17/3

Driemaandelijkse Milieukrant Wordt elektronisch verzonden aan de 53 aangesloten verenigingen die op hun beurt zorgen voor de verdere verspreiding onder hun abonnees/leden. Bijlage bij: Milieugroep Mangelbeek (24ste jg-3)

Verantwoordelijke uitgever: Feyen August, Boogstraat 35 - 3530 Houthalen

Limburgse milieukrant

Fijn stof, stof tot nadenken (deel 2/2)

2

Wegwerpplastic 11

Pietpraat 14

Activiteiten-kalender

15

Landbouw De Winterbeek

4 9

In dit nummer:

Fijn stof, stof tot nadenken (deel 2) In ons vorige nummer behandelden we de algemene kenmerken van ‘fijn stof’. In dit tweede en laatste deel gaan we dieper in op de effecten voor onze gezondheid en wat wijzelf en de beleidsmakers kunnen doen.  

Blootstelling aan fijn stof  

Concentraties van fijn stof in de lucht zeggen niet alles. De duur en intensiteit van de blootstelling aan het fijn stof is een bepalende gezond-heidsfactor. Het hangt er allemaal vanaf waar je bent, wat je doet en op welk moment van de dag er gemeten wordt. De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) heeft meetstations in heel Vlaanderen. Op de kaart van de meetstations zijn nog heel wat ‘gaten’ te vinden, zoals in het noorden van de Kempen en aan de kust. Al heel wat metingen werden uitgevoerd door middel van mensen te voorzien van een ‘black carbon meter’, ze in de vier seizoenen te laten bewegen, op verschillende tijdstippen en plaatsen, zowel in de stad als op het platteland. Onderweg werden waarden van fijn stof gemeten die 2 tot 5 keer hoger lagen dan in huis. De grootste pieken werden waargenomen tijdens het transport. Op de snelweg was duidelijk te zien dat hoe drukker het verkeer, hoe hoger de concentraties fijn stof werden. Fietsers hebben dan wel een minder hoge blootstelling aan fijn stof dan in de auto, toch ademen fietsers 4 tot 5 keer meer fijn stof in dan automobilisten. Er zijn weinig studies over de effecten van fijn stof op de gezondheid. Wel is duidelijk geworden dat mensen met een zwakke gezondheid kwetsbaarder zijn voor de effecten van fijn stof. Mensen die lijden aan astma kregen, zelfs na een korte wandeling in een drukke straat, een verminderde longfunctie. Deze nam tot 5% af. Dit effect kon zelfs waargenomen worden één dag na de wandeling. Door middel van bloedanalyses kon men na een fietstochtje een stijging van witte bloed-cellen (neutrofielen) waarnemen. Het lichaam weert zich duidelijk af na een blootstelling aan fijn stof. Op cognitief vlak (concentratie) was er ook een verschil merkbaar tussen het platteland en de stad. Uiteindelijk kan je wel stellen dat de voordelen van bewegen in de buitenlucht nog steeds positief doorwegen ten opzichte van de nadelen. Je beweegt immers, doet iets aan je gezondheid. Ook de medische voorgeschiedenis speelt een rol. Het is wel gezonder om op een dag met meer luchtcirculatie te lopen, wandelen en te fietsen dan op een windstille, heldere winterdag. Fietsen op een fietsautostrade heeft ook gezondheidsvoordelen. Je ge-zondheid wordt er tot twee keer beter op. Gewoon door te bewegen. Fijn stof, geen vuiltje aan de lucht? In 1903 werd al een eerste vraag gesteld over ‘rook’ in een Britse krant: ‘Moet rook zwart zijn om schadelijk te zijn?’. Intussen weten we dat rook niet per se zwart hoeft te zijn om gezondheidsproblemen te veroorzaken. Op 7 december 1930 hing er een dodelijke mist in de omgeving van

Pagina 2

Rook die schadelijk is, is niet altijd ‘zwart’.

Hoei. Er was sprake van een sterfte die tien keer hoger lag. Er gingen zelfs geruchten rond dat de Duitsers terug met gifgas bezig waren… Ook de ‘London Fog’ is wereldberucht. In 1952 was Londen gehuld in een dodelijke mist, een mist van zwaveldioxide (SO2) veroorzaakt door rook.

 (Bron: presentatie Tim Nawrot – New York Times 1930)  

Aanvankelijk werd verondersteld dat fijn stof en rook enkel in de longen terechtkwam. Intussen weten we dat het niet stopt in de longen. Via de longen komt het fijne stof terecht in de bloedbaan. En als afweerreactie komen er vrijwel meteen cellen op af, zoals het geval is bij een ontstekingsreactie. Indringers worden bestreden. Zelfs via de geurzenuw komt fijn stof in de hersenen terecht. Bij onderzoeken houdt men er uiteraard rekening mee wat de medische voorgeschiedenis is. Onze cellen worden beschermd. De uiteinden van chromosomen worden beschermd door telomeer. Als deze bescherming aangetast wordt, verouderen we. Op cardiovasculair vlak is het ook een kwestie van oorzaak en gevolg. Bij testen met muizen werd vastgesteld dat bij langdurige blootstelling aan fijn stof de muizen last kregen van dichtgeslibde aderen door een ontstekingsreactie op de blootstelling. Bij mucoviscidose patiënten (een longziekte) was er bij een stijging van 10 μg van PM 10, tot 5% meer noodzaak aan antibiotica om de symptomen te bestrijden. Over het algemeen wordt gesteld dat een lange blootstelling aan hoge concentraties fijn stof ons leven verkort met 7-12 maanden. Bij een ultralange blootstelling aan fijn stof is er een verhoogde kans op longkanker. Luchtverontreiniging heeft een effect op de gezondheid van mens en dier. Zoveel is zeker. Er wordt nog volop onderzoek naar gedaan en iedere dag leren wetenschappers meer over de gevolgen van fijn stof. Vooral tijdens de gevoeligere perioden in ons leven zijn we kwetsbaar: als embryo, peuter en kleuter, door chronische ziekten, als oudere mens. Volgens het WGO is fijn stof de 9de risicofactor op vroegtijdig overlijden.

Pagina 3

Tijdens gevoeligere fasen in ons leven zijn we kwetsbaar voor de effecten van fijn stof.

Tot slot Wat kunnen we zelf doen? Iedereen zal zijn gedrag moeten aanpassen. Niet enkel wij, de burgers, maar ook de overheid. Je kunt als overheid moeilijk open haarden gaan verbieden, terwijl er niets gedaan wordt aan de vervuilende dieselwagens, de voordelen van bedrijfswagens, de toenemende verkeersdruk en het blijven inzetten op foute energiebronnen. Onze luchtkwaliteit hangt duidelijk af van de inspanningen van iedereen. Huishoudens:

* optimaliseren van de houtverbranding * schone energie gebruiken * beter isoleren * minder vlees eten (healthy diet) * alternatief vervoer gebruiken: trein, bus, fiets, te voet

Verkeer / overheid: * aantal wagens per kilometer naar beneden brengen * snelheid beperken naar 90 km/uur * Lage Emissie Zones inrichten * diesel verbieden (auto-industrie) * rekeningrijden * bedrijfswagens belasten

Landbouw: * hoeveelheid ammoniak beperken veroorzaakt door een te grote

veestapel Industrie:

* niet inzetten op biomassacentrales (houtverbranding, kap van bos-sen)

* alternatieven voor de fossiele brandstoffen Katya Van Autgaerden (Gebaseerd op een lezing van het wetenschapscafé in samenwerking met de Universiteit Hasselt en het magazine New Scientist). Bronnen: Blootstelling aan fijn stof - Luc Int Panis, professor dokter Verkeerskunde (verplaatsingsgedrag) Fijn stof, geen vuiltje aan de lucht? - Tim Nawrot, hoogleraar Milieubiologie (wetenschappen)

Landbouw Tot begin mei organiseerde de Europese Commissie een bevraging over haar toekomstig landbouwbeleid want het Europees landbouwbeleid is gekoppeld aan de zesjaarlijkse financieringscyclus van de EU. Dit houdt in dat het EU-landbouwbeleid vanaf 2021 mogelijks een nieuwe richting ingaat.

