06488210 Mundo KGT TS4 AWM proef 2 - Wikiwijs · 2016. 9. 14. · 2e editie thema schrift Mens en...

2e editie

themaschrift

www.mundo-online.nlMens en maatschappij

leerjaar 1 / vmbo-kgt

Thema 4Rampen en plagen

ANTWOORDMODEL

4

06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 1 02-07-12 11:56

InhoudHoe werk je met Mundo? 4

Start 6

Blok 1 Natuurrampen 8 Menukaart1 16 A Pakistan 2010 B Rampen deze week C Onderzoek een ramp

Blok 2 RampeninAfrika 20 Menukaart2 28 A Ramp met de Titanic B Vluchtelingen C Conflicten in de wereld

Blok 3 Rampenindemiddeleeuwen 32 Menukaart3 40 A Moord op Bonifatius B Kloosters C Ridders en kastelen

Blok 4 Iseenramptevoorkomen? 44

Eindsprint 50

Begrippen 52

Illustratieverantwoording 54

ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor Primair Onderwijs, Voortgezet Onderwijs, Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en Hoger Beroepsonderwijs

Meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze leermiddelen: www.thiememeulenhoff.nl of via onze klantenservice (088) 800 20 15.

ISBN 978 9006 48821 0Tweede druk, eerste oplage

© ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 Auteurswet j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl., dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meerinformatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Mundo 2e editie is mede gebaseerd op Mundo 1e editie. Aan Mundo 1e editie werkten mee:Kirsten Bos, Liesbeth Coffeng, Jeanine Cronie, Mariska Jansen, Marieke Kleinhuis, Jeannette Kooistra, Juul Lelieveld, Brigitte van Meurs, Eva Noort, Marieke van Osch, Theo Peenstra, Paul Scholte, Ferry Siemensma, Floris Ternede, Barbara Visschedijk, Jaap-Hein Vruggink.

Deze uitgave is voorzien van het FSC-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw voor het gebruikte papier op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.


2e editie

Mensenmaatschappij

Themaschrift 4 Rampen en plagen | ANTWOORDMODELleerjaar1/vmbo-kgt

Auteurs:LiesbethCoffeng,TheoPeenstraEindredactie:LiesbethCoffeng&TheoPeenstra


4

8

Blok 1 Landen rond de Middellandse Zee1c Welkebroninditblokspreektjouhetmeeste

aan?Leguitwaarom.

Bron ,want

opdracht 2

Lees op bladzijde 8 van het lesboek de tekst ‘Warm en zonnig’.

a Gebruik de atlas.2a Maakdetabelvanfiguur2af. Gebruik GB 77B (BB-) en 77C (BB 56B).2b ZoekdetemperatuurinAtheneenAmsterdamin

januarienjuliop.Zetdieindetabelvanfiguur3. Gebruik GB 194E2 en E3 (BB 114D).2c Deblauwestaafjesgevendehoeveelheid

neerslagaanpermaand.Schrijfinfiguur3opinwelkemaanddemeesteneerslagvaltinAtheneeninAmsterdam.

2d Welkklimaathebbendetweesteden?

• Amsterdam:

• Athene:2e HetverschilinklimaatkomtdoordatZuid-

Europadichter bij / verder vandeAtlantischeOceaanligt.InZuid-Europakomtdewindindezomeruithet westen / andere windrichtingen.Daardoorkomenerindezomerweinig / veelwolkenvandeAtlantischeOceaannaarZuid-Europa.VerderligtZuid-Europazuidelijkerendaardoorstaatdezonerindezomerhoger / lager.Hetiserdanwarmendroog.

opdracht 1

Lees de tekst hierboven en bekijk in het lesboek de titels, teksten en bronnen van blok 1.1a Watisdedeelvraagvanditblok?

1b Welkonderwerphoortbijwelktekstblokje?

Geefinfiguur1metpijlenaanwatbijelkaarhoort.

Elk jaar brengen veel Nederlanders hun vakantie door in een land aan de Middellandse Zee. In juli en augustus staan er heel lange files op de Franse snelwegen en daar komen veel Nederlandse gezinnen met hun caravan in terecht. Jongeren pakken massaal de bus of het vliegtuig naar de Spaanse stranden. Waarom is dit deel van Europa zo in trek bij vakantiegangers?

DEELvraaG vaN DIt BLok: Hoe ziet het Middellandse Zeegebied eruit?

Figuur 1

titel onderwerp

Warmenzonnig geschiedenisvanhetgebied

Hetland talendiemensenspreken

Drukenrustig landschap

HetRomeinserijk wateentoeristnodigheeftineengebied

Romaanseenanderetalen waarmensenwonen

Chineesopschool afstandinkilometersentijdgerekend

Toerisme taalonderwijsinNederland

Afstand klimaat

Hoe werk je met Mundo?

VoorjeligthetthemaschriftvanMundo.Jehebtditthemaschriftsamenmethetlesboekelkelesnodigvoormensenmaatschappij.Opdezepagina’sziejehoejemethetthemaschriftgaatwerken.

Hetthemaschriftisopeenvastemanieropgebouwd:• DeStart:ditisdethemaopening.• Blokkenmetopdrachten.• Nablok1,2en3eenmenukaartmet

keuzeopdrachten.• Eindsprintmetafsluitendeopdrachten.• Begrippen:uitlegvandebelangrijkste

begrippen.

opdracht 1

Deopdrachtendiejegaatmaken,kunnendoorjouofjeleraaroflerareswordenaangekruist.Inhetthemaschriftstaandeopdrachtendiejegaatmaken.Jedoetdatvaakmethetlesboek.Bijdeopdrachtenhebjesomsnoganderehulpmiddelennodig.Datwordtaangegevenmetsymbolen.Hieronderkunjelezenwatdiebetekenen:

a Bijdezeopdrachthebjedeatlasnodig.

b Bijdezeopdrachthebjedecomputernodig.

c Bijdezeopdrachtgajesamenwerken.

d Bijdezeopdrachthebjeextraspullennodig,bijvoorbeeldeenschaaroflijm.

IntroHierleesjeeenkortebeschrijvingvanwaarditblokovergaat.

DeelvragenIederblokbegintmeteendeelvraag.Aanheteindvanhetblokkunjediedeelvraagbeantwoorden.

figurenFigurenzijnplaatjesentabellenwaarinjijietsmoetdoen:kleuren,tekenenofschrijven.


5

ExtraVraagaanjedocentofjedezeextrataakmagmaken.

verdiepingSomsmagjedezeopdrachtmakenvanjedocent,bijvoorbeeldalsjetijdoverhebt.

Op een rijIndezeopdrachtoefenjewatjehebtgeleerdinditblok.

kennen en kunnenNaiederblokstaatereenoverzichtvanalleswatjemoetkennenenkunnenvoorjetoets.

www.mundo-online.nlBijiederblokvindjeopwww.mundo-online.nlict-opdrachten,films,animatiesenoefentoetsen.

Menukaart

Hiermagjekiezenwelkevandekeuzeopdrachtenjewiltdoen.Erzitaltijdéénopdrachtbijdiejeopdecomputerdoet.

Eindsprint

Ditzijnafsluitendeopdrachtenaanheteindvanhetthema.Jevulteenschemainenherhaaltzonogeenkeerdebelangrijkstebegrippen.Hierdoorontdekjeofjeallesgoedkent.

Menukaart 3

A Moskeeofkerk?

Bb Ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Moskee of kerk?’.

C TurkseteninNederland

Keuzeopdracht Samen of alleen Wat heb je nodig?

A Moskee of kerk? Hoezieteenmoskeeeruit?Watgebeurterin

eenchristelijkekerk?Loopdooreenmoskeeofkerkenspeelhetspel.

B Pamukkale Moetenerwelofniethotelswordengebouwdin

Pamukkale?Vandaagisereenvergaderingoverditonderwerp.

C Turks eten in Nederland Watstaateropdemenukaart?VertaaldeTurkse

gerechten.

Alleen

Samen(metz’nvieren)

Samen

Computer

Papier,pen

Internet,Turkstaalgidsje

4140 Thema3ToerismeMenukaart3 Op vakantie naar Turkije

B Pamukkale

Lees op bladzijde 24 van het lesboek de tekst ‘Pamukkale’.

Bekijk op bladzijde 24 van het lesboek de bronnen 29 en 30.

c Deze opdracht doe je met z’n vieren. InPamukkalewordtaljarengediscussieerdover

hetwelofnietbouwenvannieuwehotels. Vandaagisereenvergaderingoverdit

onderwerp.Dedeelnemerszijn: A deburgemeestervanPamukkale; B eenwinkelieruitPamukkale; C eenlidvandebewonersraad; D eenmilieuactivist.

opdracht 1 Beantwoord de vragen op een apart vel papier.1a Verdeelderollen.Deburgemeesterisbijde

vergaderingdevoorzitter.Hij/zijheeftnoggeenstandpuntingenomen.Hij/zijzaltijdensdevergaderingnaardemeningluisterenvandeverschillendedeelnemersomtoteenbeslissingtekomen.Alsjedeburgemeesterbent,schrijf

danopwaarjeopgaatlettenindevergadering.

