ArtikelBasisprincipesDialoogdoorLeerwegDialoog 1

BasisprincipesDialoogWatisnupreciesdialoog?Dekrantenstaanvolvanmensendieindialoogzijnofindialoogmetelkaarzoudenmoetenzijn.Enindemanagementliteratuurvanditmomentisdialoogookhot.“Dialoogishétvoertuigvanleiderschapindeeenentwintigsteeeuw”,schrijftJanBommerez1.EnJosKesselszegt:“Hetisnietvoornietsdatinrecentonderzoekdedialooghoogscoortinwaardering.Voorveelmensenisdedialoogeenverrassendeervaring,gewendalszezijnaanhetretorischegeweldvanhetpubliekedebat,hetcynismevandemediaofdeoppervlakkigheidvandetelevisie.Tegelijkishetzorgwekkenddatinonzetijd,waarvelenhetwoorddialoogindemondnemen,hetvermogenomwerkelijkeonderzoeksgesprekkentevoerenzogeringis2.”Dielaatsteprikkelendezinenonzeeigenervaringenmetdialoog,motivererenonsaljarenonsintezettenomhetvermogentothetvoerenvandialooggesprekkeninNederlandtevergroten.Wedoenditdoormensentetraineninhetbegeleidenvandialoog.Wehebbendaartoepreciezeronderzochtwatdialoognueigenlijkindekernis.Ditonderzoekleiddeonslangsdebeoefeningvanveelverschillendevormenvandialoog,uitallerleidelenvandewereld.Daarnaasthebbenweonsindiversedialoogmethodiekenverdiept,doortrainingentevolgen3enboekentelezen.Maarvooralhebbenwesamenhonderdendialogengevoerdenervarenhoedialoogzichvananderegespreksvormenonderscheidt.Dialoogiseentermdieinhettheaterenindefilmgehanteerdwordtvooreengesprektussentweemensen.Inonsonderzoekbedoelenwemetdialoogeengesprekmetongeveerzevendeelnemersdieineencirkelzitten.Dealgemenedefinitievandialoogdiewijhanterenluidt:

Gezamenlijkeenvraagonderzoekendooraandachtigteluisteren,ervaringentedelenentereflecterenopdeinzichten4.

Uitonsonderzoekblijktdateruniverseleprincipestengrondslagliggenaandialoog.Wenoemenditdebasisprincipesvandialoog.Endezebasisprincipeszijnvervolgensdebronvoorgespreksregels,voorderol,houdingengedragvandegespreksbegeleider,voordevraagformulering,dehoudingvandeelnemersenzelfsvooreendialogischelevenshouding.Weonderscheidenzevenbasisprincipes:

1. gelijkwaardigheid2. onderzoeken3. aandachtigluisteren4. jeuitspreken5. zijnmetwateris6. oordeeluitstellen7. vertragenenverstillen

Inditartikelgaanweinopdebetekenisenhetbelangvaniedervandezezevenbasisprincipes.