Pagina 4

Iedereen zal zijn gedrag moeten aanpassen. Zowel de burgers als de beleidsmensen.

Voor eind 2017 moet reeds een blauwdruk over de toekomst van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) op papier staan, waarna het dus tegen 2021 geïmplementeerd moet worden door de lidstaten. Want het huidige EU-landbouwbeleid mist momenteel zijn doel: de tien-tallen miljarden euro’s aan landbouwsubsidies komen vooral ten goede aan grote landbouwers, inclusief de agro-industrie, terwijl lokale land- bouwers massaal stoppen en het leefmilieu zware schade lijdt. En nochtans is het EU-landbouwbeleid zeer belangrijk: Momenteel gaat ruim een derde van het EU budget naar het GLB,

hiermee is het de grootste uitgavenpost in de EU. Zowel in de EU als in Vlaanderen wordt meer dan 45 % van de grond-

oppervlakte gebruikt voor landbouw. In ruil voor de omvangrijke publieke middelen vraagt Europa om

kwaliteitsvoedsel te produceren zonder het leefmilieu, de diversiteit of de volksgezondheid te ondermijnen.

Nochtans verschijnen er echter steeds meer verslagen en rapporten waaruit blijkt dat het Europees landbouwbeleid het leefmilieu steeds sterker onder druk zet. Klimaatwijziging, bodemdegradatie en vervuiling zijn vaak het resultaat van ons landbouwbeleid. Met de biodiversiteit is het nog erger gesteld: de voorbije 30 jaar is het akkervogelbestand met de helft afgenomen, ondanks de genomen maatregelen. Dit houdt wel in dat de akkervogels de meest bedreigde vogelsoorten van Europa zijn en we vrezen dat deze negatieve tendens nog een tijd zal aanhouden. De bevraging over het GLB leverde een veelheid aan informatie. Meer dan 320 000 reacties werden aan de EU bezorgd. De meeste via een overkoepelende organisatie, “Living Land” een Europese koepelorganisa-tie van milieu en natuurverenigingen. Globaal blijkt uit de antwoorden en suggesties vooral dat er dringend nood is aan een landbouwbeleid dat voedsel laat produceren zonder milieu en biodiversiteit te ondermijnen. Dat het (Europees) landbouwbeleid dringend moet wijzigen blijkt duidelijk als de situatie in Vlaanderen geëvalueerd wordt. Ons Vlaams landschap is de laatste tijd zeer sterk veranderd. Niet alleen door de uitbreiding van de bebouwing en de daarbij samensporende “verromeling”, maar ook door de “vervlakking” van het landbouwareaal. Deze vervlakking wordt sterk gestuurd door schaalvergroting en specialisatie en het gebrek aan landschapszorg in de landbouw. Kleinschalige landschapselementen zo-als hagen, grachten, poelen en houtwallen worden verwijderd en groot-schalige vlakke landschappen komen in de plaats. Pesticiden en overbe-mesting zorgen voor een sterke verzuring en verontreiniging van bodem en water. Daarenboven zorgt de sterke specialisatie in de intensieve vee-teelt en uniformiteit in de landbouwteelten voor zeer monotone land-schappen. Zo bestaat meer dan 10 % van het landbouwareaal in Vlaan-deren uit maïs, raaigras en graan. Het optimaliseren van de teelten heeft dan ook nog tot gevolg dat de meeste landbewerkingen (ploegen, zaai-en, oogsten) heel vaak op volstrekt verkeerde tijdstippen worden uitgevoerd. Zo wordt het raaigras gemaaid vóór begin mei, waardoor de nesten van de weidevogels worden vernield en ze geen geschikte plaats meer vinden om opnieuw te broeden. Ook het gebrek aan bloemrijke vegetatie in de percelen heeft zware gevolgen voor zowel insecten als

Pagina 5

Uit steeds meer rapporten blijkt dat het Europees landbouwbeleid het leefmilieu steeds meer on-der druk zet.

Pagina 6

voor vogels en kleine zoogdieren. Driekwart (75 %) van de populatie wei-devogels verdween de laatste 50 jaar. Hierbij is de veldleeuwerik de grote verliezer, sinds 1960 is deze soort met 95 % afgenomen. Als akkervogel is de grauwe gors de grote verliezer. De voorbije 15 jaar slonk het aantal met 95 %. In 2017 blijkt de soort nog slechts op 4 plaatsen in Vlaanderen te broeden, met amper 45 broedparen. Enkele jaren geleden (eind 2013) werd door Europa een voorstel gelan-ceerd om het landbouwbeleid te vergroenen. Nochtans bleef dit, om diverse redenen, op terrein een lege doos. Europa moet beter kunnen, en ook de lidstaten moeten meer inzetten om de ecologische kwaliteit van de landbouwgebieden te verbeteren. Door de sterke verweving tussen landbouw, landschap en natuur moet het landbouwbeleid uitgebouwd worden tot een sleutelinstrument om de ecologische kwaliteit in het land-bouwlandschap te verbeteren. Om de Vlaamse landbouw beter af te stemmen op de Vlaamse en Euro-pese natuurbeleidsdoelen doet Natuurpunt drie simpele aanbevelingen. Vergroening moet verder gaan dan de basisvoorwaarden waar elke

landbouwer aan moet voldoen. Dit zorgt voor een opwaardering aan areaal en kwaliteit en stopt de neergaande tendens;

De landbouwer wordt betaald voor publieke diensten voor natuur, landschap en milieu;

Alleen maatregelen waarvan aangetoond is dat ze een positieve im-pact hebben op natuur, landschap en leefmilieu moeten betoelaagd worden.

Zowat 10 jaar geleden was er interesse bij de overheid om de akkervogels te beschermen en werd door de VLM een programma gestart om de landbouwers te vergoeden voor maatregelen op hun akkers en velden. Nochtans blijken deze maatregelen volstrekt onvoldoende en te weinig gestructureerd voor een aantal soorten. Zo hebben grauwe gors, patrijs en veldleeuwerik meer robuuste grasstro-ken nodig waar zowel insecten als zaden in voldoende mate aanwezig zijn. Het is dus niet alleen noodzakelijk dat er maatregelen genomen wor-den, inventarisatie van de resultaten en bijsturing van de maatregelen verbeteren zeer vaak de resultaten. Maar ook Europa neemt soms zeer vreemde maatregelen. Zo moeten de europarlementairen momenteel stemmen over een voorstel van de EU om het gebruik van pesticiden toe te laten in zogeheten “ecologische aandachtsgebieden”. Ecologische aandachtsgebieden zijn onderdeel van de vergroening van het GLB die Europa in 2013 heeft ingevoerd. Het zijn zones in landbouw-gebied die een betere kwaliteit moeten krijgen voor de natuur door aan-gepast beheer en teeltgebruik. Die ingreep was nodig om als het ware natuurzones te voorzien in de landbouwwoestijn. Bedoeling was dat de landbouwers in ruil voor “groene inkomenssteun” 5 % van hun grond voor-behouden voor de ontwikkeling van biodiversiteit. In ruil hiervoor krijgen de landbouwers subsidie, 70 miljoen euro in Vlaanderen, 12 miljard in europa. Helaas heeft deze maatregel zeer weinig resultaat opgeleverd voor de natuur. De oorzaak is eenvoudig. Onder druk van de landbouw-lobby verwaterde het concept en kregen bestaande praktijken zoals het zaaien van vanggewassen na de oogst, een groene stempel. In plaats van degelijke vergroeningspraktijk werd er massaal gekozen voor deze

