12 trends in geboor tezorg - KNOV · en integrale geboortezorg ... vanuit kostenbeheersing...

12 trends in geboortezorg

Verloskunde 2030

Variatie in leefstijl en gezondheid svaardigheden

Onze samenleving verandert1

2

Maatschappij

12 trends in geboortezorg

Verloskunde 2030

12 trends in de geboortezorg

Zorgkosten stijgen

Meer aandacht voor kwaliteit

Nieuwe rollen, moderne relatie

Informatie delen

Netwerkvorming en integrale geboortezorg

Druk op toegankelijkheid van de zorg

Meer aandacht voor preventie

Nieuwe technologie

Medicalisering van de geboortezorg

Zorg op maat

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Geboortezorg

Gezondheidszorg


Onze samenleving verandert

De Nederlandse samenleving verandert. Het aantal ouderen neemt toe,

het aantal jongeren neemt af. Ook komt er steeds meer diversiteit in

culturele achtergrond, opleiding, geloof en inkomen. De samenstelling

van huishoudens en gezinnen verandert. En we zien een beweging van

verstedelijking. Dit alles zorgt voor een toenemende zorgvraag en een

grote variatie in kennis en vaardigheden bij mensen met een zorgvraag.

Versterkende factoren

• Toenemend aantal inwoners

• Relatief minder jongeren

• Hogere leeftijdsverwachting

• Betere gezondheidszorg

• Toestroom van migranten

Beperkende factoren

• Epidemieën en rampen

• Afnemende economische groei

in landen waar immigranten

graag naar toe gaan

• Het beperkt toelaten van

immigranten

1


Maatschappij

• De bevolking van Nederland blijft de

komende decennia toenemen. Verwacht

wordt dat er tot 2050 ruim 1,1 miljoen

mensen bijkomen. Het aantal 75-plussers

zal met 1,6 miljoen toenemen, terwijl het

aantal jongeren stabiel blijft. Het aantal

40- tot 70-jarigen neemt af. Dit betekent

dat de potentiële beroepsbevolking tot

2050 met ruim een half miljoen zal af-

nemen. (1)

• De samenstelling van de huishoudens

verandert. Er komen meer eenpersoons-

huishoudens (prognose 2030 ruim 40%

van alle huishoudens) en meer eenouder-

gezinnen. Hierdoor neemt het aantal

directe mantelzorgers af. (2)

• Tevens zien we steeds meer nieuwe

gezinsvormen. Dit zijn gezinsvormen die

afwijken van de traditionele vader-moeder-

kind(eren) situatie. (3)

• Door de toename van het aantal ouderen

neemt de prevalentie van chronisch

zieken toe. (4)

• Er gaan steeds meer mensen in de stad

wonen. Dit geeft regionale verschillen,

zowel demografisch als economisch. (2)

• Ook de zorgvoorzieningen centraliseren

zich in en rondom de steden. Hierdoor

neemt de toegang van de zorg op het

platteland af. (2)

• Er komen meer immigranten. Dit vraagt

om ander aanbod in werk, wonen en

zorg. (5)

• Het verschil in kennis en vaardigheden

geeft een grote variatie op het gebied van

leefstijl en gezondheid.

• Volgens de langetermijnprognose van het

CBS zal het aantal levendgeborenen de

komende decennia schommelen tussen

176.000 en 190.000. Deze golfbeweging

is het gevolg van het verloop van het

aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijds-

groepen. In de periode 2013-2029 zal

het aantal levendgeborenen eerst stijgen

tot 190.000. Tussen 2030 en 2044 zal

volgens de prognose weer een daling van

het aantal levendgeborenen plaatsvinden.

(6)

• Sinds 2000 is het vruchtbaarheidscijfer

min of meer stabiel en ligt deze rond de

1,75. Zoals duidelijk wordt in figuur 2,

worden voor de toekomst geen opval-

lende ontwikkelingen verwacht in het

vruchtbaarheidscijfer. Het blijkt dat het

kindertal van vrouwen die sinds 1965 zijn

geboren niet sterk meer is veranderd.

Bovendien zijn de verwachtingen van

deze vrouwen over het aantal kinderen

dat zij krijgen ook redelijk stabiel. (6)(7)

Toelichting & impact


Variatie in leefstijl en gezondheidsvaardigheden

In toenemende mate is er sprake van verschillen in leefstijl, gezondheid

en gezondheidsvaardigheden. Dit komt onder andere door verschillen

in sociaaleconomische status en cultuur. Mensen uit lagere

inkomensklassen hebben een kortere gezonde levensverwachting, vaker

beperkingen en vaker chronische aandoeningen. De verschillen in kennis

en vaardigheden, vragen om verschillende benaderingen. Er wordt meer

zelfverantwoordelijkheid en zelfmanagement verwacht van de mens.


• Afnemende economische groei

• Sociale sluiting

• Globalisering

• Verschillen in toegang tot

informatie

Beperkende factoren

• Nivellering van inkomens

• Veel en eenvoudig aanbod

van informatie

• Meer aandacht voor preventie

• Aanleren van

gezondheidsvaardigheden

(bijvoorbeeld op school)

2


Maatschappij

• Er zijn grote verschillen in leefstijl en

levensverwachting bij mensen met

verschillende opleidingsniveaus en

inkomens. 36,4% van de Nederlanders

heeft lage gezondheidsvaardigheden, dit

heeft vaak negatieve gevolgen voor hun

gezondheid. (8)

• De levensverwachting van hoogopge-

leiden is 6 à 7 jaar hoger dan die van

laagopgeleiden. Hoogopgeleiden leven

ruim 19 jaar langer in goede gezondheid

dan laagopgeleiden. (9)

• De verschillen in onze maatschappij

nemen toe door meer eigen verantwoor-

delijkheid en een hoge financiële eigen

bijdrage in de zorg. Soms wordt de vraag

naar zorg om financiële redenen uitge-

steld, waardoor de (acute) zorgvraag in

een later stadium groter wordt.

