15/2

Driemaandelijkse Milieukrant Wordt elektronisch verzonden aan de 54 aangesloten verenigingen die op hun beurt zorgen voor de verdere verspreiding onder hun abonnees/leden. Bijlage bij: Milieugroep Mangelbeek (22ste jg-2)

Verantwoordelijke uitgever: Feyen August, Boogstraat 35 - 3530 Houthalen

Limburgse milieukrant

Bijen in nood 2

Nieuw onroerend erf-goed-decreet

6

Radioactief afval 9

Pietpraat 12

Activiteiten-kalender

13

In dit nummer:

Bijen in nood Het voorjaar staat bij provincie Limburg in het teken van de bij. Deze bestuiver (en honingmaker) heeft het de laatste tijd niet makkelijk: we-reldwijd gaat de bijenpopulatie achteruit. Er zijn verschillende plant- en diersoorten achteruitgaand of bedreigd, maar deze verdient extra aandacht. Want “Als de bij uitsterft, volgt de mensheid binnen twee jaar”. Het zou een uitspraak zijn van Albert Einstein, hoewel hij zich als natuurkundige wel buiten zijn “hokje” waagde met zo’n bewering. Hij duidde hiermee op het feit dat 75 % van onze landbouwgewassen al dan niet exclusief op bijen rekenen voor bestuiving. Soorten bijen Om te beginnen maken we onderscheid tussen de bekende honingbij-en, die in kolonies leven en hun volk tot de dood verdedigen als dat moet (lees: steken, wanneer fysiek bedreigd), en “wilde” bijen die al-leen leven (uitgezonderd hommels). Bijen en hommels behoren tot de familie van de Apidae. Wereldwijd zijn er zo’n 20 000 soorten bekend. In België zijn er 376 soorten bekend, waarvan er 252 in Limburg voorkomen. Ruim 25 soorten hiervan komen bijna uitsluitend voor in Limburg. Dit dankzij de unieke variatie aan bio-topen: zandige Kempen, bloemenrijke Maasvallei, lemig en kalkrijk Has-pengouw en mijnterrils. Honingbijen worden gekweekt en geselecteerd op hun zachtaardig karakter, groot broednest en hoge honingproductie. Hierdoor is onze inheemse donkere bij (ook zwarte bij genoemd) (Apis mellifera mellife-ra) in de verdrukking geraakt. Thans zijn donkere bijen relatief rustig; het zijn de hybriden die als agressief worden ervaren. Helaas werd dit al te vaak toegeschreven aan de “agressieve” donkere bij, die hierdoor ver-meden werd. De meeste in Nederland en Vlaanderen voorkomende bijen zijn kruisingen tussen “wilde” honingbijen en “gekweekte” honing-

Pagina 2

Meer info over bijensoorten: www.natuurpunt.be/wilde-bijen

bijen. De genetisch zuivere donkere bij kan de sleutel zijn tot resistentie tegen ziekten en plagen. Bijenleven Bijen leven van stuifmeel (eiwitten), nectar (suiker, energie) en water. Ze broeden in de grond of in holle stengels. Het onderscheid tussen generalisten en specialisten is over generaties heen gegroeid. Acties voor “de bij” in het alge-meen zijn daarom niet altijd gunstig voor alle bij-en. Variatie is de sleutel tot succes. Onder de natuurlijke vijanden horen allerlei insec-teneters. Bij honingbijen kunnen ook honingliefhebbers zo-als beren en dassen ravage aanrichten. Bijenvol-keren kunnen ook geparasiteerd worden door insecten, bacteriën en mijten. “Vuilbroed” is een verzamelnaam voor verschillende bacteriën. Een infectie verandert de larven in een slijmerige massa die de hele korf kan aantasten. De bekendste mijt is de varroamijt. Deze zuigt bloedvloeistof bij volwassen bijen en zet eitjes af in de kraamkamers, bij de larven. Wan-neer deze larven transformeren naar volwassen bijen krijgen zij allerlei mis-vormingen waardoor ze nutteloos worden voor het volk. Waar zijn de bijen naartoe? Naast de insecteneters en de parasieten zijn er tegenwoordig nog ande-re factoren die een rol spelen in de overlevingskansen van wilde bijen en honingbijen. Bij honingbijen wordt al een aantal jaren op rij, wereldwijd vastgesteld dat het volk verdwijnt. Dit fenomeen, Colony Collapse Disorder of bijenverdwijnziekte, blijft tot op he-den wetenschappelijk onverklaard. Plots verdwijnt 80 tot 100 procent van de bijen binnen een korf. Dit fenomeen werd voor het eerst wereldwijd bekendgemaakt door de Amerikaanse imker David Hackenberg in 2007. In Frankrijk kende men een gelijkaardig fenomeen al sinds 1994, het jaar dat men systemische insecticiden begon te ge-bruiken. Vermoedelijk is er niet één oorzaak, maar spelen verschillende factoren zoals klimaatverandering, gebrek aan bloemen, pesticiden, de nocema-ziekte en de varroamijt een rol. Er wordt ook een verhoogd percentage wintersterfte waargenomen (normaal 10-15 %; nu tot 30 %), dat mogelijk het gevolg is van genetische verarming door kweekprogramma’s. Doodt alle insecten behalve bijen? Monoculturen van bijvoorbeeld maïs vormen een groene woestijn voor bijen: er valt tientallen meters niets te eten en er worden liters pesticiden gespoten.

Pagina 3

Bee-gone, bijenverdwijn-poeder

Varroamijt

Moderne pesticiden werken syste-misch: zaden worden behandeld met het product, waardoor be-sproeien niet meer nodig is. Op kor-te termijn blijkt de dosis die bijen tot zich nemen niet dodelijk, maar het tast hun oriëntatievermogen, spijs-vertering, zenuwstelsel, immuunsys-teem… langzaam aan. Dit is een vermoeden dat tot nu toe niet werd bewezen, want onderzoek naar deze effecten op langere ter-mijn is niet evident. Fabrikanten van pesticiden hebben dit absoluut niet onderzocht, toch verklaren ze hun producten honderd procent bij-veilig. Ook interactie met andere pesticiden werd nooit onderzocht. Verdwaalde of verzwakte bijen die langzaam sterven zouden kunnen verklaren waarom bij de verdwijn-ziekte slechts een handvol levende en een handvol dode bijen nabij de korf te vinden zijn. Waar zijn de andere bijen naartoe? De Europese Commissie stelde op 29 april 2013 een richtlijn voor om het landbouwkundig gebruik van 3 (van de 5) neonicotinoïden, imida-cloprid, clothianidine en thiamethoxam te beperken. Deze stoffen wor-den gebruikt in systemische pesticiden tegen vliegen, mieren en kak-kerlakken. Imidacloprid wordt vooral gebruikt bij appelbomen, kool-soorten en sierplanten; clothianidine wordt vooral gebruikt bij zaaiza-den van onder meer wintertarwe, rogge, haver en bieten; thiame-thoxam wordt gebruikt bij perenbomen, aardappelen en zaaizaden. Tot op heden zijn er geen Vlaamse normen voor neonicotinoïden in oppervlaktewater bepaald. Ook op Europees niveau zijn er geen nor-men voor neonicotinoïden vastgesteld. Wel is de groep opgenomen in de lijst van aandachtsstoffen van de Europese commissie. Vanaf 1 ok-tober 2013 mogen deze stoffen niet meer gebruikt worden op bloeien-de gewassen die aanlokkelijk zijn voor bijen of op zaden van dergelijke gewassen en granen. Bovendien werd het gebruik beperkt tot professi-onele gebruikers. Vanaf 1 december 2013 mochten behandelde za-den niet meer uitgezaaid worden. Uiteindelijk tegen eind 2015 zullen de intussen uitgevoerde studies op bijen geëvalueerd worden om te bepalen of de beperking moet worden herzien. De VMM startte dus in 2014 met een eerste monitoringscampagne om een algemeen beeld te krijgen van de aanwezigheid van bepaalde neonicotinoïden in de waterlopen. Hiervoor werden 92 meetplaatsen geselecteerd, gebieds-dekkend voor Vlaanderen. Een toetsing gebeurt enkel voor de meet-plaatsen die in 2014 voldoende bemonsterd zijn. Concreet moeten er minstens 4 bemonsteringsresultaten voorhanden zijn, gelijkmatig ver-spreid over het kalenderjaar. De resultaten zijn effenaf onthutsend: op 90 % van de meetplaatsen wordt imidacloprid aangetroffen met een

Pagina 4

analyseresultaat boven de bepaalbaarheidsgrens, clothianidine werd aangetroffen op 26 % van de meetplaatsen en thiamethoxam op 44 %. De toetsing toont aan dat imidacloprid voor alle getoetste meetplaatsen de toetswaarde van 8 ng/l overschrijdt (100 %). Ondanks de beperkingen, opgelegd door Europa, blijken er zware overschrijdingen vastgesteld te zijn in Vlaanderen. En dat heeft een significant effect op het ecosysteem. Indien er dus eind dit jaar blijkt dat de bijenpopulaties niet (voldoende) recupereren, is dit nog geen sluitend bewijs dat neonicotinoïden onschul-dig zijn. De meetresultaten geven immers duidelijk aan dat deze stoffen overvloedig aanwezig zijn in het milieu. Help de bij Het is moeilijk om voor 376 verschillende soorten bijen tegelijk goed te doen in een enkele tuin of wegberm. Toch willen we enkele algemene tips meegeven, om met een positieve noot af te sluiten. Gebruik bijenplanten, bij voorkeur inheemse, en vermijd variëteiten met dubbele bloem. Wees niet bang voor “vliegende punaises”, want honing-bijen steken zelden en solitaire bijen kunnen ons niet steken. Maak of koop insectenhotels, en plaats deze in de zon. Denk hierbij ook aan zandbijtjes en voorzie een open plekje losse zand. En tot slot: vermijd woestijnen, zowel betonnen woestijnen als “groene woestijnen”. Ga volop voor variatie! De bij zal u bijzonder dankbaar zijn. Of nog: volg een cursus imkerij. Is Einsteins voorspelling waarheid of fictie? Laten we hopen dat het nooit zover moet komen dat we hierop het antwoord in de praktijk kunnen vaststellen. Els Ferson August Feyen

Pagina 5

Links: uw super-markt gespon-sord door de Bij; Rechts: uw super-markt tijdens sta-king van de bij-en. Oftewel: zonder bijen (geen) weinig groenten en fruit.