praktijken. Bovendien werd in vanggewassen zoals bladrammenas, gele mosterd en Engels raaigras het gebruik van pesticiden toegestaan. De beperkte biodiversiteit in deze zones wordt zo getrakteerd op een dosis pesticiden. Zelfs Europa begreep dat dit een volstrekt ongepast beleid is en stelde voor om de pesticiden in deze zones te verbieden. Maar de landbouwcommissie van het europees Parlement stemde in juni 2017 dit voorstel weg. Het is nu aan het voltallig Europees Parlement om een beslissing te nemen. Hierbij stelt zich natuurlijk de vraag of het nog verantwoord is om subsidie te geven aan landbouwers louter voor het aantal hectaren die ze bewer-ken of het aantal zoogkoeien dat ze houden. subsidies zouden dringend verdeeld moeten worden op basis van het totaalpakket van diensten die de boeren voor de burgers en voor de leefomgeving leveren. Maar wat is dan de oplossing. Volgens de wetenschappers Olivier Honnay en Tobias Ceulemans zijn er, rekening houdend met de grote impact van de intensief bedreven con-ventionele landbouw op de milieukwaliteit en dus ook op de biodiversi-teit, quasi drie mogelijkheden om binnen onze schaarse ruimte, voor een bepaald niveau van landbouwproductie een zo groot mogelijke biodi-versiteit te kunnen behouden. Delen van de beschikbare ruimte (land sharing) Ruimtelijk scheiden van intensieve landbouw en behoud biodiversiteit

op perceelsniveau (land sparing) Ruimtelijk scheiden van intensieve landbouw en behoud biodiversiteit

op groter niveau (land sparing) In het eerste scenario wordt de beschikbare ruimte gedeeld. Op hetzelf-de perceel is dus zowel biodiversiteitsbehoud als landbouwproductie een doelstelling. Dit is echter alleen mogelijk als de landbouwproductie op een extensieve wijze gebeurt. Dit houdt in dat men ondermeer afziet van het gebruik van (te veel) meststoffen en bestrijdingsmiddelen of over-schakelt op landbouwpraktijk die de bodem zo weinig mogelijk verstoren om het overleven van soorten veilig te stellen. In de twee andere scenario’s worden landbouw en behoud van biodiver-siteit ruimtelijk gescheiden, hetgeen dus kan gebeuren op kleine of op grote schaal. Bij scheiding op kleine schaal (perceelsniveau) worden kleine oppervlak-ten voorbehouden voor biodiversiteit. Dit kan gaan van behoud van hou-terige gewassen tot het vrijwaren van perceelranden die dan ingezaaid worden met soortenrijke planten (voor de bloemen en de zaden) of ge-woon onbewerkt blijven (braakligging). Het idee achter het eerste scena-rio is dat, naast het verbeteren van het landbouwproduct, de biodiversi-teit) op perceelsniveau kan verbeteren. Maar een systematische analyse van de biodiversiteit aanwezig op 200 landbouwbedrijven in Europa en Noord-Amerika geeft aan dat op per-ceelsniveau de diversiteit aan vogels, bijen, spinnen en planten 11 % ho-ger is dan op conventionele landbouwbedrijven. Het gaat daarbij uitslui-tend om zeer algemene soorten die het beter doen. De belangrijkste re-den van de geringe biodiversiteitswinst volgend op de landbouwextensi-vering is de exponentieel negatieve relatie die bestaat tussen de intensi-teit van de landbouw en de biodiversiteit. Dit houdt in dat zelfs beperkte intensivering van een natuurlijke vegetatie tot een buitenproportionele

Pagina 7

Bij scheiding op kleine schaal (perceelsniveau) worden kleine oppervlakten voorbehouden voor biodiversi-teit.

afname van de soortenrijkdom leidt. Anderzijds is biologische landbouw gunstig voor de bodemkwaliteit en het bodemleven. Het in stand houden van extensief begraasde of beheerde oude cul-tuurlandschappen kan als land sharing gezien worden. Maar dan dient het beheer op een zeer extensieve wijze te gebeuren. Onderzoek wees uit dat als in dit soort landschappen een hoge waterstand wordt aange-houden, langdurig weinig bemest wordt, lokaal kruidenrijke graslanden ontwikkelen en bovendien maaitijdstip en frequentie worden toegepast, er een positief effect op de levensvatbaarheid van weidevogels wordt vastgesteld. In feite behoren dit soort landschappen en habitats (zeker wat betreft biodiversiteit) in een reservaatcontext waar ze niet afhanke-lijk zijn van de landbouwdynamieken. Land sparing op kleine schaal (perceelsniveau) valt grotendeels onder de noemer agrarisch natuurbeheer, hoewel dit begrip ook maatregelen zoals het aanpassen van maaibeheer in functie van weidevogels omvat. De resultaten inzake biodiversiteit zijn moeilijk vast te stellen maar mogen blijkbaar niet te hoog worden ingeschat. De oorzaken van de beperkte biodiversiteitswinst in dit scenario zijn de extreem hoge druk inzake nutri-ënten en bestrijdingsmiddelen op deze landschapselementen en bioto-pen die omringd zijn door intensieve landbouw. Bovendien is duurzame populatieopbouw zeer moeilijk aangezien er geen garantie is op de continuïteit van agrarisch natuurbeheer. Land sparing op grote schaal houdt in dat grote natuurgebieden (volledig) gescheiden worden van landbouwgebieden. Dit heeft als voordeel dat er grote populaties kunnen aanwezig zijn die weinig ge-voelig zijn voor uitsterving ten gevolge van kanseffecten zoals verlies aan genetische diversiteit. Bovendien kan het beheer vooral in functie van biodiversiteit gevoerd worden en kan ook ingezet worden op de vrijwa-ring van de habitatkwaliteit. Een belangrijk knelpunt hierbij is echter de beperkte oppervlakte van de natuurgebieden, meestal zijn het “eilanden” in de agrarische en verste-delijkte landschappen. Deze beperkte oppervlakten maken het quasi onmogelijk om op een duurzame wijze alle soorten van alle belangrijke natuurlijke habitats als volwaardig te behouden. Daarenboven is het ver-werven van extra natuurgebied zeer moeilijk omwille van de aanspraken van andere sectoren op de open ruimte, en omwille van de vigerende regelgeving. Wel zijn de landbouwgebieden waar de meeste ecologi-sche “winst” kan verkregen worden meestal gelegen in natuurgebieden (al dan niet “zonevreemde” landbouw) of grenzend aan deze gebie-den. Deze percelen zouden prioritair moeten omgezet worden in natuur-gebied, want ook voor de landbouw zelf zijn deze percelen vaak minder aantrekkelijk, vooral omwille van de mestbeperkingen en de afstand tot de bedrijfszetel. Maar dan moet de bevoegde overheid ook een ver-antwoord beleid op (langere) termijn uitwerken en dit beleid conse-quent realiseren. Intussen dient het agrarisch natuurbeheer zoals akkerranden, grasstro-ken, maaitijdstip– en frequentie vooral geconcentreerd rond natuurge-bieden. Ook afstemming op bepaalde doelsoorten en soortengroepen is een eerste belangrijke aanzet. August Feyen