Afbeelding1-©WernerRatering-Offenheit

ArtikelBasisprincipesDialoogdoorLeerwegDialoog 2

1. GelijkwaardigheidIndeNederlandsetaalonderscheidenwegelijkheidengelijkwaardigheid.DitonderscheidkentdeEngelsetaalbijvoorbeeldniet.Voordialoogisgelijkwaardigheidessentieel.Debijdragevaniederedeelnemerineendialooggesprekisvanevengrotewaarde.Degelijkwaardigheidkrijgtvormdoordatmensendieindialooggaanineencirkelzitten.Iedereenheefteenevengroteafstandtothetmidden,waarsymbolischdevraagligtdiewordtonderzocht.Doordatjeineencirkelzit,benjeookinstaatoogcontacttemakenmetalledeelnemers.Alsjebijvoorbeeldaaneenlangwerpigetafelzit,brengtdatjuisthiërarchieaan,omdatiemandaanhethoofdvandetafelzit.Inorganisatiesisgelijkwaardigheidnietaltijdvanzelfsprekend,omdatmeestalsprakeisvanhiërarchie(dedirecteur)enanciënniteit(dezeerervarenprojectleider).Ofmensengaanmetelkaaringesprekomdatzeanderemensenvertegenwoordigen(devakbondsbestuurder).Ineendialoogvragenweiedereenomoppersoonlijketiteldeeltenemenaandedialoogenomeigenpersoonlijkeervaringentedelen.Wevragenalshetwaredejasofzelfshetharnasvandefunctieuittetrekken.Hetsprekenvanuiteigenervaringinplaatsvaneenbepaalderolofpositielevertaleenandergesprekop,omdatjevanmenstotmensmetelkaaringesprekbent.Jejasofharnasuittrekken,doejenietzomaar.Daarvoorishetbelangrijkdatjejeinhetgesprekveiligvoelt.Wezijnzogewendomniethetachterstevanonzetongtetonenendekaartenvoordeborsttehouden,dathetwattijdvergtineengesprekomdezegelijkwaardigheidtevinden.Omveiligheidinhetgesprektebrengen,werkjeindialoogmeteenduidelijkaantalgespreksregelsdiejevoorafmetelkaarovereenkomt.Degespreksleidermonitorthetgesprekenherinnerttijdenshetgesprekzonodigaandegespreksregels.Voorbeeldenzijn:elkaarlatenuitpraten,zorgendatiedereenaanhetwoordkomt,nietelkaarszinnenafmaken.Doorvoorafinstemmingmetderegelstevragen,wordenzijeengezamenlijkeverantwoordelijkheidvanalledeelnemers.Daarwaarnodiggrijptdegespreksleiderinomdeveiligheidteherstellen.Gelijkwaardigheidkomtooktotuitdrukkinginspreektijdvooriederedeelnemer.UitonderzoeknaarhetfunctionerenvanteamsbijGoogle,blijktdatgelijkespreektijdfundamenteelisvoorgoedeteams5.2. OnderzoekenIneendialoogstaathetdoenvanonderzoekcentraal.Jebentnietbezigdeanderteovertuigen,maaronderzoektsameneenvraagdiejevoorafzorgvuldigformuleert.Jepositioneertjealshetwarenaastelkaaromsamenteontdekkenwatertelerenvaltvaniederservaringen.Iedereenvoegtzijnofhaarperspectieftoeophetvraagstuk.Jegebruiktdediversiteitvandegroepomvanuitallerleiinvalshoekeneensteedsvolledigerenveelkleurigerbeeldtekrijgenvanhetgeenjeonderzoekt.Dusniettegenoverelkaarstaanenjegelijkhalen,maarnaastelkaarwaardevolle

