelddegroepscholeninhetsecundaironder-wijsgetypeerddooreenbreedimpliciettalenbeleid)-diegekenmerktwordendoorweinigformeleaandachtvoorhetinkaartbrengenvantaligenoden,maarwelveelaandachthebbenvoorindividueleverantwoording,participatieenbijsturing-inverhoudingmeeraandachtisvoorNederlandsalsinstructietaal .

Dit leidtonstoteen laatstevaststelling,gebaseerdophetonderzoeknaardesamenhangtussenbeleidenuitvoering . De analyses ondersteunen de hypothese dat meer aandacht voor talenbeleid op beleidsniveaueen positieve invloed heeft op de aandacht voor talenbeleid op uitvoeringsniveau . Opvallend is echter datdegemiddeldescoresvandeuitvoeringsvariabelenmeerdaneenschaalscorelager liggendandescoreopdebeleidsvariabelenendaterzeerveelverslagentalenbeleidbovendienvermeldendatersterkeverschillenbestaantussendelerarenopvlakvandeuitvoeringvanhettalenbeleid .Inheelwatscholenbetekentditdateengemiddeldbeleidleidttoteenmatigeuitvoering .Uitdekwalitatieveanalysesblijktookdatindescholenwaareralrelevanteaandachtgaatnaartalenbeleidhetdraagvlakbijdelerarenvaaktochnogbeperktis .Scholenmetdesterkstevoorbeeldenvangoedepraktijkopvlakvantalen-beleidkennendanookeensterkparticipatieveontwikkelingwaarbij(steedsmeer)concreteinitiatievenont-staanbinnendevakgroepen,vanwaaruitinwisselwerkingmeteenoverkoepelendbeleideengedragenvisieontstaat .Dezescholenvindeneengoedevenwichttussenhetmakenvanexplicieteafspraken,hetstellenvanduidelijkeverwachtingen(bijvoorbeeldookopvlakvanprofessionalisering)enhetopeenorganischewijzelatengroeienvaneentalenbeleiddatookimplicietinhethandelenvanallelerarengeïntegreerdis .

Scholen met weinig tot geen talenbeleid, relatie met de context ?Eentweedekanttekeningisdaterdusooknogheelwatscholenzijn(ongeveer40%)diegeenstappenheb-benondernomenvoorhetuitwerkenvaneentalenbeleid .Enerzijdsisditteverwachtenbijeenbeleidsaspectdatnogmaarsindsdelaatstevijfjaarzeergerichtwordtgestimuleerdenverwachtwordtvanallescholen(dusnietenkelvandeGOK-scholen) .Anderzijdsvormttalenbeleideendeelaspectvanleerbegeleidingwaarbijhetdebedoelingisallemogelijkeinitiatieventenemendieleerlingenondersteunenomdevooropgesteldeleer-doelentebereiken .Deuitwerkingvaneengoedeleerbegeleidingvormtduseeninherentdeelvanelkeschooldiekwaliteitwilleveren .Hetishierbijduidelijkdattaligetekortenoftaalstoornissenhetmoeilijkermakenvoorleerlingenomleerdoelentebereiken .Tochnemenheelwatscholenweinigtotgeeninitiatievenomalerttezijnvoortaligetekortenendezeopeenmeerstructurelewijzeteremediëren .

Uiteraardspeeltdecontextvandeschoolhierbijeenbelangrijkerol .Hetisduidelijkdatinbepaaldescholendeinstroomvantaalzwakkeleerlingen(bijvoorbeeldvanallochtoneafkomst,maarookuitcultureelofeduca-tiefzwakkeremilieus)veelbeperkteris,waardoortalenbeleiddaarmindervergaandwordtuitgewerkt .Tochmoetenookdezescholenalertzijnvoormogelijketaalgerelateerdeleerproblemeneneenbreedtalenbeleiduitwerken,alleenalomtevoorkomendatbepaaldeleerlingenhierongemerktenonterechtteweinigleerkan-senzoudenkrijgen,maarookomervoor tezorgendat taalsterke leerlingenopeengepastewijzewordenuitgedaagd .Daarnaastblijktuitdeanalysesookdaterineenaantalcentrumenniet-centrumscholeninhetbasisonder-wijsenvooral ineenaantalniet-centrumscholen inhetsecundaironderwijseenduidelijke instroomisvantaalzwakkeleerlingenenertochweinigwordtgeïnvesteerdintalenbeleid(alsdeelaspectvanleerbegeleiding) .Zekerindezescholendringtdeuitwerkingvaneenvoldoendesluitendtalenbeleidzichop .

96


9. literatuurlijstAppel, R . (1984) . Immigrant children learning Dutch. Sociolinguistic and psycholinguistic aspects of second-lan-guage acquisition.ForisPublications:Dordrecht .Billiet, J .B . (1996) . Methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek: Ontwerp en dataverzameling. Leuven:ACCO .Colpin,M .,Gysen,S .,Heymans,R .,Jaspaert,K .,VandenBranden,K .,&Verhelst,M .(2007) .Taaltoetsen:eenhefboomvoorschooltaalbeleid?Vonk, 37/2,21-37 .Creswell,J .(1994) .Research design: Qualitative and quantitative approaches. ThousandOaks,CA:Sage .Daems,F .(2010) .Elke leraar istaalleraar .Eenreferentiekadervoortaalbeleid inde lerarenopleiding . In:D .VanHoyweghen(red .),Naar taalkrachtige lerarenopleidingen. Bouwstenen voor taalbeleid.Antwerpen:Plantyn .InternationalCivicandCitizenshipEducationStudy(2010) .Civic knowledge, attitudes, and engagement among lower-secondary students in 24 European countries. InternationalAssociationfortheEvaluationofEducationalAchievement(IEA),Amsterdam .Jaspaert,K .,Lemmens,G .,&vanderZanden,A .(1998) .OnderzoeknaarhettaalvaardigheidsniveaubijTurk-seenItaliaansekinderenbijhetbeginvanhetsecundaironderwijs .In:Het Schoolvak Nederlands Onderzocht,Leuven:Garant .Jaspers, J . (2005) . Tegenwerken, belachelijk doen. Talige sabotage van Marokkaanse jongens op een Antwerpse middelbare school. Een sociolinguïstische etnografie.Brussel:VUBPress .Smet,P .(2009) .Beleidsnota2009-2014vooronderwijs .Samengrenzenverleggenvoorelktalent .Swanborn,P .G .(1996) .Acommonbase forqualitycontrolcriteria inquantitativeandqualitative research .Quality & Quantity, 30,1,19-35 .VanBavel,M .(2004),Taalbeleid:eenstandvanzaken,in:Nova et Vetera,jg .LXXXII,2004-2005,nr .1-2,p .4-19 .VandenBranden,K .&VanAvermaet,P .(2000) .Taal,onderwijsenongelijkheid:quovadis?T.O.R.B., 5-6,p .393-403 .VandenBranden,K .(2004),Taalbeleid:eenhefboomvoorgelijkeonderwijskansen?,in:School en samenle-ving,afl .5,april2004,p .49-66 .Van den Branden, K . (2005), Samenwerkend leren en leren samenwerken . Leerkrachten professionaliserenelkaarophetvlakvantaalbeleid,in:Vonk,december,jg .35,nr .2,p .3-14 .VandenBranden,K .(2006),Task-Based Language Education. From theory to practice, Cambridge: Cambridge University Press.vanderBij,H .(2001) .Kwaliteitsmanagement in beweging .Kluwer,Deventer .VanTubergen,F .,&Kalmijn,M .(2002) .TweedetaalverwervingentaalgebruikonderTurkseenMarokkaanseimmigranteninNederland:investeringofgelegenheid?Migrantenstudies, 18(3),156–177Vandenbroucke,F .(2007) .De lat hoog voor talen in iedere school.Vanderheyde,V .(2009) .Een literatuurstudie over visies op taalbeleid.Internrapport .Brussel,onderwijsinspec-tie .Wester,F .P .J .(1984) .De gefundeerde theoriebenadering: een strategie van kwalitatief onderzoek.Nijmegen:Soci-ologischInstituut .Yin,R .K .(1994) .Case study research: design and methods (2nd ed.).NewburyPark,CA:Sage .

97


het erK en de opleidingen vreemde talen in het volwassenenonderwijs

Deonderwijsinspectiestelt tijdensdoorlichtingengeregeldvastdat lerarenhetmoeilijkvindenomde leer-plandoelstellingen talen te interpreteren en ze te concretiseren in specifieke opdrachten en werkvormen,zowelvoorde lespraktijkalsvoordeevaluatie .Ookhetbepalenvandemoeilijkheidsgraadvanopdrachtenvooreenspecifiektaalvaardigheidsniveauisnietaltijdevident .

DebijdrageoverhetvolwassenenonderwijsindezeOnderwijsspiegelbespreektmogelijkeoorzakenvoorditpro-bleem .Aangeziendeformuleringvandedoelstellingen51vaakalsknelpuntwordtaangehaald,bestedenwespecifiekaandachtaandeformuleringvandehuidigedoelstellingenTalenmethunbouwstenenenhunontwikkelingspro-ces .HetEuropeesReferentiekadervoorModerneVreemdeTalen(ERK)speeldeeenrolbijdatontwikkelingsproces:deopleidingsprofielenTalenwaarindedoelstellingenzijnvastgelegd,verwijzenimmersnaarhetERK .

HetERKisuitgegroeidtothetijkpuntvoortaalopleidingeninEuropa .HetverschafteenbasisomondermeerhetaanbodendeevaluatievandetaleninEuropaopeentransparantemaniertebeschrijvenenuittewerken .Datmaakteenvergelijkingtussenverschillendekwalificatiesystemenmogelijk .AlswedeVlaamsedoelstel-lingen met hun bouwstenen vergelijken met het begrippenkader in het ERK (onder meer de descriptoren,parameters,schalen),isdeafstemmingopheteerstezichtnietmeteenduidelijk .DezebijdrageonderzoektwatdeverschillenenovereenkomstenzijntussendedoelstellingenTalenenhetERK .DievergelijkingreiktinformatieaandienuttigisommeetenemenbijeenmogelijkeactualisatievandedoelstellingenTalen .

EentweedevaststellingisdatveellerarennietechtvertrouwdzijnmethetERK .Lerarenkomenslechtsindi-rectinaanrakingmethetERK,ondermeerviadedoelstellingenTalenofvialeerboeken .DatbetekentookdatzedeinzichtenenhulpmiddelendiehetERKaanreikt,nietofslechtsbeperktaanwendenomhetonderwijs-leerprocesendeevaluatiedoelgerichteraantepakken .

Uitdeknelpuntendiewehierbovenvermelden,blijktdatditeengemistekansis .HetisaangewezenommeerinspanningenteleverenomlerarenvertrouwdtemakenmethetERKenzijntoepassingsmogelijkheden .Ditismogelijkeenopdrachtvoorzoweldelerarenopleidingenalsdepedagogischebegeleidingsdienstenendeinternedeskundigheidsbevorderingviadevakgroepwerking .Geziende toepasbaarheidvanhetERKopalletalenkanmenditprocesdeelstaaloverstijgendaanpakken .

1. Inleiding

DelaatstejarennamdeVlaamseoverheideenaantalbeslissingeninzakevreemdetaleninhetonderwijs .Eengreepuitdieinitiatieven:• inhethogeronderwijs:deverzwaringvandecompetentiesFransvoordebachelorlageronderwijs• inhetbasisonderwijsenhetsecundaironderwijs:deactualiseringvandeeindtermenmodernevreemde

talenwaarvandeeerstereekswerdingevoerdinseptember201052• inhet secundaironderwijs: de versterking vande componentmoderne vreemde talen inhet technisch

secundair(tso),kunstsecundair(kso)enberoepssecundaironderwijs(bso) .

51 Hetwoorddoelstellingenverwijstzowelnaardeleerplandoelstellingenvreemdetalenalsnaardedoelstellingen(basiscompetenties)opgenomen indeopleidingsprofielenTalenwaaropde leerplannenzijngebaseerd .DemeestecentravoorvolwassenenonderwijsmakenimmersgebruikvandenetoverschrijdendeleerplannendiedebasiscompetentiesuitdeopleidingsprofielenTalenintegraalenongewijzigdovernemen .

52 Vanaf01/09/2010werdendeeindtermenmodernevreemdetalenvoorhetbasisonderwijsendeeerstegraadsecundaironderwijsingevoerd .Deeindtermenvande tweedeenderdegraadsecundaironderwijswordendevolgendeschooljaren ingevoerd .Tegen01/09/2014zijnallenieuweeindtermenvankracht .

98


Bij de actualisering van de bovenvermelde eindtermen of bij het vastleggen van competentieniveaus voortalenwordtsteevastverwezennaarhetEuropeesReferentiekadervoorModerneTalen(ERK),eenproductvandeRaadvanEuropa53 .Ookvoorhetvolwassenenonderwijs (vwo)ishetERKgeenonbekende .Indeperiode2000-2001ontwikkeldedeEntiteitCurriculum54 samenmetdeCommissieTalenvoorhetVolwassenenon-derwijsdeopleidingsprofielenTalenenNT2(Nederlandsalstweedetaal) .Zoalsdetitelaangeeft,beperkenweons indezebijdragetotdeopleidingenvreemdetalen inhetvolwassenenonderwijs,deopleidingendiewordengeorganiseerdbinnendestudiegebiedenTalenrichtgraden1en2enTalenrichtgraden3en4(TalenR1-R2enTalenR3-R4) .

DeopleidingsprofielenTalenbevattendebasiscompetentiesofeindtermen55diedecursistenmoetenverwer-venbinnendeopleidingen .BijdeontwikkelingervanhieldmenrekeningmetdeuitgangspuntenvanhetERK .

PublicatiesindeschootvandeRaadvanEuropawijzenerechteropdathetERKnietechtgoedgekendis,zekernietdoorleraren .HetERKvervultdiversefunctiesennodigtvooraluittotreflectie .HetmeestbekendedeelblijktechterdegemeenschappelijkereferentieniveausvoorTalentezijn,die indepraktijkvooraldoorbeleidsmakersvoortaalcertificeringwordengebruikt .

The Council of Europe’s Common European Framework of Reference for Languages (CECR) is now regularly men-tioned when the subject of modern languages crops up. However, it is still not well known. If language teachers do not use it as a tool, repeated references to the CEFR are liable to have no effect on day-to-day teaching and assess-ment. Teachers and thus their pupils will be unable to derive full benefit from it. Worse still, if not properly under-stood, the CEFR could become a source of concern56.

Hetbovenstaandecitaatisherkenbaarvoordeinspecteursvreemdetaleninhetvolwassenenonderwijs .DevaststellingdathetERKsteedsmeerhetijkpuntvormtvoortaalopleidingeninEuropa,maaranderzijdsweinigbekendisbijleraren,vormdeondermeerdeaanleidingvoordezebijdrage .Wewillennagaanhoehetgesteldismetdeafstemmingtussenhettaalaanbodvreemdetaleninhetvolwas-senenonderwijsenhetERK .Dievraagbeantwoordenweineenaantalstappen .

Eerstbesprekenweenkeleaspectenvanorganisatorischeaard .Enerzijdsomdathet taalaanbod inhetvol-wassenenonderwijsandersisgestructureerddaninhetleerplichtonderwijs .Datvereisteenkortetoelichting .AnderzijdsomdatdeopleidingenstructuurexplicietverwijstnaarhetERKdoormiddelvanEngelsebenamin-gen .WebeschrijvenderelatietussendeVlaamseopleidingenstructuurendetaalvaardigheidsniveausuithetERK .

DaarnakijkenwenaardeinhoudelijkeafstemmingtussenhetERKendeopleidingsprofielenTalen .WegaannawelkevisieoptaallerenblijktuithetERKenuitdeopleidingsprofielen .EnwelkekeuzesmenheeftgemaaktbijdeontwikkelingvandebasiscompetentiesTalen .

53 CommonEuropeanFrameworkofLanguages:Learning,Teaching,Assessment .2001 .CouncilofEurope .2001,Cambridge,Cam-bridge University Press . Vertaald in opdracht van de Nederlandse Taalunie in ‘Europees Referentiekader voor Moderne VreemdeTalen:Leren,Onderwijzen,Beoordelen’(DenHaag,2008) .

54 VoorheenDVO,DienstvoorOnderwijsontwikkeling .

55 Inhetdecreetbetreffendehetvolwassenenonderwijsvan15 juni2007wordtdetermbasiscompetentiesgebruiktomteverwijzennaardedoelenvandestudiegebiedentaleninhetsecundairvolwassenenonderwijsendetermeindtermenomteverwijzennaardedoelenvanhetleergebiedtalenindebasiseducatie .IndeopleidingsprofielenTalenwordendetermenbasiscompetentiesgebruiktvoordeCVO’senontwikkelingsdoelenvoordeCBE’s .GemakshalvegebruikenweinditverslagsteedsdetermbasiscompetentiesomteverwijzennaardoelenindeopleidingsprofielenTalenvoorzoweldeCVO’salsdeCBE’s .

56 ToolsforLanguageTeaching .CommonEuropeanFrameworkandPortfolios,FrancisGoullierIGEN,FrenchNationalRepresentativetotheLanguagePolicyDivision,CouncilofEurope(2006) .DezepublicatieomschrijftondermeerwelkebijdragehetERKendeEuro-pesetalenportfoliokunnenleverenaanhettaalonderrichtenillustreerthoetaallerarendezemiddelenkunnenaanwenden .Deauteurgebruiktinditwerksystematischdeterm‘pupils’omteverwijzennaartaalleerders,maarsteltuitdrukkelijkdathetCEFRzichrichtopalletaalleerders,zowelkinderen,jongvolwassenenalsvolwassenen(p .3-4) .VoorinformatieoverdebekendheidenhetgebruikvanhetERKzieook:SurveyingtheuseoftheCommonEuropeanFrameworkofReferenceforLanguages(CEFR) .Draftsynthesisofresults .CouncilofEurope(2006) .