Meer uitleg en tips: Www.natuurpunt.be/help-de-bij

Pagina 6

Het nieuwe Onroerend Erfgoeddecreet Sedert 1 januari dit jaar is het onroerend erfgoeddecreet (vastgesteld door de regering op 12 juli 2013) in voege. Er zijn dus nu enkele instrumen-ten om het behoud van onroerend erfgoed in Vlaanderen te verzekeren. Het meest klassieke instrument is een bescherming. Daarnaast zijn er nu nog drie alternatieven om erfgoedwaarden te vrijwaren voor de toe-komst: het onroerend erfgoed wordt vastgesteld, opgenomen in een on-roerenderfoedrichtplan of opgenomen in een erfoedlandschap. Richtplannen Om onroerend erfgoed te behouden kan de Vlaamse overheid het erf-goed vaststellen in een inventaris. Hiermee bevestigt de bevoegde minis-ter dat alle erfgoeditems op de lijst erfgoedwaarde bezitten en nog altijd bewaard zijn. Reeds vanaf 2009 wordt de inventaris van het bouwkundig erfgoed jaar-lijks vastgesteld. Erfgoedobjecten die waardevol zijn, maar niet be-schermd, krijgen hierdoor toch een aantal rechtsgevolgen. Dit principe wordt vanaf nu uitgebreid naar vijf bijkomende inventarissen:

- De inventaris van het bouwkundig erfgoed - De landschapsatlas - De inventaris van houtige beplantingen met erfgoedwaarde - De inventaris van historische tuinen en parken - De inventaris van de archeologische zones

In de inventaris van het bouwkundig erfgoed zijn gebouwen van alle mo-gelijke typologieën, gebouwengroepen, complexen, interieurs, infrastruc-tuur erfgoed, beeldhouwwerken… De inventaris bevat ook beschrijvingen van gehelen zoals straten, ge-huchten, stadswijken, begijnhoven, steenkoolmijnen… Maar liefst 83000 erfgoedobjecten zijn momenteel opgenomen in de in-ventaris, die niet alleen een overzicht van het erfgoed geeft, maar ook bepaalde rechtsgevolgen. Deze rechtsgevolgen zijn vooral bedoeld om bepaalde negatieve ingre-pen op het erfgoed te beperken of te voorkomen. Zo mag worden afge-weken van bepaalde normen inzake energieprestaties en binnenklimaat. Zonevreemde gebouwen kunnen gemakkelijker een nieuwe functie krij-gen. Bij afbraak is vooraf advies nodig over de erfgoedwaarde van het gebouw. De landschapsatlas is een wetenschappelijke inventaris van waardevolle landschappen in Vlaanderen. De inventaris geeft een overzicht van histo-rische landschapselementen, structuren en gehelen. De relicten zijn af-komstig van verschillende periodes. In de landschapsatlas zijn onder meer “ankerplaatsen” opgenomen. Dit zijn vanuit erfgoedperspectief de meest waardevolle landschappen. In het verleden konden ankerplaatsen aangediend worden. Dit is nu niet meer voorzien. Wel kunnen alle items uit deze atlas vastgesteld worden in de landschapsatlas. Ankerplaatsen die onder de oude regelgeving wer-den aangeduid, zijn gelijkgesteld met een item uit de landschapsatlas en met een onroerenderfgoedrichtplan. De onroerenderfgoedrichtplannen bestaan vanaf 1 januari 2015. Zulk plan kan opgemaakt worden voor een afgebakend gebied zoals riviervallei, of rond thema’s zoals sociale huis-

Ankerplaatsen die onder de oude regelgeving wer-den aangeduid, zijn gelijkgesteld met een item uit de landschapsat-las en met een onroerenderf-goedrichtplan.

vesting. Momenteel zijn er een 70 onroerenderfgoedrichtplannen. Het gaat hierbij om de gebieden die vroeger “aangeduide ankerplaatsen” werden genoemd. Een onroerenderfgoedrichtplan laat toe de ontwikkeling van het onroe-rend erfgoed geïntegreerd te benaderen en in samenspraak met andere sectoren en bestuursniveaus verschillende doelstellingen te formuleren. Zo’n plan wordt opgesteld door de Vlaamse regering en kan herzien wor-den. Ten uitvoering van het plan kan een “actieprogramma onroerend erfgoed” worden opgemaakt. In dit actieprogramma worden concrete acties opgenomen om de doelstellingen op het terrein te realiseren. Het richtplan vormt een sectoraal voorstel voor inrichtingsplannen en ruimtelij-ke uitvoeringsplannen (RUP's). Hierbij worden de maatregelen voor het behoud van de efgoedwaarden en –kenmerken ingeschreven in de ste-denbouwkundige voorschriften. De vroeger “aangestipte ankerplaatsen” zijn vanaf 1 januari 2015 gelijk-gesteld met onroerenderfgoedrichtplannen. De maatregelen kunnen na-dien verder vorm gegeven worden in een actieprogramma onroerend erfgoed. Dit actieprogramma bevat concrete acties om de doelstellin-gen op het terrein te realiseren. Erfgoedlandschappen Door het nieuwe decreet wordt de definitie van een erfgoedlandschap verbreed. Erfgoedlandschappen zijn steeds een groter ruimtelijk geheel van erfgoedelementen en –waarden. Aan erfgoedlandschappen zijn rechtsgevolgen verbonden, met name de stedenbouwkundige voor-schriften uit het RUP. Dit houdt in dat de afbakening van een erfgoedlandschap dient te ge-beuren op basis van een onroerendefgoedrichtplan. Zowel de gemeen-te, de provincie als het Vlaams Gewest kunnen een RUP opmaken met als bedoeling het erfgoedlandschap te behouden en te beschermen. Te-vens kunnen ze in een RUP dat opgesteld wordt om de planologische be-stemming van een gebied te wijzigen eveneens een erfgoedlandschap afbakenen en beschermingsmaatregelen vastleggen. Deze combinatie tussen ruimtelijke ordening en bescherming/behoud van erfgoed geeft een aantal mogelijkheden voor het erfgoed. Deze link wordt ook in inter-nationale conventies, zoals het verdrag van Malta over archeologie en de landschapsconventie gelegd. In het ruimtelijk planningsproces moet wel duidelijk gesteld worden welke houding wordt ingenomen tegenover het aanwezige erfgoed. Streeft men naar integraal behoud, behoud van de vormkarakteristieken, behoud door waardering, behoud door gebruik of behoud door bewustmaking. De beoogde doelstelling wordt uitge-werkt en vastgelegd in het RUP. Landschappelijk erfgoed kan betrekking hebben op zowel solitaire relic-ten (solitaire boom, poel, waterplas)als om grotere landschappelijke ge-helen (waterloop, dreef, open landschap). Bij deze relicten zijn zowel de locuswaarde als de belevingswaarde erg hoog. Het gaat immers vaak om grotere natuurlijke gehelen of structuren die een waardevol geheel vormen. Om het levend karakter van het erfgoed te behouden is het vaak aange-wezen om enerzijds het gebruik en beheer van het landschap te behou-den, dit kan onder meer door de planologische bestemming vast te leg-

Pagina 7

gen, anderzijds moeten vaak typische elementen of handelingen be-schermd worden zoals het behouden van hagen en/of knotbomen, dit kan door beheer- of inrichtingsvoorstellen op te leggen en door land-schapsbeheer. Om algemeen een meer beschermend kader op te maken voor het erfgoed kan men ook een verordening vaststellen (voorbeeld kapver-ordening) die typische elementen beschermt. Landschappelijk en bouwkundig geheel Hier gaat het om een combinatie van een bouwkundig en een land-schappelijk luik, zoals een kasteel met kasteeldomein, een hoeve met erf en aanpalende gronden. De waarde van het geheel daalt zeer sterk als een van beide elementen verdwijnt, in verval raakt of onei-genlijk gebruikt wordt. Nochtans moet vaak rekening gehouden wor-den met de herbestemming van de gebouwen om ze te kunnen be-houden voor te toekomst. De impact van deze herbestemming kan zowel het gebouw als de omgeving sterk onder druk zetten. Dit maakt vaak een gebiedsgerichtere aanpak van het geheel noodzakelijk. Om onroerend erfgoed te behouden voor de toekomst moet er be-heerd worden. Om de beheerdoelstellingen te realiseren kan (moet) door de eigenaar/gebruiker een beheerplan worden opgemaakt en goedgekeurd door de administratie. Voor de opmaak en de uitvoering hiervan is er overheidssubsidie voorzien. Het nieuwe onroerendefgoeddecreet en het bijhorend besluit bevat-ten werkingsinstrumenten om te beschermen en te beheren. Naast “vastgesteld onroerend erfgoed”, waarbij rekening gehouden moet worden met bepaalde rechtsgevolgen, en “beschermd onroe-rend erfgoed”, met andere en dwingender rechtsgevolgen, zijn er dus de “erfgoedlandschappen” die verankerd moeten worden in een ruimtelijk uitvoeringsplan. Dit laatste schept mogelijkheden, maar houdt ook zekere risico’s in: het is uiterst belangrijk dat bij de opmaak van een RUP door de overheid wordt nagegaan of het betrokken gebied of een deel ervan in aan-merking komt voor een vorm van bijkomende bescherming. In principe kan dit best door de bevoegde overheid worden voorgesteld, maar soms is het zinvol dat wij als “amateurs” alert zijn en de overheid op haar verantwoordelijkheid wijzen, want soms “vergeet” de overheid wel een en ander. August Feyen

Pagina 8

Er is “vastgelegd on-roerend erfgoed”, “beschermd onroe-rend erfgoed” en erf-goedlandschappen.

