11Fountains 11Steden een uniek cultureel verbond

Voor Fryslân zijn bijzondere jaren aangebroken. Leeuwarden-Fryslân 2018 nadert en dat wordt steeds meer zichtbaar in de provincie. Fryslân ademt cultuur, taal en sport. Die beleving en inspiratie vertaalt zich in een brede verscheidenheid aan pro-jecten en initiatieven verspreid over de provincie. De inspiratie komt mede voort uit het culturele hoofdstadjaar 2018, waarin wij als Leeuwarden en Fryslân prachtige projecten tonen aan de wereld. Een van onze absolute blikvangers is natuurlijk het project 11Fountains in de Friese Elfsteden. In mei 2018 is het zover en staat er in elke Friese Elfstedenstad een uniek waterkunstwerk, passend bij de stad. Het af- gelopen jaar zijn de ontwerpen en de locaties gepresenteerd aan en besproken met de mensen in de Friese Elfsteden. De Fonteincommissies met vertegenwoordigers uit de mienskip vervulden hierin een belangrijke rol. Dit proces ging niet zonder slag of stoot. En zo hoort het. Friezen zijn eigenzinnig en trots en willen meedenken over plannen die in hun stad of dorp worden uitgevoerd. Mede dankzij hun inzet wordt dit project een groot succes, voor Fryslân, Nederland en de wereld, daar ben ik van overtuigd. En niet alleen in 2018, maar ook ver daarna.

EigenzinnigVoorwoord Sietske Poepjes

Sietske PoepjesDeputearre fan Fryslân

365 dagen Elfstedentocht

Vanaf voorjaar 2018 slingert deze unieke combinatie zich als een parelsnoer door het schitterende landschap van Friesland, de regio waar de strijd van de mens met het water zich in de geschiedenis en de harten van de mensen heeft gekerfd. De Elfstedentocht over het ijs mag dan een steeds grotere zeldzaamheid worden, een Elfstedentocht langs culturele hoogtepunten belooft het ontstaan van een even luisterrijke als lucratieve nieuwe traditie.

Zoals vroeger de oude lindeboom in het dorp, zo vor- men de 11 fonteinen ieder in ‘hun’ stad een centrale plek van samenkomst. Ze symboliseren het in Friesland zo sterke gevoel van gemeenschap, van mienskip zoals de Friezen zelf zeggen. De fonteinen zouden er nooit gekomen zijn zonder de enthousiaste steun en betrok-kenheid van deze mienskip, in iedere stad gerepre-senteerd door een zogeheten Fonteincommissie. Deze commissies hebben mogelijke locaties aangedragen, de voor hun stad gekozen kunstenaar ontmoet en hem of haar over de lokale historie geïnformeerd, openbare presentaties verzorgd en het ontwerp mede beoordeeld. Nooit eerder is op zo’n manier een breed draagvlak ontstaan voor een complex en ambitieus kunstproject.

Waar op de wereld vind je 11 door internationale topkunstenaars ontworpen fonteinen in 11 prachtige historische steden?

11 Fonteinen, 11 kunstenaars

van wereldklasse

11 Fonteinen, 11 symbolen van de mienskip

11 Fonteinen, nieuw cultureel erfgoed

Alle deelnemende kunstenaars behoren tot het topsegment van de internationale kunstwereld. Zij komen uit 11 verschillende landen en zijn op basis van hun werk zorgvuldig gekozen als ‘passend’ bij het karakter van een stad. Hen is gevraagd zich te verdiepen in de geschiedenis van de stad, rekening te houden met de beoogde locatie en kennis te maken met de plaatselijke bevolking. Daaruit zijn, naast war- me contacten, zeer bijzondere ontwerpen ontstaan die met elkaar een niet te missen bestemming vormen voor internationaal cultuurtoerisme.

11Fountains is een van de grootste kunstprojecten van Leeuwarden-Fryslân 2018, Culturele Hoofdstad van Europa en is nieuw cultureel erfgoed. Het project wordt ondersteund door de Provincie Fryslân en de zes betrokken gemeentes.

Anna TilroeInleiding

Vanaf mei 2018 in Friesland!