Pagina 8

Pagina 9

De Winterbeek wordt gesaneerd Zowat de meest verontreinigde beek in Limburg wordt momenteel gron-dig gesaneerd. De Winterbeek, gesitueerd tussen Beringen en Scherpen-heuvel-Zichem, waar de beek, na een traject van zo’n 32 km uitmondt in de Demer. In tegenstelling tot de meeste beken werd de kronkelende loop groten-deels behouden en door de regelmatige overstromingen bleef de vallei haar belangrijke rol om wateroverlast in de nabijgelegen woongebieden te beperken behouden. Maar mede door deze overstromingen werd de aanwezige verontreini-ging verspreid over grote delen van de vallei. En deze verontreinigingen, vooral onder vorm van chloriden en zware metalen (cadmium en radi-um), werden geloosd door de chemiebedrijven in west Limburg (Tessenderlo chemie). De overheid begreep enkele jaren geleden dat de verontreinigingen moesten stopgezet worden en dat er grondig moest gesaneerd worden. In de milieuvergunning van 10 december 2008, waarbij de vestigingen van T.C. hernieuwd werden, werd de lozingstoestand volledig herzien en werd het productieproces aangepast. Hierdoor werd bekomen dat de chloridevracht, te verdelen over de Laak (Netevallei) en de Winterbeek (Demervallei), drastisch werd verlaagd. Ook de hoeveelheid te lozen wa-ter werd verminderd tot max. 24000 m³ per dag. Daarenboven moeten de bedrijven bij de chloridelozingen rekening houden met het debiet van de waterlopen: hoe minder water in de beken, hoe minder chloride mag geloosd worden. Deze omschakeling diende te gebeuren voor 2014, zodat vanaf dan de lozingen als “aanvaardbaar” werden beschouwd en men werk kon ma-ken van de saneringen. De sanering van de beek is gestart begin 2017. Tegen 20121 moet het project beëindigd zijn. Dit houdt in dat tijdens deze periode zo’n 17 km vervuilde waterbodem van de beek en haar vallei gesaneerd zijn. De saneringswerken verlopen gefaseerd over 4 jaar volgens de stroom-richting (met de stroom mee). Momenteel is de eerste fase, tussen Paalse-weg in Tessenderlo en de Hasseltselaan in Diest. De sanering gebeurt door het ruimen van de verontreinigde beekbodem en de bovenste laag van deze bodem (tot 40 cm diep). Dit materiaal wordt naar slibvangen (5 in totaal voor deze zone) verpompt via perslei-dingen en daar ontwaterd. Nadien wordt de droge materie met vracht-wagens afgevoerd naar de stortplaats Kepkensberg in Tessenderlo. Het valleigebied van de Winterbeek wordt gekenmerkt door zeer natte veengronden waar mineraalarm grondwater opwelt. Net zoals in de meeste Kempische beekvalleien werd hier in het verleden op kleine schaal hooi gewonnen. Door de afwisseling van droge en natte omstan-digheden en de overgang van voedselarme naar voedselrijke milieus her-bergt de vallei een grote variatie aan biotopen, elk met hun typische fau-na en flora. De vallei is daarom van uitzonderlijk belang voor het natuur-behoud en de biodiversiteit in Vlaanderen. Grote delen van de vallei zijn aangeduid als natuurreservaat en genieten als Habitatrichtlijngebied zelfs

Pagina 9

bescherming op Europees niveau. Door de historische verontreiniging met zware metalen en de jarenlange zoutlozingen was de Winterbeek in feite een dode waterloop. Vis was er niet te vinden en de typische na-tuur langs de beek had te lijden onder de regelmatige overstromingen met verontreinigd water. Maar sinds de verminderde verontreiniging in 2014 ging de waterkwaliteit er sterk op vooruit. Op minder dan een jaar tijd vonden zo’n 17 vissoorten hun weg terug vanuit de Demer naar de Winterbeek. De historische verontreiniging van de waterbodems en de oevers met voornamelijk zware metalen vormt nog een bedreiging voor de aanwezi-ge natuur en staat een verder ecologisch herstel van de beek en haar vallei in de weg. Maar ook voor de landbouw en de omwonenden vormt de verontreini-ging een bedreiging. Daarnaast is de sanering ook noodzakelijk om de doelstellingen van de Europese kaderrichtlijn Water en de Habitatrichtlijn te realiseren. Het uitgangspunt bij de sanering is de volledige verwijdering van de ver-ontreiniging uit de vallei. Door de jarenlange lozingen is de verontreini-ging wijd verspreid in de vallei en diep doorgedrongen in de bodem. Op een aantal plaatsen is het gebied zeer nat en ontoegankelijk voor zware machines. Ook de waardevolle biotopen mogen niet aangetast worden. Waar nodig wordt de beekbodem opnieuw aangevuld om oeverafkal-ving en waterpeildaling te voorkomen. Het verwijderde materiaal wordt via een persleiding weggepompt naar

enkele ontwateringszones, die hiervoor tijdelijk worden ingericht. Hier zal het materiaal uitdrogen en nadien afgevoerd worden naar de stort-plaats. De oevers worden afgegraven waar dit noodzakelijk en praktisch haalbaar is. Vooral op plaatsen waar in het verleden verontreinigd slib uit de beek op de oevers werd gedumpt. Ook het landgebruik is van be-lang: in het natuurgebied worden in principe alleen de oeverwallen aan-gepakt; in landbouw– en woongebied wordt een brede strook afgegra-ven. Dit gebeurt tot op grondwaterniveau, waarna het oorspronkelijk ni-veau opnieuw wordt hersteld door aanvoer van zuivere bodem. In na-tuurgebied wordt de bodem niet altijd volledig hersteld, dit zorgt ervoor dat de natuur zich meer spontaan kan ontwikkelen. Om een groot deel van de verontreiniging te kunnen verwijderen wor-den er zes slibvangen op het traject aangelegd. Dit zijn lokale verbredin-gen in de beek waar de bodemdeeltjes kunnen bezinken en nadien wor-

Pagina 10

Zware metalen en zout maakten van de Winter-beek en dode waterloop. Vanaf 2014 ver-minderde de ver-ontreiniging en kwamen de vis-sen terug.

Pagina 11

den afgevoerd. Door deze slibvangen systematisch te ruimen wordt de vrij-gekomen restverontreiniging verwijderd en voorkomt men (dure) slibruimin-gen in de hele waterloop. In het algemeen zijn er drie mogelijkheden om slibruimingen niet, of minder te moeten uitvoeren: Erosiebestrijding. Hierdoor kan worden voorkomen dat grote hoeveel-

heden slib en bodemdeeltjes in de waterlopen terechtkomen; Voorkomen van verontreiniging. Zowel de rechtstreekse lozingen van

afvalwater als het gebruik van overstorten bij hevige neerslag veroor-zaken vaak verontreinigde slibvorming op de beekbodems;

Verbeteren van de beekstructuur. Dit heeft een gunstige invloed op de stroomsnelheid en beperkt dus ook het transport van slib. In be-paalde gevallen kan men in deze structuren overstromingszones en slibvangen voorzien. Beide infrastructuren hebben, naast hun gunstige invloed op het debiet naar de waterloop, ook een belangrijke functie om de slibvracht in de waterloop te beperken.