Kiosk in Overpelt

Radioactief afval Of je nu voor of tegen kernenergie bent, feit is dat kernenergie radio-actief afval achterlaat. Er is wereldwijd geen enkele manier om dit af-val “onschadelijk” te maken, behalve de tand des tijds. Hoeveel tijd? Dat kan gaan van 300 jaar (peulschil) tot duizenden jaren (ietsje lan-ger). Om mens en milieu te beschermen tegen de schadelijke straling moeten er dus oplossingen uitgewerkt worden voor termijnen die veel, veel langer zijn dan een gemiddelde regeerperiode. Radioactiviteit, geven we straks allemaal licht? Radioactiviteit of straling is een natuurlijk fenomeen. Een waarneem-bare vorm van straling is bijvoorbeeld zonlicht. Er komt ook straling uit de bodem. Er is steeds een beperkte achtergrondstraling aanwezig, dit laat zich meten met een geigermeter. Straling is grillig en niet con-stant. Daarom zal de meter een of enkele piepjes geven, met een wil-lekeurig interval. Is dit schadelijk? Hangt er van af wie antwoordt. Straling ontstaat wanneer een atoom teveel energie heeft. Elk ele-ment heeft zijn eigen stabiele configuratie, maar sommige atomen hebben nu eenmaal teveel energie. Wanneer de kern van een afzon-derlijk atoom teveel energie heeft, geeft hij deze af in de vorm van deeltjes of golven, op zoek naar een stabiele toestand. Uraan, radium en radon bezitten van nature teveel energie in de atoomkern ten op-zichte van de ideale stabiele configuratie. De mens is allerlei vormen van straling ook gaan gebruiken in het da-gelijks leven. Denk maar aan de microgolfoven, infrarood, radio en tv, GSM… De discussie over de mogelijke gevolgen hiervan op lange ter-mijn laait periodiek op. Schadelijk, niet schadelijk, de tijd zal het uitwij-zen. Wellicht hebben blootstellingsduur en de hoeveelheid straling een belangrijke rol hierin te vervullen. Van röntgenstralen is het algemeen bekend dat men de blootstelling eraan moet beperken. Deze stralen zitten op een hogere frequentie dan zichtbaar licht, terwijl microgolven, radio- ,tv- en GSM-signalen op een lagere frequentie zitten dan zichtbaar licht. De lagere frequentie betekent dat deze stralen te zwak zijn om voor ionisatie te zorgen, ze zijn niet-ioniserend en worden als onschadelijk beschouwd. Ioniseren-de straling daarentegen is krachtig genoeg om bij botsing met andere atomen elektronen weg te slaan of zelfs de atoomkern te splijten. Van-zelfsprekend is deze straling beter te vermijden. De radioactiviteit die in kernreactoren gebruikt wordt om energie op te wekken is nog een ander verhaal: hier wordt gewerkt met verrijkt uranium of plutonium. Deze stoffen worden gemanipuleerd opdat ze nog instabieler zijn en dus nog meer radioactief. Alfa, bèta, gamma Een onstabiele atoomkern op zoek naar stabiliteit straalt, zoals gezegd, golven of deeltjes uit. Op een gegeven moment is de stabiele toe-

Pagina 9

Straling wordt opge-deeld in alfa, bèta en gamma.

Radioactiviteit is iets natuurlijks. Er is altijd een (onschadelijke) achtergrondstraling aanwezig.

Pagina 10

stand bereikt en is de kern niet meer radioactief. De tijd die hiervoor no-dig is, noemt men de levensduur van radioactiviteit. Kortlevende stoffen zijn al stabiel na enkele minuten, terwijl langlevende stoffen honderden, duizenden of miljoenen jaren nodig hebben. In de praktijk spreekt men van de halveringstijd: de tijd die een radioactieve stof nodig heeft om te halveren, dus al voor de helft stabiel te zijn. Dit betekent ook dat de stra-ling na verloop van tijd afneemt. De energie die een atoomkern uitstraalt wordt opgedeeld in drie catego-rieën: alfa, bèta en gamma. Alfastralen zijn sterk ioniserend, maar kunnen niet door papier. Bètastralen kunnen nog door papier, maar niet door alu-minium. Ze zijn iets minder ioniserend. Gammastralen tot slot zijn het minst ioniserend, maar kunnen slechts tegengehouden worden door beton, lood of ijzer. Gammastralen bestaan ook niet uit deeltjes, maar uit elektro-magnetische golven. Radioactief afval Ongeveer 80 % van het radioactief afval in België is afkomstig van kern-centrales. Ook de ontmanteling van oude nucleaire installaties brengt heel wat radioactief materiaal met zich mee. Het overige komt uit ge-neeskunde, landbouw, en industrie. Radioactief afval bestaat uit zowel radioactief materiaal, als besmet ma-teriaal, zoals beschermingskledij, besmette betonnen muren, injectiespui-ten… Dit wordt onderverdeeld in laagactief (80 %), middelactief (19 %) en hoogactief (1 %) afval. De exploitatie van een kerncentrale genereert laagactief en middelactief afval. Berging “Kortlevend” afval heeft een halveringstijd van maximum 30 jaar. De al-gemene aanname is dat tien keer de halveringstijd voldoende is om een massa radioactief materiaal tot nul (bij benadering) te herleiden (1/2, ¼, 1/8,… ). Voor de duidelijkheid, dit wil natuurlijk niet zeggen dat het vat waar het afval inzat nu leeg is: de massa blijft behouden, maar de ato-men zijn nu stabiel. Tien maal 30 jaar is 300 jaar. In geologische context stelt dit niets voor, maar in menselijke context betekent dit meerdere ge-neraties. Het is dan ook van groot belang om goede, stabiele bergings-systemen te ontwikkelen. In België valt het beheer van het radioactief afval onder NIRAS (Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen). Deze instelling moet steeds verantwoording afleggen bij, en goedkeuring vragen aan de federale regering. In de praktijk voert Belgoprocess, dochtermaat-schappij van NIRAS, de verwerking en berging uit in Dessel (Mol). Hoe wordt radioactief afval precies verwerkt? We nemen je mee in vo-gelvlucht. Eerst gaat het afval per vrachtwagen naar Dessel. Dit transport moet vol-doen aan de door NIRAS opgelegde voorwaarden. Dan volgt de eerste fase van verwerking: reductie van volume. Dit bestaat uit een chemische behandeling bij vloeistoffen, verbranding van vast brandbaar laagactief afval, persing van vast niet-brandbaar laagactief afval of versnippering van niet-persbaar afval. De eindproducten hiervan zijn assen in, samen-

Kortlevend gaat tot 300 jaar mee; langlevend afval kan duizenden, miljoenen jaren straling afgeven.

Pagina 11

geperste 200-litervaten of versnipperd materiaal. De assen en het ver-snipperd materiaal worden verzameld in 200-litervaten. Hoogactieve stoffen worden verglaasd. In de tweede fase worden de (al dan niet samengeperste) 200-litervaten ingesloten in 400-litervaten met behulp van beton. Dit proces heet ook conditioneren. Deze grote vaten worden tijdelijk opgeslagen in bunkers met betonnen muren van 25 cm (laagactief afval) of 80 cm tot 150 cm gewapend be-ton voor middelactief en hoogactief afval.

Voor opslag en beheer op lange termijn zijn concrete oplossingen nog in ontwikkelingsfase voor hoogactief afval, en in uitwerkingsfase voor laag-actief afval. Voor opslag op lange termijn speelt de levensduur van het materiaal een cruciale rol. Opnieuw worden er categorieën bepaald: A (80 % vo-lume; 0,5 % radioactiviteit), B (19 % volume; 2 % radioactiviteit)en C (1 % volume; 97,5 % radioactiviteit). A is geconditioneerd laag- en middelactief kortlevend afval, B is gecon-ditioneerd laag- en middelactief langlevend afval en C is hoogactief afval. De federale regering gaf in 2006 groen licht voor de lange termijn ber-ging van categorie A in Dessel. Dit project omvat een bovengrondse berging van clusters van 4 vaten, ingesloten in beton, opgeslagen in een bunker met metalen dak, op termijn af te schermen met aarde, waar-door tumuli gecreëerd worden. Voor categorieën B en C denkt men aan ondergrondse opslag in kleila-gen. Tsjernobyl en Fukushima Na de ramp in Tsjernobyl liggen nog 100 ton uranium en 1 ton plutonium in de verwoeste reactorgebouwen. Het enorme betonnen dak dat als noodoplossing gebouwd werd boven de centrale vertoonde al na 10 jaar scheu-ren. Een nieuwe constructie zou eind 2017 klaar moeten zijn. Ook in Fukushima zal er gewerkt moeten worden aan een degelijke afscherming. Dat is kernenergie: hoewel de kans op een ramp klein is, is de omvang van de ramp eerder enorm. Els Ferson

Voor meer informatie over berging van nucleair afval: Www.belgocprocess.be www.niras.be

Bunker voor tijdelijke opslag van 400-litervaten.

Berging op lange termijn: categorie A, B en C, naargelang activiteit en levens-duur.

