2001.167X Web mapping toepassing...

Ministerie van Verkeer en Waterstaat jklmnopqRijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling/RIZA

November 2001

RIZA Werkdocument 2001.167x

Drs. ing. S.P.J.M. van de Pas

Web Mapping ToepassingEcotopen

WWW.ECOTOPENKAARTEN.NL

In dit werkdocument wordt de visie van de auteur(s) weergegeven, niet die van het Ministerie vanVerkeer en Waterstaat.

The views expressed in this document are the autors or autors’own, not those of the Department ofTransport, Public Works and Watermanagement.

Proces- en produktbeschrijving,conclusies en aanbevelingen

November 2001

RIZA Werkdocument 2001.167x

Drs. ing. S.P.J.M. van de Pas

Web Mapping ToepassingEcotopen

Web Mapping Toepassing Ecotopen 3

Inhoudsopgave…………………………………………………………………………………………………………………

VOORWOORD .................................................................................................................................................. 5

HOOFDSTUK 1 INLEIDING EN ACHTERGROND PROJECT............................................................. 7

1.1. DE AANLEIDING ..........................................................................................................................................71.2. PROJECTAANPAK ........................................................................................................................................ 71.3. AFBAKENING RAPPORTAGE......................................................................................................................... 81.4. LEESWIJZER ................................................................................................................................................ 8

HOOFDSTUK 2: WAAROM WEB MAPPING TOEPASSING ECOTOPEN?..........................................9

2.1. WEB MAPPING ............................................................................................................................................ 92.2. ECOTOPEN ................................................................................................................................................ 10

HOOFDSTUK 3: PROCESBESCHRIJVING EN ONTWIKKELMETHODIEK .................................... 11

3.1. ROLBEZETTING BINNEN HET PROJECT........................................................................................................113.2. PROJECTFASERING .................................................................................................................................... 113.2.1. ANALYSE ...............................................................................................................................................123.2.1.1. PROBLEEMVERKENNING ..................................................................................................................... 123.2.1.2. GLOBAAL FUNCTIONEEL ONTWERP .....................................................................................................123.2.1.3. MARKTORIËNTATIE ............................................................................................................................123.2.2. ONTWERP .............................................................................................................................................. 133.2.2.1 FUNCTIONEEL/TECHNISCH ONTWERP .................................................................................................... 133.2.2.2. OFFERTE-AANVRAAG.......................................................................................................................... 133.2.3 REALISATIE ............................................................................................................................................ 133.2.3.1. ONTWIKKELINGSMETHODIEK : ITERATIEF ........................................................................................... 133.2.3.2. FASES IN HET ONTWIKKELTRAJECT .....................................................................................................14

HOOFDSTUK 4: PRODUCTBESCHRIJVING ............................................................................................17

4.1. INLEIDING ................................................................................................................................................. 174.2. ALGEMENE SPECIFICATIES MET OP TE LEVEREN PRODUCTEN .....................................................................174.3. SPECIFICATIES WEB MAPPING TOEPASSING ECOTOPEN ............................................................................ 17

HOOFDSTUK 5: DE EINDPRODUCTEN .................................................................................................... 19

5.1. INLEIDING ................................................................................................................................................. 195.2. EEN WERKENDE APPLICATIE (HTTP://WWW.ECOTOPENKAARTEN.NL) ......................................................... 195.2.1. ECOTOPEN STARTPAGINA ...................................................................................................................... 195.2.2. ECOTOPEN HOOFDPAGINA ..................................................................................................................... 205.3. DE OVERIGE PRODUCTEN .......................................................................................................................... 22

HOOFDSTUK 6: DE PRODUCTEVALUATIE EN MOGELIJKE VERVOLGACTIES ........................ 25

6.1. PRODUCTEVALUATIE ................................................................................................................................ 256.1.1. DE DOELSTELLINGEN ............................................................................................................................. 256.1.2. EVALUATIE VAN DE DOELSTELLINGEN ...................................................................................................256.2. MOGELIJKE VERBETERINGEN EN UITBREIDINGEN VAN DE APPLICATIE. ..................................................... 27

HOOFDSTUK 7: PROCESEVALUATIE ...................................................................................................... 31

7.1. INLEIDING ................................................................................................................................................. 317.2. DE EVALUATIE ..........................................................................................................................................31

HOOFDSTUK 8: CONCLUSIES / AANBEVELINGEN .............................................................................. 33

LITERATUURVERWIJZING........................................................................................................................ 35

BIJLAGE 1: OFFERTEAANVRAAG/FUNCTIONEEL ONTWERP ........................................................ 37


Voorwoord

…………………………………………………………………………………………………………………

Aan dit rapport is, direct en of indirect, bijgedragen door een aantal mensen die ik graag hier wilbedanken. Mijn speciale dank gaat uit aan Boris Teunis (RIZA, afdeling IHOG) en Ingeborg vanSplunder (RIZA, afdeling IMM) voor hun inhoudelijke bijdragen en hun prominente rol in hetprojectteam. Tevens wil ik bij de opdrachtnemer speciaal Pirka Balvers (Geodan IT) bedanken voorhaar enorme inzet en de prettige samenwerking.Daarnaast wil ik ook Rinus van Hoogenhuizen (RIZA, Afdeling IHOG), Victor van Katwijk(Projectleider Geodan IT) en de deelnemers aan de gebruikerssessies hier bedanken voor hunbelangrijke rol in het project.. Als laatste wil ik Chiel Stroeven (RWS-MD) bedanken voor hetontwerpen van standaard legenda’s voor alle ecotopenstelsels en onderliggende classificaties.Zonder deze mensen was “www.ecotopenkaarten.nl” niet in de lucht geweest en had ik dit rapportniet kunnen schrijven.

Bas van de Pas


Hoofdstuk 1 Inleiding en achtergrond project

…………………………………………………………………………………………………………………

Voor u ligt het eindrapport van het project Web Mapping Toepassing Ecotopen. Dit project isuitgevoerd als onderdeel van het project “Pilot Internet GIS” van Rijkswaterstaat-RIZA

1.1. De aanleidingEr bestaan al langere tijd technieken die de inzet van “internet GIS” (ook wel “web mapping”genoemd) ondersteunen. De laatste jaren zijn de mogelijkheden voor het toepassen van GeografischeInformatie Systemen (GIS) via het Internet aanzienlijk toegenomen. De mogelijkheden voor hetweergeven van geografische informatie via internet zijn in een zodanig stadium gekomen dat voortoepassing geen grote investeringen in ontwikkeling en onderzoek nodig zijn. Het is duidelijk dat debehoefte aan een dergelijke informatievoorziening binnen Rijkswaterstaat groot is. De toepassing isechter nog gering. Ons inziens liggen belangrijke oorzaken hiervoor in de onbekendheid met denieuwe technologie, het gebrek aan een fysieke infrastructuur en het gebrek aan eenkennisinfrastructuur. Dit onderzoek poogt eraan bij te dragen deze leemtes te vullen en daarmee detoepassing van de technologie te bevorderen en te vereenvoudigen.Omdat er op dit moment binnen Rijkswaterstaat nog geen vergelijkbare toepassingen zijn voor hetontsluiten van geo-informatie via het internet is het initiatief tot deze pilot genomen. Mede doordathet RIZA binnen Rijkswaterstaat een vooraanstaande positie inneemt in het werken met GIS ziet hetRIZA zich een rol weggelegd bij de ontwikkeling van een dergelijke toepassing.

Naast de behoefte die vanuit de techniek ontstond om een onderzoek op te starten kwamen ook uitinhoudelijke velden behoeftes binnen om geografische informatie te ontsluiten via internet met behulpvan internet-GIS technologie. Na een uitgebreide inventarisatie van deze behoeftes bleken 7inhoudelijke projecten belangstelling te hebben. Twee projecten waren concreet genoeg om op kortetermijn uit te voeren:1. Ecotopenkaarten op internet2. Scheepvaartberichten (informatiecentrum Binnenwateren)

1.2. ProjectaanpakDe opzet van het project is breed van aard. De volgende doelstellingen zijn geformuleerd in hetProjectplan Pilot Internet GIS (RIZA, juli 2000):Expertise opdoen bij het verstrekken van projectinhoudelijke geo-informatie via het Internet;Inrichten van of aansluiten op een Internet GIS Infrastructuur;Inzicht krijgen in de verschillende aspecten van beheer die een dergelijke infrastructuur met zich

mee brengt;Raming van de te verwachten beheerskosten en kosten voor toekomstige projecten die via het

Internet ontsloten worden;Het geven van een handreiking voor nieuw te ontwikkelen Internet GIS toepassingen voor

Rijkswaterstaat.

Om deze doelstellingen te kunnen verwezenlijken is gekozen voor een praktische aanpak. In het eersteprojectplan Pilot Internet GIS was nog sprake van een pilot die alleen gericht was op de Geo-informatieverstrekking door het informatiecentrum Binnenwater via Internet. In een later stadium isWeb Mapping Toepassing Ecotopen als pilot project toegevoegd:1. Scheepvaartberichten. De scheepvaartberichten die door het Infocentrum van RIZA/RDIJ worden

uitgegeven zijn met dit project via een web mapping toepassing ontsloten. Hierdoor kunnenbelanghebbenden in één oogopslag op een kaart zien waar problemen met betrekking tot descheepvaart te verwachten zijn en deze als bericht opvragen. De informatie is dynamisch (wordt 2keer per dag ververst). Dit betreft een toepassing voor een breed ‘niet GIS publiek’, waarbij


eenvoud belangrijk is. Het resultaat is te zien op www.waterland.net/bericht.2. Web Mapping Toepassing Ecotopen. De ecotopenbestanden worden met dit project via internet

ontsloten. De ecotopenbestanden betreffen één van de basisbestanden van Rijkswaterstaat en zijnook voor belanghebbenden buiten Rijkswaterstaat beschikbaar. Een brede toepassing van dezebestanden wordt bevorderd door ze via een web mapping toepassing aan te bieden. Het betrefthier een toepassing voor een meer gespecialiseerd publiek.

In hoofdstuk 3 wordt uitgebreid ingegaan op de procesbeschrijving. Hierin wordt duidelijk dat in deanalyse fase van het project beide projecten gelijktijdig zijn uitgevoerd. In deze fase is namelijkinformatie ingewonnen over diverse aspecten van web mapping zoals techniek, software en beheer eninfrastructuur. Hiervoor zijn onder ander gesprekken gevoerd met diverse marktpartijen. In dezegesprekken kwamen ook concrete vraagstellingen aan de orde die vanuit de projecten zijn ontstaan.

Na deze informatieronde zijn de bovengenoemde pilots afzonderlijk van elkaar ontwikkeld.

1.3. Afbakening rapportageDeze rapportage is het eindverslag van het pilot project Web Mapping Toepassing Ecotopen. Hierinwordt alleen ingegaan op het ontwikkelingsproces van deze internettoepassing en kan als losstaanderapportage gelezen worden.Naast dit verslag verschijnt ook het hoofdrapport Pilot Internet GIS (RIZA, oktober 2001). Hierinwordt verder ingegaan op de doelstellingen die paragraaf 1.2. zijn gedefinieerd. Wil men meer wetenover de techniek achter web mapping en de betekenis voor Rijkswaterstaat dan wordt verwezen naarhet bovengenoemde rapport. Daarnaast is voor de Web Mapping Toepassing Ecotopen gekozen omte werken met de ontwikkelingtool ArcIms van ESRI. De afwegingen die hieraan ten grondslag liggenzijn ook terug te vinden in het bovengenoemde rapport.Voor het pilot project scheepvaartberichten wordt verwezen naar het rapport Scheepvaarberichten opInternet (RIZA, 20 maart 2001)

1.4. LeeswijzerNa deze inleiding zal in hoofdstuk 2 ingegaan worden op definities van “Web Mapping”,“Ecotopen”, en “Ecotopenkartering” en worden de voordelen van Web Mapping besproken.Hoofdstuk 3 komt het proces van het project aan de orde en wordt ingegaan op de iteratieveontwikkelmethodiek.Hoofdstuk 4 gaat over de vooraf gedefinieerde specificaties van de producten, zoals die ook in Bijlage1 uitgebreid staan beschreven in de vorm van het functioneel ontwerp. Daaropvolgend wordt inhoofdstuk 5 de producten besproken zoals ze zijn opgeleverd.

Voor de “snelle” lezer wordt aanbevolen de laatste drie hoofdstukken te lezen: hoofdstuk 6, 7, en 8.In deze hoofdstukken worden achtereenvolgens de producten en het proces geëvalueerd en wordt hetrapport afgesloten met de conclusies en aanbevelingen.


Hoofdstuk 2: Waarom Web Mapping Toepassing Ecotopen?

