Ovidius Metamorphosum Liber Tertius · 2011-08-08 · 3 palatum gehemelte 4 viris, viridis groen 5...

1

Ovidius

Metamorphosum

Liber Tertius

Narcissus

2

Eerste druk mei 2010

Copyright (C) 2010 Sjaak van Hal

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt

worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of hoe dan ook, zonder

voorafgaande schriftelijke toestemming van uitgeverij Pen en Penseel te

Deventer. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint,

microfilm or any other means, without written permission from the publisher Pen en

Penseel in Deventer.

3

Cadmus .................................................................................................... 4

Het orakel ................................................................................................. 4

De draak en het gevecht met Cadmus ................................................. 6

Cadmus zaait de drakentanden. ......................................................... 13

Actaeon................................................................................................... 15

Iuno jaloers op Semele. ........................................................................ 26

Tiresias geraadpleegd. ......................................................................... 32

Narcissus ................................................................................................ 34

Pentheus en Bacchus. ........................................................................... 49

De vertaling. .......................................................................................... 68

Vertaling ................................................................................................. 68

Cadmus .................................................................................................... 68

Het orakel. ................................................................................................ 68

De draak en het gevecht met Cadmus. ..................................................... 69

Cadmus zaait de drakentanden. .............................................................. 72

Actaeon. ................................................................................................... 73

Iuno jaloers op Semele. ............................................................................ 78

Tiresias geraadpleegd. .............................................................................. 81

Narcissus ................................................................................................. 81

Pentheus en Bacchus. .............................................................................. 88

4

Cadmus Iamque deus posita1 fallacis2 imagine tauri

se confessus3 erat Dictaeaque4 rura5 tenebat6,

cum pater ignarus Cadmo perquirere7 raptam8

imperat et poenam, si non invenerit, addit

5 exilium9, facto10 pius et sceleratus eodem.

Het orakel orbe pererrato11 (quis enim deprendere12 possit

furta13 Iovis?) profugus14 patriamque iramque parentis

vitat15 Agenorides16 Phoebique oracula supplex17

consulit et, quae sit tellus1 habitanda, requirit2.

1 = deposita 2 fallax bedriegelijk, enallage 3 se confiteor zich openbaren 4 �Dictaeus van de Dicte; berg op Kreta 5 rus n., ruris platteland, landgoed 6 tenere hebben, houden, hier zich bevinden op 7 perquirere overal zoeken 8 sc. Europam 9 exilium ballingschap 10 factum daad 11 pererrare zwerven over, doorkruisen 12 deprendere betrappen 13 furtum heimelijke liefde 14 profugus voortvluchtig 15 vitare vermijden 16 Agenorides Cadmus, Agenors zoon 17 supplex smekend

5

10 'bos tibi' Phoebus ait 'solis3 occurret4 in arvis5,

nullum passa iugum6 curvique7 inmunis8 aratri9.

hac duce carpe10 vias et, qua requieverit11 herba12,

moenia fac13 condas Boeotiaque14 illa vocato15.'

vix bene Castalio16 Cadmus descenderat antro,

15 incustoditam lente17 videt ire iuvencam18

nullum servitii19 signum cervice20 gerentem.

subsequitur21 pressoque22 legit23 vestigia gressu24

1 tellus f. aarde, land, streek 2 requirere vragen 3 solus verlaten 4 occurrere + dat. tegemoet komen aan 5 arvum landgoed 6 iugum juk 7 curvus krom 8 inmunis + gen. vrij van 9 aratrum ploeg 10 carpere afleggen, doorkruisen 11 requiescere, -quievi zich te rusten leggen 12 herba gras; qua ... herba - hyperbaton 13 fac, (ut) + coni. zorg, dat; archaïsch taalgebruik 14 Boeotius Boeotisch; Koe(stad); gemaakt van het Griekse βοῦς;

deze stad zou Thebe zijn; het ligt circa 75 km. van Delphi. 15 = voca; archaïsche vorm 16 Castalium antrum de Castalische grot; de Delphhische orakelgrot, de spleet

in de tempel waaruit de dampen kwamen die de Pythia bedwelmden; deze grot is

genoemd naar de Castalia, in welke bron men zich waste alvorens het heiligdom te

betreden. 17 lente adv. traag 18 iuvenca jonge koe 19 servitium slavernij, dienstbaarheid 20 cervix, -vicis nek 21 subsequor op de voet volgen 22 premere, pressi, pressus drukken, inhouden 23 legere 3 lezen 24 gressus 4 tred, stap

6

auctoremque viae Phoebum taciturnus1 adorat.

iam vada2 Cephisi3 Panopesque4 evaserat5 arva:

20 bos stetit et tollens speciosam6 cornibus altis

ad caelum frontem7 mugitibus8 inpulit9 auras10

atque ita respiciens comites sua terga sequentis

procubuit11 teneraque latus12 submisit13 in herba.

Cadmus agit grates peregrinaeque14 oscula terrae

25 figit et ignotos montes agrosque salutat.

Sacra15 Iovi facturus erat: iubet ire ministros

et petere e vivis16 libandas17 fontibus18 undas19.

De draak en het gevecht met Cadmus silva vetus stabat nulla violata securi1,

1 taciturnus zwijgend 2 vadum ondiepe plaats, wad 3 Cephisus de Cephisus, rivier inBoeotië en Phocis 4 Panope Panope; stad in Phocis 5 evadere, -vasi ontsnappen aan, passeren 6 speciosus mooi 7 frons f. voorhoofd 8 mugitus 4 geloei 9 impellere, -puli, -pulsus stoten tegen 10 aura lucht 11 procumbere, -cubui voorover neervallen, door de knieën gaan 12 latus, lateris zijde, flank 13 submittere, -misi laten zakken 14 peregrinus vreemd 15 sacrum offer 16 vivus levend, stromend 17 libare scheppen, putten 18 fons, fontis bronwater 19 unda golf, water

7

et specus2 in media virgis3 ac vimine4 densus5

30 efficiens humilem6 lapidum conpagibus7 arcum

uberibus8 fecundus9 aquis; ubi conditus10 antro11

Martius12 anguis13 erat, cristis14 praesignis15 et auro;

igne micant oculi, corpus tumet16 omne venenis,

tresque vibrant17 linguae, triplici18 stant ordine dentes.

35 quem postquam Tyria19 lucum20 de gente profecti

infausto21 tetigere gradu22, demissaque in undas

urna dedit sonitum, longo caput extulit antro

caeruleus23 serpens horrendaque sibila24 misit.

effluxere1 urnae manibus sanguisque reliquit

1 securis f. bijl 2 specus m. en n. grot 3 virga twijg 4 vimen teen, twijg 5 densus dicht bezet 6 humilis laag, nederig 7 compages samenvoeging 8 uber, uberis vruchtbaar, rijk 9 fecundus overvloedig, vruchtbaar 10 condere, -didi, -ditus verbergen 11 antrum grot 12 Martius van Mars 13 anguis slang 14 crista kam; hier hendiadys met auro 15 praesignis zeer opvallend 16 tumere 2 gezwollen zijn 17 vibrare trillen 18 triplex drievoudig 19 Tryrius van Tyrus, Phoenicisch 20 lucus heilig woud 21 infaustus ongelukkig 22 gradus 4 stap 23 caeruleus donker 24 sibilus pl. sibili, of-a gesis

8

40 corpus et attonitos2 subitus tremor3 occupat artus4.

ille volubilibus5 squamosos6 nexibus7 orbes

torquet8 et inmensos9 saltu10 sinuatur11 in arcus

ac media plus12 parte leves13 erectus14 in auras

despicit15 omne nemus16 tantoque est corpore17, quanto,

45 si totum spectes, geminas18 qui separat arctos19.

nec mora, Phoenicas, sive illi tela parabant

sive fugam, sive ipse timor prohibebat utrumque,

occupat: hos morsu20, longis conplexibus21 illos,

hos necat adflati22 funesta23 tabe24 veneni.

50 Fecerat exiguas1 iam sol altissimus umbras:

1 effluere, -fluxi wegstromen, ontglippen 2 attonitus verbijsterd 3 tremor trilling 4 artus 4 lid 5 volubilis kronkelend 6 squamosus geschubd 7 nexus 4 knoop 8 torquere 2 draaien 9 inmensus onmetelijk 10 saltus wouddal 11 sinuari zich kronkelen 12 plus acc. graecus wat betreft meer, voor meer 13 levis licht 14 erectus opgericht 15 despicere 5 neerkijken op 16 nemus, nemoris woud 17 Het sterrenbeeld de slang staat tussen de Grote en Kleine Beer. 18 geminus tweevoudig, dubbel 19 arctos f., arcti berin; de Grote en Kleine Beer 20 morsus 4 beet 21 complexus 4 omstrengeling 22 adflare ademen, blazen tegen 23 funestus dodelijk, verderfelijk 24 tabes verrotting

9

quae mora sit sociis, miratur Agenore natus

vestigatque2 viros. tegumen3 derepta4 leoni

pellis5 erat, telum splendenti lancea6 ferro7

et iaculum8 teloque animus praestantior9 omni.

55 ut nemus intravit letataque10 corpora vidit

victoremque supra11 spatiosi12 tergoris13 hostem

tristia sanguinea14 lambentem15 vulnera lingua,

'aut ultor16 vestrae, fidissima pectora, mortis,

aut comes' inquit 'ero.' dixit dextraque17 molarem18

60 sustulit et magnum magno conamine19 misit.

illius inpulsu20 cum turribus21 ardua22 celsis23

moenia mota forent1, serpens sine vulnere mansit

1 exiguus klein 2 vestigare opsporen 3 tegumen bedekking, huid 4 deripere, 5, -ripui, -reptus + dat. ontnemen aan 5 pellis huid 6 lancea lans 7 abl. qualitatis 8 iaculum jachtspriet 9 praestans voortreffelijk 10 letare doden 11 supra + acc. boven op 12 spatiosus uitgestrekt 13 tergus, tergoris lichaam, rug 14 sanguineus bloedig 15 lambere 3 likken 16 ultor wreker 17 sc. manu 18 molaris molensteen, rotsblok 19 conamen poging, inspanning 20 impulsus 4 stoot 21 turris toren 22 arduus hoog 23 celsus hoog, verheven

10

loricaeque2 modo squamis3 defensus et atrae

duritia4 pellis validos cute5 reppulit ictus6;

65 at non duritia iaculum quoque vicit eadem,

quod medio lentae7 spinae8 curvamine9 fixum

constitit et totum descendit in ilia10 ferrum.

ille dolore ferox caput in sua terga retorsit11

vulneraque adspexit fixumque hastile12 momordit13,

70 idque ubi vi multa partem labefecit14 in omnem,

vix tergo eripuit; ferrum tamen ossibus15 haesit.

tum vero postquam solitas accessit ad iras

causa recens16, plenis tumuerunt17 guttura18 venis19,

spumaque20 pestiferos21 circumfluit albida22 rictus23,

1 = essent 2 lorica pantser 3 squama schub 4 duritia hardheid 5 cutis huid 6 ictus 4 slag 7 lentus buigzaam 8 spina ruggewervel 9 curvamen kromming 10 ilia n.pl. onderlijf 11 retorquere, -torsi terugdraaien 12 hastile n. speer 13 mordere 2, momordi bijten 14 labefacere aan het wankelen brengen 15 os n., ossis bot 16 recens nieuw 17 tumescere, tumui zwellen 18 guttur n. keel 19 vena ader 20 spuma schuim 21 pestifer verderfelijk 22 albidus wit 23 rictus 4 bek

11

75 terraque rasa1 sonat squamis, quique halitus2 exit

ore niger Stygio3, vitiatas4 inficit5 auras.

ipse modo inmensum6 spiris7 facientibus orbem

cingitur, interdum8 longa trabe9 rectior adstat,

inpete10 nunc vasto11 ceu12 concitus imbribus13 amnis14

80 fertur et obstantis15 proturbat16 pectore silvas.

cedit Agenorides paulum17 spolioque18 leonis

sustinet19 incursus20 instantiaque ora retardat21

cuspide22 praetenta23: furit ille et inania24 duro

vulnera dat ferro figitque in acumine25 dentes.

1 radere 3, rasi, rasum gladmaken, schuren 2 halitus adem 3 Stygius van de Styx, verderfelijk 4 vitiare schenden, bederven 5 inficere infecteren 6 inmensus onmetelijk 7 spira kronkeling 8 interdum soms 9 trabes balk 10 abl. s. van impetus aandrang, vaart 11 vastus woest 12 ceu evenals 13 imber, imbris regenbui 14 amnis rivier 15 obstare in de weg staan 16 proturbare omverwerpen 17 paulum een weinig 18 spolium afgestroopte huid 19 sustinere verdragen, uithouden 20 incursus 4 aanval 21 retardare vertragen, tegenhouden 22 cuspis, -pidis lanspunt 23 praetendere 3,-tendi, -tentus voorhouden, naar voren houden 24 inanis ijdel, zonder effect 25 acumen de spits

12

85 iamque venenifero1 sanguis manare2 palato3

coeperat et virides4 adspergine5 tinxerat6 herbas;

sed leve7 vulnus erat, quia se retrahebat ab ictu

laesaque8 colla dabat retro9 plagamque10 sedere11

cedendo arcebat12 nec longius ire sinebat,

90 donec Agenorides coniectum in guttura ferrum

usque13 sequens pressit, dum retro quercus14 eunti

obstitit et fixa est pariter15 cum robore16 cervix17.

pondere18 serpentis curvata19 est arbor et ima20

parte flagellari21 gemuit22 sua robora caudae23.

95 Dum spatium victor victi considerat24 hostis,

1 venenifer giftig 2 manare druipen 3 palatum gehemelte 4 viris, viridis groen 5 aspergo, asperginis besprenkelen, druppel 6 tinguere, tinxi bespatten, bevochtigen 7 levis wuft, onbetekenend 8 laedere, laesi, laesus kwetsen 9 retro terug 10 plaga klap 11 sedere 2 raak zijn 12 arcere afweren, voorkomen 13 usque alsmaar, aan een stuk door 14 quercus eik 15 pariter tegelijk 16 robur, roboris n. eikehout 17 cervix hals 18 pondus, ponderis gewicht 19 curvare krommen 20 imus onderst 21 flagello geselen 22 gemere 3, gemui zuchten, kreunen 23 cauda staart 24 considerare in ogenschouw nemen

13

vox subito audita est; neque erat cognoscere promptum1,

unde, sed audita est: 'quid, Agenore nate, peremptum2

serpentem spectas? et tu spectabere3 serpens.'

Cadmus zaait de drakentanden. ille diu pavidus pariter cum mente colorem

100 perdiderat, gelidoque4 comae terrore rigebant5:

ecce viri fautrix6 superas delapsa7 per auras

Pallas adest motaeque iubet supponere8 terrae

vipereos9 dentes, populi incrementa10 futuri.

paret et, ut presso sulcum11 patefecit12 aratro13,

105 spargit humi iussos, mortalia14 semina, dentes.

inde (fide maius) glaebae15 coepere moveri,

primaque de sulcis acies16 adparuit hastae,

1 promptus gemakkelijk 2 perimere, -emi, -emptus doden 3 = spectaberis 4 gelidus ijskoud 5 rigere stijf, verstijfd zijn 6 fautrix patrones 7 delabor, -lapsus naar beneden glijden 8 supponere + dat. leggen onder 9 vipereus slangen- 10 incrementum groei, kiem 11 sulcus vore 12 patefacere openen 13 aratrum ploeg 14 mortalis sterfelijk van stervelingen 15 glaeba aardkluit 16 acies snede, punt

14

tegmina1 mox capitum picto2 nutantia3 cono4,

mox umeri pectusque onerataque bracchia telis

110 exsistunt, crescitque seges5 clipeata6 virorum:

sic, ubi tolluntur festis aulaea7 theatris,

surgere signa8 solent primumque ostendere vultus,

cetera paulatim, placidoque educta9 tenore10

tota patent11 imoque pedes in margine12 ponunt.

115 Territus hoste novo Cadmus capere arma parabat:

'ne cape' de populo, quem terra creaverat, unus

exclamat 'nec te civilibus insere13 bellis!'

atque ita terrigenis14 rigido15 de fratribus unum

comminus16 ense17 ferit18, iaculo cadit eminus19 ipse;

120 hunc quoque qui leto1 dederat, non longius illo

1 tegmen bedekking 2 pictus bont 3 nutare wankelen 4 conus kegel, bovenste stuk van de helm 5 seges gewas 6 clipeatus met schild voorzien 7 aulaeum toneelgordijn 8 signum beeld, figuur 9 educere omhoog trekken 10 tenor voortgang, verloop 11 pateo openstaan, zichtbaar zijn 12 margo, marginis rand, zoom 13 se inserere + dat. zich begeven in 14 terrigena uit de aarde geboren 15 rigidus stijf 16 commnius adv. van dichtbij 17 ensis zwaard 18 ferire treffen 19 eminus adv. van een afstand

15

vivit et exspirat2, modo3 quas acceperat auras,

exemploque4 pari5 furit omnis turba, suoque

Marte cadunt subiti6 per mutua7 vulnera fratres.

Actaeon. iamque brevis vitae spatium sortita8 iuventus

125 sanguineam tepido9 plangebat10 pectore matrem,

quinque superstitibus11, quorum fuit unus Echion.

is sua iecit humo monitu Tritonidis arma

fraternaeque fidem pacis petiitque deditque:

hos operis comites habuit Sidonius12 hospes,

130 cum posuit iussus Phoebeis13 sortibus14 urbem.

Iam stabant Thebae, poteras15 iam, Cadme, videri

exilio16 felix: soceri1 tibi Marsque Venusque

1 letum de dood 2 exspirare de laatste adem uitblazen 3 modo nog maar net 4 exemplum voorbeeld, manier 5 par adi. gelijk 6 subitus plotseling, onverwacht 7 mutuus wederzijds 8 sortiri door het lot krijgen 9 tepidus lauw 10 plangere slaan (ten teken van rouw) 11 superstes, -stitis overlevend 12 Sidonius van Sidon, Phoenicisch 13 Phoebeus van Phoebus 14 sors lot, orakelspreuk 15 schijnbare irrealis van het verleden. 16 exilium ballingschap

16

contigerant2; huc3 adde genus4 de coniuge tanta,

tot natos natasque et, pignora5 cara, nepotes,

135 hos quoque iam iuvenes; sed scilicet6 ultima semper

exspectanda7 dies hominis, dicique beatus

ante obitum8 nemo supremaque9 funera10 debet.