Maakeenagenda:eenprogrammavandevergaderingmetbeurtenvoordedeelnemersomeersthunstandpuntentevertellenendaarnatebeargumenteren.Aanheteindvandevergaderingneemtdeburgemeestereenbeslissingenlegtuitwaarom.

Alsjeeenvandeanderepersonenbent,danschrijfjeinéénzinopwatjevindtvanhetplanomhotelstebouweninPamukkale.

1b Schrijfnuzoveelmogelijkargumentenopvoorjemening.

opdracht 2

2a Schrijfintweezinnenopwelkebeslissingdeburgemeesterheeftgenomenenwelkeargumentenhij/zijnoemde.

2b Isernogeenanderegroepjedatdezekeuzeopdrachtheeftgedaan?Zoja,danvertellendeburgermeesterselkaarkortwelkebeslissingzehebbengenomenenwaarom.Schrijfdebeslissingvanhetanderegroepjeop.

2c Welkeargumentenhadhetanderegroepjevoordiebeslissing?

Lees op bladzijde 25 van het lesboek de teksten ‘Turkse restaurants’ en ‘Het menu’.

Bekijk op bladzijde 25 van het lesboek bron 31.

c Je doet deze opdracht met zijn tweeën.

a Gebruik de atlas.

opdracht 1

Gebruik figuur 1 in blok 3.1a IndetekststaanenkeleTurkseplaatsen.Zoek

dieplaatsenopindeatlas.Tekendegenoemdestedenmeteenrodestipinfiguur1vanblok3.Tekenderuïnesmeteenblauwestip.Kleurdegebiedenenwaterengroen.

1b HoeheethetTurkserestaurantinjouwwoonplaats?AlsdatookeenplaatsinTurkijeis,zetdiedanopdekaartvanfiguur1vanblok3.

opdracht 2 Gebruik figuur 1 op deze bladzijde. 2a Degerechtenopdezemenukaartstaandoor

elkaar.TrekeenlijnvanhetjuistegerechtnaardejuisteNederlandsevertaling.Eenpaartips:

• Sommigewoordenkomeninmeergerechtenvoor.Zozijnerbijvoorbeeldverschillendegerechtenwaarhetvleesaaneenspieszit.

• SommigeTurksewoordenlijkenopNederlandsewoorden.

• Kijkooknaardeprijs.Voorgerechten,hoofdgerechtenennagerechtenstaandoorelkaar,maardeprijzenstaanwelopdejuisteplaatsachterhetTurksegerecht.

• Tip:alsjeernietuitkomtkunjegebruikmakenvaneenvertaalsiteopinternet,eentaalgidsjeofeenklasgenootdieTurksspreekt.

2b WelkeTurksewoordenkunjeuitdezeopdrachtleren?

FiguuR 1

S,is,kebab

YogurtluAdanakebab

AliNazik

Karıs,ıks,is,

PeynirliSigaraBöregi

KavunvePeynir

DanaS,is,

BiberveKuruPatlicanDolması

BalıkÇorbası

MercimekÇorbasi

Baklava

€17,50

€16,75

€18,50

€18,50

€ 7,25

€ 5,75

€17,50

€15,50

€6,00

€ 5,00

€4,00

Turksekaasinbladerdeegmetpeterselieenversemunt

Geitenkaasgeserveerdmetsuikermeloen

Stukjeskalfsvleesgeserveerdaandespies

Spiesenmetkipfilet,kalfsvleesenpittiggekruidlamsgehakt

Pittiggekruidlamsgehaktvandespies,geserveerdmetspecialetomatensausenTurkseyoghurt.TraditioneelTurksuitAdana

TraditioneleTurkselinzensoep

Gevuldepaprikaengedroogdeauberginemetgroenteenrijst,gegratineerdmetTurksekaas

Stukjeslamsvleesgeserveerdaandespies

GebakkenkalfsvleesgeserveerdopeenbedjevanfijngesnedenaubergineenTurkseyoghurtmetknoflook

Gebakvanbladerdeegmethoningenwalnoten

Rijkelijkgevuldevissoep

47Thema 3 Toerisme Blok 4 Toerisme en recreatie in je eigen omgeving

opdracht 11 verdieping

11a Met welke leus maakt Nijmegen reclame?

11b Veel dorpen en steden in Nederland hebben

een slagzin waarmee ze reclame maken. Welke reclamezin heeft jouw woonplaats of streek? Tip: kijk eens op de website van je gemeente.

11c Misschien heb je geen reclamezin gevonden.

En als die zin er wel is, kun je vast een betere verzinnen. Bedenk eerst wat er in jouw woonomgeving echt goed, leuk of bijzonder is voor toeristen en recreanten.

Bedenk dan je eigen reclamezin voor jouw streek of plaats.

opdracht 12

12a Bij jou in de buurt is er vast wel een recreatieterrein of zwemplas te vinden. Hoe heet dat recreatieterrein?

12b Bezoek je dat gebied wel eens? Zo ja, op wat voor

soort dagen? Ja / nee, ik bezoek het gebied

12c Welke andere plaatsen, die speciaal zijn ingericht om je vrije tijd door te brengen, bezoek jij?

12d Welke recreatievoorziening zou jij in je buurt of

stad graag erbij willen krijgen?

opdracht 13

Bb Ganaarwww.mundo-online.nlenmaakdeopdracht‘DrususenCorbulo’.

opdracht 14 op een rij

De letters van de Romeinse sporen zijn door elkaar geraakt. Zet ze weer in de goede volgorde.

• smile:

• schewelaag:

• hisbaud:

• ceshaspwerk:

• geenmijn:

opdracht 15 deelvraag

15a Wat is er in jouw woonomgeving echt goed, leuk of bijzonder voor toeristen en recreanten?

15b Zijn er in je eigen omgeving overblijfselen uit de

Romeinse tijd te vinden? Zo ja, welke en waar?

15c Wat is er te doen voor toeristen en recreanten in

jouw omgeving?

Ganaar:www.mundo-online.nl

Kennen en kunnenAlsjeklaarbentmetditblokkunje:• op de kaart aanwijzen waar de grens van het

Romeinse rijk in Nederland lag.• uitleggen hoe de Romeinen hun grens

bewaakten.• voorbeelden noemen van voorwerpen die van

de Romeinen in Nederland teruggevonden zijn.• uitleggen waarom Nijmegen een geschikte

plek was voor een Romeins fort.• een voorbeeld geven van de manier waarop

steden met hun geschiedenis mensen proberen te trekken.

• uitleggen waarom gemeenten mensen met evenementen en voorzieningen naar hun stad proberen te trekken.

• voorbeelden noemen van recreatie-voorzieningen in je eigen omgeving.

•

Begrippen:limesTijdwijzer:Tijd van Grieken en Romeinen

ExTrAoEfEnBlADvAArDiGhEDEn Vraag aan je docent of je het extra

oefenblad ‘Bronnen gebruiken’ moet maken.

Eindsprint

5150 Thema 3 Toerisme Eindsprint

1b Zet de volgende woorden op de goede plek: islam – Middellandse – Arabisch – stadstaten – olijfboom – christendom – cipres – reliëf – Latijn – bevolkingsspreiding – Romeinse – romanisering – christendom – islam – Arabische – democratie.

Culturen

Oude Grieken

• niet één groot rijk, maar verschillende

...................................................

• in Athene bijzondere manier van besturen:

...................................................

• landbouw moeilijk, oplossing:

1 h ............................................

2 k.............................................

Landschap

• vegetatie: planten die tegen w ................. en d .....................

zomers kunnen, zoals

..................... en ........................

• ..................... : veel

hoogteverschillen

Klimaat

• heet: .......................................... Zeeklimaat

• zomer: d .............. en w ............

• winter: n .............. en z .............

in hogere gebieden is het

k ................... en n .......................

Romeinen

• groot rijk:

het ...................................... rijk

• Romeinse cultuur verspreidt zich in het hele rijk. Dat heet:

...................................................

• nieuw geloof in dit rijk:

...................................................

• taal: ...........................................

Turkije

• taal: ............................................

• geloof: ........................................

klimaat

• kust: M.................... Zeeklimaat

• binnenland: - neerslag

- winters

Middellandse Zeegebied

aan de

kust in het binnenland

Waar de mensen wonenVerdeling van de mensen inhet gebied =

.......................................................

Meeste mensen wonen:

/

Redenen

vroeger:

1 l .................................................

2 h ................................................

3 v ................................................

nu:

1 l .................................................

2 t .................................................

3 h ................................................

Arabieren

• groot rijk:

het ...................................... rijk

• geloof: .......................................

• taal: ..........................................

koude / zachte

veel / weinig

-14.000 -12.000 -10.000 -8000 -6000 -4000 -2000 1 1000 2000

opdracht 2 Bekijkopbladzijde28vanhetlesboekde

Tijdwijzer. Bekijkdetijdbalkinfiguur2.2a Kleur op de tijdbalk: • de tijd van jagers en boeren: geel • de tijd van Grieken en Romeinen: rood2b Schrijf de volgende letters bij de tijdbalk: A 500 v.Chr.: bloeitijd van Athene B 1: geboorte van Christus C 100 n.Chr: Romeinse rijk op zijn grootst D 500 n.Chr: val van het Romeinse rijk2c Wat kom je nu nog tegen van de oude Grieken?