…………………………………………………………………………………………………………………

2.1. Web Mapping

Wat is Web MappingInternet GIS (ook wel “web mapping” genoemd) betreft het weergeven van geografische informatievia internet met interactie mogelijkheden voor de gebruiker. Typische interactie mogelijkheden zijninzoomen, uitzoomen, kaart verschuiven, informatie over objecten opvragen en kaartlagen aan of uitzetten. Onder internet GIS verstaan we daarnaast het beschikbaar stellen van geografische informatievia internet. Verwerking van de gegevens kan dan vervolgens plaatsvinden via een geschikte cliënt.Het voordeel hiervan wordt duidelijk wanneer men de aanzienlijke inspanningen die verbonden zijnaan databeheer van identieke bestanden bij de verschillende diensten en directies van Rijkswaterstaatin ogenschouw neemt (bijvoorbeeld gegevens van de Topografische Dienst worden bij elkedienst/directie beheerd). Internet GIS technieken moeten het mogelijk maken gegevens of informatiealleen bij de bronhouder te beheren en vervolgens voor heel RWS beschikbaar te stellen. (RIZA,augustus 2001)

De voordelen van Web MappingDe voordelen van het werken met Geografische informatie met behulp van web mapping technologiezijn (voor Rijkswaterstaat) op verschillende terreinen zichtbaar:

Voor de gebruiker:1. Voor het werken met en het ontsluiten van geografische gegevens heeft een gebruiker nu speciale

desktop GIS-software nodig, zoals ArcView en ArcInfo. Hiervoor heeft een gebruiker een kostbarelicentie nodig. Web mapping biedt de mogelijkheid om alleen met een standaard browser simpeleGIS-functionaliteit beschikbaar te stellen.

2. Een gebruiker die afgeschrikt werd door de ingewikkelde GIS-tools kan nu met behulp van webmapping de beschikking krijgen over de gemakken van het werken met interactieve kaarten. Denkhierbij aan het opvragen van een plattegrond bij het zoeken naar een instantie opwww.goudengids.nl.

Voor de beheerder1. Het beheer van de applicatie kan op één plek geregeld worden. Software hoeft niet op de PC

geinstalleerd en beheerd te worden want de functionaliteit wordt via de Browser geregeld. Ditbetekent dat alleen de beheerder van de internetapplicatie moet zorgen dat de functionaliteiten diede eindgebruiker via de browser aanroept op de internetserver goed worden afgehandeld. Bij eenvernieuwde versie van de applicatie hoeft deze maar op één plek worden aangepast en nietbijvoorbeeld door middel van een CD-rom verspreid worden aan instanties die reeds dezeapplicatie in bezit hebben.

2. Centraal beheer van data wordt mogelijk. Dit betekent de optimale uitvoering van enkelvoudigeopslag en meervoudig gebruik. Een grote wens binnen de wereld van geografische informatievoorzieners is dat de (grote hoeveelheden) geografische data alleen bij de bronhouder van de dataworden beheerd en deze vervolgens via internet technologie voor iedere gerechtigde beschikbaarmaken. In de praktijk zou dit betekenen dat niemand copieën van gegevens van de TopografischeDienst hoeft te hebben, maar deze gegevens altijd on-line kan benaderen.

Voor de informatievoorziening1. De meerwaarde van Internet GIS zit hem in eerste instantie in het bereik van internet: De

informatievoorziening naar de burger en ander instituten kan verbeterd worden.2. Web mapping biedt functionaliteiten op internet die zonder het werken met kaartmateriaal minder

gebruikersvriendelijk zijn.3. Informatievoorziening binnen Rijkswaterstaat door gebruik te maken van intranet.


4. Verbetering van de datavoorziening, doordat alle metagegevens en geografische data via internetontsloten kunnen worden.

2.2. Ecotopen

Ecotopen en ecotopenkarteringDe ecotopenkartering is onderdeel van het biologische monitoringsprogramma van MWTL. Dekartering wordt uitgevoerd door de Meetkundige Dienst in opdracht van het RIZA. Iedere 8 jaar wordtvan ieder watersysteem een vlakdekkende kartering uitgevoerd op schaal 1 : 10000. Basis voor dekartering zijn luchtfoto’s. Deze foto’s worden geïnterpreteerd en de onderscheiden vlakken wordengedigitaliseerd. In ArcInfo worden de foto-interpretatievlakken gecombineerd met abiotischeinformatie over het gebied zoals overstromingsduur, substraattype. Deze informatie samen levert deecotopenkaart. Ecotopen zijn ruimtelijk te begrenzen ecologische eenheden, waarvan de samenstellingen ontwikkeling worden bepaald door abiotische, biotische en anthropogene condities ter plaatse.Begin 2001 zijn de bestanden afgerond van de volgende watersystemen: Rijntakken-oost ’96,IJsselmeer/Markermeer ’96, Randmeren ’97, Maas ’97, Volkerak-Zoommeer ’97.Hollands diep, Haringvliet, Biesbosch, Noordrand en Zoetwatergetijde rivieren zijn in deafrondingsfase.Bij een ecotopenbestand van een watersysteem hoort een rapport waarin de totstandkoming wordttoegelicht. Voor ieder watersysteem is door de Meetkundige Dienst in het kader van dit project eenstandaard legenda ontworpen.

Doelstelling Ecotopen op InternetDe belangrijkste doelstelling bij de ontwikkeling van de Web Mapping Toepassing Ecotopen is hetbreed beschikbaar stellen van de RWS-ecotopenkarteringen. De ecotopenbestanden zijnbasisgegevens die geproduceerd worden door en in het beheer zijn van Rijkswaterstaat. RWS ziet hetals een taak om zoveel mogelijk mensen kennis laten maken met deze informatie en dat kan viainternet. De gebruikers moeten op een eenvoudige manier zelf toegang krijgen tot deecotopenkaarten. Het gaat om het bekijken en printen op de gewenste grootte, het kunnenselecteren van een specifiek ecotoop of clustering van ecotopen en het berekenen van oppervlaktesvan deze eenheden. Hierbij is het niet mogelijk de ecotopenbestanden te downloaden van internet.

Voor de ontsluiting van de ecotopenkaarten is in 1998 een applicatie ontwikkeld: EcotopenGIS. Dezeapplicatie is een stand-alone applicatie beschikbaar op CD-rom. De ontwikkeling van deze applicatieheeft erg veel tijd en inspanning gekost en was alleen geschikt voor Rijntakken Oost en de Maas. Deapplicatie was niet erg ‘beheersvriendelijk’. Nieuwe versies van ecotopenbestanden konden er nietgemakkelijk “ingehangen” worden en de legendakleuren waren niet eenvoudig aan te passen.Met de kartering van meerdere watersystemen zou EcotopenGIS aangepast moeten worden om alleecotopenkarteringen te kunnen onsluiten. De functionaliteit van EcotopenGIS was het uitgangspuntvoor de nieuwe ecotopenkaarten-applicatie. Een wens was dat het toevoegen van nieuwewatersystemen en veranderingen in de data geen aanpassingen van de applicatie zouden vereisen.Vanuit de gebruikers waren ook wensen ter verbetering van de applicatie.Door nu een andere benadering te kiezen konden al deze wensen meegenomen worden en werd dedoelstelling hiermee verbreed. Daarnaast moest bij de stand-alone applicatie EcotopenGIS elke updatevia een CD aan alle afnemers worden toegezonden. Door de ecotopenkartering op internet te zettenkan het beheer van de data en software vanuit een plek geregeld worden. Het is de bedoeling dat debeheerder (RIZA) de updates onafhankelijk van de ontwikkelaar kan doorvoeren.


Hoofdstuk 3: Procesbeschrijving en ontwikkelmethodiek

…………………………………………………………………………………………………………………

3.1. Rolbezetting binnen het project

Rijkswaterstaat RIZAOpdrachtgever is Rijkswaterstaat RIZA. Afdeling IHOG fungeerde formeel als opdrachtgever:Projectleider Pilot Internet GIS: Boris TeunisProjectleider Web Mapping Toepassing Ecotopen: Bas van de PasVertegenwoordiger gebruikers/ecotopen expert: Ingeborg van SplunderTechnische assistentie: Rinus van Hoogenhuizen

Geodan ITGeodan IT was als opdrachtnemer verantwoordelijk voor de bouw van de applicatie:Projectleider: Victor van Katwijk (Geodan IT)Webmasters en ontwikkelaars: Pirka Balvers, Pim Luremans, Petri Bosch

(Geodan IT), Frans Knibbe (Geodan SDT)Over de voortgang van het project heeft wekelijks contact plaatsgevonden tussen Geodan IT (Victorvan Katwijk / Pirka Balvers) en RIZA (Bas van de Pas / Boris Teunis).

3.2. ProjectfaseringHet ontwikkelproces van de applicatie is grofweg onder te verdelen in 3 fases: de analyse, het ontwerpen de realisatie (zie figuur 1).

Probleemverkenning

Globaal functioneel Ontwerp

MarktorientatieAnalyse

Functioneel Ontwerp enTechnisch Randvoorwaarden

Offerte-aanvraagOntwerp

Ontwerp

gebruikersessie

testen

gebruikerswensen Iteratiefontwikkelen

Eindprodukt

Figuur 3.1 De fases in het ontwikkelproces


3.2.1. AnalyseDe analyse is in het breder kader van het project “Pilot internet GIS” uitgevoerd. De analyse is eenvooronderzoek/inventarisatie naar de bestaande situatie en moet eventuele problemen in beeldbrengen. Hieruit moest duidelijk naar voren komen wat we in de pilot-studie willen meenemen.Uiteindelijk dient het als basis voor eisen die aan de beide systemen (zowel ecotopen alsscheepvaartberichten) gesteld kunnen worden.Er is gestart met een probleemverkenning (zie paragraaf 3.2.1.1.). Na de probleemverkenning is er eenglobaal functioneel ontwerp opgesteld wat de applicatie moet kunnen gaan doen. (zie paragraaf3.2.1.2.). Op basis van het ontwerp is een lijst met vragen opgesteld waarover nog meer duidelijkheidnodig was. Onder ander met deze vragenlijst heeft er een marktoriëntatie plaatsgevonden om meerinzicht te krijgen in mogelijke oplossingen met betrekking tot de organisatie, de hardware en desoftware. In deze fase moest ook de kosten/baten analyse in beeld komen voor mogelijke oplossingen(zie paragraaf 3.2.1.3.).

3.2.1.1. ProbleemverkenningOp basis van nieuwe mogelijkheden die web mapping met zich meebrengt is nagegaan wat dit konbetekenen voor de ontsluiting van de ecotopenbestanden bij het RIZA. Samen met inhoudelijkeexperts is hier naar gekeken. Voorafgaande aan dit project worden de ecotopenbestanden via eenstand-alone applicatie (ecotopenGIS) verspreid onder de belangstellenden (zie ook hoofdstuk 2).Aangezien de functionaliteit van de applicatie niet volledig voldoet aan de wensen van de gebruikerswas er behoefte aan een herziening. Daarnaast biedt internet een aantal voordelen voor het beheer ende gebruikers. Deze overwegingen waren genoeg redenen om de mogelijkheden van web mappingvoor de ontsluiting van ecotopenbestanden te onderzoeken.

3.2.1.2. Globaal functioneel ontwerpNa een technische en inhoudelijke probleemverkenning kwam er een beeld naar voren waaraan hetgebruikersgerichte deel van het systeem moest voldoen. Dit beeld is verwoord in een globaalfunctioneel ontwerp, waarin gesproken wordt over: welke functies het systeem moet verrichten, aan welke informatiebehoeften moet worden voldaan, welke gegevens worden gebruikt, eisen op het gebied van presentatie, beschikbaarheid, beveiliging e.d.

In dit ontwerp wordt hoofdzakelijk beschreven wat de applicatie moet kunnen. Dit ontwerp isopgesteld door het projectteam van het RIZA, inclusief de vertegenwoordiging van degebruikersgroep.

3.2.1.3. MarktoriëntatieBij het opstellen van het globaal functioneel ontwerp bleven nog veel vragen open. Er was wel eenglobaal beeld wat het systeem moet gaan kunnen, maar er waren nog wel veel vragen omtrent hethoe. Deze vragen hadden betrekking op de ecotopenapplicatie zelf, maar ook op web mapping in hetalgemeen.Met de vragenlijst en het globaal functioneel ontwerp als input is gestart met gesprekken metmarktpartijen.Het doel van deze gesprekken was:Meer inzicht krijgen in diverse marktpartijen die actief zijn op het gebied van web mapping;Meer kennis te verzamelen over de techniek achter web mapping;Ideeën opdoen omtrent beheer en infrastructuur van internetapplicaties;Ideeën opdoen over de mogelijkheden bij de ontwikkeling van de pilot projecten en in dit geval de

Web Mapping Toepassing Ecotopen;Inzicht krijgen in de softwarepakketten en daaruit een afweging kunnen maken om te komen tot

een keuze voor een pakket voor het ontwikkelen van de Web Mapping Toepassing Ecotopen.


De gesprekken zijn gevoerd met mensen van Geodan IT, ESRI Nederland, CMG en Adogis.

De resultaten van de marktoriëntatie zijn terug te vinden in het rapport Pilot Internet GIS (RIZA,oktober 2001).

