84 HOOFDSTUK 3 • AFSPRAKEN INZAKE DE OVERDRACHT VAN AANDELEN

l a r c i e r • b i b l i o t h e e k h a n d e l s r e c h t

112. Om de doelstelling van het volgrecht te realiseren, zijn tot slot verschillendemodaliteiten denkbaar319. Daarbij varieert de dwingende kracht van de ver-plichtingen die door de volgrechtclausule worden opgelegd320. Sommige clausu-les verplichten de overdrager om de aandelen van de volgrechtbegunstigde(n)aan te kopen vooraleer zijn eigen aandelen aan de kandidaat-overnemer over tedragen. Andere clausules voorzien in een middelen- dan wel een resultaatsver-bintenis lastens of sterkmaking vanwege de overdrager om ervoor te zorgen dathet aankoopbod vanwege de kandidaat-overnemer ook wordt uitgebreid tot deaandelen van de volgrechtbegunstigde(n) en dat m.a.w. de kandidaat-overnemerook de aandelen van de volgrechtbegunstigde(n) zal overnemen. Nog andereclausules verplichten de overdrager om zelf de aandelen van de volgrechtbegun-stigden over te nemen indien de kandidaat-overnemer hiertoe niet bereid zouworden gevonden en hij niettemin de voorgenomen overdracht laat door-gaan321.

De wijze waarop de verplichtingen lastens de overdrager zijn gestipuleerd, zullenmeteen ook bepalend zijn voor de vorderingsmogelijkheid vanwege de volg-rechtbegunstigden wanneer zij finaal hun aandelen niet overgenomen zien doorde kandidaat-overnemer niettegenstaande de uitoefening van hun volgrecht (cf.infra, Hfdst. III, Afd. 9, § 2, E.).

AFDELING 7

Volgplicht

§ 1. Begrip en doel

113. Terwijl het volgrecht ertoe strekt om aan de begunstigde de mogelijkheidte bieden om zijn wagentje aan te haken aan dat van de overdragende aandeel-houder, houdt de volgplicht de verplichting in om dit te doen indien althans deoverdragende aandeelhouder daarop beroep doet322.

Veeleer dan een overdrachtsbeperking strekt de volgplicht er precies toe om deoverdraagbaarheid van de aandelen te bevorderen. Vaak zal immers een kandi-daat-overnemer die erop uit is om de controle over een vennootschap te verwer-ven, enkel geïnteresseerd zijn in de totaliteit van de aandelen en niet in slechts

319 Zie o.m. O. CAPRASSE en R. AYDOGDU, “Contrôle et pactes d’associés”, l.c., 127; C. CONSTANT, “Les entre-prises conjointes ou ‘joint ventures’”, l.c., p. 1127, nr. 1690; B. FERON, “Les conventions d’actionnaires aprèsla loi du 13 avril 1995”, l.c., 679; E. JANSSENS en F. KESKIN, “Aandelen. Een overzicht van de principes en eenaantal toepassingen”, l.c., 49-50; J. MALHERBE, Y. DE CORDT, P. LAMBRECHT en P. MALHERBE (eds.), Droitdes sociétés précis, o.c., 558-559 en B. TILLEMAN, “Statutaire variaties inzake overdrachtsbeperkingen”, l.c.,287-288.

320 A. COIBION, Les conventions d’actionnaires en pratique, o.c., p. 65, nr. 99.321 Cf. infra. Dergelijk beding maakt o.i. inderdaad veeleer een sanctie uit dan een modaliteit van de organisatie

van het volgrecht.322 Zie met betrekking tot de volgplicht o.m. F. LEFEBVRE, “Een autopsie van een drag along clausule samen met

een aantal internationaal privaatrechtelijke beschouwingen” in Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwer-pen, Intersentia, 2008, 623 e.v. Cf. tevens C. CONSTANT, “Les entreprises conjointes ou ‘joint ventures’”, l.c.,p. 1128, nr. 1700; E. POTTIER, “Les cessions d’actions ou de parts”, l.c., p. 58, nr. 93 en B. TILLEMAN, “Sta-tutaire variaties inzake overdrachtsbeperkingen”, l.c., 290.