• Kwetsbare gezinnen ervaren meer stress

door verschillende problemen rondom

bijv. schuld, huisvesting en/of hun sociaal

netwerk. Dit heeft invloed op de soort

zorgondersteuning die zij nodig hebben.

(10)

• De verschillen in gezondheidsvaardig-

heden zijn onder andere gekoppeld aan

opleidingsniveau, persoonlijke veerkracht

speelt hierbij een rol. (11)

• Het verschil tussen verscheidene groepen

in de samenleving groeien door snelle

technologische innovatie mogelijk verder

uit elkaar. Vooral wanneer gezondheids-

bewuste consumenten meer tijd en geld

zullen steken in preventieve monitoring

en health gadgets bestaat er een risico

dat de verschillende groepen verder uit

elkaar groeien.

• Laagopgeleide zwangere vrouwen roken

bijna zes keer zo vaak als hoger opgeleide

zwangeren. Van de vrouwen die erin

slagen om te stoppen, begint 43% weer

in het eerste jaar na de bevalling. Tevens

eten laagopgeleide vrouwen minder

gezond dan mensen met een hogere

opleiding. (12,13)Laagopgeleide zwangere

vrouwen roken bijna zes keer zo vaak

als hoger opgeleide zwangeren. Van de

vrouwen die erin slagen om te stoppen,

begint 43 procent weer in het eerste jaar

na de bevalling. Tevens eten laagopgeleide

vrouwen minder gezond dan mensen met

een hogere opleiding. (12,13)

• Circa 0,5-1% van de kinderen (tussen de

800 en 1.700 per jaar) wordt geboren in

(zeer) kwetsbare gezinnen. Zij lopen het

risico om uit huis geplaatst te worden. (14)



Zorgkosten stijgen

Door toenemende en complexere zorgvragen, als gevolg van onder

andere de toegenomen technologische mogelijkheden, stijgende

medicijnkosten en vergrijzing, stijgen de zorgkosten. Hierdoor komt de

toegankelijkheid van zorg onder druk te staan. Dit wordt versterkt door

een dreigend tekort aan zorgpersoneel. De vraag naar transparantie over

kwaliteit van de zorg neemt toe en de verwachtingen over die kwaliteit

worden steeds hoger.


• Toenemende zorgvraag

• Meer keuzevrijheid voor mensen

met een zorgvraag

• Meer oudere mensen

• Meer chronisch zieken en

multimorbiditeit

• Nieuwe technologie

• Nieuwe behandelmogelijkheden

• Druk op hoge kwaliteit

• Dure geneesmiddelen

• Ziekenhuisfusies

• Meer potentieel zwangeren met

medische geschiedenis

Beperkende factoren

• Uitkomstfinanciering

• Automatisering en digitalisering

• Standaardisering en opschaling

• Alternatieve financiële middelen

in de zorg

• Preventie

• Substitutie van zorg

• Taakverschuiving naar lager

opgeleid personeel

3


Gezondheidszorg

• Demografische ontwikkelingen en

technologische ontwikkelingen zorgen

voor druk op de betaalbaarheid van de

zorg. Hierdoor ontstaat ook druk op de

toegankelijkheid en de kwaliteit. (8)

• De zorguitgaven verdubbelen tot

€ 174 miljard in 2040. Dit betekent een

gemiddel de groei van zorguitgaven

van 2,9% per jaar. De zorguitgaven per

persoon groeien van € 5.100 in 2015

naar € 9.600 in 2040. (15)

• Twee derde van de toename in de totale

uitgaven is toe te schrijven aan ontwikke-

lingen in medische technologie en wel-

vaartstijging; een derde aan de vergrijzing

en bevolkingsgroei. Het aandeel van de

uitgaven aan zorg voor 65-plussers stijgt

van 43% in 2015 naar 58% in 2040. (15)

• We verwachten een tekort aan zorgper-

soneel gezien de groei van de zorgvraag.

Bovendien wordt het beschikbare zorg-

personeel relatief gezien steeds duurder,

omdat de arbeidsproductiviteit moeilijk

verhoogd kan worden, terwijl de lonen

wel stijgen (wet van Baumol). Ook de

ontgroening van de samenleving speelt

een rol bij het tekort aan zorgpersoneel

(kleinere potentiële beroepsbevolking).

• Technologische ontwikkelingen bieden

mogelijk een oplossing. Ook nieuwe

financierings- en/ of organisatievormen

of substitutie kunnen bijdragen aan de

toegankelijkheid en betaalbaarheid. Daar-

naast kan het dichtbij organiseren van

zorg de kosten verder drukken. (16)

• In 2011 bedroegen de kosten rond

zwangerschap, bevalling en kraambed

ruim 1,9 miljard euro. Dit komt neer op

2,2% van de totale kosten van de gezond-

heidszorg in Nederland. Hiermee komen

de reguliere zorg en de zorg voor com-

plicaties rond zwangerschap, bevalling

en kraambed in de top tien van duurste

‘aandoeningen’. Twee derde (67%) van de

kosten wordt uitgegeven aan ziekenhuis-

zorg en medisch-specialistische zorg,

14% gaat naar kraamzorg en 12% naar

eerstelijnszorg. De kosten betreffen

dus alle zorg rondom zwangerschap,

bevalling en kraambed. (17)



Druk op toegankelijkheid van de zorg

Door de toename van de zorgvraag en dreigend tekort aan

zorgverleners, staat de toegankelijkheid van de zorg onder druk.

Mantelzorgers worden steeds belangrijker, maar hun aantal neemt af. De

hulpvragende mens kan zich met recht afvragen: ‘Wie zorgt voor mij als

ik hulp nodig heb?’.