Dokkum

LeeuwardenFraneker

Harlingen

Bolsward

SneekIJlst

Workum

Hindeloopen

StavorenSloten

11. Leeuwarden Jaume Plensa (Spanje)

15. Sneek Stephan Balkenhol (Duitsland)

19. IJlst Shinji Ohmaki (Japan)

23. Sloten Lucy Orta en Jorge Orta (Groot-Brittannië, Argentinië)

27. Stavoren Mark Dion (Verenigde Staten)

31. Hindeloopen Shen Yuan (China)

35. Workum Cornelia Parker (Groot-Brittannië)

39. Bolsward Johan Creten (België)

43. Harlingen Jennifer Allora en Guillermo Calzadilla (Ver. Staten, Cuba)

47. Franeker Jean-Michel Othoniel (Frankrijk)

51. Dokkum Birthe Leemeijer (Nederland)

Inhoud De Friese Elfsteden

10 11

Jaume Plensa is al in het bidbook-stadium voor deelname aan 11Fountains be- naderd. Hij bracht in augustus 2014 een eerste bezoek aan Leeuwarden waar hij de burgemeester, enkele wethouders en de directeur Stadsontwikkeling ontmoette. Het resulteerde in de uitnodiging aan de kunstenaar om mee te denken over de com-plete herinrichting van het gebied voor het station en daar de door hem te ontwerpen fontein een gezichtsbepalend onderdeel van te laten zijn. Door Plensa reeds in de ontwikkelfase bij de stedelijke herinrichting te betrekken, is dit drukke en voorheen onoverzichtelijke gebied veranderd in een heldere, richtinggevende entree van de stad met als onontkoombare blikvanger Plensa’s fontein Love. De fontein bestaat uit twee 7 meter hoge, witte hoofden van een jongen en een meisje die op een ovaalvorming zwart plateau rusten. Hun gezichten zijn naar elkaar toegewend maar hun ogen zijn gesloten. Beider gezichtsuitdrukking is sereen, bijna meditatief. ‘Ze dromen’, zegt Plensa, ‘voor kinderen is de toekomst een droom vol beloftes.’ Plensa kreeg zijn inspiratie voor de mistfontein toen hij ‘s morgens vroeg de nevel boven de Friese velden zag. ‘In Friesland’, zei hij, ‘komt het water uit de grond.’ Om de kinderhoofden heen hangt daarom een 2 meter hoge mistwolk waar de bezoeker in rond kan dwalen. Het gebied rondom de fontein nodigt uit tot zitten en rustig ge-nieten van het stadsperk met z’n bloemen en oude bomen. Om vervolgens de mooie stad Leeuwarden in te lopen. Aanvankelijk bestond het plan om voor de gezichten een jongen en meisje uit Leeuwarden uit te nodigen, maar hier is van afgezien. De kunstenaar heeft nu twee kinderen uit Catalonië gekozen. Hun namen zijn niet bekend. Voor het ontwikkelen van de mistwolk en het voorkomen van legionella werkt de gemeente nauw samen met het Centre of Expertise Water Technology in Leeuwarden.

Jaume Plensa (Spanje, 1955) woont en werkt in Barcelona. Plensa geniet wereldwijd grote faam met zijn grote sculpturen van menselijke figuren, in het bijzonder vrouwenhoofden. De vaak metershoge, stenen hoofden hebben altijd de ogen gesloten en bieden een bijna meditatieve aanblik. Ze staan in openbare ruimtes en musea in Europa, Azië, Zuid-Amerika, Canada en de VS. Prachtig is bijvoorbeeld een groot, wit, verstild vrouwenhoofd in de zee van Rio de Janeiro. Een absoluut hoogtepunt in zijn

uitgebreide oeuvre is de Crown Fountain in het Millennium Park van Chicago, een langjarig project waarbij honderden inwoners van de stad betrokken waren. De fontein is nu een icoon van de stad. In 2015 werd zijn tentoonstelling in de Basiliek San Giorgio Maggiore tijdens de Biënnale van Venetië alom bejubeld. Plensa heeft vele onderscheidingen gekregen, waaronder de Medaille de Chevalier des Arts et Lettres en de prestigieuze Velázquez Prize for the Arts in 2013.

www.jaumeplensa.com

Het hernieuwde stationsgebied voor het NS-station

Leeuwarden01/11 LoveJaume Plensa

Locatie

(Spanje)

InspiratiebronDe jeugd in de stad en de nevel over de velden

MateriaalKunsthars met marmer

Afmeting7 meter hoog, 2 bij 3 meter omvang op breedste delen

12 13

14 15

“De man met de Hoorn des overvloeds verwijst naar een beeld van Fortuna, de godin van het geluk en de schutsvrouwe van steden, families en volkeren. De overvloeiende hoorn, symbool voor geluk en macht, brengt materiële welstand aan ieder die ermee in aanraking komt. Maar de man die in Sneek de Hoorn des overvloeds vasthoudt, staat op een gouden bol die voortdurend om zijn as draait. De bol wordt aangedreven door de terugstoot van het water dat uit de hoorn stroomt. Zo wordt de toestroom van het fortuin een onberekenbare, blinde kracht. Wie er profijt van heeft en hoe lang dat duurt, blijft een open vraag. Beslissend zijn het geluk en het lot; de overvloed die zich toevallig over ons uitstort, kan ons even snel weer ontnomen worden. De wisselvallige aard van de Hoorn des overvloeds weerspiegelt zich in de ambi-valente gezichtsuitdrukking en neutrale kleding van de man. Je kunt er geen duidelijke gevoelstoestand of iets persoonlijks in ontdekken. Zijn onbestemdheid maakt dat wij de ‘De fontein van Fortuna’ ervaren als een tegenpool die ons met onszelf confron-teert. Hij roept de vraag op wat we nu eigenlijk waarnemen, en wat leven betekent. Tegelijk beseffen we dat geen enkel antwoord definitief kan zijn.”