2d Wat kom je nu nog tegen van de Romeinen?

opdracht 3

Bekijkdekaartinfiguur3.3a Zet de naam van het land of eiland achter de

letters.

A D

B E

C F

opdracht 1

Bekijkhetschemainfiguur1. Maak het schema in figuur 1 compleet.1a Vul de woorden waarvan al een letter is gegeven

aan.

G J

H K

I 3b Zet de naam van de stad, zee of rivier achter de

cijfers.

1 12

2 13

3 14

4 15

5 16

6 17

7 18

8 19

9 20

10 21

11 22

3c Zet de naam van het gebergte achter de letters.

a c

b d

500 km2500

AB

C

I

H

G

F

E

D

1

162

14

15

17

18

1920

21

a

d

b

c

22

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

L

J

K

FiguuR 1

FiguuR 2

FiguuR 3


6

START Thema 4: Rampen en plagen

opdracht 1

1a Schrijfopwelkerampenjijjeuithetafgelopenjaarherinnert.

1b Kunjejevaneenofmeervandierampennog

herinnerenwatjeaanhetdoenwas,toenjevandieramphoorde?Schrijfdatkortop.

1c Schrijfderampendiedeheleklaszichherinnert

ophetbord.1d Telhoeveelleerlingenbijiedererampnog

wistenwatzeopdatmomentaanhetdoenwaren.

1e Watvaltjeopaanderampenwaarbijveelleerlingennogwetenwatzeaanhetdoenwaren?

opdracht 2

Lees op bladzijde 73 van het lesboek de tekst ‘Hippe woonwijk is pottenkijkers zat’.

2a Wiezijndepottenkijkersindezetekst?

2b Waaromzijndebewonersvandehippe

woonwijkdepottenkijkerszat?

2c Waaromkomendepottenkijkersnaardezewijk?

2d Benjijbenieuwdnaardearchitectuurvan

Roombeeknahetlezenvandezetekst?

opdracht 3

Bekijk op de bladzijden 72 en 73 van het lesboek de foto.

3a Devuurwerkrampbegonmetontploffingenindevuurwerkopslagmiddenopdedag.Bedenkwaaromjedateengelukbijeenongelukkuntnoemen.

3b Hoekunjeaandefotoziendathetvuurzichsnel

verspreidde?

opdracht 4

a Bekijk op bladzijde 141 van het lesboek de Tijdwijzer en gebruik de atlas.

4a Kleurindetijdbalkvanfiguur1detijdvanmonnikenenriddersrood.

4b Hoelanggeledeneindigdedetijdvanmonnikenenridders?

4c Bijwelkegroepindesamenlevinghoordeeen

monnik?

4d Bijwelkegroepindesamenlevinghoorde

eenridder?

4e Erwasnogeenderdegroepindesamenleving.

Welke?

Figuur 1 Detijdvanmonnikenenridders.

0 500 1000 1500 2000

Eigen antwoorden.

Eigen antwoorden.

Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: het zijn rampen

die kort geleden gebeurd waren, het zijn

rampen die veel indruk maakten.

Dagjesmensen.

Omdat ze naar binnen gluren en de bewoners

zo geen privacy hebben.

Voor de bijzondere architectuur van de wijk.

Eigen antwoord.

Omdat het overdag was, sliepen er weinig mensen

die daardoor niet snel zouden kunnen vluchten.

Eigen antwoord. Bijv.: er staan nog auto’s en

andere waardevolle dingen die mensen niet

meer konden meenemen.

1011 jaar.

Geestelijkheid.

De adel.

De boeren.


7Thema4Rampen en plagenStart

Figuur 2

Hoofdvraag: Hoegaanmensenommetrampen?

Blok Deelvraag Onderwerp Mooiste foto

1 Waardoorontstaannatuurrampen? vulkaan,aarbeving,storm Bron

eigenantw.

2 WaardoorkomeninAfrikaveelrampen aids,armoede,oorlog Bron

voorenwelkegevolgenhebbendie? eigenantw.

3 Watwarendeoorzakenengevolgenvan pest,oorlog,storm,honger Bron

rampenindeMiddeleeuwen?

eigenantw.

4 Hoeiseenramptevoorkomen? rampenplan,dijken Bron

eigenantw.

opdracht 5

dBbkranten, internet

c Deze opdracht doe je met z’n tweeën. Maaksameneenkortkrantenartikelvaneen

rampofongelukvankortgeleden.Schrijfdaarininiedergevalop:

•Watergebeurde. •Waarhetgebeurde. •Wanneerhetgebeurde. •Wieerbetrokkenwaren. •Watdeoorzaakwasvanderampofhet

ongeluk. •Watdegevolgenwarenvanderampofhet

ongeluk. •Welkehulpwerdgebodenofwelkemaat-

regelenwerdengenomen,nadatderampofhetongelukwasgebeurd.

opdracht 6

Blader in het lesboek thema 4 door. Lees de titels, de tussenkopjes en bekijk de bronnen.

6a Dehoofdvraagvanditthemais:Hoegaanmensenommetrampen?Schrijfdiehoofdvraagalstitelbijfiguur2.

6b Opwelkevraagkrijgjeantwoordinwelkblok?Schrijfinfiguur2dedeelvragenvanditthemabijhetgoedeblok.Ditzijndedeelvragen:

•Waardoor komen in Afrika veel rampen voor en welke gevolgen hebben die?

•Waardoor ontstaan natuurrampen? •Hoe is een ramp te voorkomen? •Wat waren de oorzaken en gevolgen van

rampen in de middeleeuwen?6c Zetdevolgendeonderwerpenbijhetgoedeblok

infiguur2.Jemageenonderwerpookbijtweeblokkenzetten.

• vulkaan • rampenplan • honger • storm • aids • dijken • aardbeving • oorlog • pest • honger6d Zoekinelkblokdemooistefoto.Zetdieinde

laatstekolomvanfiguur2.


8

Blok 1 Natuurrampen

Aardbevingen, vloedgolven, vulkaan-uitbarstingen, modderstromen. Het zijn allemaal voorbeelden van natuurrampen. De mensen die er slachtoffer van zijn, kunnen er vaak niets tegen doen. Of toch? In dit blok zoek je uit hoe natuurrampen ontstaan en hoe je je ertegen kunt beschermen.

DEELvRAAg vAN DIT BLOk: Waardoor ontstaan natuurrampen?

opdracht 1

Bekijk in het lesboek de titels, teksten en bronnen van blok 1.

1a Noemdrienatuurrampenwaaroverjeweleenshebtgehoordinhetnieuws.

1

2

3 1b Waarhoordejevandezerampen? internet Eigen antwoord. krant radio sms televisie

anders: 1c Vansommigerampenhoorjeniets.Hoezoudat

komen?

1d Denkjedateenvulkaanuitbarstingaltijd

gevaarlijkis?Waaromwelofniet?

1e KomennatuurrampenookinNederlandvoor?

Zoja,welke?

opdracht 2

Lees op bladzijde 74 van het lesboek bron 1.2a Indetekstwordendrieoorzakengenoemd,

waardoordeaardbevinginHaïtizoveelschadeenslachtoffersveroorzaakte.Schrijfdieoorzakenop.

1

2

3

2b Indetekststaathoeveeldodenerwaarschijnlijk

vielen.BedenkwaaromhetnietduidelijkishoeveelslachtofferserpreciesinHaïtigevallenzijn.

opdracht 3

Bekijk op bladzijde 74 van het lesboek bron 2.3a Hoekunjeopdezefotoziendatereen

aardbevingisgeweest?

3b Watzijndemensenopdefotoaanhetdoen?

3c Opdevoorgrondstaateenman.Bedenkwaar-

omsoldatendestadinwerdengestuurdnadeaardbeving.

3d Steldatdeaardbevingineenrijklandzouzijn

geweest.Bedenkwaterdananderswasgeweest.

Eigen antwoorden, denk aan

overstromingen, aardbevingen,

vulkaanuitbarstingen en stormen.

Sommige rampen vinden plaats in dunbevolkte

gebieden (weinig slachtoffers, weinig informatie).

Eigen antwoord.

(Lichte) aardbevingen, overstromingen.

De aardbeving vond plaats op een geringe

diepte.

De aardbeving vond plaats in een

dichtbevolkt gebied.

De aardbeving vond plaats in een arm land.

Het is een arm land, waar de registratie van de

slachtoffers waarschijnlijk fouten bevat, niet

iedereen was ingeschreven bij de burgerlijke

stand.

Aan de ingestorte gebouwen.

Ze slepen met stoelen.

Om diefstal en plunderingen te voorkomen, om

de orde te bewaken.

Eigen antwoord. Waarschijnlijk zou daar ook

zijn geplunderd. Maar omdat de schade aan

gebouwen kleiner is, zal het wel minder zijn.


9Thema4Rampen en plagenBlok1Natuurrampen

opdracht 4 Lees op bladzijde 74 van het lesboek de tekst

‘De aarde onder je voeten’. Bekijk op bladzijde 74 van het lesboek bron 3.4a Jekuntdeaardevergelijkenmeteenperzik.Ze

bestaanallebeiuitverschillendelagen.Zetdevolgendewoordenopdegoedeplekinfiguur1:vruchtvlees – aardmantel – aardkorst – pit – schil – aardkern – magma.