Prima nepos inter tot res tibi, Cadme, secundas11

causa fuit luctus12, alienaque cornua fronti

140 addita, vosque, canes satiatae13 sanguine erili14.

at bene si quaeras, Fortunae crimen15 in illo,

non scelus invenies; quod enim scelus error habebat?

Mons erat infectus16 variarum17 caede ferarum,

iamque dies medius rerum contraxerat umbras

145 et sol ex aequo18 meta1 distabat2 utraque,

1 socer schoonvader, pl. schoonouders; Harmonia, de

vrouw van Cadmus, was de dochter van Mars en Venus. 2 contingere, -tigit + dat. te beurt vallen 3 huc hierbij 4 genus, -eris nageslacht 5 pignus, pignoris liefdespand 6 scilicet natuurlijk 7 exspectare afwachten 8 obitus 4 de dood 9 supremus laatste 10 funus, -eris begrafenis, dood 11 secundus voorspoedig 12 luctus 4 rouw 13 satiare verzadigen 14 erilis van de heer 15 crimen verwijt, beschuldiging, vergrijp 16 infectus niet aangedaan 17 varius verschillend 18 ex aequo op gelijke afstand

17

cum iuvenis placido3 per devia4 lustra5 vagantes6

participes7 operum conpellat8 Hyantius9 ore:

'lina10 madent11, comites, ferrumque cruore ferarum12,

fortunaeque13 dies habuit satis; altera lucem

150 cum croceis14 invecta15 rotis16 Aurora reducet,

propositum17 repetemus18 opus: nunc Phoebus utraque

distat idem19 meta finditque20 vaporibus21 arva.

sistite22 opus praesens23 nodosaque24 tollite lina!'

1 meta keerpunt 2 distare + abl. verwijderd zijn van 3 placidus rustig; hyperbaton 4 devius afgelegen 5 lustrum moeras 6 vagari dolen 7 paticeps, -cipis deelnemer 8 compellare toespreken 9 Hyantius Actaeon; als inw. genoemd naar de oude bewoners

van Boeotia de Hyantes 10 linum vlas, linnen 11 madere druipen 12 fera wild beest 13 fortuna lot, succes 14 croceus saffraangeel 15 invehi, -vectus rijden op 16 rota wiel 17 proponere, -posui, -positus voor ogen stellen 18 repetere weer opzoeken 19 idem acc. n. van inwendig obj. 20 findere splijten, delen 21 vapor uitwaseming, damp, hitte 22 sistere beëindigen 23 praesens tegenwoordig, van dit moment 24 nodosus knopenrijk

18

iussa viri faciunt intermittuntque1 laborem.

155 Vallis2 erat piceis3 et acuta4 densa5 cupressu,

nomine Gargaphie succinctae6 sacra Dianae,

cuius in extremo est antrum nemorale7 recessu8

arte laboratum9 nulla: simulaverat10 artem

ingenio11 natura suo; nam pumice12 vivo13

160 et levibus tofis14 nativum15 duxerat16 arcum;

fons sonat a dextra17 tenui18 perlucidus19 unda,

margine20 gramineo21 patulos22 incinctus23 hiatus24.

1 intermittere onderbreken 2 vallis vallei 3 picea pijnboom 4 acutus scherp 5 densus dicht bezet 6 succinctus hooggegord, uitgerust, klaar 7 nemoralis woud-, zich in het bos bevindend 8 recessus 4 uithoek 9 laborare maken 10 simulare voorwenden 11 ingenium talent 12 pumex, -micis puimsteen 13 vivus natuur- 14 tofus tufsteen 15 nativus natuurlijk 16 ducere maken 17 sc. parte 18 tenuis teer, smal, ondiep 19 perlucidus zeer helder 20 margo, -ginis rand 21 gramineus van gras 22 patulus openstaand, breed 23 incinctus omgord 24 hiatus 4 opening

19

hic dea silvarum venatu1 fessa2 solebat

virgineos3 artus4 liquido5 perfundere rore6.

165 quo7 postquam subiit8, nympharum tradidit uni

armigerae9 iaculum pharetramque10 arcusque retentos11,

altera depositae subiecit bracchia pallae12,

vincla13 duae pedibus demunt14; nam doctior15 illis

Ismenis16 Crocale sparsos per colla17 capillos

170 colligit18 in nodum19, quamvis erat ipsa solutis20.

excipiunt21 laticem22 Nepheleque Hyaleque Rhanisque

et Psecas et Phiale funduntque capacibus23 urnis.

1 venatus 4 het jagen 2 fessus vermoeid 3 virgineus maagdelijk 4 artus 4 lid, ledemaat 5 liquidus helder 6 ros, roris m. dauw 7 = et eo 8 subire naderen, binnengaan 9 armigera wapendraagster 10 pharetra pijlkoker 11 retentus ontspannen 12 palla mantel 13 vinc(u)lum band, sandaal 14 demere afnemen 15 doctus geleerd, geschoold, bekwaam 16 Ismenis dochter van Ismenus: Crocale 17 collum nek 18 colligere verzamelen 19 nodus knap 20 solvere, solvi, solutus losmaken; sc. capillis 21 excipere putten 22 latex, laticis water 23 capax ruim, groot

20

dumque ibi perluitur1 solita Titania2 lympha,

ecce nepos Cadmi dilata3 parte laborum

175 per nemus ignotum non certis passibus4 errans

pervenit in lucum5: sic illum fata ferebant.

qui simul6 intravit rorantia7 fontibus antra,

sicut erant, nudae8 viso sua pectora nymphae

percussere9 viro subitisque ululatibus10 omne

180 inplevere11 nemus circumfusaeque12 Dianam

corporibus texere13 suis; tamen altior illis

ipsa dea est colloque tenus14 supereminet15 omnis.

qui color infectis16 adversi17 solis ab ictu

nubibus esse solet aut purpureae18 Aurorae,

185 is fuit in vultu visae sine veste Dianae.

1 perluere afwassen 2 Titania Diana, dochter van Latona en kleindochter

van Coeus, de Titan 3 differr, distuli, dilatus uitstellen 4 passus 4 stap 5 lucus heilig bos 6 = ut 7 rorare vochtig zijn 8 nudus naakt 9 percutere, -cussi, -cussus hevig slaan 10 ululatus 4 gehuil 11 inplere vullen 12 circumfundere, -fudi, -fusus + dat. gieten om 13 tegere, texi bedekken 14 abl. + tenus tot aan 15 supereminere uitsteken 16 inficere aantasten 17 adversus naartoe gekeerd 18 purpureus purperkleurig

21

quae, quamquam comitum turba est stipata1 suarum,

in latus obliquum2 tamen adstitit3 oraque retro

flexit et, ut4 vellet promptas5 habuisse sagittas,

quas habuit sic hausit6 aquas vultumque virilem7

190 perfudit8 spargensque comas9 ultricibus10 undis

addidit haec cladis praenuntia11 verba futurae:

'nunc tibi12 me posito visam velamine13 narres,

si poteris narrare, licet14!' nec plura minata15

dat sparso capiti vivacis16 cornua cervi17,

195 dat spatium collo summasque cacuminat18 aures19

cum pedibusque manus, cum longis bracchia mutat20

cruribus21 et velat1 maculoso2 vellere3 corpus;

1 stipatus + abl. omgeven door 2 obliquus schuin, scheef, dwars 3 adsistere gaan staan bij, blijven staan 4 ut concesssivum + coni. hoewel 5 promptus voor het grijpen, beschikbaar 6 haurire, hausi putten 7 virilis van de man 8 perfundere, -fudi, -fusus gieten over 9 comae haren 10 ultrix wrekend 11 praenuntius + gen. van tevoren aankondigend 12 dat. auct. 13 velamen bedekking 14 licet, +coni. het staat vrij dat 15 minari dreigen 16 vivax levendig, krachtig 17 cervus hert 18 cacuminare spitsen 19 auris oor 20 mutare veranderen, ruilen 21 crus, cruris been

22

additus et pavor4 est: fugit Autonoeius5 heros

et se tam celerem cursu6 miratur in ipso.

200 ut vero vultus et cornua vidit in unda,

'me miserum!' dicturus erat: vox nulla secuta est!

ingemuit7: vox illa fuit, lacrimaeque per ora

non sua fluxerunt8; mens tantum pristina9 mansit.

quid faciat? repetatne10 domum et regalia11 tecta

205 an lateat12 silvis? pudor hoc, timor inpedit13 illud.

Dum dubitat, videre14 canes, primique Melampus15

Ichnobatesque sagax16 latratu17 signa dedere,

Cnosius Ichnobates, Spartana gente Melampus.

inde ruunt18 alii rapida velocius19 aura20,

1 velare omhullen 2 maculosus gevlekt 3 vellus, velleris huis, vacht 4 pavor angst 5 Autoneius zoon van Autonoe, Actaeon 6 cursus 4 het hardlopen 7 ingemescere, -gemui beginnen te steunen 8 fluere, fluxi stromen 9 pristinus vroeger 10 repetere weer opzoeken 11 regalis koninklijk 12 latere zich schuilhouden 13 impedire beletten 14 inf. historicus; obj. eum 15 Er volgt een reeks hondennamen. 16 sagax scherpruikend 17 latratus 4 het blaffen 18 ruere voortstormen 19 velox snel 20 aura bries

23

210 Pamphagos et Dorceus et Oribasos, Arcades1 omnes,

Nebrophonosque valens2 et trux3 cum Laelape4 Theron

et pedibus Pterelas et naribus5 utilis6 Agre

Hylaeusque ferox nuper7 percussus ab apro8

deque lupo9 concepta10 Nape pecudesque11 secuta

215 Poemenis et natis12 comitata13 Harpyia duobus

et substricta14 gerens Sicyonius15 ilia16 Ladon

et Dromas et Canache Sticteque et Tigris et Alce

et niveis17 Leucon et villis18 Asbolos atris

praevalidusque19 Lacon et cursu fortis Aello

220 et Thoos et Cyprio velox cum fratre Lycisce

et nigram medio frontem distinctus20 ab albo

1 Arcas, -cadis van Arcadië 2 valere krachtig zijn 3 trux wreed 4 Laelaps Laelaps 5 naris neus 6 utilis nuttig 7 nuper onlangs 8 aper, apri ever 9 lupus wolf 10 concipere ontvangen, verwekken 11 pecus, pecudis kleinvee 12 natus zoon, kind 13 comitatus + abl. vergezeld door 14 substrictus samengetrokken, mager 15 Sicyoniuis van Sicyon, stad ten N.W. v. Corinthe 16 ilia n.pl. onderlijf 17 niveus sneeuwwit 18 villi pl. wollig haar 19 praevalidus zeer sterk 20 distinctus ab getekend met

24

Harpalos et Melaneus hirsutaque1 corpore Lachne

et patre Dictaeo, sed matre Laconide2 nati3

Labros et Argiodus et acutae4 vocis Hylactor

225 quosque referre5 mora est6: ea turba cupidine praedae7

per rupes8 scopulosque adituque9 carentïa saxa,

quaque10 est difficilis quaque est via nulla, sequuntur.

ille fugit per quae fuerat loca saepe secutus,

heu! famulos11 fugit ipse suos. clamare libebat12:

230 'Actaeon ego sum: dominum cognoscite vestrum!'

verba animo desunt; resonat13 latratibus aether14.

prima Melanchaetes in tergo vulnera fecit,

proxima Theridamas, Oresitrophos haesit15 in armo16:

tardius17 exierant, sed per conpendia18 montis

235 anticipata1 via est; dominum retinentibus illis,

1 hirsutus ruig 2 Laconis, -idos Laconisch 3 natus + abl. geboren uit, zoon van 4 acutus scherp 5 referre noemen 6 mora est het zou te lang ophouden 7 praeda buit 8 rupes rots 9 aditus 4 toegang 10 qua adv. lange a waarlangs 11 famulus dienaar 12 libet mihi het behaagt mij, het belieft mij 13 resonare weerklinken 14 aether de hemel 15 harere, haesi blijven zitten 16 armus schoft 17 tarde laat 18 compendium kortste weg, directe route

25

cetera turba coit2 confertque3 in corpore dentes.

iam loca vulneribus desunt; gemit4 ille sonumque,

etsi5 non hominis, quem non tamen edere6 possit

cervus, habet maestisque7 replet iuga8 nota querellis9

240 et genibus10 pronis11 supplex12 similisque roganti

circumfert tacitos tamquam13 sua bracchia vultus.

at comites rapidum solitis hortatibus14 agmen15

ignari instigant16 oculisque Actaeona quaerunt

et velut17 absentem certatim18 Actaeona clamant

245 (ad nomen caput ille refert) et abesse queruntur

nec capere oblatae segnem19 spectacula praedae.

vellet abesse quidem, sed adest; velletque videre,

non etiam sentire canum fera1 facta2 suorum.

1 anticipare vooruitlopen op 2 coire samenkomen 3 conferre samenbrengen 4 gemere zuchten 5 etsi ookal 6 edere uitgeven, uitstoten 7 maestus bedroefd 8 iugum bergkam, bergketen, berg 9 querella klacht 10 genu, genus knie 11 pronus voorovergebogen, -liggend 12 supplex smekend, smekeling 13 tamquam als ware het 14 hortatus 4 aansporing 15 agmen colonne, stoet 16 instigare opjutten 17 velut alsof 18 certatim wedijverend 19 segnis traag

26

undique circumstant, mersisque3 in corpore rostris4

250 dilacerant5 falsi dominum sub imagine cervi,

nec nisi6 finita per plurima vulnera vita

ira pharetratae7 fertur8 satiata9 Dianae.

Iuno jaloers op Semele. Rumor in ambiguo10 est; aliis violentior11 aequo12

visa dea est, alii laudant dignamque severa

255 virginitate13 vocant: pars invenit utraque causas.

sola Iovis coniunx non tam14, culpetne probetne,

eloquitur15, quam clade domus ab Agenore ductae

gaudet et a Tyria16 collectum17 paelice18 transfert

1 ferus woest 2 factum daad 3 mergere, mersi, mersus onderdompelen 4 rostrum bek 5 dilacerare uiteenscheuren 6 non nisi niet tenzij, slechts 7 pharetra pijlkoker 8 fertur + nci men zegt, dat 9 satiare verzadigen 10 ambiguum dubbelzinnigheid, raadselachtigheid 11 violens gewelddadig 12 aequus billijk 13 virginitas maagdelijkheid, ongehuwde staat 14 non tam .., quam .. niet zozeer .., als wel .. 15 eloqui uitspreken, zeggen 16 Tyrius van Tyrus, Phoenicisch 17 colligere, -legi, -lectus verzamelen, ontvangen, verkrijgen 18 paelex, -licis minnares

27

in generis socios odium; subit1 ecce priori

260 causa recens2, gravidamque3 dolet de semine magni

esse Iovis Semelen4; dum linguam ad iurgia5 solvit,

'profeci6 quid enim totiens per iurgia?' dixit,

'ipsa petenda mihi est; ipsam, si maxima Iuno

rite7 vocor, perdam, si me gemmantia8 dextra

265 sceptra tenere decet9, si sum regina Iovisque

et soror et coniunx, certe soror. at, puto, furto10 est

contenta11, et thalami12 brevis est iniuria nostri.

concipit–id derat13–manifestaque14 crimina15 pleno16

fert utero17 et mater, quod vix mihi contigit18, uno19

270 de Iove vult fieri: tanta est fiducia20 formae.

1 subire + dat. komen in de plaats van 2 recens nieuw, vers 3 gravidus zwanger, que hier expl. – en wel, want 4 Griekse acc. 5 iurgium scheldwoord, verwijt 6 proficere tot stand brengen 7 rite terecht 8 gemmare met edelstenen bezet zijn 9 decet me het past mij 10 furtum diefstal, heimelijke liefde 11 contentus + abl. tevreden met 12 thalamus slaapkamer 13 = deerat 14 manifestus duidelijk 15 crimen schuld 16 plenus vol 17 uterus buik 18 contingere, -tigi overkomen 19 unus één, slechts, alleen 20 fiducia vertrouwen

28

fallat eam faxo1; nec sum Saturnia2, si non

ab Iove mersa suo Stygias penetrabit in undas.'

Surgit ab his solio3 fulvaque4 recondita nube

limen5 adit Semeles6 nec nubes ante7 removit

275 quam simulavit8 anum9 posuitque ad tempora10 canos11

sulcavitque12 cutem13 rugis14 et curva15 trementi16

membra tulit passu; vocem quoque fecit anilem17,

ipsaque erat Beroe18, Semeles Epidauria19 nutrix20.

ergo ubi captato21 sermone diuque loquendo

280 ad nomen venere Iovis, suspirat22 et 'opto,

Iuppiter ut sit' ait; 'metuo tamen omnia: multi

1 faxo archaïsch futurum exactum 2 Saturnius van Saturnus 3 solium troon 4 fulvus goudgeel 5 limen, drempel 6 Griekse gen. 7 ante adv. in combinatie met quam 8 simulare voorwenden, veinzen 9 anus oude vrouw 10 tempus, temporis slaap 11 canus grijs 12 sulcare van groeven voorzien 13 cutis huid 14 ruga rimpel 15 curvus krom 16 tremere trillen 17 anilis van een oude vrouw 18 Beroe 19 Epidaurius van Epidaurus 20 nutrix voedster 21 captare sermonem een gesprek afluisteren, hier in gesprek geraken 22 suspirare zuchten

29

nomine divorum1 thalamos iniere pudicos2.

nec tamen esse Iovem satis est: det pignus3 amoris,

si modo4 verus is est; quantusque et qualis ab alta

285 Iunone excipitur5, tantus talisque, rogato6,

det tibi conplexus7 suaque ante insignia8 sumat9!'