Beperkende factoren

• Hogere participatiegraad

vrouwen op arbeidsmarkt

• Creëren van langere loopbaan

• Verhoogde attractiviteit van

beroepen in de zorg

• Hogere arbeidsproductiviteit

• Meer gebruik van medische

technologie

• Meer aandacht voor nieuwe

type zorgverleners

• Meer mannen werkzaam

in de zorg

• Meer thuisbevallingen


• Minder zorgpersoneel

• (Dubbele) vergrijzing (meer

ouderen, die tevens ouder worden)

• Vaker beroep op mantelzorg

• Meer complexe zorgvraag

• Hoge opleidingseisen

• Toenemende werkdruk met

burn-out als gevolg

• Meer eenpersoonshuishoudens

• Technologische ontwikkelingen

• Verbeterde informatie-

uitwisseling

4


Gezondheidszorg

• De zorgsector staat voor de uitdaging om

op het juiste niveau en op de juiste plekken

gekwalificeerde mensen in te zetten. Het

is bovendien een uitdaging om ervoor te

zorgen dat dit ook in de toekomst nog lukt.

• Er wordt steeds vaker een beroep gedaan

op de eigen verantwoordelijkheid van

burgers. Hierdoor zal de balans tussen

formele en informele zorg veranderen.

Er is meer aandacht voor het organiseren

van informele zorg.

• We zien een steeds grotere groep werk-

nemers die zich (langdurig) ziek melden

met overspanningsverschijnselen en

burn-out klachten. De toenemende

werkdruk speelt hierbij een rol. (18)

• De toegankelijkheid van de geboortezorg

staat onder druk, voornamelijk door een

tekort aan gespecialiseerde verpleegkun-

digen en kraamverzorgenden. De intrede

van nieuwe typen zorgverleners kunnen

verlichting brengen in dit arbeidsmarkt-

vraagstuk

• Steeds vaker zien we dat zwangeren niet

in het ziekenhuis van hun keuze kunnen

bevallen door onvoldoende aanbod van

verloskamers. De opkomst van geboorte-

centra, waar de zwangere onder toezicht

van haar eigen verloskundige kan beval-

len, zou hier een oplossing voor kunnen

bieden. (19)(20)



Meer aandacht voor kwaliteit

De kwaliteit van zorg wordt steeds beter in kaart gebracht. Mensen met

een zorgvraag kunnen zorg vergelijken, weloverwogen keuzes maken

en de ontvangen zorg beoordelen. Om ervaren kwaliteit van zorg te

waarborgen besteden zorginstellingen hier meer aandacht aan. Er

wordt steeds meer gewerkt op basis van richtlijnen en protocollen. Ook

neemt de aandacht voor evidence based werken toe.

5


• Complexere zorgvraag

• Benchmarken (op internationaal

niveau)

• Beheersen van risico’s

• Toenemende druk vanuit

zorgverzekeraars op kwaliteit

• Toenemende aandacht voor

medische missers onder

zorgverleners en in de media

• Angst voor claims onder

zorgverleners

• Toename aanbod en

zichtbaarheid van ervaringssites

• Toename aandacht kwaliteit

vanuit kostenbeheersing

Beperkende factoren

• Meer administratieve lasten

• Onvoldoende implementatie

van evidence in de praktijk

• Kwaliteit en veiligheid is niet

primaire motivatie bij keuze van

zorgprofessional

• Focus op verantwoording in

plaats van op vertrouwen bij

zorgprofessionals

• Informatieasymmetrie tussen

zwangeren


Gezondheidszorg

• De veiligheid en de kwaliteit van de zorg

wordt steeds inzichtelijker. Mensen

hebben beter inzicht in de (nieuwe)

mogelijkheden, en stellen daardoor

andere (hogere) verwachtingen aan de

kwaliteit van geleverde zorg.

• Mensen delen steeds vaker informatie

over de ervaren kwaliteit van zorg,

bijvoorbeeld op online platforms. Naast

kwaliteitsmaten die objectief te meten

zijn, zoals complicaties of wachttijden,

is er steeds meer aandacht voor maten

die ervaringen van zorggebruikers meten

(patient reported experience measures

(PREM’s)). Ook is er meer aandacht voor

hoe patiënten hun eigen functioneren

ervaren (patient reported outcome

measures (PROM’s)). (21)

• De kwaliteitsregistraties verhogen de

administratiedruk van de vaak al over-

belaste zorgverlener.

• De zorg wordt steeds vaker ook op

internationaal niveau vergeleken, zo ook

de geboortezorg. Het waarborgen van de

kwaliteit en veiligheid van de geboorte-

zorg en het verrichten van wetenschap-

pelijk onderzoek dragen bij aan de steeds

sterkere positie van de Nederlandse

geboortezorg op internationaal niveau.

• Door de steeds verdergaande samenwer-

king en concentratie van de geboortezorg

staat de keuzevrijheid van de zwangere en

naasten onder druk. Zwangeren vinden

het ook richting de toekomst van belang

dat zij kunnen kiezen voor verloskundige

zorg in de buurt én dat zij zelf kunnen

bepalen waar ze bevallen. (22)



Meer aandacht voor preventie

Er is steeds meer aandacht voor preventie. Leefstijl heeft invloed

op de ontwikkeling van (chronische) ziekte. De voordelen van een

gezonde leefstijl krijgen meer aandacht, net als de nadelen en risico’s

van een ongezonde leefstijl. Niet iedereen kan eigen gedrag of

leefstijl aanpassen. Er is ook meer aandacht voor het verbeteren van

gezondheidsvaardigheden.