Schema fases 1 en 2 en tijdelijke opslag. Bron: NIRAS

Pagina 12

“Broekbroek” Ik heb het nooit begrepen en zal het ook nooit begrijpen, daarvoor is mijn leeftijd te ver gevorderd. Mijn har-de schijf zit vol en ik heb daar zulke leuke herinneringen opstaan dat ik die weiger te deleten om plaats te maken voor deze kwestie. Dat is het me niet waard, er zijn belangrijker dingen in het leven. Ik hecht niet zo-veel belang aan kleding.. Telkens mijn echtgenote vraagt om mijn” goei broek” aan te doen geeft dit problemen. Ik heb namelijk , zonder te willen bluffen, vele “goei broeken”. Hoezeer ik me ook inspan: in die gevallen neem ik dan meestal de ver-keerde en dat resulteert dan in dubbel werk. Het is immers een wet van Meden en Perzen dat je naar bepaal-de gelegenheden trekt met je goeie broek , je goed hemd en je beste pull. Onlangs trok ik het Schulensbroek in om amfibiefuiken te lichten in de hoop een kamsalamander te ontmoeten. Uiteraard een modderige bezigheid want die activiteiten spelen zich af in grachten en poelen. Zoals voorzien werd het inderdaad een modderige bedoening. Bij mijn thuiskomst stel ik vast dat ik vergeten was om mijn “kwaai” broek, mijn Broekbroek aan te doen… De broek die ik droeg en waarvan ik vermoedde dat het een “goei” broek was , vertoonde ernstige sporen van leem en klei tot ongeveer heuphoogte. Mijn mannelijke intuï-tie vertelde me dat dit mogelijke problemen zou kunnen opleveren. Hier was actie vereist en zelfs onmiddel-lijk want over enkele uren zou mijn teergeliefde in onze nederige stulp neerstrijken na het ijverig vervullen van haar dagtaak. We trokken dadelijk de broek uit en deponeerden ze in wasmachine met een kort programma. Nadien een extra beurt zwieren op hoog toerental. Er was een behoorlijke wind dus de broek werd op de was-lijn gehangen. Terwijl we ons verder verdiepten in de dagelijkse beslommeringen op ons domein zoals onkruid uittrekken en andere minder nuttige bezigheden, stelden we vast dat het drogen niet zo snel verliep als we hadden gehoopt. Een tijdje droogkast loste ook dit probleem op. Een zeer lichte strijkbeurt en we konden de broek terug aan-trekken om zo goed mogelijk de staat van de ochtend te benaderen. Even voor de verwachte thuiskomst van de geliefde, hingen we de broek netjes op de kleerhanger en trokken onze tuinbroek aan. Vrouwlief komt lustig op ons perceel gefietst en neemt haar domein in ogenschouw. Op de slaapkamer gekomen vraagt ze me: waarom hangt die tuinbroek hier? Ze is wat vuil, ik zal ze maar eens wassen… en het resultaat van al mijn zorgen inspanningen belandt in de wasmand… Ik heb het nooit begrepen en zal het ook nooit begrijpen. Piet

Pietpraat

Pagina 13

Woensdag 1 juli Virga Jesse College (Hasselt) Gierzwaluwen-happening 19.00 tot 22.00 uur Virga Jesse College, Campus Guffenslaan 27, Hasselt Natuurpunt Hasselt-Zonhoven i.s.m. stad Hasselt Domein Kiewit – 011 21 08 49 kiewit@hasselt.be Watering (Lommel) Plantenexcursie van het SAP-clubje 18.30 uur tot het donker is Watering Lommel, oude Maai 80, Lommel Natuurpunt Hasselt-Zonhoven i.s.m. Slobkousjes Jan Wyers – 011 81 55 33 0475 31 37 09 – jan.wyers@skynet.be Invloed van het Maaswater en Alpenzaden op de flora in de Watering in Lommel Vrijdag 3 juli Glabbekerzavel (Waterschei) Nachtzwaluwtocht 21.00 tot 23.00 uur Parking kerkhof Waterschei, Genk Natuurpunt Genk Rik Brys – 0478 75 55 02 Zaterdag 4 juli As Nachtzwaluw 21.00 tot 23.00 uur Parking Tilcas Boys, Herengracht, As Natuurpunt As André Vincken – 089 65 78 71 Bosbeekvallei (Opoeteren) Beheerdag 9.00 tot 17.00 uur Schoolstraat 11, Opoeteren Natuurpunt Maasland-Noord Jaak Raes – 0499 32 47 53 Aangepaste kledij en werkhandschoenen Eten en drank worden voorzien

Surkijn Wijvenheide (Zonhoven) Dagvlinder- & libellenexcursie van het SAP-clubje 13.00 tot 17.00 uur Infobord, einde Nachtegalenstraat, Zonhoven Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Kim Windmolders – 0487 90 57 88 – kim.windmolders@telenet.be Zondag 5 juli Hengelhoef (Houthalen-Helchteren) Overleven in en met de natuur 14.00 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef, Houthalen-Helchteren Limburgs Landschap vzw. 011 53 02 50 info@limburgs-landschap.be € 2,00 deelname, leden gratis Vervolgactiviteit bij Bushcraft Belgisch Limburg van 7 tot 9 augustus www.bushcraftexperience.weebly.com Hasselterbroek (Kinrooi) Grauwe Klauwierenwandeling 14.00 tot 16.00 uur Parking Woutershof, Groot-broekstraat 46, Kinrooi Limburgs Landschap vzw. 011 53 02 50 info@limburgs-landschap.be € 2,00 deelname, leden gratis Maasbempter Greend (Maasmechelen) Vlinderwandeling met natuurgids 14.00 tot 17.00 uur Parking sporthal de Schietskuil, Poelsweg 11, Maasmechelen Natuurpunt Maasmechelen Nathalie Schoffelen 089 77 35 47 De Maten (Genk) Natuurwandeling met natuurgids 9.00 tot 12.00 uur Parking de Slagmolen, Slagmolenweg, Genk Natuurpunt Genk Jaak Luys – 089 35 99 61 Goede wandelschoenen vereist Reitje (Diepenbeek) Natuurwandeling met natuurgids 14.00 tot 16.30 uur Buurtlokaal De Kei, Keistraat, Diepenbeek Natuurpunt Diepenbeek Jos Ramaekers – 0477 47 69 63

Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Op zoek naar libellen en waterjuffers 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 zwartebeek@natuurpunt.be Schulensmeer (Lummen) Kris Kras Kruidentocht 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum Schulensmeer, Demerstraat 60, Lummen Natuurpunt Vrienden van het Schulensbroek 013 55 63 81 schulensmeer@natuurpunt.be Op zoek naar wilde kruiden aan het Schulensmeer Nationaal Park Hoge Kempen (As) Op stap met een Ranger: Minitrein for kids 14.00 tot 16.00 uur Toegangspoort Station As, Stationstraat zn, As Ingang bezoekersonthaal Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders – 089 65 56 51 € 3,00 per persoon of € 8,00 per gezin, inschrijven niet nodig Connecterra (Maasmechelen) Natuurwandeling 14.00 tot 17.00 uur Parking Toerisme, Zetellaan 35, Eisden-Maasmechelen Orchis vzw. – 089 50 10 19 (kantooruren) orchis.vzw@belgacom.net Perronstraat 1, Bilzen Natuurgids en Ranger: André Terwingen, De Vloeiweiden (Lommel-Kolonie) Geleide Natuurwandeling 13.45 tot 17.00 uur 13.45 uur: Wateringshuis 14.00 uur: einde Koloniestraat Lommel Natuurpunt Noord-Limburg Luc Winters – 011 64 58 42

Provinciaal domein Nieuwenho-ven (Sint-Truiden) Wandeling ‘De Kelsbeek, parva, sed apta’ 14.00 tot 16.00 uur Hasseltsesteenweg z/n, Sint-Truiden Bezoekerscentrum domein Nieu-wenhoven Erwin Vandermeeren 011 68 79 81 Stevige wandelschoenen, aange-paste kledij Van maandag 6 tot vrijdag 10 juli Schulensmeer (Lummen) Natuurkamp 1: Medior Ranger 10.00 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum Schulensmeer, Demerstraat 60, Lummen Bezoekerscentrum Schulensmeer 013 55 63 81 schulensmeer@natuurpunt.be Voor kinderen van 10 tot 12 jaar Deelname € 60,00 inschrijven verplicht Dinsdag 7 juli De Wijers - Holsteenbron (Zonhoven) Kriebelbeestjes 14.00 tot 16.30 uur Camping Holsteenbron, Hengel-hoefseweg 9, Zonhoven Toerisme Zonhoven vzw 011 81 04 80 – toeris-me@zonhoven.be Woensdag 8 juli Mombeekvallei (Hasselt) Plantenexcursie van het SAP-clubje 18.30 uur tot het donker is Parking kruispunt Steenberg-Muntelbeekstraat-Sasput en Bekstraat Sint-Lambrechts-Herk Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Jan Wyers – 011 81 55 33 – 0475 31 37 09 – jan.wyers@skynet.be Op zoek naar karwijselie en andere graslandplanten

Activiteitenkalender

Pagina 14

Zaterdag 11- en zondag 12 juli Vallei van de Zwarte Beek (Halen) 24 uur natuur voor 25 jaar werking 19.00 tot 19.00 uur Einde Broekstraat – kruispunt met Molenstraat en Bakelstraat, Zelem Natuurpunt Regio Zelem Peter Vanlommel p.vanlommel@telenet.be Diverse activiteiten waaronder Big Jump Zondag 12 juli Dommelvallei (Hechtel-Eksel) Wandeling in het Dommeldal 8.00 tot 12.30 uur Zuiveringsstation, Eikelbosstraat, Eksel Natuurpunt Noord-Limburg Gerard Jannis – 011 73 27 44 Laarzen kunnen nuttig zijn Rijkel (Hoepertingen) Dag van de kers 14.00 tot 18.00 uur Kasteel Rijkel, D. van Leeuwenstraat, Hoepertingen Natuurpunt Borgloon Luk Robijns – 012 74 29 29 Veerle Debay – 0479 82 52 67 Gerhagen Tessenderlo Verhaaltjes en weetjes 14.00 tot 17.00 uur Bosmuseum Gerhagen, Zavelberg 1, Tessenderlo Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert – 0477 61 47 09 Pater Sangers-brug (Maaseik) BIG JUMP Volg de website big jump Pater Sangers-brug Maaseik Natuurpunt Maasmechelen Bertie Vanderlee – 089 76 47 51 Diepenbeek Big Jump evenement 13.30 tot 17.00 uur. Springen om 15.00 uur Pomperikweg z/n, zijstraat van Stationstraat, Diepenbeek Natuurpunt Diepenbeek Jos Ramaekers – 0477 47 69 63 Zwempak voor de jumpers Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Wilde-kruidenwandeling 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91