Afbeelding2-©WernerRatering-Dialog

ArtikelBasisprincipesDialoogdoorLeerwegDialoog 3

informatieverzamelen.Figuurlijkenvaakookletterlijkligtdeteonderzoekenvraagofhetthemainhetmiddenvandecirkel.Bijzo’ndialogischonderzoekishetwezenlijkomhetonderzoektebaserenoppersoonlijkeervaringen.Jevraagtiedereenomeenervaringtedelendierelevantisvoorhetvraagstuk.Geenmeningenofabstractiesmaarinbrengopbasisvanwatjezelfhebtmeegemaakt.Ditisbesteenomslag,omdatwegewendzijnvooralonzemeninguittespreken.Hierinonderscheidtdialoogzichnadrukkelijkvananderegespreksvormen.Alsmensenhunpersoonlijkeervaringenvertellen,stimulerenwedeelnemerszoconcreetmogelijkteworden.Waar?Metwie?Watgebeurdeerprecies?Opdezemanierkunnendeelnemersinvoelenhoedatgeweestmoetzijnvoordeander.Mensenverplaatsenzichindeanderenopenenalshetwarehunhartvoorelkaar6.Ditmaaktdatmensendialoogvaakalszoanderservaren.Zezijnverbaasdoverhetgemakwaarmeezezichverbondenvoelenmetanderemenseninhetgesprek,somsonbekendenensomscollega’smetwiezealjarenlangsamenwerkenmaardiezenuanderslerenkennen.Desleutelligtvolgensonsindenadrukoppersoonlijkeervaringeninhetonderzoek.Eendialogischonderzoekkenmerktzichverderdoorhetstellenvaneenopenvraag.Eenvraagwaarbijiedereeneeneigenperspectiefkaninbrengen,datverderreiktdan“ja,datherkenik”of“nee,ikvindvanniet”.Inveeldialogenwerkenweookmeteenpositiefgeformuleerdeopenvraag.Hetverschiltnogalvoordesfeervanhetgesprekofje“Hoevoorkomenwedatweklantenverliezen?”vraagtof“Hoezorgenweervoordatklantengraagbijonsblijven?”.Deeerstevraagvraagtnaarhetoplossenvaneenprobleemenleidtvaaktoteenfasewaarinmensendefensiefkunnenwordenofgaanuitleggenwaaromhetnietaanhenlagdateenklantisweggegaan.Dievraagnodigtuitomuittepluizenhoehetzoisgekomenensomsookwiensschulddatdanis.Eenwaarderendgeformuleerdevraagroeptoptotonderzoekenwatergoedgaatenwaaromdatgoedgaat.Jeonderzoektwaarjemeervanwilt,waarjenaarverlangtenhoejejevoorsteltdatdetoekomsteruitziet.DezemaniervanvragenstellenenonderzoekenisgebaseerdopAppreciativeInquiry.Eensuccesvolleverandermanagementstromingdieisdejaren'80vandevorigeeeuwisontwikkelddoorDavidCooperrider7.Totslotisbijonderzoekenvanbelangdatervrijeruimte8is.Vrijeruimtehoudtindaterbijiederedeelnemeraanhetgesprekopenheidenbereidheidisomietsnieuwsteontdekken.Datjedeopenheidhebtomnadedialoogwellichtandersnaareenvraagstuktekijken.Datjeermeteen'openmind'ingaatendemoedhebtheteven'nietteweten'.Vooralvoordialogeninorganisatiesishetbelangrijkomvooraftetoetsenofervrijeruimteisomnieuwedingenteontdekken.Wileendirectiemetmedewerkersenklantenindialoogoverhaarconceptvisieterbevestigingvanwatzezelfheeftbedachtofwileendirectieinputvoorhaarvisieeniszebereiddevisienadedialoog