August Feyen

Wegwerpplastic Plastic is werkelijk overal, ook waar je het niet wil hebben: in je voeding. Het is een probleem dat niet meer valt te ontkennen. De oceaan bevat straks meer microplastic dan plankton, (micro)plastics worden aangetroffen in vis-sen, zeevogels zeezoogdieren, schildpadden…vogels raken verstrikt in net-ten en koorden of “onschuldige” ballonresten. Meer en meer landen en regio’s verbieden wegwerpplastic, hetzij alge-meen, hetzij specifieke voorwerpen zoals plastic tasjes, borden, vorkjes, be-kertjes… Ook in Vlaanderen begint er bottom-up beweging te komen tegen al dat kortstondig gebruik van het alomtegenwoordige aardolieproduct. Maar waard blijft de Vlaamse regelgeving? Europa wil plastic tasjes verminderen In 2010 gebruikten Europeanen gemiddeld bijna 100 miljard plastic zakjes. Dat is ongeveer 200 zakjes per persoon per jaar. Deze worden doorgaans slechts enkele minuten gebruikt, voor ze afval worden. Soms dienen ze nog als vuilzakje, maar vaak zijn ze daarvoor te dun of te klein. De gemiddelde Belg gebuikt 98 plastic zakjes per jaar. Dat is minder dan het Europeess ge-middelde van 200. Ondanks alle inspanningen en communicatie van belanghebbenden blij-ven deze plastic schijnkwallen (vraag het maar aan een schildpad!) het mi-lieu bevuilen. Wie het tegendeel beweert houdt kennelijk de ogen dicht op het openbaar domein. Richtlijn (EU) 2015/720 van het Europees Parlement en de Raad van 29 april 2015 tot wijziging van Richtlijn 94/62/EG betreffende de vermindering van het verbruik van lichte plastic draagtassen verplicht elke lidstaat tot het af-schaffen van gratis niet-herbruikbare plastic draagtassen uiterlijk tegen 31 december 2018. Dit kan door deze zakjes betalend te maken, of ze inte-

Plastic blijft het milieu bevuilen. Wie het tegen-deel beweert houdt de ogen dicht.

Pagina 12

graal af te schaffen. Eind november 2016 moest de richtlijn omgezet worden naar nationale wetgeving en concrete maatregelen. Bedoeling is dat uiterlijk eind 2019 het jaarlijkse gemiddeld verbruik maxi-maal 90 lichte plastic draagtassen per persoon bedraagt en uiterlijk eind 2025 maximaal 40 lichte plastic draagtassen per persoon. In Wallonië zijn plastic zakjes voor eenmalig gebruik verboden sinds de-cember 2016. De ultradunne exemplaren voor groenten en fruit mogen niet meer gebruikt worden sinds maart 2017. Brussel verbiedt gratis zakjes voor eenmalig gebruik vanaf september 2017. Minister Schauvliege kondigde in februari 2017 aan dat ze een plan klaar had liggen om het gratis meegeven van niet-herbruikbare dunne plastic zakjes eenzijdig te verbieden. In 2016 had ze ook al iets dergelijks laten weten, maar toen wachtte ze nog op het federale antwoord. Het zou gaan om bepaalde dikte tussen 0,015 en 0,050 mm. Ultradunne zakjes voor groenten en fruit zouden nog gebruikt mogen worden, omdat er niet direct een alternatief voorhanden is. Klanten met een creatieve geest hebben nu al hun eigen methodes. Het kan, als je maar hard ge-noeg wil. Ook handelaars gingen intussen op zoek naar alternatieven. De gemakkelijkste oplossing is een kleine bijdrage vragen aan de klant. Anderzijds zijn er mogelijkheden met andere materialen: dikker plastic (zo kan de tas herbruikt worden), papier of katoen. Of deze alternatieve materialen ook werkelijk milieuvriendelijker zijn, is nog niet zeker. Papier weegt bijvoorbeeld meer, maar breekt wel sneller af. Op dit vlak is er dus nog werk aan de winkel. De eerste verpakkingsvrije voedingwinkels in Vlaanderen zijn ook al open: Ohne in Gent, Content in Leuven, Kabas in Mechelen, Robuust in Antwerpen, Prana in Heusden-Zolder. In Neder-land en Frankrijk worden al sinds januari 2016 geen plastic tasjes meer gratis uitgedeeld. Maar in Vlaanderen gaat dat niet zo vlot. Het voorstel werd op 8 juli af-geschoten door minister Tommelein (Open-VLD). “We willen een eenzij-dig verbod vermijden, en oplossingen zoeken samen met de sector.” Wel, die poging tot democratie siert hem, maar Europa verwacht wel resultaten, met een eerste tussendoelstelling eind 2019. Minder plastic in ons milieu: de Europese Commissie wil uw mening! De Europese Commissie wil de uitdagingen van plastic in de hele waar-deketen aanpakken. Ze wil rekening houden met alle aspecten van de levenscyclus: hergebruik, recycleerbaarheid, biologische afbreekbaar-heid, de aanwezigheid van gevaarlijke stoffen in bepaalde plastics en marien zwerfvuil. Op http://www.eumicroplastics.com/ kan je meer info vinden (in het En-gels) en je kan tot 16 oktober ook deelnemen aan een enquête. Het goede voorbeeld In Frankrijk zullen wegwerp plastic picknickspullen verboden worden van-af 2020. Een picknick in het park kan dan nog met biologisch afbreekba-re borden, bestek en bekers, of herbruikbaar materiaal. Buiten Europa verboden al verschillende landen het gebruik van plastic zakjes: Rwanda (2008), Haïti (2012), Bangladesh, Kenia, Kameroen, Tan-zania, Ethiopië, … Afrikaanse landen die vaak ook onze Westerse afval doorgesluisd krijgen, bovenop hun eigen afvalproductie. Verschillende

Tegen 2025 mo-gen Europeanen nog maximaal 40 lichte plastic draagtassen per jaar verbruiken.

Pagina 13 Pagina 13

Amerikaanse staten namen maatregelen om het gebruik van plastic tasjes drastisch te verminderen. Ook in Azië leeft het plasticprobleem: in India, Chi-na, Bangladesh,… vind je geen gratis zakjes meer. Waar blijft Vlaams statiegeld op flessen en blikjes? In editie 15-3 schreven we over statiegeld. Over de nood aan een oplossing voor zwerfvuil, waarvan flessen en blikjes 40 % van het volume-aandeel uit-maken. Over de studie die besteld werd om het nut van statiegeld aan te tonen, en de vervolgstudie die de praktische haalbaarheid moest aanto-nen. Na deze studies was het duidelijk: statiegeld was nuttig en haalbaar. Dat hadden de milieuministers van Duitsland of Nederland ook kunnen ver-tellen, maar goed. In plaats van actie zwichtte de minister voor de lobby (officieel heet het: de implementatie kan pas over 2 jaar) en stelde ze een ultimatum: als er tegen juli 2018 nog geen aantoonbare vermindering van zwerfvuil, met name blikjes en flesjes, zou zijn, dan zou statiegeld alsnog in-gevoerd worden. Allerlei campagnes tegen zwerfvuil steken weer de kop op, in een poging om het openbaar domein op te ruimen, en zo te houden. Deze acties hebben hun tijdelijk effect in het verleden al vaak genoeg be-wezen. Minister Joke Schauvliege beantwoordde in juni nog een parlemen-taire vraag rond zwerfvuil: ze raamt de hoeveelheid zwerfvuil die in Vlaan-deren in 2013 ingezameld werd op 17.500 ton en de kostprijs voor de oprui-ming op 49 miljoen euro. Cijfers van andere jaren zouden, volgens de minis-ter, niet beschikbaar zijn.

Flitsmarathon Alle sensibiliseringscampagnes ten spijt, zwerfvuil en sluikstorten blijven het straatbeeld ontsieren. Tot op heden is er geen verbod op gratis plastic tasjes (supermarkten deden dit vrijwillig) en er is ook nog geen statiegeld op flesjes en blikjes. Sigarettenpeuken worden zonder omkijken op de grond gewor-pen. Maar het achterlaten van afval op het openbaar domein is nog steeds verboden. Om de pakkans (tijdelijk) te vergroten zal er daarom in september een “flitsmarathon” plaatsvinden, waarbij elke bevoegde per-soon gevraagd zal worden om extra op te letten. Bedoeling is om overtre-ders op heterdaad te betrappen. Het zal ongetwijfeld wat geld opleveren, en sluikstorters zullen die bewuste dagen wel thuis blijven. Het zal geen to-verspreuk blijken om het zwerfvuilprobleem van de baan te ruimen (die woordspeling was niet bewust!), maar hopelijk levert het de nodige cijfers op om de minister eindelijk te overtuigen van de noodzaak van degelijk be-leid. Els Ferson

Pagina 14

Limburg , oh dierbaar land.