Vallei van de Zwarte Beek (Hechtel-Eksel) Vertelwandeling 14.00 tot 16.30 uur Resterheide, parking Begijnenvij-vers, Begijnenstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel natuurpunt.hechtel-eksel@skynet.be Het Wik (Genk) Natuurwandeling met natuurgids 9.00 tot 12.00 uur PNC, Craenevenne 86, Genk Natuurpunt Genk Marc Fourier - 012 21 55 87 Goede wandelschoenen vereist De Wijers - Holsteenbron (Zonhoven) Kriebelbeestjes 14.00 tot 16.30 uur Camping Holsteenbron, Hengelhoefseweg 9, Zonhoven Toerisme Zonhoven vzw 011 81 04 80 toerisme@zonhoven.be Woensdag 15 juli Hengelhoef (Houthalen-Helchteren) Op bezoek bij Bea (imkerij) 14.00 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef, Houthalen-Helchteren Limburgs Landschap vzw 011 53 02 50 info@limburgs-landschap.be Gratis deelname Mijnterril Winterslag (Genk) Plantenexcursie van het SAP-clubje 18.30 uur tot het donker is Parking C-Mine, Winterslag Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Jan Wyers – 011 81 55 33 0475 31 37 09 – jan.wyers@skynet.be De specialekes van de mijnterril Zaterdag 18 juli Pijnven (Hechtel-Eksel) Vlinderuitstap naar de Veewey ism Hesperia 13.30 tot 17.00 uur Parking Staatsbos Pijnven, Kiefhoekstraat, Hechtel-Eksel Vlindergroep Hesperia Rudi Wouters – 0498 38 48 96 Albert Geuens - 011 73 27 44

Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Op zoek naar de nachtzwaluw 21.30 tot 23.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 zwartebeek@natuurpunt.be Honden kunnen niet mee Zondag 19 juli Hochter-Bampd (Lanaken) Grote grazers in Hochter-Bampd 14.00 tot 16.00 uur Kruising Geulerweg en Kupweg, Neerharen Limburgs Landschap vzw 011 53 02 50 info@limburgs-landschap.be € 2,00 deelname, leden gratis De Wulp (Neerpelt) Vlinderwandeling 14.00 tot 17.00 uur De Wulp, Tussenstraat 10, Neerpelt Natuurpunt Neerpelt 011 80 26 77 Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Wandelen door bos en beekvallei 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 zwartebeek@natuurpunt.be Nationaal Park Hoge Kempen (Zutendaal) Op stap met een Ranger: Junior Ranger 14.00 tot 16.00 uur Toegangspoort Lieteberg, Stalkerweg zn, Zutendaal Ingang bezoekersonthaal Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders – 089 65 56 51 € 2,00 per persoon of € 5,00 per gezin, inschrijven niet nodig Kleine Brogel (Peer) Ontdekkingstocht in de Dommel-vallei 14.00 tot 17.00 Parking kringwinkel Esmeralda, Steenweg Wijchmaal 66, Peer Natura Limburg Mathieu Brebels – 011 63 37 09 en Jos Brands – 011 79 14 95

Woensdag 22 juli Wijvenbroeken (Hasselt) Plantenexcursie van het SAP-clubje 18.30 uur tot het donker is Kapel van OLV van Altijddurende Bijstand Goorstraat, Hasselt Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Jan Wyers – 011 81 55 33 0475 31 37 09 – jan.wyers@skynet.be Blauwe knoop, vlottende bies en wat kunnen we hier nog meer vinden? Zaterdag 25 juli Vallei van de Ziepbeek (Rekem-Lanaken) Avondwandeling, ontmoeting met de nachtzwaluw en andere nacht-dieren 21.00 tot 24.00 uur Parking Natuurreservaat, Daal-broekstraat, Rekem-Lanaken Orchis vzw. – 089 50 10 19 (kantooruren) orchis.vzw@belgacom.net Perronstraat 1, Bilzen Gids: Jos Bijnens Zondag 26 juli Caetsweyers (Diepenbeek) Ontdek de Caetsweyers 14.00 tot 16.00 uur Kruising Zandstraat en Onderwij-slaan, Diepenbeek Limburgs Landschap vzw 011 53 02 50 info@limburgs-landschap.be 2 euro deelname, leden gratis Duinengordel (Maaseik) Natuurwandeling Oudsberg 14.00 tot 17.00 uur Camping Zavelbos, Kattebeekstraat 1, Opoeteren Project Duinengordel Jimmy Wertelaers – 011 49 15 94 http://www.duinengordel.be/agenda/wandeling-met-gids-oudsberg-zavelbos-1 Deelname: € 2,00 per persoon, kinderen < 12 j gratis Inschrijven is niet nodig. Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Op naar de top van de terril van Heusden-Zolder 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91

Pagina 15

Van maandag 27 tot vrijdag 31 juli Schulensmeer (Lummen) Natuurkamp 2: Junior Ranger 10.00 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum Schulensmeer, Demerstraat 60, Lummen Bezoekerscentrum Schulensmeer 013 55 63 81 schulensmeer@natuurpunt.be Voor kinderen van 7 tot 9 jaar Deelname € 60,00 inschrijven verplicht Woensdag 29 juli Kiewit (Hasselt) Kinderactiviteit, Boeboekstocht & knutselen 14.00 tot 16.00 uur Domein Kiewit, Herenhuis BC Kiewit Putvennestraat 112, Hasselt BC Kiewit - 011 24 60 20 Over kriebelbeestjes en zoveel meer. Iedere keer weer een nieuw avon-tuur. Met knutselactiviteit Maasvallei (Elsloo) Plantenexcursie van het SAP-clubje 18.30 uur tot het donker is Einde van de Koeweide (straat), Elsloo Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Jan Wyers – 011 81 55 33 0475 31 37 09 – jan.wyers@skynet.be Naar het eiland van Meers, gekke soorten langs de Maas Zaterdag 1 en zondag 2 augustus Heempark (Genk) Vlinderactiviteit 14.00 tot 17.00 uur Heempark Genk Natuurpunt Genk Jos Lycops - 089 35 30 64 Vlinderactiviteit i.s.m. de Zomerse zondagen van het Heempark Zaterdag 1 augustus Dommelvallei (Eksel) Beheerswerken in het Dommeldal 9.00 tot 12.30 uur Hoksenstraat “Gerard Jannis beemd”, Eksel Natuurpunt Noord-Limburg Gerard Jannis – 011 73 27 44 Maaisel afvoeren

Zondag 2 augustus Gerheserheide (Heppen) Heide- en boswandeling 14.00 tot 17.00 uur Zwembad de Merel, Spechtenstraat, Heppen Natuurpunt Leopoldsburg-Heppen Guy Vanzeir – 0474 70 89 53 – gvanzeir@yahoo.com Sluisbemden (Diepenbeek) Vlinderzoektocht 14.00 tot 16.30 uur UH Campus, parking aan bushalte hoofdgebouw, Diepenbeek Natuurpunt Diepenbeek Jos Ramaekers – 0477 47 69 63 Jubileumactiviteit, 30 jaar Natuurpunt Diepenbeek Grote Brogel (Peer) Vlinderwandeling 14.00 tot 16.30 uur Kruispunt Hoogstraat – Reppeler-weg, Grote-Brogel (knooppunt 06) Natuurpunt Meeuwen-Gruitrode & Peer Robert Van Dingenen 011 63 55 94 – 0494 84 85 38 Goed toegankelijk terrein De Maten (Genk) De woudaapjes 9.00 tot 12.00 uur Parking de Slagmolen, Slagmolenweg, Genk Natuurpunt Genk Jaak Luys - 089 35 99 61 Goede wandelschoenen vereist Oeterfeesten (Opoeteren) Kom eens langs bij onze info- en verkoopstand Natuurpunt Maasland-Noord Jaak Paes – 0499 32 47 53 Vrijwilligers om te helpen zijn natuurlijk welkom Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Natuuratelier: Vlinder mee 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel zwartebeek@natuurpunt.be Claire Jacobs – 011 45 01 91 Crea en spel voor kinderen van 7 tot 12 jaar, deelname € 5,00 per kind Vlinderhuis knutselen en schilde-ren, buitenspel

Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Vlinderwandeling ‘Vlinder mee weekend’ 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 zwartebeek@natuurpunt.be www.vlindermee.be De Vloeiweiden (Lommel-Kolonie) Geleide Natuurwandeling 13.45 tot 17.00 uur 13.45 uur Wateringshuis 14.00 uur einde Koloniestraat, Lommel Natuurpunt Noord-Limburg Luc Winters – 011 64 58 42 Albert Mertens – 011 64 94 00 Schulensmeer (Lummen) Fladderende vlinderzondag 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum Schulensmeer, Demerstraat 60, Lummen Natuurpunt Vrienden van het Schulensbroek 013 55 63 81 schulensmeer@natuurpunt.be Activiteit rond vlinders, gratis Nationaal Park Hoge Kempen (As) Op stap met een Ranger: Minitrein for kids 14.00 tot 16.00 uur Toegangspoort Station As, Stationstraat zn, As Ingang bezoekersonthaal Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders – 089 65 56 51 € 3,00 per persoon of € 8,00 per gezin, inschrijven niet nodig Bergerven (Maaseik) Natuur-, Libellen-, Sprinkhanen-wandeling 14.00 tot 17.00 uur Parking einde Ketelstraat, Neeroeteren-Maaseik Orchis vzw. – 089 50 10 19 (kantooruren) orchis.vzw@belgacom.net Perronstraat 1, Bilzen Gids: Robert Delbroek

Woensdag 5 augustus Mijnterril Zolder (Heusde-Zolder) Plantenexcursie van het SAP-clubje 18.30 uur tot het donker is Parking ingang terril, Halstraat, Zolder Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Jan Wyers – 011 81 55 33 0475 31 37 09 – jan.wyers@skynet.be De tweede terril met zeldzaamhe-den Zaterdag 8 augustus Kanne – Riemst Natuurwerkdag Tiendeberg en Brouhire d’Email 9.00 tot 16.00 uur Parking Avergat, Zusserdel, Kan-ne Natuurpunt Riemst i.s.m. Natago-ra, JNM en Natuurmonumenten Gabriël Erens – 0473 97 48 50 Werkhandschoenen Broodjes, soep en frisdrank worden voorzien Inschrijven voor het middagmaal: natuurpuntriemst@hotmail.com Zondag 9 augustus Hengelhoef (Houthalen-Helchteren) Honing slingeren en bijenexpo 14.00 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef, Houthalen-Helchteren Limburgs Landschap vzw 011 53 02 50 info@limburgs-landschap.be Gratis deelname Kalkeifel (Duitsland) Bloemenwandeling 7.30 tot 20.00 uur Oprit 26 (E313) Paal-Beringen carpoolparking Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert – 0477 61 47 09 Vooraf telefonisch contact, goed schoeisel Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Zomer aan de Zwarte Beek 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 zwartebeek@natuurpunt.be