In het water van het Hoogend

Sneek02/11 Fortuna’s FountainStephan Balkenhol

Locatie

(Duitsland)

Inspiratiebron De geschiedenis van de stad, die getekend is door periodes van grote welvaart en neergang

MateriaalBrons; coating

AfmetingOngeveer 3,5 meter hoog

Stephan Balkenhol (Duitsland, 1957) woont en werkt in Duitsland en Frankrijk. Balkenhol brak in de jaren tachtig internationaal door met figuratieve houtsculpturen, iets wat lange tijd not done was in de kunst. Het zijn vrijwel altijd mensfiguren die hij zichtbaar met hamer en beitel uit grote boomstammen heeft gehakt. Ze steken vaak op subtiele, humoristische wijze de draak met ons. Balken-hol heeft een omvangrijk repertoire aan openbare opdrachten opgebouwd, die vaak een onverwacht ‘commentaar’ leveren op

de locatie. Een veelbesproken werk was de sculptuur van een man in de rivier de Thames omdat velen dachten dat er iemand verdronk. Bij de dierentuin in Hamburg klemt een kleine man zich vast aan de hals van een giraffe. Balkenhol exposeert wereldwijd in grote musea en galeries en zijn houten en bronzen sculpturen zijn opgenomen in prominente internationale collecties. Hij geldt als een van de belangrijkste hedendaagse beeldhouwers en heeft tal van prijzen op zijn naam.

www.stephenfriedman.com/artists/stephan-balkenhol

16 17

18 19

“Bij mijn bezoek aan IJlst trof mij hoezeer de geschiedenis en cultuur van de inwo- ners verbonden is met het water en de natuur in het algemeen. Met name fascineerden mij het geleidelijke ontstaan van de stad vanuit het water en het belang van de Stins daarbij. Toen ik hoorde van het bestaan van de oude, verwilderde stinzenplanten viel voor mij veel op zijn plaats. Wat mij als kunstenaar namelijk mateloos fascineert, is dat cultuur iets is wat zich laag op laag heeft gevormd. Ze berust op een grote onderlaag die niet verdwijnt, maar waarop door steeds weer nieuwe generaties wordt voortge-bouwd. Eigenlijk zoals de stad IJlst is ontstaan. En zoals het ook gaat in de natuur. De prachtige oude stinzenplanten zijn tekens van die onzichtbare onderlaag en van de rol van de mens bij de ontwikkeling daarvan. Die combinatie van natuur, cul-tuur en mens heb ik voor de fontein van IJlst als uitgangspunt genomen en in verband gebracht met een oude stijl van Japanse bloemschikkunst, ‘Tachibana’ geheten. Daarbij staat het bloemarrangement symbool voor de eeuwige verbintenis tussen mens en natuur. De bloemen van de Rikka-fontein zijn gemaakt van roestvrijstaal en hebben twee verschillende gedaantes. Een aantal ervan is uit staal gesneden en prachtig gekleurd. Een ander deel is gezandstraald op zilverglanzend gepolijst staal, dat doet denken aan de ijzers van schaatsen en dat het licht opvangt en de kleuren van de driedimen-sionale bloemen weerspiegelt. Dit boeket van bloemen, kleuren en licht rust op een vaasvormig onderstel met een oppervlakte van water. Het water is constant in bewe-ging en rimpelt, bruist, sproeit en stort naar beneden in een groot waterbassin. Er omheen staan mooie banken. ’s Avonds is de fontein verlicht.”

De Dassenboarch

IJlst03/11 RikkaShinji Ohmaki

Locatie

(Japan)

InspiratiebronDe Ylostins als origine van de stad; de stinzenplanten; schaatsfabriek Nooitgedagt.

MateriaalOnder meer RVS, zilverglanzend gepolijst en gezandstraald; autolak

AfmetingVaas 1,5 meter hoog en 6 meter doorsnee; bassin 8 meter doorsnee; bloemen 4 meter hoog

Shinji Ohmaki (Japan, 1971) woont en werkt in Tokyo. Ohmaki is bekend geworden door zijn kleurrijke installaties en videowerken die sterk fysiek en mentaal op het publiek inwerken. Ze verwijzen vaak naar aspecten van de natuur en cultuur die wij vergeten zijn. Zo bracht hij verdwenen bloemsoorten weer tot leven door muren en vloer van een grote zaal te bedekken met in kleurige pigmen-ten uitgevoerde bloemmotieven die, naarmate er meer op gelopen werd, geleidelijk ook weer verdwenen.

Zijn werk richt zich vaak direct op deelname van het publiek. Ohmaki heeft in Azië tal van solo- en groepstentoonstellingen op zijn naam en nam deel aan belangrijke internationale kunstevene-menten als de Aichi Triënnale en de Echigo-Tsumari Art Triënnale. Ook ontwierp hij verschillende werken voor de openbare ruimte. In 2016 werd een grote sculptuur van hem onthuld in de Garden Terrace Kiocho in Tokyo. Hij won verschillende prijzen in Japan, China en de VS.

www.shinjiohmaki.net

20 21

22 23

“In Sloten voel je overal de nabijheid van de inwoners: was die in de wind hangt te drogen, zitbanken voor het huis, gebruiksvoorwerpen in de tuin. De Kievitfontein verhaalt van de kinderen die opgroeien in zo’n hechte leefgemeenschap en vertrouwd zijn met de tradities en gebruiken. Het meisje dat op de schouders van de jongen staat, houdt een kievit in haar hand; een vogel die van oudsher hoort bij Friesland. Maar de Kievitfontein heeft ook een universele boodschap. De slordig opgestapel-de emmers, jerrycans en teilen die onder de voeten van de jongen de basis vormen van de fontein, zijn gebruiksvoorwerpen die je overal ter wereld aantreft. Ze wijzen naar iets waar wij in onze samenleving overvloedig over beschikken maar wat elders in de wereld helemaal niet vanzelfsprekend is: water! Water is de bron van al het leven. Onophoudelijk stroomt het water de containers in en er even kwistig ook weer uit, alsof de stroom nooit op zal drogen. De twee kinderen hebben de containers beklom-men om de kievit te bevrijden van een oude Friese traditie: het rapen van kievitseieren in het voorjaar. De kievit is immers als gevolg van de snel gegroeide intensieve land- en veeteelttechnieken een bedreigde vogelsoort geworden. De kievit zelf draagt een gou-den sleutel in zijn bek: het symbool van de stad Sloten en haar hechte gemeenschap.”