99


Vervolgensnemenwedeonderwijspraktijkonderdeloep .MerkenwealsinspecteursvreemdetalendatdeonderwijspraktijkaansluitbijhetgedachtegoedvanhetERK?Welkerolspelende leerplannen57daarbij?Zezijnimmersalsdecretaalbepaaldereferentiekadersrichtinggevendvoordeonderwijspraktijkenzezijngeba-seerdopdeopleidingsprofielenTalen .Zijnernoganderemiddelen(leerboeken,publicaties,…)waardoorhetonderwijsveldinaanrakingkomtmethetERK?

Inhetlaatstedeelformulerenweenkeleconclusies .

Voordezebijdragemakenwegebruikvandiversebronnen .IndeeersteplaatsvanhetERKzelfenvanERK-gerelateerdepublicaties .Daarnaast reikendedoorlichtingennuttige informatieaanoverdemanierwaaropdecentraeenenanderindepraktijkomzetten .Indienrelevantverwijzenweooknaarderesultatenvanhetevaluatierapport58vandeopleidingsprofielenTalendoordeonderwijsinspectiedatverscheen inapril2008 .Wevermeldenallebronnenindeliteratuurlijst .

1.1 het aanbod vreemde talen in het volwassenenonderwijs

Hetvolwassenenonderwijskentdrieniveaus:debasiseducatie,hetsecundairvolwassenenonderwijsenhethoger beroepsonderwijs59 . Er zijn twee opleidingsverstrekkers: de centra voor basiseducatie (CBE’s) en decentravoorvolwassenenonderwijs(CVO’s) .DeCBE’sorganiserenbasisvormingvoorvolwassenen60meteenbeperktescholingsgraadofbeperktereleer-enstudievaardigheden .DeCVO’sbedieneneenvolwassenpubliekmeteenbredewaaieraanopleidingen .

Hetaanbodinhetvolwassenenonderwijsbestaatuit38studiegebieden(secundairvolwassenen-onderwijsenhogerberoepsonderwijs)enzevenleergebieden(indebasiseducatie) .Tweestudiegebiedeneneenleergebiedhebbenuitsluitendbetrekkingopvreemdetalen .VoordeCVO’szijndatdestudiegebiedenTalenR1-R2enTalenR3-R4 .Zeomvattensamen102opleidingen .Detaalopleidingenkunnenonderverdeeldwordenineenalgemeeneneenspecifiekaanbod .Deopleidingsbe-namingenuithetalgemenetaalaanbodvermeldensteedsdetaalenderichtgraad(1,2,3of4),bijvoorbeeldEngelsR4 .Hetspecifiekeaanbodomvatondermeerprofessioneleopleidingen(bedrijfsgericht,juridischendeopleidin-genvoorgids/reisleider)eneducatief61georiënteerdeopleidingen .

De102opleidingenverwijzennaardeopleidingendiedecentrakunnenprogrammeren .Decentraorganise-rennieteffectiefalleopleidingen .Vorigjaar62richttendeCVO’s60vande102mogelijkeopleidingenvreemdetalen in . De algemene taalopleidingen zijn een stuk populairder dan de professionele taalopleidingen dieongeveer 3%vanhet totaleaanbodTalenuitmaken .Binnendealgemene taalopleidingenzijnSpaans (18%),Frans(17%),Engels(17%)enItaliaans(15%)demeestvoorkomendeopleidingen .GeenenkelcentrumorganiseerdeeentaalopleidingprofessioneeljuridischR3ofR4 .

57 DenetoverschrijdendeleerplannenbijvoorbeeldstellendathetERKstilaanhetijkpuntaanhetwordenisvoorhettalenaanbodinalleonsomringendelandenenvermeldenhetERKinhunbibliografie‘algemenedidactischewerken’ .

58 Evaluatie van een aantal opleidingsprofielen binnen de studiegebieden Talen van het volwassenenonderwijs (Onderwijsinspectie,april2008) .

59 Hetdecreetbetreffendehetvolwassenenonderwijsvan15juni2007deelthetvolwassenenonderwijsinvolgensvierniveaus:debasis-educatie,hetsecundairvolwassenenonderwijs,hethogerberoepsonderwijséndespecifiekelerarenopleidingen .DewebsitevanhetdepartementOnderwijsenVormingdeelthetvolwassenenonderwijs in3niveaus in:hethogerberoepsonderwijsendespecifiekelerarenopleidingenwordenalséénclustergezien .Wijvolgendezeindeling .

60 Het decreet betreffende het volwassenenonderwijs van 15 juni 2007 legt de volgende leeftijdsvoorwaarden op: cursisten voor debasiseducatiemoetenminstens18jaarzijnvoorTalenenminstens16jaarvoorNT2(art .31) .CursistenvoordeCVO’smoetenmin-stens16jaarzijnvooralleopleidingenvreemdetalen .Eriséénuitzondering:cursistenHebreeuwskunnenopjongereleeftijdaandeopleidingbeginnen .

61 DeeducatieveopleidingenwordenmomenteelenkelgeorganiseerdvoordevreemdetaalHebreeuws .

62 Bronvoordecijfergegevensindezealinea:cijferswaaroverdeonderwijsinspectiebeschiktoverdereferteperiode01/04/2009totenmet31/03/2010 .

100


DeCBE’skunneninhetleergebiedTalentweevreemdetalenaanbieden:EngelsenFrans .AlleCBE’sorgani-sereneffectiefdezeopleidingen63 .

Tabel1geefteensummieroverzichtvandeopleidingendiecentrakunnenorganiserenbinnendeverschil-lende studie- en leergebiedenvoor talen .Alle taalopleidingen in tabel 1 steunenopeenopleidingsprofiel64(zieverderin3 .2)datopsomtwelkedoelen(basiscompetenties/eindtermen)decursistenmoetenverwervenbinnendemodulesvandeopleiding .Dezedoelenmoetenopeenherkenbaremanieropgenomenzijnindeleerplannen .

DeCVO’sorganiserenooktaalmodulesinopleidingendietotanderestudiegebiedenbehoren,zoalsdestu-diegebiedenHandel,ToerismeenAlgemeneVorming .EenvoorbeelddaarvanzijndemodulesNederlandse,Engelse, Franse en Spaanse communicatie en onthaal van de opleiding Toerisme en onthaal TSO3 uit hetstudiegebiedToerisme .Vooreenaantalvandezeopleidingeniserenkeleenleerplanvoorhanden,maargeenopleidingsprofiel65 .

Volwassenenonderwijs Leergebieden StudiegebiedenOpleidingen die betrekking hebben optalen

Centravoorbasiseducatie Talen • Engels-OpstapTalen• Frans-OpstapTalen• Engels-OpstapTKO• Frans-OpstapTKO

Volwassenenonderwijs Leergebieden StudiegebiedenOpleidingen die betrekking hebben optalen

Centravoorvolwassenenonderwijs(secundairvolwassen-onderwijs)

TalenR1-2&TalenR3-4

Algemeen aanbod• 22talenopniveauR1• 22talenopniveauR2• 9talenopniveauR3• 9talenopniveauR4Specifiek aanbod: taalopleidingen• schrift(R1)• educatief(R1,R2,R3,R4)• professioneelbedrijfsgericht(R2,R3)• professioneeljuridisch(R3,R4)• professioneelgids/reisleider(R3)

Studiegebied Talen R1-2 algemeen aanbod• Deens, Duits, Engels, Frans, Italiaans, Portugees, Roe-

meens,Spaans,Zweeds(= Europese talen groep 1)• Bulgaars, Fins, Grieks, Hongaars, Pools, Russisch,

Servisch-Kroatisch, Tsjechisch,Turks (= Europese talen groep 2)

• Hebreeuws• Arabisch,Chinees,Japans

Studiegebied Talen R3-4 algemeen aanbod• Deens, Duits, Engels, Frans, Italiaans,

Portugees,Spaans,Zweeds• Hebreeuws

Tabel 1: overzicht van de opleidingen Talen in het volwassenenonderwijs die vermeld worden in de opleidingsprofielen en georganiseerd kunnen worden door de centra (CVO’s en CBE’s).

63 DeCBE’smoetenzesvandezevenleergebiedeneffectiefaanbieden .HetleergebiedTalenisdeenigeuitzondering .InditleergebiedkunnendeCBE’sEngelsenFransaanbiedenalsopstapnaareentaalopleidingineenCVOofnaarhetTKO(tweedekansonderwijs) .

64 DeopleidingsprofielenvoordeTalenenNT2vindtuopdewebsitevandeEntiteitCurriculum:www .ond .vlaanderen .be/dvo .

65 VoordeopleidingenAfdelingssecretarisTSO3(StudiegebiedHandel)enToerismeenOnthaalTSO3(StudiegebiedToerisme)zijnerbijvoorbeeldnoggeenopleidingsprofielen .

101


InderestvanditartikelgebruikenwedetermvolwassenenonderwijsomteverwijzennaardeopleidingenindeCBE’sendeCVO’s .Alsdeverwijzingslechtsbetrekkingheeftopeenvanbeideopleidingsverstrekkersvermeldenwedatduidelijk .

1.2 het europees referentiekader

HetCommonEuropeanFrameworkofReferenceforLanguages:Learning,Teaching,Assessment(2001)afge-korttotCEFRwordtineenNederlandsevertalingdoordeNederlandseTaaluniehetEuropeesreferentiekaderofERKgenoemd .

HetERKiseeninitiatiefvandeRaadvanEuropa66 .Hetkwamtotstandnatienjaaronderzoekdatbestonduiteencombinatievanintuïtieve,kwalitatieveenkwantitatievemethoden .HetERKiseenlijvigdocumentenbestaatuittweegrotedelen .EnerzijdspresenteerthetERKeenzorgvuldigeanalysevan taalgebruiken taallerenmeteenoverzichtvandeproblemendiezichkunnenvoordoen .Daar-naastdefinieerthetERKvaardigheidsniveausomdevoortgangvantaalleerderstemeten .

Depublicatiebiedteenraamwerkvoorhetlerenvantaalopalleniveaus(vanvoorschoolsevoorzieningentotenmethetvolwassenenonderwijs)envooralle(vreemde)talen .Zoalsblijktuitdetitelgaathetzowelomhet(aan)lerenalshetevaluerenvan taal .HetERKbiedtduseengemeenschappelijkebasisomdoelstellingen,inhoudenenmethodenvantaalonderwijsen-lerenexpliciettebeschrijven .Opdiemanierkunnendeverschil-lendelidstatenhunlesprogramma’s,syllabussenenkwalificatiesopeentransparanteremanierbeschrijven,ontwikkelenenvergelijken .

De analyse van taalgebruik en de taalgebruiker in dit hoofdstuk is van fundamenteel belang voor de toepassing van het Referentiekader, omdat deze analyse een structuur van parameters en categorieën oplevert waarmee iedereen die betrokken is bij het leren, onderwijzen en beoordelen van taal in concrete termen kan afwegen en besluiten, zo gedetailleerd als men wenst, wat hij of zij verwacht van de leerders voor wie zij verantwoordelijkheden op zich nemen: wat moeten zij kunnen met een taal en wat moeten zij weten om dat te kunnen doen. De analyse moet alomvattend zijn in haar bereik, maar natuurlijk niet uitputtend. Ontwerpers van studieprogramma’s, schrijvers van studieboe-ken, docenten/leerkrachten en examinatoren zullen zeer gedetailleerde concrete beslissingen moeten nemen over de inhoud van teksten, oefeningen, praktijkopdrachten, toetsen, enzovoort67.

HetERKbeschrijftuitvoerighetprocesvantaalgebruiken-verwerking:hoeverwerkentaalgebruikersgeschre-venengesprokentaal,hoevoerenzecommunicatieveactiviteitenuit,welkecompetentieszettenzedaarbijin,welkeomgevingsfactorenspeleneenrolbijditproces,…Dezeuitvoerigebeschrijvingvanfactorendieeenrolspelenbijtaallerenheefteentweeledigdoel .EnerzijdswilhetERKtaaldeskundigenuitnodigenomtereflecterenoverdemanierwaaropzehettaalonderwijsendetaalevaluatieaanpakken .Datgebeurtondermeerdoorhenverschillendeoptiestepresenterenmetdevraagomteevaluerenwelkevandeverschillendeoptieshetbestaansluitenbijdeleerbehoeftenenleernodenvandegroeptaalleerders .Daarnaastvormdedezebeschrijvendeanalyseookdenodigeinputomdevaardigheidsniveaustebeschrijvenwaarmeeverschillendekwalificatiesystemenkunnenwordenvergeleken .Dezevaardigheidsniveaussyntheti-sereneenaantalrelevanteaspecten .

IndeschootvandeRaadvanEuropawerdendevoorbije jarennogandereproductenontwikkeldzoalsdeEuropesetaalportfoliowaarinleerderskunnenreflecterenoverhuntaallerenenoverhuncultureleervaringen .DeEuropeseRaadheeftookeenprocedureuitgewerktomdetaalportfolio’sdiewordenuitgewerktindediver-se lidstatentevalideren .Hiermeeerkentzedateenspecifiekeportfoliobeantwoordtaandegemeenschap-pelijkeuitgangspuntenenrichtlijnenvandeRaadvanEuropa .Degevalideerdeportfolio’swordenvermeldin

66 DeRaadvanEuropaendeEuropeseUniemogennietmetelkaarverwardworden .Hunrolendoelstellingenverschillen .DeRaadvanEuropateltmomenteel47lidstatenenbekommertzichhoofdzakelijkomdebeschermingvanmensenrechten,democratieenrechtvaardigheid .Voormeerinformatie:www .coe .int .

67 ERK:hoofdstuk4,p .43 .

102


eenlijstdieopdewebsitevandeRaadvanEuropaisterugtevinden68 .ZekrijgennaasthetofficiëlelogovandeRaadvanEuropaeenaccrediteringsnummer .

DeRaadvanEuropaheeftnoggeenprocedureontwikkeldomleer-ofleerboekentevalideren .Datimpliceertdatverwijzingeninleer-enleerboekennaarhetEuropeesReferentiekadergeenbeschermdkeurmerkzijn .

2. De organisatie en indeling van de opleidingen vreemde talen in het volwassenenonderwijs

Inditdeel beschrijvenweeenaantal vormelijkeenorganisatorischekenmerkenvanhet taalaanbod indecentra voor volwassenenonderwijs en voor basiseducatie zoals de gekozen indeling en de studieduur . WegaannaopbasiswaarvandecentrakeuzesmakenenofereenrelatieismetmogelijkeaanknopingspuntenenrichtlijneninhetERK .

2.1 De indeling in taalniveaus

De taalopleidingen in het secundair volwassenenonderwijs kregen in 1970 een eigen structuur van drieniveaus:eenéén-oftweejarigeopleidingelementairekennis,eentwee-ofdriejarigeopleidingpraktischeken-niseneentwee-ofdriejarigeopleidinggevorderdekennis .

Naar aanleiding van het decreet op het volwassenenonderwijs van 1999 kreeg de toenmalige Dienst voorOnderwijsontwikkelingdeopdrachteenmodulariseringsvoorstelvoordetaalopleidingenuittewerken .Dezeopdrachtleiddetotdeontwikkelingvandeopleidingsprofielen(OP’s) .DeOP’sspecificerenhetbeginniveau(de instapvoorwaarden), het eindniveau (de te bereiken basiscompetenties) en de duur (minimum aantallestijden)vandeverschillendemodulesvaneenopleiding .In2001werddeuniformiseringvanalletaaloplei-dingeninhetvolwassenenonderwijshiermeeeenfeit .

DeontwikkelingvandeOP’sTalengebeurdeindezelfdeperiodedathetERKwerdgefinaliseerd .Bijdieont-wikkelingwerdrekeninggehoudenmetwatopdatmomentbekendwasoverhetERK .Indevolgendeonder-delenzullenwedestructuurendeinhoudelijkeinvullingvandeVlaamsetaalopleidingennaderomschrijveninrelatietothetgefinaliseerdeERK .

VoordeCBE’sisereenandertijdpad .DeinvoeringvandemodulairestructuurvoordeCBE’sstarttein2003-200469eneindigdein2006-2007 .Voordieperiodebestondergeengezamenlijkevastgelegdestructuurvoordeopleidingenindebasiseducatie .

Hieronder bekijken we de structuur van de taalopleidingen in de centra voor volwassenenonderwijs en decentravoorbasiseducatie:metwelketaalniveausstemmendetaalopleidingenovereen?

2.1.1 De indeling in taalniveaus in de cVO’s

Detaalopleidingen inhetvolwassenenonderwijs(CVO’s)zijnverdeeld invierbeheersingsniveaus,richtgra-den(R)genoemd .Derichtgradenzijnophunbeurtonderverdeeldinmodules .VoordemodulebenamingengebruiktmendeEngelsebenamingenBreakthrough,Waystage,Threshold,Vantage,Effectiveness,gecombi-

68 ZiewebsitevandeRaadvanEuropa:www .coe .int .Delijstmetgevalideerdeportfolio’sbevatvoorBelgië‘MijnEuropeesTaalportfolio(10-14jaar)’ .Dezeportfoliowerdgoedgekeurdin2009 .

69 Inhetschooljaar2003-2004werdendeopleidingenNT2, ICTenWiskundemodulairgestructureerd . Inhetschooljaar2004-2005deopleidingenMaatschappijoriëntatie,TalenenAlfa-NT2 .Dedecretaleverankeringvandezeomvormingwerdeerstgeregeldinhetdecreet betreffende de regionale technologische centra en houdende noodzakelijke en dringende onderwijsbepalingen van 5 mei2004 .Zewerdafgerondenverfijndmethetdecreetbetreffendehetvolwassenenonderwijsvan15juni2007 .

