1 Hoger Instituut voor de Arbeid, Katholieke Universiteit Leuven Prof. dr. Jozef PacoletVergrijzing,...

1Hoger Instituut voor de Arbeid, Katholieke Universiteit LeuvenProf. dr. Jozef Pacolet Vergrijzing, gezondheidszorg en ouderenzorg

USA -BE: Same Problems, Different Solutions

Prof. dr. Jozef PacoletHoger instituut voor de arbeid, Katholieke Universiteit Leuven

Vergrijzing, gezondheidszorg en ouderenzorg in België.Stand van zaken voorzieningen en betaalbaarheid

Onderzoek in opdracht van de FOD Sociale Zekerheid Directie-generaal Sociaal Beleid

USA – BE: Same Problems, Different Solutions Symposium USA Ambassade – FOD Volksgezondheid,

Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu – DG1

Brussel, Hotel Président, 22 maart 2006



Deel I: Vergrijzing en zorgvoorzieningen: een rijk geschakeerd palet

1. Vergrijzing

2. Aanbod van zorgvoorzieningen

3. Informele zorg

4. Professionele zorg en werkgelegenheid

5. Private – publieke mix

Deel II: Vergrijzing en macro-economische betaalbaarheid

6. Nood aan een impliciete of expliciete zorgverzekering

7. Macro-economische inschatting kosten zorgsector

8. Decompositie van de zorguitgaven en toekomstverkenning

9. Belangrijke conclusie voor België uit de discussie in het buitenland



Vergrijzing en zorgvoorzieningen: een rijk geschakeerd palet



Absoluut aantal 65+-ers in 1970-2005 en 2006-2050

Aantal ouderen (x 1 000)

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

Aantal 65-74-jarigen

Aantal 75-84-jarigen

Aantal 85+-ers

Totaal aantal

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

851 920

372 245

71 540

1 295 705

1 214 883

1 039 424

645 017

2 899 324

946 362

672 055

184 879

1 803 296



Procentueel aandeel 65+-ers t.o.v. totale bevolking in 1970-2005 en 2006-2050

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

% aandeel ouderen t.o.v. totale bevolking

% aandeel +65-jarigen



0

5

10

15

20

25

30

13,43

4,60

0,74

26,47

15,38

5,89

17,30

8,22

1,77



7,81

6,62

3,74

3,01

0 jaar

Vrouwen

Mannen

65 jaar

Vrouwen

Mannen

0 20 40 60 80 100

DFLE MDLE SDLE

Levensverwachting voor mannen en vrouwen op de leeftijd van 0 jaar en 65 jaar, in België in 2001

66,14

62,82

11,16

9,67

7,72

5,98

5,33

3,55

81,67

75,42

20,23

16,23

Levensverwachting in jaren



Evolutie van de lichamelijke invaliditeitsgraad onder 65-plussers in de periode 1966-2001 (in %)

75 7683 84

16 16 13 119 84 5

1966 1974 1985 2001

Lichamelijke invaliditeitsgraad

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100%

Valide Semi-valide Invalide



2. Aanbod van zorgvoorzieningen

1. België heeft een geavanceerd palet van zorgvoorzieningen voor ouderen

2. Op het vlak van beschikbaarheid is men eerder institutioneel georiënteerd, Wallonië en Brussel respectievelijk 25 % en 20 % meer in vergelijking met Vlaanderen

3. Thuiszorg in Wallonië en Brussel zeker onderontwikkeld

4. Ook vergoede informele zorg is aan de orde en diverse vormen van zorgverloven

5. Kwaliteitsbeleid van recente datum: nood aan opwaardering infrastructuur

6. Toegankelijkheid is nog onvoldoende, ondanks MAF

7. Betaalbaarheid van institutionele zorg blijft punt van zorg



Afhankelijke personen per leeftijd, verschillende landen

60-7

070

-80

80-9

090

+

60-6

565

-70

70-7

575

-80

80-8

585

-90

90+

60-6

565

-70

70-7

575

-80

80-8

585

-90

90+

65-7

575

-80

80-8

585

-90

90+

65-7

070

-75

75-8

080

-85

85-9

090

+

65-7

575

-80

80-8

585

-90

90+

65-7

575

-80

80-8

585

-90

90+

65-7

575

-80

80-8

585

-90

90+

65-7

575

-80

80-8

585

-90

90+

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55%

F NL A S UK Vl. Gewest Br. Gewest Wl. Gewest België



Internationale situering

0

2

4

6

8

10

12

14

Denemarken

Noorwegen

(Semi-) Residentiëlevoorzieningen

Thuiszorgdienst

OostenrijkDuitsland

Luxemburg

België

Finland

Ierland

FrankrijkVerenigd Koninkrijk

BrusselAantal plaatsen per 100/65+

Aantal personeelsleden per 100/65+

WalloniëVlaanderen

Nederland

Zweden

SpanjeGriekenland

ItaliëPortugal

Cijfers voor Denemarken niet vergelijkbaar (thuiszorg omvat personeel in residentiële diensten en residentiële voorzieningen omvatten bejaardenwoningen)