Het ‘Van der Walplein’ bij de entree van de stad; hoek van Haverkamp en Koestraat

Sloten04/11 Kievit (Peewit)Lucy & Jorge Orta

Locatie

(Groot-Brittannië & Argentinië)

InspiratiebronDe leefomgeving van de inwoners van de stad, de kievit als bedreigde vogelsoort en water als levensbron.

MateriaalBrons, coating

AfmetingOngeveer 5 meter hoog

Lucy Orta & Jorge Orta (Groot-Brittannië, 1966 en Argentinië, 1953) wonen en werken in Parijs. Het veelzijdige werk van dit kunstenaarsechtpaar is sterk gericht op de milieuproblematiek, met thema’s als voedsel, water en ecologie. Hun grondige onder-zoekingen, waarbij vaak diverse groepen mensen zijn betrokken, en hun excursies onder meer naar Antarctica en de Amazone, hebben geleid tot tal van belangrijke thematische projecten en tentoonstellingen en vele catalogi en monografieën. Een veel ge-prezen werk is ‘De weg van de Feeën’ (Spirits of the Huveaune, 2013) een beeldenreeks langs een vervuilde rivier in

Zuid-Frankrijk die uitgroeide tot een toeristische attractie en ertoe leidde dat verdere vervuiling werd tegengegaan. Ook richtten ze verschillende omvangrijke publieke maaltijden in, soms voor hon-derden mensen tegelijk, met het accent op de voedselproblema-tiek in samenhang met de ecologische veranderingen. Het werk van de Orta’s is onderdeel van openbare en particuliere collecties over de hele wereld. In 2007 ontvingen zij in het Nobel Peace Center in Oslo de ‘Green Leaf Award voor artistieke uitmuntend-heid met een milieubewuste boodschap’.

www.studio-orta.com

24 25

26 27

“Ooit droeg Stavoren het stempel van de visserij. Visvangst en vishandel staan gegra-veerd in de culturele herinnering en identiteit van de stad, ook al is de economische en sociale werkelijkheid nu anders. Daarom dacht ik bij mijn verkenning van de stad aan vis, mede gevoed door mijn eigen achtergrond, de havenstad New Bedford. Net als Stavoren probeert ook deze stad om haar eens zo dominante economische positie terug te winnen. Ook is het karakter van beide steden gevormd rond opmerkelijke mythes: het Vrouwtje van Stavoren bij de een en Moby Dick bij de ander. Deze over-leveringen vervullen de bevolking met trots, maar ze kunnen ook een last zijn en de steden verankeren in het verleden. Speurend in de kunsthistorie vond ik een penteke-ning uit de tijd dat Stavoren een bloeiende havenstad was, en die mij als perfect voor Stavoren toescheen: ‘De grote vissen eten de kleine’ van Pieter Bruegel de Oude uit 1556. De vreemde schoonheid en kracht van dit kunstwerk inspireerde mij voor ‘De visfontein voor Stavoren’. De enorme kop van de massieve vis rijst op uit het bassin en zijn open muil slokt nieuwsgierige bezoekers op om hen binnenin te confronteren met verhalen van Stavoren. De fontein moedigt interactie aan en draait om spel, het groteske en het carnavaleske. Maar hij verwijst ook naar iets serieuzers: het gevoel een waar wonder dat ooit hoorde bij het leven in zee te hebben verloren.”

Plein bij Stationsweg

Stavoren05/11 Fish Fountain for Stavoren

Mark Dion

Locatie

(Verenigde Staten)

InspiratiebronDe visserijgeschiedenis van Stavoren en een prent van Pieter Bruegel de Oude.

MateriaalDuurzame kunstharsen. Opties: beton; staal.

AfmetingEen volwassene moet in de muilopening kunnen staan.

Mark Dion (Verenigde Staten, 1961) woont in New York City. Dion duikt voor zijn werk diep in de geschiedenis van een onderwerp of een locatie en haalt daar als een archeoloog allerlei verborgen dingen en aspecten uit tevoorschijn die hij op een bijzondere wij-ze in installaties exposeert. Dat kan ertoe leiden dat hij een toe-passelijk vormgegeven ‘kenniscentrum’ wijdt aan de zeemeeuw, naar zijn zeggen ‘een van de meest gehate, maar ook een van

de meest intelligente vogels.’ Het typeert hem dat hij aan zijn be-trokkenheid bij de wereld en zijn hartstocht voor geschiedenis en wetenschap vaak een humorvolle, maar niet van scherpe kantjes ontdane verpakking geeft. Dion heeft vele internationale projecten en tentoonstellingen op zijn naam en grote musea als het MoMa in New York en de Tate Gallery in Londen hebben werk van hem in hun collecties. Ook ontving hij talloze onderscheidingen.

