LEIDSCH JAAKBOEKJE

1946

JAARBOEKJEVOOR

GESCHIEDENIS EN OUDHEIDKUNDE

V A N

LEIDEN EN O.MSTREKEN

1946

ACHT EN DERTIGSTE DEEL

GEDRUKT VOOR DE VEREENIGING ,.OUD LEIDENDOOR A. W. SIJTHOFFS UITG.MIJ N.V. TE LEIDEN

EEN WOORD VOORAF

Het zal den getrouwen lezers van het Jaarboekje opvallen,dat het uiterlijk daarvan is gewijzigd. De redactie heeftgetracht dit uiterlijk aanzien te verbeteren o.a. door hetformaat te wijzigen. Het Jaarboekje komt thans van depersen der N.V. A. W. Sijthoffs Uitgevers Mij te Leiden.

Een woord van dank aan de Fa. P. J. MULDER c? ZN.,die zoo vele jaren het Jaarboekje verzorgde, is hier zekerop zijn plaats.

Dit Jaarboekje verschijnt helaas veel later dan de redactiegewild had ; dit is een gevolg van het feit, dat de redactiehet in de eerste plaats heeft willen wijden aan hetgeentijdens de oorlogsjaren in Leiden en omgeving is voor-gevallen en het in de practijk zeer moeilijk is gebleken dedaarvoor noodige gegevens bijeen te krijgen. De redactiedankt allen, die deze gegevens hebben verschaft, onder wiedie correspondenten en gemeentebesturen, welke aan haarverzoek om inlichtingen voldeden. In het bijzonder danktde redactie den Directeur van Gemeentewerken te Leiden,den Chef der afd. Plantsoenen en ambtenaren van Stadhuisen Gew. Arbeidsbureau te Leiden voor hun medewerkingen daarnaast niet minder den heer J. M. VAN STRALENvoor zijn verslag van het verzet, waarvan de inhoud voorafwerd goedgekeurd door den Vertrouwensraad der Illegaliteit,en den heer C. J. PIENA, die zich voor de lijst der gevallenillegale strijders veel moeite heeft gegeven.

Het is intusschen niet mogelijk geweest, absolute vol-ledigheid in de hier geboden verzameling van gegevensover de jaren Ig4o-Ig45 te verkrijgen. Vooral zal de lezer

wellicht eenige namen van illegalen en slachtoffers missen.Langer wachten zou echter hebben geleid tot verder uitstelin het verschijnen van dit Jaarboekje, iets dat moest wordenvermeden. De redactie stelt er prijs op hier te verklaren,dat zij zich met betrekking tot de academische burgersdezer stad heeft beperkt tot enkele leidende figuren vanhet studentenverzet, en dit mede omdat de Almanak vanhet Leidsche Studentencorps 1946 reeds talrijke bladzijdenwijdde aan gevallen studenten en velen hunner geen inwonersvan Leiden meer waren.

Ten slotte dankt de redactie Dr. JAC. J. DE JONG enIr. G. L. DRIESSEN voor het beschikbaar stellen van hunaanteekeningen over den bezettingstijd. De Korte Kroniekrg@--Ig44 is op het dagboek van Dr. DE JONG gebaseerd.

In de samenstelling der commissie van redactie kwamgeen wijziging.

DE REDACTIE.L.B. November 1946.

6

VEREENIGING ,,OUD-LEIDEN

OPGERICHTOP~NOVEMBERI~~~

door

PROF. DR.P.J. BLOKEN MR.DR.J.C. OVERVOORDE.

BESTUUR:

DR.T.P. SEVENSMA, (194x), Voorzitter.DR. W. C. BRAAT -(Ig+), Onder- ~~roorzitter.A. BICKER C AARTEN (Ig36), Secretaris, Nieuwsteeg 13.E. W. WICHERS ROLLANDET (lg&), Penningmeester, Kort

Rapenburg zo, giro 175228.DR.J.E. KROON (x933).IR. H.A. VAN OERLE (1938).N. J. SWIERSTRA (1913).IR. D. BOOGERD (g45), Directeur der Gemeentewerken.A. H. KLOKKE, aangewezen door het L.S.C. (1945).Mejuffrouw H. C. W. VAN W AGENINGEN, aangewezen door

de V.V.S.L. (1945).

Commissie voor de redactie van het Leids& Jaarboekje.

Ingesteld December Igoz.

-MR. J. SLAGTER (Ig45), Voorzitter.MR. N. KOLFF (Ig43), Secretaris Beestenmarkt 14.DR. J.E. KROON (Ig35),E. PELINCK (1938).Mej. F. A.LE POOLE (1937).MR. R. VAN ROYEN (1938).

Commissie inzake het herstel van Gravensteen.

Ingesteld op 23 September 1937.

Eere-Voorzitter :MR. A. VAN DE SAKDE BAKHUYZEN.

Werk-Commissie :IR. G. L. DRIESSEN, ~Voovzitter.IR. H. A. VAN OERLE, Secretaris.A. BICKER CAARTEN.IR. D. BOOGERD.MR.L.H. N. F.M. BOSCH RIDDER VAN ROSEXTHAL.MR. DR. N. G. GEELKERKEN.

Commissie ,,Het Leidsche Woonhuis.

(Beheerster van het gelijknamige Fonds, waarinopgenomen het legaat MR. E. RIJKE).

Ingesteld op I Juni 1945.

PROF. MR. A. N. MOLENAAR, ~oovzitter.A. BICKER CAARTEN, Secretavis, Nieuwsteeg 13.NOTARIS J. C. VAN ECK, Pemhgmeestev, Breestraat 56, giro

85873.G.VAN DER MARK.MR. J. SLAGTER.

8

CQRRESPONDEERESDE LEDEX IN RIJNLAXDvoor :AavlawzTevveelz : Mevr. F. TH. VAN UER WIN-PEEREBOOMVOLLER (1945).

Alkemade: G. M. ZOETENELK (1946).A@l?en aan de:t Rijn : E. TiAN ELK (1945).Hazerswoude-Doq+ : B. OFFRI~GA (1936).Hazerswoude-Rij~~Izdijk : J. D. DE KORT (1943).Hooguzcde: MR. A. J. SORMANI (1941).Kntzzijk :Mevr. N. L. H. EERDBEEK-CLAASEN (1936).Koudekeh aan den Rijgz : J. Tic. VAN OXMERISG.Leiderdorp : G. SCHEEPSTHA (Ig43).Noonhilk : PROF. L. 0SWA4LD IVEXCKEBACH (Ig41).Noordwijkerhout : J. A. M. PIJNENBURG (1937).Oegstgeest: W. J. VAN VARIK (Igq).Xi@sbwg: S. C. H. LEENHEER (Ig4j).Voo&oz~t: MR. G. F. W. VAN BERCKEL (1942).Voorschoten : D. J. BRINKS (x940).

Wanno+zd : P. H. ROMIJN (1936).Wassemm~ :DR.H.J.HoNDERs (1942).Zoeterwoude: A. H.J.PAARDEKOOPER(I~&$).

Vertegenwoordiger van ,,Oud-Leiden in de llonumenten-commissie der Gemeente Voorhout :

E. PELI~CK. (1942).

Idem in die der Gemeente Rijnsburg :IR. H. A. VAN OERLE (1944).

Bestuurskamer : Regentenkamer van het Broechovenhof,Papengracht 16.

9

MUSEA, MONUMENTEN ENZ. TE LEIDEN

Stedelek Museum De LakenhalOude Singel 32Geopend : van I Nov. -1 Maart 10-15, van I Maart-

I Juli en van I Oct.-r Nov. 10-16, van I Juli-I Oct. 10-17; Zon- en Feestdagen, opening : 12.30.Entree : f 0.10. Maandag : f 0.25. Zon- en Feestdagen :gratis.

AcademiegebouwRapenburg 73

Bezichtiging vooraf aan te vragen; in de vacantiesvan g--12 en van 14-17.

Academisch Historisch .Musezmtijdelijk gesloten.

Hortus Bo!anicus bij AcademiegebouwGeopend : Alleen werkdagen van I Oct. tot I kpr. 9-12

en 13.30-16; van I Apr. tot I Oct. 9-12 en van13.30-17; Zondags 10-16.

Entree : gratis.

Rijksmusemm van OudhedenRapenburg 28Geopend : van I Nov.-16 Febr. 10-16, van 16 Febr.-

I Nov. 10-17; Zon- en Feestdagen, opening:13 uur ; I Jan. en 3 Oct. gesloten.Entree : f 0.10, Maandag : f 0.25.

Rijksmuseum VOOY VolkenkundeSteenstraat IAGeopend : van I Apr.-1 Oct. 10-16, van I Apr.-

I Oct. 10-17. Zon- en Feestdagen, opening : 13 uur ;I Jan. en 3 Oct. gesloten.Entre : f 0.10, Maandag f 0.25.

10

R(jksmuseum vapz Natuurlijke HistorieRaamsteeg 2AGeopend : Werkdagen 9-12 en 13.30-17 (behalve

Zaterdagmiddag).Entree : gratis.

Rijksmuseum van Geologie en MineralogieGarenmarkt IBGeopend : Werkdagen 9-12 en 13.30-16.

Entree : gratis.

Nederlands& Legermuseum Generaal HoeferPesthuislaan 7Bezichting in groepen van 10-15 personen vooraf aan

te vragen.

Pieterskerk \Ter bezichtiging geopend op werkdagen van 9-12

en 14-17.(Woensdags doorgaans dienst).

Entre : f 0.25.

Hooglandsche KerkTer bezichtiging geopend op werkdagen van 9-17.

(Woensdag doorgaans dienst).Entree : f 0.25, bij groepen f 0.10.

St. Anna HofieHooigracht gKapel te bezichtigen op werkdagen van x0-18.

Entree : f 0.25, bij groepen f 0.10.

Hofje MeermansbwgOude Vest 159Regentenkamer te bezichtigen op werkdagen van 9-16.

Entree : f 0.25.

1 1

VEREENGING ,,OUD-LEIDEN

VERSLAIG O V E R D E JAKEN 1941 E-i 1945.

=944.

Omtrent de werkzaamheden gedurende het oorlogsjaar1944 kan het volgende worden vermeld. Op de jaarlqkschealgemeene ledenvergadering, die op 26 Februari plaats vond,werd het bestuur in zijn geheel herkozen ; het jaarverslagover het voorafgaande jaar, alsmede de rekening en verant-woording over 1943 werden goedgekeurd, nadat was mede-gedeeld, dat de heeren Dr. Ir. P. FEHMERS en J. H. DE GROOTkas en bescheiden van den Penningmeester volkomen inorde hadden bevonden.

In de samenstelling van het bestuur kwam in den loop vanhet jaar geen enkele wijziging, al moesten wij den heer DEBLAUW tot onze spijt en tegen zijn wil, gedurende geruimentijd in ons midden missen.

Tot Correspondenten van , ,Oud-Leiden voor Leiderdorpen Zoeterwoude werden benoemd resp. de heeren G. SCHEEP-STKA en A. F& J. PAARDEKOOPER.

Het ledenaantal nam gestadig toe. Van 650 leden op31 December 1943 steeg dit tot 836 aan het einde des jaars.De heer R. DE WILDE F. G.zn. verwierf andermaal denuitgeloofden prijs voor het aanbrengen van de meesteleden gedurende het jaar 1944. Het waren niet minder dan69 personen, die door zijn toedoen als lid konden wordeningeschreven.

Menig geschenk mocht ,,Oud-Leiden ontvangen. le ver-melden zijn schenkingen van mejuffrouw C. E. S. BIJLEVELD(fotos van Leiden e.o.), mejuffrouw A. C. GEWIN te Utrecht(o.a. maskerade-album-r875), mejuffrouw M. H. NEDERBURGH(maskcradeprenten 1835), en van de heeren J. A. L. BOMte Voorburg (lantaarnplaten-stadhuis), H. VAN ULDEN(fotos van het v.m. huis ,,Rhijnstroom), W. J. VAN VARIK

12

(boerderij-fotos), Mr. J. R. VERHEY (collectie Leidscheprentbriefkaarten), alsmede van de Gemeente Leiden (op-metingsteekening van den St. Lodewijkstoren) en van hetHoogheemraadschap van Rijnland (inventarissen polder-archieven)

De Vereeniging verwierf door aankoop een belangrijkecollectie lantaarnplaten van oude Leidsche stadsgezichtenen daarmede onderging de verzameling lichtbeeldenplateneen belangrijke uitbreiding.

Het bestuurslid Dr. J. E. KROON vervaardigde een alpha-betischen klapper op de boeken en geschriften, die deVereeniging in den loop der jaren heeft verkregen.

Het bestuur was vertegenwoordigd bij de kerkelijke her-denking van Leidens Ontzet in de Pieterskerk op 3 October.

Ondanks de moeilijkheden, die de oorlogstoestand mede-bracht, ging het bestuur ook in 1944 door met het houdenvan lezingen en excursies. Dat daarmede in een behoeftewerd voorzien bleek ten duidelijkste uit de talrijke opkomst,die dezen ten deel viel. Als eerste spreker trad op ons bestuurs-lid N. J. SWIERSTRA, die op 29 Januari sprak over het ontstaanvan Leiden en den groei van de stad tot het einde der Middel-eeuwen. De z.g. Groote Pers van de Lakenhal bleek voor dezebelangrijke lezing veel te klein te zijn.