Het is uiteraard een bijzondere eer om af en toe een tekstje te mogen plegen in deze onvolprezen kwaliteits-krant van de Limburgse milieukoepel. Maar we zijn nu eenmaal Limburgers en dat Limburg gevoel dat is toch wel bijzonder. Want Limburg moeten we koesteren. Het is dan ook niet zomaar één provincie van het duurbaar land van onze vaderen. Nee, Limburg dat is veel meer.

Het is de streek van de groene dennen en sparren, doorploegd met paadjes voor de MTB’ers en met hier en daar een restant van een “buitenverblijf” uit de vorige eeuw, waar marters vrij spel hebben en de belendende inwoners met hun nette huizen, nog wat afval kwijt kunnen.

Het is de mooie provincie waar we met velen gaan e-biken op het onvolprezen fietsroutenetwerk. Desnoods be-vestigen we onze fietsen op de auto, rijden 50 km om dan 30 km te fietsen op het knooppuntennetwerk. Maar als we, moe maar gelukkig, thuiskomen en naar de bakker moeten, de kerk, de winkelier of de vergadering, alles in een straal van 5 km van onze nederzetting: dan nemen we gezwind onze auto. Gekke jongens en meisjes die Limburgers.

Het is de open provincie waar zowat iedereen ervan overtuigd is dat een perceel grond, gelegen langs een weg, ooit bouwgrond zal worden. Want… “daar” is dat toch ook… Eerlijkheidshalve moeten we er dan wel aan toevoe-gen dat we inzake voorgaanden op dat vlak een bijzonder knap palmares hebben… en dat sommige politici nu eenmaal nog pogingen doen om aan die verzuchtingen van hun inboorlingen, om alle wegen op te vullen met wo-ningen, te voldoen.

Het is de propere provincie waar duchtig en sluik(s) wordt gestort: niemand doet het, iedereen vindt het bij-zonder vervelend, maar onze wegen en knooppuntenpaden liggen bezaaid met rommel. De inwoners van de ande-re provincies die dat hier allemaal komen smijten, zouden moeten beseffen dat wij, Limburgers, dit verfoeien.

Het is de democratische provincie , waar sommigen machthebbers en politici, boos worden als één of andere organisatie (namen verkrijgbaar –mondeling op secretariaat) de beslissing nemers wijst op bestaande wetten en hun toepassingen (gemaakt door diezelfde politici- beslissing nemers). Bijzonder merkwaardig kenmerk dat evenwel ook in andere provincies schijnt voor te komen, maar minder uitgesproken volgens een aantal ter zake uitgevoerde studies.

Alhoewel het Limburgs nachtegaaltje zingt in het bronsgroen eikenhout kunnen veel Limburgers het niet heb-ben dat er in de herfst eikenbladeren liggen onder…eikenbomen of kastanjes onder kastanje bomen, we zetten dan grote roosters en verzamelen de bladeren daarin, want een lindeblad onder een lindeboom vinden we toch wel erg tolerant…en van het goede teveel.

En dan heb je nog die Limburgers die steeds zitten te jammeren en te klagen over wat anderen wel of niet doen, sommigen schrijven er zelfs een pietpraat over ..

Limburgers: een ras apart….

Piet Rymen

Pietpraat

Pagina 15

zondag 1 oktober 9u15-12u00 Ontdek de Zwarte Berg Ga samen met een gids op pad om de plaatselijke fauna en flora te verkennen. Limburgs Landschap vzw organiseert vanaf april 2017 elke eerste zondag van de maand een begeleide wandeling op de ’Zwarte Berg’. Organisatie: Limburgs Landschap vzw Afspraakplaats: Mijnterril Zwarte Berg Torenlaan - Mijnkathedraal, 3600 Genk Info: i nfo@limburgs-landschap.be 011 53 02 51 Deelname: gratis zondag 1 oktober 14u00-17u00 Paddenstoelenwandeling in het bos van Nieuwenhoven Organisatie: Natuurpunt Aulenteer Afspraakplaats: Bezoekerscentrum Provinciaal Domein Nieuwenhoven Sint-Truiden Info: Johan Van Meerbeek 011 674560 zondag 1 oktober 9u00-12u00 Wandeling in de Maten: Spinnenwebben in de mist Natuurwandeling in de Maten onder leiding van een natuurgids. Meenemen: Goede wandelschoenen. Honden zijn niet toegelaten. Organisatie: Natuurpunt Genk Afspraakplaats: Parking tegenover de Slagmolen Slagmolenweg, 3600 Genk Info: - 089 35 99 61

dinsdag 3 oktober 14u00 - ... Vogeltaarten maken VOOR IEDEREEN VANAF 9 JAAR! Organisatie: Bezoekerscentrum De Watersnip Afspraakplaats: Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, 3582 Koersel Info: Inschrijven vóór 1 november op zwartebeek@natuurpunt.be 011 45 01 91 Deelname: € 7; Leden: 5,00 € zondag 8 oktober 13u30-17u00 Dag van het bos Organisatie: Natuurpunt Alken Afspraakplaats: Basisschool Terkoest Alken Info: putalbert@proximus.be - zondag 8 oktober 14u00-17u00 De wonderen van Aldeneik: Excursie met MaasVerkenner Een MaasVerkenner vertelt je alles over de wonderen in de bakermat van Maaseik, Aldeneik. Hier gebeurden ten tijde van Harlindis en Relindis bijzondere dingen… Organisatie: Regionaal Landschap Kempen en Maasland Afspraakplaats: Parking Heerenlaak Heerenlaakweg z/n, 3680 Maaseik Info: info@rivierparkmaasvallei.eu 089 65 56 82 Deelname: 2,00 €; gezin: 5,00 €

zondag 8 oktober 14u00-17u00 Herfstwandeling Jongenbos Stap je met ons mee door het Jongenbos. We trekken niet alleen door het bos, maar werpen ook een blik op het aanliggende kasteeldomein met park. Organisatie: Natuurpunt kortessem Afspraakplaats: kerk Vliermaalroot Dorpsplein, 3721 Vliermaalroot Info: kriscastro@skynet.be 0473 89 56 02 zondag 8 oktober 14u00-17u00 Paddenstoelenwandeling in het Vijverbroek Paddenstoelenwandeling in het Vijverbroek. Denk aan: laarzen of stevig schoeisel. Info: Gaspard Sleven Organisatie: Natuurpunt Kinrooi Afspraakplaats: Grenskantoor te Kessenich Venlose Steenweg 404, 3640 Kinrooi Info: 0497 15 54 74 zondag 8 oktober 14u00-16u00 Paddestoelenwandeling Paddestoelenwandeling. Tip: wandelschoenen Organisatie: Natuurpunt Bocholt Afspraakplaats: Smeetshof Smeetshofweg 1, 3950 Bocholt Info: goossensarnold@hotmail.com 089 46 39 88

zondag 8 oktober 14u00-16u00 Vogeltrektocht Tijdens deze wandeling ga je vogels spotten. Een verekijker is dus noodzakelijk. Gids Patrick Organisatie: BC Hageven en NP Neerpelt Afspraakplaats: Bezoekerscentrum Hageven Tussenstraat 10, 3910 Neerpelt Info: 011802677 zondag 8 oktober 9u00-12u00 Wandeling in het Wik Natuurwandeling in het Wik onder leiding van een natuurgids. Meenemen: Goede wandelschoenen. Honden zijn niet toegelaten. Organisatie: Natuurpunt Genk Afspraakplaats: Provinciaal Natuurcentrum Craenevenne 86, 3600 Genk Info: 012 21 55 87 vrijdag 13 oktober 14u00-... Over herfstgeuren en -kleuren (Week van het Bos) Organisatie: Bezoekerscentrum De Watersnip Afspraakplaats: Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, 3582 Koersel Info: zwartebeek@natuurpunt.be 011 45 01 91