www.tanyabonakdargallery.com/artists/mark-dion

28 29

30 31

“De Fonteincommissie van Hindeloopen heeft mij veel informatie gegeven over de geschiedenis en de verhalen van Hindeloopen. Ik werd geïnspireerd door het stads-wapen van Hindeloopen, in het bijzonder door de mythe eromheen. Het stadswapen bestaat uit een boom met een hert en een hinde die hem omringen. De boom is volgens de mythe een zogeheten ‘levensboom’. Hij heeft zijn wortels in de onderwe-reld en zijn takken wijzen naar de hemel. De boom symboliseert de levensenergie, maar staat ook voor wijsheid. Het hert en de hinde voeden zich hiermee. Bij mijn ontwerp van de fontein krijgt de levensboom een centrale plaats. Hij wordt links en rechts omringd door een groot gewei dat op de grond ligt. In de boom zitten vogels die onregelmatig water spuwen. Het gewei, dat verwijst naar de oerkracht van het hert en de hinde, doet ook denken aan de wortels en takken van de boom. Het wordt lokaal gemaakt van duurzaam hout en je kunt erop zitten om naar de feestelijke boom te kijken. Om de boom heen vangt een bassin van basalt het water op. Ook zijn in de aarde enkele gaten gemaakt die, onder versterkt glas, Hindelooper bloemmotieven tonen. ’s Avonds zijn ze verlicht, wat de mooie, poëtische sfeer nog versterkt.”

Hindeloopen06/11 Flora & FaunaShen Yuan(China)

InspiratiebronHet stadswapen en de patronen van Hindeloopen.

MateriaalStaal en/of koper; 5 kleurige metalen vogels; Accoya-hout; basalt

AfmetingNog te bepalen

Veld bij de NieuwewegLocatie

Shen Yuan (China, 1959) woont en werkt in Parijs. Shen Yuan is een van de weinige Chinese vrouwelijke kunstenaars die werk maakt voor de openbare ruimte. Zij kiest haar onderwerpen direct uit het leven zoals zij dat als Chinese vrouw in Frankrijk ervaart. Dat kan resulteren in een wandreliëf met veelkleurige tongen, als symbool van haar taalprobleem. Of een typisch Chinese brug van Delftsblauwe tegels in een park van Parijs of een reusachtige haarborstel met zwarte haren.

Telkens weer frappeert het indrukwekkende ambachtelijk vakmanschap waarmee haar sculpturen en installaties zijn uitge-voerd. Shen Yuan nam deel aan tal van tentoonstellingen in Azië en exposeerde onder andere in het Centre Pompidou in Parijs en de Hayward Gallery in Londen. In 2007 representeerde zij China op de Biënnale van Venetië, samen met drie andere Chinese vrouwelijke kunstenaars. In 2017 toonde o.a. de Biënnale van Denemarken sculpturen en installaties van haar.

www.kamelmennour.com/artists/18/ shen-yuan.works-and-projects.html

32 33

34 35

”Mijn voorstel is om de heraldische leeuwen op de gevel van het Waaggebouw in Workum te ‘bevrijden’ van hun eeuwenoude plicht om dragers te zijn van het stads-wapen van Workum. We voelen mee met deze eeuwenoude, tamelijk naïef aan-doende dieren, maar hun theatrale pose wekt ook onze lachlust. Door de leeuwen op de grond te zetten en ze een meer dan levensgrote afmeting te geven, krijgen ze de hoofdrol bij de fontein voor Workum. De leeuwen staan op enige afstand van elkaar met tussen hen in een lege ruimte. Hun taak is nu om via hun klauwen water naar elkaar te sproeien en daarbij als trotse spreekstalmeesters (‘Kijk naar Workum!’) tussen hun uitgestrekte poten geen symbolisch wapenschild hoog te houden, maar de levende werkelijkheid van de stad. De ruimte, die eerder bezet werd door heraldi-sche symboliek, vormt nu een poort naar het echte leven. De malle houding van de leeuwen, één poot op de grond, de ander hangt vrij in de lucht, nodigt daarbij uit tot komische interactie, waarbij je wel rekening moet houden met plagerige waterstralen. Zo wordt de ruimte tussen de twee beelden een actieve ruimte waar je zorgvuldig mee om moet gaan, tenminste als je niet nat wilt worden! De leeuwen worden door een lokale kunstenaar uitgehakt in Accoya-hout, en gerealiseerd in samenwerking met drie Workumer bedrijven. Ze zien eruit als dubbelzijdige figuren waarvan de rugkant hetzelfde is als de voorkant.”

Cornelia Parker (Verenigd Koninkrijk, 1956) woont en werkt in Londen. Parker vindt voor haar sculpturen en grootschalige installaties inspiratie in dagelijkse voorwerpen en overbekende beelden uit kunst en cultuur. Ze geeft ze op een verrassende manier meerdere nieuwe betekenissen. Daarbij kunnen voorwer-pen worden opgeblazen, opgehangen, verdubbeld of uitgerekt. Bij ‘Landschap met geweer en boom’ bijvoorbeeld is een geweer bijna net zo groot als de forse boom waartegen hij leunt. Parker werkt graag met anderen samen, zoals bij de geborduurde

versie van de ‘Magna Carta’, het Handvest voor Vrijheid en Rechtspraak, waaraan zowel talloze onbekende mensen als beroemdheden mee borduurden. Parker exposeert wereldwijd in grote galeries en musea en heeft verschillende werken gemaakt voor de openbare ruimte. Zij werd meermalen onderscheiden en werd in 2010 als eerste vrouwelijke kunstenaar benoemd tot Officer of the Order of the British Empire. In 2017 werd zij be-noemd tot ‘Official Artist of the 2017 UK General Election’, een unieke en zeer eervolle positie.

