12 mei 2014

deSingel Antwerpen CONGRES

INFRASTRUCTUUR IN DE STAD

INFRASTRUCTUUR IN DE STAD | 12 MEI 2014

Mobiliteitsinfrastructuur en stadsontwikkeling zijn in de dagelijkse praktijk nog al te vaak twee verschillende

werelden. Een meer geïntegreerde aanpak en attitude zijn nodig. Met het congres ‘Infrastructuur in de stad’ willen

de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP) en het Urban Studies Institute (USI) van de Universiteit

Antwerpen aantonen dat het anders kan. Het congres ontleedt de complexiteit van infrastructuurprojecten vanuit

verschillende disciplines om zo meer aandacht te vragen voor zowel het project als het proces. Achteraan in deze

bundel vindt u een literatuurlijst met alle artikels die in het VRP-tijdschrift Ruimte verschenen rond infrastructuur.

Meer info over de VRP en Ruimte vindt u op www.vrp.be. De VRP en USI wensen u een boeiende dag toe.

een initiatief van

met de steun van

PROGRAMMA

Congres ‘Infrastructuur in de stad’ 12 mei 2014

08:30 Onthaal en koffie

09:30 Welkomstwoord An Rekkers (directeur VRP)

09:35 Voorstelling Urban Studies Institute (USI) Stijn Oosterlynck (docent UA/USI)

09:40 Historisch overzicht en uitdagingen voor een stedelijke integratie van infrastructuurprojecten

Maarten Van Acker (docent USI)

10:00 Vier soorten infrastructuurontwerp in samenhang met stedelijke ontwikkeling

Marcel Smets (em. hoogleraar KU Leuven | gewezen Vlaams Bouwmeester)

10:45 Wat is de rol van de Rijksadviseur Infrastructuur en Stad?

Rients Dijkstra (Rijksadviseur voor Infrastructuur en Stad, NL)

11:30 Koffiepauze

12:00

Debat ‘Infrastructuurprojecten in de stad. Ontwerp, regie en beleid’:

Filip Boelaert (secretaris-generaal departement Mobiliteit en Openbare Werken)

Peter Cabus (secretaris-generaal departement Ruimte Vlaanderen)

Roger Kesteloot (directeur De Lijn)

Dirk Lauwers (gastprofessor universiteiten Gent en Antwerpen en KU Leuven)

Cathy Berx (gouverneur provincie Antwerpen)

Moderator: Joris Scheers

12:45 Lunch

13:45

Workshops (parallelle sessies)

Het infrastructuurproject ruimtelijk ontleed

Infrastructuur, participatie en draagvlak

Een strijd voor mobiliteit en rechtvaardigheid

De toekomst van stedelijke mobiliteit

Safari door het Ringlandschap

15:30 Pauze

15:45

Conclusies en debat

Conclusies van de workshops en debat met Maarten Van Acker, Tom Coppens, Stijn Oosterlynck, Peter

Vermeulen en Dirk Lauwers. De respondenten verzamelen op het einde van de dag de kennis en

koppelen dit plenair terug. Moderator: Joris Scheers (Vlaamse overheid)

Moderator: Kristiaan Borret 16:25 Slotwoord (An Rekkers – directeur VRP)

16:30 Receptie

18:00 Einde

sprekers voormiddag

An Rekkers is directeur van de VRP. Ze studeerde Romaanse filologie aan de KU

Leuven en startte recent met de opleiding ruimtelijke planning. An heeft jarenlang

gewerkt als coördinator van het Regionaal Landschap Pajottenland en Zennevallei

en als projectcoördinator van de Open Monumentendag. Haar expertise ligt in de

sensibilisering voor natuur, landschap en erfgoed.

Stijn Oosterlynck is hoofddocent armoede- en stadssociologie. Hij is

woordvoerder van onderzoekscentrum OASES (Ongelijkheid, Armoede, Sociale

Uitsluiting en de Stad) van de universiteit Antwerpen en voorzitter van het Urban

Studies Institute van diezelfde universiteit. Stijn Oosterlynck doet onder meer

onderzoek naar de sociale en politieke dimensie van stadsontwikkeling.