Activiteitenkalender

Pagina 16

zaterdag 14 oktober 20u00-22u00 Legenden- en druppelkeswandeling Legende- en druppelkeswandeling op de Willekensberg, 20u00 parking Restaurant Beukenhof Beukenboomstraat 5, Jan Tijl & Piet Organisatie: Natuurpunt Lummen Afspraakplaats: Parking Restaurant Beukenhof Beukenboomstraat 5, 3560 Lummen Info: natuur.lummen@gmail.com zondag 15 oktober 14u00-17u00 De bijzondere wereld van paddenstoelen in een bijzonder Haspengouws bos. Paddenstoelenkenner Ronny Boeykens leidt ons rond We verkennen het Nietelbroeken waar speciale soorten thuis zijn. Met een grappig verhaal leer je de bijzonderheden kennen Organisatie: Natuurpunt Diepenbeek Afspraakplaats: Nietelbroeken Kruisstraat 43, 3590 Diepenbeek Info: ramaekers.jos@gmail.com 0477 47 69 63

zondag 15 oktober 13u00-15u30 Herfstwandeling Jaak Paes zal jullie begeleiden voor een rondwandeling door de mooie Bosbeekvallei. Organisatie: Natuurpunt Maasland Noord Afspraakplaats: Kerkplein Opoeteren Schoolstraat, 3680 Maaseik Info: npmaaslandnoord@gmail.com zondag 15 oktober 14u00-0u00 Natuurspeurdertjes: Natuurlijk speelgoed uit het bos Week van het bos. Voor kinderen van 5 tot 7 jaar Organisatie: Bezoekerscentrum De Watersnip Afspraakplaats: Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, 3582 Koersel Info: zwartebeek@natuurpunt.be 011 45 01 91 Deelname: € 2 per kind Ledenprijs: 2,00 €

zondag 15 oktober 14u00-17u00 Paddenstoelenwandeling Gerhagen Het paddenstoelenseizoen kan een heel boeiende periode zijn. Wij hopen u kennis te kunnen laten maken met het mysterieuze leven van de zwammen, zoals Aardappelbovist, Sponszwam etc. Organisatie: Werkgroep Ecologie Tessenderlo vzw Afspraakplaats: Bosmuseum Gerhagen Zavelberg 10, 3980 Tessenderlo Info: bosmuseum@gerhagen.be 013 67 38 44 zondag 22 oktober 14u00-17u00 Herfstwandeling in de vallei van de grote beek Herfstwandeling in de vallei van de grote beek Organisatie: Natuurpunt Leopoldsburg-Heppen Afspraakplaats: Taverne Zest Hoekstraat 28, 3971 Heppen Info: gvanzeir@yahoo.com 0474 70 89 53

zondag 22 oktober Wandeling door natuurgebied de oude Weerd Wandeling door natuurgebied de oude Weerd, oficieel vallende onder Natuurpunt Lanaken. Via Vlaanderens mooiste dorp Oud-Rekem wandelen we naar de oude Weerd Organisatie: Natuurpunt Lanaken Afspraakplaats: Kerk Rekem Poplierenlaan Rekem-Lanaken, 3621 Rekem Info: - 089 76 04 01 zondag 29 oktober 14u00-... Paddenstoelenwandelingen met staptocht, kinderwandeling en excursie Organisatie: Natuurpunt Hechtel-Eksel Afspraakplaats: Parking Den Brand Kamertstraat, 3940 Hechtel-Eksel Info: natuurpunt.hechtel-eksel@skynet.be

Pagina 17

zondag 5 november 14u00-16u00 Natuurquiz Laat je groene hersenen op volle toeren draaien tijdens deze natuurquiz & maak kans op een leuke prijs! Inschrijven voor 1/11 in groepjes van maximum 4 personen. Vanaf 14 jaar. Organisatie: Limburgs Landschap vzw Afspraakplaats: Bezoekerscentrum Limburgs Landschap vzw Hengelhoefdreef 6, 3530 Houthalen-Helchteren Info: - Deelname: Basisprijs: 2,00 €; leden Limburgs Landschap vzw: gratis zondag 5 november 14u00-16u00 De herfst kleurt je dag Tip: wandelschoenen. Organisatie: Natuurpunt Bocholt Afspraakplaats: Smeetshof Smeetshofweg 1, 3950 Bocholt Info: Rik Bosmans 0474 94 41 93 zondag 5 november 9u00-12u00 Wandeling in de Maten: De rijm op herfstbladeren Natuurwandeling in de Maten onder leiding van een natuurgids. Meenemen: Goede wandelschoenen. Honden zijn niet toegelaten. Organisatie: Natuurpunt Genk Afspraakplaats: Parking tegenover de Slagmolen Slagmolenweg, 3600 Genk Info: 089 35 99 61

woensdag 8 november 14u00-16u00 De volkstuin winterklaar maken De winter komt eraan… Hoe begin je eraan? Waar moet je op letten? Kom eens kijken bij onze tuiniers in de eco-volkstuin. Organisatie: Limburgs Landschap vzw Afspraakplaats: Bezoekerscentrum Limburgs Landschap vzw Hengelhoefdreef 6, 3530 Houthalen-Helchteren Deelname: gratis zondag 12 november 14u00-17u00 Kemiesen en punjelaars: excursie met MaasVerkenner Keer terug in de tijd dat douaniers de grensovergang van Kessenich naar Nederland nog streng bewaakten. Een periode vol spanning en grappige situaties. Getuige de vele verhalen. Bij slecht weer kan het modderig zijn. Wandelschoenen of laarzen zijn dan aanbevolen. Organisatie: Regionaal Landschap Kempen en Maasland Afspraakplaats: Oud douanekantoor Kessenich (De Smakerij) Venlosesteenweg 403, 3640 Kinrooi Info: info@rivierparkmaasvallei.eu 089 65 56 82 Deelname: Basisprijs: 2,00 €; gezin: 5,00 €

zondag 12 november 14u00-... Poëzie voor de tijd van het jaar Organisatie: Natuurpunt Hechtel-Eksel Afspraakplaats: Resterheide - Onthaalcentrum Begijnenvijvers Begijnenstraat, 3940 Hechtel-Eksel Info: natuurpunt.hechtel-eksel@skynet.be - zaterdag 18 november, Dag van de natuur We steken op tientallen plaatsen in Limburg onze handen uit de mouwen voor meer natuur in onze omgeving. Kijk voor details op www.natuurpunt.be/agenda/dag-van-de-natuur zondag 19 november 14u00-16u00 Platte Lindeberg Leer alles over de geschiedenis van dit gebied tijdens deze wandeling. Als je goede ogen hebt kan je tussen de heide en het pijpenstrootje misschien de heidesabelsprinkhaan spotten Organisatie: Limburgs Landschap vzw Afspraakplaats: Kapel van de Weerstand Brugstraat, 3650 Dilsen-Stokkem Deelname: Basisprijs: 2,00 €; leden gratis