Talibus ignaram10 Iuno Cadmeida11 dictis

formarat12: rogat illa Iovem sine nomine munus13.

cui deus 'elige14!' ait 'nullam patiere repulsam15,

290 quoque16 magis credas, Stygii quoque conscia17 sunto18

numina torrentis19: timor et deus ille deorum est.'

laeta malo nimiumque20 potens21 perituraque amantis

obsequio1 Semele 'qualem Saturnia' dixit

1 divus goddelijk, god 2 pudicus kuis 3 pignus onderpand 4 si modo als slechts 5 excipere ontvangen 6 = archaïsche imperativus = roga 7 complexus 4 omarming 8 insigne n. teken 9 sumere grijpen, nemen, in ontvangst nemen 10 ignarus onwetend 11 Griekse acc. Cadmeis dochter van Cadmus 12 formare instrueren 13 munus, muneris geschenk 14 eligere uitkiezen 15 repulsa weigering 16 quo + coni. + comp. opdat daardoor des te 17 conscius medewetend 18 sunto imperat. 3e pl. zij moeten zijn 19 torrens stroom 20 nimium adv. te zeer 21 potens machtig, invloedrijk

30

'te solet amplecti, Veneris cum foedus2 initis,

295 da mihi te talem!' voluit deus ora3 loquentis

opprimere4: exierat iam vox properata5 sub auras.

ingemuit; neque enim non haec optasse, neque ille

non iurasse6 potest. ergo maestissimus altum

aethera conscendit7 vultuque sequentia traxit8

300 nubila9, quis nimbos10 inmixtaque11 fulgura12 ventis

addidit et tonitrus13 et inevitabile14 fulmen15;

qua16 tamen usque potest, vires sibi demere17 temptat

nec, quo centimanum18 deiecerat igne Typhoea19,

nunc armatur eo: nimium20 feritatis21 in illo est.

1 obsequium gehoorzaamheid 2 foedus, foederis verdrag 3 os, oris mond 4 opprimere overweldigen 5 properatus gehaast 6 iurare zweren 7 conscendere beklimmen 8 trahere naar zich toehalen, samentrekken 9 nubilum bewolking, donker weer 10 nimbus regenbui 11 inmiscere + dat. mengen met 12 fulgur n. bliksem 13 tonitrus 4 gedonder 14 inevitabilis onontkoombaar 15 fulmen bliksem, weerlicht 16 qua usque tot zover als 17 demere ontnemen 18 centimanus honderdarmig 19 Typhoeus: een gigant met honderd armen, door Iupiter getemd en onder de

Etna geplaatst. 20 nimium + gen. te veel 21 feritas woestheid

31

305 est aliud levius fulmen, cui dextra cyclopum1

saevitiae2 flammaeque minus, minus addidit irae:

tela secunda3 vocant superi; capit illa domumque

intrat Agenoream4. corpus mortale tumultus5

non tulit aetherios6 donisque iugalibus7 arsit.

310 inperfectus8 adhuc infans genetricis ab alvo9

eripitur patrioque tener10 (si credere dignum est)

insuitur11 femori12 maternaque tempora conplet13.

furtim14 illum primis Ino matertera15 cunis16

educat17, inde datum nymphae Nyseides18 antris19

315 occuluere20 suis lactisque21 alimenta1 dedere.

1 cyclops cycloop; de cyclopen maakten voor Iuppiter

onder de Etna de bliksem 2 saevitia grimmigheid 3 secundus gunstige, tweederangs 4 Agenoreus adi. pro gen. van Agenor 5 tumultus opschudding, tumult 6 aetherius hemels, etherisch 7 iugalis huwelijks- 8 inperfectus onvoldragen 9 alvus buik 10 tener teer 11 insuere + dat. naaien in 12 femur, femoris dijbeen 13 conplere voltallig maken 14 furtim heimelijk 15 matertera tante, zuster van de moeder 16 cunae wieg, vroegste jeugd 17 educare opvoeden 18 Nyseis, -idis van het Nysagebergte 19 antrum grot 20 occulere, -cului verbergen 21 lac, lactis melk

32

Dumque ea per terras fatali2 lege geruntur

tutaque bis geniti3 sunt incunabula4 Bacchi,

forte Iovem memorant5 diffusum6 nectare curas

seposuisse7 graves vacuaque8 agitasse9 remissos10

320 cum Iunone iocos11 et 'maior vestra profecto12 est,

quam quae contingit maribus13' dixisse 'voluptas.'

illa negat.

Tiresias geraadpleegd. placuit quae sit sententia14 docti

quaerere Tiresiae15: Venus huic erat utraque nota.

nam duo magnorum viridi16 coeuntia17 silva

325 corpora serpentum baculi1 violaverat2 ictu

1 alimentum voeding 2 fatalis van het lot 3 genitus geboren 4 incunabula n.pl. eerste kinderjaren, windsels 5 memorare vermelden 6 diffundere, -fudi, -fusus doen ontspannen 7 seponere afleggen 8 vacuus vrij 9 agitare uitoefenen 10 remissus uitgelaten 11 iocus grap 12 profecto inderdaad 13 mas, maris man, mannetje 14 sententia mening 15 Tiresias was een blinde waarzegger en adviseeur van Thebaanse koningen.. 16 viridis groen 17 coire samengaan

33

deque viro factus (mirabile) femina septem

egerat3 autumnos4; octavo rursus5 eosdem

vidit, et 'est vestrae si tanta potentia6 plagae7'

dixit, 'ut auctoris8 sortem9 in contraria10 mutet11,

330 nunc quoque vos feriam12.' percussis13 anguibus14 isdem

forma prior rediit, genetivaque15 venit imago.

arbiter16 hic igitur sumptus de lite17 iocosa18

dicta Iovis firmat19: gravius Saturnia iusto20

nec pro21 materia22 fertur23 doluisse suique

335 iudicis aeterna damnavit1 lumina2 nocte;

1 baculum staf 2 violare schenden 3 agere, egi doorbrengen 4 autumnus herfst 5 rursus weer 6 potentia kracht, invloed, werking 7 plaga slag, wond, ongeluk 8 auctor verantwoordelijke persoon 9 sors lot 10 contrarius tegenovergesteld 11 mutare veranderen 12 ferire treffen 13 percutere, -cussi, -cussus hevig slaan 14 anguis slang 15 genetivus aangeboren, oorspronkelijk 16 arbiter scheidsrechter 17 lis, litis ruzie 18 iocosus grappenrijk 19 firmare bevestigen 20 iustus rechtvaardig, gegrond 21 pro + abl. in overeenstenmming met 22 materia aanleiding 23 ferre vertellen

34

at pater omnipotens (neque enim licet inrita3 cuiquam

facta dei fecisse deo) pro lumine adempto4

scire futura dedit poenamque levavit5 honore.

Narcissus Ille per Aonias6 fama celeberrimus7 urbes

340 inreprehensa8 dabat populo responsa petenti;

prima fide9 vocisque ratae10 temptamina11 sumpsit

caerula12 Liriope, quam quondam flumine curvo13

inplicuit14 clausaeque suis Cephisos15 in undis

vim tulit: enixa16 est utero17 pulcherrima pleno

345 infantem nymphe, iam tunc qui posset amari,

Narcissumque vocat. de quo consultus1, an esset

1 damnare + abl. veroordelen tot 2 lumen licht, oog 3 inritus ongeldig 4 adimere, -emi, -emptus ontnemen 5 levare verlichten 6 Aonius van Aonië, Aonia is een streek in Boetië 7 celeber beroemd 8 inreprehensus onberispelijk 9 gen. 10 ratus bevestigd, geldend 11 temptamen proef, test 12 caerulus donker 13 curvus gekromd, krom 14 implicare, -plicui omwikkelen 15 De Cephisos was een rivier in Boeotië. 16 eniti, enixus baren 17 uterus buik

35

tempora maturae2 visurus longa senectae3,

fatidicus4 vates5 'si se non noverit' inquit.

vana6 diu visa est vox auguris7: exitus8 illam

350 resque probat letique9 genus novitasque10 furoris.

namque ter ad quinos unum Cephisius11 annum

addiderat poteratque puer iuvenisque videri:

multi illum iuvenes, multae cupiere puellae;

sed fuit in tenera tam dura12 superbia13 forma,

355 nulli illum iuvenes, nullae tetigere puellae.

adspicit hunc trepidos14 agitantem15 in retia16 cervos

vocalis17 nymphe, quae nec reticere18 loquenti

nec prior ipsa loqui didicit19, resonabilis20 Echo.

1 consulere, -sului, -sultus raadplegen 2 maturus rijp 3 senecta oude dag 4 fatidicus lot verkondigend 5 vates ziener 6 vanus ijdel, betekenisloos 7 augur vogelwichelaar, voorspeller 8 exitus afloop 9 letum de dood 10 novitas nieuwheid, ongekendheid 11 Cephisius van de Cephisos 12 durus hard 13 superbia de trots 14 trepidus bang, in paniek 15 agitare drijven 16 rete n. net 17 vocalis met stem begiftigd 18 reticere zwijgen 19 discere, didici leren 20 resonabilis weerklinkend

36

Corpus adhuc Echo, non vox erat et tamen usum

360 garrula1 non alium, quam nunc habet, oris habebat,

reddere de multis ut verba novissima2 posset.

fecerat hoc Iuno, quia, cum deprendere posset

sub Iove saepe suo nymphas in monte iacentis,

illa deam longo prudens3 sermone tenebat,

365 dum4 fugerent nymphae. postquam hoc Saturnia sensit,

'huius' ait 'linguae, qua sum delusa5, potestas6

parva tibi dabitur vocisque brevissimus usus7,'

reque minas8 firmat. tantum haec in fine loquendi

ingeminat9 voces auditaque verba reportat10.

370 ergo ubi Narcissum per devia11 rura12 vagantem13

vidit et incaluit14, sequitur vestigia furtim15,

quoque16 magis sequitur, flamma propiore17 calescit18,

1 garrulus spraakzaam 2 novissimus laatste 3 prudens opzettelijk 4 dum + coni. opdat intussen 5 deludere, delusi, delusus misleiden 6 potestas vermogen 7 usus gebruik 8 minae pl.t. dreigement 9 ingeminare verdubbelen 10 reportare terugdragen 11 devius afgelegen 12 rus n., ruris platteland 13 vagari dolen 14 incalescere, -calui warm worden 15 furtim heimelijk 16 quo + comp. hoe 17 propior dichterbij 18 calescere heet worden

37

non aliter quam cum summis circumlita1 taedis2

admotas rapiunt vivacia3 sulphura4 flammas.

375 o quotiens voluit blandis5 accedere dictis

et mollis6 adhibere preces7! natura repugnat8

nec sinit9, incipiat, sed, quod sinit, illa parata est

exspectare sonos, ad quos sua verba remittat.

forte puer comitum seductus10 ab agmine11 fido

380 dixerat: 'ecquis12 adest?' et 'adest' responderat Echo.

hic stupet13, utque aciem14 partes dimittit in omnis,

voce 'veni!' magna clamat: vocat illa vocantem.

respicit et rursus nullo veniente 'quid' inquit

'me fugis?' et totidem15, quot dixit, verba recepit.

385 perstat16 et alternae17 deceptus imagine vocis

'huc coeamus' ait, nullique libentius18 umquam

1 circumlinere -litus rondom smeren 2 taeda huwelijksfakkel 3 vivax levend, krachtig, helder brandend 4 sulphur n., sulphuros zwavel 5 blandus vleiend 6 mollis zacht 7 prex, precis bede 8 repugnare zich verzetten 9 lees, sinit, ut + coni. 10 seducere ter zijde leiden, isoleren 11 agmen colonne, groep 12 ecquis wel iemand 13 stupere verbaasd staan 14 acies snede, blik 15 totidem indecl. evenzoveel 16 perstare blijven staan 17 alternus afwisselend 18 libens graag

38

responsura sono 'coeamus' rettulit Echo

et verbis favet1 ipsa suis egressaque silva

ibat, ut iniceret2 sperato bracchia collo;

390 ille fugit fugiensque 'manus conplexibus3 aufer4!

ante' ait 'emoriar5, quam sit tibi copia6 nostri7';

rettulit illa nihil nisi 'sit tibi copia nostri!'

spreta8 latet silvis pudibundaque9 frondibus10 ora

protegit et solis ex illo11 vivit in antris;

395 sed tamen haeret amor crescitque dolore repulsae12;

extenuant13 vigiles14 corpus miserabile curae

adducitque15 cutem16 macies17 et in aera sucus18

corporis omnis abit; vox tantum atque ossa supersunt:

vox manet, ossa ferunt lapidis19 traxisse1 figuram.

1 favere + dat. welgezind zijn 2 inicere + dat. werpen op 3 conplexus 4 omarming 4 auferre + dat. wegnemen van 5 emori sterven 6 copia beschikking 7 gen. obi. 8 spernere, spreve, spretus verachten 9 pudibundus beschaamd, bedeesd 10 frons, frondis lover 11 sc. tempore 12 repulsa afwijzing 13 extenuare verzwakken 14 vigil wakend, wakker houdend 15 adducere samentrekken 16 cutis huid 17 macies magerte 18 sucus sap 19 lapis, lapidis steen

39

400 inde latet silvis nulloque in monte videtur,

omnibus auditur: sonus est, qui vivit in illa.

Sic hanc, sic alias undis aut montibus ortas2

luserat3 hic nymphas, sic coetus4 ante5 viriles6;

inde manus aliquis despectus7 ad aethera tollens

405 ’sic amet ipse licet8, sic non potiatur9 amato!'

dixerat: adsensit10 precibus Rhamnusia11 iustis12.

fons erat inlimis13, nitidis14 argenteus15 undis,

quem neque pastores neque pastae16 monte capellae17

contigerant18 aliudve pecus, quem nulla volucris19

410 nec fera turbarat20 nec lapsus ab arbore ramus21;

1 trahere aannemen 2 orior, ortus ontstaan 3 ludere, lusi bespotten, misleiden 4 coetus 4 ontmoeting 5 ante adv. eerder 6 virilis mannelijk 7 despicere verachten 8 licet + coni het staat vrij, dat 9 potiri + abl. in bezit komen van 10 adsentire + dat. instemmen met 11 Rhamnusia de te Rhamnis vereerde, Nemesis; Rhamnus is

een plaatsje te Attica 12 iustus gerechtvaardigd 13 inlimis zonder modder, schoon 14 nitidus glinsterend 15 argenteus zilveren 16 pascere, pavi, pastus weiden 17 capella geit 18 contingere, -tigi aanraken 19 volucris vogel 20 turbare troebel maken 21 ramus tak

40

gramen1 erat circa, quod proximus umor2 alebat3,

silvaque sole locum passura4 tepescere5 nullo.

hic puer et studio venandi6 lassus7 et aestu8

procubuit9 faciemque10 loci fontemque secutus,

415 dumque sitim11 sedare12 cupit, sitis altera crevit,

dumque bibit, visae correptus imagine formae

spem sine corpore amat, corpus putat esse, quod umbra est.

adstupet13 ipse sibi vultuque inmotus eodem

haeret, ut e Pario14 formatum15 marmore signum;

420 spectat humi16 positus geminum17, sua lumina, sidus18

et dignos19 Baccho, dignos et Apolline crines20

inpubesque1 genas2 et eburnea3 colla decusque

1 gramen gras 2 umor vocht 3 alere voeden 4 pati passus toestaan 5 tepescere lauw worden 6 venari jagen 7 lassus vermoeid 8 aestus warmte 9 procumbere zich voorover buigen, neerstorten 10 facies uiterlijk 11 sitis dorst 12 sedare bedaren 13 adstupere + dat. aangapen, verbaasd zijn om 14 Parius van Paro, waar beroemd marmor vandaan

kwam 15 formare maken 16 humi op de grond 17 geminus twee 18 sidus ster 19 dignus + abl. waardig aan 20 crinis haar

41

oris et in niveo4 mixtum candore5 ruborem6,

cunctaque miratur, quibus est mirabilis7 ipse:

425 se cupit inprudens8 et, qui probat, ipse probatur,

dumque petit, petitur, pariterque accendit et ardet.

inrita9 fallaci10 quotiens dedit oscula fonti,

in mediis quotiens visum captantia11 collum

bracchia mersit12 aquis nec se deprendit in illis!

430 quid videat, nescit; sed quod videt, uritur13 illo,

atque oculos idem, qui decipit14, incitat15 error.

credule16, quid frustra17 simulacra fugacia18 captas?

quod petis, est nusquam; quod amas, avertere19, perdes20!

ista repercussae21, quam cernis, imaginis umbra est:

1inpubes jong, niet volwassen, baardeloos 2gena ` wang 3eburneus ivoorwit 4niveus sneeuwwit 5candor schittering 6rubor het rood 7mirabilis verbazingwekkend 8inprudens onbedachtzaam 9inritus ijdel 10fallax bedriegelijk 11 captare telkens grijpen naar 12 mergere, mersi onderdompelen 13 urere 3 verbranden 14 decipere 5 misleiden 15 incitare prikkelen 16 credulus licht gelovig 17 frustra tevergeefs 18 fugax vluchtig 19 averti zich omdraaien 20 perdere verliezen 21 repercutere 5, -cussi, -cussus weerkaatsen

42

435 nil habet ista sui1; tecum venitque manetque;

tecum discedet, si tu discedere possis!