3.2.2. Ontwerp

3.2.2.1 Functioneel/technisch ontwerpNa de marktoriëntatie werd duidelijk dat er technisch gezien genoeg mogelijkheden zijn om de WebMapping Toepassing Ecotopen te ontwikkelen. In deze ontwerpfase moest er een oplossingsrichtingworden gekozen. Het projectteam heeft samen met de vertegenwoordiging van de gebruikersgroephet globale ontwerp uitgebouwd tot een functionele beschrijving, waaraan de te bouwen applicatiemoet voldoen.Daarnaast is uit de gesprekken met de marktpartijen meer duidelijkheid gekomen over hoe deapplicatie moet gaan werken. Dit is vastgelegd in een document met de technische randvoorwaardenwaaraan de applicatie moet voldoen.Achteraf bleek nog eens hoe belangrijk het is om waar mogelijk de specificaties zo gedetailleerdmogelijk te beschrijven. De specificaties zijn de basis van het te bouwen systeem en wordt altijd naargerefereerd.

3.2.2.2. Offerte-aanvraagUit de marktoriëntatie werd duidelijk dat het RIZA niet voldoende expertise bezit om de applicatie zelfte bouwen. Er is gekozen om de bouw van de applicatie uit te besteden aan een marktpartij.De bedrijven, waarmee tijdens de marktoriëntatie al een gesprek is gevoerd is gevraagd een offerte uitte brengen op basis van een functioneel/technisch ontwerp. Naast het functioneel ontwerp is nogextra aandacht besteed aan de (technische) randvoorwaarden waaraan de applicatie moet voldoen.Tevens is aangegeven op welke kwaliteitsaspecten de offerte zal worden beoordeeld en welkeproducten er naast de applicatie moeten worden opgeleverd, zoals een projectplan en de technischedocumentatie.De offerteaanvraag is uiteindelijk samen met de offerte-aanvraag van het andere pilot-project(Scheepvaartberichten) naar de bedrijven toegezonden. Uiteindelijk heeft Geodan IT de opdrachtgekregen voor de Web Mapping Toepassing Ecotopen.

3.2.3 RealisatieIn deze fase wordt de applicatie ontwikkeld en worden de overige producten uit de offerte-aanvraagopgeleverd. In paragraaf 3.2.3.2. worden alle fases van het ontwikkeltraject doorlopen. In de volgendeparagraaf wordt eerst kort ingegaan op de ontwikkelmethodiek die gebruikt is bij de realisatie van deWeb Mapping Toepassing Ecotopen.

3.2.3.1. Ontwikkelingsmethodiek : IteratiefVoor het ontwikkelen van de applicatie is gekozen voor een iteratieve ontwikkelingsmethode.

Wat is iteratiefIteratief ontwikkelen betekent in eerste plaats het ontwikkelen in kleine iteraties/cycli. Hetontwikkeltraject kan opgedeeld zijn in fases, die als uitgangspunt hebben dat niet vast staat wat ergerealiseerd wordt maar wanneer: mijlpalen versus tijdspalen. Beetje bij beetje komt het eindresultaatin zicht. Er wordt constant bijgestuurd richting het einddoel.De iteratieve ontwikkelingsmethode kenmerkt zich door de grote hoeveelheid aan contactmomententussen de ontwikkelaars en de eindgebruikers. In die contactmomenten wordt de stand van zakendoorgesproken en wordt het ontwerp steeds getest. Het testen is als het ware continu in het procesverweven en gebeurt niet alleen achteraf. Er is continu bijsturing richting het einddoel.


Waarom iteratiefEen belangrijke reden om iteratief te ontwikkelen is de nieuwe, complexe en onzekere technologiewaarmee gewerkt wordt. Dit geldt zowel voor de hardware, software als infrastructuur, beheer enbeveiliging.De software ArcIms is bijvoorbeeld een nieuwe ontwikkeltool waarmee nog weinig ervaring isopgedaan. Dit geldt in dit geval zowel voor de opdrachtgever als opdrachtnemer. De systeemeisen zijnvooraf gedefinieerd, maar vanwege het vernieuwende karakter van de materie is het vooraf niet altijdzeker in welke mate en hoe de systeemeisen gerealiseerd kunnen worden. Dit vraagt om constanteinteractie en bijsturing tijdens het project.De complexiteit van de ArcIms-software zit hem vooral in wat “out of the Box” ontwikkeld kanworden en wat kost extra programmeer inspanning. Hoe je gaat programmeren hangt weer af van deviewer die je gebruikt (bijvoorbeeld een Java-viewer of een HTML-viewer). Daarnaast kun je decommunicatie tussen de ArcIms-applicatieserver en de webserver via verschillende connectoren latenverlopen, waaronder xml, asp en coldfusion. De voordelen tussen deze connectoren zijn nog teweinig bekend en zeker niet op een concreet systeem als de Web Mapping Toepassing Ecotopen.De onzekerheid zit hem ook in de performance. Je hebt te maken met een ontwikkelomgeving, eeninfrastructuur en hardware die performance gevoelig zijn. Het werken met een internet-infrastructuurbrengt met zich mee dat de snelheid van je systeem op diverse plekken beperkend kan zijn. Daarnaastheb je bij een client-server omgeving te maken met eindgebruikers die met verschillende clientswerken.Het werken met een internet-omgeving maakt het daarbij wel goed mogelijk om iteratief te werken.Door op een internetserver te ontwikkelen kan de eindgebruiker continu de voortgang van deapplicatie monitoren. Dit vereenvoudigt het proces van het ontwikkeltraject.

3.2.3.2. Fases in het ontwikkeltrajectIn het ontwikkeltraject kunnen de volgende fases onderscheiden worden:

1 Kick-off/startbijeenkomst2 Opstellen projectplan en plan van aanpak3 Inrichten van de werkomgeving4 Realiseren van het eerste prototype5 Eerste gebruikerssessie6 Verwerken van gebruikerswensen (Realiseren van de tweede versie)7 Tweede gebruikerssessie8 Opstellen acceptatie document(en)9 Iteratieve afronding / Optimalisatie van de systeem performance10 Opleverbijeenkomst11 Opleveren technische documentatie12 Kennisoverdracht bijeenkomst

Ad 1: Kick-off/startbijeenkomstIn de startersbijeenkomst hebben de opdrachtgever en de opdrachtnemer het eerst om de tafelgezeten. Hierin is een eerste aanzet gegeven tot het ontwerp van de te bouwen applicatie.

Ad 2: Opstellen projectplan/plan van aanpak.Op basis van de startersbijeenkomst heeft de opdrachtnemer een projectplan opgesteld.

Ad 3. Inrichten werkomgevingVoor de ontwikkeling van de Web Mapping Toepassing Ecotopen is zowel bij de opdrachtnemer alsde opdrachtgever een test/ontwikkelomgeving opgezet. Deze omgeving ziet er zo uit dat het dewerkelijke situatie nabootst. Bij het RIZA heeft de testomgeving een functie om de applicatie mede teontwikkelen en te testen, maar fungeert ook als back-up voor hard- en software en ontwikkelde


scripts, data en mapservices.Zowel bij het RIZA en als Geodan is een internetserver ingericht met de volgende software:ArcIMS 3.0 Final, standard edition;MS Windows NT 4.0 Server Enterprise Edition met SP 4, 5 of 6a;MS Internet Information Server 4.0 met Java Servlet ondersteuning.Tevens is er gebruik gemaakt van aanvullende componenten om te ontwikkelen buiten de ArcIMSontwikkel tools. Dit was nodig voor het realiseren van specifieke wensen die betrekking hebben op hetuiterlijk en de functionaliteit van de toepassing welke niet aansluiten op de mogelijkheden die ArcIMSbiedt. Als aanvullende software voor het ontwikkelen van componenten is gebruikt gemaakt van: Visual Basic 6.0 (ASP); JavaScript.

Naast het inrichten van een internetserver is bij het RIZA op een aantal windows NT-clients ookArcIMS 3.0 software geïnstalleerd die zodoende ook als ontwikkelplekken kunnen dienen.

Ad 4 Realiseren van een eerste versie van de toepassingNaar aanleiding van de startbijeenkomst is een eerste versie ontwikkeld. Dit ontwerp diende als inputvoor de eerste gebruikerssessie.

Ad 5 Eerste gebruikerssessieVoor de gebruikerssessie werd gebruik gemaakt van de eerste versie, die in de vorige fase is afgerond.Hiervoor is het prototype geïnstalleerd op de testomgeving bij het RIZA.Het doel van de eerste workshop was, dat toekomstige gebruikers tijdens de ontwikkelfase kunnenmeedenken over- en kunnen reageren op de uiteindelijke toepassing. De opdrachtnemer presenteerthet eerste ontwerp waarna ruimte is voor het leveren van commentaar en een discussie. Debevindingen zijn vastgelegd.Een belangrijk onderwerp van de workshop was de opzet van de site (aanwezige knoppen, schermen,keuzemogelijkheden, links, etc., en de indeling hiervan). Deze is tijdens de startbijeenkomst reedsbepaald. Gebruikers kunnen aangeven of zij op basis van de huidige opzet makkelijk in staat zijn omeen beeld te krijgen van de beschikbare functionaliteit van de toepassing, en of het gebruik van deverschillende onderdelen op de site te begrijpen is. Tijdens deze workshop wordt bepaald waar en hoede help-functie zal worden geïmplementeerd.

Ad 6. Verwerken van gebruikerswensen (Realiseren van de tweede versie)De bevindingen uit de eerste gebruikerssessie zijn verwerkt in een nieuw ontwerp. Dit ontwerp diendeals input voor de tweede gebruikerssessie.

Ad 7. Tweede gebruikerssessieTijdens deze tweede gebruikersessie is de tweede versie besproken met de opdrachtgever, een groeppotentiele gebruikers en de opdrachtnemer. Deze versie kon via internet bezichtigd worden aangezienGeodan IT een internetserver heeft ingericht.In het tweede ontwerp waren nog niet alle functionaliteiten ingebouwd. Tevens kwam naar voren dater een goede balans moet zijn tussen performance, gebruikersvriendelijkheid, lay-out-interface en debenodigde functionaliteit. Richting de oplevering zal met behulp van een iteratief ontwikkelingstrajectde applicatie geoptimaliseerd worden

Ad 8. Opstellen acceptatie document(en)Op basis van het tweede ontwerp was het voor de opdrachtnemer en de opdrachtgever mogelijk eenacceptatiedocument op te stellen. Hierin wordt aangegeven aan welke wensen de applicatie moetvoldoen. Daarnaast zal voor alle onderdelen van de toepassing uitgesplitst worden of, en zo ja welkebugs en wensen nog worden meegenomen in het uiteindelijke product, en welke wensen tot eeneventuele volgende versie bewaard zullen worden. De acceptatie tijdens de oplevering wordt op ditdocument gebaseerd.


Ad 9. Iteratieve afrondingsfase/ optimalisatie van de systeem performanceNa de tweede gebruikersessie bleek dat nog niet de volledige functionaliteit in de applicatie zat.Daarnaast kwam uit de gebruikersessie naar voren dat nog eens goed gekeken moest worden naar debalans tussen aspecten als tussen performance, gebruikersvriendelijkheid, lay-out-interface,ontwikkelingsinspanning en de benodigde functionaliteit..In dit traject was er sprake van een iteratieve ontwikkelingsmethodiek. De voortgang van deapplicatieontwikkeling kon door het RIZA online gevolgd worden aangezien er toegang was verschafttot de internetserver van de opdrachtnemer. De ontwikkeling kon zo iteratief ingevuld worden.

Tijdens de afronding van het ontwikkelproces is nog eens goed naar de performance gekeken.Aangezien de performance nog niet optimaal was hebben op het laatste moment nog fundamenteleaanpassingen plaats gevonden.

Ad 10. OpleverbijeenkomstEr heeft een opleverbijeenkomst plaatsgevonden op het moment dat de applicatie nog niet devolledige functionaliteit bezat. Dit betekent dat de opleverdatum niet vastgesteld is op basis van debijeenkomst maar in een later stadium gebeurt in goed overleg tussen opdrachtnemer enopdrachtgever.

Ad11. Opleveren technische documentatieHet technisch document is voor de oplevering als concept aangeleverd zodat eventuele aanvullingenof commentaar van de kant van het RIZA nog in een definitieve versie konden worden verwerkt. Dedefinitieve technische documentatie wordt in drievoud door Geodan geleverd.

Ad 12. Kennis overdracht bijeenkomstNa de oplevering zal in goed overleg een sessie plaatsvinden waarin de bouwers van de toepassinguitleg geven over de stappen die zij hebben gevolgd voor de bouw. Het RIZA kan gebruik maken vande kennis die in het kader van dit project zal worden overgedragen.Het programma van de overdracht bijeenkomst zal in overleg ingevuld worden. Naast een technischetoelichting van de bouw van de applicatie kan verder ingegaan worden op het beheer van deapplicatie. Daarnaast kan gesproken worden over mogelijk vervolgacties ter verbetering van deontwikkelde applicatie.


