patiëntenrechten/medezeggenschap

151zorg & financiering > 1-2005

welijks overlevingskansen hadden, bereiken nude volwassen leeftijd mét een chronische ziekte.Dat is te danken aan de verbeterde diagnostieken behandeling, maar dat succes verliest zijnglans als er geen aandacht is voor de problemendie deze kinderen ondervinden in de zorg ensamenleving, stelt de werkgroep.

Comorbiditeit

Ook is er meer aandacht nodig voor comorbi-diteit. Naar schatting dertig procent van deanderhalf tot twee miljoen mensen met eensomatische chronische ziekte in ons land, heeftmeerder chronische aandoeningen. Daarnaastis ook vaak sprake van een bijkomende psychia-trische problematiek.

Mantelzorg

De ondersteuning van de mantelzorg kan veelbeter. Bijna vier miljoen mantelzorgers leverentachtig procent van het totaal aantal uren dataan de verzorging van hulpbehoevenden wordtbesteed. Veel mantelzorgers voelen zich overbe-last, maar krijgen te weinig financiële en socialesteun.Verder vragen het lokale beleid en de ‘empower-ment’ van de chronisch zieken extra aandacht.De Taskforce Handicap en Samenleving zaldaarbij een belangrijke rol moeten spelen, steltZonMw.Bron: Stcrt. 2004, nr. 224<

De Landelijke Commissie van Vertrouwens-lieden (LCV) heeft in de verslagperiode 2002-2003 negen verzoekschriften behandeld.Tweemaal betrof het een verzoek tot bemidde-ling, zevenmaal betrof het een verzoek om eenuitspraak te doen. Van de zeven verzoeken omeen uitspraak te doen zijn er drie door de zorg-aanbieder gedaan en vier door de cliëntenraad.In de situaties waarin de zorgaanbieder het ver-zoek indiende betrof het steeds een verzoek omte beoordelen of hij een besluit mag nemenondanks dat de cliëntenraad daarover eennegatief verzwaard advies heeft uitgebracht.Dit staat in het Jaarverslag 2002-2003 van deLCV.

De LCV is bemiddelaar en scheidsrechter bijmeningsverschillen tussen cliëntenraden enaanbieders van zorg in de sectoren verpleging& verzorging en thuiszorg. De LCV wordt instand gehouden door Arcares brancheorgani-satie verpleging en verzorging, de Landelijke

Organisatie Cliëntenraden en de LandelijkeVereniging voor Thuiszorg.

Bemiddeling

De twee verzoeken om te bemiddelen hadden be-trekking op een wijziging van het tijdstip waaropde maaltijden gebruikt kunnen worden en op eensituatie waarin de zorgaanbieder geen vertrou-wen meer had in de cliëntenraad. In het eerstegeval wilde de zorgaanbieder de warme maaltij-den in het vervolg niet meer tussen de middagleveren, zoals tot dan toe gebruikelijk was, maarom 17.30 uur. De cliëntenraad was het hier nietmee eens. Cliëntenraad en zorgaanbieder heb-ben tijdens de hoorzitting van de LCV afgespro-ken om drie maanden uit te proberen of het doorde zorgaanbieder voorgestelde tijdstip van maal-tijdverstrekking bevalt en definitieve besluitvor-ming tot na die proefperiode uit te stellen.Het tweede bemiddelingsverzoek had betrek-king op een situatie waarin de verhouding tus-

> medezeggenschap

145 uitspraken lcv 2002-2003

ZenF-0105-cyaan.qxd 9-2-2005 19:39 Pagina 151

patiëntenbeleid

152 1-2005 > zorg & financiering

sen zorgaanbieder en cliëntenraad danig onderdruk stond. De cliëntenraad was geïnstalleerd inaugustus 2002 en bestond toen uit vier leden.Twee leden traden al snel terug, waarna de cliën-tenraad besloot om met twee leden verder tegaan. De zorgaanbieder meent echter dat decliëntenraad niet representatief is.Bovendien vindt hij dat de leden van de cliënten-raad de bewoners en medewerkers niet correcttegemoet treden. Hij heeft daarom het vertrou-wen in de cliëntenraad opgezegd. De cliënten-raad weigert echter ontslag te nemen. Tijdenseen bewonersbijeenkomst, die in oktober 2002werd gehouden, hebben de bewoners met grotemeerderheid hun vertrouwen in de cliëntenraaduitgesproken.De LCV heeft een bemiddelingsgesprek gevoerden geadviseerd om na een afkoelingsperiodenieuwe verkiezingen te organiseren. Tevensgeeft de LCV in overweging om reglementair demogelijkheid te openen dat ook niet-bewonersdeelnemen in de cliëntenraad.