Hierop volgde op 26 Februari de algemeene ledenverga-dering, waarna de heer W. J. J. C. BIJLEVELD een voordrachthield over het leven van Margaretha van Mechelen, levens-gezellin van Prins Maurits, een voordracht, die eenige onjuistebegrippen uit de wereld hielp ; deze voordracht werd kortdaarna in het Leidsch Jaarboekje opgenomen.

Als vervolg op de voordracht van den heer SWIERSTRAsprak op 29 April ons bestuurslid Ir: H. A. VAN OERLE overLeidens stadsontwikkeling in de gouden eeuw. Door dezebelangrijke voordracht te herhalen op 3 Mei was het mogelijkongeveer 350 personen in de gelegenheid te stellen kenniste maken met Leidens toestand in de jaren na het beleg,een periode eenerzijds van grooten bloei, anderzijds van dediepste ellende.

Vervolgens werd op 20 en 23 Mei Leidens hoofdkerk, dePieterskerk, door de leden bezichtigd en wel onder leiding vanmejuffrouw F. A. LE POOLE en den heer N. J. SWIERSTRA,waarvoor eveneens groote belangstelling bestond.

13

Op 28 Juni sprak in de Evangelisch Luthersche Kerk deheer LEO MENS over de beteekenis van den Leidschen musicusCORNELIS SCHUYT. Deze voordracht werd opgeluisterd doorhet Leidsch a Capella Koor, dat onder leiding van zijn Direc-teur WILLEM MIZEE op voortreffelijke wijze eenige werkenvan SCHUYT uitvoerde met als slot den canon ,,BewaertHeer Holland en salicht Leyden, een slotzang, die op allen,die ten gevolge van den oorlogstoestand in groote spanningleefden, een diepen indruk maakte. De korte inhoud van dezefijn gestemde voordracht zal in het Leidsch Jaarboekje-1945worden vastgelegd.

De eerste helft van het jaar zette dus met niet minder danvijf belangrijke leden-bijeenkomsten goed in, doch zoo gun-stig zou het in het tweede halfjaar niet gaan. ,,Dolle Dinsdagwas het keerpunt. Wel leidde de heer SWIERSTRA, die onuit-puttelijk blijkt te zijn in het organiseeren van excursies, eenuitstapje op 16 en ZO September naar het Groene Kerkje teOegstgeest, maar daarmede was dan ook het einde gekomenvan de uiterlijke activiteit der Vereeniging. De excursie kwamtrouwens maar gedeeltelijk tot haar recht wegens het verbodtot samenscholing, waardoor een wandeling langs eenigehistorische terreinen moest vervallen. Een geallieerde lucht-aanval op een fabriek in de buurt tijdens de voordracht vanden heer SWIERSTRA in het Groene Kerkje op 16 Septemberbewees, dat het maken van gezamenlijke uitstapjes eigenlijkniet meer verantwoord was en dat kwam nog meer tot uit-drukking bij het tweede bezoek op 20 September toen demannelijke leden wegbleven, omdat zij zich op straat aller-minst veilig voelden. Het zou trouwens niet lang meer durenof de gezellige uitstapjes van ,,Oud-Leiden moesten plaatsmaken voor de ,,hongertochten, die ons naar buiten brach-ten, en zij, die daaraan deelnamen, zagen tot hun groote ont-steltenis hoezeer het land te lijden had van den gehaten bezet-ter. Onze duinen werden afgegraven, boomen gekapt, torensen huizen gesloopt, wijken ontruimd, bruggen afgebroken ende weinige lommerrijke plaatsen, die onze streek bezat,verdwenen als sneeuw voor de zon . . . .

En ons volk, verkeerende in bitteren nood, sloopte eigen enandermans houtwerken en kapte, wat er langs wegen en inparken en tuinen te kappen viel. Dat waren gebeurtenissen,die ons de grootste zorg baarden, maar waartegen in de gege-

14

ven omstandigheden ,,Oud-Leiden niets vermocht te doen.Deed de Vereeniging dan heelemaal niets, zal de belangstel-lende zich afvragen. Zeker wel, maar door de ongunst dertijden viel zoo heel weinig te bereiken. Besprekingen werdenb.v. gevoerd over het behoud van de boomen in de binnen-stad, speciaal op het Rapenburg, achter ,,Groenoord, rondomhet kasteel ,,Endegeest, op ,,Oud-Poelgeest en in den Leid-schen Hout, alsmede op ,,dHoogen Boom te Oegstgeest.,,Groenoord heeft thans nog maar n boom, het Rapenburg,welgeteld, achttien linden en in den Leidschen Hout kanmen de boomen eveneens tellen . ,,Oud-Poelgeest heeft onderde gespaarde boomen gelukkig nog zijn beroemden Tulpen-boom van Boerhaave, al heeft hij veel te lijden gehad enscheelde het maar weinig of ook deze historische boom wasaan den brandstoffennood ten offer gevallen. ,,dHoogenBoom lijkt nu meer op den niet te best verzorgden volkstuinvan uw Secretaris dan op het aantrekkelijke wildernisjevan weleer. Gelukkig kreeg ons bestuur de toezegging, dathet terrein van , ,dHoogen Boom weder met zorg door deGemeente Oegstgeest zal worden aangelegd.

Van verschillende leden uit Katwijk aan Zee bereikte hetbestuur een noodkreet, dat zoowel de reeds van den torenontdane Ned. Herv. Kerk als de Vuurtoren, beide monu-menten, op last van den bezetter moesten worden afgebroken.De Inspectie Kunstbescherming te s-Gravenhage stondmachteloos. Dank zij het onvermoeid werken van ons be-stuurslid Ing. KRANTZ kon de slooping tijdelijk wordenuitgesteld en van dit uitstel is gelukkig afstel gekomen. Hetis evenwel zeer te betreuren, dat Katwijks lieve jeugd na debevrijding haar baldadigheid op de oude Vuurbaak heeftkunnen botvieren. Wekenlang is men daar bezig geweest hetbinnenwerk uit te breken en eerst na herhaalde waarschuwingis men er toe overgegaan den uitgang te dichten.

Ook de baldadigheid in de stad nam hand over hand toe,waardoor o.m. het Gravensteen en de Burcht te lijden had-den. Op voorstel van Ir. VAN OERLE werden de beide toe-gangen tot de rotonde van den Burcht dichtgemetseld, waar-door een achttal nog overgebleven boomen, staande binnenden Burchtmuur, behouden bleven en het fraaie gezicht vanuitde stad op den Burcht niet verloren ging. Hoe erg de behoefteaan brandstoffen was, moge blijken uit het feit, dat langs de

15

buitenwegen rondom de stad bijna geen boom meer aanwezigis en van de in de stad staande boomen er nog maar ongeveer350 overgebleven zijn . . . . En dan te bedenken, dat hetbestuur van ,,Oud-Leiden juist in Juli.1944 aan de afdeelingPlantsoenen van den dienst der Gemeentewerken een lijstjehad ingezonden, vermeldende een negental punten in de stad,waar uit aesthetisch oogpunt behoefte bestond aan een ofmeer boomen voor afscherming van een leelij ken gevel !

Het bestuur maakte den dienst der Gemeentewerken ver-der opmerkzaam op de aan de Gemeente toebehoorende ont-sierende houten schutting op de binnenplaats van het Elisa-beth Gasthuis aan de Oude Vest, die uitstekend zou kunnendienen voor door de Gemeente aan zieken en ouden vandagen te verstrekken brandhout. Jammer genoeg ging menhierop niet in en tot onze verbazing hebben de buurtbewonershet houtwerk vrijwel geheel met rust gelaten! Toch blijft hetbestuur hopen, dat t.z.t. deze zeer ontsierende schutting toteen veel lager hek zal worden teruggebracht.

,,Oud-Leiden vroeg voorts aan de Gemeente-Commissievan het Nederl. Herv. Kerkgenootschap de leelijke ijzerenhekjes, staande bij de Pieterskerk, zijde Pieterskerkhof, tus-schen Gravensteen en Kloksteeg, te verwijderen, waardoorde ruimtewerking van dit zoo bijzonder fraai geworden pleinbeter zou zijn, doch de Commissie stelde het vooralsnog opprijs de hekken te behouden.

De r7de-eeuwsche trapgevel van het pand Turfmarkt 11moest wegens bouwvalligheid worden afgebroken. Het mocht,,Oud-Leiden jammer genoeg niet gelukken den wederop-bouw tot stand te brengen, doordat een vergunning tot hetgebruiken van bouwmaterialen niet te verkrijgen was.

Dit verbod tot het gebruiken van bouwmaterialen brachtvooral ten plattelande mede, dat zonder verkregen toestem-ming van de overheid ,,zwart gebouwen werden veranderd.Dat ging dan zonder toezicht van hoogerhand, met het gevolg,dat in de omstreken van de stad verschillende fraaie boer-derijen volkomen verknoeid zijn geworden. Dit geschiedde o.a.met een oude. boerderij in de Weipoort, naar aanleiding waar-van het bestuur. zich veroorloofde er bij den Burgemeestervan Zoeterwoude op aan te dringen dergelijke verbouwingenin den vervolge ,tegen te gaan. Daar de laatste jaren in diegemeente architectonisch zeer slechte gebouwen verrezen,

1 6

Caf ,,Landzicht te Zoeterwoude (Dorp). Voorbeeld van ontstellendewansmaak ten plattelande

(Poro C$ van der CMark)

Boerderij ,,Bijdorp te Zoeterwoude, Wijk LI no. 75,-ele,qen in de onmiddellijke nabijheid van caldh,,Landzicht. Een voorbeeld van rust en voor-namen bouwstijl van meer dan drie eeuwen oud

(Foto S. van der Mark)

d i e - lijdt/ e n - siet!doet - haer/ te - niet.

beter - benijcl dan - beclachc/alst - godtj behaecht.

De oudste I,eidsche geve!steenen (& I~OO), in beteren staat hersteld door de Vereeniging ,,Oud-Leidenit>ieterskerkkoorsteefi hoek Langebrug)

( Fotos c,. mr, d e r Xl

drong het bestuur er tevens op aan inkomende bouwplannenten aanzien van den welstand om advies te stellen in-handenvan een ter zake bevoegde instantie.

Voor rekening der Vereeniging ,,Oud-Leiden maakte dehuisschilder H. W. F. VAN DER STEEN schoon de oudste tweegevelsteenen, die men in het Leidsche straatbeeld aantreft,nl. de beide uit ongeveer 1600 dateerende leeuwenkoppen metbijschriften, aanwezig in den zijgevel van het winkelpandLangebrug 69, hoek Pieterskerkkoorsteeg. Een gedeelte vande opschriften was onleesbaar geworden en geen twee hand-leidingen stemden op dit punt overeen. Na verwijdering vande verflagen bleken de opschriften als volgt te zijn :

DIE-LI JDT BETER-BEN1 JTEN-SIET DAN-BECLACHTDOET-HAET ALST-GODTTE-NIET. BEHAECHT.

Op enkele letters werd een spoortje goud aangetroffen,zoodat het gerechtvaardigd was de opschriften te vergulden.

Aan het verschijnen van het Leidsch Jaarboekje-1944,het zes en dertigste deel, werd hard gewerkt, en dank zij demedewerking van velen slaagde de Commissie voor deRedactie er in het Jaarboek het licht te doen zien juist vrhet tijdstip, dat het onmogelijk was boeken te doen drukken.Wel zelden zal de verschijning van ons Jaarboek zoo door deleden op prijs zijn gesteld als ditmaal. Het was immersniet altijd leesbaar wat er in die dagen van de legale persenkwam !

De behoefte aan deskundige voorlichting bij rondwande-lingen door de stad was nog grooter dan vorige jaren. Onderleiding van den heer SWIERSTRA werden tal van excursiesgehouden, zoowel met Leidsche vereenigingen als met gezel-schappen uit de omgeving.

De Bond Heemschut hield zijn algemeene ledenvergaderingop I September in onze stad en ,,Oud-Leiden genoot de eerde leden, die in vrij grooten getale waren opgekomen, na afloopder vergadering in vier groepen door de stad te leiden. Tweedagen tevoren had ,,Oud-Leiden het genoegen haar zuster-vereeniging ,,Die Haghe te ontvangen. Deze ontvangst vondplaats in de bestuurskamer der Vereeniging in het Broechoven-hofje, die lang niet berekend was op zoon groot gezelschap.

Leidsch Jaarboekje 2 17

Hierna bezichtigden de gasten onder Ieiding van Jhr. Dr.D. P. M. GRASWINCKEL eenige der fraaiste Leidsche hofjes.

Zooals reeds opgemerkt, was de beruchte ,,Dolle Dinsdaghet keerpunt in het vereenigingsleven. Na September washet niet meer mogelijk iets tot stand te brengen en het duurdenog geruimen tijd in het nieuwe jaar eer ,,Oud-Leiden haartaak weder kon hervatten en zich geleidelijk weer kon ont-plooien.