Afbeelding3-©WernerRatering-Erkunden

ArtikelBasisprincipesDialoogdoorLeerwegDialoog 4

andersteformulerenopbasisvanwatzegehoordheeft?Alsergeenvrijeruimteis,isdialoogniethetjuistemiddelomingesprektegaan.Erisdangeenoprechtewenstotonderzoek.3. AandachtigluisterenIndialoogstaatluisterencentralerdanspreken.Hetiseengelegenheidbijuitstekomnaardeanderteluisteren.Aandachtigluisterenlijktvanzelfsprekend.Ietswatjevankindsafaanhebtgeleerdendoet.Tochschrijvenwehier'lijktvanzelfsprekend'endatheeftermeetemakendatwemerkendataandachtigluisterenvoorveelmensenbesteengroteuitdagingis.Onzeaandachtgaatvooraluitnaarhetlerensprekenenmindernaarhetlerenaandachtigluisteren.Jekunthetmerkeninoverleggenwaarwevaakmeerbezigzijnmetwatwewillengaanzeggeninreactieopeenanderdanmetproberendeandergoedteverstaan.Turfmaareenshoeveelergepleitdanwelgevraagdwordtinoverleggen9.Endankunjeooknogtellenhoedeverhoudingistussenopenvragenengeslotenvragen(waarmeemenseneigenlijkookpleiten).VolgensIersetraditiezoujemoetensprekenenluisterenindeverhoudingvan1:2,jehebtimmerséénmondentweeoren.Aandachtigluisterenvergtdatjevanbinnenrustigbent.Daterruimteisomtehorenwatdeanderzegtendatjegeïnteresseerdbentinwateenandertezeggenheeft.Jezoukunnenzeggendataandachtigluisterenhetbestegaatalsjeonbevangenbentenbelangstellend.Jekuntbijjezelfcheckenofjeophetmomentdatjeluistertechtdeintentiehebtomdeandertehoren.Enalsjemerktdatjeeigenlijkafgeleidbent,kunjebesluitenjeorenweertefocussen.Orenzijnoverigenszeercomplexeeninteressantezintuigen,dienietalleenhetvermogenhebbenietstehoren(tekst)maarookkunnenbepalenwaarhetgeluidvandaankomt,zowelruimtelijkalsgevoelsmatig(eentrillingindestem).Wekunnenvaakookhorenenzienwaternietgezegdwordt;watertussenderegelsgebeurt.Eigenlijkisluistereneenheelactievebezigheid,terwijlwehetvaakalspassiefbeschouwen.Deactiviteitzit‘minhetomgaanmetalleverstoringendievoortdurendplaatsvindenterwijljeluistert.Gedachtendieopkomen,reactiesdiejewiltgeven,vragendiejehebt,oordelendieopborrelen.Allemaalonzichtbareactiviteitwaarmeejemoetomgaantijdenshetluisteren.Steedsmoetjeweerdewegterugvindennaardierustvanbinnenenjeintentieomdeandertewillenverstaan.Aandachtigluisterenheeftookeenanderekantendatisdeontvangendekant.Hoefijnenbijzonderishetalsiemandaandachtignaarjeluistert.Datjejegehoordvoelt.Datdeanderjevragensteltdiejehelpenjeverhaalhelemaaltevertellen.Indialooggebeurtdit.Iederedeelnemerwordtaandachtigbeluisterd,krijgtderuimteomgehoordtewordenendraagtdaarmeebijaanhetbeantwoordenvandevraaginhetmidden.OttoScharmerintroduceertinzijnboekTheoryUvierniveausvanluisteren.Hetjebewustwordenvandezeniveauskanhelpenjeluistervaardigheidteversterken.Hijspreektvan:

1. Downloading:luisterenterbevestigingvanwatjealweet;

Afbeelding4-©WernerRatering-GenerativesZuhören

ArtikelBasisprincipesDialoogdoorLeerwegDialoog 5

2. Feitelijkluisteren:luisterenwaarbijjenieuwefeitentoevoegtaanwatjealweet;3. Empathischluisteren:luisterenwaarbijjejegaandewegindeanderkuntverplaatsen,de

andersnaptenrespecteert;4. Generatiefluisteren:luisterennaarwatertussenderegelsdoorklinkt.