6


• Meer focus op eigen

verantwoordelijkheid

• Meer bewustwording over effect

van preventie

• Meer inzet en mogelijkheden

technologie

• Meer mogelijkheden tot

thuisdiagnostiek

• Focus op stijgende zorgkosten

• Meer chronisch zieken

• Focus op kwaliteit van leven en

holistische benadering

• Meer mogelijkheden om

informatie te delen

• Meer kennis over de relatie tussen

leefstijlfactoren en ziekte

• Meer gedragsbeïnvloeding

Beperkende factoren

• Recht om eigen keuzes te maken

betreffende leefstijl

• Beperkte kennis over kosten en

baten van preventie

• Tweedeling in de maatschappij,

gerelateerd aan leefstijl en

gezondheid

• Lage gezondheidsvaardigheden


Gezondheidszorg

• Veranderingen in gedrag en leefstijl zijn

van invloed op gezondheid, zowel op

het behouden van gezondheid als op het

voorkomen van verslechtering van de

gezondheid en op kwaliteit van leven. (15)

• Preventie is vaak gericht op een specifieke

doelgroep. Die doelgroepen worden

onderscheiden naar het ziektestadium:

van de gezonde bevolking tot mensen

met een ziekte. Bij zorgprofessionals is er

steeds meer aandacht voor preventie als

onderdeel van het zorgproces. Dit vraagt

om verruiming van het takenpakket van

bepaalde zorgverleners. (23)

• Er vindt langzaam een verschuiving plaats

binnen de zorg: van zorg en ziekte naar

gezondheid en gedrag. De nieuwe definitie

van gezondheid draagt bij aan het ver-

mogen van mensen om met de fysieke,

emotionele en sociale uitdagingen in het

leven om te gaan. Ook door de indivi-

dualisering wordt gezondheid een steeds

grotere eigen verantwoordelijkheid. (24)

• De gezondheid van de moeder vooraf-

gaand en aan het begin van de zwanger-

schap heeft invloed op de gezondheid

van haar kind. De gevolgen van ongezonde

keuzes raken niet alleen de zwangere

en het (ongeboren) kind, maar ook de

gehele gemeenschap. De aandacht voor

de eigen verantwoordelijkheid voor een

gezonde leefstijl zet het solidariteits-

vraagstuk onder druk. In tijden van toene-

mende zorgkosten en bezuinigingen kan

men zich afvragen waarom mensen met

een gezonde leefstijl nog meebetalen aan

de kosten van andere mensen met een

ongezonde leefstijl.

• Er is een toename te zien van bepaalde

aandoeningen zoals obesitas onder vrou-

wen in de leeftijdscategorie 25 - 45 jaar.

Dit geeft extra risico’s voor de zwangere

en voor het (ongeboren) kind. (25,26)

• Er is in toenemende mate aandacht voor

preventie in de geboortezorg, maar er

is nog veel winst te behalen. Tijdens de

zwangerschap staan vrouwen vaak open

voor het verbeteren van leefstijl. Op

steeds meer plekken wordt het precon-

ceptieconsult aangeboden. Effectieve

preventie in de geboortezorg heeft ge-

zondheidswinst opgeleverd. Het leidt tot

een toename van kinderen en moeders

met een gezonde start, stevig ouderschap

en stabiele gezinsvorming. Tevens neemt

het risico op chronische aandoeningen na

de bevalling bij de moeder af. (27)

• De overheid richt zich wat betreft pre-

ventieve maatregelen, zoals het actiepro-

gramma Kansrijke Start, steeds meer op

het sociaal domein. Daarbij is het doel dat

regionale coalities een samenhangende

aanpak neerzetten rond de pasgeborene,

waarbij de gemeente een centrale rol

vervuld. (28)



Nieuwe rollen, moderne relatie

De toenemende transparantie maakt het functioneren van professionals

zichtbaarder. De moderne vrouw wordt mondiger. De zorgverlener is

opener en omarmt vaker technologie zoals social media. De individuele

relatie tussen zorgverlener en zorgvragende wordt gelijkwaardiger.

Samen met de zorgvragende werken zorgverleners aan het bevorderen

en behouden van kwaliteit van leven.

7

Beperkende factoren

• Onvoldoende

informatievoorziening

• Zorgverleners beschikken niet

over de juiste vaardigheden

• Onvoldoende kennis over

behoefte van de zorgvragenden

• Onwennigheid rondom nieuwe

rolverdeling

• Wet- en regelgeving voor zowel

kwaliteit als samenwerking

• (Nog) onvoldoende veiligheid

bij uitwisselen van (medische)

gegevens


• Nieuwe definitie van gezondheid

• Emancipatie van zorgvragenden

• Betere informatievoorziening en

uitwisseling (o.a. door internet)

• Meer aandacht voor gedeelde

besluitvorming

• Meer nadruk op vertrouwen én

verantwoording


Gezondheidszorg

• We zien de laatste jaren steeds meer

aandacht voor gendergelijkheid en de

positie van de vrouw. Ook het taboe

rondom seksueel geweld wordt steeds

vaker doorbroken. Hierdoor worden

vrouwen zich meer bewust van hun

positie en rechten. Dit is van invloed

op de zorgverlening.

• Er is steeds meer informatie beschikbaar

over ziektes en aandoeningen, behandel-

mogelijkheden en kwaliteit van zorg. Een

deel van de zorgvragenden wordt steeds

mondiger en hebben hoge(re) verwach-

tingen van de kwaliteit van zorg. Er zijn

echter ook groepen die het tegenover-

gestelde ervaren. Dit legt extra druk op

het zichtbaar maken van de toegevoegde

waarde van de geleverde zorg. (29)

• De rol van zorgprofessionals veran-

dert. Vroeger was de zorgprofessional

de expert en volgde de zorgvragende.

Tegenwoordig staat samenwerking tussen

zorgprofessionals en zorgvragenden

centraal. Ook zien we in toenemende

mate samenwerking tussen zorgvragen-

den (peer support). In de geboortezorg is

er een groeiend respect en ruimte voor

eigen regie (gezamenlijke besluitvorming,

keuzevrijheid en informed consent), op-

timale, empathische begeleiding en zorg

die past bij de zwangere en haar naasten.

Steeds vaker wordt er gebruik gemaakt

van een zorgplan met daarin de wensen

en verwachtingen van de zwangere en

naasten.

• Niet iedereen heeft de vaardigheden om

zelf keuzes te maken. Dit vraagt om een

passende benadering van elke unieke

zwangere en naasten, gericht op per-

soonlijke doelen en vaardigheden.