1945

Deze ontplooiing kon eerst plaats vinden nadat ons ge-heele land, na gedurende vijf lange bittere jaren te zijngeknecht, zijn zelfstandigheid herwon. Bij de bevrijding gaanonze gedachten allereerst uit naar hen, die voor het Vader-land hun leven hebben gelaten. Ons bestuur besloot inoverleg met de desbetreffende Commissie de gevallen mede-burgers op waardige wijze in het Leidsch Jaarboekje te her-denken. Het zijn er helaas velen, zeer velen, maar dit maggeen bezwaar zijn, omdat zij op vermelding in ons Jaarboekrecht hebben.

Met betrekking tot de samenstelling van het bestuur kanworden medegedeeld, dat in den loop van 1945 verschillendewijzigingen plaats vonden. Ing. A. KRANTZ trad uit het be-stuur in verband met zijn politieke gezindheid. Als opvolgervan Mr. W. BRIT Czn. wees het Leidsche Studenten Corpsals zijn vertegenwoordiger den heer A. H. KLOKKE aan, ter-wijl de Vereeniging voor Vrouwelijke Studenten mejuffrouwH. C. W. VAN WAGENINGEN als haar vertegenwoordigsterin ons bestuur benoemde. Bij het neerleggen van zijn ambt alsDirecteur der Gemeentewerken wegens het bereiken van denpensioengerechtigden leeftijd stelde de heer A. M. DE BLAUWzijn bestuurslidmaatschap aan zijn opvolger Ir. D. BOOGERDter beschikking. Den afgetreden bestuursleden, die gedurendemenig jaar hun beste krachten aan ,,Oud-Leiden hebben ge-geven, zij ook van deze plaats daarvoor hartelijk dank betuigd.

Het bestuur benoemde Dr. W. C. BRAAT tot onder-voor-zitter. Voorts werden mevrouw VAN DER WIND-PEEREBOORIVOLLER en de heeren E. VAN ELK en S. C. H. LEENHEERbenoemd tot Correspondent van ,,Oud-Leiden resp. voorAarlanderveen, Alphen aan den Rijn en Rijnsburg.

IS

Wegens bedanken van Mr. A. VAN DE SANDE BAKHUYZENen Ir. H. A. VAN OERLE resp. als Voorzitter en lid van deCommissie voor de Redactie van het Leidsch Jaarboekjebenoemde het bestuur op voorstel der Commissie Mr. J.SLAGTER tot lid, waarna de Commissie hem tot Voorzitterkoos.

In den loop van het jaar stelde het bestuur een nieuweCommissie in, nl. de Commissie ,,het Leidsche Woonhuis,die tot taak heeft het beheer van het in 1943 in het levengeroepen Fonds voor aankoop van typisch Leidsche huizen,die waard zijn voor het nageslacht te worden behouden endie huizen zoo noodig te restaureeren en te onderhouden.De Commissie is als volgt samengesteld : Prof. Mr. A. N.MOLENAAR, Voorzitter ; Notaris J. C. VAN ECK, Penningmees-ter ; de heeren G. VAN DER MARK en Mr. J. SLAGTER, ledenen A. BICKER CAARTEN, Secretaris. Moge de Commissie er inslagen spoedig aan het bestuur van ,,Oud-Leiden te kunnenvoorstellen een typisch Leidsch huis aan te koopen. Maar danzal ook aller steun noodig zijn !

Sinds vele jaren vertoont het ledental een stijgende lijn.Ook over 1945 nam het aantal weer zeer toe. Vooral ook, omdatthans weer veel studenten als lid konden toetreden. Stondenbij den aanvang van het jaar 836 leden ingeschreven, hetwaren er aan het einde des jaars niet minder dan 960. Daar-mede onderging ,,Oud-Leiden een groei, dien wij vroegerzeker niet voor mogelijk zouden hebben gehouden.

Aan de heeren A. H. KLOKKE en N. J. SWIERSTRA werdeen prijs toegekend voor het aanbrengen van resp. 76 en28 leden.

De gebruikelijke algemeene ledenvergadering, die volgensde statuten binnen de eerste drie maanden van het jaar moetworden gehouden, kon wegens den oorlogstoestand nietplaats vinden ; slechts deelde de Commissie voor kasonder-zoek, bestaande uit de heeren Dr. W. C. BRAAT en W. J.VAN VARIK, mede, dat kas en bescheiden van den Penning-meester over rg# volkomen in orde waren bevonden.

De Vereeniging was officieel vertegenwoordigd :I. bij de op 15 September op Sociteit Minerva door het

Collegium gehouden ontvangst ter gelegenheid van hetlustrum van het L.S.C. ;2. op 17 September in de Pieterskerk bij de heropening van

19

de Leidsche Universiteit en de overdracht van het rectoraat ;3. op z October bij de opening van de tentoonstelling Beleg

en Ontzet van Leiden in het Stedelijk Museum de Lakenhal ;4. op 3 October bij de plechtige herdenking van Leidens

Ontzet in de Pieterskerk.Ook in 1945 werden schenkingen van de leden ontvangen,

zij het in mindere mate dan in andere jaren. Het warenmej. M. H. NEDERBURGH (maskeradeprenten) en de heerenL. C. BALJE (te Valkenburg opgegraven schaaltje van terrasigillata), A. M. DE BLAUW (fotos van den Rijnsburgerwegin ouden toestand), W. J. KRET (stadsfotos) en J. VAN DERZANDEN (Goedeljee-fotos), die ons met hun goede gavenverblijdden. Op verzoek schonken voorts de Leidsche foto-grafen W. BLEUZE, Fa.A. JONKER enZn.,N. VANDERHORSTen A. VAN VLIET ons vele van de door hen gemaakte fotosvan de bevrijding en andere actueele gebeurtenissen, diezich daarna voordeden. Den schenksters en schenkers betuigthet bestuur zijn oprechten dank.

De Vereeniging ,,Oud-Leiden trad als lid toe tot hetInstituut Stad en Landschap van Zuid-Holland.

Toen eenmaal de vrijheid op 5 Mei was herkregen, beraamdehet bestuur spoedig plannen voor het weder houden van leden-bijeenkomsten. Reeds op 26 en 29 Mei leidde de heer Swierstraeen excursie naar de Marekerk, samenkomst bij den gevel-steen ,,Int land van belofte. Op 11 en 14 Juli volgde eenexcursie onder zijn leiding naar de Lodewijkskerk (v.m. kapelvan het Sint Jacobs godshuis), samenkomst bij het standbeeldvan Van der Werff. Het najaarsseizoen zette in met een stads-wandeling, eveneens onder leiding van den heer SWIERSTRAen wel op I en 5 September, aanvangende bij het merkwaar-dige Tevelingshof en eindigende met een uniek vergezichtvan het dak van de Meelfabriek van de Fa. De Koster. Het isbijna overbodig te vermelden, dat al deze excursies een grootebelangstelling genoten en algemeen op prijs werden gesteld.

Op rg October vertoonde uw Secretaris een honderdtal aande Vereeniging toebehoorende lantaarnplaten onder hetmotto : ,,Een wandeling met GOEDELJEE en VAN DER STOKdoor de oude stad, waarvoor groote belangstelling bestond.

De hierop volgende spreker was de heer HAN DE WILDE,die op 21 November ons op geestdriftige wijze inlichtte overhet Leidsch Tooneelleven in den loop der tijden en aan het

20

slot een lans brak voor een nieuwen Schouwburg. Ten slottesprak op 18 December de heer A. H. PISCAER, technisch ambte-naar van het Hoogheemraadschap van Rijnland, over denstrijd tegen het water in Rijnland in den loop der eeuwen, eeninteressante voordracht met aan het slot de beantwoordingvan vele belangrijke vragen, die bewezen, hoe groot de belang-stelling voor het met zorg behandelde onderwerp was.

Behalve de reeds vermelde excursies voor de leden hieldook dit jaar de heer SWIERSTRA een groot aantal rondwande-lingen ten behoeve van andere vereenigingen, in het bijzondermet de nieuwe leden van het L.S.C. De novieten van deV.V.S.L. werden in groepen rondgeleid door mej. F. A. LEPOOLE, mej. H. C. W. VAN WAGENINGEN en de heeren N. J.SWIERSTRA, Mr. A. J. SORMANI, Notaris W. S. JONGSMA,G. VAN DER MARK, F. PORTHEINE, A. H. KLOKKE enA. BICKER CAARTEN.

Het vorige jaarverslag gewaagde van het vernielen van par-ken, plantsoenen en straatbeplantingen. Het spreekt vanzelf,dat tegen die vernielingen iets diende te worden gedaan. Hetinitiatief daartoe is uitgegaan van den dienst der Gemeente-werken. In het leven is geroepen een Contact-Commissie voorden wederaanleg van de stadsbeplantingen onder voorzitter-schap van den heer N. J. SWIERSTRA. ,,Oud-Leiden, datde nieuwe Commissie veel welslagen toewenscht, zal gaarnezijn steun aan deze instelling schenken.

Het verschijnen van het Leidsch Jaarboekje-1945 hadweliswaar met groote moeilijkheden te kampen, maar aan heteinde des j aars kon dit boekwerk toch verschijnen en daarmedeheeft de Commissie van Redactie onzen dank verdiend. Onslid Ir. G. L. DRIESSEN vervaardigde een klapper op alle tot1945 verschenen Leidsche Jaarboekjes. Papierschaarschte enandere moeilijkheden verhinderen thans, dezen te doen druk-ken, doch het bestuur hoopt, dat het binnen niet te langentijd het register het licht kan doen zien, aangezien daardoorin een groote behoefte zal worden voorzien.

Ten behoeve van een door den heer SWIERSTRA in hetStedelijk Museum de Lakenhal gehouden voordracht overhet Beleg en Ontzet van Leiden stelde de Vereeniging eenserie daarvoor speciaal vervaardigde lantaarnplaten ter be-schikking.

In overleg met Prof. Jhr. Mr. W. J. M. VAN EYSINGA

2 1

besloot het bestuur het onthullen van een gedenksteen voorHugo de Groot op zg Augustus 1945, den dag waarop desooste sterfdag van DE GROOT zou worden herdacht, uit testellen tot een gelegener tijdstip.

Op voorstel van het bestuur heeft de beheerder van debezittingen van Gebr. KRANTZ het zeer belangrijke ambachts-archief van t Huys te Warmont naar het Leidsche Gemeente-archief doen overbrengen.

Hiermede zijn de voornaamste werkzaamheden gedurendede eerste maanden na den vrede geschetst. De Vereeniging isin den loop der jaren uitgegroeid tot een krachtige vereeniging,die evenwel nog niet geheel en al tot de grens harer mogelijk-heden is uitgedijd. Daarom is aller medewerking nog steedsnoodig om den groei te bevorderen. Slechts een krachtigevereeniging, die staat te midden van de bevolking, is in staathet gestelde doel te bereiken. Vr alles is evenwel noodig,dat het streven der vereeniging bij alle leden volledig steunvindt en zij de mooie gedachte, die haar ten grondslag ligt,mede uitdragen onder de geheele burgerij. Door een verkeerdbegrip is in een vorig tijdperk veel bouwkundig schoonverloren gegaan. Moge het aan het tegenwoordig geslachtgelukken het overgeblevene te behouden en daaraan veelschoons toe te voegen !

De beide jaarverslagen aldus uitgebracht in de op14 Februari 1946 gehouden algemeene ledenvergadering.

A. BICKER CAARTEN, Secretaris.

22

KORTE KRONIEKVAN LEIDEN EN OMSTREKEN VAN 1945

JANUARI2 De Gemeente Benthuizen stelt brood en aardappelen

beschikbaar ten behoeve van slachtoffers van het bombar-dement van Leiden van IO en 11 Dec. jl.Kostelooze inenting bij den Geneeskundigen Dienst tegenpokken.De couranten bevatten voortdurend recepten voor debereiding van gerechten met suikerbieten in plaats vanaardappelen.

4 Verstrekking van gemeentewege van 150 kg brandhoutaan personen, die slechts z. eenheden brandstof hebbenontvangen en door ziekte, ouderdom of bijzondere groottevan het gezin in moeilijkheden verkeeren ; op 16 Jan.zijn de aanvragen zoo talrijk, dat verdere verzoeken terzijde worden gelegd.

8 Openbare bekendmaking, dat verwijdering van boomenen struiken aan of nabij straten door den Wehrmachts-commandant als sabotage wordt beschouwd en strengzal worden gestraft.

IO De openbare aanko :digingen zullen in het vervolg wordenaangeplakt op 75 daartoe aangewezen plaatsen ; de z.g.wilde aanplakking komt hiermede te vervallen.

12 Suikerbieten worden ter rechtmatige verdeeling op denbon verkrijgbaar gesteld.De Burgemeester verbiedt ter voorkoming van houtdief-stal het zich bevinden in openbare parken of plantsoenen,den Leidschen Hout inbegrepen.Overleden de heer NOACH MINDERHOUT, gepensionneerdhoofd eener school.