Hoofdstuk 4: Productbeschrijving…………………………………………………………………………………………………………………

4.1. InleidingIn Bijlage 1 zijn de productspecificaties weergegeven zoals die bij de offerteaanvraag van deecotopenapplicatie zijn toegevoegd. De productspecificaties zijn op te delen in twee documenten:1. Algemene Specificaties van de op te leveren producten2. Specificaties Web Mapping Toepassing Ecotopen / functioneel Ontwerp

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de beide documenten als startpunt van de ontwikkeling van deWeb Mapping Toepassing Ecotopen

4.2. Algemene specificaties met op te leveren productenIn de algemene specificatie zoals die in de offerteaanvraag zijn weergegeven, zijn de algemenerandvoorwaarden en kwaliteitseisen gedefinieerd waaraan de applicatie moet voldoen. Denk hierbijaan technische randvoorwaarden, performance, hosting, kennisoverdracht, eigendomsrechten endocumentatie.Tevens is hierin aangegeven welke producten opgeleverd moeten worden tijdens het project:Een werkende toepassing voor de ecotopen zoals die beschreven zijn in de functionele eisen,

inclusief de source code;Een document met de technische documentatie;projectplannen, plannen van aanpak, gemaakt in het kader van het ontwikkelen en realiseren van

de toepassing;Verslagen van afstemsessies met gebruikers;Registratie van bevindingen.

4.3. Specificaties Web Mapping Toepassing EcotopenDeze specificatie is de functionele beschrijving zoals die in de ontwerpfase is opgesteld. Hieronderwordt kort ingegaan op de functionele eisen, het beheer van de applicatie en degebruikersondersteuning.

Korte beschrijving op te leveren applicatieVoor diverse watersystemen zijn de gegevens van ecotopen in kaart gebracht. De applicatie beoogt ineerste instantie de onsluiting van de gegevens voor de volgende watersystemen:MaasIJsselmeer/MarkermeerRandmerenRijntakken-oostVolkerak-ZoommeerRijn-Maasmonding (nog niet gereed)Per waterysteem zijn de ecotopenbestanden in schapefile-formaat beschikbaar als lijnenbestand(oeverlijnen) en vlakkenbestand. De vlakkenbestanden moeten geclusterd kunnen worden naarecotooptype, ecotoopgroep, ruwheidsklasse en beheer. Deze clustering moet als een apart kaartlaagzichtbaar kunnen worden gemaakt met de daarbij behorende aparte legenda. Tevens moeten voor alleclusteringen de oppervlaktes kunnen worden berekend per onderscheidende legenda-eenheid. Ditgeldt ook voor de lengtes van de onderscheidende lijnelementen (oeverlijnen).

De applicatie moet voorzien van de volgende “standaard”-functionaliteiten:Inzoomen (door middel van een box);


Uitzoomen;Verschuiven van de kaart;Terugzoomen naar het gehele watersysteem;Een overzichtkaart waarin getoond wordt naar welk gebied ingezoomd is;Een informatieknop, die in één keer de volledige informatie van een vlak of lijn kan weergegeven:

De ecotoop (omschrijving), de ecotoopgroep, de ruwheidsklasse, beheersklasse, ecotoopcode, deoppervlakte of lengte van de oeverlijn.

Daarnaast moet de applicatie voorzien worden van een “zoom naar plaats”-tool. Met dezefunctionaliteit moet ingezoomd kunnen worden naar alle plaatsnamen behorende bij een betreffendewatersysteem. De plaatsnamen zijn reeds in een tabel voorgedefinieerd. De mate van inzoomen moetkunnen worden aangepast door de gebruiker.

Een belangrijke functionaliteit is het kunnen selecteren van een of meerdere classificatie-eenheden. Nade selectie moet de totale oppervlakte en aan het aantal vlakken van de ecotooptypen opvraagbaarzijn.Na een selectie of inzoomen moeten alleen die vlakken of lijnen in de legenda terug te vinden zijn diein het kaartvenster zichtbaar zijn, de zogenaamde dynamische legenda. De kaartbeelden moetenworden voorzien van topografische achtergronden. De achtergrondbestanden zijn afhankelijk van hetschaalniveau. Er moet een printfunctie (A4/A3) aanwezig zijn die zowel het kaartbeeld als(dynamische) legenda moet kunnen printen.

Aandacht voor beheerHet technisch en inhoudelijk beheer van de applicatie is in handen van de opdrachtgever. Bij de bouwvan de applicatie moet hier rekening mee gehouden worden. Wat betreft technisch beheer moeten devolgende zaken goed overgedragen worden:De geografische data;De programmatuur.

Wat betreft het inhoudelijk beheer moeten inhoudelijke veranderingen en updates mogelijk zijn enworden overgedragen. Het gaat hierbij om de volgende zaken:Wijzigingen van ecotoopbestanden, andere bestanden, legenda’s;Toevoegen nieuwe classificatie;Toevoegen watersysteem (inclusief classificaties, legenda’s, plaatsnamen voor “zoom to plaats”-

tool);Wijzigen plaatsnamen in “zoom naar plaats”-tool enWijzigen naamgeving kaartlagen en directorystructuur.

GebruikersondersteuningDe doelgroep voor de internet-applicatie zijn in eerste instantie inhoudelijke mensen. Er wordt vanuitgegaan dat ze niet veel afweten van de internet- en GIS-technologie. De gebruikersinterface en defunctionaliteiten moeten op deze doelgroep worden afgestemd. Dit betekent dat de applicatieeenvoudig en overzichtelijk van aard moet zijn, die gebruiker eventueel interactief wegwijs maaktdoor de applicatie. Een uitgebreide gebruikershandleiding moet dan niet nodig zijn. Beperkte on-line“Help”-knoppen moeten het werk doen.


Hoofdstuk 5: De eindproducten…………………………………………………………………………………………………………………

5.1. InleidingIn dit hoofdstuk zullen de op te leveren producten worden besproken zoals die in de algemenespecificatie zijn genoemd: Een werkende toepassing voor de ecotopen zoals die beschreven zijn in de functionele eisen,

inclusief de source code; Een document met de technische documentatie; Projectplannen, plannen van aanpak, gemaakt in het kader van het ontwikkelen en realiseren

van toepassing; Verslagen van afstemsessies met gebruikers; Registratie van bevindingen.

Het belangrijkste product is natuurlijk de applicatie zelf. In paragraaf 4.2. zal uitgebreid ingegaanworden op het eindproduct, zoals die eruit zag bij de oplevering. In paragraaf 4.3. zullen de overigeproducten kort besproken worden.

5.2. Een werkende applicatie (http://www.ecotopenkaarten.nl)De opdrachtnemer heeft een eindproduct afgeleverd, die goed werkt en die er heel mooi uitziet. Eenaandachtspunt blijft echter wel de tijdsduur bij het opstarten, die nog te lang is en de performance inhet algemeen. Daarnaast zijn er een aantal functionaliteiten uit het functioneel ontwerp in goedoverleg niet uitgevoerd. In hoofdstuk 6, waar een productevaluatie wordt gegeven zal hierop verderworden ingegaan.

De applicatie, zoals die opgeleverd is, bestaat uit 2 pagina’s:1. De Ecotopen Startpagina en2. De Ecotopen Hoofdpagina.

In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op de belangrijkste functionaliteiten van de pagina’s. Voor detechnische beschrijving van de beide pagina’s heeft Geodan een uitgebreid technische documentopgeleverd.

5.2.1. Ecotopen StartpaginaDe URL: http://www.ecotopenkaarten.nl verwijst in eerst instantie naar de Ecotopen startpagina (ziefiguur 5.1.)De startpagina is opgebouwd uit 3 frames, de Header Frame, Links Frame en de Inhoud Frame.In de header van de applicatie staat de titel van de applicatie en de logo van Verkeer en WaterstaatAan de linker kant zijn de belangrijkste links weergegeven naar sites met belangrijke achtergrondinformatie over het RIZA. In de Inhoud Frame komen deze links nog eens terug met een toelichtingerbij. Er is een speciaal email-adres: [email protected] in het leven geroepen voor vragenen reacties met betrekking tot de site. Het is belangrijk dat er veel reacties binnenkomen zodat deapplicaties in de toekomst alleen maar beter kan worden.Om de applicatie daadwerkelijk op te starten kan men een watersysteem kiezen. Bij de oplevering vande applicatie is er een keuze uit 5 watersystemen. Achter het watersysteem staat het jaartal vanopname en het ecotopenstelsel (MES = Meren Ecotopen Stelsel en RES = Rivieren Ecotopen Stelsel). Bijnieuwe opnames moeten nieuwe ecotopenstelsels kunnen worden toegevoegd, maar eventueel ookbestaande met een andere opnamedatum.Op dit moment is te kiezen uit 5 opnames:1. IJsselmeergebied 1996 (MES)2. Maas 1996 (RES)3. Randmeren 1997 (MES)


4. Rijntakken 1997 (RES)5. Volkerak-Zoommeer 1997 (MES)

Met de OK knop wordt de keuze voor het watersysteem geactiveerd en wordt de EcotopenHoofdpagina opgestart.

Figuur 5.1: Ecotopen Startpagina

5.2.2. Ecotopen HoofdpaginaDe Ecotopen Hoofdpagina vormt de applicatie opgestart voor het gekozen watersysteem. In figuur5.2. is de hoofdpagina terug te vinden.Het opstarten van deze pagina kan even duren. Vooral de eerste keer inlezen van de kaartlagen in demapframe kost tijd. De bewerkingen op deze kaartlagen kosten daarna minder tijd.De hoofdpagina is opgebouwd uit diverse frames: TopFrame, ToolFrame, Mapframe, TextFrame,TOCFrame, ModeFrame en BottomFrame. Deze frames worden in de technische documentatieuitgebreid beschreven. Hier zal beschrijvend ingegaan worden op de belangrijkste functies.

TopFrameIn de topframe wordt als titel het gekozen watersysteem weergegeven

Tool frameAan de linkerkant van de pagina zijn in een toolbar de belangrijkste geografische functies onder elkaargezet. Het gaat hierbij in eerste om de standaard GIS-functies als: zoom in, zoom uit, verschuif (pan),


toon hele kaart en informatie (identify).Daarnaast zijn hier een aantal minder standaardfuncties in de applicatie opgenomen:Er is een knop aanwezig waarbij men een nieuw watersysteem kan kiezen en terug gaat naar deEcotopen StartpaginaEen bijzondere functie is de “zoom naar plaats”-functie. Per watersysteem kan met behulp van eenvooraf gedefinieerd plaatsnamen-tabel ingezoomd worden op een gekozen plaatsnaam. Met behulpvan een zoom-straal kan men opgeven hoeveel meter men om de plaatsnaam wil zien. Vanwegeperformance is het met name voor internet interessant dat je snel op de juiste plek kunt inzoomen.Er is een statistiekknop waarin de belangrijkste statistische gegevens kan opvragen van hetwatersysteem. Het gaat hier om de aantal features en de (totale) oppervlakte/lengte van de gekozenwatersyteem. Deze statistiek functie kan ook alleen op een selectie gebruikt worden. Indien slechtsbepaalde ecotooptypen zijn geselecteerd dan kunnen de statistiekgegevens van de selectie wordenopgevraagd.De meeste watersystemen hebben een onderverdeling in deelwatersystemen De statistiekfunctie kanook toegepast worden op de vooraf gedefinieerde deelwatersystemenMet de knop “overzichtskaart” kan het overzichtskaartje in de linkerbovenhoek aan- en uitgezetworden.Met een knop kan de legenda zichtbaar gemaakt worden.Er is een knop aanwezig waarmee een afdrukvoorbeeld gemaakt kan worden van de kaart in hetscherm. Na het activeren van deze functie komt er een menu tevoorschijn waarin een titel kan wordenopgegeven en waarin aangegeven kan worden of de legenda en/of het overzichtkaartje moet wordenweergegeven. Het printen van het kaartje is dan mogelijk met de standaardprint-functie van debrowser.Door met de muis boven de pictogrammen van de functies te bewegen, wordt in een pop-up menukort aangegeven wat de functie doet.

Figuur 5.2: Ecotopen Hoofdpagina


TocFrameAan de rechterkant van de hoofdpagina vindt men twee tabbladen: “Samenstellen” en “Legenda”.Tabblad “Legenda” toont de volledige legenda behorend bij de geselecteerde kaart. Dit betekent dataltijd alle legenda-eenheden zichtbaar zullen zijn van de geselecteerde kaartlaag, ook al zijn er selectiesuitgevoerd. Helaas was het technisch niet haalbaar om in het kader van dit project de zogenaamde“dynamische legenda” te realiseren. De dynamische legenda zou alleen de in het kaartvensterzichtbare eenheden moeten weergeven.Met het tabblad “Samenstellen” kan de gebruiker de inhoud van de kaart samenstellen. Er kan heenen weer geklikt worden tussen de twee tabbladen vergelijkbaar met de knop in de Toolbar.Het tabblad bevat de volgende functionaliteiten: Met de functie “kaartmaken” kan aangegeven worden met welke classificatie de ecotopen

zichtbaar gemaakt moeten worden. Men kan maar één classificatie tegelijk kiezen, die dan tevensde actieve laag is. De mogelijke classificaties verschillen per gekozen watersysteem. Bij het inladenvan de hoofdpagina is standaard de classificatie “ecotopen” actief;

Met de selectieknop kan men door middel van een pop-up menu eenheden uit de gekozenclassificatie (ecotopen,beheer etc.) kiezen die men zichtbaar wil hebben in de kaart. Na dezeselectie kan met de statistiekknop in de toolbar op deze selectie de statistische gegevensopgevraagd worden;

De eerder gemaakte selectie kan weer opgeheven worden met de knop “selectie opheffen”.Andere instellingen zoals de mate van inzoomen blijven ongewijzigd;

Met de checkbox “topografie” wordt een topografische achtergrond getoond onder de gemaaktekaartlaag. Deze topografische kaartlagen verschillen op basis van het schaalniveau(schaalafhankelijk);

Met de knop “Complete Kaart” kunnen de kaartlagen oeverlijnen en ecotopen gezamenlijkworden getoond. Aangezien in de applicatie maar één kaartlaag actief kan zijn kan in de functie“kaart maken” deze kaartlagen niet tegelijk worden aangeklikt. Na het aanklikken van de“complete kaart” is dat ook het geval en zal standaard de kaartlaag oeverlijnen actief zijn. Deselectie en de statistiekgegevens zullen dan ook van toepassing zijn op de oeverlijnen. In delegenda worden daarentegen zowel de oeverlijnen als de ecotopen weergegeven;

De help-functie geeft een korte beschrijving van de functies in de TocFrame.