Letmaareenseenpaardagenopwelkluisterniveaujeactiefbentgeweest.4. JeuitsprekenAlhoewelluisterenindialoogcentralerstaatdanspreken,isernatuurlijkgeendialoogmogelijkzonderdeuitwisselingvanwoorden.Hetwoordnemenineendialoogvraagtvaneendeelnemereenbepaaldezorgvuldigheid.Teneerstelegjeineendialoogjewoordeninhetmidden.Iedereenspreektendeeltpersoonlijkeervaringendiebetrekkinghebbenopdeteonderzoekenvraag.Omdatjeervanmaguitgaandatiedereenaandachtigluistert,ishetnietnodigelkaarteherhalen.Niethoevenherhalendoorbreektaleengewoontediewevaakhebben.Tentweedeishetdekunstomnietmeertezeggendannodigis.Datvergtaandachtvoorenfocusopwatjezegt.Tenderdevraagteendialoogomelkaarrespectvoltebejegenen.Vanuitdegedachtevangelijkwaardigheidisiedersbijdragewaardevolenzijnkwalificerendeuitingenoverwateenanderzegtnietnodig.Nochinpositievezin(“daarbenikhethelemaalmeeeens”),nochinnegatievezin(“watjijzegtkloptniet”).Quatechniekishetverstandigomineendialoogvoordatjegaatsprekenevendetijdtenemenomteervaren/tevoelenwatjenuechtwiltzeggen.Watwiljestemgeven?Watvanwatjewilzeggendraagtbijaanhetbeantwoordenvandevraagdieinhetmiddenligt?Denadrukligtineendialoogveelminderophetreagerenopelkaar.Indeeerstedeelvanhetgesprekwiljezoveelmogelijkverschillendeperspectievenverzamelenopdevraag.Jewildediversiteitvandedeelnemersalshetwarebenuttenomeenveelkleurigbeeldtekrijgen,alvorensconclusiestegaantrekkenofsamentekijkenwelkenieuweinzichten(ofvragen)zijnontstaandoorhetnaastelkaarleggenvaniedersbijdrageaanhetonderzoek.Reagerenopelkaarkandatlastigermaken,omdatjedanhetrisicolooptalvroeginhetgesprekeenbepaalderichtingoptegaan.Tenslottegaathetindialoogomdeelnemenen'deelgeven'.Metdeelgevenbedoelenwedatiederedeelnemeraanhetgesprekzichuitspreekt,eigenervaringeninbrengtendeeigenmogelijkebijdrageaanhetonderzoekserieusneemt.Nietbagataliseert.Voormensenmeteenextravertepersoonlijkheidisdatwaarschijnlijkheelvanzelfsprekend.Voormeerintrovertemensenishetvanbelangdatzezichditrealiseren.Indialoogkunjedusnietvolstaanmetaandachtigluisteren;jouwperspectiefisaltijdwaardevol.Ookalsdatnieuwevragenopwerpt,eensamenvattingisofbestaatuittwijfel.Vaakverwoordtdegenediehetmeestbedrevenisinhetuitstellenvaneenoordeeldatwaterindegroepomgaatmaarnognietgezegdwordt.Duidenwaterindegroepgebeurt,iseenzeer

Afbeelding5-©WernerRatering-ProduktivesPlädieren

ArtikelBasisprincipesDialoogdoorLeerwegDialoog 6

waardevollebijdrageaanhetgesprekenlevertvaakookeenverdiepingvanhetgesprekop.Hetisregelmatigzo’nmomentwaarvandeelnemersachterafzeggen,dathetgesprekvanafdatmomentéchtergensovergingendatmenzichaanelkaargecommitteerdgingvoelen.5. ZijnmetwaterisHetvijfdebasisprincipedatweonderscheidengaatoveraanvaarden.Tijdenseendialooggebeurtervanallesengaaterookvanallesomindedeelnemers.Jehoortnieuwedingendievragenoproepenofdiecompleetnieuwzijn,jebrengtgedachtenonderwoordenwaarvandeinktmisschiennognatisofjevoeltjeongemakkelijkomdaterevenhelemaalnietsgebeurt;eenstiltevalt.Indialoognodigenwejeuitomdaarmee'tezijn':omterespecterenwaterisengebeurt.Netalsluisterenisdatgeenpassieveactiviteit,maareenactieve.Hetiseenactiviteitdiemisschienaandebuitenkantnietgoedzichtbaaris,maarbinneninwelvoelbaar.Wat'zijnmetwateris'vandeelnemersvraagtisopenheidenontvankelijkheid.Zowelnaarwatergebeurtalsnaardeuitkomstvanhetgesprek.Daarnaastvraagtzijnmetwaterisookeenvolledigeaanwezigheid.Jebenterbijmetvolleaandachtenjeregistreertwaterinjeomgaatenindegroepgebeurt.Wevragenjejezelfvolledigserieustenemen,jezelfnietkleinerofgrotertemakendanjebent.Ditprincipeisdaarommisschienwelhetbelangrijkstehoudingsaspectvandialoog.Zijnmetwateris,betekentookrespecterenwatergebeurt.Nietzeldenkomenineendialoogemotiesaandeoppervlaktezoalsboosheidenverdriet,omdatweruimtegevenaanhetdelenvanpersoonlijkeervaringen.Demomentenwaarbijeendeelnemerdezeemotieservaart,zijnkostbaarenvragenomrespect.Wenodigenuitomdanruimteaandezeemotiestegevenenzetevoelen;zenietwegtedrukken.Eengoedantwoordopemotiesisstilte.Dusgeentroostendehandopdearmofeenaanbodomeveneruittestappenofeengrapomdespanningtedempen.Hetbesteisalsjedeanderdatmomentvanvoelenkangunnen,omdatjeweetdatemotiesredelijksnelweerwegebben.Hetzelfdegeldtvoorstiltes.Dezezijnbelangrijkenveelbetekenend.Vulzedaaromnietmeteenopmettekst.Gundeelnemersdemogelijkheidomindierusttotzichtelatendoordringenwatisuitgewisseldenwatmisschiennoggezegdkanworden.6. OordeeluitstellenInonzehoofdengaatervanallesomalsweineengesprekzijn.Wehebbeneengrotealertheidenonsbreinmaaktinmicrosecondenallerleiinschattingen.Desnelheidwaarmeewedieinschattingenmaken,issomsvanlevensbelang.Bijvoorbeeldinhetverkeerofinderuigenatuur.Maarmeestalzijndieinschattingenminderurgentdandatzezichbijonsaandienen.