23

JANUARI

13 Tallooze Leidenaren, onder wie vele vrouwen en kinderen,worden onverhoeds opgepakt en slechts voor een gedeelteweder losgelaten.

22 Spoorbrug in Warmond en bij de Vink gebombardeerd.Omstreeks dezen tijd herhaalde bekendmakingen, datclandestien stroomverbruik met inbeslagneming vangedeeltelijken of geheelen inboedel zal worden gestraften in zeer ernstige gevallen met het leven zal wordengeboet.De Burgemeester waarschuwt tegen beschadiging vanweermachtswerken, begaan ter verkrijging van brandstof,waartegen door de bezettingsautoriteiten zeer ernstigzal worden opgetreden.In verband met de brandstoffenschaarschte wordt in hetperceel Nieuwe Rijn 22 van gemeentewege een verwarmdlokaal voor het publiek opengesteld.

23 Spoorbrug over het Rijn-Schiekanaal gebombardeerd.24 Na razzias in Leiden en omgeving zijn nu te Leiden ook

huiszoekingen begonnen. Dagelijks worden jonge mannennaar Hecks lunchroom gebracht voor verder transportnaar Duitschland.

30 De Directeur van den Geneeskundigen Dienst vraagtdengenen, die nog over benzine en smeerolie beschikken,deze, al is het ook nog zoo weinig, af te staan voor zieken-vervoer.

31 Afscheid van Zr. L. VAN DEN BRINK als besturende zustervan het Diaconessenhuis. Zij wordt opgevolgd doorZr. J. Elema uit Utrecht.

FEBRUARI

I Overleden in De Steeg Prof. Dr. J. HUIZINGA, oud-hoog-leeraar in de Algemeene Geschiedenis aan de Rijksuniver-siteit te Leiden op den leeftijd van 72 jaar.

3 De spoorbrug over het Rijn-Schiekanaal wederom ge-bombardeerd.

24

FEBRUARI

5 De stichting Verzorgingsraad voor Leiden vraagt onderhet motto ,,De nood is hoog gestegen ten behoeve vanden aanvoer van levensmiddelen vrachtautos, generator-brandstof, turf, stookolie en accus.Omtrent dezen tijd vele berichten over houtdiefstallen.Onbewoonde of niet-gebruikt-wordende gebouwen wordenvan kozijnen, deuren, vloeren, zolders, kortom van al watbrandbaar is ontdaan.

6 Opnieuw de spoorbrug over het Rijn-Schiekanaal ge-bombardeerd.

16 In verband met de beschadiging van de spoorbrug bijde Vink door sabotage heeft de Duitsche Weermacht ,,methet oog op de algemeene veiligheid bepaald, dat de bur-gerbevolking zich tot nadere aankondiging niet in deopen lucht mag ophouden tusschen 18 en 6 uur.

17 De porties van de soep en pap van de massavoedingworden in hoeveelheid gelijk gemaakt aan die van stamp-pot, t.w. + liter, ,, ten einde door een uiterst zuinig kolen-verbruik nog zoo lang mogelijk voedsel met een redelijkevoedingswaarde te kunnen bereiden.

Ig Overleden de heer EPEUS BQUMA NIEUWENHUIS, oud-referendaris ter Gemeentesecretarie van Leiden, ridderin de Orde van Oranje-Nassau, oud 86 jaren.

26 Eerste dag van de inlevering van bonnen ter verkrijgingvan levensmiddelen van het Zweedsche Roode Kruis ;de eerste afgifte vond plaats op 6 Maart d.a.v.Ten gevolge van een luchtaanval overleden de heerW. KAKEBEEN, verbonden aan de Bataafsche Import-maatschappij.

27 Beroep van de directie van ,,Massavoeding op een ieder,die nog zelf eten kan bereiden, om af te zien van deel-neming aan de Centrale Keuken, om het voor de over-blijvenden zoo goed mogelijk te kunnen maken.

MAART

3 Herhaalde bekendmaking van de Wehrmachtskomman-dantur geen boomen te vellen langs straten en wegen en

MAART

in de nabijheid van militaire objecten. Op overtreders zalworden geschoten.

IO Omstreeks dezen tijd oproeping in de bladen van arbeids-krachten voor het Oosten van het land tegen uiterstaanlokkelijke voorwaarden.

Op bevel van de Wehrmachtskommandantur moet debevolking bij bekend worden van luchtgevaar de huis-deuren openzetten, opdat ieder dekking kan zoeken ; dit

_ voorschrift leidde in de practijk tot niets.

11 Overleden Prof. Dr. N. J. Krom, hoogleeraar aan de Leid-sche Universiteit in de Koloniale Geschiedenis en de Ar-chzologie en Oude Geschiedenis van Ned.-Indi.

14 De Duitschers dreigen met zware represailles, wanneerwerken van de Duitsche weermacht worden beschadigd.

15 De spoorbrug bij de Vink weer gebombardeerd.

16 Inlevering van de bonnen ter verkrijging van het eerstegratis regeeringsbrood, beschikbaar gesteld door het InternRoode Kruis, Comm. Mixte de Secours Genve.

18 6o-jarig huwelijk van A. P. WALLAART en C. C. W. VANLEEUWEN, Magd. Moonsstr. 33, te Leiden.

21 De tijd gedurende welken men zich niet in de open luchtmag bevinden, is nader vastgesteld als van 20 tot 5 uur.

Bonnen geldig verklaard in Noord- en Zuid-Holland voor4 dl spijsolie p.p.

Dringende waarschuwing van de directie der LeidscheDuinwatermaatschappij, dat iedere rantsoenoverschrijdingmet gestrengheid zal worden gestraft.

27 Na de boomen, de planken voor de winkelramen, dehekjes voor de tuinen, de houten wachthuisjes.voor detram langs de straten, worden thans grootere objectenaangevat. Het groote houten gebouw van de Leidsche1 Jsclub, des Vrijdags nog onaangetast, was des Zondagsdaarop verdwenen.

26

MAART

31 Geen zeep meer voor kappers, artsen, vroedvrouwen enz.Herinnering van den Burgemeester aan het feit, dat deuitzonderingstoestand van 5 Sept. 1944 nog steeds vankracht is, onder mededeeling dat ieder verzet, storing vande openbare orde of het arbeidsproces door de Duitschekrijgsraden met den dood of zware vrijheidsstraffen wordtgestraft.Het groote houtgebrek is er de oorzaak van dat voor ter-aardebestellingen geen doodkisten verkrijgbaar zijn. Ineen huurkist worden de lij ken naar de begraafplaatsengebracht ; elders behelpt men zich met kisten voor IO yohout, voor de rest van ,,board.De Constructie-werkplaatsen ten deele door de Duitschersvernield.

APRIL

3

6

910

15

De Burgemeester maakt bekend, dat door hoogere Duit-sche instanties mededeelingen zijn ontvangen wijzendeop voorbereidingen tot een opstand tegen het militairegezag in sommige Hollandsche steden ; waarschuwing,dat steden, waarin inderdaad oproer uitbreekt, doorartillerie in puin zullen worden geschoten.Zesde verdeeling van Roode-Kruisgoederen.De telefoon werkt te Leiden niet meer.Aanvang met de verstrekking van brood en rijst voorkinderen, geschenk van den Zwitserschen Bondsraad.Tengevolge van het uitvallen van electrischen stroomdoen zich schier onoverkomelijke moeilijkheden voor bijde bereiding van de massavoeding ; de brandstoffenpositieen de voorziening met grondstoffen baren de grootstezorgen ; aangeraden wordt aan de voeding geen hoogeeischen te stellen.In de week van 15-21 April zal des Dinsdags en Vrijdagsdoor de Massavoeding linzensoep worden verstrekt, bereidmet door het Zweedsche Roode Kruis beschikbaar gesteldelinzen en soepgroenten. De hierdoor uitgespaarde grond-stoffen zullen op andere dagen in de week worden verwerkt.

27

APRILzo Verdeeling van 15,000 blikjes sardines afkomstig van het

Roode Kruis onder de aan de schoolkindervoeding deel-nemende jeugd en onder zieken.

23 Alle mannelijke inwoners van 18 tot 55 jaren, woonachtigoostelijk en noordelijk (dus aan de naar Leiderdorp ge-keerde zijde) van de lijn Marnixstraat, Huigstraat, Oost-dwarsgracht, Pelikaanstraat, Hooigracht, Watersteeg,Hoogewoerd, Hooge Rijndijk, moeten zich des ochtendste 8 uur v.m. melden bij de Duitsche militaire instantiesbij de brug over den Rijn tusschen Zoeterwoude en Leider-dorp, om werkzaamheden voor de Wehrmacht te ver-richten.

27 De Duitsche opperbevelhebber in Nederland maakt be-kend, dat sabotage tegen de inrichtingen en moordaan-slagen op leden van de Wehrmacht toenemen ; dit wordtop rekening gesteld van terroristen en ander ondergedokengespuis, met ,,verzoek aan de vredelievende bevolkingtot rust en orde het hunne bij te dragen.

zg Eerste airdropping van voedsel uit Geallieerde vliegtuigen.

Door het uitvallen van electrisch licht is de eenige tijd-aanwijzer van gemeentewege een klok bij de toonkamervan het kantoor der Stedehlke Lichtfabrieken, Hooigracht12-16.

MEII De tijd gedurende welken men zich niet in de open lucht

mag ophouden nader vastgesteld als van 21 tot 4 uur.

4 s Avonds & g uur radio-bericht van de capitulatie derDuitsche troepen in Nederland.

5 Feest der Bevrijding ; Leiden n vlaggenzee.

De door de Duitsche bezettingsautoriteiten in 1941ontslagen Burgemeester, de heer Mr. A. VAN DE SANDEBAKHUYZEN, hervat het bestuur der gemeente, na doorde Burgerlijke Strijdkrachten van zijn woning te zijngehaald ; proclamatie van den Burgemeester, voorgelezenvan het balkon van het Raadhuis, houdende o.m. mede-

28

Geallieerde vliegtuigen, die voedsel in ons land hebben afgeworpenvliegen boven Leiden. Vermoedelijk op 30 April rg+j genomen

De eerste geallieerde auto in Leiden 8 Mei 1945(Eoto Van Vliet)

Het overbrengen van een IIuitsch Militair naar het pand Rapenburg no. 0.waar de Rurjierlijke Strijdkrachten gevestigd waren

(Foto W. F. Tegelanr Jr.)

MEIdeeling, dat de Commissaris van Politie zijn functie even-eens heeft hervat en dat de plaatselijke Commandant vande Binnenlandsche Strijdkrachten ten nauwste met dePolitie samenwerkt.Genoemde Commandant beveelt allen niet-militairen,Rijksduitschers en anderen, die lid of begunstiger geweestzijn van een nationaal-socialistische of aanverwante orga-nisatie, zich ter beschikking te houden van het MilitaireGezag, hun verbiedende hun woning of huidige verblijf-plaats te verlaten. Uitgaansverbod tusschen zx en 4 uur ;inlevering van vuurwapenen.

6 Dankdiensten voor de gelukkige Bevrijding in alle kerken.Onder de negen Vertrouwensmannen, benoemd doorH.M. de Koningin bij besluit van 2 Augustus 1944, metopdracht Haar te vertegenwoordigen van het tijdstip derBevrijding af tot Haar komst hier te lande, bevindt zichProf. Mr. R. P. CLEVERINGA, hoogleeraar in de Rechts-geleerdheid aan de Leidsche Universiteit.

7 Oprichting van het plaatselijk comit van Ned. Volks-herstel gevestigd Galgewater no. I.Voor het eerst worden enkele Canadeezen in Leidengezien.

8 Intocht der Canadeesche troepen en geestdriftige ont-vangst der Prinses-Irenebrigade.Instelling van het Militair Gezag in Leiden onder leidingvan den Districts Militairen Commissaris (D.M.C.) res.-Majoor Mr. F. P. E. BLOEMARTS.

IO Twee medische voedingsploegen van het NederlandscheRoode Kruis beginnen haar werk in het Academisch Zie-kenhuis.

14 Herdenking in de Zuiderkerk aan den Lammenschans-weg en in de St. Petruskerk (gevolgd door een samenkomstbij het monument nabij de begraafplaats Rhijnhof) vande in den oorlog gevallen Nederlandsche militairen.

15 Aanvang van de distributie van levensmiddelen (800 grambiscuit, IOO gram chocolade en I blikje kaas of vleesch-

29

M E Iwaren), gratis beschikbaar gesteld door het GeallieerdeOpperbevel, eenige weken te voren uit vliegtuigen bovenhet vliegterrein te Valkenburg neergelaten.Waarschuwing van den Verzorgingsraad tegen de neigingvan het publiek om het beschikbaar komende voedselsnel en in te groote hoeveelheid te nuttigen.

17 Het Gemeentelijk Arbeidsbureau met het oog op de zui-vering van het personeel gesloten.

18 Bij beschikking van den Voedselcommissaris van hetRoode Kruis, district Leiden, wordt aan alle kinderen,die aan de schoolvoeding deelnemen, een extra portievoedsel gratis verstrekt.Waarschuwing om opduikende onderduikers en repatriee-renden uit Duitschland, op eigen gelegenheid naar Leidenteruggekeerd, onverwijld te verwijzen naar den medischendienst van Ned. Volksherstel voor keuring of na-keuring.