Op het grasveld bij de nieuwe passantenhaven

Workum07/11 The Rampant Lions of Workum

Cornelia Parker

Locatie

(Groot-Brittannië)

(De woeste leeuwen van Workum)

InspiratiebronDe leeuwen naast het stadswapen van Workum op de Waag aan de Merk

MateriaalDuurzaam Accoya-hout; verf, bladgoud

AfmetingOngeveer 3,5 m hoog

www.frithstreetgallery.com/artists/works/cornelia_parker

36 37

38 39

“Toen ik bij een van mijn bezoeken aan Bolsward naar de vorm van de gevel van de Broerekerk keek, zag ik ineens het beeld van een vleermuis voor mij. Vleermuizen zijn mysterieuze, wonderlijke dieren. Ze fascineren en intrigeren, de volksverhalen staan er vol van. Het zijn ook nuttige dieren die met hun jacht op insecten een cruciale plek in het ecologische systeem vervullen. In Tjerkwerd, een dorp bij Bolsward, wordt dan ook ieder jaar een grote kolonie zeldzame vleermuizen zorgvuldig geteld. De vleermuis is niet alleen visueel een prachtig beest, ook symbolisch is hij erg rijk. In de Aziatische cultuur is hij het symbool van rijkdom, geluk en een gezegende ou-derdom. Bij ons staat de vleermuis gewoonlijk voor de nacht en duistere krachten, wat je bijvoorbeeld terugziet in de gothic subcultuur. Maar in de populaire cultuur sym-boliseert hij ook een positieve, reddende kracht, denk aan Batman. Bij de Tarotkaarten staat hij voor Wedergeboorte en in de vorm van ‘Gargouilles’, waterspuwers aan de gevels van de grote kathedralen, houdt hij de demonen op afstand. Dat past natuurlijk prachtig bij de afgebrande en tot nieuw leven gewekte kerk. De Vleermuisfontein is dus als symbool voor meerdere uitleg vatbaar. Hij blijft een mysterie dat ons voortdurend ontsnapt. Maar hij daagt ons ook uit! Want de trap aan de achterkant van het beeld nodigt de bezoeker uit om de Vleermuis te bestijgen en symbolisch te overwinnen. En … om zichzelf te overstijgen. Zo kan de Vleermuis een enorme trekpleister worden en in relatie met de afgebrande kerk een helende functie krijgen.”

Broereplein voor de Broerekerk

Bolsward08/11 De VleermuisJohan Creten

Locatie

(België)

InspiratiebronDe afgebrande Broerekerk met zijn gotische gevel op een locatie vol drama.

MateriaalBrons

AfmetingVleermuis: 3,85 meter lang, 2,40 meter breed en 2,30 meter hoog

Johan Creten (België, 1963) woont in Parijs. Creten begon in de jaren tachtig als een van de zeer weinigen te werken met kera-miek en geldt tegenwoordig als een van de wegbereiders voor de huidige acceptatie van keramische kunst. De onderwerpen die hij kiest voor zijn vaak in prachtige kleuren geglazuurde kleisculptu-ren en grootschalige bronzen beelden lopen uiteen van zeer grote vogels en inktvissen tot uit scherpgepunte rozen opgebouwde vrouwentorso’s en zinnelijke wandreliëfs.

Het werk van Creten wordt wereldwijd tentoongesteld in belang-rijke galeries en musea en heeft een plek gevonden in tal van openbare ruimtes. Het is zeer gewild bij grote particuliere verza-melaars. In 2014 viel Creten als eerste levende Belg de eer te beurt van een solotentoonstelling in het Louvre in Parijs. In 2015 prees veilinghuis Christie’s hem aan als ‘One To Watch’, maar die tip is voor verzamelaars allang niet meer nodig.

www.perrotin.com/artists/Johan_Creten

40 41

42 43

“Ons bezoek aan Harlingen leerde ons dat in de maritieme geschiedenis van de stad de walvisvangst een grote rol speelde. Eens was de walvis het voorwerp van handel maar voor romantici symboliseerde hij ook de sublieme krachten van de zee. Tegen-woordig zijn walvissen het slachtoffer van de menselijke almacht en controle over alle levensvormen. Deze grote en grootse dieren die nooit in de Waddenzee thuishoorden, stranden tegenwoordig in ondiepe wateren. In plaats van op ze te jagen, streeft men er nu naar om ze van de dood te redden. De fontein die ons voor ogen staat, een natuurgetrouwe potvis in de haven, verwijst hiernaar. Deze levensechte potvis ligt bij de Zuiderpier als verdwaald, maar de krachtige waterstraal die hij op onregelmatige momenten omhoog spuit, wijst erop dat hij wel degelijk in leven is. Daarnaast zou het prachtig zijn als je, als persoonlijke beleving, van tijd tot tijd kunt horen hoe een koor van Harlingers hem zacht en liefdevol toezingt. Zo herinnert de Walvisfontein aan de historie en stimuleert hij de vele verhalen rond scheepvaart en walvisvangst die de stad kent. Maar hij getuigt ook van de enorme invloed die de mens heeft op alles wat in de zee leeft. Misschien zet hij ons collectief meer aan het denken over de gevolgen van ons ingrijpen in natuurlijke systemen die menselijke belangen ver overstijgen.”