TextframeHet textframe wordt bij het gebruik van bepaalde functies dynamisch geladen:De resultaten van de informatie-tool, de statistiek-tool.Bij een selectie wordt in het textframe aangegeven welke selectie is toegepast.Bij de functie afdrukvoorbeeld wordt een tussenstap zichtbaar waar men de titel kan invullen en

het overzichtskaartje en de legenda kan (de)activeren.

5.3. De overige producten

Technische documentatie/beheerIn de algemene voorwaarden van de offerte aanvraag werd gevraagd om een technischedocumentatie. In het functioneel ontwerp kwam het belang van het eenvoudig beheer van gegevensnaar voren. Uiteindelijk heeft Geodan IT een heldere technische documentatie opgeleverd, waarin eenhoofdstuk “beheer en update documentatie” is opgenomen. In een nog te organiserenoverdrachtsessie van opdrachtnemer naar opdrachtgever is het de bedoeling dat het beheer van degegevens en applicatie nog eens extra aan de orde komt.

Projectplannen, plannen van aanpakBij de start van het ontwikkeltaject is er een startbijeenkomst georganiseerd. Geodan IT heeft op basisvan deze bijeenkomst een plan van aanpak geschreven.


Verslagen van afstemsessies met gebruikersVerslagen van afstemsessies zijn niet door de opdrachtnemer opgeleverd. De opdrachtgever heeft zelfhier de verslaglegging van gedaan.

Registratie van bevindingenRegistraties van bevindingen komen voor een belangrijk deel terug in de technische documentatie.Daarnaast is er continu uitwisseling tussen de opdrachtnemer en de opdrachtgever geweest over destand van zaken en de tussentijdse ontwikkelingen. In de overdrachtsessie, die nog gepland staat, zalhier speciale aandacht aan worden besteed.


Hoofdstuk 6: De productevaluatie en mogelijke vervolgacties…………………………………………………………………………………………………………………

In het vorige hoofdstuk zijn de producten besproken zoals die opgeleverd zijn. In dit hoofdstuk zal nogeens kritisch bekeken worden naar de toepassing zoals die uiteindelijk is opgeleverd.

6.1. Productevaluatie

6.1.1. De doelstellingenDe belangrijkste doelstellingen die als basis dienden voor het vervaardigen van de Web MappingToepassing Ecotopen zijn hieronder nog eens op een rij gezet:1. De belangrijkste doelstelling bij de ontwikkeling van de Web Mapping Toepassing Ecotopen is het

breed beschikbaar stellen van de RWS-ecotopenkarteringen;2. De gebruikers moeten op een eenvoudige manier zelf toegang hebben tot de ecotopenkaarten;3. De extra wensen van de gebruikers ter verbetering van de stand-alone applicatie EcotopenGIS

moeten zoveel mogelijk meegenomen worden;4. Door de ecotopenkartering op internet te zetten moet het beheer van de data en software vanuit

een plek geregeld kunnen worden. Het is de bedoeling dat de beheerder (RIZA) de updatesonafhankelijk van de ontwikkelaar kan doorvoeren, waaronder het toevoegen van nieuwewatersystemen.

6.1.2. Evaluatie van de doelstellingen

De belangrijkste producten die opgeleverd zijn om de doelstellingen te verwezenlijken zijn deapplicatie en de technische documentatie. Op basis van deze producten worden de doelstellingen uitde vorige paragraaf geëvalueerd.

Doelstelling 1: Het breed beschikbaar stellen van de RWS-ecotopenkarteringenDoor een werkende toepassing die onsloten is via internet is de RWS-ecotopenkartering in principevoor heel de wereld beschikbaar. Een belangrijk nadeel hierbij is dat de performance van de applicatieheel gevoelig is. Vooral bij het opstarten van de applicatie, nadat een watersysteem gekozen is, duurthet inladen van de gegevens te lang. Dit kan een paar minuten duren en dat heeft een negatieveeffect op de beschikbaarheid van de gegevens. De performance is in een vervolg stadium eenbelangrijk aandachtspunt.

Doelstelling 2: De gebruikers moeten op een eenvoudige manier zelf toeganghebben tot de ecotopenkaarten.Door de realisering van de eerste doelstelling is de applicatie in principe voor iedereen beschikbaar.Naast de applicatie zelf is door de inrichting van de website de gebruikers makkelijk gemaakt om ookachtergrondinformatie op te vragen: Op de hoofdpagina zijn links gecreëerd naar aanverwante sites, waaronder die van het geo-loket,

waar de bestanden aan te vragen zijn; Er is een link naar een pagina waar dieper ingegaan wordt op de definities van ecotopen en

ecotopenstelsels; De indeling van de verschillende ecotopenstelsels zijn in de vorm van tabellen makkelijk op te

vragen.


Doelstelling 3: De extra wensen van de gebruikers ter verbetering van de stand-alone applicatie EcotopenGIS moeten zoveel mogelijk meegenomen worden.

In het functioneel ontwerp is extra aandacht besteed aan functies die het werken met deecotopenbestanden moesten vereenvoudigen. Daarnaast moest de applicatie meer informatie kunnenhalen uit de gegevens die in de ecotopenkartering zijn terug te vinden.Dit alles heeft geleid tot een aantal interessante functionaliteiten:Er zijn diverse classificatiemogelijkheden ingebracht waarop de ecotopen zichtbaar gemaakt

kunnen worden: ruwheid, beheer, ecotopen en ecotoopgroepen en oeverlijnen.Op alle classificaties kunnen selecties worden uitgevoerd.Op alle selecties kunnen oppervlaktes c.q. lengtes (bij oeverlijnen) worden opgevraagd.Er is een “zoom naar plaats”-functie ingebouwd. Per watersysteem kan met behulp van een vooraf

gedefinieerd plaatsnamen-tabel ingezoomd worden op een gekozen plaatsnaam. Vanwegeperformance is het met name voor internet interessant dat je snel op de juiste plek kunt inzoomen.

Tijdens de ontwikkeling van de applicatie is besloten om extra aandacht te besteden aan hetweergeven van de diverse kaartlagen. Dit heeft geleid tot een uitbesteding aan de MeetkundigeDienst van Rijkswaterstaat om voor alle ecotopenstelsels en onderliggende classificaties standaardlegenda’s te ontwerpen. De complexiteit van de bestanden maken een goede legenda onontbeerlijk.Voor een internettoepassing is dit extra belangrijk aangezien het hoofdzakelijk een presentatiefunctieheeft voor een breed publiek. Het is de bedoeling dat deze legenda’s, als uitvloeisel van het RWSlegenda-project, als standaard gaan dienen voor alle ecotopenkaarten.

Er zijn ook een aantal zaken uit het functioneel ontwerp die niet terugkomen in het opgeleverdeproduct. Het gaat om functionaliteiten die in een vervolgstadium weer meegenomen moeten worden:De dynamische legenda, waarbij in het tabblad “Legenda” alleen die legenda-eenheden terug

mochten komen die in de dan geldende kaartbeeld staan. Bij ver inzoomen zou dit meestal eenkleine legenda moeten opleveren. Helaas kostte het bouwen van deze functionaliteit meerinspanning dan verwacht en heeft daarom een lagere prioriteit gekregen.

In de huidige applicatie zit een print-functie die niet naar wens functioneert. De printfunctie maaktgebruik van de standaard browser functionaliteiten en is niet flexibel om een kaartje zelf vorm tegeven. Het niet kunnen verwezenlijken van de “dynamische legenda” heeft tot gevolg dat dooroverbodige legenda-items het onmogelijk is om de legenda op één kaartje weer te geven. Ditvraagt voor een vervolgtraject de benodigde aandacht.

Het onafhankelijk selecteren, waarbij een gebruiker bij een bepaalde selectie, een andereclassificatie moet kunnen tonen, is niet gelukt. De gebruiker had moeten kunnen selecteren opruwheid en de ecotoopgroepen moeten kunnen laten zien. Ook deze functionaliteit heeft op basisvan een hogere ontwikkelinspanning een lagere prioriteit gekregen.

Twee lagen tegelijk actief, zodat op de volledige ecotopenkaart (ecotoopvlakken en oeverlijnen)selecties kunnen worden uitgevoerd. Deze eis had een hoge prioriteit, maar bleek binnen derandvoorwaarden van het project niet te verwezenlijken

Doelstelling 4: Het beheer van data en software vanuit een plekVan begin af aan is bij de ontwikkeling van de applicatie extra aandacht besteed aan demogelijkheden voor beheer van de applicaties door RIZA zelf. De opzet van de applicatie is daaropgericht. Uiteindelijk is er een technische handleiding opgeleverd waarin de diverse vormen van beheerduidelijk zijn beschreven.Bij de oplevering van de applicatie was de ecotopenkartering voor de benedenrivieren nog nietgereed. In het functioneel ontwerp was gevraagd om dit watersysteem alvast hard in de applicatie inte bouwen. Dit is niet gebeurd. Uiteindelijk is door een uitbreiding van de technische documentatieervoor gezorgd dat het voor het RIZA eenvoudig is om het watersysteem zelf in de applicatie in tebouwen.


6.2. Mogelijke verbeteringen en uitbreidingen van de applicatie.

Naar aanleiding van de vorige paragraaf kunnen een aantal voorstellen gedaan worden voor deverbetering van de applicatie.

Applicatie performance verbeterenOnderwerpConsistent maken van de ad-hoc aanpassing voor performance verbetering en verdere performanceverbetering.AchtergrondUit ervaring is gebleken dat de performance een cruciale factor bij de web mapping toepassing is.Voorafgaande aan de applicatie-ontwikkeling is niet voldoende op dit aspect gelet, waardoor metname het opstarten lang duurt.Bij het technisch ontwerp is in eerste instantie uitgegaan van een keuze per deelwatersysteem. Ditbetekent dat voor alle deelwatersystemen mapservices zijn klaargezet. Bij de keuze van eendeelwatersysteem is vanuitgegaan dat niet de gehele shape van het hele hoofdwatersysteem geladendienen te worden maar slechts het betreffende gekozen deelsysteem. Helaas is pas in een laat stadiumontdekt dat de ArcIms software bij het aanroepen van de mapservice eerst de gehele set aanbestanden welke bij de service horen gaat inlezen en niet slechts dat deel wat getoond dient teworden. Zodra dit bekend was is besloten in eerste instantie altijd het hoofdwatersysteem te tonenwaarbij in de kaart wordt aangegeven wat de deelwatersystemen zijn. De gebruiker kan vervolgensnaar het gewenste gebied (deelwatersysteem) inzoomen. De AXL bevat nu alleen nog de gehele shapevan het hoofdwatersystemen.Acties ter verbeteringDe structuur van de applicatie is geïmplementeerd in de javascript programmatuur. Door de laatstewijzigingen wordt veel van de code overbodig en belast onnodig de systemen. Een verdereperformance verbetering is dus te verwachten na het opschonen van de javascript programmatuur.Naast deze aanpassingen moet het ook mogelijk zijn performancewinst te boeken door te kiezen vooreen kleiner vast kaartvenster. Aangezien met een image techniek wordt gewerkt betekent een groterkaartvenster een grotere bitmap (meer kilobytes) en daarmee vertraging.De performance moet altijd aandachtig in de gaten gehouden worden. De applicatie moetgeëvalueerd worden met de performance in het achterhoofd. Indien bepaalde functies toch niet zowaardevol zijn, maar de snelheid van de applicatie enorm beïnvloeden, moeten deze functiesheroverwogen worden.De technische ontwikkelingen op het gebied van web mapping die de performance kunnenverbeteren moeten aandacht worden gevolgd en waar mogelijk toegepastBij de toepassing is gebruikt gemaakt van de standaard html-viewer van ArcIMS. Een anderetechnische oplossing is eigenlijk noodzakelijk voor een optimale performance.