aandeelhoudersovereenkomsten.book Page 84 Friday, October 12, 2012 11:35 AM

HOOFDSTUK 3 • AFSPRAKEN INZAKE DE OVERDRACHT VAN AANDELEN 85

l a r c i e r • b i b l i o t h e e k h a n d e l s r e c h t

een meerderheidsparticipatie samen met een (conventioneel beschermde) min-derheidsaandeelhouder323. De volgplicht komt hieraan tegemoet en faciliteertop die manier de overdracht van meerderheidsparticipaties.

Niets belet echter dat de volgplicht ook door de minderheidsaandeelhouder zoukunnen worden ingeroepen. Ook die zal immers vaak – en misschien nog meerdan de meerderheidsaandeelhouder – geconfronteerd worden met een probleemvan liquiditeit van zijn aandelenparticipatie. Ook voor de minderheidsaandeel-houder zal het vaak gemakkelijker zijn om een kandidaat-overnemer te vindenvoor de totaliteit van de aandelen van de vennootschap, dan een potentiële over-nemer voor enkel zijn minderheidsparticipatie (zelfs indien beschermd). Eenvolgplicht ten behoeve van de minderheidsaandeelhouder is weliswaar in depraktijk weinig gebruikelijk324. De meerderheidsaandeelhouder zal in de regelniet gedwongen willen worden om ‘zijn’ vennootschap te moeten verkopen.

§ 2. Geen wettelijke voorwaarden

114. Evenmin als het volgrecht, is de volgplicht aan bijzondere wettelijke voor-waarden onderworpen. De volgplicht is op zich geen door artikel 510 W.Venn.geviseerde afspraak inzake de overdraagbaarheid van aandelen.

Bovendien, in tegenstelling tot bij het volgrecht, zullen ook de voorwaardenvoor onvervreemdbaarheidsbedingen minder of zelfs niet relevant zijn. Het valtimmers niet in te zien hoe een volgplicht, die precies tot het omgekeerde strekt(verplichting i.p.v. verbod tot overdracht) als een, zij het de facto, onvervreemd-baarheidsclausule zou kwalificeren.

§ 3. Overige modaliteiten

115. Voor de uitwerking van de concrete voorwaarden en modaliteiten van devolgplicht is de contractuele vrijheid opnieuw troef.

Net zoals bij het volgrecht, moet ook hier gepreciseerd worden in welke gevallende volgplicht kan worden ingeroepen (bv. enkel in geval van wijziging van con-trole en 100%-overname door een derde); door wie en ten aanzien van welkeaandeelhouders; met betrekking tot hoeveel van de door laatstgenoemden aan-gehouden aandelen (in de regel zal dit de totaliteit zijn); of er al dan niet garan-ties moeten worden verleend;…

116. De belovers van de volgplicht zullen niet zelden de vraag stellen naar eendrempel: een bodemprijs beneden dewelke de volgplicht niet kan worden inge-roepen325.

323 Cf. O. CAPRASSE en R. AYDOGDU, “Contrôle et pactes d’associés”, l.c., 128 en B. TILLEMAN, “Statutairevariaties inzake overdrachtsbeperkingen”, l.c., 290.

324 Specifieke omstandigheden waarin dit kan voorkomen kunnen bv. een publiek-private samenwerking zijnwaarbij de door de overheid gecontroleerde minderheidsaandeelhouders een volgplicht kunnen opleggen aande private meerderheidspartners, maar ook in een gewone private vennootschap kunnen soms redenenbestaan om ten behoeve van de minderheidsaandeelhouder een volgplicht te stipuleren.