• Zwangeren hebben duidelijke wensen

over begeleiding tijdens hun zwanger-

schap, bevalling of kraamperiode. Deze

wensen kunnen de zorgverlener, de plaats

van bevalling of de wijze van bevallen

betreffen. Er is een groep zwangeren in

opkomst waarbij deze wensen strijdig

zijn met de op richtlijnen gebaseerde

adviezen van zorgverleners. (30)



Nieuwe technologie

Er is een toename van geavanceerde technologische mogelijkheden in

de zorg. Medische technologische producten worden steeds kleiner,

sneller en beter, en steeds breder aangeboden. Technologische

ontwikkelingen zoals artificial intelligence, big data, holistic tracking en

verbeterde diagnostiek en screening zorgen voor een veranderende

geboortezorg. Deze en andere ontwikkelingen vragen om een groot

innovatievermogen van betrokken organisaties en zorgprofessionals. De

mogelijkheden zijn eindeloos en keuzes maken waarbij de toegevoegde

waarde voor de zorgvrager het uitgangspunt is, wordt steeds lastiger.

8

Beperkende factoren

• (Langdurige) economische krimp

• Hoge investeringen vereist

• Generatiekloof en analfabetisme

• Waarborging van privacy

• Onoverzichtelijke informatie en

keuzestress

• Onduidelijke toegevoegde

waarde van nieuwe zinnige

technologie

• Achterblijvende infrastructuur


• Economische groei

• Laagdrempelige toegankelijkheid

• Toename technologische

mogelijkheden

• Digitalisering van de samenleving

• Internationale samenwerking

• Investeringen in innovaties

• Opkomst persoonsgerichte zorg

• Meer aandacht voor technologie

in (bij)scholing


Geboortezorg

• We zien een toename van geavanceerde

technologische ontwikkelingen in de

zorg. Technologische ontwikkelingen

zorgen ervoor dat nieuwe vormen van

zorg mogelijk worden, waarbij de moge-

lijkheden richting de toekomst eindeloos

zijn. Zowel de zorgvrager als -verlener

komen met nieuwe ideeën en innovaties.

• Het gehele proces van conceptie tot aan

bevalling is bovenal een natuurlijk proces,

dat het lichaam vaak goed in staat is om

zelfstandig te voltooien. Er is een groeiende

groep zwangeren en zorgprofes sionals

die het natuurlijk verloop belangrijk vindt

en tegen (onnodige) medicatie en inter-

venties is. Echter zien we aan de andere

kant een groeiende groep zwangeren en

zorgprofessionals die vanuit de maak-

baarheidsgedachte medicaliserend denkt,

waarbij technologie vaak een rol speelt.

• Technologische gebieden met grote

impact op de geboortezorg zijn onder

meer verbeterde diagnostische moge-

lijkheden (ook bij de zwangere thuis),

Internet of Things (tijdelijk verbinden van

apparaten met internet om gegevens

uit te wisselen), artificial intelligence, big

data, remote monitoring, gen-modificatie

en materno-foetale chirurgie. Dit heeft

gevolgen voor onderzoek en onderwijs.

Ook ontwikkelingen op het gebied van

screeningsmogelijkheden, pijnbestrijding

en nieuwe bevallingsmethoden gaan snel.

(31)(32)(33)



Informatie delen

Er komen steeds meer innovatieve oplossingen op de markt om

informatie te delen. Connectiviteit in de geboortezorg houdt in

dat (zwangere) vrouwen en naasten steeds meer, met behulp van

technologie, in verbinding staan met zorgprofessionals en elkaar

ongeacht tijd en plaats. Zwangeren en naasten hebben steeds vaker

toegang tot eigen gegevens en zijn betrokken in het eigen zorgproces.

Samenwerking tussen zorgverleners en -organisaties verbetert door

betere informatie-uitwisseling. Ook is er veel aandacht voor het

realiseren van een persoonlijke gezondheidsomgeving (PGO).

9


• Digitalisering in de zorg

• Meer aandacht voor

empowerment van zwangeren

en naasten

• Stijgende vraag naar

kwaliteitsinformatie door

zorgverzekeraars en zwangeren

• Publicatie van zorguitkomsten

• Stimulerend beleid van de

overheid

• Netwerkvorming

Beperkende factoren

• Vraagstukken omtrent veiligheid

en privacy

• Ontoereikende informatie-

infrastructuur

• Administratiedruk

• Behoefte aan zekerheid en

toename keuzestress

• Angst voor misbruik van

gevoelige informatie

• Noodzaak vaststellen standaarden


Geboortezorg

• Er zijn steeds meer innovatieve oplossin-

gen om het delen van informatie tussen

zwangere en naasten, zorgprofessionals

en zorgorganisaties te faciliteren.

• Digitale hulpmiddelen als kennisplat-

forms en apps worden vaker ingezet

voor communicatie tussen zwangeren

onderling, zorgprofessionals onderling en

tussen zorgprofessionals en zwangere en

naasten, maar ook voor het vastleggen

en delen van gegevens. Zorgprofessio-

nals zijn actief met het inzichtelijk maken

van (verloskundige) dossiers, waarbij de

zwangere eigenaar is van haar eigen data.

• Technologische ontwikkelingen met

betrekking tot communicatie maken het

mogelijk dat zwangeren en naasten de

gehele dag, ongeacht tijd en plaats, in

contact kunnen staan met de zorgprofes-

sionals.

• Toegang tot informatie en de moge-

lijkheid om informatie uit te wisselen

faciliteert transparantie in de geboorte-

zorg. Transparantie over zorggebruik en

-uitkomsten draagt bij aan het verbeteren

van kwaliteit.

• De uitwisseling van informatie door de

inzet van ICT vraagt om aandacht en

precisie. Op verschillende manieren kan

de continuïteit en kwaliteit van zorg in

gevaar komen, bijvoorbeeld door de

dreiging van digitale criminaliteit.

Het goed beveiligen van persoonlijke

medische gegevens is cruciaal om de

privacy van het individu te beschermen.