Vallei van de Zwarte Beek (Hechtel-Eksel) Vlinderwandeling 14.00 tot 16.30 uur Resterheide, parking Begijnenvij-vers, Begijnenstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel natuurpunt.hechtel-eksel@skynet.be Het Wik (Genk) Natuurwandeling met natuurgids 9.00 tot 12.00 uur PNC, Craenevenne 86, Genk Natuurpunt Genk Marc Fourier - 012 21 55 87 Goede wandelschoenen vereist Van maandag 10 tot vrijdag 14 augustus Schulensmeer (Lummen) Natuurkamp 3: Medior Ranger 10.00 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum Schulensmeer, Demerstraat 60, Lummen Bezoekerscentrum Schulensmeer 013 55 63 81 schulensmeer@natuurpunt.be Voor kinderen van 10 tot 12 jaar Deelname € 60,00 inschrijven verplicht Maandag 10 tot zaterdag 15 augustus Stiemerbeekvallei (Genk) Zomerse werkweek 9.00 tot 12.00 uur en/of 14.00 tot 17.00 uur Parking sportcentrum, E. Vandorenlaan, Genk Natuurpunt Genk Jos Lycops - 089 35 30 64 Licht werk op ieders maat. Versnaperingen zijn voorzien. Werkhandschoenen en stevige schoenen vereist. Vrijdag 14 augustus Kuttekoven (Borgloon) Nachtvlindertelling 21.00 tot 24.00 uur Kuttekoven Natuurpunt Borgloon Stefan Carolus – 0497 24 21 38

Zondag 16 augustus Averbode Bos en Heide rond Averbode 14.00 tot 17.00 uur Poort van abdij van Averbode, Abdijstraat 1, Averbode Natura Limburg René Steegmans – 011 27 27 74 Carpooling om 13.15 uur aan de ijzerwegparking (Delhaize) naast de Luikersteenweg te Hasselt De Wulp (Neerpelt) Heidewandeling 9.00 tot 12.00 uur De Wulp, Tussenstraat 10, Neerpelt Natuurpunt Neerpelt 011 80 26 77 De Maten (Diepenbeek) Heidewandeling met natuurgids 14.00 tot 16.30 uur Parking De Pengel, Havenlaan langs het kanaal, Diepenbeek Natuurpunt Diepenbeek David Berx – 0478 54 49 43 Jubileumactiviteit, 30 jaar Natuurpunt Diepenbeek Wijshagen (Meeuwen-Gruitrode) Heidewandeling 14.00 tot 16.30 uur Parking RLKM, Weg op Zwartberg, Meeuwen-Gruitrode Natuurpunt Meeuwen-Gruitrode & Peer Robert Van Dingenen 011 63 55 94 – 0494 84 85 38 Goed toegankelijk terrein Reservaat De Veewey (Hechtel-Eksel) Vogeltrekwaarnemingen en ornithologisch ringwerk 9.00 tot 12.00 uur (aanvangsuur kan starten ½ uur voor zonsop-gang, voor precieze tijd bel Albert Geuens) Veewey, Kiekhoekstraat, Eksel Natuurpunt Noord-Limburg Albert Geuens – 011 73 27 44 Verrekijker of telescoop aangewe-zen Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Op ontdekking in het bos 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 zwartebeek@natuurpunt.be

Nationaal Park Hoge Kempen (Genk) Op stap met een Ranger: Junior Ranger 14.00 tot 16.00 uur Toegangspoort Kattevennen, Planetariumweg 19, Genk Ingang bezoekersonthaal Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders – 089 65 56 51 € 2,00 per persoon of € 5,00 per gezin, inschrijven niet nodig Woensdag 19 augustus Hengelhoef (Houthalen-Helchteren) Kabouterwandeling 14.00 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef, Houthalen-Helchteren Limburgs Landschap vzw 011 53 02 50 info@limburgs-landschap.be € 2,00 deelname, leden gratis Surkijn Wijvenheide (Zonhoven) Plantenexcursie van het SAP-clubje 18.30 uur tot het donker is Einde Nachtegalenstraat, Zonhoven Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Jan Wyers – 011 81 55 33 0475 31 37 09 – jan.wyers@skynet.be Op zoek naar zeldzame sterren-krozen Donderdag 20 augustus De Wijers – de Teut (Zonhoven) Op de purp’ren hei 14.00 tot 16.30 uur Parking van de Teut, einde Don-derslagseweg, Zonhoven Toerisme Zonhoven vzw 011 81 04 80 toerisme@zonhoven.be Provinciaal domein Nieuwenho-ven (Sint-Truiden) Luisteren naar vleermuizen 20.00 tot 22.30 uur Hasseltsesteenweg z/n, Sint-Truiden BC domein Nieuwenhoven Erwin Vandermeeren 011 68 79 81 Stevige wandelschoenen, aange-paste kledij. Gratis deelname, wel vooraf inschrijven

Zondag 23 augustus Gors-op-Leeuw Algemene vergadering en ledenfeest 17.00 tot 20.00 uur Zaal Leeuwerik, Gors-op-Leeuw Natuurpunt Borgloon Luk Robijns – 012 74 29 29 Reservaat De Veewey (Hechtel-Eksel) Vogeltrekwaarnemingen en ornithologisch ringwerk 9.00 tot 12.00 uur (aanvangsuur kan starten ½ uur voor zonsop-gang, voor precieze tijd bel Albert Geuens) Veewey, Kiekhoekstraat, Eksel Natuurpunt Noord-Limburg Albert Geuens – 011 73 27 44 Verrekijker of telescoop aangewe-zen Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Stapwandeling naar de terril van Heusden-Zolder 14.00 tot 17.00 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 zwartebeek@natuurpunt.be Vallei van de Zwarte Beek (Hechtel-Eksel) Heidewandeling 14.00 tot 16.30 uur Hoek Oude Barrierstraat-Hoefstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel natuurpunt.hechtel-eksel@skynet.be Neerharerheide (Neerharen-Lanaken) Heidewandeling 14.00 tot 17.00 uur Parking ziekenhuis Sint-Barbara, Bessemerstraat 478, Lanaken Orchis vzw. – 089 50 10 19 (kantooruren) orchis.vzw@belgacom.net Perronstraat 1, Bilzen Natuurgids: Theo Hellofs De Wijers – de Teut (Zonhoven) Op de purp’ren hei 14.00 tot 16.30 uur Parking van de Teut, einde Don-derslagseweg, Zonhoven Toerisme Zonhoven vzw 011 81 04 80 toerisme@zonhoven.be

Pagina 16

Maandag 24 augustus Blekerheide en Riebos (Lommel) Natuurwandeling 9.00 tot 12.30 uur In de Putten aan het kruispunt, Lommel Natuurpunt Noor-Limburg ism Bosland Luc Winters - 011 64 58 42 Goede wandelschoenen Woensdag 26 augustus Kiewit (Hasselt) Kinderactiviteit, Boeboekstocht & knutselen 14.00 tot 16.00 uur Domein Kiewit, BC Kiewit Putvennestraat 112, Hasselt BC Kiewit – 011 24 60 20 Over kriebelbeestjes en zoveel meer. Iedere keer weer een nieuw avon-tuur. Met knutselactiviteit Kiewit (Hasselt) Film in het bos, ‘Minuscule en de Mierenvallei’ 20.30 tot 22.30 uur Putvennestraat 108, Hasselt In het bos aan de parkvijver Stedelijk domein Kiewit Marleen Ritzen – 011 21 08 49 Geschikt voor alle leeftijden Verplicht inschrijven op www.bosplus.be Bijdrage: € 4,00 voor volwasse-nen, € 2,00 kinderen Domein Kiewit (Hasselt) Plantenexcursie van het SAP-clubje 18.30 uur tot het donker is Parking domein, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Jan Wyers – 011 81 55 33 0475 31 37 09 jan.wyers@skynet.be Plantenrijkdom in de nieuw aan-gelegde vijvers Vrijdag 28 augustus Negenoord-Kerkeweerd (Dilsen-Stokkem) Grote grazers langs de Maas 14.00 tot 16.00 uur Maascentrum de Wissen, Medaerstraat 42, Dilsen-Stokkem Limburgs Landschap vzw 011 53 02 50 info@limburgs-landschap.be € 2,00 deelname, leden gratis

Vallei van de Zwarte Beek (Lummen) Nacht van de Vleermuis 20.00 tot 23.00 uur De Winning, Sint-Ferdinandstraat 1, Lummen Natuurpunt Lummen Jos Vanduffel – 0475 61 00 95 vanduffel.jos@gmail.com Zaterdag 29 augustus Grootloon (Borgloon) Nacht van de vleermuis 21.00 tot 24.00 uur Grootloon, Borgloon Natuurpunt Borgloon Luk Robijns – 012 74 29 29 Veerle Debay – 0479 82 52 67 Meylandt, Heusden-Zolder Nacht van de vleermuis Vanaf 19.00 uur Parking Kasteel Meylandt, Meylandtlaan, Heusden-Zolder Limburgs Landschap vzw 011 53 02 50 info@limburgs-landschap.be € 2,00 deelname, leden gratis Mazenhoven (Maasmechelen) Nacht van de vleermuis 20.30 tot 23.00 uur Kapel van Mazenhoven, Maasmechelen Natuurpunt Maasmechelen Frank Kusters en Bertie Vanderlee – 089 76 47 51 Pomperik (Diepenbeek) Avondwandeling vleermuizen en nachtvlinders 20.00 tot 23.00 uur Pomperikweg,z/n, zijstraat van Stationstraat, Diepenbeek Natuurpunt Diepenbeek Jos Ramaekers – 0477 47 69 63 Zaklamp Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Natuuratelier: Dieren van de nacht 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel zwartebeek@natuurpunt.be Claire Jacobs – 011 45 01 91 Crea en spel voor kinderen van 7 tot 12 jaar, deelname € 5,00 per kind Lokkertjes voor nachtdieren, workshop rare snuiters

Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Nacht van de Vleermuis 19.30 tot 23.00 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Natuurpunt Beringen Hans Van den Bossche 011 45 01 91 natuurpunt.beringen@telenet.be Zammelen (Kortessem) Avondwandeling 20.00 tot 22.15 uur Zammelen, Sint-Amandusstraat 14, Kortessem Natuurpunt, afdeling Toeteleer Kortessem Kris Castro – 0473 89 56 02 Kiewit (Hasselt) Vleermuizenwandeling 19.30 tot 22.00 uur Putvennestraat 108, Hasselt Biolokaal aan de kruidentuin Stedelijk domein Kiewit i.s.m. Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Marleen Ritzen – 011 21 08 49 Geschikt voor alle leeftijden Verplicht inschrijven via domein Kiewit Bijdrage: € 1,00 kan ter plaatse betaald worden Zondag 30 augustus Gerhagen Tessenderlo Heidewandeling met natuurgids 14.00 tot 17.00 uur Bosmuseum Gerhagen, Zavelberg 1, Tessenderlo Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert – 0477 61 47 09 Hengelhoef (Houthalen-Helchteren) Heide-doe-wandeling 14.00 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef, Houthalen-Helchteren Limburgs Landschap vzw 011 53 02 50 info@limburgs-landschap.be € 2,00 deelname, leden gratis Bergerven (Dilsen-Stokkem) Heidewandeling Bergerven 14.00 tot 16.00 uur Parking Kapel van de Weerstand Limburgs Landschap vzw 011 53 02 50 info@limburgs-landschap.be € 2,00 deelname, leden gratis

Duinengordel- Ophovenderheide (Opglabbeek) Natuurwandeling met natuurgids 14.00 tot 17.00 uur Kerkhof, Oude Kerkstraat 72, Opglabbeek Project Duinengordels Jimmy Wertelaers – 011 49 15 94 Deelname: € 2,00 per persoon, kinderen < 12 j gratis Inschrijven is niet nodig. Gruitrode (Meeuwen-Gruitrode) Herinneringswandeling Pol Vandewal 14.00 tot 16.30 uur Parking Sporting Nevok, Groenstraat 38, Meeuwen-Gruitrode Natuurpunt Meeuwen-Gruitrode & Peer Willy Lipkens – 089 85 54 94 Goed toegankelijk terrein Reservaat De Veewey (Hechtel-Eksel) Vogeltrekwaarnemingen en ornithologisch ringwerk 9.00 tot 12.00 uur (aanvangsuur kan starten ½ uur voor zonsop-gang, voor precieze tijd bel Albert Geuens) Veewey, Kiekhoekstraat, Eksel Natuurpunt Noord-Limburg Albert Geuens – 011 73 27 44 Verrekijker of telescoop aangewe-zen Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) De heide op haar mooist 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 zwartebeek@natuurpunt.be Donderdag 3 september Cursus ROOFVOGELS for dum-mies Data: 3 september (19u30-22u30) en 5 september (10u-13u) (1 theorieles en 1 excursie) Prijs: 16 euro, 13 euro voor leden Natuurpunt/OSM Lesgever: Koen Leysen (NP Educatie) Inschrijven via schulensmeer@natuurpunt.be of 013/55 63 81

Pagina 17

Pagina 18

Zaterdag 5 september Helshoven (Hoepertingen) Natuurwerkdag 9.00 tot 12.00 uur Eggelingenmolen, Helshovenstraat 33, Hoepertingen Natuurpunt Borgloon Stefan Carolus – 0497 24 21 38 Wateringshuis (Lommel-Kolonie) Ledenfeest Natuurpunt noord-Limburg 14.30 uur start wandeling en aan-sluitend om 17.30 uur barbecue tot 23.00 uur Wateringshuis, Lommel Natuurpunt Noord-Limburg Paula Alaerts – 011 54 19 84 Annemie Vanendert-Alaerts 011 55 27 86 Inschrijven voor 1 september Stiemerbeek (Genk) Beheerswerken 9.00 tot 12.00 Parking sportcentrum, E. Vandorenlaan, Genk Natuurpunt Genk Jos Lycops – 089 35 30 64 Stevig schoeisel voorzien en werk-handschoenen beschikbaar Zondag 6 september Bolderberg (Heusden-Zolder) Heidewandeling op de Bolderberg 14.00 tot 16.00 uur Parking hoofdingang Domein Bovy, Galgeneinde 22, Bolderberg Limburgs Landschap vzw 011 53 02 50 info@limburgs-landschap.be € 2,00 deelname, leden gratis Kanne – Riemst Spinnentocht op de Tiendeberg 14.00 tot 17.00 uur Parking Avergat, Zusserdel, Kanne Natuurpunt Riemst Luc Crevecoeur en Gabriël Erens 0473 97 48 50 Wandelschoenen Gerolstein (Duitsland) Bloemenwandeling met natuur-gids 7.30 tot 20.00 uur Oprit 26 (E313) Paal-Beringen carpoolparking Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert – 0477 61 47 09 Vooraf telefonisch contact, goed schoeisel

Rouwmortelven (As) Wandeling met natuurgids 9.00 tot 12.00 uur Parking Melkerijkestraat, As Natuurpunt As André Vincken – 089 65 78 71 Dauteweyers (Diepenbeek) Boomkikkersafari 14.00 tot 17.00 uur Parking natuurgebied, Sint-Servatiusstraat, Diepenbeek Natuurpunt Diepenbeek Jos Ramaekers – 0477 47 69 63 Dautenweide (Diepenbeek) Op zoek naar de boomkikker 14.00 tot 17.00 uur Parking Koutermanstraat, Diepenbeek Natuurpunt Alken Gustraaf Grouwels 011 31 18 37 Stevig schoeisel De Maten (Genk) Natuurwandeling De heide op zijn mooist 9.00 tot 12.00 uur Parking de Slagmolen, Slagmolenweg, Genk Natuurpunt Genk Jaak Luys - 089 35 99 61 Goede wandelschoenen vereist Caetsbeek (Genk) Beheerswerken 9.00 tot 12.00 Parking Lambrechts, Taunusweg 8, Genk Natuurpunt Genk Wim Jambon – 0479 53 81 15 Stevig schoeisel voorzien en werk-handschoenen beschikbaar Hoelbeek (Bilzen) Jonkholtwandeling (3 km) 14.00 tot 17.00 uur Kerk Hoelbeek Natura Limburg Edgard Stevens – 0486 92 58 45 Reservaat De Veewey (Hechtel-Eksel) Vogeltrekwaarnemingen en ornithologisch ringwerk 9.00 tot 12.00 uur (aanvangsuur kan starten ½ uur voor zonsop-gang, voor precieze tijd bel Albert Geuens) Veewey, Kiekhoekstraat, Eksel Natuurpunt Noord-Limburg Albert Geuens – 011 73 27 44 Verrekijker of telescoop aangewe-zen

De Vloeiweiden (Lommel-Kolonie) Geleide Natuurwandeling 13.45 tot 17.00 uur 13.45 uur: Wateringshuis 14.00 uur einde Koloniestraat, Natuurpunt Noord-Limburg Luc Winters – 011 64 58 42 Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Stevig stappen door de Koerselse bossen 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 zwartebeek@natuurpunt.be Vallei van de Zwarte Beek (Lummen) Heidewandeling langs de Venusberg 14.00 tot 16.30 uur Kerk Meldert, Meldertsebaan, Lummen Natuurpunt Lummen Jos Vanduffel – 0475 61 00 9 vanduffel.jos@gmail.com Schulensmeer (Lummen) Natuurrijmpjes 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum Schulensmeer, Demerstraat 60, Lummen Natuurpunt Vrienden van het Schulensbroek 013 55 63 81 schulensmeer@natuurpunt.be Poëtische wandeling met gedich-ten over de natuur, gratis Nationaal Park Hoge Kempen (Maasmechelen) Op stap met een Ranger: Struinen door de paarse heide 14.00 tot 16.00 uur Toegangspoort Mechelse Heide, J. Smeetslaan 280, Maasmechelen Aan de schuilhut Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders – 089 65 56 51 € 2,00 per persoon of € 5,00 per gezin, inschrijven niet nodig Bichterweerd en Meerheuvel (Dilsen-Stokkem) Natuurwandeling met natuurgids 13.45 tot 17.15 uur Kerk Rotem, Hoogstraat, Rotem, Dilsen-Stokkem Orchis vzw. 089 50 10 19 (kantooruren) orchis.vzw@belgacom.net Natuurgids: Theo Hellofs Van afspraakplaats klein stukje carpoolen naar startplaats wan-deling

Dinsdag 8 september De Wijers - Holsteenbron (Zonhoven) In het spoor van de rendierjagers 14.00 tot 16.30 uur Camping Holsteenbron, Hengelhoefseweg 9, Zonhoven Toerisme Zonhoven vzw 011 81 04 80 toerisme@zonhoven.be Zaterdag 12 september Dommelvallei (Hechtel-Eksel) Wandeling in het Dommeldal 14.00 tot 17.00 uur Schansdijkstraat, Hechtel-Eksel Natuurpunt Noord-Limburg Gerard Jannis – 011 73 27 44 Domein Kiewit (Hasselt) Dagvlinder- en libellenwandeling van het SAP-clubje 13.00 tot 17.00 uur Parking Domein Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Kim Windmolders 0487 90 57 88 kim.windmolders@telenet.be Zondag 13 september Gerhagen Tessenderlo Paddenstoelenwandeling met natuurgids 14.00 tot 17.00 uur Bosmuseum Gerhagen, Zavelberg 1, Tessenderlo Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert – 0477 61 47 09 Itterbeekvallei (Meeuwen-Gruitrode) Schapendrijfdemo en houtwande-ling 14.00 tot 16.00 uur Parking nabij Muisvenstraat 130, Meeuwen-Gruitrode Limburgs Landschap vzw 011 53 02 50 info@limburgs-landschap.be Deelname € 2,00 leden gratis De Veewey (Hechtel-Eksel) Vogeltrekwaarnemingen en ornithologisch ringwerk 9.00 tot 12.00 uur (aanvangsuur kan starten ½ uur voor zonsop-gang, voor precieze tijd bel Albert Geuens) Veewey, Kiekhoekstraat, Eksel Natuurpunt Noord-Limburg Albert Geuens – 011 73 27 44 Verrekijker of telescoop aangewe-zen