Afbeelding6-©WernerRatering-RadikalerRespekt

ArtikelBasisprincipesDialoogdoorLeerwegDialoog 7

Inontmoetingenengesprekkenkunnendezeinschattingenofoordelenzelfsverstorendwerken.Eeneersteindrukvaneenanderkanonsophetverkeerdebeenzetten.Eenoordeeloverjezelfkanjemindereffectiefmaken.Hetonnadenkendaccepterenvaneenonelinerkanjeangstigmaken.Indialoognodigenweelkaardaaromuitomonsoordeelopteschorten.Omdetijdtussenietswaarnemenenhoejedaaropreageertalshetwareopterekken.Wevragennietomnietteoordelen,wantoordeleniszinvolennuttig.Wevragenwelomnieuweinformatietotjetenemen,erookevenoptekauwenenteonderzoekenhoejejeertoeverhoudt.Indialoogcreërenwedaardoorruimteomookmeeringewikkeldeonderwerpentebespreken,waaropmisschiennogeentaboerust.Indialoogmagalleinbrengerzijn.Hieraantengrondslagligtdeaannamedateraltijdmeerdereperspectievenzijnendatergeenalgemenewaarheidis.Erzijnwelfeitenendaaromstimulerenweookhetuitwisselenvanpersoonlijkeervaringen,omdatdathetdichtstbijfeitenkomt.Enerzijnwellichtookuniverselewaarden10.Maarerzijndusvaakdiversepersoonlijkewaarhedennaastelkaaralsjeeenvraagonderzoekt.Dezeaannamevanmeervoudigeperspectieveniseenwezenlijkbeginselenmaaktomgekeerdookdatdialoogoverreligieuzeonderwerpenenprincipiëlekwestiesregelmatigmoeizaamis.Ditkomtomdatveelreligiesenlevensbeschouwingenuitgaanvaneenabsolutewaarheidendemeervoudigeperspectievendusnietofnauwelijkskunnentoestaan.Omuithetoordelenteblijvenhelpthetomjezelfderuimtetegevenomhetnietteweten.Omeendialoogaantegaanmeteenschonelei;metdievrijeruimtewaaroverweheteerderhadden.Datvergtoefening,maarbaartzekerkunst.Eentweedemethodeomuithetoordeelteblijvenisjezelfaftevragenwatdefeitenzijnofomdeandertehelpendeonderliggendefeitentebenoemen.“Watgebeurdeerprecies?”,“Watmaaktedatjetotdatoordeelkwam?”.EenmooiinstrumentomjedaarbijtehelpenisdeinterpretatieladderdieChrisArgyrisheeftontwikkeld11.Dezeladderstaatineenpoelmetfeiten.Opdeeerstetredevandeladdervindtdeselectievangegevensplaats,opdetweedetredeinterpreterenwedegeselecteerdegegevensenopdederdetredetrekkenweonzeconclusie.Endatallesgebeurtineensecondeenwordtooknogeensbeïnvloeddoordecontext(zwangerevrouwenzienmeerzwangerevrouwen).ChrisArgyrisnodigtjeuitdeladderaftedalenofjegesprekspartnertehelpendeladderaftedalennaardefeiten.7. VertragenenverstillenTotslotisdialoogeigenlijkaltijd(opallecontinenteneninalletradities)eengespreksvormwaarvoordetijdwordtgenomen.Vooreendialoogmetbijvoorbeeldzevendeelnemershebjezekertweeuurnodigendatbetekentinverhoudingtotanderegesprekkendatertijdvoormoetwordengemaaktwaardoorruimteontstaat.Ruimteomtevertragen,omteverstillenenomsamentedenken.