22 Demonstratie van de geallieerde militaire uitrusting enbewapening op het Schuttersveld.Dank zij de actie ,,Zuid helpt Noord kunnen aan deLeidsche Jeugd van 1-4 jaar 3 sinaasappelen per kinden van 4 tot 14 jaar 200 gram brood per kind wordenverstrekt ; dergelijke uitdeelingen vinden hierna nogeenige malen plaats.

26 Samenkomst van de Leidsche Padvinders op het Pieters-kerkplein waar zij worden toegesproken door Prof. Dr.C. DE BOER en hun dank wordt gebracht door den D.M.C.Mr. F. P. E. BLOEMARTS voor hun hulp aan de Geallieerdenbij de Bevrijding bewezen.

27 Afscheidspredikatie te Lisse van den Ned. Herv. predikantDs. J. Th. VAN VEENEN, beroepen te Hillegersberg.

JUNI4 Ingesteld een commissie van Herstel en Zuivering voor

de Leidsche Universiteit, bestaande uit de heeren Dr. J. E.baron DE Vos VAN STEENWIJR, voorzitter, Mr. A. F. VIS-SER VAN 1 JZENDOORN en Ds. F. KLEIJN; secretaris Mr.P. J. IDENBURG, adj. secr. Mr. P. CLEVERINGA.

30

JUS1Het Leidsch Herv. Kerkblad vermeldt, dat Dr. W. TH.BOISSEVAIN, de nestor van de Leidsche Ned. Herv. predi-kanten, die wegens zijn nat. sec. gezindheid naar Duitsch-land was uitgeweken, op Ig Mei te Nuis bij Marum in deprovincie Groningen is overleden.Bekendmaking, dat voorloopig nog niet op de leveringvan gas en electriciteit voor huishoudelijke doeleinden kanworden gerekend.

6--S Academisch appel voor Indonesi, waaraan meer danjoo academici deelnemen.

7 Alle vreemdelingen, in de gemeente Leiden woon- of ver-blijfplaats hebbend, moeten zich melden op het hoofd-bureau van politie.Inventarisatie en blokkeering van bouwmaterialen, diemoeten worden gereserveerd voor werken door den Burge-meester namens den Algemeen Gemachtigde voor denWederopbouw goed te keuren.

S Parade van de legerformaties, in het kamp Oud-Poelgeestgelegerd, op de Breestraat.

9 De Kon. Ver. Litteris Sacrum besluit tot wederoprichtingna 4 jaar ,,ondergedoken te zijn geweest.

II Bericht in de dagbladen van het overlijden te Borne (O.),na langdurige ongesteldheid op 4 Juni jl. van Ds. F. TENCATE, sedert I Dec. 43 emeritus predikant van de Doops-gezinde gemeente te Leiden, oud 66 jaren.

14 Als eerste exportzending sedert de Bevrijding vertrekteen convooi van 17 vrachtautos naar Frankrijk met7j.ooo kg gladiolenbollen, afkomstig van de N.V. Homanen Co. te Oegstgeest, een der grootste bollenkweekerijenvan Europa.Het tijdens de bezetting genomen besluit tot wijziging vande namen Julianastraat en Prinses Wilhelminastraat, resp.in Juliana van Stolbergstraat en Zuiderzichtstraat inge-trokken.

16 Evenals in andere groote steden is alhier opgericht eenUnie van Vrouwelijke Vrijwilligers, die zich ten doel stelt

31

JUNIin samenwerking met Ned. Volksherstel en het RoodeKruis Hulpcorps op sociaal, huishoudelijk en administra-tief gebied daadwerkelijke hulp te verleenen.

21 Een eenigszins ruimer gebruik van duinwater wordt toege-staan.

Tot directeur van den dienst der Gemeentewerken be-noemd Ir. D. BOOGERD, tot dusver adj.-directeur van diendienst.

25 Met ingang van heden hervat de N.L.H.T.M., in de wan-deling bekend als ,,de Blauwe Tram, den dienst in be-perkte mate op enkele stads- en intercommunale lijnen ;het trammateriaal is nog volledig aanwezig.

Oproep aan alle beroeps- en reserve-officieren en hetovereenkomstige personeel van de Koninklijke Land-macht, dat op IO Mei rg4o daartoe behoorde, om zich temelden voor de vorming van het nieuwe Nederlandscheleger. De betrokkenen voor Leiden en het noordelijke enwestelijke gedeelte van Rijnland moeten zich meldenNoordeinde 5.Bekendmaking door den Rector Magnificus, dat de tenta-mens en examens heden aan alle Faculteiten worden her-vat, met uitzondering van die der Wis- en Natuurkunde.Vordering van den Districts Militairen Commissaris voorLeiden en omstreken, dat alle munitie, oorlogstuig, spring-stoffen enz. moeten worden ingeleverd bij het hoofd vande Plaatselijke Politie.

27 Een aanvang wordt gemaakt met de verstrekking van eengeringe toewijzing van electriciteit voor huishoudelijkedoeleinden, waartoe alle meters weder geleidelijk zullenworden aangesloten.Ernstig ongeval te Oegstgeest bij een uiteenzetting aande Binnenlandsche Strijdkrachten van de werking vanhandgranaten, waarbij de instructeur P. VAN MANENzich opoffert om de mede-aanwezigen te redden.Aan de Leidsche Universiteit wordt het eerste collegesedert 1940 gegeven door Prof. Mr. C. WESTSTRATE, hoog-

32

Parade van de Ned. B.S. op het Rapenburg op 2~) Jmi 1945ter gelegenheid van den verjaardag van Z.K.H. Prins Bernhard

JUNI

leeraar in de Oeconomie ; de Rector Magnificus Prof. Dr.W. VAN DER WOUDE en Prof. WESTSTRATE spreken eenkort woord ter inleiding van het college en richten eengelukwensch tot de aanwezigen.

JULI

I De Bisschop van Haarlem, Mgr. J. S. HUIBERS, brengtter gelegenheid van het z75-jarig bestaan van de parochievan St. Petrus een bezoek aan Leiden ; des ochtends droegzijne Hoogwaardigste Excellentie een pontificale Mis opin de Petruskerk.

IO Na een rede van Prof. Mr. R. P. CLEVERINGA in het Groot-Auditorium der Universiteit hervat Prof. Mr. E. M.MEIJERS zijn colleges in het Burgerlijk Recht.In aanwezigheid van meer dan 3000 aanwezigen vindt eendoodenherdenking in de Pieterskerk plaats, waarbij wordtgesproken door Ds. H. C. Touw en Pater M. B. SANDERSO.F.M. en waarbij door het Leidsche A Capellakoor eendrietal liederen van Valerius wordt gezongen.

Het Leidsche .Universiteitsblad is, na gedurende bijna5 jaren niet te zijn verschenen, weder uitgekomen.

Vertegenwoordigers van alle confessioneele studentenver-eenigingen zijn overgegaan tot de vorming van een Chris-ten Studenten Raad, welks leden zijn : Prof. Dr. L. J.VAN HOLK, Ds. R. C. HARDER, Prof. Dr. H. VAN ROOIJENO.S.C., W. G. ALDERSHOFF, H. P. R. FREDERIKSE, H. J.J. A. WIEMER en J. VIXSEBOXSE.

11 Eerste promotie te Leiden na de Bevrijding, nl. vanMr. P. SANDERS te s-Gravenhage, secretaris van denMinister-president. op een proefschrift : ,,Aantasting vanarbitrale vonnissen.

16 Overleden te Leiden Ds. CHR. DE MEIJERE, emerituspredikant bij de Evangelisch-Luthersche Gemeente aldaar.

18 Overleden in het tijdelijke Diaconessenhuis te Oegstgeestde heer KLAAS BRUG, burgemeester van Leiderdorp, inden ouderdom van 59 jaar.

Leidsch Jaarboekje 3 33

JULIzo Ingaande 27 dezer zal een aanvang worden gemaakt met

de levering van een zeer beperkt rantsoen gas voor huis-houdelij ke doeleinden.

23 Intrede van Ds. K. DRONKERT, Geref. predikant te Wou-brugge, als predikant bij de Gereformeerde Gemeente teLeiden.Feestelijkheden te Leiden ter eere van de Bevrijdinggedurende verschillende dagen.

26 Afscheid van den militairen commissaris Mr. F. P. E.BLOEMARTS.Herdenkingsdienst voor den in het concentratiekamp teNeuengamme overleden burgemeester van Rijnsburg,den heer G. HERMANS.Te Alphen aan den Rijn brengt de collecte voor een monu-ment ter herinnering aan hen, die uit deze gemeente in deoorlogsjaren vielen, 6200 gulden op.

AUGUSTUSI Het gebrandschilderde raam, vervaardigd ter herdenking

van PHILIPS VAN MARNIX VAN ST. ALDEGONDE is weder-om in de Pieterskerk geplaatst.

8 Overleden op 49-jarigen leeftijd de heer P. H. STEENHAUER,sedert vele jaren voorzitter van den Leidschen voetbal-bond en secretaris van de vereeniging Koninginnedag.

g Met ingang van dezen datum wordt de Centrale Keukente Leiden, die gedurende den laatsten oorlogswinter hetovergroote deel van de Leidsche bevolking, de gegoedeklasse inbegrepen, van voedsel heeft voorzien, opgeheven.

rg Overleden de heer F. G. ROSIER, oud-referendaris tergemeente-secretarie, secretaris van de Commissie voor hetStedelijk Museum de Lakenhal.

16 Nationale feestdag in verband met de capitulatie vanJapan.

18 Plotseling overleden de heer G. H. VAN DER HAM, inspec-teur van politie te Leiden, sedert 1929 aan het corps aldaarverbonden.

34

AUGUSTUS26 Afscheidspredikatie van Ds. P. -4. A. KLUSENEK, Ned.-

Herv. predikant te Bodegraven, die te Rotterdam-Feyenoord is beroepen.

27 Honderd Leidsche kinderen vertrekken per autobus naarDenemarken om daar gedurende 3 maanden aan te sterken.Oprichting alhier van een 5-Mei-Vereeniging, zich ten doelstellend elk jaar op den nationalen feestdag 5 Mei de her-denking en viering van de algeheele bevrijding van Neder-land te organiseeren.

28 Viering van de bevrijding van Indonesi van het 3 apanschejuk op het Stadhuisplein, georganiseerd door het verbondPerhimpoenan Indonesia en de Chineesche studenten-vereeniging Chung Hwo Hwi. Voor het eerst vinden op hetNieuwe Raadhuisplein festiviteiten plaats.

30 Alhier heeft zich een comitc gevormd tot bestudeeringvan het vraagstuk van schadeloosstelling aan Nederlanddoor gebiedsuitbreiding.Uit den rijksschuilkelder in den St. Pietersberg bij Maas-tricht zijn de beide altaarstukken : Lucas van Leiden,Het Laatste Oordeel, en Cornelis Engebrechtsz., Christusaan het Kruis, in de Lakenhal teruggekeerd; het stuk vanden laatsten schilder, De Afneming van het Kruis, istijdelijk in bruikleen afgestaan voor een tentoonstellingin het Mauritshuis.Onthulling te Lisse van een monument ter nagedachtenisaan de in den oorlog gevallen mede-inwoners.Het Diaconessenhuis aan den Witte Singel, dat tijdensden oorlog door de Duitsche bezettingsmacht in beslagwas genomen, is weder aan zijn gewone bestemming terug-gegeven.

SEPTEMBER

z Overleden zuster MAKTHA F. VITOR, wijkverpleegster teOegstgeest, in den ouderdom van 45 jaren.

8 De Minister van Landbouw, Ir. S. L. MANSHOLT, opent dedahliatentoonstelling in de Stadsgehoorzaal.

35

SEPTENBER

9

1 2

15

=7

27

29

Inzameling te Leiden van alle mogelijke gebruiksgoederenten behoeve van de door den oorlog zwaar getroffen inwo-ners van Vlissingen.Hare Majesteit de Koningin brengt een onofficieel bezoekaan de dahliatentoonstelling in de Stadsgehoorzaal.Ds. C. B. HEIJX, Remonstrantsch predikant te OudeWetering, neemt afscheid van zijn gemeente, die dit jaar300 jaren heeft bestaan.Bezoek van het Gemeentebestuur van Vlissingen aan datvan Leiden om dank te brengen voor de verleende hulp.Plechtige opening van de Lustrumviering der LeidscheHoogeschool in de Hooglandsche Kerk door den PraesesCollegii, den heer W. J. GEERTSEMA. Namens de Reunistenspreekt Prof. Mr. R. P. CLEVERINGA.Reunie van oud-leden van het L.S.C. en de V.V.S.L.H.K. Hoogheid Prinses JULIANA zet, als oud-lid van delaatste vereeniging, aan den intocht der oud-studentenluister bij.In tegenwoordigheid van Hare Majesteit de Koninginen Hare Koninklijke Hoogheid Prinses JULIANA vindt inde Pieterskerk alhier de plechtige heropening van deUniversiteit plaats. Onder de aanwezigen bevonden zichde Rectores Magnifici van de Universiteiten van Leuvenen Bazel.Het spoorwegtraject s-Gravenhage-Leiden wordt weder-om met electrische treinen bereden.Groote veetentoonstelling te Leiden, georganiseerd doorde Vebo.Afscheid van Ir. G. A. VAN KLINKENBERG als directeursedert 1921 van de Stedelijke Lichtfabrieken alhier, wegenshet bereiken van den pensioengerechtigden leeftijd.