103


neerdmeteencijfer .

DezeEngelsebenamingenverwijzennaarhetEuropeesReferentiekader .HetEuropeesreferentiekaderhan-teert deze Engelse benamingen ook om te verwijzen naar (onderverdelingen van) taalvaardigheidsniveauswaaraan bestaande standaarden, toetsen en examens kunnen worden gerelateerd . Toch zijn er een aantalverschillen .

HetERKonderscheidtdrieniveausvantaalvaardigheid:A,BenC,dietelkensonderverdeeldzijnintweesub-niveaus .VoordiesubniveaushanteerthetERKdebenamingenBreakthrough,Waystage,Threshold,Vantage,EffectivenessenMastery .

Zoalsblijktuittabel270,volgenderichtgradendetaalvaardigheidsniveausuithetERKniethelemaal .HetERKonderscheidt drie grote taalvaardigheidsniveaus tegenover vier richtgraden in Vlaanderen . Het ERK onder-scheidtzessubniveaus terwijldeVlaamseopleidingenstructuurmeersubniveausonderscheidt .Hetsubni-veauC2wordtinVlaanderennietingericht .MomenteelisinhetvolwassenenonderwijseendiscussiegaandeoverdehaalbaarheidendemeerwaardevandeinvoeringvanditniveauvoordevreemdetalenenvoorNT2 .

erK A B c

Basisgebruiker Onafhankelijkgebruiker Vaardiggebruiker

Break-through

Waystage Threshold Vantage Effecti-veness

Mastery

A1 A2 B1 B2 c1 c2

OP’s richtgraad 1 richtgraad 2richtgraad

3richtgraad

4

EuropeseTalen

Groep1

1 .1 1 .2 2 .1 2 .2 2 .3 2 .4 3 .1 3 .2 4 .1 4 .2

EuropeseTalengroep2

1 .1 1 .2 .1 1 .2 .2 2 .1 2 .2 2 .3 2 .4

Niet-Euro-pesetalen(Arabisch,Chinees,Japans)

1 .1 .1 1 .1 .2 1 .2 .1 1 .2 .2 2 .1 2 .2 2 .3 2 .4

Tabel 2: Relatie tussen de taalniveaus in de CVO’s en de referentieniveaus in het ERK.

HetERKzietdeonderscheidenalgemeneniveaus(A,B,C)metdezessubniveaus(vanA1totenmetC2)alseen boomstructuur71 die instellingen verder kunnen verfijnen (‘vertakken’) tot relevante niveaus . Belangrijkdaarbijisdatdeonderverdelingensteedsblijvenrefererenaanhetoverkoepelendekader .

HetERKsteltdatdeopleidingsnodenen-behoeftenvandetaalgebruikersenhetverschiltussentweedeofvreemdetaalverwervingeen rolspelenbijdezekeuzes . Inhetgevalvan tweede taalverwervingkanhetbij-voorbeeldnuttigzijnommeeronderverdelingentemakeninniveauB(onafhankelijkgebruiker) .Insituaties

70 Tabel2toontdestandaardverdelinginsubniveausvoorrichtgraad2(namelijk4subniveausvan120lestijden) .Momenteelhebbencentranogdemogelijkomrichtgraad2aantebiedenin3subniveaus(dezogenaamdebismodulesvantelkens160lestijden) .Dielaatstemogelijkheiddieuitdovendis,hebbenwenietopgenomenintabel2 .

71 ERK,p .32-33 .

104


waarbijhetbelangrijkisomdeleerwinstoplagereniveauszichtbaartemaken,ishetwellichtaangewezenomhetniveauA(basisgebruiker)optesplitseninmeerderesubniveaus .Wanneerdeinstellingleerdersbedientdiehogeretaalvaardighedenmoetenverwervenvoorprofessioneledoeleinden,ishetwaarschijnlijknuttigomhetniveauC (vaardiggebruiker)verderoptesplitsenenuittewerken .

In die zin kan de Vlaamse opleidingenstructuur gezien worden als een mogelijke variant op de algemeneboomstructuur .UitdeopsplitsingenblijktdatdeopleidingenstructuurinVlaanderenvoordeEuropeseTalendieeenLatijnsschriftgebruiken(groep1),vooralinzetopsubniveausvoorhetlagereniveauvandeonafhan-kelijkegebruiker(B1) .VoordeEuropeseTalendiegeenLatijnsschriftgebruiken(groep2)envoordeniet-EuropeseTalenwordenerookmeersubniveausgemaaktophetniveauvandebasisgebruiker(A) .EentweedevaststellingisdatdegekozenonderverdelingengeldenvooralleCVO’sdietaalopleidingenaanbie-den,ongeachtdekenmerkenvandecursistenenongeachthetsoorttaalverwerving(tweedetaalofvreemdetaal) .Voorbepaaldemodulesvanhetniveaurichtgraad1en2bestaatweldemogelijkheidomtevariërenindeduurvandemodule .

Hetzouinteressantzijnomderelevantievandegekozensubniveausteevaluereninhetlichtvandeoplei-dingsnodenen-behoeftenvandeVlaamsecursisten .Gerichteronderzoeknaardedoelgroependiehetvol-wassenenonderwijsmomenteel(nog)nietbereikt,isdaarbijaangewezen .

Debenamingenvanderichtgradenensubniveausdiehierbovenbeschrevenzijn,wordenenkelsystematischgebruiktvoordeopleidingenTalen(enNT2)indeCVO’s .Indetaalmodulesdiedeeluitmakenvanopleidin-genuitanderestudiegebiedenisdatniethetgeval .Voor de taalmodules in opleidingen van het studiegebied Algemene Vorming zijn de eindtermen van hetsecundair onderwijs richtinggevend . Bijgevolg verwijzen de taalmodules naar de graden van het secundaironderwijsalsvereisttaalniveau .In de taalmodules van opleidingen uit het studiegebied Handel en Toerisme verwijst men meestal naar eenspecifiekerichtgraadofmodulealsinstapvereiste .Maarhetisnietaltijdevenduidelijkwelk(sub-)taalniveaudecursistenbereikthebbennaafrondingvandetaalmodule .Datisuiteraardnietbevorderlijkvoordetransparantie .

2.1.2 De indeling in taalniveaus in de cBe’s

VoordeopleidingenvreemdetalenindebasiseducatieverwijstmenzowelnaarderichtgradenenmodulesvandetaalopleidingenindeCVO’salsnaardeniveaubepalingenuithetleerplichtonderwijs .Datresulteertineenvreemdeenonduidelijkesituatie .

erK niveau A: basisgebruikereindtermen lager onderwijs en eerste

graad so

Breakthrough A1 Waystage A2

Opleidingen OP’s richtgraad 1

1.1 1.2

Frans Opstap Talen(1module:BEG065)

ModuleBEG065

Engels Opstap Talen(1module:BEG067)

ModuleBEG067 ModuleBEG067

Frans Opstap TKO(2modules:BEG065enBE066)

ModuleBEG065 ModulesBEG065enBE066

Engels Opstap TKO(2modules:BEG067enBE068)

ModuleG067 ModulesBEG067enBE068

Tabel 3: niveaus van de taalopleidingen in de CBE’s.

105


Deonduidelijkheidheeftbetrekkingop:• verwijzingennaarniveaubepalingenuittweeverschillendereferentiekadersdiebovendiennietmetelkaar

overeenstemmen:π hetdecreetstelt“Het niveau van het leergebied talen is enerzijds richtgraad 1, niveau 1 van het Europese

referentiekader voor vreemde talen, en anderzijds is het gelijkgesteld met het niveau van het lager onderwijs en de eerste graad van het voltijds secundair onderwijs.”

∏ hetERKonderscheidtgeenrichtgraden∏ deeindtermenvanhetlageronderwijskomenhelemaalnietvooralsreferentiekader

π éénmoduleheefttweereferentiekaderstegelijk:hetniveauBreakthroughuithetERKendeeindtermenvanhetsecundaironderwijseerstegraadA-stroom

π richtgraad1,niveau1wordtgelijkgesteldmetdeeindtermenvanhetsecundaironderwijseerstegraadA-stroom .DeeindtermenvandeeerstegraadA-stroomvoorluister-,lees-enspreekvaardigheidstem-menechterovereenmetA2(Waystage)envoorschrijfvaardigheidmetA1(Breakthrough) .Ditvolgensdekoppeling72vandeeindtermenaandeniveausvanhetERK .

• hetgebruik vande term ‘opleiding’ . IndeCBE’s verwijzendeopleidingennaar een taalaanbodopeensubniveauvaneen richtgraad in tegenstelling totde term ‘opleiding’ indeCVO’sdieverwijstnaareentaalaanbodophetniveauvaneenrichtgraad .

• dedoorstroommogelijkhedennaarandereopleidingen:π Alsdedoelenvandemodules065of067behaaldzijn(dieovereenstemmenmet1 .1)kaneencursist

doorstromennaar1 .1 .vanhetstudiegebiedTalenineenCVO .π Alsdedoelenvandemodules066en068behaaldzijn(dieanaloogzijnaandeeindtermenvande

eerste graad A-stroom van het voltijds secundair onderwijs) kan een cursist doorstromen naar deopleidingenvandetweedegraadvanhetstudiegebiedAlgemeneVormingindeCVO’s(Tweedekans-onderwijs),maardusnietnaarhetniveauThresholdineenCVO .

Inheteerstegevalwordendedoorstroommogelijkhedenvandecursistendusbeperkteninhettweedegeval worden ze - afhankelijk van de opleiding die de cursist kiest - beperkt (geen doorstroom naarThreshold)ofverruimd(doorstroomnaaropleidingenvande2degraadvanhetTKO) .

• deduurvandeopleidingen(maardaarovermeerin2 .2) .

DerelatietussendestructuurindelingenvandeCBE’sendeCVO’sisdusnietergtransparant,watnietbevor-derlijkisvooreengoededoorstromingvaneenCBEnaareenCVO .

Inbovenstaandepassageshebbenwede indeling insubniveaus indeCVO’sendeCBE’s toegelicht .Dezeindelingkanuiteraardnietlosgezienwordenvanhetaantalurendataanelkniveauwordttoegekend,nochvandespecifiekeinvulling(doelen) .Heteersteaspectbesprekenweinhetvolgendedeel,2 .2 .Hettweedeaspectkomtaanbodinhoofdstuk3 .

2.2 De studieduur van de onderscheiden taalniveaus

HetERKspreektzichnietuitoverhetaantalurendatnodigisomeenbepaaldtaalvaardigheidsniveauteberei-ken .Ditisuiteraardafhankelijkvanveelfactoren .Hetsteltechterweldatomeenvolgendniveautebereikenwaarschijnlijktweekeerzoveeltijdnodigis73 .Dezeaannameisechternooitonderzocht .Hettempowaarinenhetsucceswaarmeemenseneentaallerenisnamelijkvanveelfactorenafhankelijk .Onderzoeknaartaalverwerving74wijstuitdatdevolgendefactorentaalverwervingbeïnvloeden:• achtergrondfactorenzoalsleeftijd,(eerste)taalachtergrond,vooropleidingenmatevangeletterdheid• cognitievefactorenzoalsintelligentie,taalaanlegenleerstijl .Eendeelvanhetonderzoekverwijstooknaar

deeventuele‘kritiekeperiode’omeentaalteleren,namelijkongeveertotheteindevandepuberteit .Dezeperiodehangtsamenmetdelateralisatievandehersenen,waarbijbepaaldefunctiesaandelinker-ofrech-terhersenhelfttoegewezenworden .Depraktijkbewijstechterdaterooknogmensennahunpuberteiteentaalopmoedertaalniveaulerenbeheersen .Daaromwordtnudeterm‘gevoeligeperiode’gebruikt .

72 Uitgangspunten bij de eindtermen en ontwikkelingsdoelen Moderne Vreemde Talen in het lager en secundair onderwijs: ziewww .ond .vlaanderen .be/dvo .

73 ERK,p .19-20 .

74 HandboekNederlandsalstweedetaalinhetvolwassenenonderwijs .Bussum:Coutinho,2010,Bossers,Bart,FolkertKuikenenAnneVermeer(red) .

106


• socio-affectievefactorenzoalsattitudeenmotivatie,extraversieversusintraversieencultuur• socialeomgevingsfactorenzoalsdemateenaardvantaalcontact,taalaanbodeninteractieenhettaalon-

derwijs .Dematewaarinendemanierwaaropdetaalleerderincontactkomtmetdeteverwervenoftelerentaal,wordtbeschouwdalsdebelangrijkstefactorinhetsucceswaarmeehijdetaalverwerft .

Het ERK stelt daarom: “Men dient daarom uiterst terughoudend te zijn wanneer men een niveauschaal wil gebruiken om de ‘gemiddelde leertijd’ te berekenen waarin bepaalde doelstellingen kunnen worden bereikt.”TochvermeldtookhetERKdathetalleenalompraktischeredenennoodzakelijk isomniveauschalenmettijds-aanduidingentehanteren .VolgenshetERKmoetdaarbijhetbovenstaandeprincipegehanteerdworden .Datbetekentdathetaantalurenvermeerdertnaarmateeenhogerniveaubereiktwordt .Menspreektindatkadervaneenijshorentjesmodel75 .Tabel4geeftdeduurvandehuidigetrajectenvanhetalgemenetaalaanbodvreemdetalenweerindeCVO’sendeCBE’s .Omdealgemeneduurvandetaalopleidingen(richtgraden)tebepalen,hieldmendestijdsrekeningmetdeduurvandebestaandeniveausinhetvolwassenenonderwijs,namelijkelementaire,praktischeengevorderdekennis .Afwijkingenvandiealgemenestudieduurhebbentemakenmetkenmerkenvaneenspecifieketaalofvaneendoelgroep .Datlichtenwehierondertoe .

Voor talendieminderverwantschapvertonenmethetNederlands isdeduurtijdvan richtgraad1verlengd(360of480lestijdeninplaatsvan240) .Deduurvanrichtgraad2-hetstandaardtraject-isvooralletaalop-leidingenindeCVO’sdezelfde .

DaarnaastkunnencentravoordeEuropesetalenzelfkiezenvooreenverkorttraject,hetzijenkelvoorricht-graad2,hetzij voor zowel richtgraad 1 als 2 .Dat laatde centra toeom in te spelenop verschillen in cur-sistenkenmerken(hogerescholingsgraadoftaalvaardigheidscompetenties)ofinomgevingsfactorenvoordevreemdetalen(zoalsnabijheidvaneentaalgrens) .Uitdedatavanvorigjaar76blijktdatdecentraeerderinbeperktemategebruikmakenvandezemogelijkheid:decentrabieden1,6%vandetaalopleidingenophetniveauR1-R2aanviaeenverkorttraject .

OpvallendisdatdetaalmodulesophetniveauBreakthroughindeCBE’s-dezogenaamdemodulesOpstapTalen -minder lestijdenomvattendandestandaardtrajecten indeCVO’s,namelijkdehelft .CursistendiehetvolledigetrajectvreemdetalenineenCBEhebbengevolgd(demodulesOpstapTalenenOpstapTKO),kregenslechts59%vandeonderwijstijddieeenregulierecursistvreemdetalenineenCVOgeniet .DezekortereduurroeptsamenmetdeonduidelijkheidoverdepreciezeniveaubepalingvanhettaalaanbodindeCBE’s,vragenopoverhetbeoogdetaaltrajectvoortraaglerendecursisten .

WebeschikkennietoverbetrouwbarecijfergegevensoverdedoorstroomvandecursistenCBEnaareenCVO .Opbasisvangesprekkenmetlerarentijdensdoorlichtingen,lijktdezedoorstroomeerderbeperkttezijn .AlscursistenCBEdewegvindennaareenCVO,isdatvaakhetgevolgvangecoördineerdeactiestussenCBE’senCVO’s,dezogenaamdewarmeoverdracht .

Bijdetoekenningvandelestijdenaandetaalopleidingeninhetvolwassenenonderwijswerdweinigrekeninggehoudenmethet eerder vermelde ijshorentjesprincipe .Voor elk vandehoogste richtgraden indeCVO’swordtslechtsevenveellestijdenuitgetrokkenalsvoordelaagsterichtgraad .Alsersprakeisvaneenlangerestudieduurgebeurtdatvooralindetweeeersterichtgraden .

Naarhetaanbodvanvreemdetaleninhetvwoisweinigonderzoekgedaan .Tochkunnenweopbasisvandedoorlichtingenhetvolgendevaststellen:• OpleidingeninR3enR4wordenvaakbevolktdoormediorenenseniorendievaaktevredenzijnmeteen

lesmomentperweekendieweiniginaanrakingkomenmetdedoeltaalbuitendelespraktijk .Ditlaatsteis-zoalshierbovenookaangegeven-cruciaalbijhetverwervenvaneentaal .

75 Determ‘ijshorentje’verwijstnaareendriedimensionalekegeldiebrederwordtaandebovenkant .Ookallijkenalletaalniveausopgelijkeafstandenvanelkaarteliggen,iserbijhetopklimmeninniveauseennoodzakelijkeverbredingvanhetbereikvanactiviteitenenvaardighedenentaaldiedaarmeegepaardgaan .

76 Dataonderwijsinspectieoverdereferteperiode01/04/2009totenmet31/03/2010 .

107


• Vooraldeorganisatievanhethuidigeaanbodvreemdetalenoogtvrijklassiek:demeestetaalopleidingenvolgende indeling insemestersenzijngespreidovereenvolledigschooljaar .Kortereenintensievetra-jectenkomenbinnendevreemdetalenweinigvoor .Eenuitzonderingvormentrajectendiemenaanbiedtindeformulevangecombineerdonderwijs .Ditonderwijsgebeurtdeelsklassikaalendeelsopafstand,viaeenelektronischeleeromgeving .