zondag 19 november 14u00-… Natuurspeurdertjes: Speuren tussen herfstkleuren Voor kinderen van 5 tot 7 jaar Organisatie: Bezoekerscentrum De Watersnip Afspraakplaats: BCDe Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, 3582 Koersel Info: zwartebeek@natuurpunt.be 011 45 01 91 Deelname: €2 per kind zondag 26 november 14u00-16u00 Bladcollages maken VOOR IEDEREEN VANAF 9 JAAR! Inschrijven vóór 23 november op zwartebeek@natuurpunt.be Organisatie: Bezoekerscentrum De Watersnip Afspraakplaats: BC De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, 3582 Koersel Info: zwartebeek@natuurpunt.be 011 45 01 91 Deelname: Prijs: € 7,00, Leden: 5,00 € zondag 26 november 14u00-16u00 Speuren naar Sporen ( Maaseik) Een Verkenner neemt je mee op pad om sporen te zoeken van mens en dier in het GrensPark Kempen-Broek. Organisatie: Regionaal Landschap Kempen en Maasland Afspraakplaats: Einde Grotlaan (de Tösch) Einde Grotlaan (de Tösch), 3680 Neeroeteren (Maaseik) Deelname: Basistarief: 2,00 €; gezinnen: 5,00 €

vrijdag 1 december 19u00-20u30 Boszoektocht Boszoektocht, met kattenogen door het bos. Meerkeuze vragen diene te worden opgelost.Tip: zaklamp en potlood meebrengen. Organisatie: Natuurpunt Bocholt Afspraakplaats: Smeetshof Smeetshofweg 1, 3950 Bocholt Info: Rik Bosmans 0474 94 41 93 Deelname: € 5,00, kinderen gratis zondag 3 december 9u00-12u00 Wandeling in de Maten: Sporen in de sneeuw Natuurwandeling in de Maten onder leiding van een natuurgids. Meenemen: Goede wandelschoenen. Honden zijn niet toegelaten. Organisatie: Natuurpunt Genk Afspraakplaats: Parking tegenover de Slagmolen Slagmolenweg, 3600 Genk Info: 089 35 99 61

zondag 3 december 14u00-16u00 Initiatie natuurfotografie Fotogroep Houthalen presenteert landschaps- en natuurfoto's en zet jou op de goede weg.Nergens beter dan in natuurgebied Hengelhoef in een winterkleedje! Zelf fotograferen mag! Organisatie: Limburgs Landschap vzw Afspraakplaats: Bezoekerscentrum Limburgs Landschap vzw Hengelhoefdreef 6, 3530 Houthalen-Helchteren Deelname: Basisprijs: 2,00 €; leden Limburgs Landschap vzw: gratis

zondag 10 december 14u00-17u00 De Maas en haar grillen: Excursie met MaasVerkenner Een MaasVerkenner neemt je mee door het natuurgebied Negenoord. Onderweg hoor je interessante vertelsels over de Maas en haar grensverleggende werking. Organisatie: Regionaal Landschap Kempen en Maasland Afspraakplaats: Maascentrum De Wissen Maaspark, 3650 Dilsen-Stokkem Info: 089 65 56 82 Deelname: Basisprijs: 2,00 €; gezinnen: 5,00 €

zondag 10 december 14u00-16u00 Kempen-Broek in een notedop ( Bree) Een wandeling met een eerste kennismaking met het GrensPark Kempen-Broek. Alles wat je al wilde weten over het GrensPark Kempen-Broek. Dit Park in een notendop is een smaakmaker voor een breed publiek. Organisatie: Regionaal Landschap Kempen en Maasland Afspraakplaats: Infobord GrensPark aan bezoekersonthaal Pollismolen Molenstraat 56, 3960 Opitter (Bree) Info: els@rlkm.be Deelname: Basistarief: 2,00 €; gezinnen: 5,00 €

Pagina 18

zondag 10 december 13u00-17u00 Kerstmarkt en 2de hands boekenbeurs Bezoekerscentrum Kiewit presenteert de allerleukste kerstcadeaus.Kom inspiratie opdoen tijdens de kerstmarkt. En snuffel door het grote aanbod tweedehands natuurboeken. Organisatie: Bezoekerscentrum Kiewit Afspraakplaats: Bezoekerscentrum Kiewit Putvennestraat 112, 3500 Hasselt Info: bc.kiewit@natuurpunt.be 011 24 60 23 zondag 10 december 14u00-16u30 Winterse uitwaaiwandeling Organisatie: Natuurpunt Hechtel-Eksel Afspraakplaats: Resterheide, Onthaalcentrum Begijnenvijvers Begijnenstraat, 3940 Hechtel-Eksel Info: natuurpunt.hechtel-eksel@skynet.be zondag 10 december 14u00-17u00 Winterwandeling Gerhagen Wanneer begint juist weer de winter? Welke invloed heeft de winter op de natuur en hoe heeft de natuur er zich aan aangepast. Of gewoon een gezellige wandeling met verrassing? Organisatie: Werkgroep Ecologie Tessenderlo vzw Afspraakplaats: Bosmuseum Gerhagen Zavelberg 10, 3980 Tessenderlo Info: bosmuseum@gerhagen.be 013 67 38 44 Deelname: gratis

zondag 10 december 9u00-... Winterwonderland Deze activiteit is op verplaatsing. Locatie nog niet bekend. Organisatie: BC Hageven en NP Neerpelt Afspraakplaats: Bezoekerscentrum Hageven Tussenstraat 10, 3910 Neerpelt Info: 011802677 zaterdag 16 december 21u00-23u59 Uilenwandeling in de vallei van de grote beek Uilenwandeling in de vallei van de grote beek. Organisatie: Natuurpunt Leopoldsburg-Heppen Afspraakplaats: Cultureel centrum van Leopoldsburg Kastanjedreef 1, 3970 Leopoldsburg Info: gvanzeir@yahoo.com 0474 70 89 53 zondag 17 december 14u00-16u00 Natuurspeurdertjes: 'De kerst is in aantocht' Voor kinderen van 5 tot 7 jaar Organisatie: Bezoekerscentrum De Watersnip Afspraakplaats: Bezoekerscentrum De Watersnip Grauwe Steenstraat 7/2, 3582 Koersel Info: zwartebeek@natuurpunt.be 011 45 01 91 Deelname: Basistarief: 2,00 €

zondag 17 december 14u00-16u30 Speuren naar sporen in het Vijverbroek Speuren naar de bever en andere diersporen in het Vijverbroek. Denk aan: laarzen of stevig schoeisel. Organisatie: Natuurpunt Kinrooi Afspraakplaats: Grenskantoor te Kessenich Venlose Steenweg 404, 3640 Kinrooi Info: Gaspard Sleven 0497 15 54 74 zondag 17 december 14u00-16u00 Winterwandeling en jaarafsluiting Organisatie: Natuurpunt regio zelem Afspraakplaats: Einde Broekstraat Kruispunt met Bakelstraat, 3545 Halen Info: jan.kenens@natuurpunt.be zondag 17 december, 14u00-17u00 Winterwandeling in natuurgebied Nietelbroeken - 't Holland We gidsen jou graag door de natuurgebieden Nietelbroeken (Natuurpunt) en 't Holland (ANB). Organisatie: Natuurpunt Kortessem Afspraakplaats: Ingang natuurgebied Herbroekstraat naast nr 37, 3720 Kortessem Info: kriscastro@skynet.be 0473 89 56 02

Pagina 19

Pagina 20

Limburgse Milieukoepel vzw Geraetsstraat 25

Hasselt

Telefoon: 011 22 50 73 E-mail: info@limburgsemilieukoepel.be

WWW.LIMBURGSEMILIEUKOEPEL. BE BEZOEK OOK ONZE F ACEBOOKPAGINA

Het secretariaat is bereikbaar van maandag tot vrijdag van 09 uur tot 16 uur

Like ons op Facebook!