Non illum Cereris2, non illum cura quietis3

abstrahere4 inde potest, sed opaca5 fusus6 in herba

spectat inexpleto7 mendacem8 lumine formam

440 perque oculos perit9 ipse suos; paulumque10 levatus11

ad circumstantes tendens sua bracchia silvas

'ecquis12, io silvae, crudelius' inquit 'amavit?

scitis enim et multis latebra13 opportuna14 fuistis.

ecquem, cum vestrae tot agantur15 saecula16 vitae,

445 qui sic tabuerit17, longo meministis18 in aevo19?

et placet et video; sed quod videoque placetque,

1 sui eigenlijk gen. obiectivus, hier possessivus: suum – dat wat van hem/haar

zelf is, zijn eigen wezen, hij/zij zelf 2 Ceres Ceres; hier metonymia: brood 3 quies rust 4 abstrahere wegtrekken, afleiden 5 opacus schaduwrijk 6 fundere 3, fudi, fusus gieten 7 inexpletus onverzadigd 8 mendax leugenachtig 9 perire verloren gaan 10 paulum een weinig 11 levare oprichten 12 ecquis? wel iemand? 13 latebra schuilplaats 14 opportunus geschikt 15 agere ` doorbrengen 16 saeculum eeuw 17 tabescere, tabui wegkwijnen 18 memini +gen/acc. zich iets/iem. herinneren 19 aevum leven

43

non tamen invenio'–tantus tenet error amantem–

'quoque1 magis doleam, nec nos mare separat2 ingens

nec via nec montes nec clausis moenia portis;

450 exigua3 prohibemur4 aqua! cupit ipse teneri:

nam quotiens liquidis5 porreximus6 oscula lymphis7,

hic totiens ad me resupino8 nititur9 ore.

posse putes tangi: minimum est, quod amantibus obstat10.

quisquis es, huc11 exi! quid me, puer unice12, fallis13

455 quove petitus14 abis? certe nec forma nec aetas

est mea, quam fugias, et amarunt me quoque nymphae!

spem mihi nescio quam15 vultu promittis amico16,

cumque ego porrexi17 tibi bracchia, porrigis ultro18,

cum risi, adrides; lacrimas quoque saepe notavi19

1 quo + comp. + coni. opdat daardoor des te 2 separare scheiden 3 exiguus weinig 4 prohibere verhinderen 5 liquidus vloeibaar, helder 6 porrigere uitstrekken, aanreiken 7 lympha water 8 resupinus achterover gebogen 9 nitor streven naar 10 obstare in de weg staan 11 huc hierheen 12 unicus buitengewoon, enig geliefd 13 fallere misleiden, ontgaan 14 petere dingen naar, vragen 15 nescio qui ik weet niet welke; adiectivisch gebruikt 16 amicus adi. vriendelijk 17 porrigere, -rexi uitstrekken 18 ultro uit eigen beweging, zelfs 19 notare opmerken

44

460 me lacrimante tuas; nutu1 quoque signa remittis

et, quantum2 motu3 formosi4 suspicor5 oris,

verba refers aures6 non pervenientia nostras!

iste ego sum: sensi7, nec me mea fallit imago;

uror8 amore mei9: flammas moveoque feroque.

465 quid faciam? roger anne10 rogem? quid deinde rogabo?

quod cupio mecum est: inopem11 me copia12 fecit.

o utinam13 a nostro secedere14 corpore possem!

votum15 in amante novum16, vellem, quod amamus, abesset.

iamque dolor vires adimit17, nec tempora vitae

470 longa meae superant18, primoque exstinguor19 in aevo.

nec mihi mors gravis est posituro20 morte dolores,

1 nutus knikken 2 quantum voorzover als 3 motus beweging 4 formosus mooi 5 suspicari vermoeden 6 auris oor 7 sentire merken 8 urere branden 9 gen.obi. 10 anne = an 11 inops arm, ontberend, behoeftig, hulpeloos 12 copia overvloed 13 uti/utinam bij wensen och 14 secedere a weggaan van 15 votum wens 16 novus nieuw, ongekend 17 adimere wegnemen 18 superare overzijn 19 extinguere blussen 20 = deposituro; deponere afleggen

45

hic, qui diligitur1, vellem diuturnior2 esset;

nunc duo concordes3 anima4 moriemur in una.'

Dixit et ad faciem rediit male5 sanus6 eandem

475 et lacrimis turbavit7 aquas, obscuraque8 moto

reddita forma lacu9 est; quam cum vidisset abire,

'quo refugis? remane nec me, crudelis, amantem

desere!' clamavit; 'liceat, quod tangere non est,

adspicere et misero praebere10 alimenta11 furori12!'

480 dumque dolet, summa vestem deduxit13 ab ora

nudaque14 marmoreis15 percussit16 pectora palmis17.

pectora traxerunt roseum18 percussa ruborem19,

non aliter20 quam poma21 solent, quae candida1 parte,

1 diligere beminnen 2 diuturnus langdurig, lang bestaand 3 concors eendrachtig 4 anima levensadem 5 male = non, in- 6 sanus gezond 7 turbare vertroebelen 8 obscurus duister 9 lacus 4 een meer 10 praebere geven 11 alimentum voedsel 12 furor razernij 13 deducere wegtrekken 14 nudus naakt 15 marmoreus marmoren 16 percutere 5, -cussi hevig slaan 17 palma handpalm 18 roseus rozen- 19 rubor rood 20 aliter adv. anders 21 pomum appel

46

parte rubent2, aut ut variis solet uva3 racemis4

485 ducere purpureum nondum matura colorem.

quae simul5 adspexit liquefacta6 rursus7 in unda,

non tulit ulterius8, sed ut intabescere9 flavae10

igne levi cerae11 matutinaeque12 pruinae13

sole tepente14 solent, sic attenuatus15 amore

490 liquitur16 et tecto paulatim17 carpitur igni;

et neque iam color est mixto candore18 rubori,

nec vigor et vires et quae modo visa placebant,

nec corpus remanet, quondam quod amaverat Echo.

quae tamen ut vidit, quamvis19 irata memorque20,

495 indoluit21, quotiensque puer miserabilis1 'eheu'

1 candidus schitterend; vul aan sunt. 2 rubere rood zijn 3 uva druiventros 4 racemus druiventros, druif 5 simul = ut + perf. 6 liquefactus vloeibaar 7 rursus weer 8 ulterius adv. langer 9 intabescere smelten, wegkwijnen 10 flavus blond, geel 11 cera was 12 matutinus ochtend- 13 pruina rijp 14 tepere 2 warm zijn 15 attenuare vermageren, verzwakken 16 liquere 3 vloeibaar maken 17 paulatim geleidelijk 18 candor glinstering, helderheid 19 quamvis ookal 20 memor zich herinnerend 21 indolesco, -dolui treuren

47

dixerat, haec resonis2 iterabat3 vocibus 'eheu';

cumque suos manibus percusserat4 ille lacertos5,

haec quoque reddebat sonitum plangoris6 eundem.

ultima vox solitam7 fuit haec spectantis in undam:

500 'heu frustra dilecte8 puer!' totidemque9 remisit

verba locus, dictoque vale10 'vale' inquit et Echo.

ille caput viridi11 fessum12 submisit13 in herba,

lumina mors clausit domini mirantia formam:

tum quoque se, postquam est inferna14 sede15 receptus,

505 in Stygia16 spectabat aqua. planxere17 sorores

naides18 et sectos fratri posuere capillos,

planxerunt dryades19; plangentibus adsonat20 Echo.

1 miserabilis deerniswekkend 2 resonus weerklinkend, echoënd 3 iterare herhalen 4 percutere 5, -cussi hevig slaan 5 lacertus een arm 6 plangor rouwmisbaar 7 solitus gewoon 8 dilectus bemind 9 totidem indecl. evenzoveel 10 abl. abs. 11 viridis groen 12 fessus vermoeid 13 submittere laten hangen 14 infernus van de onderwereld 15 sedes verblijfplaats 16 Stygius van de Styx 17 plangere rouwmisbaar uiten, weeklagen 18 nais, -idis bronnimf 19 dryas, dryadis boomnimf 20 adsonare klinken bij

48

iamque rogum1 quassasque2 faces3 feretrumque4 parabant:

nusquam corpus erat; croceum5 pro corpore florem

510 inveniunt foliis6 medium cingentibus7 albis8.

Cognita res meritam9 vati per Achaidas10 urbes

attulerat famam, nomenque erat auguris11 ingens;

spernit Echionides12 tamen hunc ex omnibus unus

contemptor13 superum14 Pentheus praesagaque15 ridet

515 verba senis tenebrasque16 et cladem lucis ademptae17

obicit18. ille movens albentia19 tempora20 canis21

'quam felix esses, si tu quoque luminis huius

orbus22' ait 'fieres, ne Bacchica1 sacra videres!

1 rogus brandstapel 2 quatere 5, quassus schudden, zwaaien 3 fax, facis fakkel 4 feretrum baar 5 croceus saffraangeel 6 folium blad 7 cingere omgorden 8 albus wit 9 meritus waardig, verdiend 10 Achais, -idis Grieks 11 augur vogelwichelaar, voorspeller 12 Echionides Pentheus, zoon van Echion 13 contemptor verachter 14 = superorum; superi hemelingen 15 praesagus voorspellend 16 tenebrae duisternis 17 adimere, -emi, -emptus ontnemen 18 obicere voor de voeten werpen 19 albere 2 wit zijn 20 tempus, -oris slaap 21 canus grijs; cani capilli 22 orbus + gen. beroofd van

49

namque dies aderit, quam non procul auguror2 esse,

520 qua novus huc veniat, proles3 Semeleia4, Liber,

quem5 nisi templorum fueris dignatus6 honore,

mille lacer7 spargere8 locis et sanguine silvas

foedabis9 matremque tuam matrisque sorores.

eveniet10! neque enim dignabere numen honore,

525 meque sub his tenebris nimium11 vidisse quereris.'

talia dicentem proturbat12 Echione natus;

dicta fides13 sequitur, responsaque vatis aguntur14.

Pentheus en Bacchus. Liber adest, festisque fremunt15 ululatibus16 agri:

turba ruit, mixtaeque viris matresque nurusque17

1 Bacchicus Dionysisch 2 augurari vermoeden, voorspellen 3 proles kroost 4 Semeleius van Semele 5 relativer Verknüpfung! 6 dignari + abl. waardig achten 7 lacer verscheurd 8 spargere 3 sprenkelen, verspreiden; = spargeris fut. 9 foedare bezoedelen 10 evenire gebeuren 11 nimium te veel 12 proturbare verjagen 13 fides toezegging 14 agere volbrengen 15 fremere gonzen,brullen 16 ululatus 4 gehuil 17 nurus 4 schoondochter

50

530 vulgusque proceresque1 ignota ad sacra feruntur2.

'Quis furor, anguigenae3, proles Mavortia4, vestras

attonuit5 mentes?' Pentheus ait; 'aerane tantum

aere repulsa6 valent et adunco7 tibia8 cornu

et magicae9 fraudes, ut, quos non bellicus10 ensis11,

535 non tuba terruerit, non strictis12 agmina13 telis,

femineae voces et mota insania vino

obscenique14 greges15 et inania16 tympana17 vincant?

vosne, senes, mirer, qui longa per aequora18 vecti19

hac Tyron, hac profugos20 posuistis sede penates21,

540 nunc sinitis sine Marte capi? vosne, acrior aetas1,

1 proceres pl. aanzienlijken 2 ferri zich begeven naar 3 anguigena uit slangen geboren 4 Mavortius van Mars 5 attonare, -tonui verbijsteren 6 repellere, reppuli, -pulsus terugslaan 7 aduncus gekromd 8 tibia fluit 9 magicus tovenaars= 10 bellicus oorlogs- 11 ensis zwaard 12 stringere, strinxi, strictus trekken 13 agmen colonne 14 obscenus schaamteloos 15 grex, gregis kudde, hier worden de priesters van Cybele

bedoeld 16 inanis ijdel, waardeloos, onbetekenend 17 tympanum tamboerijn 18 aequor n. zeeoppervlak 19 vehor, vectus varen 20 profugus voortvluchtig 21 penates de penaten, beschermgoden van stad of huis

51

o iuvenes, propiorque meae2, quos arma tenere,

non thyrsos3, galeaque tegi, non fronde decebat4?

este, precor5, memores, qua sitis stirpe6 creati,

illiusque animos, qui multos perdidit unus,

545 sumite serpentis! pro7 fontibus ille lacuque8

interiit: at vos pro fama vincite vestra!

ille dedit leto9 fortes: vos pellite molles10

et patrium retinete11 decus12! si fata vetabant

stare diu Thebas, utinam13 tormenta14 virique

550 moenia diruerent15, ferrumque ignisque sonarent!

essemus miseri sine crimine16, sorsque17 querenda18,

non celanda19 foret, lacrimaeque pudore20 carerent1;

1 aetas leeftijd, metonymia: persoon van een .. leeftijd 2 sc.aetati 3 thyrus thyrsusstaf, de met klimop en wijnranken

omwonden Bacchusstaf 4 me decet het past mij 5 precari vragen, bidden 6 stirps stam, boom, geslacht 7 pro + abl. ter verdediging van 8 lacus meer 9 letus de dood 10 mollis week 11 retinere behouden 12 decus roem 13 utinam och (bij wensen) 14 tormentum werptuig, geschut 15 diruere verwoesten 16 crimen schuld 17 sors lot 18 queri klagen over 19 celare verbergen 20 pudor schaamte

52

at nunc a puero Thebae capientur inermi2,

quem neque bella iuvant3 nec tela nec usus4 equorum,

555 sed madidus5 murra6 crinis mollesque coronae7

purpuraque8 et pictis9 intextum10 vestibus aurum,

quem quidem ego actutum11 (modo12 vos absistite13) cogam

adsumptumque14 patrem commentaque15 sacra fateri16.

an satis17 Acrisio est animi, contemnere18 vanum19

560 numen et Argolicas20 venienti21 claudere portas,

Penthea22 terrebit cum totis advena23 Thebis?

1 carere + abl. zijn zonder, missen 2 inermis ongewapend 3 iuvare helpen, bevallen 4 usus gebruik 5 madidus+ abl. druipend van 6 murra myrre 7 corona krans 8 purpura purper 9 pictus geborduurd 10 intexere + abl. 3 weven in 11 actutum dadelijk 12 modo + imperat. slechts 13 absistere zich verwijderen, opgeven 14 adsumere,-sumpsi, sumptus aannemen, zichzelf toekennen 15 commentus verzonnen 16 fateri bekennen 17 satis + gen. voldoende 18 contemnere verachten 19 vanus ijdel 20 Argolicus Argolisch, van Argos, stad in de Argolisch,

landstreek op de Peloponnesos 21 sc. ei 22 Griekse gen. 23 advena vreemdeling

53

ite citi1' (famulis2 hoc imperat), 'ite ducemque

attrahite3 huc4 vinctum5! iussis mora6 segnis7 abesto8!'

hunc avus, hunc Athamas, hunc cetera turba suorum

565 corripiunt9 dictis frustraque 10 inhibere11 laborant12.

acrior admonitu13 est inritaturque14 retenta15

et crescit rabies16 remoraminaque17 ipsa nocebant:

sic ego torrentem18, qua19 nil20 obstabat21 eunti,

lenius22 et modico23 strepitu24 decurrere25 vidi;

1 citus snel 2 famulus dienaar 3 attrahere meetrekken 4 huc hierheen 5 vincire, vinxi, vinctus boeien 6 mora getalm, uitstel 7 segnis traag 8 imperativus 3e s. 9 corripere 5 aangrijpen 10 frustra tevergeefs 11 inhibere tegenhouden 12 laborare zijn best doen 13 admonitus 4 aansporing 14 inritare prikkelen 15 retinere, -tinui, tentus tegenhouden 16 rabies razernij 17 remoramen vertraging, tegenstand 18 torrens bergstroom 19 qua adv. waarlangs, waar 20 nil = nihil 21 obstare + dat. in de weg staan 22 lenis traag 23 modicus matig 24 strepitus 4 gekletter 25 decurrere wegrennen

54

570 at quacumque1 trabes2 obstructaque3 saxa tenebant,

spumeus4 et fervens5 et ab obice6 saevior ibat.

Ecce cruentati7 redeunt et, Bacchus ubi esset,

quaerenti domino Bacchum vidisse negarunt;

'hunc' dixere 'tamen comitem8 famulumque9 sacrorum

575 cepimus' et tradunt manibus post terga ligatis10

sacra dei quendam Tyrrhena11 gente secutum.

adspicit hunc Pentheus oculis, quos ira tremendos12

fecerat, et quamquam poenae13 vix tempora differt14,

'o periture tuaque aliis documenta15 dature

580 morte,' ait, 'ede16 tuum nomen nomenque parentum

et patriam, morisque novi cur sacra frequentes17!'

ille metu vacuus18 'nomen mihi' dixit 'Acoetes,

patria Maeonia1 est, humili2 de plebe parentes.

1 quacumque waar(langs)ookmaar 2 trabs boomstam 3 obstruere, -struxi, -structus bouwen voor; obstructa saxa - dam 4 spumeus schuimend 5 fervere bruisen, schuimen, kolken 6 obex, bicis hindernis 7 cruentare met bloed bespatten 8 comes, comitis metgezel 9 famulus dienaar 10 ligare binden 11 Tyrrhenus Etruscisch 12 tremere sidderen 13 poena straf 14 differre uitstellen 15 documentum waarschuwing 16 edere uitgeven, bekend maken 17 frequentare vieren 18 abl. + vacuus zonder, vrij van

55

non mihi quae duri colerent3 pater arva iuvenci4,

585 lanigerosve5 greges6, non ulla armenta7 reliquit;

pauper et ipse fuit linoque8 solebat et hamis9

decipere et calamo10 salientis11 ducere12 pisces13.

ars illi sua census14 erat; cum traderet artem,

“accipe, quas habeo, studii15 successor16 et heres17,”

590 dixit “opes,” moriensque mihi nihil ille reliquit

praeter aquas: unum hoc possum adpellare18 paternum19.

mox ego, ne scopulis20 haererem21 semper in isdem,

addidici22 regimen23 dextra moderante1 carinae2

1 Maoenia Etrurië 2 humilis nederig 3 colere verzorgen, bebouwen, bewerken 4 iuvencus jonge stier 5 laniger woldragend 6 grex, gregis kudde 7 armentum kleinvee 8 linum snoer 9 hamus vishaakje 10 calamus riet, hengel 11 salire springen 12 ducere uit het water trekken 13 piscis vis 14 census vermogen 15 studium beoefening 16 successor beoefening 17 heres erfgenaam 18 adpellare aanspreken, nomen 19 paternus vaderlijk 20 scopulus klip 21 haerere vast blijven zitten 22 addiscere, -didici erbij leren 23 regimen het besturen, roer

56

flectere3 et Oleniae4 sidus5 pluviale6 capellae7

595 Taygetenque8 Hyadasque9 oculis Arctonque notavi10

ventorumque domos et portus puppibus aptos.

forte petens Delum Chiae telluris ad oras

adplicor et dextris adducor litora remis

doque levis11 saltus12 udaeque13 inmittor harenae:

600 nox ibi consumpta est; aurora rubescere primo

coeperat: exsurgo laticesque14 inferre recentis15

admoneo monstroque16 viam, quae ducat ad undas;

ipse quid aura17 mihi tumulo18 promittat ab alto

prospicio19 comitesque voco repetoque carinam1.