NaasthetalgemenetaalaanbodbiedendeCVO’sookeenspecifiektaalaanbodaan:deopleidingenprofes-sioneelbedrijfsgerichtR2enR3endeopleidingenvoorgids/reisleiderR3 .Alhoeweldeduurvandezeprofes-sioneleopleidingenaanzienlijkkorterisdandievandealgemenetaalopleidingen,zijnzenietpopulair .Dezevaststellingisnietnieuw77 .Tijdensdedoorlichtingensteldenwevastdatcentradieeentaaltrajectopzettenvoor een professioneel georiënteerde doelgroep, soms gebruikmaken van taalmodules die deel uitmakenvanopleidingenuitanderestudiegebieden .Hetisaangewezenomdezepraktijknaderteonderzoekenenteevalueren .

Deduurvandemodules,dekleinstetecertificerendelenvaneenopleiding,bedraagtmeestal60lestijden .Erzijnookmodulesvan35of40lestijden(indeverkortetrajecten),van80lestijden(indezogenaamdebismo-dules)ofvan90lestijden(indeverlengdetrajcten) .Indefeitenbedraagtdeduurvaneenopleidingsonder-deelhetdubbele(70,80,120,160of180lestijden) .Datheefttemakenmetdeinhoudenvandemodules .BinnendeopleidingenTalenindeCVO’swordteensysteemvanA-enB-modulesgehanteerdpersubniveau(Breakthrough,Waystage,Threshold1,Threshold2,Threshold3,Threshold4,Vantage1,Vantage2,Effectiveness1,Effectiveness2) .AangeziendeA-enB-modu-lesdezelfdebasiscompetentiesentekstkenmerkenbevatten-zeverschillenalleenincontexten-wordenzevaakgeïntegreerdaangeboden .Deminimumduurvanhetvooropgesteldetaaltrajectcorrespondeertdusvaakmetdelestijdeninonderstaandetabel .

77 Evaluatie van een aantal opleidingsprofielen binnen de studiegebieden Talen van het volwassenenonderwijs (Onderwijsinspectie,april2008),p .15:‘Deprofessioneelbedrijfsgerichtemodulesgarandereneenkwaliteitsvolleopleiding .Zijzijnechternognietgoedingeburgerd,behalveindehoofdstad .Decentrapleitenvoorprofessionelemoduleswaarbijdeinvullingzoalsbedrijfsgericht,juri-disch…wordt losgelaten .DesamenwerkingmetCEVORAvoordeprofessioneelbedrijfsgerichtemodules iseenmeerwaarde .Decentragevenaandatelketaalopleiding,hoealgemeenzeookis,eenmeerwaardebiedtinhetkadervandeberoepsuitoefening .Ditisafhankelijkvandenodeneigenaanbepaaldeberoepen .EenpolitieagentinAntwerpenheeftnietdezelfdenodenalseenboekhouderinBrusselofeenmaatschappelijkwerkerinGent .Enkelecentrawijzenerookopdatdehogeremodulesruimtelatenomintespelenopdeberoepsgerichteverwachtingenvandecursisten .Meerenmeercursisten,vooralinregio’swaarmeertaligheideenberoeps-vereisteis,volgenuitvrijewilofinopdrachtvandewerkgevereentaalopleiding .’

108


OP’s cVO richtgraad 1 r1 richtgraad 21 r2 r3 r3 r4 r4

EuropeseTalen

Groep11 .1 1 .2 2 .1 2 .2 2 .3 2 .4

3 .14 .14 .23 .2 .

Standaard(LT)2

120 120 240 120 120 120 120 480 120 240 120 240

120 120

Verkort(LT)

70 70 140 70 70 70 70 280

Verlengd(LT)3

(120 stan-daard)

180 300

EuropeseTalen

groep21 .1 1 .2 .1 1 .2 .2 2 .1 2 .2 2 .3 2 .4

Standaard(LT)

120 120 120 360 120 120 120 120 480

Verkort(LT)

70 70 70 70 280

Niet-Europese

talen

1 .1 .1 1 .1 .2 1 .2 .1 1 .2 .2 2 .1 2 .2 2 .3 2 .4

Standaard(LT)

120 120 120 120 480 120 120 120 120 480

OP’s cBe richtgraad 1 r1

OpstapTKO

1 .1

Standaard(LT)

60 LT CBE =

72 LT in VO

60 (60)4 120

Tabel 4: studieduur van de modules vreemde talen in de CVO’s en de CBE’s78.

HierbovenbrachtenwedestudieduurvandeverschillendetaalopleidingeninVlaandereninkaart .Deduurvaneenopleidingstaatuiteraardnooitlosvandeinhoud .Daarovermeerinhetvolgendedeel .

78 Opmerkingenbijinformatieuittabel4:1)indezetabelgevenweenkeldeduurweervandestandaardmodulesvanrichtgraad2ennietvandebismodulesaangeziendetotaleduurvanrichtgraad2voorbeidetrajectentelkens480lestijdenbedraagt,2)eenlestijdineenCVObedraagt50minuten,ineenCBEbedraagteenlestijd60minuten,3)deverlengdetrajectenzijnenkelmogelijkvoorFransenEngels1 .2(Waystage),4)in2 .1 .2werdtoegelichtdatdeopleidingOpstapTKO(Engels/Frans)deopstapmoduleTalen(Engels/Frans)uithetleergebiedTalenomvat .ErwerdookgestelddatenkeldeopstapmoduleTalen(Engels/Frans)verwijstnaarhetERK(moduleBreakthrough)endatzoweldeopstapmoduleTalenalsdevervolgmodulebinnendeopleidingOpstapTKOverwijzennaardeeerstegraadso .

109


3. De invulling van de opleidingen vreemde talen die behoren tot het algemene taalaanbod in het volwassenenonderwijs

Inditdeelnemenwedetaalopleidingen79inhoudelijkonderdeloep .Daarbijfocussenweonsopdetaaloplei-dingendiebehorentotdestudiegebiedenTalenindeCVO’sentothetleergebiedTalenindeCBE’s .

BijdeontwikkelingvandeopleidingsprofielenTalenhieldmenrekeningmethetERK .Wegaannawaaruitdieafstemmingblijkt .DaarvoorvergelijkenwedevisieoptaallerenvanhetERKenvandeOP’sTalenendebouw-stenenvandeOP’somdievisieteconcretiseren .TenslottebeschrijvenwehoehetonderwijsveldomgaatmetdebasiscompetentiesTalenenwelkemogelijkeknelpuntenerzijn .

3.1 Algemene visie op taalleren in het erK

HetGemeenschappelijkEuropeesReferentiekaderkiestvooreenactiegerichteenfunctionelebenaderingvantaal .Taal iseenmiddelomtakenteverrichtenenproblemenoptelosseninbepaaldeomstandighedenenbinneneensocialecontext .Eentaalgebruikerzetvoordietakencompetentiesenstrategieënin .HetERKvertrektdusnietvanhettaalsysteemalsbasisvoorhettaalleren,maarvandecompetentiesenstra-tegieënvandetaalleerderenvandecommunicatieveactiviteitendiehijdaarmeekanuitvoeren .

HetERKiseenzeeromvangrijkdocument .Hetzouonsteverleidenomalleprincipesuitvoerigtoetelichten .Daaromselecterenweeenaantalaspecten .Voormeerinformatieverwijzenwenaardepublicatiezelf .

1 . HetERKnodigtgebruikersuitomtaakgerichttewerken .Daarbijishetbelangrijkomoogtehebbenvoorbetekenisvolle taken,ditzijntakendieeropopgerichtzijnomreëlecommunicatietotstandtebrengen .Leerdersmoeteninhetdagelijksleveneenbetekenisbegrijpen,onderhandelenenuitdrukken .

2 . Erzijnverschillendeparametersdiededocentof leraarkanmanipulerenomdemoeilijkheidsgraadvaneentaaknaarbovenofnaarbenedenbijtestellen .Inzichtindezeparametershelptdocentenofleerkrach-tenomdetaakaftestemmenopdecompetentiesenbeperkingenvandeleerders(ERK,hoofdstuk7) .

3 . Bijdeuitvoeringvancommunicatievetaken,komtergeschrevenofgesprokentekstaantepas .HetERKonderscheidt verschillende manieren om die ‘teksten’ te verwerken: receptie, productie, interactie ofbemiddeling .Dezediversiteitiseigenaaneenrealistischtaalaanboden-gebruik .HetERKreikteenover-zichtaanvanproductieve,receptieve,interactieveenbemiddelendeactiviteitenenordentdievolgensdetaalvaardigheidsniveaus(A1,A2,…C2)(ERK,hoofdstuk4:4 .4) .

4 . Hetuitvoerenvaneentaakiseencomplexproces .Omeentaaksuccesvolafterondenmoeteentaalge-bruiker verschillende competenties (niet enkel linguïstische) mobiliseren en op elkaar afstemmen . Datdoethijopeenstrategischemanier .Hijbereidtzichvooropdetaak,stemtzichafopzijnpubliek,probeertdingenuit,pastvermijdingsstrategieëntoe,corrigeertzichzelf,…Dergelijkestrategieënmagmennietuit-sluitendbeschouweninhetkadervaneenhandicapmodel .Hetzijnmetacognitievestrategieëndieiederetaalgebruiker inzet,ookeenmoedertaalspreker (ERK,p . 55) .Het taalonderricht (gebruiktewerkvormen,materiaal,…)besteedtdusbestvoldoendeaandachtaandeontwikkelingvanstrategieënencompetenties .De schalen waarin de taalactiviteiten geordend worden (cf . punt 3 hierboven) bevatten ook allerhandestrategieën(ERK,hoofdstuk4:4 .4en4 .5) .

5 . Inzichtofkennisvandedomeinenensituatieswaarineentaalleerdertaalzalgebruiken,maakthetmoge-lijkomopeengerichteremanierthema’s,activiteiten,takenentekstenteselecteren .Opdiemanierver-mijdtmenzoveelmogelijkdatleerderszichbezighoudenmetaspectendieinwezenirrelevantzijnvoorhen .Anderzijdsishetbelangrijkomdedomeinenensituatieswaarintaalwordtaangebodenvoldoendebreedtehouden .Deomstandighedenwaarinmensengebruikmoetenmakenvaneen(vreemde)taalzijn

79 Webeperkenonsdaarbijtotdebasiscompetentiesvandetaalopleidingendiebehorentothetalgemeneaanbod .

110


nietstatisch .Cursistentesterkspecialiserenineenspecifiekvelddatachterafteengblijkttezijn,iseven-minefficiënt .

Vanuit deze visie op taalgebruik en taalleren heeft de raad van Europa schalen met referentieniveaus ont-wikkeld . Die gemeenschappelijke referentieniveaus worden aan de hand van diverse tabellen en schema’stoegelichtengeïllustreerd .Vooralletabellengebruiktmen(samenvattingenvan)gevalideerdedescriptoren .Delezerkan,afhankelijkvanzijnbehoefte,kiezenvoorschalendievariëreninabstractieniveauenreikwijdte .HieronderlichtenwekortdeschalenvanhetERKtoe .

HetERKintroduceertenillustreertdereferentieniveauseerstaandehandvandrietabellen .Detabellenvari-erenvanbeknoptenholistischtotmeergedetailleerdenanalytisch:1 . eenglobaletabeldiesummierbeschrijftwateentaalleerderopelktaalniveau(A1,A2,…C2)kanbegrijpen

enuitdrukken(ERK,p .26)2 . eengedetailleerderetabeldiebeschrijftwatelketaalleerderpervaardigheidmoetkunnen,bedoeldvoor

zelfbeoordeling(ERK,p .28)3 . eenanalytischeschaaldiebeschrijfthoejehetmondelingegebruikvaneentaalleerderkuntbeoordelen

aan de hand van verschillende parameters: reikwijdte, nauwkeurigheid, vlotheid, interactie, coherentie(ERK,p .28) .

Eenapartonderdeellichtdeinhoudelijkecoherentietussendetaalniveausextratoe(ERK,p .33) .

HetERKbevatookschalendiegedetailleerderzijn,bijvoorbeeldvoorspecifieke• communicatieveactiviteitenenstrategieën(productief,receptief,interactief)(ERK,4 .4)• communicatievetaalcompetenties(linguïstisch,sociolinguïstisch,pragmatisch)(ERK,4 .5) .

3.2 De Vlaamse opleidingsprofielen

Inwatvolgt,bekijkenweopwelkemanierdeopleidingsprofielenTalenverwijzennaardevisieenprincipesvanhetERK .

Zoalseerdervermeld,bevattendeopleidingsprofielenTalendebasiscompetentiesdiedecursistenmoetenverwervenbinnendemodulesvandeopleiding .DetoenmaligeDienstvoorOnderwijsontwikkelinggingstapsgewijstewerkbijdeformuleringvandebasis-competentiesvoorhettaalaanbodinhetvolwassenenonderwijs .Zeontwikkeldeeenwerkplan80datzesamenmetdeCommissieTalenvoorhetVolwassenenonderwijsuitvoerde .Datplanomvatteondermeerdevolgen-destappen:eenglobalebeschrijvingvandevierniveausvantaalbeheersing(richtgraden)endeformuleringvandebasiscompetentiesaandehandvanzesbouwstenen .

3.2.1 De globale beschrijvingen van taalbeheersing in de opleidingsprofielen

Deglobalebeschrijvingenvandevierrichtgradenstemmensterkovereenmetdegemeenschappelijkereferen-tieniveausuithetERKdiewealin3 .1bespraken .Zegevenbondigaanwaartoedecursistinstaatmoetzijnalshijmettaalomgaat .DeVlaamseontwikkelaarsonderschrijvenhiermeedeactiegerichtevisievanhetERK:hetisbelangrijkervooreentaalleerderdathijietsmettaalkandoendanwathijeroverweet .DeglobalebeschrijvingenzijnopgenomenindeopleidingsprofielenVolwassenenonderwijsTalen81 .Voordeglobalebeschrijvingenvandevierrichtgradenhebbendeontwikkelaarszichgebaseerdopeendocu-mentdatdeRaadvanEuropain1996hadgepubliceerd82,eenvoorontwerpvanwatuiteindelijkedeofficiëleversievanhetERKzouworden .

80 Impuls,31ejaargang,nr3,maart2001,p .155-162,Naarspecifiekeeindtermenvoorhettalenaanbodinhetvolwassenenonderwijs,LukAdriaensenHermanVerstraeten,p .156 .

81 ZieOpleidingsprofielenVolwassenenonderwijs:Talen,1 .1 .1 .Inhoud .DebijlagebijdeopleidingsprofielenbevatookdeEngelstaligeversievandeGemeenschappelijkeReferentieniveaus(3 .5) .

82 Impuls,31ejaargang,nr3,maart2001,p .155-162,Naarspecifiekeeindtermenvoorhettalenaanbodinhetvolwassenenonderwijs,LukAdriaensenHermanVerstraeten,p .156:‘VoordebeschrijvingvandevierrichtniveausisuitgegaanvanhetdocumentModernLanguages:learning,teaching,assessment .AcommonEuropeanframeworkofreference(tweedeversie,1996)’ .

111


3.2.2 De basiscompetenties en hun bouwstenen

Debasiscompetentiesgevendoormiddelvandebouwstenenaanwateencursistopeenbepaaldtaalbeheer-singsniveaubinneneenbepaaldecontextmettaalkanrealiseren .Inelkebasiscompetentiezijnzesaspectenverwerkt:detaaltaak,detekst,hetpubliek,hetverwerkingsniveau,de tekstkenmerken en de context . De vermelde bouwstenen uit de basiscompetenties lijken op het eerstegezichtteverwijzennaardedimensiesdieookhetERKvermeldt83 .

ZowelhetERKalsdeOP’smakengebruikvandezelfdecomponentenomtaalgebruikopverschillendevaar-digheidsniveaustebeschrijvenenvoorverschillendetalen .DebouwstenenuitdeOP’swordennaastgebruikvooralle(vreemde)taleninhetvolwassenenonderwijsookinhetleerplichtonderwijsgebruikt .Datzorgtvoortransparantieenvergelijkbaarheid84 .

HieronderbesprekenwedebouwstenenuitdeOP’smeerindetailengevenaanwatdeovereenkomstenenverschillenzijnmetdedimensiesuithetERK .Daarnabekijkenwehoedebouwstenenzijnsamengevoegdtotbasiscompetenties .

De taaltaakHetOPgebruiktdetermtaaltaak omaantegeven wateencursistdoetmettaal .Taaltakenbevattenaltijdeenwerkwoordenzijnalgemeengeformuleerd .DeOP’sgaanervanuitdatdecomplexiteitvandetaaltakenoverdeniveausspiraalsgewijze toeneemt .Hoecomplexerde taaltaak,hoemeerondersteunendeelementendetaalgebruikernodigheeft(OP,Bijlage3 .3 .B2) .DeRaadvanEuropageeftaandat taaltakenechtervooralbepalenwat iemandmoetkunnendoen,ennietgebondenzijnaaneenspecifiektaalvaardigheidsniveau .Hetverschiltussenleerdersvaneenlagerofhogertaalvaardigheidsniveauisnietzozeerdatzetotaalverschillendedingenwillendoenmettaal,maarweldatdemanierwaaropzedatdoenefficiënter,brederenadequateris85 .