Representativiteit

Naar aanleiding van de tweede bemiddeling kande vraag rijzen wat een zorgaanbieder kan doenals de cliëntenraad niet langer representatief isvoor de cliënten. De Wet medezeggenschapcliënten zorginstellingen (WMCZ) geeft hem deopdracht om een cliëntenraad in te stellen dierepresentatief is voor de cliënten. Blijft hij daar-bij in gebreke dan kan iedere cliënt de kanton-rechter vragen om hem op te dragen deze plichtna te leven. De WMCZ regelt echter niet wat dande positie van de zittende cliëntenraad is. In derechtspraak is hierover duidelijkheid ontstaan.De Hoge Raad heeft in 2001 uitgesproken dat dezorgaanbieder een nieuwe cliëntenraad kaninstellen als de zittende cliëntenraad niet vol-doet aan het representativiteitscriterium.

De geactualiseerde ‘Spelregels voor cliëntenraaden zorgaanbieder’, die de Landelijke OrganisatieCliëntenraden (LOC) en Arcares in 2003 heb-

ben gepubliceerd, voorzien eveneens in eenregeling die het de zorgaanbieder mogelijkmaakt om een cliëntenraad te ontslaan als dezeniet langer representatief is voor de cliënten.Deze sluit aan bij de genoemde uitspraak van deHoge Raad.De vraag of een cliëntenraad representatief is,zal in de praktijk lang niet altijd duidelijk tebeantwoorden zijn. Doorgaans wordt de repre-sentativiteit van een cliëntenraad bevorderddoor de zetels in de cliëntenraad te verdelen overde verschillende groepen cliënten waarvoor dezorgaanbieder werkzaam is. Ontstaan veel vaca-tures die niet worden opgevuld door tussentijd-se verkiezingen, dan komt de representativiteitvan de cliëntenraad in het geding. Reglementairzou bepaald kunnen worden dat een cliënten-raad aftreedt als hij gedurende langere tijd, bij-voorbeeld een half jaar, uit slechts één of tweeleden bestaat.

Bewonersbijdragen

Van de zeven uitspraken, die de LCV in de ver-slagperiode heeft gedaan, hebben er drie betrek-king op bedragen die de zorgaanbieder aancliënten in rekening bracht voor diensten dieniet tot de AWBZ-verstrekking behoren.Dergelijke bedragen worden doorgaans ‘bewo-nersbijdragen’ genoemd. Het betrof de tarievendie in de kapsalon worden gehanteerd, de prij-zen van consumpties in het restaurant en de bij-drage die bewoners van aanleunwoningenmoesten betalen voor deelname aan het kerst-diner. Afhankelijk van de specifieke omstandig-heden van iedere situatie heeft de LCV hierovereen uitspraak gedaan. In algemene zin oordeeltde LCV dat veranderingen van prijzen van dien-sten een wijziging inhouden van wat in de ter-minologie van de WMCZ ‘een voor cliëntengeldende regeling’ heet. Besluiten hierover val-len dus onder het verzwaard adviesrecht van decliëntenraad. Dat cliënten de vrijheid hebben omal dan niet gebruik te maken van de dienstendoet daaraan niet af. De ratio van de bepaling uit