1 moderari hanteren, besturen 2 carina, scheepskiel, schip 3 flectere 3 besturen 4 Olenius van Olenus, stad in Aetolia; capella Olenia –

Amalthea, onder de sterren opgenomen 5 sidus 3 ster 6 pluvialis regen- 7 capella geit; als sterrenbeeld De voerman 8 Taygete Taygete, een van de Plejaden 9 Hyaden, dochters v. Atlas, zusters v.d. Plejaden en v. Hyas; uit verdriet over

diens dood pleegden zij zelfmoord; ze werden aan de sterrenhemel geplaatst

bij de kop v.d. Stier; hun opkomst (in de ochtend) in mei brengt regen. 10 notare oculis zich inprenten 11 levis licht 12 saltus 4 sprong 13 udus vochtig 14 latex water 15 recens vers 16 monstrare wijzen 17 aura lucht, briesje 18 tumulus graftombe 19 prospicio in de verte zien

57

605 “adsumus en” inquit sociorum primus Opheltes,

utque putat, praedam2 deserto nactus3 in agro,

virginea4 puerum ducit per litora forma.

ille mero5 somnoque gravis titubare6 videtur

vixque sequi; specto cultum7 faciemque gradumque:

610 nil ibi, quod credi posset mortale, videbam.

et sensi et dixi sociis: “quod numen in isto

corpore sit, dubito; sed corpore numen in isto est!

quisquis es, o faveas8 nostrisque laboribus adsis;

his quoque des veniam9!” “pro nobis mitte10 precari!”

615 Dictys ait, quo non alius conscendere summas

ocior11 antemnas12 prensoque rudente13 relabi.

hoc Libys, hoc flavus14, prorae15 tutela16, Melanthus,

hoc probat Alcimedon et, qui requiemque modumque

voce dabat remis17, animorum hortator1, Epopeus,

1 carina kielbalk, schip 2 praeda buit 3 nancisci, nactus verkrijgen 4 virgineus van een meisje 5 merum onversneden wijn 6 titubare wankelen 7 cultus verzorging, kleding 8 favere + dat. begunstigen 9 venia vergiffenis, genade, permissie 10 mittere laten varen, opgeven 11 ocior sneller 12 antemna ra 13 rudens touw 14 flavus blond 15 prora voorsteven 16 tutela bescherming 17 remus roeiriem

58

620 hoc omnes alii: praedae tam caeca2 cupido est.

“non tamen hanc sacro violari pondere3 pinum4

perpetiar5” dixi: “pars hic mihi maxima iuris”

inque aditu6 obsisto7: furit8 audacissimus9 omni

de numero Lycabas, qui Tusca10 pulsus ab urbe

625 exilium11 dira12 poenam pro caede luebat13;

is mihi, dum resto, iuvenali14 guttura15 pugno16

rupit et excussum17 misisset in aequora, si non

haesissem18, quamvis amens19, in fune20 retentus.

inpia21 turba probat22 factum; tum denique Bacchus

630 (Bacchus enim fuerat), veluti1 clamore solutus

1 hortator aanspoorder 2 caecus blind 3 pondus, ponderis gewicht 4 pinus f. pijnboom 5 perpeti verdragen 6 adsistus 4 toegang 7 obsistere in de weg gaan staan 8 furere te keer gaan, razen 9 audax vermetel, driest 10 Tuscus Etrurisch 11 exilium ballingschap 12 dirus wreed 13 luere betalen, boeten 14 iuvenalis jeugdig 15 guttur n. keel, strot 16 pugnus vuist, vuistslag 17 excussus uitgestrekt 18 harere, haesi zich vastklampen 19 amens buiten bewustzijn 20 funis kabel 21 inpius goddeloos 22 probare goedkeuren

59

sit sopor2 aque mero3 redeant in pectora sensus4,

“quid facitis? quis clamor?” ait “qua, dicite, nautae,

huc5 ope perveni? quo6 me deferre paratis?”

“pone metum” Proreus, “et quos contingere portus7

635 ede8 velis!” dixit; “terra sistere9 petita.”

“Naxon10” ait Liber11 “cursus advertite12 vestros!

illa mihi domus est, vobis erit hospita13 tellus.”

per mare fallaces14 perque omnia numina iurant

sic fore meque iubent pictae15 dare vela16 carinae17.

640 dextera18 Naxos erat: dextra mihi lintea19 danti

“quid facis, o demens20? quis te furor21,” inquit “Acoete22,”

1 veluti + conj. alsof 2 sopor diepe slaap 3 mero werkelijk 4 sensus bewustzijn, zinnen 5 huc hierheen 6 quo waarheen 7 portus m. haven 8 edere bekend maken 9 sistere 3 doen staan, plaatsen 10 Naxos Naxos, eiland 11 = Bacchus 12 advertere wenden 13 hospita f. gastvrij 14 fallax bedriegelijk 15 pictus bont 16 velum zeil 17 carina koel, schip 18 dexter rechts, aan de rechterkant gelegen 19 linteum linnen, linnen doek, zeil 20 demens dwaas 21 furor razernij 22 Acoetes

60

pro se quisque, “tenet? laevam1 pete!” maxima nutu2

pars mihi significat3, pars quid velit ore susurro4.

obstipui5 “capiat” que “aliquis moderamina6!” dixi

645 meque ministerio7 scelerisque artisque removi8.

increpor9 a cunctis, totumque inmurmurat10 agmen;

e quibus Aethalion11 “te scilicet12 omnis in uno

nostra salus posita est!” ait et subit13 ipse meumque

explet14 opus Naxoque petit diversa15 relicta.

650 tum deus inludens16, tamquam modo17 denique fraudem

senserit, e puppi18 pontum prospectat19 adunca20

et flenti similis “non haec mihi litora, nautae,

promisistis” ait, “non haec mihi1 terra rogata est!

1 laevus aan de linkerkant gelegen; sc. Naxon 2 nutus 4 hoofdknik 3 significare een teken geven 4 susurrus fluisterend 5 obstipescere verstommen 6 moderamen besturing, het roer 7 ministerium taak 8 removere verwijderen 9 increpare toesnauwen 10 immurmurare daarbij morren 11 Aethalion 12 scilicet natuurlijk, namelijk 13 subire aflossen, vervangen 14 explere vervullen 15 diversus naar de tegenovergestelde of een andere

richting gekeerd 16 inludere 3 spotten 17 modo zojuist 18 puppis achtersteven 19 prospectare in de verte zien, uitkijken op 20 aduncus gekromd

61

quo merui2 poenam facto? quae gloria vestra est,

655 si puerum iuvenes, si multi fallitis unum?”

iamdudum3 flebam: lacrimas manus4 inpia nostras

ridet et inpellit5 properantibus aequora remis6.

per tibi nunc ipsum (nec enim praesentior7 illo

est deus) adiuro, tam8 me tibi vera referre

660 quam veri9 maiora fide: stetit aequore puppis

haud aliter, quam si siccam10 navale11 teneret.

illi admirantes12 remorum in verbere13 perstant14

velaque deducunt15 geminaque16 ope currere temptant:

inpediunt17 hederae18 remos nexuque19 recurvo20

665 serpunt21 et gravidis1 distinguunt2 vela corymbis3.

1 dat. auct. 2 merere 2 verdienen 3 iamdudum al lang 4 manus f. hand, schare 5 inpellere slaan 6 remus roeispaan 7 praesens aanwezig 8 tam .. quam .. evenzeer .. als .. 9 verum de waarheid 10 siccus droog 11 navale n. dok, werf 12 admirari zich verbazen 13 verber zweep, klap 14 perstare volharden 15 deducere neerlaten; hijsen 16 geminus tweevoudig 17 inpedire beletten 18 hedera klimop 19 nexus knoop, kronkeling 20 recurvus achterover gebogen 21 serpere kruipen

62

ipse racemiferis4 frontem circumdatus uvis5

pampineis6 agitat7 velatam8 frondibus hastam;

quem circa9 tigres simulacraque inania10 lyncum11

pictarumque iacent fera corpora pantherarum.

670 exsiluere12 viri, sive hoc insania fecit

sive timor, primusque Medon nigrescere13 toto

corpore et expresso spinae14 curvamine15 flecti

incipit. huic Lycabas “in quae miracula” dixit

“verteris?” et lati rictus16 et panda17 loquenti

675 naris18 erat, squamamque19 cutis20 durata21 trahebat.

at Libys22 obstantis dum vult obvertere1 remos2,

1 gravidus zwanger, vol 2 distinguere onderscheiden 3 corymbus tros bloemen of vruchten 4 racemifer met druiven bekranst, bessen dragend 5 uva druiventros, wijnstok 6 pampineus van de druivenrank 7 agitare hanteren 8 velare omhullen 9 in postpositie 10 inanis ijdel 11 lynx lynx; koppel voor de wagen van Bacchus 12 exsilire naar buiten/omhoog springen 13 nigrescere zwart worden 14 spina ruggewervel 15 curvamen kromming 16 rictus spleet, scheur, bek 17 pandus krom 18 naris neus 19 squama schub 20 cutis huid 21 durare verharden 22 Libys Afrikaans

63

in spatium resilire3 manus breve vidit et illas

iam non esse manus, iam pinnas4 posse vocari.

alter ad intortos5 cupiens dare bracchia funes6

680 bracchia non habuit truncoque7 repandus8 in undas

corpore desiluit: falcata9 novissima cauda10 est,

qualia dividuae11 sinuantur12 cornua lunae.

undique13 dant saltus14 multaque adspergine15 rorant16

emerguntque17 iterum redeuntque sub aequora rursus

685 inque chori18 ludunt speciem19 lascivaque20 iactant

corpora et acceptum patulis21 mare naribus efflant22.

de modo1 viginti (tot enim ratis2 illa ferebat)

1 obvertere keren 2 remus roeiriem 3 resilire terugspringen, krimpen 4 pinna veer, vleugel 5 intortus gedraaid 6 funis kabel 7 truncus geknot 8 repandus omhooggekromd (dolfijn) 9 falcatus sikkelvormig 10 cauda staart 11 dividuus verdeelbaar, gedeeld 12 sinuari zich krommen 13 undique van alle kanten 14 saltus 4 sprong 15 adspergo, -ginis het besprenkelen 16 rorare vochtig zijn, bedauwen, bevochtigen 17 emergere opduiken 18 chorus rei, 3reidans 19 in speciem + gen. als 20 lascivus uitgelaten 21 patulus wijd 22 efflare uitblazen

64

restabam solus: pavidum gelidumque3 trementi

corpore vixque meum4 firmat5 deus “excute6” dicens

690 “corde metum Diamque7 tene8!” delatus in illam

accessi sacris9 Baccheaque sacra frequento10.'

'Praebuimus11 longis' Pentheus 'ambagibus12 aures,'

inquit 'ut ira mora13 vires absumere14 posset.

praecipitem15, famuli16, rapite hunc cruciataque17 diris18

695 corpora tormentis19 Stygiae20 demittite21 nocti!'

protinus22 abstractus23 solidis24 Tyrrhenus Acoetes

1 modo zojuist 2 ratis vlot, schip 3 gelidus ijskoud 4 meus van mij(zelf), bij zinnen 5 firmare versterken, hart onder de riem steken 6 excutere 5 uitschudden 7 Dia Naxos; oude naam 8 tenere (cursum) koers houden 9 sacra n.pl. godsdienstig feest 10 frequentare vaak vieren 11 praebere verschaffen 12 ambages omhaal, uitweiding, orakeltaal 13 mora uitstel 14 absumere wegnemen 15 praeceps voorover geheld, gevaarlijk 16 famulus dienaar 17 cruciare folteren 18 dirus wreed 19 tormentum foltering 20 Stygiius van de Styx, van de onderwereld 21 demittere + dat. naar beneden sturen naar 22 protinus onmiddellijk 23 abstrahere, -traxi, -tractus wegtrekken 24 solidis stevig

65

clauditur in tectis; et dum crudelia iussae

instrumenta necis1 ferrumque ignesque parantur,

sponte sua patuisse2 fores3 lapsasque lacertis4

700 sponte sua fama est nullo solvente catenas5.

Perstat6 Echionides7, nec iam iubet ire, sed ipse

vadit, ubi electus8 facienda ad sacra Cithaeron9

cantibus10 et clara bacchantum11 voce sonabat.

ut fremit12 acer13 equus, cum bellicus14 aere15 canoro16

705 signa dedit tubicen17 pugnaeque adsumit18 amorem,

Penthea sic ictus19 longis ululatibus20 aether

movit, et audito clamore recanduit21 ira.

Monte fere1 medio est, cingentibus2 ultima3 silvis,

1 nex gewelddadige dood 2 patescere, patui opengaan 3 fores f. de deuren 4 lacertus arm 5 catena keten 6 perstare blijven staan 7 Echionides de zoon van Echion, Pentheus 8 eligere, -legi, lectus uitkiezen 9 Cithaeron de Cithaeron, gebergte tussen Boeotië en Attica 10 cantus 4 gezang 11 baccantes Bacchanten, volgelingen van Dionysos 12 fremere briesen 13 acer fel 14 bellicus oorlogs- 15 aes, aeris n. brons 16 canorus welluidend 17 tubicen trompetter 18 adsumere aannemen 19 icere treffen 20 ululatus 4 gehuil 21 recandescere ontbranden

66

purus4 ab arboribus, spectabilis5 undique, campus:

710 hic oculis illum cernentem sacra profanis6

prima videt, prima est insano7 concita8 cursu,

prima suum misso violavit Penthea thyrso9

mater et 'o geminae10' clamavit 'adeste sorores!

ille aper11, in nostris errat qui maximus agris,

715 ille mihi feriendus12 aper.' ruit omnis in unum

turba furens; cunctae coeunt trepidumque13 sequuntur,

iam trepidum, iam verba minus violenta14 loquentem,

iam se damnantem, iam se peccasse15 fatentem16.

saucius17 ille tamen 'fer opem, matertera18' dixit

720 'Autonoe! moveant animos Actaeonis umbrae!'

illa, quis Actaeon, nescit dextramque precanti19

1 fere ongeveer 2 cingere omsingelen 3 ultimus uiterst 4 purus ab vrij van 5 spectabilis zichtbaar 6 profanus heidens, ongewijde, niet ingewijd 7 insanus waanzinnig 8 concire opjagen 9 thyrsus thyrsusstaf, symbool van Dionysos 10 geminus twee 11 aper ever 12 ferire treffen, slaan 13 trepidus bang, in paniek 14 violentus gewelddadig 15 pectare zondigen 16 fateri bekennen 17 saucius gewond 18 matertera tante 19 sc. ei

67

abstulit, Inoo1 lacerata2 est altera raptu3.

non habet infelix quae matri bracchia tendat,

trunca4 sed ostendens5 dereptis6 vulnera membris7

725 'adspice, mater!' ait. visis8 ululavit9 Agaue

collaque10 iactavit movitque per aera crinem11

avulsumque12 caput digitis13 conplexa cruentis14

clamat: 'io comites, opus hoc victoria nostra est!'

non citius15 frondes16 autumni17 frigore tactas

730 iamque male18 haerentes alta rapit arbore ventus,

quam sunt membra viri manibus direpta19 nefandis20.

talibus exemplis monitae nova sacra frequentant

turaque21 dant sanctasque colunt Ismenides1 aras.

1 Inous adi. van Ino 2 lacerare afscheuren 3 raptus 4 het roven 4 truncus afgehakt, verminkt 5 ostendere tonen 6 deripere 5, -ripui, -reptus aftrekken 7 membrum lid 8 gesubstantiveerd 9 ululare huilen 10 collum nek 11 crinis haar 12 avellere, -velli, -vulsus afrukken 13 digitus vinger 14 cruentus bloedig 15 cito adv. snel 16 frons loof 17 autumnus herfst 18 male adv. slecht 19 diripere 5, ripui, -reptus afrukken 20 nefandus misdadig 21 tus, turis n. wierook

68

De vertaling.

Vertaling

Cadmus En reeds had de god, doordat hij het beeld van de bedriegelijke

stier had afgelegd, zich geopenbaard en hij bevond zich in de

landerijen van de Dicte, toen de vader zonder het te weten

Cadmus beval de geroofde Europa overal te zoeken en als hij haar

niet vond, voegde hij als straf ballingschap toe, 5. terwijl hij met

dezelfde daad vroom en misdadig was.

Het orakel. Na over de wereld gezworven te hebben (wie zal wel in staat zijn

de heimelijke liefdes van Iuppiter te betrappen?) vermeed

Agenors zoon én het vaderland én de woede van zijn vader en als

smekeling raadpleegde hij het orakel van Apollo en hij vroeg welk

land hij moest bewonen. Phoebus zei: 10. ”Een koe zal jou

tegemoet komen op verlaten landerijen, een koe die geen juk

1 Ismenis Thebaanse, Ismenus, rivier bij Thebe

69

verdragen heeft en vrij van kromme ploeg is. Leg onder haar

leiding de wegen af en zorg, dat je daar, in welk gras ze zich te

rusten heeft gelegd, muren sticht en noem die muren Boeotisch.”

Nauwelijks was Cadmus goed en wel uit de Castalische grot

afgedaald, 15. of hij zag een jonge koe onbewaakt geen teken van

slavendienst op de nek dragend. Hij volgde haar op de voet en las

haar sporen met ingehouden tred en hij bad in stilte tot de

raadgever van de weg Phoebus. Reeds was hij de voorden van de

Cephisus voorbijgetrokken en de landerijen van Panope: 20.de koe

stond en terwijl zij haar voorhoofd, dat schoon was door de hoge

hoorns, ten hemel hief, stiet zij met geloei tegen de luchten en

terwijl zij zo omkeek naar haar metgezellen die haar

rug/vanachteren volgden, zakte ze door de knieën en vleide zij

haar flank in het tere gras. Cadmus betuigde dank en 25.drukte

kussen op de vreemde aarde en groette de onbekende bergen en

akkers.

Hij was van plan offers aan Iuppiter te brengen”hij beval zijn

dienaren te gaan en uit stromende bronnen watere te putten om te

plengen.