Vanuitditoogpuntbekeken,bepalendetaaltakenvooralwatiemandmoetkunnendoenennietzozeerhoegoediemandietsmoetkunnendoen .Bouwstenendiemeerinformatiegevenoverdebeoogdemoeilijkheids-graadzijnvoornamelijkdetekstkenmerkenenhetverwerkingsniveau .

83 ERK,p .14:Alsweervanuitgaandatdebovengenoemdedimensiesmetelkaarsamenhangeninallevormenvantaalgebruikentaal-leren,danhoudtallelerenofonderwijzenvaneentaalopenigerleiwijzeverbandmetdevolgendedimensies:strategieën,taken,tek-sten,algemeneindividuelecompetenties,communicatievetaalcompetentie,taalactiviteiten,taalprocessen,contextenendomeinen .

84 ERK,p .43:Overeenkomstigdegekozenactiegerichtebenadering,wordtervanuitgegaandatdetaalleerderopwegiseentaalgebrui-kerteworden,zodatdezelfdecategorieënvantoepassingzullenzijnopleerdersengebruikers .

85 Vantage,CouncilofEurope,2001,p .2:Forthesereasons,languagelearnerswhohavereachedThresholdlevelinaparticularlangu-ageandwanttocontinuetolearnarenotsomuchcalledupontodoentirelynewthingsinthelanguage,astomeetthechallengesofdailylivinginamoreadequateandsatisfyingway,lessrestrictedbythelimitedresourceswhichtheyhavebeenabletoacquireinthetimeavailable .Atthesametime,theywillachieveamorefluentandaccuratecontroloverthecommunicationprocess .

112


Overeenkomsten met het erK

ZoweldeOP’salshetERKkiezenvooreenactiegerichtebenadering:mensenverrichtenalsindividuenalssociaalwezentaaltaken(OP)ofcommunicatievetaken(ERK) .NetzoalshetERK84kiesthetOPvooreenbredeformuleringvandietaaltaken .Erzijnimmerszeerveelconcretetaaltakenmogelijk,afhankelijkvandesituatieenhetspecifiekecommunicatiedoel .

Verschillen met het erK

• HetERKlegtbijdebesprekingvandecommunicatievetakensterkdenadrukopdedoelgerichtheidvandetaak .Eentaalgebruikerverwerktgesprokenengeschreventaal(‘teksten’)meteenspecifiekcommu-nicatiedoelvoorogen .DituitgangspuntvanhetERKvindenwenietexplicietterugbijdeomschrijvingvanhetbegriptaaltaakindeOP’s85 .

• De taaltaken in de OP’s zijn niet altijd geformuleerd op hetzelfde abstractieniveau . Het onderscheidtussencommunicatievetakendiebehorentoteenhoofd-ofsubcategorieisduidelijkerinhetERKofinanderepublicatiesvandeRaadvanEuropa(hetzijinhetanalytischekader,hetzijineenvandeschalenpervaardigheidsniveau)86 .

Hetvertrekpuntbijmogelijkeindelingenvoortaaltakenisdatdecommunicatiedoelenvoordemeestetaalleerders dezelfde zijn: ze willen de vreemde taal kunnen gebruiken in situaties gekenmerkt doortransactie,persoonlijkeinteractieenindirectecommunicatie(begrijpen) .Opeenhoogabstractieniveaugeformuleerdhebbendetaken(dus)betrekkingop:informatiegevenenverkrijgen,meningenenbele-vinguitdrukken,uitwisseleneneroverdiscussiëren,feitenenervaringenbeschrijveneneroververtellen,gebruikmakenvanvoorzieningenendiensten,problemenoplossendievoortvloeienuithetgebruikvanvoorzieningen87,…

DetaaltakendiedeOP’sopsommen,zijnnietaltijdgeformuleerdophetzelfdeabstractieniveau:somszijnzevrijalgemeenvanaard,waardoorzeveelspecifieketaaltakenkunnenomvatten,somsverwijzenzezelfnaareenspecifieketaaltaak88 .

De tekst en de tekstclustersHetaspecttekst indeOP’sverwijstnaarelkeboodschapdiedecursistontvangt(receptief)ofzelfformuleert(productief) .DaarnaasthanterendeOP’sdebegrippentekstsoortenentekstkenmerken .

Het begrip tekstcluster dient om teksten in te delen op basis van hun dominante kenmerk: informatievetekstenbrengenenkel informatieover,prescriptievetekstensturenhetgedragvandeontvanger,narratievetekstengevengebeurtenissenverhalendweer,persuasievetekstenproberenteovertuigenenliterairetekstenbevatteneenesthetischecomponent .Dezekoepelbenamingenbiedenhetvoordeeldatzeopeenbeknoptemanierverwijzennaareenaantalinhou-delijk verwante teksten . Indebasiscompetentieswordtdekoepelbenamingvaakgevolgddoorspecifiekerevoorbeeldendieechternietdwingendzijn .

DeOP’ssprekenzichnietexplicietuitoverdefunctievandetekstclusters .Eenaantaltekstsoorten(narratiefen literair) komenenkel indehogere richtgradenaanbod, andere tekstsoortenzijnniet aaneenspecifiektaalvaardigheidsniveaugebonden .Hierbijmerkenweopdatdeenetekstsoortopzichnietmoeilijkerisdan

86 ERK,p .52-53 .HetERKspecificeertniet inextensoallecommunicatievetakendie inwerkelijkheidzoudenkunnenwordenvereist .HetERKzietdierolweggelegdvoordeonderwijskundigeninsamenspraakmetdeleerderszelf .HetERKgeeftwelvoorbeeldenvancommunicatievetakenenverwijstnaarpublicatieswaarintaalgebruikstakennaderwordengespecificeerd .

87 ERK,p .142:Wanneereenindividueentaakuitvoert,activeerthijstrategischspecifiekecompetentiesomineenbepaalddomeineenaantalgerichtehandelingenuittevoerendieeenduidelijkgedefinieerddoeleneenspecifiekeuitkomsthebben .Takenindeklaszijn,ongeachtofze‘levensecht’danwel‘pedagogisch’vanaardzijn,communicatiefvoorzoverzevanleerderseisendatzijeenbetekenisbegrijpen,eenbetekenisonderhandeleneneenbetekenisuitdrukkenomeencommunicatiedoeltebereiken .

88 ZiebijvoorbeelddepublicatiesThreshold,CouncilofEurope,1990enVantage,CouncilofEurope,2001 .

89 Vantage,CouncilofEurope,2001 .

90 VoorbeeldenuitdeOP’svanbreedgeformuleerdetaaltaken:informatiegevenenvragen,informatiebegrijpen,gegevensselecteren(vb .dehoofdgedachte,specifiekegegevens,…) .Envoorbeeldenvanspecifiekeretaaltaken:eenvoorstelofuitnodigingverwoorden,eeninstructiegeven,…

113


deandere91 .Decomplexiteitvaneenteksthangteerderafvaneensamenspelvan inhoudelijke,vormelijke(lay-out,lengte, . . .)enlinguïstischekenmerken .DatleidtonstotdehypothesedatdekeuzeindeOP’svoordiversetekstsoortengebaseerdisopdebehoefteomtevoorzieninvoldoendevariatie .Tekstsoortenhebbenimmershuneigenvormelijkeeninhoudelijkeken-merkenenvereisendushetgebruikvanaangepaste(andere)strategieënencompetenties .


HetbegriptekstverwijstookinhetERKnaarelksamenhangendstukgesprokenofgeschreventaaldatdeaanleidingvormtvooreentaalactiviteit .ZowelhetERK90alsdeOP’serkennendatergeentaligecommu-nicatiekanplaatsvindenzonderdeverwerkingvangesprokenengeschreventaal .Beidekadersvindenhetbelangrijkdattaalleerderskennismakenmetdiverseteksttypesendatzegepastestijlenvanluisteren,lezen,sprekenenschrijvenontwikkelenommetdiediverseteksttypesomtegaan(ERK,p .133,6 .4 .3 .4) .


• Zoalseerdervermeld,wordthetinteractieveaspectnietalsapartecategorieonderscheidenindeOP’s,maarwelinhetERK .Dathoudthetrisicoindatcursistenteweiniginaanrakingkomenmetgevarieerdewerkvormenenmateriaaldieeropgerichtzijnomdezevaardigheidinteoefenen91 .

• HetgebruikvandebouwsteentekstindeformuleringvandebasiscompetentieslijkttesuggererendatersprakemoetzijnvandeverwerkingvanééntypeteksttegelijkertijdterwijlinhetERKvaaksprakeisvandeverwerkingvaneenofmeertekstenomeentaakuittevoeren(ERK,p .13) .

• HetERKisduidelijkeroverhetbelangvantekstsoorten .Declassificatie92vantekstsoortendiehetERKvermeldt,iseerderfunctioneel:erbestaandiversetypesvantekstendieverschillenindoelenfunctieenhetisnuttigdatonderwijskundigenreflecterenoverdezevariatieomdoelgerichtekeuzestemakeninfunctievanhetlesprogrammaendebehoeftenvanhundoelgroep .

• HetERKonderscheidtweliswaardiversetekstsoortenofteksttypesinhaaranalytischekader,maarbevatgeenrichtlijnenoverdebehandelingvaneenspecifieketekstsoortopeenbepaaldtaalvaardigheidsni-veau(ERK,p .89,4 .6 .3 .) .

• DenotieteksttypeoftekstsoortwordtinhetERKsterker93belichtbijdereceptievevaardighedendanbijdeproductievevaardigheden .

De tekstkenmerkenDe OP’s leggen voor alle taalvaardigheidsniveaus vast welke tekstkenmerken de teksten vertonen die eencursistproduceertofaangebodenkrijgt .Detekstkenmerkenhebbenbetrekkingopdevolgendekenmerken:• inhoudelijkeelementen:debehandeldeonderwerpen,degraadvanauthenticiteit,decommunicatiesitua-

ties• formelekenmerken:lengte,structuurensamenhang• taalgebruik:complexiteit,register,correctheid,vlotheid,tempo,intonatie• visueleondersteuningenlay-out .

91 Algemeenwordtaangenomendatliterairetekstenmoeilijkerzijndanandere .Erisveelvoortezeggenomdatinderdaadzotezien .Anderzijdszijnerookheeleenvoudigeliterairetekstenenhangthetervanafwatdeleerderpreciesmetdieliterairetekstmoetdoen .Datgeldttrouwensvooralletekstsoorten .

92 ERK,p .133,6 .4 .3 .4:Taaldeskundigenwordenaangemoedigdomtereflecterenoverdemanierwaaropzetekstenselecteren,ordenenenclassificerenenofzeleerdershelpenomteksttypesteonderscheidenenpertypedegepasteluister-enleesstijlteontwikkelen .

ERK,p .214:Hetbelangvanteksttypesalsreflectievraag .IneenaantalschalendiewordengepresenteerdinhetERK(o .a .deDialang-schalen)wordtvanafeenbepaaldtaalvaardigheidsniveau(bv .B2)verwachtdateencursistveelsoortentekstenmakkelijkkanlezenmetverschillendesnelhedenenopverschillendemanieren,afhankelijkvanzijndoeleindenenhetteksttype .

93 ERK,p .17:Bijinteractienementenminstetweeindividuendeelaaneenmondelingeofschriftelijkeuitwisselingwaarinproductieenreceptieelkaarafwisseleneninmondelingecommunicatieelkaarzelfskunnenoverlappen .Nietalleenkunnentweegesprekspartnersgelijktijdigaanhetwoordzijnentochnaarelkaar luisteren,maarookalszijomdebeurtsprekenvoorspeltde luisteraarmeestalvroegtijdigderestvandeboodschapvandesprekerenbegintdaneenantwoordvoortebereiden .Bijinteractieflerencommunicerenkomtdusmeerkijkendanalleenhetlerenontvangenenvoortbrengenvantaaluitingen .Geziendecentralerolvaninteractieindecommunicatie,wordtaaninteractieoverhetalgemeengrootbelanggehechtbijtaalgebruikentaalleren .

94 Vantage,CouncilofEurope,2001 .

95 ERK,p .214 .IndeschalenvoorreceptievevaardighedendiegepresenteerdwordeninhetERK(o .a .deDialangschalen)wordtexplicietverwezennaarteksttypesen-bereik .Bijproductievevaardighedenwordteerderingezoomdoptekstkenmerkenzoalsdelinguïstischecomplexiteitendediscoursestructuurdanopteksttype .

114



Naarmatedetaalbeheersingvaneencursisttoeneemt,ishijinstaatomcomplexeretekstenteproducerenof te verwerken . Die complexiteit heeft onder meer te maken met formele, inhoudelijke en linguïstischekenmerken .


• Het belangrijkste onderscheid is dat het ERK in de eerste plaats vertrekt van de moeilijkheidsgraadvantakenennietvanteksten .DeverschillendetekstkenmerkendiehetOPvermeldt,wordenweliswaarerkendalsparametersdiedemoeilijkheidsgraadbepalenvaneentekst,maarconformzijntaakgerichtebenaderingonderstreepthetERKdathetvooralbelangrijkiswatdecursistmeteenbepaaldetekstmoetdoen .Demoeilijkheidsgraadvandetaakisafhankelijkvaneenaantalonderlingsamenhangendefacto-rendiegemanipuleerdkunnenwordenpertaak .

• InhetERKfungeertelk tekstkenmerkafzonderlijkdusnietzozeeralseenabsoluteparameterdiekanwordeningeschaaldopeenbepaaldtaalvaardigheidsniveau(vaneenvoudignaarcomplex) .

• HetERKgeeftgeenspecifieketekstkenmerkenoppervaardigheidsniveau .Tekstkenmerkenwordeneer-derbeschouwdalsflexibeleparametersdieinrelatiemetandereparametersbekekenwordenomeentaaltaakinteschalenopeenbepaaldtaalvaardigheidsniveau(ERK,p .144-149) .

• HetERKvermeldthetbegriptekstkenmerken94explicietalsslechtseenvandedrieparametersdiedemoeilijkheidsgraadvanbegripstaken(luisteren/lezen)bepaalt .HetERKstiptdaarbijaandatde inter-actietussendezeverschillendekenmerkenvanbelangisomdemoeilijkheidsgraadtebepalen .Bijvoor-beeldkortetekstenzijnnietnoodzakelijkeenvoudigerdanlangereteksten .

Het publiekDebouwsteenpubliek geeftaanvoorwieeenbepaaldetekstbedoeldis .DatkanvolgenshetOPdecursistzelfzijn,eenbekendeofeenonbekendetaalgebruiker .Demeestetaaltakenindebasiscompetentieshebbenbetrekkingopeenonbekendetaalgebruiker .Omdieredenwordthetpubliekindebasiscompetentiesenkelgeëxpliciteerdindeanderegevallen .

HetOPneemtaandatwieeenbepaalde taaltaakkanuitvoeren tenaanzienvaneenonbekende,datzekerook kan ten aanzien van een bekende . Maar ook het onderwerp speelt een rol . Met andere woorden deOP’sfocussennaareigenzeggen97bijdebasiscompetentiesvooralopdeparametervertrouwdheidmetdegesprekspartner .

Alsweechterkijkennaardebasiscompetenties,blijktdatookandererelationeleaspectenaanbodkomen,zoalskennisvanhettaalregisterensociocultureleaspecten .Indelagererichtgradenmoetdetaalgebruikeradequaatkunnenomgaanmetsituatiesdieverschilleninformaliteit .Indehogererichtgradenmoetdetaal-gebruikeradequaatomgaanmeteninspelenopspecifiekekenmerkenvandeontvangerofzender(leeftijd,bedoeling,socialeenintellectueleachtergrond)envanhetmediumdathijgebruikt .

96 ERK,p .148-149:HetERKsteltdatdevormvantaakondersteuning,detekstkenmerkenendevereistevormvanresponsomstandig-hedenzijndiedemoeilijkheidsgraadvanbegripstakenbeïnvloeden .BijtekstkenmerkenonderscheidthetERKdevolgendeaspecten:linguïstischecomplexiteit,teksttype,discoursestructuur,fyiekepresentatie,tekstlengteenrelevantievoordeleerder .Detekstkenmer-kenuithetOPwordenvermeldindezesubcategorieën .ERK,p .146-147:Dedrieparametersdiedemoeilijkheidsgraadvaninteractie-enproductietakenbepalenzijndefysiekepresentatie,detekstlengteenderelevantievandetekstvoordeleerder .

97 Zieond .vlaanderen .be/dvo:opleidingsprofielTalen-AnderetalenR1Versie1 .0BVR,p .22 .

115



Bij elk stuk gesproken en geschreven taal is er een producent en een ontvanger . Zowel het OP als hetERKbestedenaandachtaankenmerkenvanhetpubliektotwiedetaalgebruikereenboodschapricht(ont-vanger),vanwiehijeenboodschapontvangt(zender)ofmetwiehij interactiefboodschappenuitwisselt(gesprekspartner) .


• HetERKbeschouwt‘rekeninghoudenmetjepubliek’alseenalgemenestrategieomdetaakinkwestiemet succes te kunnen afronden: een taalgebruiker kiest de stijl, de betoogstructuur, de formuleringwaarvanhijhetbestecommunicatieresultaatverwachtbijeenspecifiekegesprekspartnerofontvanger .Rekeninghoudenmetjepubliekisduseenvastonderdeelvandetaalgebruikssituatieenvaneentaal-taak . Het is breder dan de parameter ‘bekende versus onbekende gesprekspartner’ en omvat ook destatusvanhetpubliek(relatievanmachtofevenwaardigheid),degroottevanhetpubliekendegedeeldevoorkennis(zowelinhoudelijkalstalig),enzovoort(ERK,p .50) .