OCTOBER3 Opgewekte vierin,u van de herdenking van het Ontzet van

de stad in 1574. Na de ,,reveille vanaf het balcon van hetRaadhuis vond de traditioneele kranslegging bij het stand-

Irofessoren begeven zich naar de Pieterskerk. - Heropening der Universiteit(Foto rn der Jlorse)

Heropening der Leidsche Universiteit op 1 7 September 1915(Foto Van Vliet)

OCTOBER

beeld van Van der Werff plaats, waarbij de voorzitter der3 Oct.-Vereeniging dank bracht aan de illegale strijders,die tijdens de bezettingsjaren het standbeeld met eenkrans vereerden, in het bijzonder aan VAN DER WEIJDEN,door den vijand gefusilleerd ; des namiddags groote gecos-tumeerde optocht, met huldiging van den heer l3. DEKONING.Des ochtends plechtige herdenking in de Pieterskerk doorDs. KUILMAN.

11 Overleden te Leider. Prof. Dr. H. TH. KOLENBRANDER,oud-hoogleeraar in de Vaderlandsche Geschiedenis aande Rijksuniversiteit alhier, oud 73 jaren.

De tijdens den optocht op 3 Oct. gehouden collecte tenbate van het nieuwe carillon voor den Stadhuistoren heeft/ 4008.- opgebracht.

12 De Nood-Gemeenteraad te Leiden bij enkele candidaat-stelling gekozen.Alhier is opgericht de Gereformeerde Jeugdraad, dieleiding wil geven aan de principieele vorming der jeugden daarnaast aan de cultureele en lichamelijke ontwikke-ling.De Leidsche schilder- en teekenacademie hrs AemulaNaturae, welke tijdens de bezetting een kwijnend bestaanleidde, komt thans, nu alle leden van de met het oog op deKultuurkamer op tijd ontbonden vereeniging De Kunstom de Kunst als werkend lid tot de academie toetraden,tot nieuw leven.

De v.m. Zeevaartschool aan het Noordeinde wordt weder-om door Nederlandsche mariniers gebruikt, nl. door deMarine Opruimingsdienst voor oorlogsmijnen.

Het perceel Rapenburg 12, waarin weleer het HpitalWallon was gevestigd, wordt ingericht voor de huisvestingvan een so-tal studenten in 37 kamers, alle van centraleverwarming voorzien.

26 Prof. Dr. K. H. MISKOTTE, hoogleeraar aan de LeidscheUniversiteit vanwege de illgemeene Synode der Ned.-

37

OCTOBER

Herv. Kerk aanvaardt zijn functie met een rede : , Depraktische zin van de eenvoud Gods.De Loco-Burgemeester van Leiden, Weth. M. G. VERWEY,bezoekt met vertegenwoordigers van het inzamelings-comit Leiden helpt Vlissingen laatstgenoemde stad enoverhandigt aan den waarn. burgemeester aldaar in denvorm van een cheque van f 40.000.- het te Leiden inge-zamelde bedrag.

27 De Leidsche textielfabrieken Gebr. VAN WIJK en Co., N.V.herdenken het feit, dat voor 150 jaren DIRK VAN W IJKwerd toegelaten tot dekenfabrikant, waarmede de grond-slag werd gelegd voor de thans bestaande algemeen be-kende fabrieken van dien naam.

30 In de Pieterskerk en in de kerk van de Evang. LutherscheGemeente vinden diensten plaats ter herdenking van deKerkhervorming.Bisschop EIVIND BERGGRAV van Oslo houdt een toespraakin het Groot-Auditorium van de Universiteit alhier.

NOVEMBER

7 Beroepen te Leiden bij de Ned.-Herv. Gemeente alspredikant Ds. C. A. VAN HARTEN en Ds. M. J. W. GEUR-SEN, resp. van Katwijk aan Zee en Rumpt.Benoemd tot voorzitter van het Leidsche tribunaal, welkszittingen binnenkort in het gebouw van het Kantongerechtaan het Rapenburg zullen aanvangen, Mr. PH. J. DERUIJTER DE W ILDT.Op een onlangs gehouden vergadering van gemeenteledenwerd besloten de Iued. Isralietische gemeente te Leidenweder op te richten.Te Katwijk aan Zee is men bezig den betonnen muur opden Boulevard, door de Duitsche bezetting als onderdeelvan den Atlantik-wal1 gebouwd, door middel van zand-zuigers te ondermijnen en onder het zand te bedelven.

11 Afscheidspredicatie van Ds. G. J. STREEDER, predikantbij de Ned.-Herv. Gemeente, beroepen te s-Gravenhage.

NOVEMBER12 Eerste zitting van den Nood-Gemeenteraad te Leiden

onder voorzitterschap van den Loco-Burgemeester Weth.M. G. VERWEY.

18 Intrede van den candidaat tot den Heiligen dienstA. CORBIJN van Willemswaard bij de Ned.-Herv. Gemeentete Zevenhoven.

21 De Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappenheeft de vergunning tot het vestigen van een bijzonderenleerstoel in de parapsychologie aan de Leidsche Universi-teit, welke onder Duitschen invloed door den v.m. Secre-taris-Generaal VAN DAM werd verleend, ingetrokken.Overleden te Leiden in den ouderdom van 61 jaren Dr. JANFREDERIK SIRKS, adviseur-verificateur van s Rijks Zee-instrumenten, officier in de orde van Oranje-Nassau.

26 De Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappenbrengt dank aan Prof. Dr. W. VAN DER WOUDE, afgetredenRector Magnificus aan de Leidsche Universiteit, voor degroote toewijding en energie in die functie, veelal onder demoeilijkste omstandigheden, betoond, welke hebben bijge-dragen tot de krachtige en fiere houding van de LeidscheUniversiteit gedurende den bezettingstijd.

DECEMBERI In de kelderverdieping van het Raadhuis vindt een ten-

toonstelling plaats van fotografien van toestanden in deconcentratiekampen in Duitschland.De heer C. DE GRAAF, veearts en hoofd van den vleesch-keuringsdienst te Noordwijk, verlaat met ingang vanI Jan. e.k. wegens het bereiken van den pensioengerechtig-den leeftijd den dienst.

8 Ds. W. BOUWMAN, emeritus predikant der Gereformeerdekerk te Leiden, herdenkt den dag, dat hij voor 50 jarenzijn herderlijk werk in Lutjegast (Gr.) aanving.De Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappenheeft een adviescommissie ingesteld van beoordeelingvoor de toelating van studenten aan de Rijksuniversiteitente Leiden, Groningen en Utrecht en de Techn. Hoogeschoolte Delft.

3 9

DECEMBERS Met ingang van 15 Dec. benoemd tot burgemeester van

Voorschoten de heer J. C. VAN DER HOEVEN, thans ingelijke functie werkzaam in De Lier.Gedurende de week van IO tot 16 Dec. wordt in de Zen-dingsschool te Oegstgeest een Indi-tentoonstelling ge-houden.

g Overleden te Leiden oud 74 jaren de heer REISIEII UCES,bekend bioscoopdirecteur alhier.

IO Overleden te Leiden de heer D. PARMENTIER, lid van deFirma JOH. PARMENTIER en Co., een vooraanstaandefiguur in het industrieele en kerkelijke leven, in den leef-tijd van 55 jaren.Beroepen te Haarlem-Noord (Schoten) Ds. G. KOCH, Ned.-Herv. predikant te Leiderdorp.

14 Opening van de tentoonstelling in het Stedelijk Museumde Lakenhal, onder de auspicin van Vrij Nederland enDe Vrije Katheder, het ondergrondsche verzet in beelden boek.Overleden te Leiden in den ouderdom van 56 jarenMr. A. J. VAN DER STOK, administrateur ter Gemeente-secretarie van Leiden.Op bevel van den Minister van Binnenlandsche Zakenworden met ingang van I Jan. e.k. de gemeentelijkeluchtbeschermingsdiensten opgeheven.

15 De kerkelijke kiesvereeniging De Ned.-Herv. Kerk, diemet haar zustervereenigingen Evangelie en Belijdenis enGeloof en Belijdenis het beroepings- en benoemingswerkin de Ned.-Herv. gemeente alhier behartigt, herdenkt inhet wijkgebouw Levendaal haar vijftigjarig bestaan.

17 De Gemeenteraad van Leiden heeft in zijn laatste zittingbenoemd tot directeur van de gestichten Endegeest,Voorgeest en Rhijngeest den heer C. P. J. STOTIJN, thansonder-directeur dier inrichtingen.

rg Overleden te Leiden in den ouderdom van 61 jarenProf. Dr. P. CHR. FLU, hoogleeraar in de Tropische Genees-kunde aan de Universiteit alhier.

40

DECEMBER21 De Loco-Burgemeester, Wethouder M. G. VERWEY, opent

in de Stadsgehoorzaal de Onderwijsconferentie, die doorongeveer IOOO onderwijzers en onderwijzeressen wordtbijgewoond.Veertigjarig jubileum van De school met den Bijbel teNoordwijk aan Zee.De oude kerk van de Ned.-Herv. Gemeente aan den boule-vard te Katwijk aan Zee, die tijdens de Duitsche bezettingo.a. door afbraak van den toren, zwaar is beschadigd, isweder in gebruik genomen.Overleden te Velp oud 73 jaren mej. G. BIWIKTJES, oud-hoofd van de Opleidingsschool voor Meisjes aan de Boom-markt, alhier.

22 Huldiging van den heer JOH. J. JONKER bij zijn afscheidals chef van de afdeeling plantsoenen, welke functie hij20 jaren heeft vervuld, die om gezondheidsredenen metpensioen gaat.

28 Diamanten jubileum van de Gereformeerde Jongelings-vereeniging Obadja, herdacht in een bijeenkomst in deHeerengrachtkerk.Ds. J. SWIJNENBURG, Herv. Predikant te Sloten, neemteen beroep aan naar Leiden.De met ingang van I Jan. e.k. aftredende Burgemeester,Mr. A. VAN DE SANDE BAKHUYZEN, die sedert de Bevrij-ding ernstig ziek is geweest, zoodat eenige keeren opera-tief ingrijpen noodzakelijk was, is in zooverre hersteld, dathij ten raadhuize afscheid heeft kunnen nemen van dehoofden van takken van dienst en de ambtenaren tersecretarie. Bij het heengaan van dezen verdienstelijkenmagistraat wijdden de bladen waardeerende artikelen aanzijn persoon en werk.

2% Afscheid van P. VERRA als chef de bureau bij den Armen-raad, die deze functie 23 jaren heeft vervuld.De Senaat van de Leidsche Universiteit heeft besloten heteeredoctoraat in de Wis- en Natuurkunde te verleenen aande plantkundigen Ir. W. KLOOS Jr., P. JANSEN en W. H.WACHTER wegens hun bijzonder groote verdiensten voorde florestiek in Nederland. De plechtige uitreiking zalplaats hebben op Linnaeus sterfdag, IO Jan. e.k.

41

KORTE KRONIEK VAN DE BEZETTINGS-JAREN ALS AANVULLING OP DE

ONVOLLEDIGE KRONIEKEN IN DE VORIGEJAARBOEKJES

194014/j : Koudekerk aan den Rijn gebombardeerd.1515 : De eerste Duitschers trekken uit de richting Utrecht

Leiden binnen. Na n nacht zonder verduistering moetweder verduisterd worden. In de Leidsche ziekenhuizen be-reidt men zich voor om slachtoffers uit Rotterdam op tenemen. Te Leiden mag aan Duitschers getapt worden, dochniet aan Hollanders. Ook hier moet men ,,Kasse-Kredit-Scheine in ontvangst nemen.

16/5 : Onverwacht ook voor Leiden, wordt de Duitschezomertijd ingevoerd, zoodat dezen ochtend vele Leidenarenreeds om half zeven door den melkboer worden gewekt.Enorme Duitsche kolonnes trekken door Leiden.

1815 : De eerste Duitsche verordeningen worden aange-plakt. Autos en motorfietsen mogen alleen rijden met toe-stemming van den ,,Ortskommandant.

20/5 : In het Academisch Ziekenhuis worden de collegeshervat.

21/5 : De Leidsche artsen mogen in Den Burcht bij deDuitsche bezetting bonnen voor benzine halen, doch krijgendaarbij de vermaning uiterst zuinig te zijn, daar de Duitschersbeweren zelf vrijwel geen benzine te hebben !

26/6 : In de Pieterskerk wordt het 73ste lustrum der Leid-sche Universiteit herdacht o.a. door een moedige toespraakvan Burgemeester VAN DE SANDE BAKHUYZEN.