Ingenieur-architect/stedenbouwkundige Maarten Van Acker doceert stedenbouw

en stadsontwerp aan de Universiteit Antwerpen. Zijn doctoraat ging over de impact

van infrastructuurontwerp op de verstedelijking van België sinds de 19de eeuw. Zijn

post-doctoraat kwam deels tot stand aan The New School for Design in New York.

Maarten is lid van de redactieraad van het VRP-magazine Ruimte.

Marcel Smets is emeritus gewoon hoogleraar Stedenbouw (KU Leuven). Hij was de

hoofdontwerper van de 1ste fase van de stationsomgeving van Leuven en van talrijke

ontwerpstudies over stedelijke ontwikkeling en infrastructuur. Als Vlaams

Bouwmeester (2005-2010) plaatste hij ontwerp van infrastructuur op de agenda.

Samen met Kelly Shannon schreef hij ‘The landscape of contemporary infrastructure’

(Nai, 2010). Met Anne Mie Depuydt (uapS) werkt hij momenteel als

stedenbouwkundig ontwerper aan de herontwikkeling van Ile de Nantes (Fr).

Ingenieur-architect/stedenbouwkundige Rients Dijkstra is sinds 2012 Rijksadviseur

voor Infrastructuur en Stad. In die hoedanigheid adviseert hij onder meer het

Nederlandse ministerie van Infrastructuur en Milieu over allerhande ruimtelijke

thema’s. Daarnaast is Rients ook oprichter van ontwerpbureau Maxwan Architects

and Urbanists (Rotterdam). In 1993 ontwierp hij het masterplan ‘Leidsche Rijn’

(Utrecht) en recenter het masterplan ‘Leiden Central Station’. Hij werkte voordien

onder meer voor het Office for Metropolitan Architecture (OMA) van Rem Koolhaas.

Cathy Berx studeerde Rechten aan de Universiteit Antwerpen waar ze sinds 2000

ook als professor doceert. In 2008 werd ze gouverneur van de provincie Antwerpen.

Ze was voorzitter van de Commissie Investeringsprojecten (‘Commissie Berx’) die in

februari 2010 haar eindrapport voorstelde. Cathy Berx coördineert verschillende

mobiliteitsprojecten in de provincie Antwerpen waaronder het Oosterweelproject.

Als coördinator is ze verantwoordelijk voor de communicatie tussen stakeholders, de

afstemming van projecten en processen en de rapportering aan de Vlaamse

regering.

Filip Boelaert is sinds 1 april 2014 secretaris-generaal van het departement

Mobiliteit en Openbare Werken van de Vlaamse overheid. Het departement

Mobiliteit en Openbare Werken staat onder meer in voor de begeleiding van lokale

overheden bij mobiliteitsplanning, het Vlaams verkeerscentrum en de

beleidsvoorbereiding op het vlak van Mobiliteit en Openbare Werken.

Professor dr. Peter Cabus studeerde economische geografie, stedenbouw en

ruimtelijke planning. In de eerste helft van de ambtsperiode 2009-2014 was hij

kabinetschef ruimtelijke ordening van de Vlaamse minister voor ruimtelijke

ordening. Sinds 2012 is hij secretaris-generaal van het departement Ruimte

Vlaanderen, waar hij onder meer verantwoordelijk is voor de realisatie van projecten.

Peter Cabus doceert het vak Space, Society & Policy aan masterstudenten van de KU

Leuven.

Roger Kesteloot studeerde politieke en sociale wetenschappen en begon zijn

carrière als assistent aan de faculteit Toegepaste Wetenschappen van de Universiteit

Antwerpen. Daarna werkte hij binnen de journalistieke wereld. Sinds 1998 werkt hij

bij de Vlaamse Vervoermaatschappij De Lijn, waar hij aanvankelijk de Europese

dossiers coördineerde. Vanaf 2004 oefende hij de functie van directeur Onderzoek

uit. Sinds 2010 is hij directeur-generaal van De Lijn.

Dirk Lauwers is mobiliteitsdeskundige en ruimtelijk planner met meer dan 30 jaar

ervaring. Hij is gastprofessor aan de universiteiten van Antwerpen, Gent en Leuven.

Naast zijn academische activiteit werkt hij als consultant mobiliteit en stedelijke en

regionale planning in Vlaanderen en Europa. Hij was afgevaardigd bestuurder van iris

consulting, directeur van Mens en Ruimte en van Arcadis.