325 Cf. C. CONSTANT, “Les entreprises conjointes ou ‘joint ventures’”, l.c., 1128.

aandeelhoudersovereenkomsten.book Page 85 Friday, October 12, 2012 11:35 AM

86 HOOFDSTUK 3 • AFSPRAKEN INZAKE DE OVERDRACHT VAN AANDELEN

l a r c i e r • b i b l i o t h e e k h a n d e l s r e c h t

Vanuit het standpunt van de belovers biedt dit inderdaad een zekere bescher-ming: de minimumprijs belet dat zij worden verplicht om tegen een te lage prijshun aandelen aan de kandidaat-overnemer te verkopen. Nochtans mag ditrisico ook niet overschat worden. Vooreerst zullen de belangen van de overdra-ger en de belovers van de volgplicht in dit opzicht in beginsel gelijk lopen: beidehebben er in de regel belang bij om van de kandidaat-overnemer zo goed moge-lijke voorwaarden te bekomen voor de overdracht van hun aandelen326. Ingeval van misbruik kunnen andere rechtsfiguren een uitweg bieden. Bovendienzal in de regel aan de belovers van de volgplicht in eerste instantie ook eenvoorkooprecht toekomen: zijn zij van mening dat de prijs (manifest) te laag is,dan kunnen zij gebruik maken van hun voorkooprecht. In die zin houden beideelkaar in evenwicht, zij het dat dit evenwicht in een situatie van een minderkapitaalkrachtige minderheidsaandeelhouder wel te relativeren is en veeleertheoretisch zal zijn.

Tenslotte mogen ook de belangen van de begunstigde van de volgplicht niet uithet oog worden verloren. Een minimumprijs kan ertoe leiden dat de volgplichtniet kan worden ingeroepen precies in omstandigheden waarin dit net wel moge-lijk zou moeten zijn. Te denken valt bv. aan de situatie waarin het slecht gaatbinnen de vennootschap en de enige redding erin bestaat om een nieuwe partijaan te trekken die bereid is alsnog in de vennootschap te investeren en dezelaatste aldus van de ondergang te redden. Het is best mogelijk dat in voorko-mend geval de prijs die door de kandidaat-overnemer wordt geboden de con-tractueel vastgelegde drempel niet zou halen. Nochtans is het precies ook indergelijke situaties dat de volgplicht moet kunnen worden ingeroepen.

Een tussenoplossing kan eventueel gevonden worden in een ongelijke verdelingvan de prijs die voor de 100%-participatie wordt geboden tussen de volgplicht-begunstigde enerzijds en de belovers van de volgplicht anderzijds zodat dezelaatsten toch een bepaalde minimumprijs gegarandeerd krijgen. De voorwaar-den en modaliteiten van dergelijke ongelijke verdeling moeten dan contractueelworden bepaald. Of nog, zouden de voorwaarden waartegen de volgplichtwordt ingeroepen onderworpen kunnen worden aan de goedkeuring door eenbepaalde meerderheid van aandeelhouders327.

117. Om de doelstelling van de volgplicht te realiseren, zijn opnieuw verschil-lende modaliteiten denkbaar328.

Zo kan de volgplicht juridisch worden georganiseerd als een onherroepelijkmandaat om de aandelen van de lastgever te verkopen (in voorkomend geval

326 Nochtans zijn er hypotheses denkbaar waarin dit niet het geval zou zijn. Denk bv. aan de situatie van eenfonds dat noodgedwongen tot desinvestering moet overgaan of een aandeelhouder die in financiële moeilijk-heden verkeert en daarom bereid is genoegen te nemen met een overdracht tegen minder gunstige voorwaar-den.