2816 : Generaal WINKELMAN bezoekt de gewonden in deLeidsche ziekenhuizen.

rg/rr : De grondslag gelegd voor de universitaire gezond-heidszorg.

zo/11 : Omdat in den nacht van rg op 20 November opeen Duitscher zou zijn geschoten, beveelt de commissaris vanpolitie de inlevering van vuurwapens. Duitsche politie patrouil-leert in de Leidsche straten.

26/11 : Prof. CLEVERINGA protesteert in zijn college tegenhet ontslag van Prof. MEIJERS. Studenten staken.

27/11 : De Universiteit wordt gesloten. Prof. CLEVEXINGAwordt gevangen genomen. In een gebouw van ,,De Neder-landsche Unie wordt een spiegelruit ingeworpen.

zg/Ir : Ten tweeden male wordt een gebouw der Neder-landsche Unie gehavend.

zo/12 : De krant deelt mede, dat te Leiden de studenten-organisaties zijn ontbonden en dat eenige studenten gear-resteerd zijn. Ook Prof. TELDERS zou gevangen zijn genomen.Sociteit Minerva, het gebouw van de V.V.S.L. en de Soci-teiten van Unitas Studiosorum en Sanctus Augustinus gesloten.

1941

2511 : De burgemeester waarschuwt voor Duitsche repre-sailles bij sabotage.

1812 : Eerst heden wordt het reeds geruimen tijd rondgaan-de gerucht, dat geheel Leiden zou moeten evacueeren, offi-cieel tegengesproken.

27/2 : De trams te Leiden rijden zeer onregelmatig, onzekerals men is of men moet staken als protest tegen de Joden-maatregelen te Amsterdam.

31/3: Burgemeester Mr. A. VAN DE SANDE BAKHUYZENdoor de Duitschers ontslagen.

zo/4 : De burgemeester van Oegstgeest, de heer A. J.VAN GERREVINK, wordt gearresteerd wegens het saboteerenvan Duitsche voorschriften bij de begrafenis van op dentweeden Paaschdag omgekomen Britsche vliegers.

26/4 : Bij ,,Rhijnhof wordt een monument voor de in deMei-dagen van rg4o gevallen Nederlandsche soldaten onthuld.

3/5 : De Leidsche Universiteit wordt heropend alleen voorexamens en promoties.

1216 : Te Leiden moeten de Joden, o.a. Prof. MEIJERS, hunhuis ontruimen.

r/g : Te Leiden wordt een Duitsche school geopend doorden ,,Ortsgruppenleiter van de N.S.D.A.P.

43

3/10 : Ds. Touw spreekt in de Pieterskerk een moedige3-Octoberpreek uit.

x6/11 : De N.S.B.-er Mr. VAN GENECHTEN, o.a. leider vanhet Opvoedersgilde, doet een hevigen aanval op de Leid-sche Universiteit.

zo/11 : Ook examens mogen aan de Leidsche Universiteitniet meer worden afgenomen, daar deze examens aan andereNederlandsche Universiteiten of in Duitschland kunnenworden afgenomen. Het gerucht zegt, dat in den nacht vanrg op 20 November vele studenten gearresteerd zijn.

1942

3011 : Het ,,Verboden voor Joden doet ook te Leiden zijnintrede.

312 : Straatnamen, ontleend aan levende leden van hetOranje-huis, moeten worden veranderd. Zoo wordt te Oegst-geest het ,,Wilhelminapark herdoopt in ,,Raadhuispark.

18/2 : Jonge menschen onder 18 jaar mogen te Leidenzonder speciale machtiging na 20 uur niet meer op straatzijn.

2g/4 : De Nederlandsche Joden worden verplicht op denopenbaren weg een ster te dragen.

I/S : De Leidsche hoogleeraren vragen ontslag uit protesttegen het ontslag van Prof. KRANENBURG.

De commissaris van politie MEIJER ontslagen.23/7 : De verplichting wordt opgelegd voorwerpen van

koper, tin, brons en nikkel in te leveren.1518 : Ontploffing in het persgas-station aan den Hoogen

Kijndijk kost den nachtwaker het leven.1319 : Vanwege stroombesparing rijdt de stadstram om het

kwartier, hetgeen ten gevolge heeft, dat de trams zeer volzijn.

1/12 : Het Diaconessenhuis wordt ontruimd en overge-bracht naar de Zendingsschool te Oegstgeest.

1943

312 : Het door de Leidsche hoogleeraren gevraagde ontslagwordt verleend. Zij worden ten deele in hun functie gehand-haafd als beheerder van hun instellingen.

912 : Razzia op studenten, o.a. in het -Academisch Zieken-huis.

2512 : In deze dagen worden ook te Leiden de klokkenweggehaald uit de torens, de kerken, kapellen en uit hetstadhuis, waar ook het carillon gedeeltelijk wordt weggehaald.

613 : Joodsche patinten worden weggevoerd uit de Leid-sche ziekenhuizen.

12/3 : Noordwijk aan Zee gebombardeerd.25/3 : De Leidsche artsen, solidair met het grootste ge-

deelte der artsen in Nederland, leggen hun bevoegdheid neerals protest tegen de instelling van de Artsenkamer.

1214 : Laatste dag, waarop de studenten de door de Duit-schers geischte loyaliteitsverklaring kunnen teekenen.

115 : Vanaf heden geldt ook voor Leiden het politiestand-recht en moet men vanaf 20 uur binnen blijven.

6/5 : Studenten, die de loyaliteitsverklaring niet teekenden,moeten zich voor ,,arbeidsinzet melden bij de commandantenvan , ,S. S . und Polizeisicherungsbereiche .

1315 : De radiotoestellen moeten worden ingeleverd.27/6 : Ook onder de Leidsche artsen heerscht onrust

wegens een razzia als gevolg van een door de artsen aan denrij kscommissaris gezonden protestbrief _

317 : Voor het eerst na Mei 1940 heeft Leiden weer lucht-alarm. De Haverzaklaan wordt door een bombardementgetroffen.

29/7 : Te Leiden mogen gehuwde vrouwen na 18 uur alleennog in gezelschap van haar echtgenooten een caf bezoeken.

24/10 : Een Duitsch vliegtuig stort neer op het St. Elizabeth-ziekenhuis. Als door een wonder blijven ernstige gevolgen uit.

31/10 : Het gemeentebestuur van Leiden krijgt mede-deeling, dat een groot gedeelte van de burgerbevolking vanScheveningen naar Leiden gevacueerd zal worden.

1944

I/I : Het Leidsch Dagblad verschijnt niet meer.211 : Eerste Zondag, waarop geen stadstrams meer rijden.3/1 : Aanslag op den directeur van het gewestelijk arbeids-

bureau.4/1 : Vele Leidenaren worden als gijzelaar gearresteerd.

H. DOUMA, hoofd der Eerste Leidsche Schoolvereeniging,

45

H. FLU, arts en Dr. C. DE JONG, conrector van het Gymna-sium, worden lafhartig vermoord als ,,revanche voor dezenaanslag. Na 21 uur mag zich geen burger meer op straatbevinden.

24/1 : Vele telefoontoestellen te Leiden buiten werkinggesteld.

7/6 : Op Duitsch bevel wordt begonnen met de afbraakvan verschillende huizen aan den Rijnsburgerweg.

r3/g : De stadstram rijdt niet meer tusschen IO en 16 uur.23/g : Met ingang van heden rijdt de stadstram niet meer.

De ,,gele tram blijft nog rijden.3o/g : Voor de eerste maal wordt de Leidsche bevolking

aangespoord om met het verbruik van leidingwater zuinigte zijn.

I/IO : De centrale keuken te Leiden voor het eerst inwerking.

4/10 : Eerste gaslooze dag in Leiden. Alleen op bepaaldeuren electriciteit.

14/10 : Door een verordening tracht men in Leiden hetkappen van boomen enz. tegen te gaan.

19/10 : De Duitschers blazen aan den Lammenschanswegeen huis op, waar een geheime zender werd gevonden.

30/10 : Ook de ,,gele tram rijdt niet meer door Leiden.7111 : Duitsche soldaten komen aan de huizen een

tevoren voor vordering aangewezen quantum textielgoederenophalen.

17/11 : De gele tram staakt ook den dienst op Den Haag.21/11 : Te Leiden geen electrisch licht meer.10/12 : Bombardement van het Kooikwartier.11/12 : Bombardement van de stationswijk.

LEIDEN IN OORLOGSTIJD

Het onderstaande tracht een beeld te geven van den bij-zonderen toestand in Leiden gedurende den winter 1944-1945en het voorjaar 1945. Onmiddellijk na de bevrijding, ,,heetvan de naald geschreven, kan dit beeld dus allerminstop volledigheid aanspraak maken.

Bestzmr. Burgemeester is Mr. R. N. de RUYTER VAN STEVE-XINCK, oud-hoofdofficier met eervol militair verleden, dochovertuigd Nationaal-Socialist.

Van de 4 wethouders is alleen aangebleven Mr. A. F. L.H. TEPE, tevens zoonoodig wd. burgemeester.

De wethouder M. G. VERWEY is ondergedoken ; zijn collegaJ. J. VAN STRALEN heeft ontslag genomen en de hr. J. WIL-BRINK heeft zich ziek gemeld.

Vergaderingen van het College van Burg. en Weth. wordensinds lang niet meer gehouden ; de burgemeester beslist inalles zelfstandig. De Gemeenteraad werd reeds in 1941 ont-bonden.

Verscheidene hoofdambtenaren, die den nieuwen koersniet wenschten te volgen, zijn ondergedoken, o.a. Ir. D.BOOGERD, Adj. Dir. Gem. Werken, (in wiens plaats de bur-gemeester benoemde den hr. MANET uit Den Haag, N.S.B.-er),E. PELINCK, Directeur van het Stedelijk Museum ,,de Laken-hal, de Directeur van den Gem. Reinigingsdienst J. H. DEJONG e.a.

Bevolking. Aantal inwoners ruim 80.000, w.o. ong. 1500vacus, d.z. verdrevenen uit Den Haag en omstreken.

Er is geen enkele Jood meer in Leiden (tenzij n het ge-heim) ; alle Joden zijn weggevoerd naar een concentratie-kamp, hetzij in Nederland (o.a. Westerbork in Drenthe)of naar Duitschland en Polen ; van laatstgenoemden hoordemen nimmer meer, wat te denken geeft.

Talrijke gebouwen, scholen, kazernes, e.a. zijn in beslaggenomen door de Dutsche weermacht ; de ,,Ortskommandantwisselde herhaaldelijk veiligheidshalve van domicilie en zetelde

4/

het laatst in het gebouw van de Meisjes Studenten Vereenigingop het Rapenburg.

Verdediging dev stad tegen aanvallen der geallieerden.Bruggen. Verscheidene bruggen zijn gesloopt, o.a. de

Morschpoortsbrug, de Van Disselbrug, de Valkenbrug ; detrambrug over de Vliet bij de Lammenschans is opgeblazen ;de Spanjaardsbrug blijft opgehaald en is dus steeds voor descheepvaart geopend.

Andere bruggen, o.a. de Koepoortsbrug, de Vreewijkbrugzijn door zware ijzeren versperringen, z.g. asperges, voorrijverkeer finaal afgesloten.

Bij weer andere bruggen is alleen een nauwe doorgangvoor rijverkeer gespaard, doch liggen de ,,asperges in deonmiddellijke nabijheid om zoo noodig onverwijld te wordengeplaatst.

De bruggen in de voornaamste toegangswegen zijn onder-mijnd en kunnen zoo noodig worden opgeblazen.

Parken en fllantsoenen. Tallooze eenmans-dekkingsgatenzijn daarin, alsmede in de bermen der hoofdtoegangswegengegraven, op sommige plaatsen ook zlgzagvormige loop-graven om een naderenden vijand te weren.

Op verscheidene plaatsen zijn van gemeentewege open-bare, scherfvrije schuilloopgraven gemaakt om voetgangers,die door een luchtaanval worden verrast, op te nemen ;elk bieden ze ruimte voor 60 70 personen. Bovendien zijnin enkele groote gebouwen, als Stadhuis, Ambachtsschool,Acad. Ziekenhuis, schuilkelders ingericht, waarin eenigehonderden personen een veilig verblijf kunnen vinden. Daar-naast zijn door de weermacht in de onmiddellijke nabijheidder kazernes ruime gemetselde schuilloopgraven gebouwd,bestemd voor opneming van eigen manschappen bij dreigendgevaar.

Gelukkig hebben al deze beveiligingen slechts hoogstzelden en dan alleen overdag dienst behoeven te doen.

Op verborgen plaatsen aan den rand der stad is afweer-geschut tegen vliegaanvallen opgesteld.

Aan den Rijnsburgerweg zijn een viertal fraaie villasdoor de weermacht afgebroken ter verkrijging van een onbe-lemmerd schootsveld.

Tusschen IO uur nm. en 4 uur vm. (tijdens een strafperiode

48

tusschen 6 uur nm. en 6 uur vm.) mag niemand zich buitens-huis bevinden.