De draak en het gevecht met Cadmus. Er stond een oud bos, door geen bijl geschonden en een grot in het

midden daarvan dicht van takken en twijgen, 30.een lage boog

vormend door samenvoegingen van stenen, rijk aan vruchtbare

wateren; daar was in de grot verborgen een slang van Mars,

opvallend door kammen en goud (door zijn gouden kam

[hendiadys]); van vuur schitterden zijn ogen, heel zijn lichaam was

gezwollen van giffen en drie tongen trilden en in drievoudige rij

70

stonden de tanden. 35. En nadat zij dit heilig woud, vertrokken

van het Tyrisch volk, met hun stap hadden aangeraakt en de urn

neergelaten in de wateren geluid had gegeven, stak de donkere

slang uit zijn lange/diepe grot zijn kop en produceerde hij

huiveringwekkend gesis. De urnen ontglipten aan de handen en

het bloed verliet het lichaam en 40. een plotselinge trilling bezette

de verbijsterde leden. Die slang draaide schubbige kringen met

kronkelende knopen en hij kromde zich in het wouddal tot

geweldige bogen en voor meer dan de helft opgericht in de

luchten keek hij neer op het hele woud en hij was van zo’ n groot

lichaam, 45. als –gesteld dat je hem in zijn totaliteit aanschouwt-

de slang die de twee beren had gescheiden. En er is geen

oponthoud. De Phoeniciërs, of ze nou de wapens aan het

prepareren waren of de vlucht, of dat juist angst ieder van beide

belette, werden door hem gegrepen: sommigen doodde hij met

beten, anderen met lange omhelzingen en weer anderen met

dodelijke verrrotting van toegeblazen gif.

50. Reeds had de zon op haar zenith de schaduwen gering

gemaakt: wat voor een oponthoud er was voor zijn makkers,

vroeg zich Agenors zoon verbaasd af en hij spoorde de mannen

op. Als bedekking had hij de aan een leeuw ontrukte huid, als

aanvalswapen een lans met schitterend ijzer en een spriet en zijn

geest, die voortreffelijker dan elk wapen was. Zodra hij het woud

betreden had en de ontzielde lichamen had gezien en hoe de

winnaar met zijn uitgestrekte lichaam boven op diens vijand met

bebloede tong de droeve wonden aan het likken was, zei hij:

“Ik zal of jullie wreker, zeer trouwe borsten, van jullie dood zijn of

jullie metgezel.”

Zo sprak hij en met zijn rechter tilde hij een grote rots op en wierp

die met grote inspanning. Door de klap daarvan zouden steile

71

muren tezamen met verheven torens bewogen zijn, maar de slang

bleef zonder wond en slechts verdedigd door schubben van zijn

pantser en de hardheid van zijn zwarte huid ketste hij de krachtige

klap van zijn vel; 65. maar niet heeft hij met dezelfde hardheid ook

de spriet overwonnen, die in het midden van een kromming van

zijn buigzame ruggewervel vastgehecht bleef staan en waarvan

het ijzer geheel in zijn onderlijf afdaalde. Hij, van de pijn woest,

draaide zijn hoofd om naar zijn rug en aanschouwde de wond en

beet in de vastgehechte lans en 70. zodra hij die met veel geweld

naar iedere kant had doen wankelen, trok hij hem ternauwernood

uit zijn rug; het ijzer evenwel bleef in zijn botten. Toen echter,

nadat bij de gewone woedegevoelens een nieuwe reden gekomen

was, zwol zijn keel door het volle gif (hypallage) vol van gif en wit

schuim vloeide om zijn verderfbrengende bek 75. en het schuren

over de grond van zijn schubben weerklonk en de zwarte adem,

die uit zijn verderfelijke bek kwam, tastte de luchten aan, zodat

die bedorven waren. Zelf kronkelde hij nu eens rond in

kronkelingen, die een onmetelijke ronde maakten, soms stond hij

er rechter bij dan een lange balk, 80. dan weer ging hij met woeste

vaart, evenals een rivier door de regen opgezwiept en wierp hij in

de wegstaande bossen met zijn borst tegen de grond. Agenors

zoon week een beetje en verdroeg met de huid van de leeuw de

aanvallen en hij hield de dreigende bek tegen door de speerpunt

naar voren te houden: de slang ging te keer en gaf ijdele wonden

aan het ijzer en zette zijn tanden in de spits. 85. En reeds was het

bloed uit het pestbrengende gehemelte begonnen te druipen en

had het groene gras met druppels gekleurd; maar de wond was

licht, omdat hij zich telkens terugtrok van de klap en zijn

gekwetste nek naar achteren deed en door te wijken probeerde te

voorkomen dat de klap raak was en hij niet toestond dat de klap

72

te diep ging, 90. totdat Agenors zoon het ijzer na het in zijn keel

gegooid te hebben continue volgend de keel in drukte, totdat een

eik hem op zijn weg terug in de weg stond en de nek tegelijk met

het hout gespiets was. Door het gewicht van de slang is de boom

gekromd en zijn hout kreunde, dat het door het onderste deel van

de staart gegeseld werd. 95. Terwijl de winnaar de afmeting van

de overwonnen vijand had waargenomen, is plotseling een stem

vernomen en niet was het makkelijk erachter te komen van waar

die kwam, maar de stem is wel gehoord: “Waarom kijk jij, Agenors

zoon, naar de gedode slang? Ook jij zult als slang gezien worden.”

Cadmus zaait de drakentanden. Hij al lang bang had tegelijk met zijn verstand zijn kleur verloren,

100. en zijn haren stonden stijf van koude angst; zie als patrones

van de man door de bovenluchten naar beneden gegleden

verscheen Pallas en zij beval onder omgewoelde aarde de

slangentanden te plaatsen, kiemen van een toekomstig volk. Hij

gehoorzaamde en zodra hij een vore had geopend door een ploeg

in de grond te drukken, 105. sprenkelde hij op de grond de

bevolen tanden, zaden van stervelingen. Vervolgens (groter dan

het geloof/te groot om te geloven) begonnen de kluiten zich te

bewegen en uit de voren verscheen als eerste een speerpunt,

daarna een knikkende hoofdbedekking met een bonte kegel,

daarna kwamen de schouders en de borst en de armen belast met

projectielen tevoorschijn 110. en er groeide een mannengewas met

schilden: zo, wanneer in feestelijke theaters de toneelgordijnen

geheven worden, plegen figuren zich te verheffen en eerst hun

gelaat te tonen, geleidelijk de rest en in rustige cadans tevoorschijn

73

gebracht, zijn zij geheel zichtbaar en zetten zij hun voeten onder

op de rand.

115. Door de ongekende vijand verschrikt maakte Cadmus zich op

de wapens te grijpen. Eén van het volk, dat de aarde had

voortgebracht, riep uit:”Pak ze niet en laat je niet in met een

burgeroorlog!” en zo trof hij één van de uit de aarde geboren

broers van dichtbij met zijn stijve zwaard en door een spies van

ver viel hijzelf; 120.ook hij, die hem aan de dood gegeven had,

leefde niet langer dan die en hij blies de adem uit, die hij nog maar

net had gekregen en op gelijke manier raasde de hele menigte en

door eigen strijd stierven onverwacht door wederzijdse wonden

de broers.

Actaeon. En reeds sloeg de weerbare jeugd, die een korte levensspanne had

geloot, 125. met warme borst op hun bloederige moeder, terwijl er

vijf over waren, van wie Echion er één was. Deze wierp op

vermaan van Pallas zijn wapens op de grond en hij vroeg het

woord van broederlijke vrede en hij gaf die: hen heeft de gast van

Sidon als metgezellen van zijn werk gehad, 130. toen hij bevolen

door het orakel van Phoebus zijn stad stichtte.

Reeds stond Thebe, reeds had men jou, Cadmus als gelukkig door

je ballingschap kunnen zien: als schoonouders waren jou en Mars

en Venus te beurt gevallen; voeg hieraan toe het nagelacht van je

zo grote vrouw, de zovele zoons en zovele dochters en dierbare

onderpanden, de kleinzoons,135. ook deze reeds jongemannen;

maar zeker moet altijd van een mens de laatste dag afgewacht

worden en niemand moet voor zijn dood en zijn begrafenis, wat

74

het laatste is, gelukkig genoemd worden. Voor jou was je

kleinzoon , Cadmus, temidden van zoveel voorspoed, de eerste

reden van rouw en vreemde hoorns geplaatst op zijn voorhoofd

140. en jullie, honden, die je verzadigd hebben aan het bloed van

jullie heer. Maar stel, dat je goed zoekt, dan zul je in hem de

schuld van Fortuna, niet een misdaad aantreffen; welke misdaad

immers had zijn vergissing?

De berg was niet besmet met het bloed van verschillende dieren en

reeds had het midden van de dag de schaduwen der dingen

samengetrokken 145. en de zon was gelijk verwijderd van ieder

van beide keerpunten, toen de jongeling Actaeon met rustige

mond zijn deelgenoten aan de werken, die door de afgelegen

moerassen zwierven aansprak: “De netten en het ijzer, vrienden,

druipen van het bloed van wilde dieren, en de dag heeft

voldoende geluk gehad; 150. wanneer de volgende dageraad

rijdend op saffraangele wielen het licht zal terugbrengen, zullen

we weer het ons voorgenomen werk opzoeken; nu staat Phoebus

evenzeer verwijderd van beide meten en splijt hij de landerijen

met hitte. Beëindigt het werk van dit moment en tilt uw netten

met knopen op!”

De mannen voerden de bevelen uit en onderbraken het werk.

155. Er was een vallei, geheten Gargaphie, dicht bezet met

pijnbomen en scherpen cypressen, geweid aan de hooggegorde

Diana, in de uiterste uithoek van welke vallei een grot was, die

zich in het bos bevond, een grot door geen vaardigheid gemaakt:

de natuur had door eigen talent vaardigheid voorgewend; want hij

had met natuurpuimsteen en 160. lichte tufsteen een natuurlijke

boog gemaakt; een bron klonk rechts, zeer helder met ondiep

water, omgord wat betreft zijn wijde opening met een grasrand.

Hier placht de godin van de bossen, vermoeid door het jagen, haar

75

maagdelijke leden te overgieten met helder water. 165. En nadat ze

deze was binnengegaan, overhandigde ze aan één van de nimfen

als wapendraagster haar spriet en pijlkoker en ontspannen boog

en een ander stak haar arm onder de afgelegde mantel en twee

namen de sandalen van de voeten; want de Thebaanse Crocale,

bekwamer dan die, 170. verzamelde de over de nek gespreide

haren in een knot, ook al was zijzelf van losse haren. Er werd

water geput door en Nephele en Hyale en Rhanis en Psecas en

Phiale en ze goten het uit ruime urnen. En terwijl daar Diana met

het gewende water werd overgegoten, zie daar, kwam Cadmus’

kleinzoon, toen hij een deel van zijn werk had uitgesteld, 175. door

het onbekende bos met onzekere pas dolend in het heilig woud: zo

brachten hem zijn lotsbeschikkingen. Zodra hij de grot betreden

had, die nat was van de bron, hebben de nimfen naakt, zoals ze

waren, toen ze de man gezien hadden hun borst hevig geslagen en

180. hebben zij met plotseling gehuil heel het woud gevuld en om

Diana heen gestroomd bedekten ze haar met hun lichaam; toch

was de godin zelf hoger dan die nimfen en tot aan haar hals stak

zij boven allen uit. De kleur, die de wolken, die zijn aangetast

door het treffen van de zon, die naar hen toegekeerd is, hebben, of

die de purperen Aurora heeft, 185. die kleur had Diana op het

gelaat, toen ze zonder kleren gezien was.

En hoewel zij omgeven was door een menigte van haar

gezellinnen, ging zij toch naar schuine zijde staan/draaide zij zich

half af en draaide zij haar gezicht terug en hoewel zij haar pijlen

voor handen gehad wilde hebben, putte zij zo evenwel het water,

dat zij wel had 190. en goot zij dat over het gelaat van de man en

zijn haar besprenkelend met wrekend water voegde zij de

volgende woorden toe als voorboden van de toekomstige ramp:

“Nu staat het je vrij te vertellen, dat jij mij zonder bedekking

76

gezien hebt, als je dat zult kunnen!“

Zonder nog verder gedreigd te hebben gaf ze aan het

besprenkelde hoofd de hoorns van een krachtig hert en 195. ze gaf

de afmeting aan de nek en ze maakte de bovenkant van de oren

spits en ze verruilde de handen voor poten en de armen voor

lange benen en zij bedekte het lichaam met een bevlekte huid;

toegevoegd is ook angst: de held, Autonoe’s zoon, vluchtte en hij

stond verbaasd, dat hij zo snel was in het rennen zelf. 200. Zodra

hij echter zijn gelaat en hoorns in het water gezien had, was hij van

plan “Ik ongelukkige!” te zeggen: geen stem geluid volgde! Hij

begon te steunen: dat was zijn stem en tranen stroomden over het

gelaat, dat niet het zijne was; alleen zijn geest van weleer bleef.

Wat moest hij doen? Moest hij zijn huis en het koninklijk paleis

weer opzoeken 205. of zich schuilhouden in de bossen? Schaamte

belette het een, angst het andere. Terwijl hij aarzelde, zagen zijn

honden hem en als eersten gaven Melampus en de scherp

ruikende Ichnobates door te blaffen tekenen, Ichnobates van

Cnossos en van het Spartaanse volk Melampus. Daarna kwamen

andere honden sneller dan de rappe wind aanrennen, 210.

Pamphagos en Dorceus en Oribasos, alle Arcadische honden en de

sterke Nebrophonos en de wrede Theron samen met Laelaps en

Pterelas bruikbaar qua voeten en Agre bruikbaar qua neus en

Nape geconcipiëerd van een wolf en 215. Poemenis, die kuddes

volgt en Harpuia vergezeld van haar twee dochters en Ladon van

Sicyon met mager onderlichaam en Dromas en Canache en Stricte

en Tigris en Alce en Leucon met witte vacht en Asbolos met

zwarte vacht en de zeer sterke Lacon en Aello sterk in het rennen

en 220. Thoos en de snelle Lycisce samen met haar broer Cyprius

en Harpalos getekend wat betreft zijn zwarte voorhoofd met wit in

het midden en Melaneus en Lachne ruig qua lichaam en uit een

77

vader van de Dicte maar uit een Laconische moeder geboren

Labros en Agriodus en Hylactor met scherpe stem 225. en honden,

waarvan het te lang duurt ze te noemen: deze menigte volgt met

begeerte naar buit over de rotsen en klippen en stenen zonder

toegang en waarlangs de weg moeilijk is en waarlangs er geen

weg is. Hij vluchtte langs welke plaatsen hij vaak gevolgd had,

ach! hij vluchtte zelf voor zijn eigen dienaren. Hij wilde roepen:

230. “Ik ben het, Actaeon: herkent jullie meester!”

Woorden lieten zijn geest in de steek; de hemel weerklonk van

geblaf. Melanchaetes maakte de eerste wonden in de rug, de eerst

volgende Theridamas en Oresitrophos klampte zich vast aan zijn

schoft: zij waren later vertrokken, maar via de direct bergroute

werd de weg sneller afgelegd; 235. terwijl zij hun meester

tegenhielden kwam de rest van de menigte samen en bracht de

tanden samen/beet tegelijk in zijn lichaam. Reeds ontbraken er

plekken voor wonden/waren er te weinig plekken voor wonden;

hij zuchtte en had een geluid, ook al was het niet van een mens,

dat toch niet een hert kan geven en hij vulde de bergkammen met

droeve klachten 240. en smekend op gevouwen knieën en lijkend

op een vragende draaide hij zijn gelaat in stilte rond als waren het

zijn armen. Maar zijn makkers zonder op de hoogte te zijn

prikkelden de snelle colonne met de gewone aansporingen en met

hun ogen zochten zij Actaeon en zij riepen wedijverend Actaeon,

als was hij afwezig 245. (bij zijn naam draaide hij zijn hoofd om)

en zij klaagden, dat hij er niet was en dat hij door zijn traagheid

niet een aanblik van de aangeboden buit had. Hij zou wel afwezig

willen zijn, maar hij was er; en hij wilde wel de woeste daden van

zijn honden zien, maar niet ook voelen. Van alle kanten stonden ze

om hem heen en terwijl hun bekken in zijn lichaam gedompeld

waren 250. verscheurden zij hun meester onder het valse beeld

78

van een hert en men zegt dat de woede van de pijlkoker dragende

Diana slechts verzadigd was toen zijn leven beëindigd was door

zeer vele wonden.

Iuno jaloers op Semele. De praatjes waren in dubbelzinnigheid; sommigen scheen de

godin gewelddadiger dan billijk, anderen prezen haar en 255.

noemden haar haar strenge maagdelijkheid waardig: iedere zijde

vond argumenten. Als enige sprak de echtgenote van Iuppiter zich

niet zozeer uit, of ze haar af- of goedkeurde, als wel was ze blij

met de ramp van het huis afgeleid van Agenor en ze bracht haar

haat verkregen van de Tyrische bijzit over op de bondgenoten van

het geslacht; 260. zie, in de plaats van een eerdere oorzaak kwam

een nieuwe, want ze had verdriet, dat Semele zwanger was van

het zaad van de grote Juppiter; terwijl zij haar tong losmaakte

voor scheldwoorden, zei zij: “Wat heb ik immers bereikt al die

keren met mijn verwijten? Zijzelf moet door mij aangevallen

worden; haarzelf zal ik, als ik met recht de zeer grote Juno heet,

vernietigen, als het betaamt 265. dat ik de scepter met edelstenen

in mijn rechterhand houd, als ik koningin ben en van Iuppiter en

de zus en de echtgenote, in ieder geval zijn zus. Maar, zo meen ik,

zij is tevreden met een heimelijke liefde en het onrecht van haar

jegens onze slaapkamer is kort. Zij is zwanger –dat ontbrak nog-

en zij draagt duidelijke schuld in haar volle buik en 275. zij wil

moeder worden slechts van de kant van Iuppiter, iets wat mij

ternauwernood te beurt is gevallen; zo groot is haar vertrouwen in

haar schoonheid. Ik zal er voor zorgen, dat hij haar bedriegt; en

niet ben ik de dochter van Saturnus, als zij niet ondergedompeld

79

door haar eigen Iuppiter zal doodringen in de golven van de

Styx.”