ZenF-0105-cyaan.qxd 9-2-2005 19:39 Pagina 152

medezeggenschap

153zorg & financiering > 1-2005

de WMCZ, die besluiten tot vaststelling of wijzi-ging van voor cliënten geldende regelingenonder het verzwaard adviesrecht van de cliënten-raad brengt, is immers dat het advies van decliëntenraad kan bijdragen aan betere afstem-ming van de regeling op de vraag van de cliën-ten. Dit geldt evenzeer voor regelingen tenaanzien waarvan de cliënt kan kiezen of deze aldan niet voor hem zullen gelden.De LCV vindt steun voor deze uitleg van deWMCZ bij de wetgever. In het verslag van eenschriftelijk overleg tussen de bewindslieden vanVWS en de leden van de vaste commissie voorVWS van de Tweede Kamer, vastgesteld op 17 juli2000 (26 800 XVI, nr. 114), komt aan de orde opwelke wijze de cliëntenraad betrokken hoort teworden bij de levering van producten en dienstendie niet tot de AWBZ-verstrekking behoren.Dit verslag vermeldt onder meer de volgendeantwoorden van de Minister op vragen van deKamerleden:‘(…) De cliëntenraad en de desbetreffende instelling zul-len afspraken moeten maken over de extra producten endiensten die niet tot de verstrekking behoren en welkeprijs daarvoor gevraagd wordt. Cliënten en patiëntenworden daarover door de cliëntenraad en de instellinggeïnformeerd. (…)’ (p. 3).‘De cliënten/patiëntenraad van de instelling maakt zelfsamen met de instelling afspraken over de vrijwilligeproducten en diensten en de gevraagde kostenvergoedingdaarvoor’ (p. 5).

Ontkoppeld koken

Veel verpleeg- en verzorgingshuizen sluiten hunkeuken en betrekken de warme maaltijden ver-volgens uit een centrale keuken. Het tijdstipwaarop de maaltijd bereid wordt, is dan ontkop-peld van het tijdstip waarop de maaltijd gegetenwordt. Een dergelijke maatregel betreft, in determinologie van de WMCZ, voedingsaangele-genheden van algemene aard (artikel 3, eerstelid, sub i WMCZ). In de verslagperiode vroegentwee zorgaanbieders aan de LCV om te beoorde-len of zij tot ontkoppeld koken konden beslui-

ten ondanks een negatief besluit van de cliën-tenraad.De WMCZ bepaalt dat de LCV dan moet beoor-delen of de zorgaanbieder ‘bij afweging van debetrokken belangen in redelijkheid tot zijn voornemenheeft kunnen komen’ (art. 4, tweede lid WMCZ).Dit houdt in dat de LCV het voornemen van dezorgaanbieder tot uitgangspunt moet nemen enmoet beoordelen of hij in redelijkheid tot de uit-voering daarvan kan besluiten. De LCV hoortniet te beoordelen of het plan van de zorgaan-bieder naar haar mening het beste is. In de prak-tijk beoordeelt de LCV in het bijzonder of dezorgaanbieder de belangen van de cliënteninderdaad aantoonbaar heeft meegewogen bijzijn besluitvorming en of hij de cliëntenraad instaat heeft gesteld om daarop invloed uit te oefe-nen overeenkomstig de WMCZ.In de beide gevallen die aan haar werden voorge-legd constateerde de LCV dat de zorgaanbiedershun plan degelijk hadden onderbouwd en daar-over een intensief overleg met de cliëntenraadhadden gevoerd. Dat het overleg niet tot over-eenstemming heeft geleid doet niet af aan deconclusie dat de zorgaanbieder in redelijkheidkan beslissen zijn voornemen uit te voeren.

Notulen raad van toezicht openbaar?

Een cliëntenraad ontving gewoonlijk de notulenvan de raad van toezicht. In de aanloop naar eenfusie van de zorgaanbieder met een andere zorg-aanbieder werden de raden van toezicht vanbeide organisaties samengevoegd. Sindsdienontving de cliëntenraad geen notulen meer. Decliëntenraad is van mening dat hij daar recht opheeft.Volgens de WMCZ zijn notulen van bestuurs-vergaderingen immers openbaar. De LCV con-stateert in haar uitspraak echter dat in destatuten is bepaald dat de stichting wordtbestuurd door de raad van bestuur. De verplich-ting om de notulen openbaar te maken heeft dusbetrekking op de raad van bestuur, niet op deraad van toezicht.