Joris Scheers is ruimtelijk planner en socioloog. Hij is projectleider vastgoedbeleid

bij de Vlaamse overheid en gastprofessor aan het departement ASRO van de KU

Leuven. Joris Scheers vertegenwoordigt de VRP bij de “European Council of Spatial

Planners” (ECTP). Hij is ex-voorzitter van de VRP.

Workshops namiddag

WORKSHOP 1 HET INFRASTRUCTUURPROJECT RUIMTELIJK ONTLEED

foto © Intercommunale Leiedal

Infrastructuur en stedenbouw lijken tot twee verschillende

werelden te behoren. Infrastructuur wordt gerekend tot het domein

van de ingenieur terwijl stedenbouw vaak deel uitmaakt van

overlappende disciplines van architectuur, sociale wetenschappen en

beleidsstudies. Infrastructuur en stedenbouw zijn daarom het

voorwerp van verschillende departementen, verschillende

ontwerpers, verschillende congressen. Internationale fenomenen

(discussies over congestie, fijn stof, aanleg van infrastructuur)

illustreren de gespannen relatie tussen infrastructuurprojecten en de

stedelijke omgeving. Deze workshop gaat na hoe het

ontwerp(proces) de sleutel aanreikt voor ruimtelijke integratie van

infrastructuurprojecten: drie ontwerpers delen hun ervaringen.

DISCUSSIEPANEL

AGLAÉE DEGROS is mede-oprichter van Artgineering, een Rotterdams bureau voor onderzoek en ontwerp op het raakvlak

van stedenbouw en infrastructuur. Het bureau bedenkt en realiseert strategieën voor complexe (tussen)stedelijke gebieden,

met bijzondere aandacht voor infrastructuur en verkeer. Aglaée is professor aan de Akademie der bildenden Künste Wien. Ze

publiceerde de boeken 'Fietsinfrastructuur' en 'Brussel [her]verovert haar buitenruimte'.

MAARTEN VAN DE VOORDE is projectmanager/directeur van het Belgisch kantoor van West 8, bureau voor stedenbouw,

landschap en architectuur. Hij is verantwoordelijk voor de Franse en Belgische projecten (o.a. het masterplan en de supervisie

van de stationsomgeving van Hasselt, het Falconplein in Antwerpen en de stationsbuurt van Berchem). Van de Voorde is

nauw betrokken bij het ontwerp van bruggen, publieke ruimte-elementen en product design. Hij is gastprofessor aan

verschillende Vlaamse universiteiten.

Ingenieur-architect/stedenbouwkundige WOUTER VELDHUIS is directeur van MUST stedenbouw. Wouter werkte als

ontwerper/onderzoeker aan complexe ruimtelijke ordeningsvraagstukken op het raakvlak van stad en infrastructuur (Ring

van Utrecht, Ruit van Rotterdam…). Samen met MUST publiceerde hij ‘Kijk op de ruimtelijke kwaliteit van snelwegen’ (2013)

en ‘Atlas van de Snelwegomgeving’ (2009). Hij leidt de masteropleiding stedenbouwkunde aan de Academie van Bouwkunst

in Rotterdam.

Organisatie | MAARTEN VAN ACKER, ingenieur-architect/stedenbouwkundige. Maarten doceert stedenbouw en

stadsontwerp aan de Universiteit Antwerpen. Zijn doctoraat ging over de impact van infrastructuurontwerp op de

verstedelijking van België sinds de 19de eeuw. Zijn post-doctoraat kwam deels tot stand aan The New School for Design in

New York. Maarten Van Acker is lid van de redactieraad van het VRP-magazine Ruimte.