Hierna stond ze op van haar troon en verborgen in een gele wolk

ging ze naar de drempel van Semele en niet eerder verwijderde ze

de wolken dan 275. dat ze een oud vrouwtje voorstelde en op haar

slapen grijze haren had gelegd en haar huid met rimpels voorzien

had en haar kormme leden met trillende pas gedragen had; zij

maakte ook haar stem die van een oude vrouw en zij was juist

Beroe, de Epidaurische voedster van Semele. Dus zodra zij na in

gesprek gekomen te zijn en door lang te praten 280. bij de naam

Juppiter gekomen waren, zuchtte zij en sprak: “Ik wens, dat het

Iuppiter is; ik vrees evenwel alles: velen zijn met de naam van

rijken kuise slaapkamers binnengegaan. Niet evenwel is het

voldoende dat het Juppiter is: laat hij een onderpand van zijn

liefde geven, als hij het werkelijk is; en vraag hem, dat hij zo groot

als hij, zodanig als hij door de hoge Juno ontvangen wordt, zo

groot en zodanig jou omarmt en dat hij voor die tijd zijn tekens ter

hand neemt!”

Met zulke woorden had Juno de onwetende Cadmusdochter

geïnstrueerd: zij vroeg Juppiter een geschenk zonder het te

nomen. En tot haar zei de god: “Kies! Jij zult geen afwijzing

ondergaan en opdat je me daardoor des te meer gelooft, ook de

goddelijke machten van de stroom de Styx moeten er van af

weten: ook die god is reden van angst van de goden.”

Blij met wat slecht is en al te invloedrijk en bestemd om te komen

door de gehoorzaamheid van haar minnaar zei Semele: “Zodanig

als Saturnia jou pleegt te omarmen, wanneer jullie het verbond

van Venus aangaan, 295. als zodanig moet jij je aan mij geven!” De

god wilde de mond van de sprekende snoeren: reeds was haar

stem in haast naar buiten onder de luchten gekomen. Hij begon te

80

zuchten; niet immers kon zij het niet gewenst hebben en niet kon

hij het niet gezworen hebben. Dus diep bedroefd beklom hij de

hoge hemel en met zijn gelaat trok hij 300. de volgende wolken

mee, waaraan hij regenbuien en bliksems gemengd met winden

toevoegde en donderslagen en onvermijdbaar weerlicht;

voorzover hij het daarna kon, probeerde hij van zich krachten weg

te nemen en niet bewapende hij zich nu met dat vuur, waarmee hij

de honderdarmige Typhoeus had neergeworpen: teveel woestheid

zat daarin. 305. Er is een andere, lichtere bliksem, waaraan de

rechterhand van de cyclopen minder grimmigheid en vuur en

minder woede heeft toegevoegd: de hemelingen noemen het

tweederangswapens; die pakte hij en hij betrad het huis van

Agenor. Het sterfelijke lichaam verdroeg de hemelse opschudding

niet en brandde van de huwelijksgeschenken. 310. Het nog

onvoltooide kind werd uit de buik van de moeder gerukt en teer

als het was (als het ‘t verdient om het te geloven) werd het in de

dij genaaid en maakte het de tijden van de moeder vol. Heimelijk

voedde Io, de tante, het op in de vroege kinderjaren en daarna

hebben de nimfen van het Nysagebergte het, toen het gegeven

was, in grotten 315. verborgen en het met melk gevoed. Terwijl dit

op de wereld gedaan werd volgens de wet van het lot en de eerste

kinderjaren van de twee maal geboren Bacchus veilig waren, heeft

Iuppiter, zo vertelt men, toevallig, ontspannen door nectar, zijn

zware zorgen van zich afgelegd 320. en uitgelaten met Iuno, die

vrij was, gegrapt en hij heeft gezegd: “ Inderdaad is jullie genot

groter dan die mannen te beurt valt.” Zij ontkende.

81

Tiresias geraadpleegd. Er werd besloten te vragen wat de mening van Tiresias was: aan

hem was ieder van beide Venussen bekend. 325. Want hij had de

lichamen van twee grote slangen, toen die bij elkaar kwamen in

een groen bos, met de klap van zijn staf geschonden en van man

een vrouw geworden (wonderlijk) had hij zeven herfsten als

vrouw doorgebracht; in de achtste herfst zag hij weer dezelfde

slangen en zei: “Als het slaan van jullie zoveel macht heeft, dat het

lot van de dader in het tegenovergestelde veranderd wordt, 330.

zal ik ook nu jullie slaan.” Na het slaan van dezelfde slangen

keerde zijn vroegere gedaante terug en kwam zijn aangeboren

beeld. Hij dus als scheidsrechter genomen wegens de grollenrijke

twist bevestigde Juppiters woorden: men zegt dat de Saturnische

ernstiger dan rechtvaardig en niet in verhouding tot de aanleiding

verdriet heeft gehad 335. en zij veroordeelde de ogen van haar

eigen rechter tot de eeuwige nacht; maar de almachtige vader

heeft (en niet staat het immers enige god vrij de daden van een

god teruggedraaid te hebben/terug te draaien) hem in ruil voor

het ontnomen licht kennis van wat komen ging gegeven en de

straf met eer verlicht.

Narcissus Hij, uiterst beroemd in de Aonische steden door het gerucht, gaf

het volk, wanneer dat er om vroeg, 340. onberispelijke

antwoorden. De eerste test van betrouwbaarheid en geldigheid

van zijn stem heeft de donkere Liriope genomen, die ooit Cephisos

met zijn kromme rivier heeft omwikkeld en die hij opgesloten in

zijn golven geweld heeft aangedaan: de bloedmooie nimf heeft uit

82

haar volle buik een kind ter wereld gebracht, 345. een kind, dat

toen reeds bemind kon worden en zij heette het Narcissus.

Betreffende hem geraadpleegd, of hij de lange tijd van rijpe

ouderdom zou zien, zei de lot verkondigende ziener: “Als, hij zich

zelf niet zal kennen.” Lang scheen de uitspraak van de ziener ijdel:

de afloop 350. en het feit en de soort dood en ongekendheid van

razernij bewezen haar. Want Cephisos’ zoon had aan drie keer vijf

jaren één jaar toegevoegd en hij kon als jongen en als jongeman

gezien worden: vele jongens, vele meisjes begeerden hem, maar in

de tere gedaante zat zo ’n harde trots, 355. geen jongens, geen

meisjes hebben hem aangeraakt. Hem aanschouwde, toen hij

bange herten in netten dreef, een sprekende nimf, die geleerd

heeft noch te zwijgen tegen iemand, die spreekt en niet zelf als

eerste te spreken, de weerklinkende Echo.

Echo was nog lichaam, niet stem 360. en toch had de babbelzieke

geen ander gebruik van haar stem, dan ze nu heeft, zodat ze van

vele woorden de laatste kon weergeven. Dat had Juno gedaan,

omdat zij, wanneer Juno vaak nimfen onder Juppiter liggend kon

betrappen op haar berg, telkens de godin opzettelijk met een lang

gesprek vasthield, 365. opdat intussen de nimfen vluchtten. Nadat

de Saturnische dat had bemerkt, zei ze: “Van die tong, waarmee ik

ben misleid, zal jou een kleine werking gegeven worden en een

zeer kort gebruik van je stem.”en zij bevestigde haar dreigement

met de daad. Zij verdubbelt slechts aan het eind van het spreken

de woorden en zij herhaalt gehoorde woorden. 370. Dus toen zij

Narcissus over afgelegen akkerland had zien dolen en toen zij het

warm gekregen had, volgde zij heimelijk zijn sporen, niet anders

dan wanneer krachtig brandend zwavel gesmeerd boven op

fakkels vlammen, die erbij gehouden zijn, grijpt. 375. O Hoe vaak

heeft zij met vleiende woorden willen naderen en zachte beden

83

willen aanwenden! Haar natuur verzette zich en stond het niet toe,

dat zij begon, maar wat die wel toestond, zij stond gereed om

klanken af te wachten om in antwoord daarop haar woorden te

sturen. Toevallig had de jongen, weggeleid van de trouwe stoet

van zijn vrienden, gezegd 380.: “Is er iemand?” en Echo had

geantwoord: “Iemand.” Hij stond verbaasd en zodra hij zijn blik

alle kanten op had laten gaan, riep hij met luide stem: “Kom.”: zij

riep de roepende. Hij keek om en toen er niemand kwam, zei hij

weer: “Waarom vlucht je voor mij?”en hij kreeg evenveel woorden

terug als hij had gezegd. 385. Hij bleef staan en misleid door de

schijn/ de echo van de afwisselende stem zei hij: “Laten we hier

bijeenkomen en op geen geluid ooit liever van plan te antwoorden

zei Echo terug: “Bijeenkomen.” en zij was haar eigen woorden

welgezind en uit het bos gekomen maakte ze aanstalten te gaan

om haar armen om de gehoopte nek te slaan; 390. hij vluchtte en

op de vlucht zei hij: “Neem je handen weg van omarmingen!

Moge ik eerder sterven dan dat ik jou de beschikking over mij

geef/tot mij toelaat. Zij antwoordde niets dan: “Dat ik jou de

beschikking over mij geef!” Veracht hield zij zich schuil in de

bossen en ze bedekte haar beschaamd gelaat met lover en

sindsdien leeft zij in eenzame grotten; 395. maar toch bleef aan

haar de liefde kleven en nam toe door het verdriet van de

afwijzing. Wakker houdende zorgen verzwakten het

deerniswekkende lichaam en magerte rimpelde de huid en alle

lichaamssap verdampte in de lucht; slechts haar stem en botten

bleven over: haar stem bleef, men zegt dat haar botten een

gedaante van steen hebben gevormd. 400. Sindsdien is zij

verborgen in de bossen en wordt zij in geen berg gezien, wel door

allen gehoord: het is het geluid dat in haar leeft.

Zo had hij haar, zo had hij andere nimfen, in de golven of in de

84

bergen ontstaan, misleid, zo voorheen ontmoetingen met mannen;

daarom had iemand, die veracht was, zijn handen ten hemel

heffend, gezegd 405.: “Hij mag zelf zo verliefd zijn, maar niet zijn

beminde krijgen. Nemesis stemde in met de gerechtvaardigde

beden.

Er was een schone bron, zilverkleurig van glinsterend water, een

bron die noch door herders noch door in de bergen grazende

geiten aangeraakt was, of door ander vee, een bron die door geen

vogel, 410. door geen wild beest troebel gemaakt was en niet door

een tak, die van een boom gevallen was; gras was er omheen, dat

door het vocht in de onmiddellijke nabijheid gevoed werd en een

bos bestemd het niet toe te laten dat een plek door enige zon lauw

werd. Hier liet zich de jongen, die zowel vermoeid was door zijn

toeleg op het jagen als ook door de hitte, voorover vallen, nadat hij

zich door zowel het uiterlijk van de plek als door de bron had

laten leiden 415. en terwijl hij verlangde zijn dorst te lessen,

groeide een andere dorst en terwijl hij dronk, raakte hij, gegrepen

door het beeld van een waargenomen gedaante, verliefd op een

hoop zonder lichaam en hij dacht, dat lichaam was wat schaduw

was. Zelf stond hij verbaasd over zichzelf en onbewogen bleef hij

met hetzelfde gelaat als aan de grond genageld, zoals een beeld

gemaakt van Parisch marmor; 420. op de grond gezeten

aanschouwde hij zijn dubbel gesternte, zijn ogen en zijn haar, dat

Bacchus en dat Apollo waardig was en zijn onbehaarde wangen en

ivoorkleurige hals en de schoonheid van zijn gelaat en zijn rode

kleur gemengd met sneeuwwitte schittering en hij bewonderde

alles, waardoor hij zelf wonderbaarlijk was: 425. onbedachtzaam

verlangde hij naar zichzelf en hij die goedkeurde, werd

goedgekeurd en terwijl hij hem het hof maakte, werd hij het hof

gemaakt en hij deed evenzeer ontbranden als dat hijzelf

85

ontbrandde. Zo dikwijls als hij vergeefse kussen gaf aan de

bedrieglijke bron, zo dikwijls als hij zijn armen, telkens grijpend

naar de waargenomen nek midden in het water onderdompelde,

heeft hij en niet zich in die wateren gegrepen 430. en niet wist hij

wat hij zag; maar door wat hij zag brandde hij en dezelfde

dwaling, die hem bedroog, prikkelde zijn ogen. Lichtgelovige,

waarom probeer jij tevergeefs vluchtige beelden te grijpen?

Waarnaar jij streeft is nergens; van wat je bemint moet je je

afwenden, je zult het te gronde richten! Wat je ziet is de schaduw

van een weerkaatst beeld: 435. die heeft niets van zichzelf; met jou

en komt zij en blijft zij; met jou zal ze weggaan, als jij kan

weggaan!

Niet kon hem de zorg voor Ceres niet die voor rust vandaar

wegtrekken, maar languit in het schaduwrijke gras aanschouwde

hij met onverzadigbare ogen de leugenachtige gedaante 440. en

door zijn eigen ogen kwam hij zelf om; en een weinig opgericht,

zijn armen uitstekend naar de bossen, die om hem heen stonden,

zei hij; “Heeft wel iemand, o bossen, wreder liefgehad? Jullie

weten dat immers en jullie zijn voor velen een schuilplaats

geweest. Herinneren jullie je in jullie lange leven wel iemand,

terwijl toch zovele eeuwen van jullie leven doorgebracht worden,

445. die zo is weggekwijnd? Zowel behaagt het alsook zie ik het;

maar en wat ik zie en wat mij behaagt, vind ik evenwel niet”-zo

grote vergissing houdt de minnaar- “en opdat ik daardoor des te

meer verdriet heb, noch worden wij gescheiden door een

geweldige zee noch door een weg noch door bergen noch door

stadsmuren met gesloten poorten. 450. Door een weinig water

worden wij verhinderd. Hijzelf wenst vastgehouden te worden:

want zo dikwijls als wij kussen hebben uitgestoken naar het

heldere water, zo dikwijls streeft hij naar mij met zijn

86

achterovergebogen gelaat. Je zou kunnen denken aangeraakt te

worden: zeer gering is wat ons minnaars in de wegstaat. Wie je

ook bent, kom eruit hierheen!Waarom houd je me voor de gek,

enig geliefde jongen, 455. of waarheen ga je op verzoek weg?

Zeker is het en niet mijn gedaante en niet mijn leeftijd, waarvoor je

wel zult vluchten en ik ben ook bemind door nimfen! Jij belooft

mij met je vriendelijke gezicht ik weet niet wat voor hoop, en

wanneer ik mijn armen naar jou heb uitgestrekt, strek jij ze uit

eigen beweging uit, wanneer ik heb gelachen, lach je mij toe; ook

tranen van jou heb ik dikwijls opgemerkt 460. wanneer ik huilde;

ook met een knik geef jij op jouw beurt tekens en voor zover als ik

vermoed door de beweging van je mooie gezicht, jij geeft woorden

terug die niet mijn oren bereiken! Dat ben ik: ik heb het gemerkt

en niet bedriegt mij mijn beeld; ik brand van liefde voor mij: zowel

veroorzaak ik als ook verdraag ik vlammen. 465. Wat moet ik

doen? Moet ik gevraagd worden of vragen? Wat zal ik vervolgens

vragen? Wat ik verlang is met mij: overvloed heeft mij arm

gemaakt. Ach, kon ik maar afstand nemen van mijn eigen lichaam.

Ik zou willen -een wens ongekend in een minnaar- dat wat wij

beminnen, afwezig was. Reeds neemt het verdriet krachten weg

470. en niet blijft er lange tijd van mijn leven over en ik word in het

begin van mijn leven uitgeblust. En niet is de dood zwaar voor

mij, omdat ik met de dood mijn verdriet ga afleggen en ik zou

willen, dat hij, die bemind wordt, langer zou bestaan; nu zullen

wij eendrachtig in één ziel sterven.”

Zo sprak hij en niet bij zinnen keerde hij terug naar hetzelfde

gelaat 475. en hij vertroebelde met tranen het water en doordat het

meer in beweging is gebracht, is de gestalte onherkenbaar

weergegeven; en toen hij gezien had, dat ze wegging, riep hij:

“Waarheen vlucht je terug? Blijf en wrede, verlaat mij, je minnaar,

87

niet. Moge het vrijstaan, waarvan het niet bestaat het aan te raken,

het wel te zien en voedsel te geven aan mijn ongelukkige razernij!’

480. Terwijl hij verdriet had, trok hij zijn kleren over zijn hoofd uit

en sloeg hij op zijn naakte borst met marmorwitte handen. De

borst werd door de klappen rozenrood, niet anders dan appels

gewoon zijn, die deels wit, deels rood zijn, of zoals een

druiventros met bonte druiven gewoon is, 485. als ze nog niet rijp

is, een purperen kleur te krijgen. Zodra hij dit gezien had in het

weer helder geworden water, verdroeg hij het niet langer, maar

zoals gele was gewoon is te smelten door een onbeduidend vuur

en rijp in de ochtend, wanneer de zon warm is, pleegt te smelten,

490. zo kwijnde hij weg, verzwakt door zijn liefde en werd hij

verteerd door het verholen vuur; en niet meer was er de kleur van

wit vermengd met rood en niet de frisheid en krachten en wat

zojuist nog behaagde bij het zien daarvan en niet bleef het lichaam

over, dat ooit door Echo bemind was. Zodra zij evenwel dit gezien

had, 495. had zij daarom verdriet, hoewel zij boos was en niet

vergeten had en zo dikwijls als de deerniswekkende jongen “Ach”

had gezegd, herhaalde zij “Ach” met weerklinkende stem en toen

hij zijn armen met zijn handen had geslagen, gaf ook zij ditzelfde

rouwgeluid terug. Het laatste geluid van hem, die in het water

keek, waarin hij placht te kijken, was de volgende 500. : “Ach

tevergeefs beminde jongen!” Evenzoveel woorden kaatste de

plaats terug en toen hij “Vaarwel”gezegd had, zei ook Echo

“Vaarwel.” Hij legde zijn vermoeide hoofd neer in het groene gras:

ook toen keek hij naar zichzelf 505. in het water van de Styx, nadat

hij ontvangen was in de verblijfplaats van de onderwereld. Zijn

zusters, de bronnimfen, maakten rouwmisbaar en legden voor

hun broer afgesneden haren neer, de dryaden rouwden; bij hun

gerouw klonk Echo. En reeds maakten zij de brandstapel klaar en

88

de heen en weer gezwaaide fakkels en de baar: nergens was een

lichaam; 505. ze vonden in plaats van een lichaam een

saffraankleurige bloem met witte bladeren die het midden

omgordden.