De beveiligingen binnenshuis bepalen zich tot het ver-duisteren der ramen tijdens den avond en den nacht, zoodatgeen licht naar buiten kan uitstralen (de straatverlichtingwas reeds bij het begin van den oorlog op IO Mei 1940 stop-gezet), tot het plaatsen op elke verdieping van een bak metzand om begin van brand onverwijld te kunnen blusschen,tot het schoonhouden van zolders en dgl. Ook heeft menig-een zijn kostbaarheden uit vrees voor bominslag of plunderingveilig in een banksafe geborgen.

Geleden schade. In vergelijking met vele andere stedenis Leiden vrij goed afgekomen van de bomaanvallen dergeallieerden, die trouwens, om de doelen beter te kunnentreffen, steeds over dag en nimmer des nachts plaats grepen.Deze doelen waren voornamelijk de opslagplaatsen der beruch-te VI en Vz raketbommen in de onmiddellijke nabijheidder beide stationsgebouwen. De ernstigste aanval had plaatsop 11 December 1944 op het hoofdstation, dat zelf niet werdgetroffen, doch waarbij ruim 50 huizen aan den Stationsweg,Haverzaklaan en omgeving finaal verwoest en tal van anderewoningen zwaar beschadigd werden.

Een minder ernstige aanval was den dag tevoren gedaanop het station aan den Heerensingel, dat evenmin werdgeraakt, doch waarbij vele huizen aan de Alexander-, Sophia-straat en omgeving schade opliepen ; de vlak nabij ge-legen St. Josephkerk bleef wonderbaarlijk gespaard. Beideaanvallen eischten helaas een groot aantal dooden en ge-wonden.

Nog hadden vaak luchtaanvallen plaats op de spoorbrugin de lijn Leiden-Utrecht over het Rijn-Schiekanaal, welketenslotte ook gelukten, echter ten koste van tallooze wonin-gen aan den Hoogen Rijndijk, Melchior Treublaan, Franchi-montlaan e.a., die min of meer zwaar werden getroffen.

Aanvallen op de aan de grens van Leiden gelegen spoor-brug bij de Vink veroorzaakten belangrijke schade aan ge-bouwen in den naasten omtrek ; ook hierbij vielen veleslachtoffers aan dooden en gewonden te betreuren.

De door de Duitschers zelven aangerichte schade bepaaldezich tot het afbreken van eenige villas aan den Rijnsbur-gerweg, het opblazen van een huis aan den Lammen-

Leidsch Jaarboekje 4 49

schansweg, waarin een geheime zender was ontdekt, hetsloopen van bruggen, het vernielen van een groote loodsvan de Hollandsche Constructie Werkplaatsen en dgl.

Middelen van verkeer. Sinds 17 September 1944, toen opbevel der Nederlandsche Regeering te Londen alle spoorweg-verkeer door het personeel was stopgezet, reden er geen treinenmeer. Alleen des nachts reed een enkelen keer een treinbediend door Duitsch personeel ten behoeve der weermacht.

Op 24 September d.a.v. staakte ook het personeel der,,blauwe tram, zoowel van den lokalen als van den inter-lokalen dienst. Gebrek aan stroom maakte op 15 November1944 een einde aan het verkeer per ,,gele tram, waarna dusgeen enkele verbinding per trem of tram met Leidens om-geving meer bestond.

Ook het particuliere autoverkeer hield allengs op, hetzijwegens vordering der wagens of wegens benzinegebrek.Doktoren behielpen zich aanvankelijk met een gerantsoe-neerde hoeveelheid persgas, doch ook hieraan kwam eeneinde. Een gering aantal vrachtwagens, hoofdzakelijk be-stemd voor de voedselvoorziening of voor andere vitale bedrij-ven, reed op houtgas of dgl. surrogaten.

Rijwielverkeer was bezwaarlijk, n wegens gevaar vanvorderirg n wegens gebrek aan rubber ; de helft der wiel-rijders reed op ijzeren vellingen of op houten of touw-banden.

De post werkte traag ; een brief naar Amsterdam vorderdebijna 14 dagen, naar Den Haag 4 5 dagen ; aangeteekendebrieven waren niet toegelaten. Telegrafeeren was verboden,ook de telefoondienst stond stil. De girodienst was wegensgebrek aan personeel maanden ten achter, nam geen nieuwestortingen aan en verzocht de betalingen op andere wijzete doen geschieden.

Vorderingen.Ook Leiden ontkwam daaraan niet, zooals o.a. blijkt uit

het weghalen van het prachtige carillon, geschenk der bur-gerij voor het nieuwe stadhuis. Toch bleven nog 4 klokkenin den toren hangen, W.O. de zware Bourdonklok, geschenkvan het Leidsche Studenten Corps.

Met de strengste straffen werd gedreigd tegen ontduikingder voorschriften, doch feitelijk was van een scherpe con-trle zelden sprake ; vandaar b.v. dat tal van radios niet

50

werden ingeleverd en het luisteren naar den buitenlandschenzender kalm doorging.

De distributie radio, d.i. de aansluiting op de Duitsrhe be-richtgeving bleef intact ; de Duitschc propaganda kon dusongehinderd doorwerken.

Dagbladpers. Het Leidsch Dagblad en de Nieuwe LeidscheCourant verschenen niet meer.

In hun plaats kwam een nieuw dagblad uit, , ,de nrbeiders-pers, geheel in Nazi-geest .

De Leidsche Courant werd ingekrompen tot n enkel blaad-je, groot zo x zg cm.; het verscheen slechts tweemaal in deweek en tenslotte, toen er geen stroom was, in het geheel nietmeer.

Daarentegen nam het aantal illegale blaadjes toe. Omversnippering te voorkomen en papier te besparen, werdenze later vereenigd tot n enkele courant ,,de Vrije Pers.Redacteurs, uitgevers en verspreiders dezer blaadjes hebbenhoogst verdienstelijk werk verricht. Met gevaar voor eigenleven waren zij in dezen tijd de voorlichters van het volk,dat zonder hen uitsluitend op de leugenachtige propagandader bezetters zoude zijn aangewezen.

Met het cultureele leven was het treurig gesteld. Ieder, dieop welk gebied ook iets wenschte te presteeren, moest zichaansluiten bij de van hooger hand ingestelde en op Nazi-leest geschoeide ,,cultuurkamer ; wie daaraan niet medewilde doen, was uitgesloten en kon nergens optreden.

Tooneeluitvoeringen waren zeldzaam en hielden na zo No-vember 1944, toen de electr. Centrale werd stopgezet, geheel op.

Op muzikaal gebied deden zich alleen solisten hooren metverdachte Duitsche sympathien. Toch werden alle concertendruk bezocht, niet uit overmatige belangstelling voor de .uitvoerders, dan wel uit behoefte om zich in dezen tijd vankommer en ellende eenige afleiding te verschaffen.

De programmas waren trouwens zeer eenzijdig samenge-steld. Joodsche composities, zelfs die van Mendelssohn,waren verboden ; in hoofdzaak hoorde men alleen Duitschemuziek, doch voor Chopin werd een uitzondering gemaakt.

Het meerendeel der artisten hield zich afzijdig van dezeDuitsche voogdij en trad alleen in streng besloten kring op,waar uitgenoodigden tegen entree en later tegen afgiftevan _ . . . levensmiddelen toegang hadden.

51

De bioscopen weerden alle Engelsche en aanvankelijkook alle Fransche films, de geheele voorstelling was een door-loopende reclame voor het Nationaal Socialisme. Zij werdeneveneens druk bezocht, doch allerminst door de lite vanhet volk, integendeel ! Toen ook hier de stroomleveringophield, was het met de bioscopen gedaan.

Economische toestand. Deze was al zeer slecht. Grondstof-fen werden niet meer aangevoerd en van de geringe voorradenwerd veel door de Duitschers in de wacht gesleept. Nagenoegalle fabrieken stonden stil, hetzij wegens gebrek aan grond-stoffen of wegens onvo!doend personeel ; vele arbeiders hieldenzich schuil of waren door de Duitschers te werk gesteld.

Groote warenhuizen als Vroom en Dreesmann, Hema, e.a.sloten de bovenverdiepingen en verkochten alleen op denheganen grond. Noodzakelijke artikelen als zeep, papier,textiel, schoenen, enz. ontbraken, doch allerlei prullen, o.a.houten gesneden voorwerpen van inheemsch maaksel engeringe kunstwaarde vulden de winkels. -4anvankelijk konmen textiel en schoenen op speciale vergunningen verkrijgen,doch na uitputting van den geringen voorraad hield ookdeze verkoop op.

Het was een droevig gezicht de enorme, doch totaal ledigeetalagevensters van groote firmas als Feek en Cloppenburg,C. en A. te aanschouwen. De meeste menschen vooral mannenzagen er dan ook haveloos en berooid uit. Met schoenwerkwas het eveneens treurig gesteld ; de schoenmakers hadden

. geen leder voor reparaties.Tabakswinkels prijkten met prachtige sigarenkistjes en

sigarettendoosjes, doch alle kisten en doozen waren ledig ;sinds jaren was alle tabak uitverkocht.

In de cafs was alleen bier, namaak-limonade, surrogaat-koffie en -thee verkrijgbaar, doch geen melk, geen suiker,geen sterke drank of likeuren. De restaurants gaven aan-vankelijk tegen afgifte van een levensmiddelenbon een zeereenvoudig menu (ten hoogste n gerecht), dat meer en meerwerd ingekrompen en tenslotte bij gebrek aan eetwarengeheel ophield. Bij het einde van den oorlog waren dan ookalle restaurants zelfs de Vergulde Turk gesloten.

Als paddestoelen verrezen z.g. ruilwinkels uit den grond,waar goederen, die men kwijt wilde zijn, ter ruiling werdenaangeboden, hetzij tegen andere artikelen of bij voorkeur

52

tegen levensmiddelen en brandstoffen ; de vraag naar brand-stoffen is op het laatst overheerschend.

Brandstofle+s. Bij het begin van den winter werden 4 een-heden brandstof, d.i. 4 hl. anthraciet, resp. 8 hl. cokes aanelk gezinshoofd toegezegd. Velen ontvingen daarop nietmeer dan 2, resp. 4 hl. en moesten zich verder, indien althansverkrijgbaar, vergenoegen met gemeentelijk brandhout ofander surrogaat. De geringe voorraad steenkool was dusweldra geheel uitgeput en toen begon de groote vraag naar -,beter gezegd diefstal van hout.

Allereerst werden de boomen in de gemeentelijke parkenen plantsoenen in het geheim gekapt ; alleen de zwaarstestammen liet men staan. Een verbod van overheidswegeom deze plaatsen te betreden, kwam veel te laat ; nagenoegalles was toen reeds weggehaald.

Daarop volgde de vernieling van de beplanting langswegen en straten ; met uitzondering van enkele dikke boo-men verdween in korten tijd de geheele beplanting en wasde stad zoo kaal als een kerkmuis.

Tot overmaat van ramp lieten de vernielers de stronkenongehinderd in den grond staan en werden de gedolven gatenniet gedicht. Het plaveisel der straten werd door de jeugdverder vernield en het aanzien der stad, vooral in de buiten-wijken, was troosteloos. De politie schxn zich van dezenchaos niets aan te trekken, de Gemeentelijke Reiniging ende afdeeling ,,Bestrating van Gemeentewerken evenmin,vermoedelijk wegens gebrek aan materiaal en personeel.

Ook de centrale keuken had veel brandstof noodig en wistdaaraan niet anders te komen dan door een deel van hetfraaie geboomte van Endegeest te doen opruimen, waarvooreen 40 tal houthakkers werd in dienst genomen. Later stooktede keuken met deuren en ramen, afkomstig van door deDuitschers in Katwijk en Noordwijk gesloopte duinvillas,welk hout eerst was bestemd voor den wederopbouw, dochvoor een urgenter doel moest worden prijs gegeven.

Om aan brandhout te komen werden zelfs oude huizenafgebroken, zoo o.a. hoek Heerengracht-Nieuwe Waardstraat,hoek Groenesteeg-Middelstegracht, hoek Kaasmarkt-Koppen-hinksteeg, e.a.

Schuttingen, stootpalen, schoeiingen, wachthuisjes vande tram, alles wat maar los en vast was, werd voor dit doel

5 3

in de wacht gesleept. Zelfs de houten dwarsliggers onder detramrails tusschen de spoorbaan in de lijn Leiden-Utrechten de brug over de Vliet werden uitgegraven en tot brandhoutverzaagd.

Het gebrek aan hout uitte zich voelbaar bij begrafenissen ;er was geen hout voor de doodkisten ! Vele lijken zijn toen,gewikkeld in doeken, zonder kist ter aarde besteld. Laterwerd een overledene, na zijn begrafenis in een kist, daaruitgehaald en opnieuw begraven, terwijl dezelfde kist voor vol-gende dooden werd benut.

Gedurende de eerste oorlogswinters kon men goed brand-hout koopen tegen 7 ct. per kg. ; in den laatsten winter be-taalde men grif n gld. per kg. en meer.

In eigen huis leverden twee vlieringvloeren, bedstedenen betimmeringen op de zolderverdiepmg prachtig brand-materiaal op.

Gas e?z electriciteit. Na eerst ingrijpende rantsoeneeringente hebben toegepast,