Verslag | MARLEEN GOETHALS (Faculteit Ontwerpwetenschappen, Onderzoeksgroep voor Stadsontwikkeling UA)

WORKSHOP 2 INFRASTRUCTUUR, PARTICIPATIE EN DRAAGVLAK

In maart 2010 presenteerden de commissies Berx en Sauwens aanbevelingen over het

versnellen en verbeteren van procedures bij maatschappelijk belangrijke

investeringsprojecten. Onderzoek van de UA toont aan dat niet zozeer formele

procedures de oorzaak zijn van lange doorlooptijden van complexe projecten, maar wel

de totstandkoming van een politieke consensus en onverwachte gebeurtenissen, zoals

nieuwe sectorale regelgeving, financiële problemen, veranderende maatschappelijke

prioriteiten, verschuivingen in grondeigenaarschap… In deze workshop gaan experts in

debat over de cruciale rol van participatie en draagvlak bij de realisatie van complexe

infrastructuurprojecten. Belangrijk vraagstuk hierbij is hoe bovenlokale en lokale

belangen met elkaar kunnen verknoopt worden. (foto: © Reporters)

DAVID STEVENS licht het recent goedgekeurde decreet complexe projecten toe evenals de routeplanner, een methodiek

om besluitvormingsprocessen bij complexe projecten te optimaliseren. David is coach van het team Infrastructuur van de

dienst Milieueffectrapportagebeheer (Vlaamse overheid). Hij maakte deel uit van het projectteam ‘Versnelling

Investeringsprojecten’ en heeft een ruime ervaring met complexe planningsprocessen (Antwerpse haven,

Oosterweelverbinding, Ring rond Brussel).

DISCUSSIEPANEL

MANU CLAEYS is voorzitter van het Antwerpse bewonerscollectief stRaten-generaal, dat in 2005 een bezwaarschrift

indiende tegen de Oosterweelverbinding en met een alternatief plan kwam. stRaten-generaal werd in 1999 opgericht als

hefboom voor burgerparticipatie en ter bevordering van stedelijke leefkwaliteit. Manu Claeys schreef in 2004 het manifest

‘Herwonnen stad’, een pleidooi voor het overkappen van de Antwerpse ring.

BART DERISON, directeur van Connect (een communicatiebureau gespecialiseerd in infrastructuur en mobiliteit) is

communicatieadviseur voor grote Nederlandse projecten (aanleg A2-tunnels in Maastricht en Noordoostcorridor in

Eindhoven). In Vlaanderen adviseert hij het Agentschap Wegen en Verkeer voor verschillende infrastructuurprojecten. Hij is

auteur van het boek ‘Help, er ligt een weg in mijn tuin!’

LIEVE VERFAILLIE is bemiddelaar bij de afdeling Algemeen Beleid van het departement Mobiliteit en Openbare Werken

(Vlaamse overheid). Bij grootschalige Vlaamse infrastructuurprojecten begeleidt zij onteigeningen. Een grote uitdaging van

haar job is het eenvoudig maar juridisch correct vertalen van complexe zaken naar de burger. Lieve Verfaillie werkt onder

andere in de Gentse Kanaalzone als lid van diverse stuur- en werkgroepen.

Organisatie en verslag | TOM COPPENS, doctor in de Ingenieurswetenschappen en ingenieur-architect. Tom is hoofddocent

aan de opleiding Stedenbouw en Ruimtelijke planning van de Universiteit Antwerpen en woordvoerder van de

onderzoeksgroep voor Stadsontwikkeling. Hij doet onderzoek naar project- en procesmanagement en participatie bij

ruimtelijke projecten en het ruimtelijk beleid. Van 2010 tot 2012 was hij voorzitter van de VRP.

WORKSHOP 3 EEN STRIJD VOOR MOBILITEIT EN RECHTVAARDIGHEID

Mobiliteit is ongelijk verdeeld over de maatschappij. Hoe

mobiliteit georganiseerd wordt, wie er toegang tot krijgt en wie

er de negatieve gevolgen van draagt, is de inzet van

maatschappelijke conflicten. De uitkomst van die conflicten hangt

samen met machtsverhoudingen in onze samenleving. Deze

sessie stelt de vraag welke sociale ongelijkheden er ingebouwd

zitten in het huidige mobiliteitssysteem en hoe een rechtvaardig

mobiliteitsbeleid er zou kunnen uitzien. (foto: © Reporters)

KAREL MARTENS is hoofddocent aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij heeft twintig jaar internationale ervaring op

het gebied verkeer en vervoer en ruimtelijke ordening. Recent was hij betrokken bij de voorbereiding van het Mobiliteitsplan

Vlaanderen in opdracht van het Departement voor Mobiliteit en Openbare Werken (Vlaamse overheid). De afgelopen jaren

heeft hij onderzoek verricht naar de relatie tussen mobiliteit en rechtvaardigheid, resulterend in internationale publicaties en

lezingen.