Medicalisering van de geboortezorg

Steeds minder zwangeren bevallen in de eerste lijn. Dit is met name te

zien aan het dalende aantal thuisbevallingen. Verschillende redenen

liggen hieraan ten grondslag. Naast de eigen wens van de zwangeren

voor bijvoorbeeld pijnbestrijding (voortkomend uit angst), spelen

strengere protocollen en verwijzingscriteria, toegankelijkheid van

technologie en de financieringsstructuur ook een belangrijke rol.

Zwangeren en naasten vinden steeds beter de weg naar nieuwe

beschikbare interventies.

10


• Steeds mondiger wordende

zwangere en naasten

• Illusie van maakbaarheid

• Groeiende populatie risicovolle

zwangerschappen (ouder worden,

overgewicht, diabetes, etc.)

• Groeiend aandeel verloskundigen

met klinische vervolgopleiding

• Perverse financiële prikkels

• Angst voor complicaties bij

zwangere en haar omgeving/

hulpverlener

• Verbeterde diagnostische

mogelijkheden

• Angst van zorgprofessionals voor

claims

Beperkende factoren

• Bewustwording gevolgen

van medicalisering bij arts en

zwangere en naasten

• Groeiend vertrouwen in natuurlijk

proces door zwangere, naasten

en verloskundige

• Gebruik van digitale keuzehulpen

• Meer fysiologische benadering

van zwangerschap

• Meer onderzoek naar gevolgen

medicalisering en implementatie

in de praktijk

• Gebruik van evidence based

practice


Geboortezorg

• 86,8% van alle zwangerschappen begint

in de eerste lijn onder begeleiding van

een verloskundige. Bij de start van de

bevalling is dit nog 51,5% en tijdens de

bevalling wordt 21,5% overgedragen naar

de tweede lijn. Uiteindelijk bevalt 70% van

alle zwangere in de tweede lijn. (34)

• Het aandeel thuisbevallingen neemt al

jaren af. In 2000 beviel nog 24,8% van

de vrouwen thuis. In 2016 is het aandeel

thuisbevallingen gedaald tot 12,7%. (34)

• Door toenemende mogelijkheden in

toegang tot informatie is de zwangere en

haar naaste steeds beter ingelicht over de

mogelijkheden tijdens de zwangerschap

en bevalling. Samen met het steeds mon-

diger worden van de mens kan dit leiden

tot wensen die medicalisering tot gevolg

hebben, denk hierbij aan de wens voor

meer echo’s en medicamenteuze opties

voor pijnbestrijding.

• Als antwoord op het toenemend aandeel

klinisch werkzame verloskundigen

(in de periode 2005-2013 gestegen van

22% naar 29%), zijn een aantal klinische

vervolgopleidingen ontstaan. Als gevolg

daarvan neemt ook het aandeel van ver-

loskundigen met een klinische vervolgop-

leiding gestaag toe. (35)

• De gemiddelde leeftijd van zwangeren bij

bevalling loopt gestaag op. In 2000 lag

de gemiddelde leeftijd bij het eerste kind

op 29,1 jaar. In 2017 is dit gemiddelde op-

gelopen tot 29,8 jaar. Een hogere leeftijd

van de zwangere bij bevalling kan leiden

tot een groter risico tijdens en/of na de

zwangerschap. (36)



Netwerkvorming en integrale geboortezorg

De geboortezorg wordt steeds meer georganiseerd in een netwerk

rondom de zwangere en haar naasten onder de noemer van

integrale geboortezorg en bekostiging. Dit om de kwaliteit van zorg

voor zwangere en kind te verbeteren. Er ontwikkelen zich nieuwe

organisatievormen en het aantal regionale samenwerkingsverbanden

neemt toe. Juridische en financieringsvraagstukken zijn hierbij

onderwerp van gesprek.

11


• Focus op kwaliteit en veiligheid

• Nieuwe samenwerkingsvormen

• Meer eigen verantwoordelijkheid

voor burgers

• Toenemende mogelijkheden

technologie

• Digitalisering

• Wet- en regelgeving

Beperkende factoren

• Professionele autonomie

• Onvoldoende standaardisering

rondom informatieoverdracht

• (Perverse) financiële prikkels

• Weerstand tegen verandering

• Onderlinge weerstand tussen

beroepsgroepen

• Beschikbaarheid van bewijs over

impact integrale geboortezorg

en bekostiging

• Belemmeringen voor toetreden

markt door eisen IGO of VSV

• Samenwerking met meerdere

ziekenhuizen in een regio

• Sluiten van ziekenhuizen


Geboortezorg

• De organisatie van de geboortezorg staat

het afgelopen decennium ter discussie.

Sinds het verschijnen van het adviesrapport

‘Een goed begin, veilige zorg rond zwan-

gerschap en geboorte’ in 2009 gestreefd

naar intensievere samenwerking tussen

alle professionals in de geboortezorg,

onder de noemer van ‘integrale geboor-

tezorg’.

• De zorgstandaard integrale geboortezorg

laat in het midden hoe de samenwer-

king precies eruitziet. Regionaal wordt

er geëxperimenteerd met verschillende

modellen zoals ‘obstetrician-led care’,

‘midwife-led care’, ‘shared care’ of een

combinatie van deze drie. Er is tot op

heden weinig onderzoek gedaan naar het

verband tussen de organisatie van zorg

en maternale en perinatale zorguitkom-

sten in de geboortezorg. Internationale

en regionale vergelijkingen zijn nodig om

factoren te identificeren die de uitkom-

sten van geboortezorg positief of negatief

beïnvloeden. Het eerste bewijs voor het

midwife-led care model laat positieve

uitkomsten zien. (37)

• Het aantal verloskundige samenwer-

kingsverbanden (VSV’s) is sinds de komst

van integrale geboortezorg steeds meer

toegenomen tot een totaal van 75, tevens

zijn ze een steeds grotere rol gaan spelen.