Dynamische legendaOnderwerpDe legenda van de Ecotopenkaart toont in versie 1.0 alle ecotopen die in het gehele watersysteemvoorkomen. Vanaf het begin bestaat er een wens om de legenda aan te passen door alleen dieecotopen te tonen die voorkomen in het kaartbeeld.AchtergrondVooral de ecotooptypen bestaan uit veel legenda-eenheden. Een gebruiker die inzoomt op een kleingebied waar weinig legendaklassen aanwezig zijn heeft geen behoefte aan de totale legenda. Tevenszorgt een lange legenda bij de printfunctie een lay-out die over 2 bladzijden wordt uitgesmeerd. Deopdrachtnemer is druk bezig geweest om deze functionaliteit te verwezenlijken, maar is daar nog nietin geslaagd. Binnen ArcIms is hiervoor geen standaard functionaliteit beschikbaar (andere WebMapping software pakketten hebben deze mogelijkheid overigens ook niet). In de huidige applicatie isbesloten om deze functionaliteit een lagere prioriteit te geven. Er is ervoor gekozen om demogelijkheid in te bouwen om de legenda aan en uitzetten. Er is behoefte om in de toekomst hier nogeens naar te kijken.Voorgestelde oplossing:


Gezien de inspanning die hiermee gemoeid is, is het op dit moment niet verstandig deze functionaliteitin te bouwen. Deze functionaliteit zal ook de performance niet ten goede komen.

PrintfunctieOnderwerpIn het functioneel ontwerp staat het volgende over de printfunctie:”Er dient een knop aanwezig te zijn om het aangemaakte kaartbeeld af te drukken op A4 of A3formaat. Hierbij moet ook een legenda worden afgedrukt. Alleen die ecotooptypen moeten in delegenda van de afdruk staan, die op aangemaakte kaartbeeld staan. Op de afdruk moet een schaalbalken/of schaalgetal weergegeven worden. Een Rijkswaterstaat-logo moet zichtbaar zijn. De kwaliteit vande afdruk moet goed zijn.”AchtergrondIn de applicatie is een afdrukfunctie ingebouwd, alleen er is behoefte aan meer flexibiliteit in deopmaak van de pagina. Op dit moment is gekozen voor een standaard lay-out, zonder dat je kuntschuiven in je kaartelementen. Aangezien de wens bestond dat met de applicatie snel een kaartjegemaakt kan worden van een gekozen onderzoeksgebied, voldoet de functionaliteit niet aan degewenste eisen. De kaarten zijn niet van dien aard dat ze gepresenteerd kunnen worden in rapportenof nota’s. Het probleem rondom de grote legenda’s vormen hierbij een extra obstakel.Voorgestelde oplossingOp dit moment wordt gebruik gemaakt van de standaard functionaliteit van de browser. Demogelijkheid kan onderzocht worden om de printfunctie buiten de browser om te ontwikkelen.Wellicht is het verstandig om de ontwikkelingen van de ontwikkel-tools af te wachten met betrekkingtot deze functionaliteit. Voorlopig zullen mensen de bestanden moeten bestellen en daarbij de desktopGIS toepassingen gebruiken voor goede kaarten.

Onafhankelijke selectieOnderwerpEen gebruiker moet selecties kunnen uitvoeren op elk van de classificaties, die getoond kunnenworden. Vervolgens moeten alleen de objecten, die aan de selectie voldoen op de kaart getoondworden. De getoonde klassen dienen onafhankelijk te zijn van de klassen, waarop geselecteerd is. Eengebruiker moet bijvoorbeeld een bepaalde ecotoopgroep kunnen selecteren en vervolgens deecotooptypen zien, die in de ecotoopgroep vallen.AchtergrondAan de selectietool wordt door de gebruiker hoge prioriteit gegeven. De extra meerwaarde die dezefunctionaliteit biedt ten opzichte van “EcotopenGIS” was mede de reden om dit nieuwe traject in tezetten. Uiteindelijk zijn de wensen van de gebruikers nog eens goed naast de hogeontwikkelinspanning gelegd. Op basis hiervan is deze functionaliteit achterwege gelaten.Mogelijke oplossingHet is mogelijk deze functionaliteit in te bouwen. Een nadeel is dat de interface van de toepassingcomplex wordt voor de gemiddelde gebruiker. Ondanks dat het een belangrijke functionaliteit betreftis het belangrijk om deze laatste factor in overweging te nemen.

Volledige ecotopenkaart kunnen bewerkenOnderwerpIn huidige versie kan de volledige ecotopenkaart (oeverlijnen en ecotoopvlakken) getoond worden,maar niet tegelijk geactiveerd. De wens is aanwezig dat op beide lagen tegelijk selecties uitgevoerdkunnen worden en statistische gegevens berekend kunnen worden.AchtergrondBinnen de huidige versie van ArcIms is het onmogelijk om meer dan één laag actief te hebben. Voorde huidige functie is dit essentieel gezien de oeverlijnen en de ecotoopvlakken in twee verschillendelagen zijn opgeslagen. In de huidige versie van de applicatie is het wel mogelijk om de volledigeecotopenkaart te tonen, maar standaard is ingesteld dat dan de oeverlijnen actief zijn.Mogelijk oplossingen


Deze functionaliteit is mogelijk binnen ArcIMS met een andere technische oplossing (gebruikmaken van een andere ontwikkelomgeving). Als de vraag naar deze functionaliteit groot is, danvereist dit een grote aanpassing van de toepassing.

Misschien kan iets gedaan worden aan de data kant zodat de vlakken en de lijnen bij elkaarkunnen worden opgeslagen.

Verbetering zoom naar plaats -functieOnderwerpDe ‘zoom naar plaats’ -functie biedt de mogelijkheid om in te zoomen naar een plaats op de kaart dievoor gedefinieerd zijn een tabel. Tevens kan door middel van een straal ingesteld worden hoeveringezoomd moet worden. De werking van de in te stellen zoomstraal kan verbeterd worden.Daarnaast wordt nu ingezoomd op de plaats zelf, maar de wens is om in te zoomen op dat deel vanhet watersysteem dat de kortste afstand heeft tot de gekozen plaatsnaam.Mogelijk oplossingenIn de tabel waar de plaatsnamen zijn voorgedefinieerd moeten de coördinaten aangepast worden

waarop ingezoomd wordt, zodat op het watersysteem ingezoomd wordt.Wat betreft de werking van de straal moet nog eens nader naar de functionaliteit gekeken worden.

Design WebsiteOnderwerpDe website wordt in het algemeen als mooi ervaren. De maker van de applicatie heeft hier veelaandacht aan besteed, zonder daarbij een specifieke webdesigner in te schakelen. Er zijn altijd kleinedingen die verbeterd kunnen worden. Hieronder een kleine opsomming:In de startpagina zou nog extra aandacht besteed kunnen worden aan de plaatjes (logo's, kaartje

Nederland, lettertype "Ecotopenkaarten", etc.).Niet iedereen is tevreden over de achtergrondkleur.De tabbladen in de hoofdpagina zijn niet mooi vormgegeven.Mogelijk oplossingenDe applicatie een keer door laten lichten door een bureau die zich specifiek bezig houdt metwebdesign.

Meta-informatie geografische bestandenOnderwerpIn de huidige applicatie is de meta-informatie wel te raadplegen, maar alleen door op de startpaginade links te volgen naar de toelichting op de bestanden. Idealiter zou in de hoofdpagina, bij hetdaadwerkelijk bekijken van de bestanden, ook de meta-informatie opgevraagd kunnen worden.AchtergrondHet is belangrijk dat de gebruiker van geografische gegevens altijd weet welke bestanden hijraadpleegt: welke kwaliteit bij het bestand hoort, hoe is het bestand ingewonnen en op welkschaalniveau. Een bestand geeft geen informatie wanneer men deze kwaliteitsaspecten van eenbestand niet bij de hand heeft. Daarom wordt er naar gestreefd om bij de bestanden altijd direct demeta-informatie op te slaan en/of deze op te vragen. Een wens is om in de volgende versie van dezeapplicatie deze mogelijkheid wordt ingebouwd.Mogelijke oplossingenNagaan of in de applicatie een tool ingebouwd kan worden die de meta-informatie bij de geografischebestanden zichtbaar kan maken.


Hoofdstuk 7: Procesevaluatie…………………………………………………………………………………………………………………

7.1. InleidingIn hoofdstuk 3 is uitgebreid ingegaan op het ontwikkelproces. Hierin is grofweg een onderscheidgemaakt in drie fases: Analyse, Ontwerp en de Realisatie.In dit hoofdstuk worden deze fases kort nog eens geëvalueerd. Waar zijn er in het proces foutengemaakt waardoor het product op bepaalde punten niet overeen komt met de doelstellingen? Welkebijsturingen hebben er plaats gevonden? Welke positieve ervaringen kunnen worden meegenomen.Daarnaast heeft het proces langer geduurd dan voorzien. Ook dit gegeven zal ter sprake komen.

7.2. De evaluatie

Analyse faseProbleemverkenningDe analyse is begonnen met een probleemverkenning. Tijdens de probleemverkenning werd internonderzoek gedaan naar de mogelijkheden en behoeftes om de ecotopenbestanden via het internetaan te bieden. Hierin is een goed beeld ontstaan die als basis heeft gediend voor een functioneelontwerp. Achteraf kan gezegd worden dat er teveel vanuit gegaan is dat de meeste wensen ookzomaar in een internetomgeving mogelijk zouden zijn.

Het globaal functioneel ontwerpHet eerste functioneel ontwerp heeft goed gefunctioneerd als eerste beeld van de behoeftes metbetrekking tot de applicatie.

MarktoriëntatieDe marktoriëntatie was een externe analyse die meer informatie naar boven moest krijgen over alleswat met web mapping te maken had en over de diverse marktpartijen en software die in dit veldopereren.Hierin zijn we maar ten dele geslaagd en dat heeft ook doorgewerkt in de volgende fases:De bedrijven waar een gesprek mee is geweest vormde een goede doorsnede van de potentiële

marktpartijen.Uit deze gesprekken bleek dat er maar weinig marktpartijen zijn die onafhankelijk advies konden

geven. Hieraan was wel veel behoefte om een goede keuze in de software te kunnen maken.Achteraf bleek dat de tijd die in het marktonderzoek te kort was om de techniek te doorgronden.

Denk hierbij aan het verschil in de mogelijkheden van de diverse viewers en connectoren.Het marktonderzoek was op het gebied van software heel moeilijk onafhankelijk te voeren

Vandaar dat het moeilijk was om met betrekking tot de techniek een verantwoorde softwarekeuzete maken. Er is dan ook niet op applicatieniveau een keuze gemaakt, maar is meer op strategischegronden en sentimenten gekozen voor ArcIms:Aansluiten bij de Esri-lijn van RWSKwaliteit en continuïteit van de leverancierUitgebreide standaardfunctionaliteit.

OntwerpfaseIn deze fase is op basis van de kennis die in de vorige fase is opgedaan een functioneel ontwerpgeschreven met de benodigde technisch randvoorwaarden. Op basis van de voorkennis is dit eenzorgvuldig en uitgebreide beschrijving geworden van de benodigde functionaliteit.Toch kan achteraf opgemerkt worden dat het bijna onmogelijk was om een waterdicht ontwerp teschrijven gezien het vernieuwende karakter van de materie en de techniek. In het ontwerp is


functionaliteit opgenomen die vooraf heel vanzelfsprekend leek, maar door de nieuweontwikkelomgeving niet altijd makkelijk te realiseren was. InternetGIS is namelijk geen DesktopGIS. Inde ontwikkelfase kom je deze lacunes tegen.Voor een volgende keer moet waar mogelijk nog gedetailleerder uitgezocht worden wat wel of nietkan. Een in de praktijk wellicht meer voorkomende oplossing zal waarschijnlijk zijn dat in deofferteaanvraag meer flexibiliteit opgenomen wordt , om problemen met de opdrachtnemer teondervangen als gedeeltes van het ontwerp niet te realiseren zijn.

RealisatiefaseIn het plan van aanpak is in eerste instantie gekozen voor twee vaste tijdspalen in hetontwikkelingstraject. Tijdens deze tijdspalen zou er een ontwerp liggen die als basis diende voor een tevolgen gebruikersessie. Aangezien ArcIms voor zowel de opdrachtnemer als opdrachtgever eennieuwe ontwikkeltool is, kwamen er problemen om de hoek kijken die niet waren voorzien (zie ookevaluatie ontwerpfase).In het verloop van het ontwikkelproces is dan ook steeds meer overgestapt naar een iteratiefontwikkelmethodiek. Het bleek dat het werken in een internetomgeving het goed mogelijk maakte omiteratief te werken. Door op een internetserver te ontwikkelen kan de eindgebruiker continu devoortgang van de applicatie monitoren. Dit vereenvoudigde het proces van het ontwikkeltraject.Daarnaast was in het plan van aanpak te weinig ruimte vrijgemaakt voor het testen van de applicatie.Door iteratief te werken was het testen een integraal onderdeel van het proces.In het ontwikkelproces is veel energie gestopt in het creëren van een goed ontwikkelomgeving bijzowel de opdrachtgever als opdrachtnemer. Het was hierbij belangrijk dat deze op elkaar afgestemdwaren aangezien de applicatie vanuit de opdrachtgever beheerd moet gaan worden.Het inrichten van de ontwikkelomgeving koste meer tijd dan verwacht en heeft de opstart van hetproject vertraagd. Het is heel belangrijk dat men het inrichten van zo’n omgeving goed voorbereidt endat hierover goede afspraken worden gemaakt tussen de opdrachtnemer en de opdrachtgever. Tweeplekken inrichten heeft ook voordelen opgeleverd met betrekking tot testmogelijkheden en de back-up faciliteiten.Naast het ontwikkelen van de applicatie moest in deze fase ook het beheer van de applicatie geregeldworden. Aangezien er nog geen infrastructuur beschikbaar was moest deze door de opdrachtgeverzelf worden gecreëerd. Ondanks dat dit invloed heeft gehad op de snelheid van de implementatie vande applicatie, is het inrichten van de nieuwe infrastructuur snel gerealiseerd.