DISCUSSIEPANEL

MICHEL DEBRUYNE is als stafmedewerker van de studiedienst van het ACW (koepel van christelijke

werknemersorganisaties) verantwoordelijk voor de domeinen ruimtelijke ordening, wonen, mobiliteit, welzijn en armoede.

Debruyne is medeoprichter van ‘Decenniumdoelen’, een coalitie van vakbonden, armoede- en sociale organisaties. Op

Europees vlak is hij actief in een netwerk van universitaire experten, vakbonden en sociale organisaties rond ongelijkheid.

ERIK GRIETENS is beleidsmedewerker bij de Bond Beter Leefmilieu. Binnen de milieukoepel is hij verantwoordelijk voor

ruimtelijke ordening, mobiliteit, milieueffectrapportage en de opvolging van juridische dossiers. Als lid van diverse

adviescommissies volgt Grietens het beleid op het gebied van leefmilieu en ruimtelijke ordening al twintig jaar op de voet. In

2010 publiceerde hij het boek ‘Vlaanderen in de knoop. Een uitweg uit de ruimtelijke wanorde’.

Als senior adviseur logistiek en mobiliteit bij het kenniscentrum van Voka (Vlaams netwerk van ondernemingen) behartigt

GOEDELE SANNEN de belangen van Vlaamse ondernemingen op het vlak van logistiek en mobiliteit. Goedele is

handelsingenieur in de transporteconomie en kan buigen op een ruime ervaring in studiewerk en adviesverlening.

FREDERIC VANHAUWAERT is algemeen coördinator van het Netwerk tegen Armoede, een groepering van 59

armoedeverenigingen in Vlaanderen en Brussel. Vanuit de ervaring van mensen in armoede, wordt samen met hen

nagedacht over knelpunten en worden oplossingen geformuleerd. Het Netwerk tegen Armoede is een vaste gesprekspartner

van de Vlaamse overheid wat betreft armoedebestrijding.

Organisatie en verslag | STIJN OOSTERLYNCK , hoofddocent armoede- en stadssociologie. Stijn is woordvoerder van

onderzoekscentrum OASES (Ongelijkheid, Armoede, Sociale Uitsluiting en de Stad) van de universiteit Antwerpen en

voorzitter van het Urban Studies Institute van diezelfde universiteit. Hij doet onder meer onderzoek naar de sociale en

politieke dimensie van stadsontwikkeling.

WORKSHOP 4 DE TOEKOMST VAN STEDELIJKE MOBILITEIT

In deze workshop verkent Thomas Vanoutrive visies op stedelijke

mobiliteit binnen gangbare beelden voor stadsontwikkeling (New

Urbanism, Smart Growth, TOD, leefbare stad...) en confronteert die met

hedendaagse situaties. Daaruit worden een aantal stellingen geformuleerd

die worden voorgelegd aan een panel van actoren binnen het werkveld

van de stedelijke mobiliteit. (foto: © Reporters)

THOMAS VANOUTRIVE is geograaf en ruimtelijk planner. Hij behaalde een dubbeldoctoraat in de geografie en de toegepaste

economische wetenschappen. Thomas is verbonden aan het Departement Transport en Ruimtelijke Economie van de Universiteit

Antwerpen en publiceerde onlangs, samen met Kobe Boussauw (UGent), het boek ‘Het mobielste land ter wereld, een dialoog

over duurzame mobiliteit’.

DISCUSSIEPANEL

MAARTEN MATIENKO is verantwoordelijk voor het studiewerk en de enquêtes van Mobiliteitsclub VAB (Vlaamse

Automobilisten Bond). Op basis daarvan neemt VAB standpunten in die Maarten vertaalt naar een begrijpelijke boodschap.

VAB heeft als belangenverdediger van de automobilist ook aandacht voor voetgangers, fietsers en openbaar vervoer. VAB

heeft m.a.w. een brede kijk op mobiliteit en wil het overheidsbeleid ook in die richting sturen.