(1)

(2)

(2)

(2)

(1)

(2)(2)(2)

Geen informatie over personeel in thuiszorg beschikbaar

Beveridge georiënteerde verzorgingsstatenin Skandinavië

Beveridge georiënteerde verzorgingsstaat

Bismarck georiënteerde verzorgingsstaat

Bismarck georiënteerde verzorgingsstaat in deMiddellandse Zeelanden



Internationale vergelijking: relatief aandeel publieke financiering in % totaal

Oos Bel Den Spa Fin Ier Lux Ned Zwe VK0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

ROB RVT Gezinszorg Thuisverpleging



De private-publieke financieringsmix in de gezondheidszorg en de ‘LTC- langdurige zorg’

VS

Zwitserland

Australië

Nieuw Zeeland

NederlandCanada

Spanje

Ierland

Zweden

Japan

VKDuitsland

20

30

40

50

60

70

80

90

100

20 30 40 50 60 70 80 90 100

45

België

Canada Japan

% publieke uitgaven in de totale uitgaven voor gezondheidszorg

% p

ub

lieke

uit

gav

en in

de

tota

le

LT

C u

itg

aven

Aandeel publieke financiering voor LTC groter dan aandeel publieke financiering gezondheidszorg

Aandeel publieke financiering voor LTC kleiner dan aandeel publieke financiering gezondheidszorg



3. Informele zorg

1. Informele zorg is er of is er niet en kan niet uit het niets gecreëerd worden

2. Is omvangrijk: meer dan een 40-urenweek versus 8-uren dag

3. Voor demente personen is de zorginzet nog groter

4. Steeds meer samen oud wordende partners doen de beschikbaarheid toenemen

5. Ook de zelfredzaamheid neemt toe, wat vaak de tweede lijn in de mantelzorg van kinderen en schoonkinderen vrijmaakt

6. Informele zorg is complementair met formele zorg



3. Informele zorg









Professional care Informal care0

500

1000

1500

2000

2500in minutes per week

Control groupGroup with dementia

Home careTotal time of care (in minutes / week)



Nursing & geriatric help Hotel cost Physiotherapy General Practitioner0

100

200

300

400

500

600in minutes per week

Control groupGroup with dementia

Residential careTotal time of care (in minutes / week)



3. Informele zorg









4. Professionele zorg1. Er is een groeiende ongerustheid over personeelsschaarste door stijgende

vraag en krimpend aanbod door veroudering beroepsgroep en vermeende tanende interesse

2. Redenen tot dedramatiseren zijn dat het nog een relatief jonge sector is, de interesse is in werkelijkheid hoog en men blijft trouw aan beroep

3. Deze trends moeten echter wel, ook door beleid, ondersteund worden: een dialoog onderwijswereld, sector en overheid is permanent nodig

4. Uitdaging van jobcreatie is voor komende twintig jaar vergelijkbaar met wat de voorbije kwarteeuw werd gerealiseerd (3,5 % extra tewerkstelling)

5. Vraagzijde moet debat voeren over kwalificatiemix, aandacht voor geriatrie

6. Er is een groeiend besef dat deze sector nodig is om ooit terug volledige tewerkstelling te bereiken, en dat hij ook bijdraagt tot economische groei; de jobs zijn van hoogwaardige kwaliteit.

7. Zorgsector is in het verleden eerder door volume-effect dan door prijseffect gekenmerkt.

8. In internationaal perspectief situeert België zich bij de landen met een redelijk hoge densiteit; voor zelfstandigen is zij de koploper; in VTE omgerekend evenaart de jobcreatie deze van de buurlanden



Evolutie in toegevoegde waarde, werkgelegenheid en arbeidsproductiviteit van de sector gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening, 1975-2008

Expansie zorgsector eerder volume-effect dan prijseffect

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 20080

0,51

1,52

2,53

3,54

4,55

5,56

6,57

7,58

8,59

9,510

10,511

11,512

% aandeel van gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening

Procentueel aandeel in totale toegevoegde waarde tegen lopende prijzen Procentueel aandeel in totale binnenlandse werkgelegenheid



Gesalarieerde en zelfstandige tewerkstelling per 1000 inwoners in de sectoren gezondheid en welzijn in de verschillende Europese landen, VTE, 2003

dk se fi uk nl be fr de at ie lu pt es it gr cz mt lv sk lt hu si ee pl cy no is ch bg ro0