Hoofdstuk 8: Conclusies / Aanbevelingen…………………………………………………………………………………………………………………

Uit dit project kan geconcludeerd worden dat web mapping goede mogelijkheden biedt voor deinformatievoorziening omtrent de ecotopenkartering. De vooraf opgestelde doelstellingen zijn vooreen belangrijk deel bereikt:Via internet kan nu in principe iedereen op een eenvoudige manier toegang hebben tot de

ecotopenkaarten;Ecotopenkartering op internet biedt op het gebied van beheer van data en software enorme

voordelen. Veranderingen in software en data hoeven maar op één plek doorgevoerd te worden.Het verspreiden van updates is niet meer nodig;

De internettoepassing Ecotopen biedt een aantal bijzondere functionaliteiten. Tevens zijnbelangrijke wensen van de gebruikers ter verbetering van de stand-alone applicatie EcotopenGISmeegenomen;

Als extra product binnen het project is, door de Meetkundige Dienst van Rijkswaterstaat, voor deecotopenstelsels een standaard legenda ontworpen. Voor een internettoepassing is dit extrabelangrijk aangezien het hoofdzakelijk een presentatiefunctie heeft voor een breed publiek.

Naast de bereikte doelstellingen gingen ook een aantal zaken niet naar wens. Dit heeft tot onderandere de volgende inzichten geleid: InternetGIS is geen DesktopGIS. Veel functionaliteiten die vanuit ervaringen met GIS-software

vanzelfsprekend worden geacht blijken bij web mapping moeilijker te realiseren. Het is moeilijk om een goede afweging te maken met betrekking tot de softwarekeuze.

Uiteindelijk is hoofdzakelijk uit strategisch oogpunt voor ArcIMS van ESRI gekozen. Achteraf wasmisschien beter geweest als op applicatieniveau een afweging was gemaakt. Het was danmisschien ook mogelijk geweest om een functioneel ontwerp te maken die een behoorlijkeinschatting kon maken van de mogelijke functionaliteit. De overweging zou ook kunnen zijn dateen functioneel ontwerp niet alleen te realiseren functionaliteiten hoeft bevatten. In eensoftware-ontwikkelproces komt het vaak voor dat niet alles gerealiseerd wordt. Daarvoor is hetwel handig om prioriteiten aan te geven. Offertes en iteratieve processen moeten verder leidentot een optimaal resultaat.

Om goede technische keuzes te kunnen maken was er meer behoefte aan kennis met betrekkingtot web mapping. Aangezien veel functionaliteit niet via een “out of the Box” oplossing terealiseren was, kwamen de mogelijkheden van de verschillende viewers en connectoren steedsmeer op de voorgrond. Gaande het proces werd duidelijk dat er meer informatiebehoefte wasomtrent deze mogelijkheden. Hierdoor was het ook makkelijker geweest om tussentijds eventueelbij te sturen en bepaalde keuzes te maken omtrent gewenste functionaliteit.

Performance is bij een internetapplicatie enorm belangrijk. Tijdens het ontwikkelproces is hieraannog te weinig aandacht besteed. Aangezien alle classificatie als aparte kaartlagen in de AXL-filezijn opgenomen kost vooral het inladen van de gegevens te veel tijd. In een volgende versie moethiervoor een oplossing worden gevonden.

De gebruiker van internet GIS is een ander dan de gebruiker van desktop GIS. Termen als activelayer die in desktop GIS gemeengoed zijn, blijken voor een grotere gebruikersgroep niethanteerbaar te zijn.

In een internetomgeving moet continu gezocht worden naar een balans tussen wat de softwarekan en wat de performance doet zonder daarbij de gebruiksvriendelijkheid van de applicatie uithet oog te verliezen. Het zal best zo zijn dat alles kan, maar daardoor kan de interface onnodigingewikkeld worden en/of de applicatie te traag. Hierdoor kon niet alles naar wens gerealiseerdworden.

Tijdens het ontwikkelproces bleek het werken met vaste tijdspalen te hoog gegrepen voor ditproject, doordat er te veel onzekerheden in het proces zaten. De bijsturing naar een meer


iteratieve aanpak was een goede keuze. Door op een internetserver te ontwikkelen kan deeindgebruiker continu de voortgang van de applicatie monitoren.

Het moet duidelijk zijn dat de opgeleverde applicatie slechts een momentopname is en geeneindproduct. Er kan nog veel verbeterd worden. Er moet dan ook continu ruimte zijn voorfeedback en evaluatie.


Literatuurverwijzing

…………………………………………………………………………………………………………………

Rijkswaterstaat RIZA, Projectplan Pilot Internet GIS, Lelystad, 11 juli 2000.

Rijkswaterstaat RIZA, Pilot Internet GIS, Ervaringen met de implementatie van Web Mappingtoepassing, Lelystad, oktober 2001.

Rijkswaterstaat RIZA, Scheepvaarberichten op Internet, Procesbeschrijving, knelpunten,conclusies enaanbevelingen, Lelystad, 20 maart 2001.

Derksen, Th.J.G. en H. W. Crins, Automatisering van de Informatie Verzorging, Den Haag 1992.


Bijlage 1: offerteaanvraag/functioneel ontwerp

…………………………………………………………………………………………………………………

Algemene specificatie offerte aanvraag Web Mapping toepassingen‘Scheepvaartberichten’ en ‘Ecotopen’

Op te leveren productenEen werkende toepassing voor de Scheepvaartberichten, die voldoet aan de functionele eisen als

beschreven in Bijlage 2 onder ‘Beschrijving toepassing’, inclusief de source code;Een werkende toepassing voor de Ecotopen, die voldoet aan de functionele eisen als beschreven in

Bijlage 3 onder ‘Beschrijving toepassing’, inclusief de source code;Voor beide toepassingen een document met de technische documentatie;Projectplannen, plannen van aanpak, gemaakt in het kader van het ontwikkelen en realiseren van

de toepassingen;Verslagen van afstemsessies met gebruikers;Registraties van bevindingen.

Eisen aan de offerteIn de offerte dient een lijst van activiteiten (stappenplan) te worden opgenomen. Per activiteit dient detijdsinvestering te worden opgenomen.Tevens dient aangegeven te worden welke inbreng van de medewerkers van het RIZA wordenverwacht, met een inschatting van de tijdsinvestering van deze medewerkers.Zoveel mogelijk dient uit de offerte op te maken te zijn per functionaliteit, welke tijdsinspanning(ontwikkeltijd) noodzakelijk is. Met name die functies die relatief veel tijd vergen moeten goedbenoemd zijn.

Beoordeling offerteDe beoordeling van de offerte zal gebeuren op basis van:prijs;het voldoen van de offerte aan de algemene specificaties;het voldoen van de offerte aan de specificaties van de toepassingen;de kwaliteit van het te leveren product.

TijdsplanningDe beoordeling van de offertes zal plaatsvinden op 27 oktober 2000. Zo snel mogelijk na de gunningzal er een overleg plaatsvinden tussen de opdrachtnemer en het RIZA. De opdracht dient op 12december te zijn afgerond. Indien dit door u niet mogelijk wordt geacht, dan dient op 12 decembereen zo groot mogelijk deel van de opdracht te zijn afgerond. Dit deel moet als product te kunnenworden opgeleverd. In dit geval dient aangegeven te worden welk gedeelte wel op 12 decemberopgeleverd wordt en hoeveel hiervoor gefactureerd wordt. Het restant zal dan na 12 decembergerealiseerd worden.

BetalingDe betaling zal plaatsvinden na oplevering van de producten en toesturen van de rekening. Indiengewenst kan een gefaseerde betaling afgesproken worden. Indien op 12 december de eindproductennog niet gereed zijn, zal in ieder geval een rekening gevraagd worden voor het tot dan toegerealiseerde gedeelte. Welk gedeelte dit zal zijn dient in de offerte aangegeven te worden.

EigendomsrechtenDe eigendomsrechten van de ontwikkelde applicatie, inclusief source codes komt volledig bij het RIZAte liggen.


KwaliteitDe kwaliteit van het opgeleverde product zal getest worden door medewerkers van het RIZA. Dekwaliteit zal beoordeeld worden op:Het werken van de aanwezige functionaliteit volgens de in de offerte aangegeven specificaties en

van de eventueel tijdens en ontwikkelproces nader vastgelegde specificaties;Het voorkomen van fouten in de toepassing;De performance. Hierbij zal gekeken worden of er negatieve uitschieters zitten in de performance

van bepaalde functies;De duidelijkheid van de documentatie;

GarantieEr dient een garantie termijn te worden aangehouden van minimaal 3 maanden na acceptatie.Gedurende deze termijn zullen gebreken, die veroorzaakt worden door de programmatuur die door deleverancier gemaakt is en die een juist functioneren van de toepassing in de weg staan, wordenhersteld door de leverancier.

SoftwareVoor het ontwikkelen van de Web Mapping toepassingen zal gebruikt worden gemaakt van devolgende software:MS Windows NT 4.0 Server Enterprise Edition met SP 4, 5 of 6a;MS Internet Information Server 4.0;ArcIMS 3.0 Final, standard edition.

Voor de overige benodigde software producten verwachten wij advies in de offerte.

HostingGezien de op dit moment nog aanwezige onzekerheid over de hosting partij, zullen de toepassingenbij oplevering in ieder geval moeten werken op een bij het RIZA (op het intranet) in te richtenconfiguratie. Het inrichten van deze configuratie maakt geen deel uit van deze opdracht. Indien hetRIZA erin slaagt om voor 1 december een configuratie bij een hosting-partij voor internet in te richtenzullen de toepassingen ook daar moeten werken. Indien dit meerwerk oplevert, dient dit in de offerteopgenomen te worden.

OpmaakIn de specificaties van de Web Mapping toepassingen worden de toepassingen functioneelbeschreven. Er dient ook aandacht besteed te worden aan de opmaak van de pagina’s. Dit zalgebeuren tijdens de ontwikkelingsfase in overleg met gebruikers van de toepassingen bij het RIZA.

PerformanceWij vragen u aandacht te schenken aan de mogelijkheden om de performance van de toepassing zooptimaal mogelijk te maken. Hierbij hoeft geen aandacht besteed te worden aan hardware matigezaken, maar vooral op zaken, die binnen de toepassing de performance zo optimaal mogelijk kunnenmaken. Indien u verwacht dat bepaalde functies, die in de specificaties zijn genoemd wat betreftperformance slecht zullen presteren, dan dient u dat in de offerte aan te geven.

DocumentatieBij de gemaakte toepassing dient ook technische documentatie te worden meegeleverd. Er wordt nietgevraagd om een functioneel en technisch detail ontwerp. De documentatie moet de technischeopbouw van de toepassing uitleggen. Het beheer van de applicatie, inclusief wijzigen van gegevens ofgegevens structuren moet door de documentatie ondersteund worden.

KennisoverdrachtEen belangrijk doel van de projecten is voor het RIZA ook om kennis op te doen over Web Mappingen alles wat daarbij komt kijken. Er zal daarom aan de opdrachtnemende partij gevraagd worden eentechnische presentatie te houden, waarin uitleg wordt gegeven en getoond over de uitvoering van hetproject. Hierin komen zaken aan de orde als: welke ontwikkelomgeving is gebruikt, wat zijn debevindingen van de software, waarom is een bepaalde aanpak gevolgd etc. Dit zal bijvoorbeeld in een


halve dag per toepassing kunnen gebeuren. Omdat de duur van een dergelijke sessie nog nietduidelijk is hoeft dit niet in de offerte worden opgenomen. U wordt wel gevraagd ermee in testemmen, dat een dergelijke sessie plaatsvindt. Dit zal in een aanvullende opdracht verder ingevuldworden.

ContactpersonenContactpersoon namens het RIZA is Boris Teunis (0320 298314, [email protected]).Bij afwezigheid kan contact opgenomen worden met:Bas van de Pas (0320 298367)Rinus van Hoogenhuizen (0320 297679) ofAlfred Dijkstra (scheepvaartberichten, 0320 298010)

OverigGaarne in de offerte opnemen wie projectleider wordt.

Specificaties Web Mapping toepassing ‘Ecotopen’

1. InleidingOnder verantwoordelijkheid van het RIZA worden de ecotopen langs de Rijkswateren in kaartgebracht. De Rijkswateren zijn de grote rivieren (Maas, Rijn, Waal, IJssel), het IJsselmeer, Markermeeren de Randmeren, en het benedenrivieren gebied. De gegevens over ecotopen zijn van belang vooronder andere vaarwegbeheerders en onderzoeksinstituten en zijn, onder bepaalde voorwaarden, vrijverkrijgbaar. Meer informatie hierover is te vinden op www.riza.nl onder ‘projecten’ ‘Rijkswateren-Ecotopen-Stelsels’.