In de Willemshaven bij de Zuiderpier

Harlingen09/11 The Whale FountainJennifer Allora & Guillermo Calzadilla

Locatie

(Verenigde Staten, Cuba)

InspiratiebronDe geschiedenis van de stad met de zee en de walvisvangst.

MateriaalNog te bepalen

Afmeting18 meter lang en 2,5 à 3 meter hoog (schaal 1:1)

Jennifer Allora & Guillermo Calzadilla (Verenigde Staten, 1974 en Cuba, 1971) wonen en werken in San Juan, Puerto Rico. Allora & Calzadilla zijn veelzijdige kunstenaars die in meerdere kunstdisciplines werken, zoals sculptuur, video en performance. Zij staan bekend om hun vaak uitgesproken politieke en sociale engagement. Een van hun meest spraakmakende tentoonstellin-gen maakten zij toen zij in 2011 de Verenigde Staten vertegen-woordigden op de Biënnale van Venetië.

Daarbij stond voor het Amerikaanse paviljoen een omgekeerde legertank met op de rupsbanden een rennende atleet op een loopband. Het kunstenaarsechtpaar exposeert wereldwijd, onder meer in het Indianapolis Museum of Art, het Haus der Kunst in München en het Stedelijk Museum in Amsterdam en nam deel aan tal van groepstentoonstellingen, waaronder dOCUMENTA 13 in Kassel, de Biënnale van São Paulo en Performance 9 van het MoMa in New York.

www.lissongallery.com/artists/allora-and-calzadilla

44 45

46 47

“Bij mijn eerste bezoek aan Franeker werd ik getroffen door de unieke middeleeuwse stijl en menselijke maat van de stad. Ik ontdekte dat Franeker ooit als universiteits-stad vele vooraanstaande geleerden heeft verwelkomd en de geboorteplaats is van Jan Hendrik Oort, een van de belangrijkste astronomen van de twintigste eeuw. Mijn ontwerp is een hommage aan de ‘wolk’ die door Oort beschreven werd en zijn naam draagt. Ik wilde de fontein de schaal geven van de prachtige ‘fonteinen van jeugd en onsterfelijkheid’ die in de middeleeuwen de centrale pleinen van steden en dorpen sierden. De Oortwolk-fontein is ontworpen als een reeks watervallen die vanuit een ruim bassin langs een verticale ketting van nachtkleurige parels stromen. Twee grote kralen onderscheiden zich: een in zilver, als de kleur van de maan, de ander verguld, de kleur van de zon. De Oortwolk krijgt vorm als een nevel van zeer fijne druppeltjes die, vanuit een gaaswerk van gouden buisjes rondom ‘de zon’, in het bassin vallen. Dit delicate kunstwerk staat in een klein stadspark aan de voet van de Martinikerk. Omringd door banken wordt het een ontmoetingsplaats waar de tijd niet bestaat, te midden van unieke bloemen die verwijzen naar de stinzenflora in de Martenatuin.”

Naast de Martinikerk op de Breedeplaats

Franeker10/11 The Oort Cloud FountainJean-Michel Othoniel

Locatie

(Frankrijk)

InspiratiebronDe hypothese van de in Franeker geboren astronoom Jan Hendrik Oort dat een ‘wolk’ van miljarden komeet- achtige objecten zich rondom ons zonnestelsel beweegt.

MateriaalGrote kralen van RVS met zwarte, gouden en zilveren coating; gepolijst en gehamerd RVS; een gaaswerk van buisjes

Afmeting3,55 x 1,50 x 1,50 meter

Jean-Michel Othoniel (Frankrijk, 1964) woont en werkt in Parijs. Othoniel verwierf grote bekendheid door zijn gebruik van glas uit Murano, waarmee hij in de vorm van grote ‘kralen’ veelkleurige sculpturen creëert. De metro-ingang die hij in 2000 ontwierp voor de halte Palais Royal- Musée du Louvre in Parijs vestigde wereld-wijd zijn naam. In 2016 werd – na acht jaar aan deze opdracht te hebben gewerkt – zijn schitterende inrichting van de herbouwde kathedraal van Angoulême onthuld, compleet met nieuwe

vloermotieven en gebrandschilderde ramen. Othoniel exposeert in grote internationale galeries en musea. In 2011 presenteerde het Centre Pompidou een retrospectief van zijn werk vanaf 1987 die tevens te zien was in Seoul, Tokyo, Macao en New York. In mei 2015 werd bij het Paleis van Versailles ‘Les belles Danses’ onthuld, een uitgestrekte fontein die gebaseerd is op danspassen van Lodewijk XIV. Het is het eerste permanente kunstwerk in de tuinen van het paleis sinds de dood van de Zonnekoning.