4b Kleurdeverschillendelagenvandeaardeinfiguur1:

•deaardkorstbruin; •deaardmantelrood; •deaardkernblauw.4c Deaardkorstishard / zacht.Dediktevandeze

laagkunjevergelijkenmetde van

eenperzik.Wijwonenopdeaardkorst.4d Watvaltjehetmeestopaandevergelijkingvan

deaardemeteenperzik?

opdracht 5

Lees op bladzijde 75 van het lesboek de tekst ‘De aarde beweegt’.

5a Watzijnplaten?

5b Waardoorverschuivenplaten?

5c Watiswaar? Hoelangerergeenaardbevingisgeweest,

hoegroterdespanninglangseenbreuk. Hoegroterdespanninglangseenbreuk,hoe

zwaarderdeaardbeving. Alsplatensnellangselkaarschuiven,zijner

minderaardbevingen. Hoevakereenaardbevinglangseenbreuk

plaatsvindt,hoekleinerdekansopeenhelezware.

5d Waaromisdeschadevaneenaardbevingbijhetepicentrumhetgrootst?

Figuur 1Deaardeeneenperzikindoorsnee.

Eigen antwoord. Vooral dat de aardkorst erg

dun is in verhouding tot de doorsnede van de

aarde.

Stukken aardkorst.

Door de bewegingen van het magma waar ze

op drijven.

Daar is de beweging van de aardkorst het

grootst.

aardmantel

aardkern

stromend magma

aardkorst

vruchtvlees

pit

schil

schil


10

opdracht 6

a gebruik gB 182-183 (BB 98 en 101). Bekijk figuur 2.6a Schrijfdenamenvandevolgendelandenopde

juisteplaatsindekaartvanfiguur2. VerenigdeStaten Guatemala Mexico Honduras Cuba Nicaragua Haïti Panama DominicaanseRepubliek Colombia Curaçao Venezuela6b Schrijfachterdecijfersdenaamvandestad.

1

2

3

4

5

6

7

8

6c Schrijfachterdelettersdenaamvandezee.

A

B

C

D

opdracht 7

Bekijk figuur 3.7a HoehetendeplatendiebijHaïtilangselkaar

schuiven?

1

27b Kleurdebreukenwaardelaatstejareneen

aardbevingisgeweestrood.7c Deskundigenhaddenvoorspelddaterongeveer

opdeplaatsvandeaardbevingvan2010eenaardbevingvan7,2opdeschaalvanRichterzouplaatsvinden.Zewistenalleennietprecieswanneer.DedeskundigenvoorspellenvoordekomendetwintigjaarnogeenaardbevingindebuurtvanHaïti.Bedenkwaardieaardbevingzalplaatsvindenenzetopdieplaatseenrodecirkelopdekaart.Tip:kijknogeensnaarjeantwoordenopvraag5c.

Figuur 2CaribischgebiedenGolfvanMexico.

A

B

C

D

1

23

4

5

6

7

8

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

........................................................................

....................................

....................................

500 km2500

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

1

2

3

4

5

6

7

8

A

B

C

D

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Verenigde Staten

CubaDominicaanse Republiek

Haïti

Curaçao

Venezuela

ColombiaPanama

NicaraguaGuatemalaHonduras

Mexico

MiamiNew OrleansHoustonMexico-Stad

Grote OceaanGolf van MexicoCaribische ZeeAtlantische Oceaan

HavanaPort-au-PrinceBogotáCaracas

Miami

New Orleans

Houston

Mexico-Stad

Havana

Port-au-Prince

Bogotá

Caracas

Grote Oceaan

Golf van Mexico

Caribische Zee

Atlantische Oceaan

Noord-Amerikaanse plaat

Caribische plaat



opdracht 8

Bekijk op bladzijde 75 van het lesboek bron 4. gebruik figuur 4.8a Hoewordtdekrachtvaneenaardbeving

aangegeven?

8b Trekinfiguur4lijnentussendekrachtvaneen

aardbevingendegevolgenervan.8c Bijwelkekrachtkunnenmenseneenaardbeving

voelen?

8d Vergelijknufiguur4metbron4.Welkekracht

haddeaardbevinginRoermondin1992?

opdracht 9

Lees op bladzijde 75 van het lesboek bron 5 en bekijk bron 6.

9a Waardoorisdegrotetroep(planken,meubelenenanderedingen)veroorzaakt?

9b Hoekunjeopdezefotoziendatveelhuizen

inJapangoedbestandwarentegeneenaardbeving?

Figuur 3BreukenrondHaïti.

Atlantische Oceaan

Caribische Zee

NOORD-AMERIKAANSE PLAAT

CARIBISCHE PLAAT

DOMINICAANSEREPUBLIEK

BAHAMA’S

HAÏTI

CUBA

19431946-1948

1787

19181751

1842

2010

2 cm/jaar

2 cm/jaar

PUERTO RICO

gevaarlijk geachte breuklijn

jaar waarin aardbeving heeft plaatsgevonden

bewegingsrichting van de plaat

1842

200 km1000

Met de kracht op de schaal van Richter.

Bij kracht 3.

5,5 op de schaal van Richter.

Door de tsunami, de vloedgolf nam alles mee.

Het gebouw op de voorgrond lijkt niet zwaar

beschadigd.

Figuur 4 DeschaalvanRichter.

kracht Wat merk je ervan?0,1,2 Vernielend;paniek,groteschadeaangebouwen3 Matigtotsterk;deurenrammelen,schilderijenslingeren4 Zeersterk;schadeaangebouwen,schoorstenenbreken5 Niets5,5 Sterk;voorwerpen(zoalsvazen)vallenom,bomenbewegen6 Zeercatastrofaal;helestedenverwoest,rotsenscheuren7 Lichtetrilling;alsofereenvrachtautodoordestraatrijdt8 Catastrofaal;meestegebouwenverwoest,railsbuigen8,5 Verwoestend;gebouwenzwaarbeschadigd,gasleidingenbreken

waardoorbrandenontstaan,viaductenstortenin,Haïti2010


12

9c Bedenkwaardoorhuizenbijeenaardbevinggemakkelijkinbrandkunnenvliegen.

9d Noemtweeredenenwaaromdeaardbevingin

JapanminderslachtofferskendedandieinHaïti.

1

2

opdracht 10

Lees op bladzijde 76 van het lesboek de tekst ‘De aarde verandert’.

10a Zethetnummervandebeweging(zielesboek)voordejuistetekeningvandeplaatbewegingeninfiguur5.

10b Indetekeningenvanfiguur5staansteedstweelijnen.Maakvandielijnenpijlenomaantegeveninwelkerichtingdeplatenbewegen.

10c Kleurindejuistetekeningvanfiguur5detrogblauw.

10d Kleurindejuistetekeningvanfiguur5demid-oceanischeruggeel.

10e Kleurindejuistetekeningenvanfiguur5devlakkenwaaraardbevingenontstaanrood.

10f Leguitwaarombijmid-oceanischeruggennietveelzwareaardbevingenplaatszullenvinden.

opdracht 11

a gebruik gB 192D (BB 113C).11a InAmerikakomenaardbevingenvooralvoorin

hetnoorden / zuiden / oosten / westen.11b InEuropakomenaardbevingenvooralvoorin

hetnoorden / zuiden / oosten / westen.11c InAziëkomenaardbevingenvooralvoorinhet

noorden / zuiden / oosten / westen.11d Inwelketweewerelddelenkomenweinig

aardbevingenvoor?

1

2

opdracht 12

a gebruik gB 192D (BB 113C).12a Gebruikweerdenummersvandebewegingen

dieinhetlesboekstaan.VanwelktypeaardbevingwasdeaardbevinginJapaneenvoorbeeld?

12b Vanwelktypeaardbevingwasdeaardbevingin

Haïtieenvoorbeeld?

12c WaaromkomenerinNederlandnauwelijks

aardbevingenvoor?

Figuur 5

....

....

....

....

2

4

1

3

Door kortsluiting en gaslekken, door de ravage

kan de brandweer bovendien niet snel ter

plaatse zijn om te blussen.

Aardbeving vond plaats in zee: dichtstbijzijnde

stad lag meer dan 70 km van het epicentrum.

In Japan stortten door de aardbeving veel

minder gebouwen in dan in Haïti.

Er schuiven geen platen langs elkaar.

Van type 2.

Van type 3.

Nederland ligt midden op een plaat.

Australië

Afrika




a gebruik gB 45 (BB –).13a InNederlandkomenookaardbevingenvoor,

zoalsin1992inRoermond.Legmetdekaartindeatlasuit,waaromdekansopeenaardbevinginRoermondgroterisdaninVenloofMaastricht.

13b Bekijkfiguur6.Dewittepijlengevenaanin

welkerichtingdeaardkorstbeweegtinditgebied.Tekenmeteenanderekleurpijlderichtingwaarinhetmiddelstestukaardkorstbeweegt.