• HetERKmaaktgeenspecifiekonderscheidtussenbekendeenonbekendegesprekspartners .• Het OP maakt ook melding van de mogelijkheid dat een taalgebruiker de ontvanger is van de eigen

boodschappen (bv .eenboodschapvoorzichzelfnoteren indevreemde taal) .Dit isniethet sterkstevoorbeeldvaneenfunctioneleenrealistischesituatie .

• Het OP benadrukt voor de lagere richtgraden vooral het onderscheid formeel-informeel taalgebruik .HetERKdaarentegenzieteen‘neutraalregister’alshetmeestgeschikteregistervoorleerdersvaneenvreemdetaalenpleitervooromhetgebruikvanmeerinformeleenformeleregisterstereserverenvoortaalopleidingenophetniveauB196 .

Het verwerkingsniveauHetverwerkingsniveaubeschrijftwateencursistmeteenontvangenofteproducerentekstmoetdoen .Hetideeisdatcursistensteedscomplexeretaaltakenkunnenuitvoerennaarmatehuntaalbeheersingtoeneemt .Naasttekstkenmerkenisditdetweedebouwsteenvandebasiscompetentiesdieverwijstnaarhoegoedeentaalgebruikerietsmoetkunnendoenmettaal .

De OP’s onderscheiden vier verwerkingsniveaus die gerangschikt worden van eenvoudig tot complex: hetkopiërende niveau, het beschrijvende, het structurerende en het beoordelende niveau . In het kopiërendeniveaubeperktdetaakzichtothetletterlijkoverschrijvenofnazeggenvaneentekst .Indebasiscompetentieswordthetlaagsteniveau,hetkopiërendeniveau,enkelvermeldvoortalenwaarvooreenalfabetiseringsprojectmoetwordenuitgewerkt,zoalsvoorArabisch,ChineesenJapansenvoordeopleidingOpstapTalenvandebasiseducatie .Ophetbeschrijvendeniveauverwerktdecursistdeinformatiezoalszezichaandient,zonderzeandersteordenen .Ophetstructurerendeniveaubrengtdecursistzelfeenordeningaan .Enophetbeoor-delende niveau vormt de cursist zich een mening over de aangeboden informatie of deelt hij zijn meningbeargumenteerdmee .

InhetkadervandeevaluatievandeopleidingsprofielenTalen99stiptedeconsultatiegroepmetdeskundigenaandatdezebouwsteensterksamenhangtmetdealgemenecompetentiesvandecursist .Eentaalleerdermeteenbeperktevaardigheid inbijvoorbeeldargumenteren(indemoedertaal)zaldaarookindevreemdetaalnietinuitblinken .

98 ERK,p .112:Indeeersteleerfasen(totpakwegniveauB1)iseenbetrekkelijkneutraalregisterhetmeestgeschikt,tenzijerdwingenderedenenzijnomvooreenanderregistertekiezen .Ditneutraleregisterzullenmoedertaalsprekersmeestalingesprekmetbuiten-landersenvreemdeninhetalgemeengebruikenenookvanhenverwachten .Debekendheidmetmeerformeleofmeerfamiliaireregisterszalwaarschijnlijkindeloopvandetijdontstaan,wellichtdoorhetlezenvanverschillendetekstsoorten,inhetbijzonderromans,eneerstalsreceptievecompetentie .Menmoetenigevoorzichtigheidaandedagleggenbijhetgebruikvanmeerformeleofmeerfamiliaireregisters,aangezienongepastgebruiksnelkanleidentotmisverstandenenspot .

99 OpleidingsprofielTalen,4 .2 .,p .11 .

116



ZowelhetOPalshetERKgevenaandatnaarmatecursisteneenhogertaalvaardigheidsniveaubereiken,zebetermoetenkunnenomgaanmetinformatiedieminderexplicietofduidelijkaanwezigis .


• HetERKgebruikthetbegripverwerkingsniveauniet .HetvertoontechtergelijkenissenmeteenbegripdatwelvoorkomtinhetERK:hetbegrip‘discoursestructuur’98,datverwijstnaarordeningensamenhangineentekst .Ditbegripwordtenkelexplicietvermeldalseenvandeparametersdiedemoeilijkheidgraadvanreceptievetakenbeïnvloedt .HetverschilmetdeverwerkingsniveausuitdeOP’sisdateenleerdereen specifieke taak (die verband houdt met de ontvangst en productie van teksten) op een bepaaldniveaumoetkunnenuitvoeren .

InhetERKstaatoverigensweleentabelmetalstitel‘Tekstverwerken’(ERK,p .91) .Dezetabelexplici-teerthoeenhoegoed taalleerdersuitverschillende taalvaardigheidsniveausgesprokenofgeschreventekstenmoetenkunnenverwerken .Ditmagmennietverwarrenmetdetoepassingvandeverwerkings-niveausinhetOPzoalsblijktuitvolgendevoorbeelden .

EenvoorbeelduitOP:R3,3 .1 .(spreken)opstructurerendniveaueen instructiegeveninprescriptieveteksten .EenvoorbeelduithetERK:(B2)kanuiteenlopendefeitelijkeenverbeeldetekstensamenvattenendaarbijtegengesteldegezichtspuntenendehoofdthema’sbecommentariërenenbediscussiëren .Kanhoofdpunten van nieuwsberichten, vraaggesprekken of documentaires samenvatten, met meningen,argumentenendiscussiepunten(ERK,p .91) .

• HetERKsteltdathetnieteenvoudigisomdemoeilijkheidsgraadvaneenspecifieketaakvasttestellen,maaronderscheidtweldiverseomstandighedenenbeperkingendiedemoeilijkheidsgraadvantakeninsamenspelkunnenbeïnvloeden .DiefactorenverschillenvolgenshetERKvoortakengerichtopinterac-tieenproductieenerzijdsenvoortakengerichtopbegrip(lezen/luisteren)anderzijds .HetERKpleiterookvooromdeverschillendeparametersinhunsamenspeltebekijkeninplaatsvanlineair99 .

Hetisdanookdevraagofdekoppelingvaneenspecifieketaaltaakaaneenspecifiekverwerkingsniveauvooreenspecifieketekst(soort,tekstkenmerken)voordeviervaardighedenvoldoendeflexibiliteitbiedtomcommunicatievetakenteontwikkelen .

De contextenElketaaltaakisineencontextingebed .DeOP’sstellenvooropdatcursisteningevarieerdecontextenmoetenkunnenfunctioneren .Daarbijgaanzeervanuitdatcursisten inde lagererichtgradengebaatzijnmet taal-gebruik inalgemenegebruikssituaties . Inhogererichtgradenwordtdituitgebreidmethetprofessioneleengespecialiseerdeeducatievetaalgebruik .

DeOP’sdefiniëren15contextengespreidoverdeverschillenderichtgraden:contactenmetofficiëleinstanties,leefomstandigheden,afsprakenenregelingen,consumptie,openbaarenprivévervoer,voorlichtingsdiensten,vrije tijd, nutsvoorzieningen, ruimtelijke oriëntering, onthaal, gezondheidsvoorzieningen, klimaat, socialecommunicatieophetwerk,opleidingsvoorzieningen,communicatieophetwerk102 .

DeOP’sgebruikendetermcontext103voordesituatiewaariniemandtaalgebruikt(bijvoorbeeldsocialecom-municatie op het werk) . Daarbij moet worden opgemerkt dat de 15 geselecteerde koepelbenamingen niet

100Eensamenhangendetekstmeteenheldereordening(bijvoorbeeldchronologisch,metduidelijkgemarkeerdehoofdpuntendieeerstwordengepresenteerdenlaterwordengeïllustreerd),informatiediemeerexplicietdanimplicietwordtgepresenteerd,deafwezigheidvantegenstrijdigeofverrassendeinformatie,datallesdraagtbijtotverminderingvandecomplexiteitvandeinformatieverwerking(ERK,p .149) .

101 ERK,p .145:Eentaakkanlinguïstischveeleisendmaarcognitiefeenvoudigzijn,ofomgekeerd,waardoorbijdetaakselectiedeenefactoruitpedagogischeoverwegingenkanwordengecompenseerdmetdeandere(alkandejuisteresponsopeencognitiefveelei-sendetaakinwerkelijkheideenlinguïstischeuitdagingzijn) .Bijhetuitvoerenvaneentaakmoetenleerderszoweldeinhoudalsdevormkunnenverwerken .Wanneerzijgeenonnodigeaandachtaanvormaspectenmoetenbesteden,hebbenzijmeeraandachtvoorcognitieveaspecten,enomgekeerd .

102OP’sVolwassenenonderwijsTalen,Bijlage3 .3 .B1 .Bijhetbepalenvande15relevantecontextenvoordeverschillendeniveausheb-bendeontwikkelaarszichgebaseerdopeenlijstvan13transactionelesituatiesuithetalledaagselevenbeschrevenindepublicatieThresholdLevel1990 .

103 ERK,p .45-48 .Determen‘context’en‘situatie’wordeneveneensinhetERKgebruikt,maarineenbrederebetekenis .Hierbijmoetenweopmerkendathetonderscheidtussen‘domein’en‘context’nietaltijdevenduidelijkis .Determ‘context’verwijstzowelnaarde(externe)fysiekeensocialeomstandighedenwaarincommunicatieplaatsvindt,alsnaardepsychischeomstandighedenwaarindebetrokkenactorenzichbevinden .Hetbegrip‘situatie’lijkttewordengereserveerdvoorgebeurtenissenenactiviteitengesitueerdintijdenplaats(locatie,instelling)waarbijspecifieketeksteneenrolzoudenkunnenspelen .

117


allemaalgeformuleerdzijnalssituaties .Dehuidigeformuleringdoeteerderdenkenaanthema’s(leefomstan-digheden,consumptie,vrijetijd,klimaat,…)enaantaaltaken(afsprakenenregelingen) .DaardoorisindeOP’shetverschiltussendebouwstenencontextentaaltaaknietaltijdduidelijk .Hetzelfdegeldtvoorhetdiscriminerendevermogenvandeonderscheidencontexten .Sommigecontextenlijkenelkaarteoverlappen(bijvoorbeeldcontext3‘Afsprakenenregelingenlogiesenmaaltijden’encontext4‘Consumptie’) .


ZoweldeOP’salshetERKhebbenoogvoordecontextwaarintaalgebruiktwordtenreikeneenkaderaanommaterialenenactiviteitenteselecterendiebeantwoordenaanverschillendecommunicatiebehoeften .


• DeOP’smakengebruikvan15categorieënomtaalactiviteitenteclassificeren(de‘contexten’) .HetERKsteltvooromdaarvierhoofdcategorieënvoortehanteren:hetonderwijs-,werk-,publiekeenpersoonlijkedomein .DaarbijmerkthetERKopdatveelsituatieskunnenbehorentotmeerdanééndomein .

π hetpersoonlijke domein,waarindebetrokkenealsprivépersoonleeft,metaandachtvoorhethuise-lijkelevenmetfamilieenvrienden,enzichovergeeftaanindividueleactiviteitenzoalslezenvoorzijnofhaarplezier,eendagboekbijhouden,zichwijdenaaneenspecialebelangstellingofhobby,…

π hetpublieke domein,waarindebetrokkeneoptreedtalslidvandesamenlevinginhetalgemeenofvaneenbepaaldeorganisatieenzichbezighoudtmetuiteenlopendetransactiesvooruiteenlopendedoeleinden .

π hetprofessionele domein,waarindebetrokkenezijnwerkdoetofberoepuitoefent .π het educatieve domein, waarin de betrokkene zich bezighoudt met een georganiseerde vorm van

leren,inhetbijzonder(maarnietnoodzakelijkerwijs)binneneenonderwijsinstelling(ERK,p .44-45) .• DecategorieënuithetERKzijnvaneenabstracterniveaudandecategorieënindeOP’s .Dedomeinen

inhetERKverwijzennaardeviersectorenvanhetsocialelevendieverderonderverdeeldkunnenwordenin thema’s (zakendiehetonderwerpkunnenvormenvanbetogen,gesprekkenof verhandelingen,…)entakendiedeleerdersmoetenkunnenuitvoeren(cf .bouwsteentaaltaak)(ERK,p .50-53) .Zoalswealvermeldden,verwijzendecategorieënindeOP’snaarthema’sentaken .

• HetERKonderscheidtslechtsvierdomeinen,maarlaatruimtevoorspecifiekereindelingenbinnendiedomeinen (thema’s, subthema’s en taken) .HetERKverwijstdaarvoor trouwensnaar anderepublica-ties102 .WelwaarschuwthetERKvooreentenormatiefgebruikvancategorieëndieinessentiebedoeldzijnomdeinhoudvanhetaanbodzoveelmogelijktedoenaansluitenbijdebehoeften,demotivatieendekenmerkenvanhetbeoogdepubliek(ERK,p .51) .

Van bouwstenen naar basiscompetentiesInhetvoorgaandezijnweuitgebreid ingegaanopdeverschillendebouwstenen .Maarhoebrengtmendiebouwstenensamenindebasiscompetenties?Hoeordentmendebasiscompetentiespervaardigheid?Enopbasiswaarvanverdeeltmendebasiscompetentiesoverdemodulesdieeenopbouw inmoeilijkheidsgraadvertonen?

104ThresholdLevel1990 .Opmerking:depublicatieVantage2001bevatdezelfdeclassificatiesystemen .

118


Tabel 5 geeft aan hoe de bouwstenen worden samengevoegd tot basiscompetenties per vaardigheid .

ERKOP’sTALENOrdeningvandebasiscompetenties:pervaardigheidSPREKEN/GESPREKKENVOEREN/SCHRIJVEN/LUISTEREN/LEZEN

1. Wat moet de cursist kunnen doen? en hoe goed?

Communicatievetaken

Decursistkaneenspecifieketaaltaak(handeling)uitvoeren(tenaanzienvaneenspecifiekpubliek)

opeenspecifiekver-werkingsniveau

in/over/m .b .t ./vaneenbepaaldetekstsoort(zoals…)

Linguïstische&sociolinguïstischecompetenties

Decursistkanspecifiekekennistoe-passenbijdetaakuitvoering

Communicatievestrategieën

Decursistkanbepaaldestrategieëntoepassenbijdetaakuitvoering .

opeenbepaaldemanier(desgewenst,vlot,probleemloos)

Algemenecom-petenties(existentiële)

Decursistgeeftblijkvaneenspeci-fiekeattitudebijdevoorbereiding/uitvoering/evaluatievandetaak .

2. hoe goed moet de cursist dit kunnen doen? hoe complex zijn de teksten die de cursist moet kunnen produceren of ontvangen?

Moeilijkheidvandetaak

Tekstkenmerkenvandeteproduceren/beluisteren/lezenteksten

3. In welke contexten moet de cursist deze vaardigheden kunnen toepassen?

Contexttaalgebruik

Eenvoorstelvanverdelingvande15contextenoverdeverschillendetaalmodules

Tabel 5: overzicht van de manier waarop de verschillende bouwstenen samengevoegd worden tot basiscompetenties.

Uittabel5blijktdatdesamenstellingvandebouwstenentotbasiscompetentiesgebeurtaandehandvandrieaspectenbinnenelkevaardigheid(belangrijksteordeningsprincipe):• deinhoudelijkespecificatie(metniveaubepaling)vandebasiscompetentie• despecificatievanhetvereisteniveauvandeteverwerkenofproducerentekstenvoorallebasiscompe-

tenties• eenvoorstelvanverdelingvandecontextenoverdeverschillendemodules .

Bijdereceptieve vaardighedengaathetomhetbegrijpenvanstukkengeschrevenofgesprokentaal .Debasiscompetentieszijngeformuleerdalshandelingendiedecursistuitvoertopdiversesoortengeschrevenofgesprokentaal(input)endieresulterenintekstbegrip .De(formele,inhoudelijke,linguïstische)kenmerkenvandiegeschrevenofgesprokentaal(input)endehoeveelheidinformatie(specifiekeofallegegevens)diedeleerdermoetbegrijpen,bepalenvooraldecomplexiteitvandereceptievehandelingen .

Bijdeproductieve vaardighedengaathetomdeproductievangesprokenofgeschreventaal .Debasiscom-petentieszijngeformuleerdalshandelingendiedecursistuitvoertin eenspecifieketekstsoort(output)ofalshandelingendiebetrekkinghebbenopeenspecifieke tekstsoort (input) .Metanderewoordendegeëxplici-teerdetekstsoortverwijstsomsnaardetekstuitvoer(output),somsnaardetekstinvoer(input) .Voorbeelden uit OP - Effectiveness 1: spreken/gespreksvaardigheid• De cursist kan op structurerend niveau informatie vragen en geven in informatieve teksten zoals een demonstra-

tie en een formeel gesprek.• De cursist kan op structurerend niveau een samenvatting geven van informatieve teksten zoals een verslag, een

actieplan, een projectvoorstel.

119


Uitdeanalysevandeconcretebasiscompetentiesblijktdathetnietzoeenvoudigisomdebasiscompetentiestebegrijpenenteinterpreteren .Datheefttemakenmetdevolgendeaspecten .1 . DegebruikervandeOP’smoetverschillendebouwstenenmetelkaarinverbandbrengenomdebasiscom-

petentiejuisttekunneninterpreterenenerookdejuistemoeilijkheidsgraadaantoetekennen .Deveelheidaangegevensiscomplex .Zozijnerbijvoorbeeldperbouwsteenonderverdelingenaangebrachtomdiverseniveausvanmoeilijkheidsgraadofvariatie in tebouwen .Voorde interpretatiemoetdegebruikerzowelrekeninghoudenmetbouwstenendiesamen(bijvoorbeeldsoortenteksten,verwerkingsniveaus)alsapartwordengepresenteerd(cf .tekstkenmerken,contexten;zieaspectenintabel1) .