Afbeelding7-©WernerRatering-Suspendieren

ArtikelBasisprincipesDialoogdoorLeerwegDialoog 8

Watgebeurteralswestilzijn?Watdientzichaanalswevertragen?Welkesubtiliteitenkunnenwewaarnemenalswerustigwordenvanbinnen?Dialoogheeftdaarineenwezenlijkandereenergiedandebatofdiscussie.Nietbeter,maarweltotaalanders.Naasthetnemenvantijd,ishetdurventoestaanvanstilteeenbelangrijkevaardigheid.Jeinhoudenomeenstilteoptevullenalsjeongemakvoeltenjeinhoudenmeteentereagerenalserietswordtgezegd.Eendeelnemerverwoorddederolvangespreksleideronlangsals'inhoudingsvermogen'.Eentalkingstickkanbehulpzaamzijn,omdatalleendegenediedetalkingstickvasthoudt,magsprekenenhetsomsevenduurtvoordatjezelfdetalkingstick(weer)indehandhebt.Hetinteressantedatzichdanvoordoetisdatwatjeineersteinstantiewildezeggennaeenpaarminutenvaaktochnietzorelevantblijkt.Jeleertdandetijdtussenimpulsenreactieoprekken.Enindieruimteontstaatvaakietsnieuws.Danneemtbijvoorbeeldeenintrovertteamlidhetwoordenhoorjeeennieuwperspectiefofkunjedoorinputtecombinerenentussenderegelsteluistereneenbelangwekkenderpuntnaarvorenbrengenvoorhetonderzoek.Indesnelheidvanalledag,lijkenwehethaastverleerdomdetijdtenemenvooreengoedgesprek.Hetleukeisechterdaterweleenbusinesscasevooris(omhetmaarinhedendaagsetermenuittedrukken).Wehebbentalrijkevoorbeeldenvoorbijzienkomenwaarbijvertragingversnelling12opleverde.Hetvraagtvaneenteamomverschillenin(organisatie)cultuur,belangenendoelentotinteractievesynergietebrengen.Endateenteamvoorkomtdateenpersoonofpartijdomineert,ermenseninhoudelijkafhakenofmensenbuitengeslotenrakenindeverschillendestadiavanhetsamenwerken.Eenteamdatbijdestartgoeddetijdneemtelkaartelerenkennen(talenten,onderliggendewaarden,drijfveren,allergieën,belangen)pluktdaarvandevruchtenbijdeuitvoeringvanhetprojectofstrategischesamenwerking.Zecommunicerenbeter,zebenuttentalentenbeter,zeverliezenminderenergiedoorirritaties,zehebbenminderkansdubbelwerktedoen,zehebbenminderziekteverzuim.WemerkendatookinonzeeigensamenwerkingbinnenLeerwegDialoog,dietamelijkmoeiteloosgeschiedtenwaarbinnenwemogelijkeverstoringenvaakmeteensamenonderzoeken.TenslotteZoalsweaanhetbeginvanditartikelalaangaven,vormendezezevenbasisprincipesvooronshetfundamentvandialoog.Iedergesprekwaarbijjedezezevenprincipesindepraktijkkuntbrengen,zaleenanderekwaliteithebbendanjetotnutoemisschiengewendbent.Debasisprincipeszijnookhetfundamentvoordevraagformulering,dehoudingvandedeelnemersengespreksbegeleiderenvoordegespreksregels.WijhanterenmeestaldegespreksregelszoalsdezedoordeStichtingNederlandinDialoogzijngeformuleerdendiealshetwareeenvertalingingedragzijnvandebasisprincipes:

Afbeelding8-©WernerRatering–Verlangsamung

ArtikelBasisprincipesDialoogdoorLeerwegDialoog 9

• Laatdeanderzijn/haarverhaalvertellen;• Waardeerhetverhaal,steljeoordeeluit;• Praatvanuitjezelf,geenalgemeenheden(“ikmaaktemeedat”in

plaatsvan“menzegt”);• Zorgdatiedereenaanhetwoordkomt;• Stastiltestoe;• Behandelelkaarmetrespectenvriendelijkheid.

Wewensenjeveelsuccesmethetvoerenvandialoogenontmoetenjegraagineentraining13.RenatevanderVeen&OlgaPlokhooij29januari2018

HetartikelisgeïllustreerdmetafbeeldingenvandeonlangsoverledenDuitsekunstenaarWernerRatering(1954-2017).Hijontwikkeldeeenprachtigeserieafbeeldingenmetaspectenvandialoog.

1JanBommerez-Doordebomenhetboszien(p.242)2InterviewmetRoosNabbenenJosKesselsinVlinderlijkeeenvoud(p.25)3Trainingenondermeer:NederlandinDialoogvoordialooggebaseerdopAppreciativeInquiry;WorldDialogueFoundationvoortalkingcircles;ArabEducationalInstituteCentervoorRead,Reflect,CommunicateandAct-method;HetNieuweTriviumvoorSocratischGesprek;Oikos/CorrymeelavoorDialogueforPeacefulChageenAcademievoorOrganisatiecultuurvoorDeepDemocracy.4DefinitievanLeerwegDialoog-http://leerwegdialoog.nl5WhatGoogleLearnedFromItsQuesttoBuildthePerfectTeamhttps://www.nytimes.com/2016/02/28/magazine/what-google-learned-from-its-quest-to-build-the-perfect-team.html:Onthegoodteams,membersspokeinroughlythesameproportion,aphenomenontheresearchersreferredtoas‘‘equalityindistributionofconversationalturn-taking.’’Onsometeams,everyonespokeduringeachtask;onothers,leadershipshiftedamongteammatesfromassignmenttoassignment.Butineachcase,bytheendoftheday,everyonehadspokenroughlythesameamount.‘‘Aslongaseveryonegotachancetotalk,theteamdidwell,’’Woolleysaid.‘‘Butifonlyonepersonorasmallgroupspokeallthetime,thecollectiveintelligencedeclined.’’6OttoScharmer(TheoryU)spreektvan“openheart”en“openmind”ommetelkaarindialoogtegaan7MeeroverDavidCooperrider;http://www.davidcooperrider.com/.8Hetbegrip“vrijeruimte”ontlenenweaanJosKessels.HijschreefsamenmetErikBoersenPieterMosterteenboekmetdezetitel,waarinzeeenpleidooidoenvoorhetcreërenvanvrijeruimtewaarineenzekereonafhankelijkheidvanresultatenendoelenisengenoegtijdominallerustteonderzoeken.9MeeroverdebalanstussenpleitenenvragenkunjelezenbijChrisArgyris:“Balancingadvocacyandinquiry”.10Opzicheenmooiedialoogvraag.11HetgedachtengoedvanChrisArgyrisisopheeltoegankelijkewijzeuitgewerktinhetNederlandsdoorLoesWoutersonenPimBouwmaninhetboek“EersteHulpbijOngewensteResultaten”.12SueCanneyDavisononLeadingandFacilitationinternationalteamsinCross-CulturalTeambuiling,MelBerger(1996),London:McGraw-Hill.13OpdewebsiteLeerwegDialoogvindjemeerinformatieovertrainingen:http://leerwegdialoog.nl.

Afbeelding9-©WernerRatering-Verbundenheit