Een mogelijkheid om de Ecotopen via Internet te bekijken zou het gebruik van de ecotopen gegevensvereenvoudigen en stimuleren. Hieronder wordt weergegeven welke functionaliteit hierbij gewenst isen welke gegevens weergegeven moeten worden.

2. Beschrijving ecotopenbestandenDe ecotopengegevens zijn aanwezig per watersysteem. Als watersysteem worden onderscheiden:Maas;IJsselmeer/Markermeer;Randmeren;Rijntakken-oost;Volkerak-Zoommeer;Benedenrivieren gebied (nog niet gereed).

Ecotopen zijn homogene landschapseenheden. Met behulp van de ecotopenstelsels kunnenlandschapseenheden op naam worden gebracht (het is een classificatiesysteem). Er bestaan vierverschillende Ecotopenstelsels, één voor de Rivieren (Rivieren Ecotopen Stelsel, RES), één voor deMeren (MES), één voor de Benedenrivieren (BES) en één voor de kanalen (KES). Deze laatste wordtniet gebruikt voor één van bovengenoemde watersystemen. Een voorbeeld van de ecotopen die langsde Maas onderscheiden worden is getoond in tabel 1.

De ecotoop is de kleinste eenheid. Iedere ecotoop heeft een eigen code. Voor elk ecotoop is eenomschrijving opgenomen in de tabel (shape file). Ecotopen kunnen gegroepeerd worden naar(hoofd)ecotoopgroepen, welke een eigen codering hebben ( b.v. het ecotoop ‘oeverwalhardhoutooibos’ ROb-1 behoord tot de ecotoopgroep ‘beboste oeverwal’ ROb) . Ecotopen zijnbeschikbaar als vlakken en als oeverlijnen. Voor de oeverlijnen bestaat geen groepering naarecotoopgroepen.

De ecotopen bestanden zijn beschikbaar als shapefiles per watersysteem. Er is per watersysteem steedseen oeverlijnen en een vlakken shapefile aanwezig. Een voorbeeld van een vlakken -en een oevershapefile wordt meegestuurd.


Voor de ecotopen zijn een aantal clusteringen mogelijk. Dat wil zeggen het samenvoegen vanverschillende ecotopen naar een nieuwe eenheid. Dit kan bijvoorbeeld zijn een clustering naarecotoopgroepen (zie tabel 1), waarbij de clusteringscriteria de hydro-, morfo en gebruiksdynamiek inhet watersysteem zijn. Daarnaast een clustering naar ruwheids-klassen, welke van belang zijn voorrivier-modellering (de ruwheid van vegetatie is het clusteringscriterium). De clustertabellen wordendoor het RIZA aangemaakt. Een cluster tabel bevat een vertaling van ecotopen-code naar een nieuweclassificatie en heeft daarom in principe slechts twee velden.

Updates van bestanden vinden niet vaak plaats, hooguit 1x per jaar. Een update kan ingrijpend zijn, indie zin, dat niet alleen de locaties van de ecotopen wijzigen, maar ook de codes, naamgeving en hetaantal te onderscheiden ecotopen.

Indien voor de web mapping toepassing een andere opbouw van de bestanden zinnig is, bijvoorbeeldom performance redenen, dan kan de opbouw gewijzigd worden.

3. Beschrijving toepassingDoor middel van de web mapping toepassing moeten gebruikers op een eenvoudige wijze deecotopen bestanden kunnen bekijken. Er dient een mogelijkheid aanwezig te zijn om deecotopenvlakken te bekijken op verschillende manieren: Geclassificeerd naar ecotooptype (de kleinste eenheid); Geclassificeerd naar ecotoopgroep; Geclassificeerd naar ruwheidsklasse; Geclassificeerd naar een nog nader te bepalen indeling.De oeverlijnen dienen onafhankelijk van de vlakken zichtbaar of niet zichtbaar te kunnen wordengemaakt.

Bij het starten van de web site wordt eerst een keuze gevraagd uit het te bekijken watersysteem ofdeelwatersysteem. Vervolgens wordt een overzichtskaart getoond van het watersysteem, waarna eengebruiker verder kan inzoomen. De volgende functies moeten aanwezig zijn om op de juiste locatie tekomen: Inzoomen d.m.v. het aangeven van een box; Uitzoomen; Verschuiven; Terugzoomen naar gehele watersysteem; Zoom naar plaats: een tabel met plaatsnamen en coördinaten is bij het RIZA aanwezig. Hierbij

moet standaard ingezoomd worden naar de juiste coördinaat en een bepaald gebied eromheen.De grootte van dit gebied moet door een gebruiker te wijzigen zijn;

Een overzichtskaart waarin getoond wordt naar welk gebied ingezoomd is.

Op het venster in de browser zullen enkele begeleidende teksten (door het RIZA aangeleverd) enverwijzingen naar de website met algemene informatie over ecotopen. De ondergrond is afhankelijkvan het schaalniveau en varieert van een eenvoudig topografisch bestand tot de 1:25.000 rastergegevens van de Topografische Dienst. Deze dienen in grijstinten te worden weergegeven. Deondergrond is door een gebruiker aan of uit te zetten.Er moet een schaalbalk zichtbaar zijn.

Een gebruiker moet selecties kunnen uitvoeren op elk van de classificaties, die getoond kan worden.Vervolgens moeten alleen de objecten, die aan de selectie voldoen op de kaart getoond worden. Degetoonde klassen dienen onafhankelijk te zijn van de klassen, waarop geselecteerd is. Een gebruikermoet bijvoorbeeld een bepaalde ecotoopgroep kunnen selecteren en vervolgens de ecotooptypenzien, die in die ecotoopgroep vallen.

Een legenda van de getoonde classificatie moet oproepbaar zijn door middel van een knop. Delegenda verschijnt in een apart venster.

Er dient een knop aanwezig te zijn, waarmee de informatie van een vlak of oeverlijn kan worden


opgevraagd. Er wordt dan getoond: De ecotoop (omschrijving); De ecotoopgroep; De ruwheidsklasse; De nader te bepalen indeling; De oppervlakte of lengte (voor oeverlijnen); De code.

Er dient een knop aanwezig te zijn, waarmee voor het geselecteerde (deel)watersysteem de volgendeinformatie op te vragen is:Totaal oppervlakte van de geselecteerde ecotopen (of alle);Aantal vlakken van die typen.

Er dient een knop aanwezig te zijn om het aangemaakte kaartbeeld af te drukken op A4 of A3formaat. Hierbij moet ook een legenda worden afgedrukt. Alleen die ecotooptypen moeten in delegenda van de afdruk staan, die op aangemaakte kaartbeeld staan. Op de afdruk moet een schaalbalken/of schaalgetal weergegeven te worden. Een Rijkswaterstaat-logo moet zichtbaar zijn. De kwaliteitvan de afdruk moet goed zijn.

Er dient een knop aanwezig te zijn, waarmee help-informatie kan worden opgevraagd. De help-tekstzal door het RIZA worden gemaakt.

De bestanden, die gebruikt worden moeten eenvoudig door een beheerder te vervangen zijn,wanneer een update van de bestanden heeft plaatsgevonden. De enige extra actie mag zijn, dat debeheerder de weergave van de bestanden (kleuren) moet aanpassen. Bij een update zullen in demeeste gevallen de codering, omschrijvingen, het aantal ecotopen en de clustertabellen wijzigen.


Tabel 1 Legenda van de Ecotopenkartering Maas ’96: ecotopen.

Ecotoopgroep RES-code

Ecotoop Beschrijving (zie §3.2)

ZomerbedBedding RZd-1 Diepe bedding Zomerbed

RZo-1 Ondiepe grindbedding ZomerbedRZo-2 Ondiepe zandbedding ZomerbedRZo-3 Ondiepe getijdebedding Zomerbed

Plaat/strand/oever RZs-1 Grindbank Plaat/strand/oeverRZs-2 Zandplaat/zandstrand Plaat/strand/oeverRZs-3 Slikplaten/slikkige oever Plaat/strand/oever

OeverwalBeboste oeverwal ROb-1 Oeverwal hardhoutooibos Hardhoutbos

ROb-2 Oeverwal doornstruweel DoornstruweelROb-3 Oeverwal zachthoutooibos ZachthoutbosROb-4 Oeverwal zachthoutstruweel ZachthoutstruweelROb-5 Oeverwal productiebos Productiebos

Ruige/open oeverwal ROr-1 Oeverwal met rivierduinvorming RuigteROr-2 r Structuurrijke oeverwalruigte RuigteROr-2 a Soortenarme oeverwalruigte RuigteROr-3 Oeverwal-akker AkkerROh-3 Oeverwal-akker met heggen # MaasheggenROr-4 b Bebouwde oeverwal Bebouwing/verhardingROr-4 v Verharde oeverwal Bebouwing/verhardingROk-1 Onbegroeide oeverwal # Kaal/onbegroeid

Grazige oeverwal ROg-1 Oeverwalstroomdalgrasland Structuurrijk graslandROh-1 Oeverwalstroomdalgrasland met heggen # MaasheggenROg-2 Oeverwal-hooiland HooilandROg-3 Oeverwal-productiegrasland ProductiegraslandROh-2 Oeverwal-productiegrasland met heggen # Maasheggen

UiterwaardBeboste uiterwaard RUb-1 Hardhoutooibos in de uiterwaard Hardhoutbos

RUb-2 Doornstruweel in de uiterwaard DoornstruweelRUb-3 Zachthoutooibos in de uiterwaard ZachthoutbosRUb-4 Zachthoutstruweel in de uiterwaard ZachthoutstruweelRUb-5 (Hardhout)productiebos in de uiterwaard ProductiebosRUb-6 Zachthoutproductiebos in de uiterwrd./griend Productiebos

Ruige/open RUr-1 Structuurrijke uiterwaardruigte Ruigteuiterwaard RUr-2 Soortenarme uiterwaardruigte Ruige

RUr-3 Uiterwaard-akker AkkerRUh-3 Uiterwaard-akker met heggen # MaasheggenRUr-4 b Bebouwde uiterwaard Bebouwing/verhardingRUr-4 v Verharde uiterwaard Bebouwing/verhardingRUk-1 Onbegroeide uiterwaard # Kaal/onbegroeid

Grazige uiterwaard RUg-1 Structuurrijk uiterwaardgrasland Structuurrijk graslandRUh-1 Structuurrijk uiterwaardgrasland met heggen # MaasheggenRUg-2 Uiterwaard-hooiland HooilandRUg-3 Uiterwaard-productiegrasland ProductiegraslandRUh-2 Uiterwaard-productiegrasland met heggen # Maasheggen

Moerassige uiterwaardMoerassig bos RMb-1 Moerassig hardhoutooibos Hardhoutbos

RMb-2 Moerassig zachthoutooibos ZachthoutbosRMb-3 Moerassig zachthoutstruweel ZachthoutstruweelRMb-4 Moerassig struweel/broekbos Doornstruweel

Moerassige ruigte RMr-1 Moerasruigte RuigteRMr-2 Rietmoeras Ruigte


Grazig moeras RMg-1 Moerassig structuurrijk grasland Structuurrijk graslandRMg-2 Moerassig productiegrasland Productiegrasland

UiterwaardwaterenNevengeul RWn-1 Zandige nevengeul Nevengeul

RWn-2 Kleiige nevengeul NevengeulRWn-3 Getijdekreek Nevengeul

Strang/kleiput RWs-1 Aangekoppelde strang StrangRWs-2 Afgesloten/stagnante strang StrangRWs-5 Beekstrang Strang

Plas RWp-1 Aangekoppeld zand/grindgat PlasRWp-2 Afgesloten zand/grindgat PlasRWp-3 Klein diep water kolk PlasRWp-4 Haven # Plas

Hoogwatervrij terreinBebost hoogwatervrij RHb-1 h Hoogwatervrij bos (hardhout) Hardhoutbosterrein RHb-1 z Hoogwatervrij bos (zachthout) Zachthoutbos

RHb-2 h Hoogwatervrij (doorn)struweel DoornstruweelRHb-2 z Hoogwatervrij (zachthout)struweel ZachthoutstruweelRHb-3 Hoogwatervrij productiebos Productiebos

Ruig/open RHr-1 r Structuurrijke ruigte op hoogwatervrij terrein Ruigtehoogwatervrij terrein RHr-1 a Soortenarme ruigte op hoogwatervrij terrein Ruigte

RHr-2 Hoogwatervrije akker AkkerRHh-3 Hoogwatervrije akker met heggen # MaasheggenRHr-3 b Bebouwd hoogwatervrij terrein Bebouwing/verhardingRHr-3 v Verhard hoogwatervrij terrein Bebouwing/verhardingRHk-1 Onbegroeid hoogwatervrij terrein # Kaal/onbegroeid

Grazig hoogwatervrij RHg-1 Hoogwatervrij schraalgrasland Structuurrijk graslandterrein RHh-1 Hoogwatervrij schraalgrasland met heggen # Maasheggen

RHg-2 Hoogwatervrij hooiland HooilandRHg-3 Hoogwatervrij productiegrasland ProductiegraslandRHh-2 Hoogwatervrij productiegrasland met heggen # Maasheggen

2001.167X Web mapping toepassing...

Documents

Transcript of 2001.167X Web mapping toepassing...