www.othoniel.fr

48 49

50 51

“De basisvorm van de IJsfontein is ontleend aan een foto van Erik Koch, genomen tijdens de legendarische winter van 1963 toen zelfs de Noordzee bevroren was. De foto toont hoe zich een sculptuur van ijs had gevormd in het terugtrekkende water. De vorm, uitgevoerd in beton, verwijst ook naar het verleden van Dokkum, ooit een belangrijke havenstad tot de zee uit het zicht verdween. De vorming van het ijs wordt continu bepaald door het spel van de elementen. De verschillende delen van de sculptuur bevriezen en ontdooien, gestuurd door de weersomstandigheden. Waterdruppels van vers gesmolten ijspegels vallen neer op nog vriezende delen en vriezen weer aan. De zijkanten van de gestapelde ele- menten krijgen een structuur die ‘ijsbaarden’ kan vormen. De mate waarin de fontein ijs vormt, is afhankelijk van de hoeveelheid groene energie die wordt opgewekt via zonnepanelen – deze zijn onderdeel van het kunst-werk. Inwoners van Dokkum kunnen, als zij dat willen, ook panelen voor hun huis- houden toevoegen. Daarvoor zal een energiecoöperatie worden opgericht. ‘De IJsfontein’ is ontworpen voor de Markt in Dokkum en wordt daar omringd door eiken (Quercus Palustris, oftewel Moeraseik). De Markt is een beladen historische plek waar, naar men zegt, de volgelingen van Bonifatius liggen begraven. Bonifatius hakte de Heilige Eik om die door de heidense Friezen werd vereerd. De bomen herin-neren aan deze geschiedenis en de martelaren en kleuren bloedrood in het najaar.”

Birthe Leemeijer (Nederland, 1972) woont en werkt in Haarlem. Leemeijer staat bekend om de bijzondere wijze waarmee zij zich in haar werk op een locatie en zijn geschiedenis richt en daarbij de persoonlijke ervaring en deelname van de bezoeker zoekt. Voorop staat daarbij de fysieke en zintuigelijke beleving van de natuur en het landschap, waarbij verborgen sociaal-politieke aspecten onnadrukkelijk aan de orde worden gesteld. Met het recente project ‘De onbegrensde tuinen’ bijvoorbeeld,

schuift ze de uit Azië afkomstige tulp naar voren als een soort mi-grant en wijst ze erop dat de tulpenmanie in de 17e eeuw een van de eerste kapitalistische crises heeft veroorzaakt. Leemeijer werkt graag samen met lokale groepen en wetenschappers. Zij ontving tal van opdrachten voor werk in de openbare ruimte en exposeert bij toonaangevende musea en kunstinstellingen in Nederland en de Verenigde Staten. Haar werk is verschillende malen bekroond.

De Markt

Dokkum11/11 De IJsfonteinBirthe Leemeijer

Locatie

(Nederland)

InspiratiebronDe Elfstedentocht en de veran- deringen in het klimaat; de moord op Bonifatius en zijn volgelingen

MateriaalBeton, koelleidingen, zonnepanelen, bomen, weerstation, water

Afmeting2 meter hoog en ongeveer 3 meter breed

www.birtheleemeijer.nl

De

IJsf

onte

in w

ordt

med

e m

ogel

ijk g

emaa

kt d

oor

finan

ciël

e on

ders

teun

ing

van

het M

ondr

iaan

Fon

ds

52 53

Dokkum11/11

Het programmateam Bedenker en artistiek projectleider Anna Tilroe Artistiek coördinator Irene Kromhout

Voorzitter Wilko Huyink

Projectsecretaris Adriaan Koopman

Techniek en proces Ynze Haitsma

Sponsorwerving en regiobinding Sjoerd Galema

Office management en ondersteuning Marijke Zeevenhooven

Programmamanager (Provincie Fryslân) Bram Hulsman Communicatieadviseur Jacqueline IJzerman

Contact info@11fountains.nl www.11fountains.nl 11Fountains 11Fountains

Comité van Aanbeveling Margreeth de Boer oud-minister van VROM

Josien Damen Hoofd Exposities Damen Shipyards Group

Tracy Metz directeur John Adams Institute, publicist

Henk Ovink watergezant van Nederland bij Ministeries van Infrastructuur en Milieu, Buitenlandze Zaken en Ontwikkelingssamenwerking en Economische Zaken

Jos Pâques oud-directeur Waterzuiveringsbedrijf Paques BV

Wim Pijbes oud-directeur Rijksmuseum Jannewietske de Vries algemeen directeur Floriade 2022 BV

Credits Maquettes Alle maquettes zijn gemaakt door de kunstenaars in opdracht van 11Fountains.

Foto voorkant Heleen Haijtema en Tryntsje Nauta in opdracht van LF2018

Foto’s maquettes Team Horsthuis

Foto’s kunstenaars Team Horsthuis (Leemeijer, Ohmaki, Othoniel), Irene Kromhout (Allora&Calzadilla, Creten, Dion, Orta, Yuan), Ruben van Vliet (Balkenhol, Parker), Simon van der Woude (Plensa)

Portretten Provincie Fryslân (Sietske Poepjes) Wikke van Houwelingen (Anna Tilroe)

Ontwerp BW H ontwerpers

Uitgave mei 2017 ©11Fountains

Samenwerking 11Fountains is een project in het kader van Leeuwarden-Fryslân 2018, Culturele Hoofdstad van Europa. 11Fountains komt tot stand in samenwerking met:

Hoofdprogramma

56

Tekening gemaakt door één van de schoolkinderen uit SlotenEen van de tekeningen die gemaakt werden door de schoolkinderen van CBS de Klinkert in Sloten

Presenting Partners LF2018