Hengelhoef (Houthalen-Helchteren) Vlinderwandeling 14.00 tot 16.00 uur Bezoekerscentrum Hengelhoef, Hengelhoefdreef, Houthalen-Helchteren Limburgs Landschap vzw 011 53 02 50 info@limburgs-landschap.be Deelname gratis Het Wik (Genk) Natuurwandeling met natuurgids 9.00 tot 12.00 uur PNC, Craenevenne 86, Genk Natuurpunt Genk Marc Fourier - 012 21 55 87 Goede wandelschoenen vereist Vallei van de Zwarte Beek (Hechtel-Eksel) Zwart Waterwandeling 14.00 tot 16.30 uur Resterheide, parking Begijnenvij-vers, Begijnenstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel natuurpunt.hechtel-eksel@skynet.be De Wijers - Holsteenbron (Zonhoven) In het spoor van de rendierjagers 14.00 tot 16.30 uur Camping Holsteenbron, Hengelhoefseweg 9, Zonhoven Toerisme Zonhoven vzw 011 81 04 80 toerisme@zonhoven.be Kiewit (Hasselt) Hondenwandeling 13.00 tot 17.00 uur, doorlopend Domein Kiewit, Herenhuis BC Kiewit Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg en BC Kiewit – 011 24 60 20 Kom met je viervoeter genieten van de natuur Herkvallei (Hasselt) Herfstwandeling (6 km) 14.00 tot 16.30 uur Wideuxkapel langs de Grote Roost, Sint-Lambrechts-Herk Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Alida Vanholst – 011 31 24 21 – alida.vanholst@telenet.be

Zaterdag 19 september Tongeren Kermisbraderie, verkoop vlierpro-ducten 10.00 tot 18.00 uur Hospitaalplein, Tongeren Leefmilieu Tongeren Paul Denis – 012 23 03 28 De Maten (Genk) Beheerswerken 9.00 tot 12.00 uur Gelieve contact op te nemen met Jos Bollen Natuurpunt Genk Jos Bollen – 089 61 31 26 Stevig schoeisel of laarzen voor-zien en werkhandschoenen be-schikbaar Reservaat De Veewey (Hechtel-Eksel) Beheerswerken 9.00 tot 12.30 uur Ingang reservaat Kiekhoekstraat, Hechtel-Eksel Natuurpunt Noord-Limburg Gerard Jannis – 011 73 27 44 Heideterrein beheren Vallei van de Itterbeek (Opoeteren Voorshoven) Beheerdag 9.00 tot 17.00 uur Kerk Voorshoven Natuurpunt Maasland-Noord Jaak Paes – 0499 32 47 53 Aangepaste kledij en werkhand-schoenen Eten en drank worden voorzien Zondag 20 september De Balleweijers (Zonhoven) Wandeling doorheen de Ballewijers 14.00 tot 16.00 uur Molenschansweg, Zonhoven Limburgs Landschap vzw 011 53 02 50 info@limburgs-landschap.be € 2,00 deelname, leden gratis. Laarzen zijn aangeraden Haren (Tongeren) Herfstwandeling met natuurgids 14.00 tot 17.00 uur Kerk Haren, Singelstraat, Tongeren Leefmilieu Tongeren Paul Denis – 012 23 03 28

De Wulp (Neerpelt) Vogeltrekwandeling 9.00 tot 12.00 uur De Wulp, Tussenstraat 10, Neerpelt Natuurpunt Neerpelt 011 80 26 77 Maaswinkel (Maasmechelen) Poelenwandeling met natuurgids 13.45 uur: parking Gemeentehuis Maasmechelen 14.00 uur: infobord Z.W.-vaart, onder de kanaalbrug van Mechelen aan de Maas tot 17.00 uur Natuurpunt Maasmechelen Bertie Vanderlee – 089 76 47 51 Met vogelvrijlating door Natuur-hulpcentrum van Opglabbeek Nieuwerkerken GEO-fietstocht tussen Herk en Mombeek 13.30 uur: kerk Nieuwerkerken 14.00 uur: kerk Alken Natuurpunt leefmilieu Nieuwer-kerken Peter Hoet en Yvette Cordie 011 70 74 85 Wij fietsen de westelijke lus van de geologische fietsroute. Grote Brogel (Peer) Wandelen in de voetsporen van Pieter Breugel 14.00 tot 16.30 uur Ooiervaarsnest, Hoogstraat 4, Grote-Brogel Natuurpunt Meeuwen-Gruitrode & Peer Paul Capals – 011 63 12 89 – 0486 22 48 17 Goed toegankelijk terrein Stiemerbeekvallei (Genk) Herfstwandeling met natuurgids 9.00 tot 12.00 uur Parking ‘Thor Park’, André Dumontlaan, Genk Natuurpunt Genk Jos Lycops – 089 35 30 64 Goede wandelschoenen vereist Reservaat De Veewey (Hechtel-Eksel) Vogeltrekwaarnemingen en ornithologisch ringwerk 9.00 tot 12.00 uur (aanvangsuur kan starten ½ uur voor zonsop-gang, voor precieze tijd bel Albert Geuens) Veewey, Kiekhoekstraat, Eksel Natuurpunt Noord-Limburg Albert Geuens – 011 73 27 44 Verrekijker of telescoop aangewe-zen

Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Natuurspeurdertjes: over kabou-ters en paddenstoelen 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 zwartebeek@natuurpunt.be Voor kinderen van 5 tot 7 jaar; deelname € 1,50 per kind Vallei van de Zwarte Beek (Hechtel-Eksel) Mierenleeuwsafari 14.00 tot 16.30 uur Kapel Don Bosco, Don Bos-costraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel natuurpunt.hechtel-eksel@skynet.be Voor kinderen vanaf 8 jaar Nationaal Park Hoge Kempen (Maasmechelen) Op stap met een Ranger: Connecterra Special 14.00 tot 16.00 uur Toegangspoort Connecterra, Zetellaan 54, Maasmechelen Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders – 089 65 56 51 € 3,00 per persoon, € 2,00 per kind, tot 7 jaar gratis, inschrijven niet nodig Roelerheide (Zutendaal) Natuurwandeling 14.00 tot 17.00 uur Jeugdheem Broeder Bertus Roe-len, Kiewitseweg 5, Zutendaal Orchis vzw 089 50 10 19 (kantooruren) orchis.vzw@belgacom.net Perronstraat 1, Bilzen Natuurgids: Piet Martens Provinciaal domein Nieuwenho-ven (Sint-Truiden) Gezinsbosspel 14.00 tot 16.00 uur Hasseltsesteenweg z/n, Sint-Truiden Bezoekerscentrum domein Nieu-wenhoven Erwin Vandermeeren 011 68 79 81 Stevige wandelschoenen, aange-paste kledij

Pagina 19

Pagina 20

Vrijdag 25 september tot en met maandag 28 september Dümmersee (Duitsland) Vierdaagse natuuruitstap Natuurpunt Noord-Limburg Marc Geuens – marcgeuens@telenet.be 0478 54 22 51 na 18.00 uur Voorafgaandelijk inschrijven bij Marc Geuens Zaterdag 26 september Vallei van de Zwarte Beek (Hechtel-Eksel) Natuurbeheer 9.00 tot 12.00 uur Katershoeve, Katerstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel jeankuppens@gmail.com Zondag 27 september Reservaat De Veewey (Hechtel-Eksel) Vogeltrekwaarnemingen en ornithologisch ringwerk 9.00 tot 12.00 uur (aanvangsuur kan starten ½ uur voor zonsop-gang, voor precieze tijd bel Albert Geuens) Veewey, Kiekhoekstraat, Eksel Natuurpunt Noord-Limburg Albert Geuens – 011 73 27 44 Verrekijker of telescoop aangewe-zen Vallei van de Grote Beek (Beverlo) Natuurwandeling met natuurgids 14.00 tot 17.00 uur Parking begraafplaats, Heppensesteenweg, Beverlo Natuurpunt Leopoldsburg-Heppen Guy Vanzeir – 0474 70 89 53 – gvanzeir@yahoo.com Duinengordel-Solterheide (Meeuwen-Gruitrode) Natuurwandeling met natuurgids 14.00 tot 17.00 uur Orshof, Heymansweg 2, Neerglabbeek Project Duinengordels Jimmy Wertelaers – 011 49 15 94 Deelname: € 2,00 per persoon, kinderen < 12 j gratis Inschrijven is niet nodig.

Berg en ’s Herenelderen (Tongeren) Cultuur- en Natuurwandeling 14.00 tot 17.00 uur Kasteelhoeve De Kleine Graaf, Ginstraat 31, ’s Herenelderen-Tongeren Orchis vzw. 089 50 10 19 (kantooruren) orchis.vzw@belgacom.net Perronstraat 1, Bilzen Natuurgids: André Stulens Dinsdag 29 september Vallei van de Zwarte Beek (Koersel-Beringen) Paddenstoelen leren herkennen 14.00 tot 16.30 uur Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Jan Kenens – 011 45 01 91 zwartebeek@natuurpunt.be Natuureducatieve centra (Genk) NME achter de schermen 10.00 tot 16.00 Voormiddag Provinciaal Natuurcentrum (Bokrijk) Craenevenne 86, Genk Namiddag Heempark, Hoogzij 7, Genk Sandra.bamps@c-v-n.be 03 205 17 57 Gratis deelname, inschrijven www.c-v-n.be

Limburgse Milieukoepel vzw Geraetsstraat 25

Hasselt

Telefoon: 011 22 50 73 E-mail: info@limburgsemilieukoepel.be

B EZOEK OOK ONZE WEBSITE WWW . LIMBURG SEMILIEUKOEPEL . BE

Het secretariaat is bereikbaar van maandag tot vrijdag van 09 uur tot 16 uur