2 . Debasiscompetentieszijnvrijabstractofgeneriekgeformuleerd . Basiscompetenties en ondersteunende elementen zijn op macroniveau geformuleerd. Dit betekent dat ze

door de onderscheiden onderwijsverstrekkers op herkenbare wijze in leerdoelen/leerinhouden moeten worden omgezet (OP, Bijlage 3.3. B2).

De formuleringenvandebasiscompetenties indeOP’szijnvaneenabstracterniveaudandebeschrij-vingenindeschalenvanhetERK .Dezeschalenintegrerenspecifiekereinhoudelijkedescriptorenomeenspecifiekeproductieveofreceptievetaakopeenbepaaldvaardigheidsniveautebeschrijven . Voorbeeld OP: spreken/gesprekken voeren Effectiveness 1: informatie vragen en geven in informatieve teksten zoals een demonstratie en een formeel gesprek

Voorbeeld ERK: Mondelinge productie in het algemeen (C1) Kan duidelijke, gedetailleerde beschrijvingen en presentaties geven van complexe onderwerpen en daarbij

subthema’s integreren, bepaalde standpunten ontwikkelen en afronden met een passende conclusie. (C1) Monoloog: ervaringen beschrijven

3 . Debouwstenenindebasiscompetentiesinteragerenmetelkaarenlijkenelkaarsomsteoverlappen .Zoisdediscriminerenderolvandeverwerkingsniveaustenaanzienvandebouwsteentaaltaaknietaltijdduide-lijk .Datblijktuitdevolgendevoorbeelden .• Effectiveness 1: spreken/gesprekken voeren, de cursist kan op beoordelend niveau een mening of

standpuntverwoordenenernaarvragenè mogelijke overlapping van verwerkingsniveau en taaltaak: een mening of standpunt verwoorden, vereist

vaak dat je informatie kunt beoordelen• Effectiveness 1: luisteren, de cursist kan op structurerend niveau de hoofdgedachte achterhalen en

specifiekeinformatieselecterenininformatievetekstenzoalseenlezingeneenvoordrachtè overlapping van verwerkingsniveau en taaltaak: de hoofdgedachte achterhalen vereist - afhankelijk van de

kenmerken van die tekst - dat je de tekst structurerend moet verwerken Daarbij rijst ookde vraagnaarde relatie tussendebouwstenen tekstkenmerkenen verwerkingsniveau .

Tekstendiemeerimplicieteinformatiebevatten,vragenimmersmeerwerkvan(of:verwerkingdoor)eenlezer/ontvangerdaneenvoudiggestructureerdeteksten .

4 . Degebruiktebegrippenzijnnietaltijdbegripzuiver .Bijdebesprekingvandebouwstenenverwezenweondermeernaarde contextenende taaltaken .Deverschillendebouwstenenhebbensomseenanderefunctiebinnendebasiscompetentie,afhankelijkvanbijvoorbeelddevermeldevaardigheid .Eenvoorbeeldzijndetekstsoorten:dieverwijzensomsnaardeinput(tekstinvoer),somsnaardeoutput(tekstuitvoer) .

5 . Erisonduidelijkheidoverderolvandezogenaamdeondersteunendeelementen .Enerzijdswordtonder-steunendekennis indebasiscompetentiesvandeOP’sgeformuleerdalseenvaardigheid (‘jemoethetkunnentoepassen’) .AnderzijdsmakendeOP’sinhuntoelichtingzelfeenonderscheidtussen‘vaardighe-den’en‘ondersteunendeelementen’(BijlageOP’s,3 .3 .B2) .

HetERKsteltdathetnieteenvoudigisomdemoeilijkheidsgraadvaneenspecifieketaakvasttestellen,maaronderscheidtweldiverseomstandighedenenbeperkingendiedemoeilijkheidsgraadvantakeninsamenspelkunnenbeïnvloeden .DiefactorenverschillenvolgenshetERKvoortakengerichtopinteractieenproductieenerzijdsenvoortakengerichtopbegrip(lezen/luisteren)anderzijds .HetERKpleiterookvooromdever-schillendeparametersinhunsamenspeltebekijkeninplaatsvanlineair .

DeontwikkelaarsvandeOP’sonderscheideninhunbeschrijvingssysteemzelftweegrotecomponenten:detaalvaardighedenendeondersteunendeelementen,dieelkonderverdeeldkunnenwordeninsubcategorieën .Zeverantwoordenditverschilalsvolgt:

Uit het voorgaande volgt dat in het hele beschrijvingssysteem de vaardigheid tot communiceren centraal staat: kenniscomponenten, strategieën en attitudes blijven belangrijk, maar hebben een ondersteunende karakter (OP, bijlage 3.3. A).

120


3.3 Samenvatting

DeanalysevandeOP’stoontaandatzedezelfdevisieoptaallerenhanterenalshetERK .Datblijktondermeeruitdecriteriadieaandebasisliggenvandeselectievandespecifiekebouwstenenvoordebasiscompetenties .Derelatiemethetideeëngoedisvoordemeestebouwstenenduidelijk .

Debasiscompetentieswillenexpliciterenwateenleerdermoetdoeninwelkecontextenhoegoedhijdatmoetdoen .Daarbijgaataandachtnaardeuitvoeringvan taken,maarooknaardestrategieëndiede taalleerderhanteert .

UitdeanalyseblijktdatdeOP’servoorkiezenomdebouwstenennaderteverfijnen .DegekozenverfijningenvindennietaltijdhunbasisinhetERK,nochishetduidelijkofzedaadwerkelijkhetbeoogdeeffectbereiken .Indebasiscompetentieswordeneenaantalbouwstenenmetelkaarinverbandgebracht(bijvoorbeeldtaaltakenen verwerkingsniveaus), andere worden apart beschreven (bijvoorbeeld tekstkenmerken) . Dit verschilt vande taakbeschrijvingen inde tabellenenschalenvanhetERKwaarbijdiverseaspectengeïntegreerdwordengepresenteerd .

4. De onderwijspraktijkInditdeelpresenterenweeenaantal vaststellingenoverdeonderwijspraktijk .Dievaststellingenverwijzennaar de doorlichtingen in de periode van september 2009 tot juni 2010 . We beperken ons daarbij tot dedoorlichtingenvandetaalopleidingenindeCVO’saangezienhetaantaldoorlichtingenindeCBE’swaarbijhetleergebiedTalenindedoorlichtingsfocusstond,tebeperktiseromconclusiesuittetrekken .

Aansluitendbijhetonderwerpvandezebijdragebestedenwedaarbijspecifiekaandachtaanhetgedachte-goedvanhetERK .Zoalsbeschreveninhettweededeel,vormdehetERKeeninspiratiebronbijdeontwikkelingvandeOP’sTalenendusookvandeleerplannendieopdeOP’sTalenzijngebaseerd .

HerkentdeonderwijsinspectiedeprincipesvanhetERKindemanierwaaroplerarenhunonderwijspraktijkvormgeven?Hanterendelerarendeleerplannenalsreferentiekaderenstemtdemanierwaaropzedeleer-plandoelstellingenimplementerenovereenmetdevisieoptaallerenuithetERK?Zijnernoganderebronnendietaallerarenalsreferentiekadergebruiken(bijvoorbeeldleerboeken)?VerwijzenlerarensomszelfnaardepublicatievanhetERKofblijkt-zoalsdeinleidingstelt-datzeermindermeevertrouwdzijn?

4.1 De leerplandoelstellingen voor de taalopleidingen in de cVO’s

DemeestelerarenkomeninaanrakingmetdebasiscompetentiesviadeleerplannenTalen .Elkcentrumkaneeneigenleerplanindienen .Aangeziendemeestecentragebruikmakenvandenetoverschrijdendeleerplan-nen, beperken we ons tot de structuur van deze leerplannen om toe te lichten hoe de basiscompetentiesomgezetwordeninleerplandoelstellingen .

DeleerplannennemendebasiscompetentiesuitdeOP’sTalenoveralsleerplandoelstellingen .Deformule-ringblijfthetzelfde,maarzewordengeordendonderdevolgendesubcategorieën:vaardigheden,ondersteu-nendekennis,strategieën,attitudesenkenmerken .Debouwsteencontextvandebasiscompetentieswordtinhetdeel‘leerinhouden’behandeld .Hetbegripvaardighedenverwijstindeleerplannenzowelnaardeviervaardighedenspreken,schrijven,lezenenluisterenalsnaareenspecifiekegroepvanleerplandoelstellingenper productieve/receptieve vaardigheid die onder meer de taaltaken en het verwachte verwerkingsniveauexpliciteren .

121


OPleIDIngSPrOFIelen tAlen netOVerSchrIJDenDe leerPlAnnen tAlen

Contexten

BASIScOMPetentIeS Geordendpertaalvaardigheid

spreken/gesprekkenvoeren schrijven luisteren lezen

leerPlAnDOelStellIngenGeordendpertaalvaardigheid

spreken/gesprekkenvoeren schrijven luisteren lezen

Decursist kan taaltakenuitvoerenopeenspecifiekverwerkingsniveau t .a .v . een bepaald publiek in/over/vantekst(soorten)

Vaardigheden

taaltaken uitvoeren op een specifiek verwerkings-niveau t .a .v . een bepaald publiek in/over/vantekst(soorten)

DecursistkankennistoepassenDecursistkanstrategieëntoepassenDecursistgeeftblijkvanattitudes

Ondersteunendekennis

kennistoepassen

Strategieën

strategieëntoepassen

Attitudes

blijkgevenvanattitudes

Tekstkenmerken van de te produceren/beluisteren/lezenteksten

Kenmerken

tekstkenmerken van de te produceren/beluisteren/lezenteksten

leerInhOUDen

Contexten

taalhandelingen

taalsysteem

taalregisters

uitspraakenintonatie

sociocultureleaspecten

Tabel 6: vergelijking tussen de ordening van de bouwstenen van de basiscompetenties in de opleidingsprofielen Talen en de leeprlandoelstellingen in de netoverschrijdende leerplannen.

Deel4 .2 .beschrijfteenaantalknelpuntendiewevaststellenbijhetdoorlichtenvandetaalopleidingen .Alsweverwijzennaardoelengebruikenweindatdeeldetermleerplandoelstellingen .Zoalsblijktuitbovenstaandezijndeleerplandoelstellingenimmersidentiekaandebasiscompetenties .

4.2 Bronnen die de leraren talen als referentiekader (kunnen) hanteren

4.2.1. De leerplannen

De leerplannen zijn de decretaal bepaalde referentiekaders waarop leraren hun onderwijspraktijk moetenafstemmen .Eenvandekerntakenvandeonderwijsinspectieisomnategaaninwelkemateeencentrummetzijncursistendeleerplandoelstellingenrealiseert .Datimpliceertuiteraarddatlerarendeleerplandoelstellin-genkennenenerinslagenomzeteconcretisereninspecifiekeleerdoelenenopdrachten .Hierondergaanwenainhoeverrelerarenvertrouwdzijnmetdeverschillendeonderdelenvanhetleerplanenwelkemogelijkeproblemenzijervarenbijdeimplementatiedaarvan .

122


De leerplandoelen?• Demeeste lerarenzijnniet vertrouwdmetde leerplandoelstellingen .Ze richtenzichveelalophetdeel

‘leerinhouden’vanhetleerplan,datondermeereenaantalhandelingenopsomtdiethematisch(onderdecontexten)wordengeordendenopondersteunendekennis(grammaticaleitems) .Delerarenlatendeleer-plandoelenvaaklinksliggenomdatzeervanuitgaandatde‘leerinhouden’hetbelangrijkstedeelvanhetleerplanvormen .Anderelerarenhakenafwegensdecomplexeformuleringvandeleerplandoelstellingen .

• Delerarendiewelmetdeleerplandoelstellingenaandeslaggaan,vindenhetnietevidentomzejuistteinterpreterenenteconcretisereninspecifiekeopdrachtenendidactischewerkvormen .Vaakgaanzeaandeslagmeteenafgeslankteversievandeleerplandoelen .Zowordendeverwerkingsniveausvaakgeschraptofbeperktmenzichtotdeleerplandoelstellingendiegerangschiktstaanonder‘vaardigheden’inhetleerplan .Daardoorbehandelenzede leerplandoelstellingendieverwijzennaarde toepassingvanondermeerdestrategieënenattitudesniet .Delerarendiedeleerplandoelstellingenzeerbewusthanterenalskadervoordeontwikkelingvantaken,ervarenzealsweinigflexibel .Devooropgesteldecombinatievanbouwsteneninspecifiekeleerplandoelstellingenincombinatiemetdevoorgeschrevencontextenisvolgenshenterigide .

De vier vaardigheden?• Delerarenkennendevaardighedenspreken,schrijven,lezenenluisterenenverwijzenernaaralszekeuzes

moetenmakenvoorhunleerstofplanning .• Lerarenhebbenmeerproblemenomtaakgerichteopdrachtenteselecterenenontwikkelenvoorlees-en

schrijfvaardigheiddanvoorspreek-enluistervaardigheid .• Louterauditievereceptietakenprimeren .Voorluistervaardigheidwordt,buitenhetgebruikvandedoeltaal

indeklas,vrijweiniggebruikgemaaktvanvideo-eninternetmateriaal .

De contexten?• Zoalseerdervermeldzijndemeestelerarenvertrouwdmetdecontexten .Documentendiecentragebrui-

ken voor leerstofplanning vermelden naast de vier vaardigheden meestal ook de contexten . De lerarenordenendeleerinhouden(meestalvanhetgebruikteleerboek)onderdecontexten .

• Lerarenfocussenbijhetontwikkelenvantakenomdevaardighedeninteoefenenvooralophetinhoude-lijkeaspect(thema) .Erisveelminderreflectieoverparametersdieprecieseenrolspelenbijeenspecifieketaakenhoediegewijzigdkunnenworden .

De bouwstenen tekstkenmerken en verwerkingsniveaus?• Zoalsbleekuitdebesprekingvande individuelebouwstenengevendebouwstenen tekstkenmerkenen

verwerkingsniveausaanhoegoedeencursistietsmoetkunnenuitvoeren .• HetevaluatierapportoverdeopleidingsprofielenTalen105steldealvastdatcentrahetmoeilijkhebbenmet

deinterpretatievandeverwerkingsniveausendetoepassingvantekstkenmerken .• Hierbovenstiptenweaandatdeverwerkingsniveausvaakwordenweggelatenbijdeselectieenontwikke-

lingvanopdrachten .• Derolvandetekstkenmerkenisinhetbestegevalbeperkt,inhetslechtstegevalcontraproductief .Leraren

maken zelden gebruik van de (diverse componenten in de) tekstkenmerken om beoordelingscriteria tebepalenaandehandwaarvanprestatiesbeoordeeldworden .Delerarendiewelvertrekkenvandetekstken-merken,betreurendeabstractiegraadervan .Zebiedenonvoldoendehouvastomdemoeilijkheidsgraadvantakentebepalenentebeoordelen .

• Datneemtnietwegdatveelcentrainspanningenleverenomhunevaluatiesteobjectiveren .Erzijndiversescorewijzers inomloopomschrijf-enspreekvaardigheidteevalueren .Dekeuzevandebeoordelingsru-briekenenhetgewichtdateraanwordttoegekend,verschiltechtersterk .Datbetekentdatdecriteriadiecentragebruikenomtaalvaardigheidtebeoordelensterkverschillenvancentrumtotcentrum .

• Hetstrikthanterenvantekstkenmerkenalsparameterbijdeontwikkelingvanreceptievetakenzorgtzelfsvoor een verarming van de aangeboden taken . Zo gebruiken leraren vaak onterecht geen authentieketekstenindelagererichtgradenomdatzeervanuitgaandatzenietbeantwoordenaandevooropgesteldekenmerken .Zezijnerzichonvoldoendevanbewustdatzeverschillendeparametersvandetaakkunnenmanipuleren .Deze interpretatievande tekstkenmerken -waartoede taakonafhankelijkespecificatievantekstkenmerkenindeleerplandoelstellingenuitnodigt-hypothekeertvooralderealisatievandeleerplan-doelstellingenmetbetrekkingtotstrategieënenattitudes .

105 EvaluatierapportOpleidingsprofielenTalen(Onderwijsinspectie,april2008),Conclusiesenaanbevelingen6 .3 .2 .

123


4.2.2 leerboeken en cursusmateriaal

Hetwektmisschienverwonderingdatwehetgebruiktecursusmateriaalvermeldenalstweedereferentiekader,maarvoorveellerarenvormthetgebruikteleerboekdebasisvandeleerstofplanningen-evaluatie .Hetisdusinteressantomstiltestaanbijdemanierwaaroplerarenditmateriaalbenaderen .

Selectie van opdrachten voor het onderwijsaanbodDemeesteleerboekenvoordecourantevreemdetalenverwijzenexplicietnaarhetERK .Datgebeurtmeestaldoorhet taalvaardigheidsniveau(A1,A2,…C2) tevermeldenwaarmeehetmateriaalovereenstemt .HierbijherinnerenwedelezereraandatdeRaadvanEuropatotophedengeenleerboekenvalideert .Devermeldeniveaubepalingenopleerboekenverwijzendusnietnaareenbepaaldeexternegestandaardiseerdeprocedureofeenkeurmerk .Sommigeleerboekenverschaffendetailinformatieoverdemanierwaaropzedeafstemmingmet het ERK hebben bewerkstelligd, andere leerboeken beperken zich tot het vermelden van de algemenetaalvaardigheidsniveaus .

We moeten ook aanstippen dat leerboeken vaak gemaakt worden voor een zo breed mogelijk publiek inzoveelmogelijk landen .Aangeziendestudieduurvaneentaaltrajectopeenspecifiekniveauverschilt indeverschillende landen,betekentdatookdat leerboekenmoetendienenvoor taaltrajectenvanuiteenlopendestudieduur .