13c Bekijkdelegendavandekaartindeatlasgoed.Dehogeenlagedelenbijdebreukhebbeneennaam.Schrijfdejuistenaamopdejuistelijninfiguur6.

13d Tekeneenhuisinfiguur6opdeplaatswaarRoermondligt.

opdracht 14

c Deze opdracht doe je met z’n tweeën.14a Regelmatigzijnerzwareaardbevingeninhet

nieuws.Overlegmetz’ntweeënwelke(zware)aardbevingenjulliejenogkunnenherinneren.Inwelkelandenwarendeaardbevingen?Wanneerwarendieaardbevingongeveer?

Wijkunnenonsdevolgendeaardbevingenherinneren:

1 (land) (jaar)

2 (land) (jaar)

3 (land) (jaar)

14b Bespreeksamenwelkeaardbevingopjulliedemeesteindrukmaakteenwaaromjuistdezeaardbeving.

Deaardbevingin inhetjaar

maakteoponsdemeesteindruk,

omdat

14c Deschadedieeenaardbevingveroorzaakt,heeft

temakenmetdekrachtvandeaardbeving,maarookmethetgebied.Welkekenmerkenheefthetgebiedvandeaardbevingdiejullienoemenbijopdracht14b,waardoordeschadezogrootwas?

opdracht 15

Lees op bladzijde 76 van het lesboek de tekst ‘De aarde brandt!’.

15a Zetdevolgendebegrippenopdejuisteplaatsinfiguur7:krater – lavastroom – magma – gaswolk – aardkorst – vulkanische bommen – asregen.

15b Gloeiendelavaiserggevaarlijk.Bedenkwatergebeurtalsdelavaeenbosbereikt.

15c Lavastroomtsnelopeensteilehelling,maar

langzameropeenflauwerehelling.Bedenkwaaromasengassenuiteenvulkaanminstenszogevaarlijkzijnalsdelava.

Figuur 6 DoorsnedevandeaardkorstinLimburg,bij

Roermond.

Horst HorstSlenk

Figuur 7Eenvulkaanbarstuit.

.........................

.........................

.........................

.........................

.........................

.........................

.........................

.........................

gaswolkasregenvulkanischebommen

kraterlavastroommagma

aardkorst

Roermond ligt dicht bij een breuk, dichter dan

Venlo of Maastricht.

Eigen antwoorden.

Eigen antwoorden, vaak zijn het

aardbevingen waarover veel op televisie is

geweest.

Afhankelijk van het antwoord op 14b.

Het bos vliegt in brand.

De gassen zijn heet en giftig, en ze zijn sneller

dan de lava. Ze verrassen je dus ook sneller.


14

opdracht 16

Bekijk op bladzijde 76 van het lesboek bron 7.16a Leguitwaaromhetgevaarlijkisomdoorde

aswolkvaneenvulkaantevliegen.

16b Bedenkwatergebeurtalsgloeiendelavaeen

besneeuwdgebiedofeengletsjerbereikt.

16c Bedenkvoorwiehetvervelendisalsereenweek

langgeenvliegtuigenmeerkunnenvliegen.Legookuitwaaromhetvoordiemensenvervelendis.

opdracht 17

c Opdracht 17f doe je met z’n tweeën. Lees op bladzijde 77 van het lesboek de tekst

‘Toen en daar: Pompeii, stad onder de as’.17a InwelkjaarbarsttedevulkaanVesuviusuit?

17b Bijwelktijdvakhoortdatjaar?Gebruikzonodig

deTijdwijzer.

17c Hoekwamhetdatdebodemindebuurtvande

vulkaanrommeldeentrilde?

17d Watdachtendemensenindietijdwatde

oorzaakwasvanhetrommelenentrillenvandeaarde?

17e Bedenkwaaromdemensendatdachten.

17f Bedenksamenmetjebuurmanofbuurvrouw

nogietsdatmensenvroegergeloofdenendateigenlijknietklopt.

opdracht 18

c Opdracht 18f en g doe je met z’n tweeën. Lees op bladzijde 77 van het lesboek bron 8. Bekijk op bladzijde 77 van het lesboek bron 9.18a VoordatdeoomvanPliniusnaarPompeii

vertrok,keekhijnaardeVesuvius.Watvielhemop?

18b Watvieleropdeschepentoenzedichterbij

Pompeiikwamen?

18c Waarombondendemensendieuitdehuizen

kwamenkussensophunhoofd?

18d WaaraanisdeoomvanPliniuswaarschijnlijk

gestorven?

18e InPompeiizijnveelmensenverrastengestorven

tijdensdeuitbarsting.Denkjedaternuooknogveelmensenstervenaandegevolgenvaneenvulkaanuitbarsting?Legjeantwoorduit.

18f Bespreekmetjebuurmanofbuurvrouw.

Zoudenjullievlakbijeenvulkaanwillenwonen?Waaromwelofniet?

18g Waaromwonenveelmensentochindebuurt

vaneenvulkaan?

opdracht 19

Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘De aarde beeft’.

opdracht 20

BBb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘De aarde brandt’.

De as kan voor storingen in de motor zorgen.

Door de hitte smelt het ijs en de sneeuw en kan

er een modderstroom ontstaan.

Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: mensen die op

vliegvelden al zitten te wachten op hun vlucht,

mensen op een vakantie of zakenadres.

79 na Chr.

De tijd van Grieken en Romeinen.

De platen waren in beweging en magma zocht

zich een weg omhoog in de aarde.

Dat god Vulcanus in de aarde aan het werk

was in zijn werkplaats.

De mensen wisten in die tijd nog weinig over

hoe krachten in de aarde werkten.

Bijvoorbeeld: dat onweer en donder werden

veroorzaakt door goden die met een ossenkar

over de wolken reden.

Een wolk die opsteeg uit de vulkaan.

Warme as.

Om zich te beschermen tegen de vallende

stenen.

Waarschijnlijk is hij gestikt in de rook.

Nee, men weet nu door de voortekenen zoals

het rommelen/trillen van de aarde en de rook

dat de vulkaan waarschijnlijk gaat uitbarsten. Ze

kunnen nu op tijd vluchten.

Verschillende antwoorden mogelijk.

Zie bladzijde 18 voor deze antwoorden.

Verschillende antwoorden mogelijk.

Zie bladzijde 18 voor deze antwoorden.



ga naar:www.mundo-online.nl


21a Maakdepuzzelinfiguur8. 1 Vuurspuwendeberg. 2 Diepegleufindezeebodem. 3 Lossestukkenaardkorst. 4 Grotegolf,veroorzaaktdoorzeebeving. 5 Stadverdwenenonderaslaagin79n.Chr. 6 Buitenstelaagvandeaarde.21b Welkwoordstaaterindegrijzekolom?

21c Leguitwatditwoordbetekentenwathiersoms

uitkomt.


22a Waardoorwordenaardbevingenveroorzaakt?

22b Waardoorwordenvulkaanuitbarstingen

veroorzaakt?

22c WaaromkomenerinNederlandgeenzware

aardbevingenvoor?

22d Watkunjedoentegenaardbevingsgevaar?

Kennenenkunnen

Alsjeklaarbentmetditblokkunje:• vertellenhoedeaardeisopgebouwd;• uitleggenhoeaardbevingenontstaan;• vertellenwelkeviersoortenbewegingenvan

platenerzijn;• uitleggenwatergebeurtalsplatenbotsen;• uitleggenwatergebeurtalsplatenuitelkaar

drijven;• deverschillennoementussenaardbevingenin

Japan,HaïtienNederland;• opeenkaartmetplatenenbewegingendiedie

platenmaken,aanwijzenwaaraardbevingenkunnenontstaan;

• uitleggenwaterbijeenvulkaanuitbarstinggebeurt;

• uitleggenopwelkemaniereneenvulkaanuitbarstinggevaarlijkkanzijn;

• uitleggenwaarommensentochgraagindebuurtvaneenvulkaanwonen;

• opeenkaartmetplatenenbewegingendiedieplatenmaken,aanwijzenwaarvulkanenkunnenontstaan.

•

•

Begrippenaardbeving lavaaardkern magmaaardkorst mid-oceanischerugaardmantel platenepicentrum trogkrater vulkaan

TijdwijzerTijdvanGriekenenRomeinen(3000v.Chr.-500n.Chr.)

Krater.

Bovenkant/uitgang van een vulkaan waar

bij een uitbarsting de vulkanische producten

uitkomen zoals: lava, as, vulkanische bommen

en gassen.

Het langs elkaar schuiven van aardplaten.

Het botsen van aardplaten of het uit elkaar

schuiven van aardplaten.

Nederland ligt niet op de rand van een grote

plaat.

Stevige huizen bouwen, zorgen voor een goed

geïnformeerde bevolking.

Eigen onderwerp.

Eigen onderwerp.

Figuur 8

4

1

3

2

6

5

V U L K A A N

T R O G

P L A T E N

T S U N A M I

P O M P E I I

A A R D K O R S T


16

Menukaart 1

A OverstromingeninPakistan

opdracht 1

a gebruik de atlas. Bekijk op bladzijde 78 van het lesboek de

bronnen 10 en 11.1a ZoekPakistanopindeatlas.Welkerivier

stroomtdoorPakistan?