ANGELO MEULEMAN is projectverantwoordelijke ‘Gedeelde mobiliteit’ bij Taxistop. Taxistop ondersteunt

bedrijven/evenementen in het opmaken van carpoolplannen en het aanbieden van carpoolsoftware. Taxistop is oprichter en

partner van cambio autodelen in België. In het kader van diverse Europese projecten deelt Angelo Meuleman de bijzondere

ervaring van de koppeling tussen openbaar vervoer en autodelen in België.

JOHAN VAN REETH is als stedenbouwkundige en gedelegeerd bestuurder van BUUR cvba actief op het raakvlak tussen

ruimtelijke ordening en mobiliteit. Hij is copromotor van het Strategisch Basisonderzoek (SBO)-project, ‘Orderin’F’, van het

agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Technologie (IWT). Hierin wordt de relatie tussen regionaal openbaar vervoer

en onze ruimtelijke structuur onderzocht, onder meer via een casestudy voor de Leuvense regio.

DIRK WIESÉ is bestuurder bij Flanders Drive, een onafhankelijk kennisnetwerk en platform voor innovatie voor de Vlaamse

voertuigindustrie. Dirk Wiesé beschouwt openbaar vervoer niet als een doel op zich, maar als een instrument om steden

leefbaar en veilig te maken. Door een correcte integratie in het stedelijk weefsel kan openbaar vervoer een alternatief zijn voor

mensen die zich niet altijd te voet of met de fiets kunnen verplaatsen.

Organisatie en verslag | DIRK LAUWERS, mobiliteitsdeskundige en ruimtelijk planner met meer dan 30 jaar ervaring. Hij is

gastprofessor aan de universiteiten van Antwerpen, Gent en Leuven. Naast zijn academische activiteit werkt hij als consultant

mobiliteit en stedelijke en regionale planning in Vlaanderen en Europa. Hij was afgevaardigd bestuurder van Iris Consulting,

directeur van Mens en Ruimte en van Arcadis.

WORKSHOP 5 SAFARI DOOR HET RINGLANDSCHAP

© AG Stadsplanning Antwerpen

Tijdens deze fietstocht langs de Antwerpse ring wordt

stilgestaan bij de betekenis van de ring in verleden,

heden en toekomst van de stad. De fietstocht leidt

deelnemers langs sporen van meer dan honderd jaar

geschiedenis in het gebied rondom de ring en de Singel,

een gigantische ruimte tussen kernstad en voorstad. De

tocht heeft aandacht voor groen in de stad en voor de

actuele verkeersproblematiek. Verder wordt stilgestaan

bij de kansen voor de stadsontwikkeling van morgen.

PETER VERMEULEN is ingenieur-architect en ruimtelijk planner. Hij is medeoprichter en vennoot van Stramien, bureau voor

architectuur en ruimtelijke planning. Peter is sinds eind jaren '70 actief in Antwerpen, eerst in de Werkgroep Verkeer en later

ook in de Werkgroep Stadsbelang. Hij is co-auteur van het Globaal Structuurplan Antwerpen (1990) en lid van de stuurgroep

(en stadsgids) van Antwerpen Averechts. Peter Vermeulen is auteur van het 'Ringland-concept' en bedenker van de fietstoer

Expeditie Brialmont.

testen, inspraak en bezwaren komt in Zwitserland zelden voor. Het hoeft daarom ook niet te verbazen dat veel Zwitserse stadsontwik-kelings- en infrastructuurprojecten, ondanks een uitgebreid partici-patieproces, uiteindelijk sneller gerealiseerd worden dan vergelijkbare projecten in andere landen. Een gunstig neveneffect van die participa-

tie is bovendien de grotere betrokkenheid van de bevolking. Zo is het besef van de noodzaak van een duurzame ruimtelijke ontwikkeling dankzij de participatie gegroeid, wat ook in suburbane gebieden tot een duurzamer mobiliteitsgedrag heeft geleid en in een renaissance van compact stedelijk wonen heeft geresulteerd.

Strakke tijdsplanning

Om projecten snel te kunnen realiseren is in de Agglomeratiepro-gramma’s de financiering aan een strak tijdsschema gekoppeld. Voor projecten met de hoogste prioriteit moet het federaal geld binnen zeven jaar daadwerkelijk gebruikt zijn. Met de definitie van ‘dringliche Projekte‘ (dringende projecten) werden bovendien belangrijke, reeds geplande infrastructuurprojecten extra financieel ondersteund om een snellere uitvoering mogelijk te maken.