20

40

60

80

Gesalarieerde tewerkstelling

Zelfstandige tewerkstelling

Densiteit vergelijkbaar met buurlanden



5. Private-publieke mix

1. Onderscheid te maken tussen financiering en organisatievorm

2. Gezondheidssector sterk privé initiatief van vrije beroepen (33% zelfstandigen)

3. Private non profit en publieke non profit evolueren gelijk

4. Privatisering financiering via remgelden in gezondheidszorg is nog beperkt (0,53% BBP), en wordt verder geremedieerd door maximumfactuur (0,08% BBP)

5. Eigen bijdrage is evenwel aanzienlijk in residentiële ouderenzorg (0,61% BBP), dit in tegenstelling tot het buitenland: de dagprijs voor de rusthuissector, 1 % van de bevolking, is groter dan alle remgelden in rest van de gezondheidssector

6. Aanvullende private verzekeringen hebben een groeiend marktbereik, maar in volume is hun omvang nog beperkt (0,46% BBP, met inbegrip van aanvullende verzekering kleine risico’s die er uit zullen verdwijnen vanaf 2006)



Vergrijzing en macro-economische betaalbaarheid van de

gezondheidszorg en ouderenzorg: de ‘hoorn des overvloeds’?




1. Vooral in Bismarck-georiënteerde verzorgingsstaten is er een expliciete verzekering voor de langdurige zorg

2. België heeft een gemengd systeem, deels expliciet, deels impliciet, dat evenwel nog onaf is

3. Het RIZIV heeft de jongste tien jaar een groeiend aandeel van de kost voor langdurige zorg opgenomen (+0,30 % BBP); samen met de hulp aan bejaarden (+0,07% BBP), en de maximum-factuur (+ 0,08% BBP) spreken wij van ‘de stille kracht’ van een impliciete zorgverzekering op federaal vlak (samen goed voor ongeveer 0,80% BBP in 2003)

4. Maar ook de Vlaamse Zorgverzekering (ook 0,07% BBP) heeft, met beperkte bijdragen van de burger, toch ook op korte termijn een significant en ruim bereik gerealiseerd (thans 140 000 personen in Vlaanderen en Brussel)

5. In de Franse Gemeenschap blijft de keuze op federaal vlak gesitueerd



Totale uitgaven aan ouderenzorg van RIZIV en Gemeenschappen, in miljoen euro

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 20040

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

2200

2400

2600

2800

3000Miljoen euro

Verpleegkundige zorgen in ROB Andere verstrekkingen: RVT Verpleegkundige thuiszorgen

Bejaardenzorg Gezinsaangelegenheden VIPA rustoorden

Zorgverzekering uitgaven Zorgverzekering fondsvorming Hulp aan bejaarden

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 20040

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

2200

2400

2600

2800

3000Miljoen euro

Verpleegkundige zorgen in ROB Andere verstrekkingen: RVT Verpleegkundige thuiszorgen

Bejaardenzorg Gezinsaangelegenheden VIPA rustoorden

Zorgverzekering uitgaven Zorgverzekering fondsvorming Hulp aan bejaarden



Cliënten residentiële zorg, thuiszorg en zorgverzekering: het mirakel van de zorgverzekering in Vlaanderen

Service flats ROB RVT Gezinszorg Thuisverpleg. Thuis Inst. Thuis Inst.0

20

40

60

80

100

120

140x 1 000

O

A

B

C

CO

Zorgverzekering2002

Zorgverzekering2003

deel

65+ deel 65+



7. Macro-economische inschatting van de kost

1. Wij brachten de private en publiek uitgaven voor gezondheidszorg in beeld voor België en de Gemeenschappen

2. Totale uitgaven voor zorg voor 2001 (jaar met meest volledige informatie) iets meer dan 9% voor België, bijna 10 % voor de Franstalige Gemeenschap, iets lager dan 9 % voor de Vlaamse Gemeenschap

3. De private uitgaven beginnen te tenderen naar de helft van de publieke uitgaven of 1/3 van de totale uitgaven

4. 5,5 % BBP publieke uitgaven voor gezondheid, 1 % voor LTC ouderenzorg en 0,5 voor personen met een handicap

5. Met 1,5% BBP komt publieke uitgaven LTC in buurt betere OESO-landen

6. Zowel totale als publieke uitgaven voor zorg zijn niet exuberant: België situeert zich in de middenmaat



Publieke en private uitgaven LTC en gezondheidszorg, België en Nederlandstalige/Franse Gemeenschap

Vl Wa Be Vl Wa Be Vl Wa Be Vl Wa Be00,5

11,5

22,5

33,5

44,5

55,5

66,5

77,5

88,5

99,510

in % BBP

1998 1999 2000 2001

Publieke uitgaven

LTC ouderen (instellingen + thuis)

Overige gezondheidszorguitgaven

LTC gehandicapten

Privé-uitgaven

LTC ouderen (instellingen + thuis)