1b Inwelkgebergteontstaatdierivier?

1c Deoverstromingenwarennietsteedsin

hetzelfdedeelvanPakistan,maarverplaatstenzich.Inwelkerichtingverplaatstendeoverstromingenzich?

1d Leguitwaaromdeoverstromingenzichzo

verplaatsten.

opdracht 2

2a WaaromdurfdenenkelehulporganisatiesnietinPakistantehelpen?

2b WatweetjealvanPakistan?Maaksteedseenkeuze.

arm / rijk islam / hindoeïsme sterke regering / zwakke regering, aardbevingsgebied / geen aardbevingsgebied2c Bijdeoverstromingenvielenveelminderdoden

danbijdeaardbevinginHaïti,dieeenhalfjaarvoordezeoverstromingenplaatsvond.Bedenkwaardoorhetaantaldodelijkeslachtoffersbijoverstromingenvaakminderisdanbijeengroteaardbeving.

2d Hetduurdeeentijdvoordehulpopgang

kwam.InNederlandwaserop26augustuseentelevisieactie.HoelangstondensommigegebiedeninPakistantoenalonderwater?

2e Bedenkwatjijdeedindezomervan2010.

2f Bedenktweeredenenwaaromdehulpaan

Pakistanzomoeilijkopgangkwam.

1

2

A Overstromingen in Pakistan DehulpverleningaanPakistankwammoeizaam

opgang.Zoekuitwaardoordatkwamenorganiseerhulp!

B Rampen deze week Zoekuitdoorwelkerampendeaardedezeweek getroffenis.

C Onderzoek een ramp WatisergebeurdmethetdorpvanOmayra

Sanchez?

Ineengroepjevantweeofdrie

Samenofalleen

Ineengroepjevandrieofvier

Atlas,computermetinternet,beamerofdigibord

Computer

Kopieerapparaat,grootvelpapier(A2),stiften/kleurpotloden,schaar

keuzeopdracht Samen of alleen Wat heb je nodig?

De Indus.

De Himalaya.

Van noord naar zuid.

Het water stroomde langzaam naar beneden

met de rivier mee, de overstromingen kwamen

zo steeds zuidelijker.

Omdat de regering de veiligheid van de

hulpverleners niet kon garanderen.

De ramp komt langzamer, je hebt meer tijd om

te vluchten.

Zes weken (44 dagen).

Eigen antwoord, bijvoorbeeld: vakantie vieren.

Men was bang voor een lage opbrengst door

te weinig kijkers (mensen waren op vakantie).

Pakistan is een onbekend land, niet veel mensen

weten er iets van of kennen de inwoners.


17Thema4Rampen en plagenMenukaart1Natuurrampen

Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Rampen deze week’.

B Rampendezeweek

C Onderzoekeenramp

opdracht 3

c Deze opdracht doe je in een groepje van twee of drie.

Bb gebruik een computer met internet. Bijeengrotegeldinzamelingsactievoorhulpbij

eenramp,wordenooktelevisiespotjesgemaakt.Julliegaanzo’nspotjemeteenbekendeNederlanderbedenken.Hetspotjelatenjulliezienindeklas.

•Bekijkopwww.youtube.comdrietotvijffilmpjesoverdeoverstromingeninPakistanenzoekopinternetfoto’svandeoverstroming.Tip:gebruikalszoekwoorden:Pakistan flood 2010.

•Bedenkvoorwelkezenderenwelkegroepkijkersjulliehetspotjewillenmaken.

•BedenkwelkebekendeNederlandergeschiktzouzijnominjulliespotjegeldtevragenvoordenoodhulp.Eigen antwoorden.

•Schrijfeenkortetekst,diedebekendeNederlanderinhetspotjevertelt.

•EenvanjulliespeeltdebekendeNederlanderenleertdetekstuithethoofd.

•Kiesuitdegekozenfilmpjesenafbeeldingenéénminuutfilmofmaximaalvijffoto’sdiejeinhetspotjewiltlatenzien.

Omhetfilmpjesneltekunnenlatenzien,

kopieerjedelinknaarhetfilmpjeopYoutubeineendocument,datjesnelkuntopenen(testdelinkvoorjehetvoordeklasdoet!).Alsjekiestvoorfoto’s,dankunjezeineenpowerpointpresentatiezetten.

Presenteerjespotjevoordeklas.

Bb ga naar www.mundo-online.nl en print de kaartjes die bij deze opdracht horen.

c Deze opdracht doe je met z’n drieën of vieren.d computer en printer, groot vel papier,

stiften/kleurpotloden en een schaar Lees op bladzijde 79 van het lesboek de tekst

‘Onderzoek een ramp’. Bekijk op bladzijde 79 van het lesboek bron 12.

•Knipdeinformatiekaartjesuit. •Leesallekaartjesgoeddoor. •Legallekaartjesmetdeoorzakenvanderamp

bijelkaar. •Legallekaartjesmetdegevolgenvanderamp

bijelkaar. •BedenkwatermetOmayraisgebeurd. •Legdekaartjesopeengrootvelpapier.Tussen

kaartjesdieietsmetelkaartemakenhebben,trekjelijnen.Julliemoetenvaniederelijnuitkunnenleggenwathetverbandistussendekaartjes.

•Plakdekaartjesvast. •Presenteerdeuitkomstenvanjullieonderzoek

metdepostervoordeklas.LegaanderestvandeklasuitwatervolgensjullieisgebeurdinArmero.VertelookwatermetOmayraisgebeurd.


18

Antwoord opdracht 18f:

Bijvoorbeeld: Nee, want wanneer de vulkaan uitbarst kan het gevaarlijk zijn en kun je sterven aan de gevolgen.

Of: Ja, want tegenwoordig worden de meeste mensen op tijd gewaarschuwd en kun je vluchten als de vulkaan

gaat uitbarsten.

Antwoord opdracht 18g:

Bijvoorbeeld: Vaak is het lang geleden dat de vulkaan is uitgebarsten en dreigt er lang geen gevaar.

Of: Tegenwoordig kunnen de mensen op tijd gewaarschuwd worden voordat de vulkaan uitbarst.

Of: De grond rondom een vulkaan is vaak vruchtbaar door de (afgekoelde) vulkanische as.


19Thema4Rampen en plagenBlok1Aantekeningen


20

Blok 2 Rampen in Afrika

Afrika is een continent waar veel rampen plaatsvinden. Soms is de natuur de oorzaak, maar vaak ook de mens. Oorlogen komen helaas veel voor in Afrika. En ook ziekten die door mensen worden verspreid, zoals aids.

DEELvRAAg vAN DIT BLOk: Waardoor komen er in Afrika veel

rampen voor en welke gevolgen hebben die?

opdracht 1

Lees de tekst hierboven en bekijk in het lesboek de titels, teksten en bronnen van blok 2.

1a WelksoortnatuurrampenkomtveelvoorinAfrika?

1b WelkeziekteiseengrootprobleeminAfrika?

1c InwelkgebiedinAfrikawasin2006eenoorlog?

opdracht 2

a gebruik gB 164-165 en 195C (BB 91 en 114C). gebruik figuur 1.2a Schrijfachterdehoofdlettersdejuiste

landennamen.

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P2b Schrijfachterdecijfersdejuistenamenvande

steden.

1

2

3

4

5

6

7

8

92c Schrijfachterdelettersdejuistenamenvande

rivierenenzeeën.

a

b

c

d

e

f

g

h2d Kleurinfiguur1degebiedenmetmeerdan1000

mmneerslagperjaarblauw.2e Kleurinfiguur1degebiedenmetminderdan

250mmneerslagperjaargeel.2f Schrijfdevolgendenamenopdejuiste

plaatsindekaart:Sahara,Sahel,KalaharienKongobekken.

Droogte

Aids

Darfur

Marokko

Algerije

Egypte

Sudan

Ethiopië

Somalia

Kenia

Uganda

Tanzania

Mozambique

Zuid-Afrika

Zimbabwe

Democratische Republiek Kongo

Nigeria

Ghana

Ivoorkust

Casablanca

Cairo

Khartoum

Nairobi

Pretoria

Johannesburg

Kaapstad

Kinshasa

Lagos

Nijl

Zambezi

Kongo

Niger

Middellandse Zee

Rode Zee

Indische Oceaan

Atlantische Oceaan


21Thema4Rampen en plagenBlok2Rampen in Afrika

opdracht 3

Lees op bladzijde 80 van het lesboek de tekst ‘Natuurrampen bestaan niet’.

3a ErzijnverschillendeoorzakenvoorderampenmetveelschadeenslachtoffersinAfrika.SchrijfdevolgendeoorzakenvanrampeninAfrikaindejuistekolominfiguur2: uitstoot van

broeikasgassen – snelle bevolkingsgroei – storten van giftig industrieafval in Afrika – armoede

3b VeelmensendenkenbijAfrikaaanbedreigdediersoorten.AanwelkedierendenkjijbijAfrika?

3c Noemtweeredenenwaaromveelvandeze

diersoortenwordenbedreigd.

1

2

Figuur 1Afrika.