Toen de zaak vernomen was, had die de ziener terecht roem

gebracht in de Griekse steden en de naam van de waarzegger was

geweldig; Echions zoon, Pentheus verachter der hemelingen,

evenwel als enige van allen verachtte hem en 515. hij lachte om de

voorspellende woorden van de oude en hij wierp hem de

duisternis en het de verlies van het van het licht, dat hem

ontnomen was, voor de voeten. Hij, zijn slapen bewegend, die wit

van de grijze haren waren, zei: “Hoe gelukkig zou jij zijn, als ook

jij van dit licht beroofd zou worden, opdat je niet Bacchus’ rituelen

zou zien! Want er zal een dag komen, 520. waarvan ik vermoed

dat hij niet ver is, waarop wel de jonge Liber, kroost van Semele,

zal komen, om wie jij, tenzij je hem de eer van tempels zult hebben

waardig geacht, verscheurd de bossen op duizend plaatsen en je

moeder en de zussen van je moeder met je bloed zult bezoedelen.

Het zal gebeuren! Want en niet zal jij de god eer waardig achten

525. en jij zal klagen dat ik in deze duisternis te veel gezien heb.”

Hem, terwijl hij zulke woorden zei, verjoeg Echions zoon. De

woorden werden gevolgd door bevestiging en de orakels van de

ziener werden volbracht.

Pentheus en Bacchus. Liber verscheen en de akkers brulden van feestelijk gehuil: een

menigte kwam aanstormen en zowel moeders als schoondochters

vermengd met mannen 530. en het volk en de aanzienlijken

89

begaven zich naar de onbekende offers.

“Wat voor waanzin, jullie uit slangen geborenen, kroost van Mars,

heeft jullie verstand verbijsterd?” zei Pentheus, “Hebben zoveel

invloed de bronzen bekkens, die door het brons zijn teruggeketst

en de fluit met een gekromde hoorn en het tovenaarsbedrog, dat

zij, die door geen oorlogszwaard, 535. door geen trompet bang

gemaakt zijn en niet door collones met getrokken wapens, wel

door vrouwenstemmen en waanzin, opgeroepen door wijn en

schaamteloze kudden en onbeduidende tamboerijnen

overwonnen worden? Of moet ik jullie vereren grijsaards, die

gevaren over verre zeeën op deze plaats Tyrus, op deze plaats de

voortvluchtige Penaten geplaatst hebben 540. en nu toestaan dat

zij zonder strijd genomen worden? Of jullie, heftiger leeftijd,

jongemannen, dichter bij mijn leeftijd, jullie die het zou passen

wapens vast te houden, niet thyrsusstaven en met een helm bedekt

te worden, niet met lover? Weest, zo bid ik, gedachtig/houdt in

gedachten, uit welk geslacht jullie zijn voortgebracht en 545.

neemt het gemoed aan van die slang, die in zijn eentje velen heeft

vernietigd! Ter verdediging van een bron en meer is hij gestorven:

maar jullie moeten voor jullie naam winnen! Hij heeft dapperen

aan de dood gegeven: jullie moeten de weken verdrijven en jullie

vaderlijke eer behouden. Als de lotsbeschikkingen het verbieden

dat Thebe lang bestaat, ach verwoestten dan maar geschut en

mannen 550. de muren en klonken dan maar ijzer en vuur! Dan

zouden we ongelukkig zijn zonder schuld en dan zou over het lot

geklaagd moeten worden en hoefde het niet verborgen te worden

en zouden onze tranen schaamte ontberen; maar nu zal Thebe

door een ongewapende jongeling ingenomen worden, een

jongeling, die noch oorlogen behagen noch wapens noch het

gebruik van paarden, 555. maar wel het haar druipend van mirre

90

en een zachte krans en purper en goud geweven in bonte kleren,

die zeker door mij dadelijk zal worden gedwongen (jullie moeten

je slechts verwijderen) te bekennen, dat zowel zijn vader door hem

zichzelf is toegekend en de offers verzonnen zijn. Of heeft Acrisius

wel voldoende hart de ijdele god te verachten en 560. voor hem,

wanneer die komt, de poorten te sluiten, maar zal de vreemde

Pentheus wel samen met heel Thebe bang maken? Gaat snel (dit

beval hij zijn dienaren), gaat en sleurt de leider geboeid hierheen!

Aan mijn bevelen moet traag getalm ontbreken!” 565. Hem greep

zijn opa, hem Athamas, hem de rest van de menigte van de zijnen

met woorden aan en ze deden tevergeefs hun best hem tegen te

houden. Hij was heftiger door het vermaan en zijn razernij werd

geprikkeld, doordat zij tegengehouden was en zij groeide en het

tegenhouden zelf schaadde: zo heb ik een bergbeek, waar hem op

zijn weg niets in de weg stond, trager en met matig geruis naar

beneden zien stromen, 570. maar waar ook maar een balk of in de

weg geplaatste rotsen hem probeerden tegen te houden, ging hij

schuimend en kolkend en heftiger door de blokkade.

Zie, bebloed keerden zij terug en aan hun meester, die vroeg waar

Bacchus was, zeiden ze, dat ze hem niet gezien hadden; ze zeiden:

“Hem hier hebben we als metgezel en dienaar van de eredienst

gearresteerd” 575. en ze overhandigden met de handen op de rug

gebonden een zeker figuur van het Tyrrheense volk, die de

eredienst van de god aanhing. Pentheus keek hem aan met ogen,

die woede angstaanjagend had gemaakt en hoewel hij met moeite

de tijd van straf uitstelde, zei hij: “Jij die gaat sterven 580. en

anderen met jouw dood een waarschuwing gaat geven, maak je

naam bekend en de naam van je ouders en je vaderland en

waarom je de dienst van een nieuw gebruik viert!” Hij zei zonder

vrees: “Ik heet Acoetes, mijn vaderland is Maeonia en mijn ouders

91

zijn van nederig volk. Niet heeft mijn vader mij landerijen, die

harde jonge stieren zouden kunnen bebouwen, 585. of

woldragende kudden, geen kleinvee achtergelaten; arm is hij ook

zelf geweest en hij placht met een draad en met vishaakjes vissen

te misleiden en hen springend met riethengel uit het water te

trekken. Hij had als vermogen zijn vaardigheid. Toen hij die

overhandigde, zei hij: “Neem het vermogen dat ik heb, jij 590. als

opvolger en erfgenaam van mijn toeleg” en bij zijn dood heeft hij

mij niets achtergelaten behalve water: slechts dit kan ik als

vaderlijk noemen. Gauw heb ik erbij geleerd, opdat ik niet steeds

op dezelfde klippen bleef vastzitten, door met mijn rechterhand

het roer van een schip te hanteren het schip te besturen en met

mijn ogen heb ik het regengesternte van de Olenische geit en 595.

Taygete en de Hyaden en Arctos en de huizen der winden en

havens geschikt voor schepen. Toevallig op weg naar Delos

meerde ik aan op de kusten van het land van Chios en met de

riemen aan de rechterzijde werd ik naar de kust gebracht en

maakte een lichte sprong en ik sprong op het vochtige zand: 600.

daar is de nacht doorgebracht; eerst begon de dageraad rood te

worden: ik stond op en ik spoorde aan vers water aan boord te

brengen en ik wees de weg, die naar het water zou kunnen leiden

en zelf keek ik vanaf een hoge tombe in de verte naar wat de lucht

mij beloofde en ik riep mijn makkers en ik ging terug naar mijn

schip. 605. Als eerste van mijn makkers zei Opheltes: “Kijk wij zijn

er.” en zoals hij dacht, leidde hij de jongen van meisjes gestalte als

buit verkregen hebbend op de verlaten akker over de kusten. Hij

scheen door wijn en slaap zwaar te wankelen en met moeite te

volgen; ik keek naar zijn uiterlijk en gelaat en tred: 610. ik zag daar

niets, waarvan ik kon geloven dat het sterfelijk was. Zowel merkte

ik het en als ook zei ik tegen mijn makkers: ‘Ik twijfel, wat voor

92

goddelijke macht in dat lichaam zit, maar in dat lichaam zit een

goddelijke macht. Wie jij ook bent, o wees onze inspanning

gunstig gezind en sta ze bij; geef ook hun vergiffenis!” 615.

Dictys, dan wie niemand anders sneller de hoogste ra’s kon

beklimmen en aan een gegrepen koord terugglijden, zei: “Houd

op voor ons te bidden.” Dit keurde Libys , dit keurde de blonde

Melanthus, bescherming van de voorsteven, goed, dit keurde

Alcimedon goed en ook Epopeus, die en rust en de maat met zijn

stem aan de riemen gaf, de aanspoorder der gemoederen, 620.

allen vonden dit goed: zo blind was het verlangen naar buit. Ik zei:

“Ik zal evenwel niet dulden, dat deze pijnboom/dit schip door

heilig gewicht wordt geschonden. Ik heb hier het grootste deel van

het recht.” en ik ging in de toegang in de weg staan. Het driest van

de hele schare raasde Lycabas, die van zijn Etruscische stad

verdreven 625. voor wrede moord met ballingschap boette; en

terwijl ik weerstand bood, brak hij met jeugdige vuistslag mijn

strot en hij zou mij uitgestrekt in de zee geworpen hebben, als ik

me niet had vastgeklampt, ookal was ik bewusteloos, in een kabel

vastgehouden. De goddeloze menigte keurde de daad goed; toen

pas sprak Bacchus 630. (want het was Bacchus geweest), als was

door het geschreeuw zijn diepe slaap ontbonden en als keerden

werkelijk zijn zinnen terug in zijn borst: “Wat doen jullie? Wat is

dat voor geschreeuw? Zegt, zeelui, met welke hulp ben ik hier

gekomen? Waarheen zijn jullie van plan mij over te brengen?”

Proreus zei: “Leg je angst af 635. en geef te kennen, welke havens

je wil bereiken. Jij zult in het land van je doel neergezet worden.”

Liber zei: “Wendt jullie koers naar Naxos Daar heb ik een huis en

het land zal voor jullie gastvrij zijn.”

Bedrieglijk zwoeren ze bij de zee en bij alle goddelijke machten,

dat het zo zou geschieden en ze bevalen mij de zeilen te geven aan

93

de geschilderde kiel. 640. Rechts lag Naxos: toen ik de zeilen aan

rechts gaf, zei ieder voor zich tegen mij: “Wat doe je, dwaas?

Welke razernij heeft jou in haar macht, Acoetes? Ga links!”

Het grootste deel geeft mij met een knik een teken en een deel met

fluisterende mond, wat het wil. Ik stond versteld en zei: “Laat

iemand het roer pakken!” 645. en ik heb mij verwijderd van de

dienst van en misdaad en vaardigheid. Ik werd door allen

toegesnauwd en de hele stoet morde daarbij; van hen zei

Aethalion: “Natuurlijk is op jou alleen ons heil gebaseerd!” en hij

zelf nam mijn plaats in en vervulde mijn werk en nadat Naxos was

achtergelaten ging hij de andere kant op. 650. Toen keek de god al

spottend, als had hij zojuist pas het bedrog gemerkt, vanaf de

kromme achtersteven uit op zee en lijkend op een wenende zei hij:

“Zeelui, niet deze kusten hebben jullie mij beloofd, niet deze aarde

is door mij gevraagd! Door welke daad heb ik een straf verdiend,

die jullie roem betekent, 655. als jullie als jongelingen een knulletje

bedriegen, als jullie als velen slechts één bedriegen?”

Ik was al lang aan het huilen: de goddeloze schare lachte om onze

tranen en sloeg met de riemen, die zich haastten, de zee. Bij jou

zelf zweer ik nu (en niet immers is een god meer aanwezig dan jij),

dat ik jou evenzeer de waarheid rapporteer 660. als dingen, die

groter zijn dan het geloof/die het geloof te boven gaan: het schip

lag geenszins anders op zee dan als een dok het droog zou

houden. Zij volhardden vol verbazing in de gesel van de riemen

en lieten de zeilen zakken en probeerden met verdubbelde hulp te

rennen: klimop hied hen tegen en met achterover gebogen knoop

665.kropen ze en onderscheidden ze de zeilen met zwangere

trossen bloemen. Hijzelf, omgeven qua voorhoofd met

druivendragende trossen, hanteerde een lans omhuld met lover

van druivenranken; en om hem lagen tijgers en onbeduidende

94

beelden van lynxen en woeste lichamen van bonte panters. 670. De

mannen sprongen omhoog, hetzij dat waanzin dit veroorzaakte,

hetzij angst en als eerste begon Medon met zijn hele lichaam zwart

te worden en zich met duidelijke kronkeling van het lichaam te

buigen. Tot hem zei Lycabas: “In wat voor wonder word jij

veranderd”en terwijl hij sprak had hij een brede bek en kromme

neus 675. en zijn huid kreeg schubben, zodat die huid verhard

was. En terwijl Libys de riemen, die tegenwerkten, wilde keren,

zag hij zijn handen snel krimpen tot een klein formaat en hij zag

dat zij geen handen meer waren, maar dat ze nu vleugels

genoemd konden worden. Een ander, die zijn armen naar de

gedraaide touwen verlangde uit te strekken, 680. had geen armen

maar sprong omhoog gekromd met geknot lichaam in de golven

naar beneden: het laatste stuk van zijn staart was sikkelvormig,

zodanig als de hoornen van de gedeelde maan zich krommen. Van

alle kanten sprongen ze en door rijke besprenkeling spatten zij in

het rond en ze doken weer op en gingen weer opnieuw onder

water 685. en in de gedaante van een rei speelden ze en wierpen ze

hun uitgelaten lichamen heen en weer en bliezen ze het

binnengekregen zeewater uit hun wijde neusgaten. Van de zojuist

twintig mannen ( zo velen droeg dat schip immers) was ik alleen

over. Terwijl ik ijskoud was met trillend lichaam en nauwelijks

heer en meester over mezelf, gaf de god mij moed met de

woorden: 690. “Gooi die angst uit je hart en koers naar Naxos.”

Van de koers afgeweken naar Naxos, naderde ik het godsdienstig

feest van Bacchus en vierde ik dat.”

Pentheus zei: “Wij hebben onze oren aan jouw lange omhaal

verleend, zodat mijn woede sterker kon worden door het getalm.

Dienaren, grijpt deze gevaarlijke kerel 695. en gooit zijn lichaam

na met wrede folteringen gefolterd te zijn naar beneden in de

95

nacht van de Styx!”

Onmiddellijk werd de Tyrrheense Acoetes weggesleurd en in een

stevig huis opgesloten; en terwijl de wrede instumenten van de

bevolen gewelddadige dood, te weten vuur en ijzer, werden

gereed gemaakt, zijn uit eigen beweging, zo gaat het gerucht, de

deuren opengegaan 700. en uit eigen beweging de ketens van de

armen gegleden, zonder dat iemand ze losmaakte. Pentheus

volhardde en niet meer beval hij te gaan, maar ging hijzelf, waar

de Cithaeron uitgekozen om het offer te voltrekken met zangen en

heldere stem van de Bacchanten weerklonk. Zoals een fel paard

briest, wanneer de oorlogstrompetter met zijn welluidend brons

705. het signaal heeft gegeven en liefde krijgt voor de strijd, zo

bewoog de lucht, getroffen door het lange gehuil, Pentheus en hij

werd gloeiend van woede, nadat het geschreeuw gehoord was.

Er was ongeveer midden op de berg, terwijl bossen de randen

omgaven, een veld zonder bomen en van alle kanten zichtbaar:

hier werd hij, 710. toen hij met niet ingewijde ogen het ritueel zag,

als eerste door zijn moeder gezien en is zij als eerste opgejaagd

met waanzinnige ren en heeft zij als eerste door haar thyrsus te

gooien haar Pentheus geschonden en geroepen: “Jullie, twee

zusters, weest aanwezig! Dat ever, dat als een reus op onze akkers

doolt, 715. dat ever moet door mij getroffen worden.” Heel de

menigte stormde razend op hem alleen af; allen kwamen samen en

volgden hem, die in paniek was, die nu in paniek was en nu

minder woeste woorden sprak, die zich nu vervloekte en die nu

bekende dat hij gezondigd had. Gewond evenwel sprak hij: 720.

“Tante Autonoë, breng hulp! Laat de schim van Actaeon u roeren!

Zij wist niet wie Actaeon was en trok de rechterhand van de

smekende af. en de ander is afgescheurd door het roven van Ino.

De ongelukkige had geen armen om naar zijn moeder uit te

96

strekken, maar zijn wonden, die hem verminkten doordat zijn

leden afgerukt waren, tonend zei hij: 725. “Zie, moeder!”

Bij het zien van die wonden juichte Agaue en zij wierp haar nek

naar achteren en bewoog haar haren door de lucht en nadat ze zijn

hoofd had afgerukt en in haar bloederige vingers omvat hield,

schreeuwde ze: “O vriendinnen, deze daad is onze overwinning!”

Niet sneller rooft de wind bladeren aangeraakt door de

herfstkoude en 730. reeds slecht vastzittend mee van de hoge

boom dan dat de leden van de man weggerukt zijn door de

misdadige handen. Door zulke voorbeelden gewaarschuwd

bezochten ze in groten getale het ritueel en gaven ze wierook en

eerden zij het heilige Thebaanse altaar.

Ovidius Metamorphosum Liber Tertius · 2011-08-08 · 3 palatum gehemelte 4 viris, viridis groen 5...

Documents

Transcript of Ovidius Metamorphosum Liber Tertius · 2011-08-08 · 3 palatum gehemelte 4 viris, viridis groen 5...