327 Cf. C. MICHIELS, “Private equity – Vennootschapsrechtelijke aandachtspunten”, l.c., 306.328 Zie o.m.; O. CAPRASSE en R. AYDOGDU, “Contrôle et pactes d’associés”, l.c., 128; J. MALHERBE, Y. DE

CORDT, P. LAMBRECHT en P. MALHERBE (eds.), Droit des sociétés précis, o.c., 558-559 en B. TILLEMAN, “Sta-tutaire variaties inzake overdrachtsbeperkingen”, l.c., 287-288.

aandeelhoudersovereenkomsten.book Page 86 Friday, October 12, 2012 11:35 AM

HOOFDSTUK 3 • AFSPRAKEN INZAKE DE OVERDRACHT VAN AANDELEN 87

l a r c i e r • b i b l i o t h e e k h a n d e l s r e c h t

binnen een bepaalde prijsvork). Aan de overdrager kan ook een aankoopoptieworden verleend die hem toelaat om eerst alle aandelen van de belovers van devolgplicht aan te kopen, om die vervolgens door te verkopen aan de kandidaat-overnemer329. In dit laatste geval is vooral ook de nodige transparantie vanbelang met betrekking tot de transactie ten aanzien van de derde koper (o.m.m.b.t. de prijs in het kader daarvan en andere essentiële voorwaarden). Eenvoordeel van deze laatste techniek kan erin bestaan dat de belovers van de volg-plicht niet noodzakelijk dezelfde verklaringen en waarborgen moeten geven alsde overdrager aangezien zij niet rechtstreeks overdragen aan de kandidaat-over-nemer. In elk geval is het aangewezen om terzake een regeling te voorzien en inhet kader van de afspraken inzake de volgplicht te bepalen in welke mate debelovers van de volgplicht gehouden kunnen zijn tot het verstrekken van verkla-ringen en waarborgen ten behoeve van de kandidaat-overnemer.

AFDELING 8

Enkele aandachtspunten bi j de redactie van afspraken inzake de overdraagbaarheid van aandelen

§ 1. Uitzonderingen: de zogenaamde vrije overdrachten

118. Verder (cf. infra, Hfdst. III, Afd. 8, § 6) wordt ingegaan op het concretemateriële en personele toepassingsgebied van de overdrachtsbeperkende afspra-ken dat, naar goeddunken, door partijen kan worden gemoduleerd.

Vaak zullen partijen echter de vrijheid willen behouden om welbepaalde over-drachten van aandelen te realiseren, niettegenstaande de overdrachtsbeperkendeafspraken die daarop principieel van toepassing zouden zijn330. Doorgaans gaathet om overdrachten aan bepaalde ‘verbonden’ personen (onder meer in hetkader van successie(planning)) of vennootschappen (onder meer in het kadervan een eventuele reorganisatie binnen de groep waartoe de aandeelhouderbehoort of in het kader van fiscale optimalisatie waarbij een natuurlijke persoonzijn aandelen wenst in te brengen in een door hem gecontroleerde vennoot-schap), of soms ook om overdrachten aan andere of bepaalde andere aandeel-houders (bv. tussen aandeelhouders van dezelfde categorie)331.

Veeleer dan als een modulering van het toepassingsgebied van de overdrachts-beperkende afspraken, worden deze transacties doorgaans als algemene uitzon-deringen op de gemaakte afspraken geformuleerd, de zogenaamde ‘vrije over-

329 E. JANSSENS en F. KESKIN, “Aandelen. Een overzicht van de principes en een aantal toepassingen”, l.c., 49.330 Cf. V. DE CORDT, “Voorkoop- en aanvaardingsclausules in de Belgische naamloze vennootschap”, l.c., 362-

363; C. MICHIELS, “Private equity – Vennootschapsrechtelijke aandachtspunten”, l.c., p. 303, nr. 42 enE. POTTIER, “Les cessions d’actions ou de parts”, l.c., 44-45.

331 Zie omtrent het belang van een goede omschrijving van de personen aan wie een vrije overdracht mogelijk iso.m. Kh. Namen 22 februari 1990, TRV 1991, 234.

aandeelhoudersovereenkomsten.book Page 87 Friday, October 12, 2012 11:35 AM