Overige gezondheidszorg remgeldenExtra private uitgaven: out-of-pocket

Extra private uitgaven: aanvullende private verzekering



Totale uitgaven gezondheidszorg, % van BBP, 2002

D F EL P S B NL DK I A UK E IRLFIN L HU CZ PL SK US CH IS CA AU NO NZ JP TR MX KR0

2

4

6

8

10

12

14

16% BBP



Publieke uitgaven gezondheidszorg, % van BBP, 2002

D S F DK B P I UK IRL NL FIN E A L EL CZ HU SK PL IS NO CA NZ US CH JP AU TR KR MX0

2

4

6

8

10

12

14

16% BBP



8. Decompositie zorgkost en toekomstverkenning

1. Profiel kosten gezondheidszorg en ouderenzorg is bepaald door leeftijd, dus vergrijzing: kosten 90-100 jarigen 10 tot 20-voud kosten jongere groepen

2. Niveau en evolutie van de zorgkost is maar beperkt beïnvloed door vergrijzing: het is het resultaat van economische, (zorg-)technische en maatschappelijke vooruitgang

3. Aandeel in gezondheidszorguitgaven voor 65+er evolueerde van 35% in jaren ’80 naar 65% in 2050

4. Maar is geen redenen voor intergenerationele conflicten: komende 50 jaar zullen drie opeenvolgende generaties genieten van het stelsel

5. De zorgsector zal een steeds groter beslag leggen op onze welvaart

6. Vooruitberekeningen Commissie Vergrijzing schatten kost laag in (impact vergrijzing en trendvolgerschap reëel BBP), maar kan toch realistisch zijn omdat er tal van scenario’s denkbaar zijn die lager uitkomen

7. Verder extrapolatie van hun hypothesen laten totale zorguitgaven als % van BBP tegen 2050 groeien tot 20 % BBP, de publieke uitgaven zouden 13% BBP bereiken



ZIV-uitgaven per capita per leeftijdsgroep in euro, per geslacht, 2000

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100Leeftijd

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10x 1 000 (in euro)

Man

Vrouw

Totaal



Totale ZIV-uitgaven per leeftijdsgroep in euro, België, 2000-2020-2050: drie generaties verzorgd

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100

Leeftijd

020406080

100120140160180200220240260280300320340360380400420440

Miljoen euro

2000

2020

2050

front end baby- boomers

latere baby- boomers

echo-baby- boomers




0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100

Leeftijd

020406080

100120140160180200220240260280300320340360380400420440

Miljoen euro

2000

2020

2050



echo-baby- boomers



Projectie publieke en totale bestedingen België, als % BBP

1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 20500

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

% BBP

Aandeel totale bestedingen/capita in totaal BBP/capita 1970-2001

Aandeel overheidsbesteding verstrekkingen/capita in totaal BBP/capita 1970-2001

Aandeel bestedingen/capita in totaal BBP/capita door demografie en trend 2001-2050

Aandeel bestedingen/capita in totaal BBP/capita door demografie 2001-2050

Aandeel bestedingen/capita in totaal BBP/capita door trend BBP/capita en demografie 2001-2050

Aandeel bestedingen/capita in totaal BBP/capita door demografie en trend 2001-2050, verhoogd met factor 1,46



8. Decompositie zorgkost en toekomstverkenning (vervolg)

8. Dit zou een verviervoudiging in reële termen impliceren (totale uitgaven: van 2800 naar 11600 euro per capita per jaar, publieke uitgaven van 1900 naar 8000)

9. Maar er blijft een ‘hoorn des overvloeds’ over: de rest van het besteedbaar inkomen zou stijgen van 24 200 naar 50 200 euro



‘De hoorn des overvloeds’ : evolutie BBP/capita en totale bestedingen en Overheidsbesteding/capita in euro 1970-2050, België

1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 205002468

10121416182022242628303234363840424446485052545658606264666870

In 1 000 euro (constante prijzen 2004)

BBP/capita Overheidsbesteding verstrekkingen/capita Totale bestedingen/capita Evolutie ZIV-uitgaven/capita demografie Evolutie ZIV-uitgaven/capita demografie + trend Evolutie ZIV-uitgaven/capita trend volgend van BBP/capita Evolutie ZIV-uitgaven/capita demografie + trend, verhoogd met factor 1,46



9. Belangrijke conclusie voor België uit de discussie in het buitenland

Vooruitgang in de zorg is slechts mogelijk, soms na crisis of een langdurig debat, indien er meer middelen beschikbaar worden gesteld, en vooreerst geïnd.

1 Hoger Instituut voor de Arbeid, Katholieke Universiteit Leuven Prof. dr. Jozef PacoletVergrijzing,...

Documents

Transcript of 1 Hoger Instituut voor de Arbeid, Katholieke Universiteit Leuven Prof. dr. Jozef PacoletVergrijzing,...