Een voorbeeld van een succesvol integraal duurzaam steden-bouw- en verkeersproject is de ‘Glattalbahn‘ in de noordelijke agglo-meratie van Zürich. Dit compleet nieuwe spoorsysteem met drie lijnen en 21 haltes werd binnen vijf jaar voltooid en verbindt Zürich met de luchthaven Kloten en met acht voorsteden. Met de Glattalbahn als ruggengraat van stedelijke ontwikkelingen ontstaat momenteel onder de naam ’Netzstadt Glattal’ uit voorheen perifeer restgebied een dichtbebouwde stad, met meer dan 100.000 inwoners en arbeids-plaatsen. Dankzij de goede bereikbaarheid met openbaar vervoer kon in veel gebieden het aantal parkeerplaatsen gehalveerd worden, wat tot een opwaardering van de openbare ruimte heeft geleid. Omdat de ‘Glattalbahn’ vooral door bestaand stadsgebied rijdt en gemeenten in Zwitserland zelf nauwelijks grond bezitten, was behalve intensieve burgerparticipatie ook samenwerking met private partners noodzake-lijk. Aangezien de Zwitserse bevolking via referenda altijd zelf bepaalt waaraan belastinggeld wordt uitgegeven (alle grote bouwprojecten moeten via referenda goedgekeurd worden), zijn efficiënte en pragma-tische oplossingen een vereiste. Duurzame ruimtelijke ontwikkeling is dus ook in herstructureringsgebieden mogelijk - in samenwerking met private investeerders en met weinig kosten.

Eerste stap

Hoewel de agglomeratieprogramma’s hun eerste vruchten beginnen af te werpen, moet er nog veel gebeuren. In veel kleine agglomeraties is de auto nog altijd een heilige koe en blijft men vasthouden aan oude planningsstrategieën uit de jaren 1960. Het periurbane gebied - waar de oplossingen uit de agglomeratieprogramma’s nauwelijks toepasbaar zijn - krijgt veel te weinig aandacht. De Zwitserse ruimtelijke ordening heeft echter vooral in de grote en middelgrote agglomeraties - die qua schaal goed vergelijkbaar zijn met Belgische agglomeraties - een be-langrijke eerste stap naar een échte duurzame ruimtelijke ontwikkeling mogelijk gemaakt. De door verkeersproblemen geplaagde Belgische stadsgewesten kunnen er inspiratie uit putten. www.wetering.ch

M O B I L I T E I T

‘Blokkering door protesten, inspraak en bezwaren komt in Zwitserland zelden voor’

‘glattalbahn‘ in Zürich-Leutschenbach: verdichting en openbaar vervoer zijn in de Zwitserse agglomeraties onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Het winkelcentrum Sihlcity in Zürich is ruimtelijk in zijn omgeving geintegreerd en ligt aan verschillende tram-, S-Bahn- en buslijnen. Ondanks de perifere ligging aan een snelweg komt 70% van de bezoekers met het openbaar vervoer, met de fiets of lopend. [ F OTO : R E P O R T E R S ]

21 20

Infrastructuur – literatuurlijst artikels in Ruimte

Hieronder vindt u een selectie van artikels over infrastructuur die verschenen in het VRP-tijdschrift Ruimte. Als u geïnteresseerd

bent in een van deze artikels, kan u contact opnemen met secretariaat@vrp.be

VAN MOERKERKE, B., ‘De vallei wordt een talud. Verkeersknoop Lummen.’ Ruimte 1, jaargang 1, 2009, p. 22

VAN MOERKERKE, B., ‘Een concept voor de Vlaamse doortocht’, Ruimte 2, jaargang 1, 2009, p. 48

ARUP UK – SUM RESEARCH, ‘Is Liefkenshoektunnel het alternatief?’, Ruimte 2, jaargang 1, 2009, p. 62

RAEYMAEKERS, K., ‘Stad aan de stroom zonder brug’, Ruimte 2, jaargang 1, 2009, p. 71

VAN MOERKERKE, B., ‘Een ring is een weg in het landschap’, Ruimte 3, jaargang 1, 2009, p. 24