N

A

1

2

3

4

5

6

7

8

9

B

C

a

a

e

f

gh

b

b

c

d

d

cc

D

E

F

GH

I

J

K

L

M

OP

1000 km5000

Jaarlijkse neerslagminder dan 250 mm

meer dan 250 mm

Sahara

Sahel

Kongo Bekken

Kalahari

Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: olifanten,

leeuwen, giraffen, zebra’s.

Het leefgebied van de dieren wordt steeds

kleiner.

Er wordt op de dieren gejaagd.

Figuur 2

Oorzaken van rampen in Afrika zelf Oorzaken van rampen in Afrika buiten Afrika

snelle bevolkingsgroei uitstoot van broeikasgassen

armoede storten van giftig industrieafval


22

opdracht 4

Bekijk op bladzijde 80 van het lesboek bron 13. Lees op bladzijde 146 van het lesboek

vaardigheid 3 verklaren.c Deze opdracht doe je met z’n tweeën.4a DeoverstromingeninMozambiquewerden

veroorzaaktdoorheftigeregeninZimbabwe.WatheeftdebevolkingsgroeiinZimbabwetemakenmetdeoverstromingeninMozambique?Tekeninfiguur3pijlentussendeoorzakenengevolgen.Degrijzevakkeninfiguur3zijnalleenoorzaak,daargaandusgeenpijlennaartoe.Devetomrandevakkeninfiguur3zijnhetgevolgvantweeoorzaken,daargaandustweepijlennaartoe.Jekuntachtpijlentrekken.

4b LegmetdefotouitwaaromhetvoordebevolkingvanMozambiquelastigisomvoordeoverstromingtevluchten.

4c Hetbouwenvandijkenis(te)duurvoorde

menseninditgebied.Bedenkeengoedkoperemanieromtochveiligertekunnenwonenineengebiedmeteengroteoverstromingskans.

4d Geefmeteenpijlopfiguur1aanwaarhet

overstroomdegebiedligt.

opdracht 5

Lees op bladzijde 80 van het lesboek bron 14.5a HoelangduurtdedroogteinSomaliaal?

5b WaardoorwordtdebevolkingvanSomalianog

extragetroffen?

5c InNederlandklagenboerenookweleensover

eendrogetijd.BedenkhoelangeendrogetijdinNederlandduurt.

5d Bedenknogeenredenwaaromdedroogtevoor

eenSomalischeboerveelernstigerisdanvooreenNederlandseboer.

Figuur 3

Wistjedat? • De Sahara de grootste woestijn ter wereld is? • De Sahara zich de laatste jaren heeft

uitgebreid door de droogte? • Een groot deel van Afrika voor 1800

onbekend was bij Europeanen?

Het land is vlak en daardoor overstroomd, er zijn

geen vluchtheuvels, de huizen zijn laag.

Het bouwen van terpen.

Zes jaar.

Er is ook oorlog.

Hooguit twee maanden.

Een Somalische boer heeft geen geld om

aan irrigatie te doen, en als hij dat al wel zou

hebben, zou het technisch niet mogelijk zijn,

omdat het water er gewoon niet is.

InZimbabweisveellichttropischwoud

ErzijnheftigebuieninZImbabwe

Erwordenbossengekapt

DebevolkingvanZimbabwegroeit

Erwordennieuweakkersaangelegd

DerivierinMozambiqueoverstroomt

Naeenregenbuistroomthetwatersnelnaarderivier

IndevlaktevanMozambiquestroomthetwaterinde

rivierlangzamer

Naeenregenbuidruppeltwaterlangzaamvandebladerenen

trektindebodem

Hetwaterkomtgelijkmatiginderivier

Erzijnweinigoverstromingen



opdracht 6

Bekijk op bladzijde 81 van het lesboek bron 15.6a VergelijkhetaantalaidspatiënteninAfrikamet

derestvandewereld.

6b InwelkdeelvanAfrikakomtaidshetmeest

voor?

6c Noemtweelandendiedaarliggen.

6d Inwelkniet-Afrikaanslandishetaantal

aidspatiëntengroot?

opdracht 7

Lees op bladzijde 80 van het lesboek de tekst ‘Aids en armoede’.

Lees op bladzijde 146 van het lesboek vaardigheid 3 verklaren.

d A3-papierc Deze opdracht doe je met z’n tweeën. Kopieerdekaartjesuitfiguur4.Legdekaartjes

zoneerdatzesamenvertellenwaaromaidszo’ngrootprobleemisinAfrika.

opdracht 8

Lees op bladzijde 81 van het lesboek de tekst ‘Aids en cultuur’.

8a AidsiseentaboeinAfrika.LeguitdatdatookeenoorzaakisvoordegroteverspreidingvanaidsinAfrika.

8b IsaidsinNederlandookeentaboe,volgensjou?

8c Leguitdatdemachocultuurookeenoorzaakis

voordegroteverspreidingvanaidsinAfrika.

8d Waaromisheteenextragrootprobleemals

jongevrouwenmethivbesmetraken?

Figuur 4 Voorbeeld

Mensenkunnennietlezenenschrijven

Teweiniggeldvoorcondooms

Geenaidstest

Veelmensengaandoodaanaids

Weinigopleiding

Geenkennisoveraids

Slechtegezondheidszorg

Veelmensenkrijgenaids

Armoede

Teweiniggeldvoormedicijnen

Mensenwetennietdatzebesmetzijn

In Afrika komen de meeste aidspatiënten voor.

In het zuiden.

Zimbabwe, Zuid-Afrika.

In Rusland.

Omdat er niet over aids gepraat mag worden,

worden jongeren niet gewaarschuwd voor de

gevaren van aids.

Eigen antwoord.

In een machocultuur is het belangrijk dat

mannen seksueel actief zijn. Ze hebben vaak

seks met meerdere vrouwen. Daarnaast

kunnen vrouwen geen nee zeggen tegen

onveilige seks en vinden mannen een

condoom niet stoer.

Ze kunnen het virus doorgeven aan hun baby.

2

4

10

9

3

6

8

11

1

7

5


24


Lees de tekst in figuur 5.9a Hetaantalhiv-enaidspatiëntenisheelgrootin

Zuid-Afrika.Welkeverklaringgeeftdezebrondaarvoor?

9b Isditeeneconomischeofeencultureleoorzaak?

Legjeantwoorduit.

9c OnderstreepindetekstwatpresidentZumaaan

deaidsepidemiewildoen.

opdracht 10

Lees op bladzijde 81 van het lesboek de tekst ‘gevolgen van aids’.

Bekijk op bladzijde 81 van het lesboek bron 16.10a Welkgevolgvanaidslaatbron16zien?

10b LeguithoeaidsleidttotmeerarmoedeinAfrika.

10c Geeftweeredenenwaaromdegevolgenvan

aidsinarmelandenveelgroterzijndaninrijkelanden.

1

2


Bekijk nog eens op bladzijde 81 van het lesboek bron 15.

c Deze opdracht doe je met z’n tweeën. Julliewerkenbijeenhulporganisatieengaan

voorlichtinggevenoveraids.Beantwoordeerstdevolgendevragen.

11a Inwelklandgaanjullievoorlichtinggeven?

11b Aanwelkegroepmensengaanjullievoorlichting

geven?

11c Waaromaandezegroep?

11d Bedenkmetwelkeproblemenjerekeningmoet

houden.

Figuur 5

Zuid-Afrikaanse president Zuma belooft nieuw tijdperk in strijd tegen aidsDeregeringvanZuid-Afrikagaateennieuwebenaderingvanaidsvolgen,zeipresidentZuma.Zuid-Afrikaishetlandmetdemeestehiv-besmettingen.Zumabeloofdedatmeermensenvoorbehandelingmetaidsremmersinaanmerkingkomen.DevorigepresidentMbeki,dienegenjaarregeerde,geloofdedathethiv-virusnietdeoorzaakisvanaids.Mbekidachtdataidsremmendemedicijnengiftigwaren.ZijnministervanVolksgezondheidschreefaidspatiënteneendieetvanknoflook,olijfolie,citroenenenbietenvoor.Pasnaeenrechtszaakkwamenaidsremmersin2003voorarmeZuid-Afrikanenbeschikbaar.Nogmaarvoorweinigmensen,wantprovincialepoliticivanregeringspartijANCwildenpresidentMbekinietkwaadmaken.

Vrijnaar:NRCHandelsblad,2december2009

Onder de vorige president Mbeki (1999-2008)

kregen maar weinig mensen aidsremmers,

omdat hij dacht dat het met een dieet te

genezen was.

Een culturele oorzaak: het heeft te maken met

een opvatting van de president en niet met

armoede.

Veel kinderen verliezen hun ouders aan aids.

Vooral mensen tussen de 15 en 45 gaan dood

aan aids. Zij doen het werk in een land. Als zij

doodgaan, zijn er minder mensen over om te

werken en wordt er minder geld verdiend.

Er zijn veel meer aidspatiënten.

In rijke landen blijven aidspatiënten langer

leven, omdat ze goede medicijnen krijgen.

Eigen antwoord.

Eigen antwoord.

Eigen antwoord.

Eigen antwoord.