Zo maken ze afspraken over de kwa-

liteit van zorg aan zwangeren, nieuwe

moeders en hun pasgeboren kinderen en

staan afspraken op papier over de plaat-

selijke zorgketen. Sommige VSV’s kiezen

ervoor om zich te formaliseren, daarmee

ontstaan Integrale geboortezorg-organi-

saties (IGO’s).

• De VSV’s of IGO’s kiezen zelf welke vorm

van bekostiging zij hanteren. Integrale

bekostiging is in opkomst. Er is echter nog

veel onduidelijkheid over de effectiviteit

van deze vorm van bekostiging.

• Sinds 2010 zijn geboortecentra in

opkomst, in 2013 telde Nederland 23

geboortecentra. Opvallend is de grote

diversiteit die voortkomt uit de verschil-

lende ontstaansgeschiedenis en orga-

nisatie van de geboortecentra. Dit uit

zich bijvoorbeeld in de locatie van het

geboortecentrum, variërend van niet

aanpalend aan een ziekenhuis tot centra

die volledig in het ziekenhuis zijn geïnte-

greerd. Slechts in een enkel geval is een

geboortecentrum opgericht door een

samenwerkingsverband van de eerste

en tweede lijn. (20)



Zorg op maat

Zorgvragen rondom de zwangerschap worden steeds complexer. Door

multimorbiditeit, maar ook vanwege de toenemende aandacht voor de

zorgvraag en wensen van iedere zwangere. Elke zorgvraag en omgeving

is uniek. Dit vraagt om meer zorg op maat voor iedere unieke zwangere

en naasten.

12


• Uitbreiding medische

mogelijkheden

• Nieuwe definitie van gezondheid

• Gewenning aan hogere kwaliteit

van leven

• Maakbare samenleving

• Individualisering samenleving

• Druk op transparantie

• Verschil in kwaliteit wordt steeds

meer zichtbaar

• Zwangeren hebben meer

toegang tot informatie

• Meer aandacht voor gedeelde

besluitvorming

• Meer maatwerk in arbeidsrelatie

• Zorgprofessionals met

verschillende nationaliteiten of

culturele achtergronden

• Aandacht voor impact op

lange termijn van trauma,

medicalisering en comorbiditeit

Beperkende factoren

• Focus op zorgaanbod in plaats

van zorgvraag

• Beperkte informatie-

infrastructuur die toegang tot

informatie complex maakt voor

zwangeren, of uitwisseling van

gegevens complex maakt voor

zorgprofessionals

• Laaggeletterdheid en lage

gezondheidsvaardigheden

• Privacyvraagstukken

• Wettelijke grenzen

• Ethische vraagstukken


Geboortezorg

• Ieder mens is uniek en er is dan ook

een beweging zichtbaar van afhankelijk-

heid van het standaard aanbod van

voorzieningen naar een persoonlijke

invulling van wonen, welzijn en zorg.

Deze persoonlijke invulling vraagt om

flexibilisering van het aanbod en andere

vormen van interactie. (38)

• Zwangere en naasten hebben steeds

vaker en steeds meer toegang tot (online)

informatie over zwangerschap en beval-

ling, mogelijkheden en kwaliteit van zorg.

(39)

• Dankzij de toenemende toegang tot

informatie en de groeiende medische

mogelijkheden zijn de verwachtingen

van zorg bij een deel van de zwangere en

naasten steeds hoger en wordt een deel

van hen steeds mondiger. De toegenomen

informatievoorziening kan leiden tot

irreële verwachtingen bij de zwangere

en naasten.

• We zien dat de rolverdeling tussen

zorgverlener en zwangere en naasten

verandert. Steeds vaker zien we gedeelde

besluitvorming, waarbij zorgverlener en

zwangere samen beslissen over het

zorgproces.

• Niet voor elke zwangere is het even

makkelijk om mee te beslissen. Lage

gezondheidsvaardigheden belemmeren

zwangere om zich actief op te stellen of

goed geïnformeerde keuzes te maken.

De diversiteit in gezondheidsvaardig-

heden vraagt van zorgprofessionals

om flexibiliteit en een persoonsgerichte

aanpak. (11)

• Gezinsgerichte kraamzorg staat vaak

centraal. Hierbij staat in wezen het kind,

de pasgeborene, centraal. Om het kind

optimale kansen te geven voor het

ontwikkelen van een hechte band met

ouders en andere gezinsleden worden

moeder en kind niet van elkaar geschei-

den. Na de bevalling kan de vader of

degene die deze rol op zich neemt, kan

bij de moeder en het kind blijven. (40)

• Er komt steeds meer aandacht voor

psychosociale aspecten die bij de

zwangerschap komen kijken.

• Een steeds grotere diversiteit aan oplei-

dingen en cursussen hebben tot gevolg

dat het aanbod van begeleiding steeds

meer divers wordt en er meer typen

zorgverleners ontstaan.



1. Centraal Bureau voor de Statistiek.

Zal vergrijzing leiden tot een tekort

aan arbeidskrachten? [Internet]. 2015.

Available from: https://www.cbs.nl/

nl-nl/nieuws/2015/20/zal-vergrijzing-

leiden-tot-een-tekort-aan-

arbeidskrachten-


Regionale prognose 2017-2040;

huishoudens, intervallen, regio-

indeling 2015 [Internet]. 2016. Available

from: https://opendata.cbs.nl/statline

/#/CBS/nl/dataset/83490NED/ta-

ble?ts=1540554829157

3. “Nederlands Jeugd Instituut.” Cijfers

over gezinnen. 2016;


Kernprognose 2016-2060: 18 miljoen

inwoners in 2034 voorzien. 2016.


Bevolking; generatie, geslacht, leeftijd

en migratieachtergrond, 1 januari. 2018.


Prognose bevolking; kerncijfers, 2017-

2060. 2017.

7. L. Stoeldraijer, C. van Duin, Huisman C.

Prognose levendgeborenen, vrucht-

baarheidscijfers; leeftijd moeder 2017-

2059. 2018.