HAINE, K., ‘Dromen van een groene rivier’, Ruimte 3, jaargang 1, 2009, p. 46

VADER, R. en OPSOMER, F., ‘Het visitekaartje van de stad’, Ruimte 3, jaargang 1, 2009, p. 52

GOETHALS, M., LAUWERS, D. en VANVELDHOVEN, S., ‘Het leerproces van Oosterweel’, Ruimte 3, jaargang 1, 2009, p. 67

VAN MOERKERKE, B., ‘Creatief voor de slimme weggebruiker’, Ruimte 4, jaargang 1, 2009, p. 44

RENARD, P., ‘Het landschap is mijn grootste zorg’, Ruimte 5, jaargang 2, 2010, p. 10

RENARD, P., ‘Een debat over stad en rand’, Ruimte 5, jaargang 2, 2010, p. 54

VAN MOERKERKE, B., ‘Een hommage aan de mens’, Ruimte 6, jaargang 2, 2010, p. 52

DE SMEDT, P., HOLEMANS, D. en WACKENIER, L., ‘Vlaanderen staat stil’, Ruimte 6, jaargang 2, 2010, p. 56

VAN ACKER, M., ‘Kanalen en kolonies in de Kempen’, Ruimte 6, jaargang 2, 2010, p. 72

CANDAELE, B. en STALENHOEF, G., ‘Verdichting langs het Albertkanaal’, Ruimte 8, jaargang 2, 2010, p. 48

VAN ACKER, M., ‘De tram maakte van de kust een vastgoedeldorado’, Ruimte 8, jaargang 2, 2010, p. 74

PELEMAN, D. en VAN ACKER, M., ‘De renaissance van de infrastructuur’, Ruimte 9, jaargang 3, 2011, p. 44

BLONDIA, M. en DE BLOCK, G., ‘Grote projecten voor kleine stations’, Ruimte 9, jaargang 3, 2011, p. 58

TOTTE, P., ‘Wonen langs de snelweg’, Ruimte 10, jaargang 3, 2011, p. 20

VAN MOERKERKE, B., ‘Het plan achter de vlinder’, Ruimte 10, jaargang 3, 2011, p. 30

DE WANDELER, K., ‘De zeven levens van een Brusselse brug’, Ruimte 10, jaargang 3, 2011, p. 80

BLONDIA, M. en DE DEYN, E., ‘Een tramtrein voor Klein-Brabant’, Ruimte 11, jaargang 3, 2011, p. 50

VAN MOERKERKE, B., ‘Strijd om de schaduw van het viaduct’, Ruimte 12, jaargang 3, 2011, p. 14

AUCHA GOMEZ, E. en NAGELS, L., ‘Verdamd maar niet verdoemd’, Ruimte 14, jaargang 4, 2012, p. 54

VERBAKEL, W., ‘Traag heeft zo zijn voordelen’, Ruimte 15, jaargang 4, 2012, p. 54

VERMEULEN, P., ‘Uit de ban van de Ring’, Ruimte 16, jaargang 4, 2012, p. 14

RENARD, P., ‘Infrastructuur creëert economie’, Ruimte 16, jaargang 4, 2012, p. 42

BEKAERT, P., ‘Er zit vaart in het kanaal’, Ruimte 16, jaargang 4, 2012, p. 60

VAN DE WETERING, H., ‘Agglomeratie 2.0’, Ruimte 17, jaargang 5, 2013, p. 18

MOERMAN, A., ‘Een plan voor de ontsluiting van de haven’, Ruimte 17, jaargang 5, 2013, p. 46

BORRET, K. en JACOBS, E., ‘Park & Ride – visitekaartje van de stad’, Ruimte 19, jaargang 5, p. 58

PUTSEYS, I., TACK, B. en VANHAVERBEKE, F., ‘Wervend water: blauwgroene netwerken in de Eurometropool’, Ruimte 21,

jaargang 6, p. 41

AERTS, J., ‘In de ban van de Ring: van infrastructuurwerken tot stadsvernieuwing’, Ruimte 21, jaargang 6, p. 53

VAN REETH, J., ‘Regionet Leuven: openbaar vervoer als hefboom voor duurzame ruimtelijke ordening’, Ruimte 21,

jaargang 6, p. 57