ZenF-0105-cyaan.qxd 9-2-2005 19:39 Pagina 153

patiëntenbeleid

154 1-2005 > zorg & financiering

Ook een beroep op de bepaling uit de WMCZ diede cliëntenraad recht geeft op alle informatie diehij nodig heeft voor zijn werk baat de cliënten-raad niet. Op deze bepaling kan de cliëntenraadeen beroep doen als hij specifieke informatienodig heeft voor de uitvoering van een concretetaak. De LCV oordeelt dat een algemene ver-plichting om de notulen van de raad van toezichtte ontvangen echter niet op deze bepaling kanworden gebaseerd.

Openbaarheid

De WMCZ bepaalt in artikel 9 dat zorgaanbie-ders enkele stukken openbaar dienen te maken.Iedere cliënt moet van die stukken kennis kun-nen nemen. Dat geldt onder meer voor de notu-len en de besluitenlijst van de vergaderingen vanhet bestuur, althans voorzover het algemenebeleidszaken betreft. Hoewel deze bepalingstrikt genomen geldt ten aanzien van cliënten enniet ten aanzien van de cliëntenraad, ontvangtde cliëntenraad in de regel de notulen vanbestuursvergaderingen. In de Modelovereen-komst cliëntenraad en zorgaanbieder vanArcares en de LOC wordt dit expliciet bepaald:de cliëntenraad ontvangt de notulen en debesluitenlijst van bestuurvergaderingen, voorzover deze algemene beleidszaken betreffen,binnen tien dagen na vaststelling.Een ruime meerderheid van de zorgaanbiedersheeft echter geen bestuur meer zoals dat wasvoorzien bij indiening van de WMCZ in 1993.Het bestuur is opgedragen aan de directie, in hetvervolg raad van bestuur geheten. Vaak bestaateen raad van bestuur uit maar één persoon. Deverplichting om notulen van bestuursvergade-ringen openbaar te maken heeft in die situatiegeen zin. Een eenhoofdige raad van bestuur ver-gadert immers niet en dus zijn er geen notulen.De bepaling uit de WMCZ met betrekking tot deinvloed van de cliëntenraad op de samenstellingvan het bestuur houdt wel rekening met dezeverandering in bestuursvorm. Als een organisa-tie bestuurd wordt door bestuurders die een

arbeidsrelatie hebben met instelling, danbehoort de cliëntenraad volgens artikel 7 WMCZinvloed te krijgen op de samenstelling van deraad van toezicht in plaats van invloed op desamenstelling van het bestuur. Een dergelijkebepaling ontbreekt echter waar het de openbaar-heid van notulen betreft. Wellicht heeft de wet-gever dit niet passend geacht ten aanzien van denotulen van de raad van toezicht.Om de cliëntenraad toch in staat te stellen omde hoofdlijnen van het beleid te volgen, wordt inde praktijk vaak afgesproken dat de cliëntenraadde notulen van het managementteam ontvangt.Bovendien ontvangen cliëntenraden menigmaalnotulen van de raad van toezicht, ondanks dathiertoe geen wettelijke plicht bestaat. Als der-gelijke afspraken over de notulen van de raadvan toezicht niet gemaakt worden, of, zoals inde situatie die aan de LCV werd voorgelegd hetgeval was, niet voortgezet kunnen worden, biedtde WMCZ de cliëntenraad echter geen oplos-sing.

Benoeming cliëntenvertrouwenspersoon

In twee uitspraken is de vraag aan de orde ge-komen of de cliëntenraad in de gelegenheidgesteld moet worden om advies uit te brengenover de benoeming van een cliëntenvertrou-wenspersoon. Artikel 3, eerste lid, sub k WMCZbepaalt dat het verzwaard advies gevraagd moetworden bij voorgenomen besluiten over ‘het aan-wijzen van personen die belast worden met de behande-ling van klachten van cliënten’. Deze bepaling heeftechter geen betrekking op benoeming van decliëntenvertrouwenspersoon, maar op benoe-ming van de leden van de klachtencommissie.Zij zijn immers belast met de behandeling vanklachten van cliënten. De cliëntenvertrouwens-persoon is belast met de opvang van klachtenvan cliënten. De regering is overigens van planom de WMCZ te wijzigen zodat benoeming vaneen cliëntenvertrouwenspersoon wel onder hetverzwaard adviesrecht valt.Bron: Jaarverslag LCV, 2002-2003<

ZenF-0105-cyaan.qxd 9-2-2005 19:39 Pagina 154