Dezegegevensmoetenlerarenaanzettenomvoldoendekritischtezijntenopzichtevanhetgebruikvaneenspecifiekleerboek .Westellenechtervaakvastdatlerarensterkvertrouwenopdekeuzesdieleerboekmakersmakenwatbetreftdevolgordeendeaanpakvantaken .Lerarenzijnookgeneigdomspecifiekeleerboekenhelemaalaftewerken,ookalsdeniveaubepalingdieeropvermeldwordt,niet(meer)overeenstemtmethetniveauvandemodule .

De meeste leerboeken hanteren een communicatieve aanpak, wat positief is . De leraren appreciëren dezeaanpakenhoudenerrekeningmeebijdekeuzevaneenleerboek .Decriteriadielerarengebruikenomeven-tueleselectiestemakenuithetleerboek,zijnechtervaakintuïtiefofgebaseerdoppersoonlijkevoorkeuren .Westellenookvastdatzedezelfdeselectiemakenvoorverschillendeklasgroepen,ongeachtdekenmerkenvandecursistenpopulatie .

De leerplandoelstellingen worden weinig gebruikt als toetssteen voor de selectie van opdrachten en werk-vormen .Watevenweinigvoorkomt,isdepraktijkomtereflecterenoverhettaakopzetenoverdevolgordevandiversehandelingenomvervolgensspecifieketaakparametersaantepassenaandecompetentiesendebehoeftenvanleerders .Ditresulteertondermeerindevolgendepraktijken:• Voor luistervaardigheid gebruikt men vooral het audiomateriaal waarin het leerboek zelf voorziet . Men

selecteertweinigbuitendataanbod .• Centrakunnenmeeraandachtbestedenaanwerkvormenenopdrachtendiedespreektijdvandecursisten

verhogenenhensterkerstimulerenomleer-encommunicatiestrategieëntehanteren .

EndatisnetwathetERKbeoogde:One of the CEFR’s objectives is to encourage modern language teaching professionals to think about their practices. The proposed approach should help them report on experiences, materials or pedagogical techniques106.

The usefulness107 of the CEFR is that it reminds us that competences vary in nature and all contribute to pupil success. Language teachers can therefore ask themselves the following questions about their teaching practices and materials:• What contribution is made to the development of pupils/students’ individual general competences? For example,

to what extent do the social forms of work, the tasks set and the practice of correction/assessment encourage pupils to take risks in spoken or written expression, which is an essential component of existential competence if progress is to be made in a modern language?

• Do the activities concerned really lead to an improvement in the various components of communicative compe-tence?

• Does the development of communicative competence significantly incorporate, for example, the sociolinguistic and pragmatic components?

106Goullier,p .11 .

107Goullier,p .40 .

124


Doordatdeleerboekenvaakgebruiktwordenzoalshierbovenbeschreven,sturenzeinsterkematedeonder-wijspraktijk .LerarenvancouranteEuropesetalenkennendeluxeomtekunnenkiezenuiteenbreedaanbod .Lerarenvanmindercourantetalenhebbendieluxevaakniet .Voorhenishetnogbelangrijkerdatzevanuiteenduidelijkreferentiekaderkeuzeskunnenmakenuithetbestaandemateriaalofzelfmateriaalkunnenont-wikkelen .

Sommigecentrabeschikkenweloverinstrumentendiedeafstemmingtussendeleerinhoudenvanhetleer-boekofmateriaalendeleerplandoelstellingeninkaartbrengen .Opdiemanierweethetcentrumbeterwelkehiatenhetbeschikbaremateriaalvertoont .

Selectie van evaluatieopdrachten108

Uithetbovenstaandebleekdatdeleerplandoelstellingenvaaknietfungerenalstoetssteenvoordeselectieenontwikkelingvantaken .Datheeftookgevolgenvoordeevaluatiepraktijk .Westeldeninhetschooljaar2009-2010vastdatin65%vandeonderzochteopleidingenvreemdetalendeevaluatieonvoldoendeisafgestemdopdeleerplandoelstellingen .Voor26,1%vanderesterendeopleidingenformuleerdenweverbeterpunten .

Datistewijtenaanverschillendefactoren .Devaardighedenwordennietaltijdjuistofvoldoendebreedgeëva-lueerd .Deevaluatiesvoorzieninteweinigvariatieintekstsoortenen-opdrachtenwaardoorsteedsdezelfdeleerplandoelstellingengetestwordenenandere leerplandoelstellingennietaanbodkomen .Westellenher-haaldelijkvastdatevaluatieopdrachtenquaniveaubepalingnietovereenstemmenmetdestandaardenvanhetdesbetreffendeniveau .Datgebeurtvooralindehogererichtgraden .Hetniveauvaneenspecifiekerichtgraad isvaakcentrum-endoelgroepafhankelijk109 .Centrastemmenhunevaluatiepraktijkdoorgaansafophetcursistenpubliekdatzebedienen .Hetpubliekdatmomenteeldehogererichtgradenvreemdetalenbevolkt,bestaatgrotendeelsuitmediorenenseniorendieeentaalvolgenvoorzelf-ontplooiing .Zoalsonderzoeknaar taalverwervingaantoont(zie2 .2)spelenspecifiekedoelgroepkenmerkeneenrolinhettaalverwervingsproces .

Niet alleen de evaluaties die nagaan of een cursist de leerplandoelstellingen binnen een taalmodule heeftverworven,verschillen(doorstroom) .Ookdeevaluatiesdiebepalenofaandeinstapvoorwaardenisvoldaan(instroom),zijncentrumgebonden .Hiervoorgebruikencentraoriënteringsproeven .HetevaluatierapportvandeopleidingsprofielenTalen110beklemtoondehetbelangvanvalide,betrouwbareengestandaardiseerdeplaat-singstoetsenomdecursistopeencorrectemaniertepositionerenendekwaliteitvanhetaanbodtegarande-ren .Onzevaststellingentijdensdedoorlichtingenbevestigendenoodaandergelijkeplaatsingstoetsen .

Ditalleswijstopdenoodaanextrarichtlijnenendeskundigheidsbevorderingvandecentra .Hetligtdaarbijvoordehandomgebruik temakenvandegevalideerdedescriptorenuithetERKaandehandwaarvandetaalvaardigheidsniveausbepaaldenomschrevenworden .

4.2.3 het erK zelf

ZoalsweaankondigdenindeinleidingisdekennisvanhetERKbeperkt .LerarenassociërenhetERKvooralmetdeniveauaanduidingendiezeterugvindenoppublicaties .WemoetendusconcluderendateengrootdeelvandelerarenvreemdetaleninhetvolwassenenonderwijshetERKnognietgebruikenvoordetoepassingendiehetERKzelfvoorogenhad,namelijkhetERKalsuitnodigingvoorreflectieoverdeeigenonderwijs-enevaluatiepraktijk .

108Voordeevaluatieopdrachtenputtendecentrauitzelfaangemaaktmateriaalofuitbestaandeleerboeken .

109ZieookEvaluatierapportOpleidingsprofielenTalen (Onderwijsinspectie, april 2008),p . 12: ‘Frequentgevendecentraaandatdematewaarindebasiscompetentiesgerealiseerdworden,afhangtvandecursistenkenmerken(leeftijd, intelligentie, leerervaringenopleidingsniveau,onderwijscultuurinhetlandvanherkomst)endehomogeniteitvandelesgroep .(…)Voorbijnadehelftvandecentrablijkendebasiscompetentiesvooralleopleidingenmoeilijkterealiseren .Ditgeldtvooralvoorluister-enspreekvaardigheid .Devoorgeschrevenminimalelestijdisvoorzienvooreenjongpubliekmeteenmeerdangemiddeldopleidingsniveau .Dehuidigecursistenpopulatievoldoetdaarnietaltijdaan .’

110 EvaluatierapportOpleidingsprofielTalen(Onderwijsinspectie,april2008),p .20,6 .7 .3 .

125


Publicaties111dielerarenvertrouwdwillenmakenmetdetoepassingsmogelijkhedenvanhetERKhebbenvoor-lopignoggeenvruchtenafgeworpen .DitisdeelstewijtenaandecomplexiteitvanhetERKzelf .Maardiecomplexiteitiseigenaaneenpublicatiediealsdoelheeftomeengedetailleerdraamwerktepresenterenvancategorieënwaarmeetaalgebruikentaallerenkunnenwordenbeschreven,zoalsookGoulliererkent:

The CEFR is a comprehensive document. It seeks to cover, in a coherent fashion, a very large number of language teaching and learning situations and most of the problems encountered in such situations. This ambition means that some of its ideas are complex.Needless to say, all language teachers and trainers who understandably want to take part in the debates in this field and judge what is at stake in the various pedagogical choices and decisions should refer to this document and be guided both by what it says and by the questions it asks in each section. However, on first tackling the CEFR a reader may well be disconcerted by the number of concepts introduced and the detailed explanations given in the various chapters. A full understanding of the CEFR will require several readings over a period of time, with certain sections being selected according to individual needs and interests112.

Hierligteenactieterreinopenvoorzoweldelerarenopleidingalsdepedagogischebegeleidingsdienstenendeinternedeskundigheidsbevorderingviadevakgroepwerking .GeziendetoepasbaarheidvanhetERKopalletalenkanmenditprocesdeelstaaloverstijgendaanpakken .

5. conclusiesWeonderzochten inwelkematedebasiscompetenties indeopleidingsprofielenTalen inhetvolwassenen-onderwijsafgestemdzijnophetERK .DathebbenwegedaandoordediverseindividuelebouwstenenuitdebasiscompetentiestevergelijkenmethetbegrippenkaderinhetERK .Wezijnookingegaanophetsamenspelvandiebouwstenen .Vervolgenshebbenwebesprokenwelkereferentiekadersdelerarenvreemdetalenhanterenomhunaanbodenevaluatieteorganiseren .DaarbijwasdevraagwelkerolhetERK,hetzijdirect,hetzij indirectviadeleer-plandoelstellingenspeelde .Opbasis vanhetonderzoeknaardeafstemming tussenhetERKendedoelenTalen (basiscompetenties/leerplandoelstellingen)enonzeervaringentijdensdedoorlichtingenformulerenwedevolgendeconclusies .

• DeopleidingsprofielenTalensluitenaanbijdevisieoptaallerenuithetERK .Datblijktondermeeruitdekeuzevandebouwstenendiedoorgaansaansluitenbijdeactiegerichtebenaderingvantaallerenenhetbelangvancompetentiesenstrategieën .

• AlhoeweldebouwstenenvandebasiscompetentiesquavisieaansluitenbijhetERK,kanmenzichvragenstellenbijdewaardeenhetdiscriminerendevermogenvaneenaantalbouwstenen .Nietallebouwstenenvinden immershunbasis inhetERKofkrijgendezelfde functie toegedicht .Het isaangewezenomeenaantalaannamesdieaandegrondslag lagenvandeselectieofverfijningvanspecifiekebouwstenen teherbekijken .

• DeOP’sverfijnendebouwstenenenverkavelenzeoverdeverschillendetaalmodulesdieeenopbouwinmoeilijkheidsgraadillustrerenbinneneenspecifiektaalvaardigheidsniveau(richtgraad) .Hetisonduidelijkofdezeverkavelingdaadwerkelijkhetbeoogdeeffectbereikt,namelijkdeprogressievantaalvaardigheidoverdiversemodulesadequaatbeschrijvenalsookdeafstemmingbewakenmetdereferentieniveausuithetERK .

• De structuur en opbouw van de basiscompetenties zijn vrij complex . In de basiscompetenties wordeneenaantalbouwstenenmetelkaar inverbandgebracht(zoals taaltakenenverwerkingsniveaus),andereworden apart beschreven (zoals tekstkenmerken) . Om de basiscompetenties te interpreteren moet delezereenveelheidaanelementenmetelkaarinverbandbrengen .Deformuleringisookvrijabstract .DebasiscompetentiesverschillenquaopbouwenformuleringergvandeholistischetaakbeschrijvingenindetabellenenschalenvanhetERK .Indietabellenwordendiverseaspecten(gevalideerdedescriptoren)op

111 CommonEuropeanFrameworkofReferenceforLanguages:Learning,teaching,assessment .Aguideforusers,SophieBailly,SeanDevitt,Marie-JoséGremmo,FrankHeyworth,AndyHopkins,BarryJones,MikeMakosch,PhilipRiley,GéStoksandJohnTrim(Ed .),LanguagePolicyDivisionStrasbourg .

112 Goullier,p .12 .

126


eengeïntegreerdemaniergepresenteerdomtaalvaardigheidsniveaustebeschrijvenhetzijglobaal,hetzijpervaardigheid .Bovenstaandeconclusiesneemtmenbestmeebijeenactualisatievandebasiscompe-tentiesTalen .

• De leerplandoelstellingenenhunbouwstenen (die indenetoverstijgende leerplannen identiek zijn aandebasiscompetenties)moeten taalleraren toelatenomeenaanbodenevaluatie teorganiserendiequainhoudenmoeilijkheidsgraadbeantwoordenaandevooropgesteldevereisten .Uitdedoorlichtingenblijktechterdatlerarendeleerplandoelstellingenvaaknietalsreferentiekaderhanterenofdatzemoeitehebbenomdeleerplandoelstellingenteinterpreterenenteconcretiseren .Datheeftondermeertemakenmetdeaspectendiehierbovenwerdenaangehaald,zoalsdestructuurendeabstracteformuleringvandedoelstel-lingenzelf .

• Leraren zijn gebaat bij extra deskundigheidsbevordering om de leerplandoelstellingen te interpreterenenteconcretisereninrelevanteopdrachtenenwerkvormen,zowelvoorhetonderwijsaanbodalsvoordeevaluatie .Centradiehieral initiatievennamen,bijvoorbeelddoorreflectieenexpertise-uitwisselingoverdeleerplandoelstellingeninvak-ofwerkgroepentestimulerenenteondersteunenviagerichteinterneenexternenascholing,kunnendoorgaansmooieresultatenvoorleggen .

• HetERKreikteenkaderaandatlerarentoelaatomhuneigenonderwijspraktijkmeeraftestemmenopdekenmerkenvantaallerenendecompetenties,behoeftenenbeperkingenvandecursistenpopulatie .Inzichtindeopbouwvanspecifieketakenenreflectieoverdedoelendieingeoefendofgetoetstworden,isdaarbijvanessentieelbelang .Daarnaastvormendebeschrijvingenvandetaalvaardigheidsniveauseenbelangrijkhulpmiddelomprestatiesvancursistenaccuratertebeoordeleneninteschalen .LerarenzijnechterweinigvertrouwdmethetERKengebruikenhetnietalsinstrument .ExtrainitiatievenomdeklooftussenhetERKendelerarenteoverbruggenzijnaangewezen .

• Opditmomentvariërendetaalopleidingenquainvullingenniveaubepaling .Dekenmerkenvanhetcur-sistenpubliek spelen daarbij een grote rol . We herhalen de aanbeveling uit het evaluatierapport van deopleidingsproefielenTalenom,liefstcentrumoverstijgend,valideengestandaardiseerdeplaatsingstoetsenuittewerken113 .

113 EvaluatierapportOpleidingsprofielenTalen(Onderwijsinspectie,april2008),p .20,6 .7 .3 .

127


6. literatuurlijst

Adriaens,L .enVerstraeten,H .(2001),Naarspecifiekeeindtermenvoorhettalenaanbodinhetvolwassenen-onderwijs .InImpuls 31ejaargang,nr .3,p .155-162,

Bailly,S .,Devitt,S .,Gremmo,M .J .,Heyworth,F .Hopkins,A .,Jones,B .,Makosch,M .,Riley,P .,Stoks,G .enTrim,J .(eds .)(2002) .Common European Framework of Reference for Languages: Learning, teaching, assessment. A guide for users .Strasbourg,LanguagePolicyDivision .

Bossers,B .,Kuiken,F .enVermeer,A .(2010) .Handboek Nederlands als tweede taal in het volwassenenonderwijs .Bussum:Coutinho .

CouncilofEurope(1990) .Threshold.Cambridge,UniversityPress .

CouncilofEurope(2001) .Vantage .CambridgeUniversityPress .

CouncilofEurope(2001) .Common European Framework of Languages: Learning, Teaching, Assessment .Cam-bridge,CambridgeUniversityPress .

CouncilofEurope (2005) .Surveying the use of the Common European Framework of Reference for Languages (CEFR). Draft synthesis of results .

Goullier, F . (2006) . Tools for Language Teaching. Common European Framework and Portfolios, Council ofEurope

NederlandseTaalunie(2008) .Europees Referentiekader voor Moderne Vreemde Talen: Leren, Onderwijzen, Beoor-delen .DenHaag .

Onderwijsinspectie(2008) .Evaluatie van een aantal opleidingsprofielen binnen de studiegebieden Talen van het volwassenenonderwijs .

Decreten en omzendbrieven

Decreetbetreffendederegionaletechnologischecentraenhoudendenoodzakelijkeendringendeonderwijs-bepalingenvan5mei2004 .

Decreetbetreffendehetvolwassenenonderwijsvan15juni2007 .

BesluitvandeVlaamseRegeringbetreffendedemodulairestructuurvanhetsecundairvolwassenenonderwijsvoorhetstudiegebiedtalenrichtgraad1en2van24juli2009 .

Websites

WebsiteEntiteitCurriculum:http://www .ond .vlaanderen .be/dvo

WebsiteRaadvanEuropa:http://www .coe .int

WebsiteRaadvanEuropa,sectietalen:http://www .coe .int/lang

WebsiteNederlandseTaalunie:http://taalunieversum .org/taalunie/

http://www.coe.int

2009-2010 (130 p.)

Documents

Transcript of 2009-2010 (130 p.)