8. Knoops K, van den Brakel M. Rijke

mensen leven lang en gezond. TSG.

2010;88:17-24.


Hogeropgeleiden leven langer in goede

gezondheid. 2015.

10. Ministerie van Volksgezondheid Welzijn

en Sport. Kansrijke Start. Actieprogramma

Kansrijke Start. 2018.

11. Nijman J, Hendriks M, Barbers A, de

Jong J, Rademakers J. Patient activa-

tion and health literacy as predictors

of health information use in a general

sample of Dutch health care consu-

mers. J Heal Commun Int Perspect.

2014;19(8):955-69.

12. Pharos. Moeders vertellen over dilemma’s

rondom zwangerschap en roken. 2017.

13. Meeusen MJG, van Wijk EE., Hoogen-

dam K, Ronteltap A, van ’t Riet J. Eetge-

woonten van laagopgeleiden. 2010.

14. Mejdoubi J, Heijkant S van den, Struijf E,

Leerdam F Van, Hira Sing RA, Crijnen A.

Risicofactoren voor kindermishandeling

bij jonge hoogrisicozwangeren: design

van het VoorZorgonderzoek. Tijdschr

voor Jeugdgezondheidsz. 2013;2:26-31.

Bronnenlijst


15. RIVM. Volksgezondheid Toekomst

Verkenning 2018 (VTV). 2017.

16. VNO-NCW. Vooruit met de zorg: beter,

slimmer, menselijker. 2017.

17. Volksgezondheid en zorg. Kosten van

zorg rond zwangerschap, bevalling

en kraambed. Available from: htt-

ps://www.volksgezondheidenzorg.

info/onderwerp/zorg-rond-de-ge-

boorte/kosten/kosten#!node-kos-

ten-van-zorg-rond-zwangerschap-be-

valling-en-kraambed

18. Nederlands Centrum voor Beroeps-

ziekten. Kerncijfers beroepsziekten

2017. 2017;

19. Sevil M. Meer zwangeren geweigerd bij

Amsterdamse ziekenhuizen [Internet].

2017. Available from: https://www.

parool.nl/amsterdam/meer-zwangeren

-geweigerd-bij-amsterdamse-zieken-

huizen~a4519371/

20. van den Akker-van Marle ME, Akker-

mans H, Boesveld IC, Bruijnzeels MA,

Franx A, Graaf JP de, et al. Geboorte-

centrum onderzoek. 2016;

21. Kessel P van, Triemstra M, Boer D de.

Handreiking voor het meten van

kwaliteit van zorg met Patient Reported

Outcome Measures [Internet]. 2014.

Available from: https://www.nivel.nl/

sites/default/files/bestanden/Handrei-

king-meten-kwaliteit-zorg-met-Patient

-Reported-Outcome-Measures.pdf

22. KNOV. Ervaringen en beoordeling

verloskundige zorg [Internet]. Available

from: https://www.knov.nl/serve/file/

knov.nl/knov_downloads/1439/file/

Rapportage onderzoek KNOV -

10 januari 2013.pdf

23. Volksgezondheid en zorg. Doelgroepen

van preventie.

24. De Raad voor de Volksgezondheid en

zorg. Zorg voor je gezondheid! Gedrag

en gezondheid: de nieuwe ordening

[Internet]. 2010. Available from: https://

www.raadrvs.nl/uploads/docs/Ad-

vies_-_zorg_voor_je_gezondheid.pdf

25. KNOV. Factsheet Obesitas. 2012.

26. Volksgezondheid en zorg. Trend

overgewicht volwassenen. 2017.

27. Volksgezondheid en zorg. Aanbod

preconceptieconsult.

28. Ministerie van Volksgezondheid Welzijn

en Sport. Actieprogramma kansrijke

start. 2018.

29. Berwick DM. Era 3 for Medicine and

Health Care. JAMA. 2016;315(13):1329-30.


30. KNOV. Zorgvragen buiten richtlijnen

[Internet]. 2015. Available from: https://

www.knov.nl/werk-en-organisatie/

tekstpagina/654-2/zorgvragen-bui-

ten-richtlijnen/hoofdstuk/959/zorgvra-

gen-buiten-richtlijnen/

31. van den Bergen K, Oortwijn W, ten

Have A, Weistra K, Nieuwdorp C, Huis

in ’t Veld T, et al. The future of the

medical technology market. 2018;

32. Meskó B. The guide to the future of

medicine. 2013.

33. Idenburg PI, Dekkers V. ZorgEnablers

2017. 2016.

34. Perined. Perinatale Zorg in Nederland

2016. 2018.

35. Wiegers T, Van Hassel D. Aandeel

verloskundigen met een klinische ver-

volgopleiding neemt toe. Tijdschr voor

Verlos. 2014;6:31-3.


Vrouwen steeds later moeder. 2018.

37. Renfrew MJ, McFadden A, Bastos MH,

Campbell J, Channon AA, Cheung

NF, et al. Midwifery and quality care:

findings from a new evidence-informed

framework for maternal and newborn

care. Lancet. 2014;384(9948):1129-45.

38. NFU. Waardegedreven zorg.

39. Nictiz. Patiëntportalen op ziekenhuis-

websites [Internet]. 2016. Available

from: https://www.nictiz.nl/wp-con-

tent/uploads/2018/04/Factsheet-pati-

entportalen-ziekenhuiswebsites.pdf

40. van Heeswijk E, van Veghel D. Gezins-

gerichte zorg. Fontys hogeschool;


Colofon

Deze publicatie is tot stand gekomen in

opdracht van de Koninklijke Nederlandse

Organisatie van Verloskundigen (KNOV) in

samenwerking met BeBright. Het grafisch

ontwerp is van Blik Grafisch Ontwerp.

12 trends in geboor tezorg - KNOV · en integrale geboortezorg ... vanuit kostenbeheersing...

Documents

Transcript of 12 trends in geboor tezorg - KNOV · en integrale geboortezorg ... vanuit kostenbeheersing...