11e Kiesnudemanierwaaropjullievoorlichtinggaangeven:

eenfolderEigen keuze. eenposter eenpresentatievanvijfminuten11f Opwelkevraagmoetenmensenhetantwoord

wetennajullievoorlichting?

11g Werkjullievoorlichtinguit.Denkaan: •hoemaakjejeverhaalgeschiktvoorjullie

doelgroep? •welkeplaatjesgebruikje? Alsjeklaarbent: •poster:hangjullieposteropindeklas. •folder:kopieerdefoldervijfkeerendeelhem

uitaaneenpaarklasgenoten. •presentatie:houddepresentatie. Stelnajullievoorlichtingaaneenpaarmensen

devraagvanopdracht11f.Wetenzehetantwoord? Ja / Nee

Zonee,waarlagdataan?

opdracht 12

Lees op bladzijde 82 van het lesboek de tekst ‘Oorlog in Afrika’.

LegdevolgendeoorzakenvanoorlogeninAfrikauit:

12a zwakkeregering:

12b gebrekaanvruchtbaarland:

12c criminelebendes:

12d werkloosheid:

opdracht 13

Lees op bladzijde 82 van het lesboek de tekst ‘Oorlog in Darfur’.

Bekijk op bladzijde 82 van het lesboek de bronnen 17 en 18.13a Welketweebevolkingsgroepenwonenin

Darfur?

1

213b Opwelketweemanierenwordtdevruchtbare

grondinDarfurgebruikt?

1

213c Waarvanlevendetweebevolkingsgroepen?

13d Waardoorrakendetweebevolkingsgroepen

metelkaarinconflict?

13e Waardoorisdezeoorlogeenrampvoorveel

mensenuitDarfur?

Eigen antwoord.

Eigen antwoord.

Als de regering zwak is,

kunnen gewapende bendes de baas worden in

een deel van het land.

Mensen strijden

tegen elkaar om vruchtbare grond.

Criminele gewapende bendes

beheersen de handel in grondstoffen en strijden

tegen andere bendes of tegen de regering.

Jongeren die werkloos zijn,

sluiten zich aan bij de bendes en nemen dus

deel aan de strijd.

Zwarten

Arabieren

Nomaden laten er hun vee grazen.

Boeren verbouwen gewassen op hun akkers.

Veeteelt en akkerbouw.

Beide bevolkingsgroepen hebben vruchtbare

grond en water nodig. En dat is er onvoldoende.

Ze raken hun huizen en akkers kwijt. Veel

mensen worden gedood. Ze moeten vluchten

voor het geweld.


26

opdracht 14

Lees op bladzijde 83 van het lesboek de tekst ‘kinderen zijn slachtoffer van oorlog’.

14a Bedenkdrieproblemenwaarmeekinderentemakenhebbendieeenoorloghebbenmeegemaakt.Bijvoorbeeld:

1

2

314b HoeprobeertWarChildkinderenuit

oorlogsgebiedentehelpen?

14c RampenalsinKongokomenzeldeninhet

nieuws.Bedenkdaarvooreenreden.

opdracht 15

Lees op bladzijde 83 van het lesboek bron 19.15a HoeoudwasKontoenhijkindsoldaatwerd?

15b WatwasvolgensKonnodigomteoverlevenals

kindsoldaat?

15c Konzegtdatzijnhartvansteenwas,maar

doordehulpdiehijkreegiszijnhartzozachtalskatoengeworden.Leguitwathijdaarmeebedoelt.

opdracht 16

Lees op bladzijde 83 van het lesboek de tekst ‘De schade beperken’.

Bekijk op bladzijde 83 van het lesboek bron 20.16a Watishetdoelvandegroteposterinbron20?

16b Indetekstwordendriesoortenhulpbijrampen

genoemd.Welkezijndat?

16c Vanwatvoorsoorthulpisdepostervanbron20

eenvoorbeeld?

16d Geefvandevolgendevoorbeeldenaanwatvoor

soorthulpergegevenwordt. 1 Nadeoverstromingwordenmensennaar

veiligergebiedgebracht.

2 Nadeoverstromingwordendedijken

verbeterd.

3 Eenhulporganisatiedeeltgratiscondoomsuit

ineenlandwaarveelaidsis.


c Deze opdracht doe je met zijn tweeën. Steljevoor:jehoortdaterinAfrikahonger

heerst.JehebtgezienhoekindereninhetdorpAfubijnastervenvandehonger.Julliewillenhulpbieden.

Bedenksameneenplanhoejulliehulpkunnenbiedenaanditdorp.Denkaandevolgendedingen:

•Hoekomjeaangeld? •Watvooractiekunjevoeren? •Hoezorgjedatmensenvandeactiehoren? •Watwiljedoenmethetgeld? •Hoekrijgjehetgeldofdespulleninhet

rampgebied? Eigen antwoorden. Maaksameneenkleinepresentatieoverjullie

plan.Kiesuit: eenpowerpointpresentatie eenspreekbeurt Eigen keuze.

angst voor geluiden

geen vertrouwen meer in volwassenen

slecht kunnen slapen

Ze geven de kinderen weer zelfvertrouwen

door de kinderen creatieve dingen te laten

doen.

De rampen zijn niet zo nieuw meer: de

nieuwsmakers vinden ze daarom niet zo

interessant om te laten zien op tv. Bovendien

vallen er in een keer niet heel veel slachtoffers.

Het gaat heel geleidelijk.

Vijf jaar.

Hij moest zijn gevoel uitschakelen.

Toen hij kindsoldaat was, moest hij meevechten

en deed en zag hij afschuwelijke dingen. Dat

kon hij alleen volhouden als hij zijn gevoel

uitschakelde en dus een hart van steen had. Hij

voelde geen angst of verdriet. Door de hulp die

hij kreeg, leerde hij mensen weer te vertrouwen

en gevoelens te hebben en werd zijn hart zacht.

De mensen waarschuwen tegen aids.

Voorkomen van rampen, gevolgen beperken,

noodhulp.

Voorkomen van een ramp.

noodhulp

schade beperken

voorkomen van een ramp



KennenenkunnenAls je klaar bent met dit blok kun je:• debelangrijkstelanden,stedenenrivierenvan

Afrikaaanwijzenopeenkaart;• beschrijvenmetwelkerampenAfrikatemaken

heeft;• verklarenwaaromdierampenvoorkomenin

Afrika;• oorzakennoemenwaaromaidsAfrikazohard

treft;• degevolgenvanaidsinAfrikanoemen;• verklarenwaaromerinAfrikaveelconflicten

zijn;• deoorzakennoemenvanhetconflictinDarfur;• uitleggenwelkegevolgenoorlogenhebben

voorkinderen;• beschrijvenwelkesoortenhulpergeboden

wordtbijrampen.

Begrippenepidemienoodhulp

vaardigheid3Verklaren


opdracht 18

Lees figuur 6.18a OnderstreepdehulpdiehetRodeKruisgeeft.

18b Hoeveelsoortenhulphebjeonderstreept?18c Welkehulpismeteennodig?Kleurdiewoorden

rood.18d Welkhulpispaslaterbelangrijk?Kleurdie

woordengroen.18e Vooraldiehulpisgeldnodig.HoekomthetRode

Kruisaangeld?

opdracht 19

Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Afrika in het nieuws’.


20a NoemdebelangrijksteoorzaakvanaidsinAfrika.

20b NoemeenconflictinAfrika.

20c Noemdriesoortenhulpbijrampen.


gebruik figuur 7. VulvoordrierampendieinAfrikavoorkomende

tabelvanfiguur7in.

Figuur 6WathetRodeKruisdoet.

HetverschaffenvannoodhulpisaltachtigjaareensleutelactiviteitvanhetRodeKruis.Ineersteinstantiegaathetomhetreddenvanlevens:hetopvangenvanslachtoffers,zorgenvoordrinkwater,etenengezondheidszorg.Daarnagaathetomherstelwerkzaamhedenenwederopbouw.DoorhetRodeKruiswordtjarenlanghulpverleend.

Bron:www.rodekruis.nl

Figuur 7

Ramp Oorzaken gevolgen

Aids Armoede, weinig onderwijs, slechte gezond- Jonge mensen sterven, minder mensen om heidszorg, aids is taboe, machocultuur. het werk te doen, veel kinderen zijn wees.

Overstromingen Bevolkingsgroei, aanleg akkers waarvoor Oogsten vernield, honger, mensen en dieren bomen worden gekapt, klimaatsverandering. verdrinken, huizen vernield.

Oorlog in Darfur Te weinig vruchtbare grond voor mensen in Veel mensen gedood, veel mensen zijn op Darfur. de vlucht.

ExTRA OEfENBLAD ECONOMIE Vraagaanjedocentofjehetextra

oefenbladoverOntwikkelingshulp van de Nederlandse overheidmoetmaken.

Van mensen die geld geven, bijvoorbeeld via

de tv of collectes.

Armoede.

Oorlog in Darfur.

Voorkomen van een ramp, schade beperken,

noodhulp.

7


Menukaart 2


A RampmetdeTitanic

28

A Ramp met de Titanic Hetgrootsteenmodernsteschipterwereldzonk

opzijneerstereis.SchrijfeenverhaalofmaakeenposteroverderampmetdeTitanic.

B vluchtelingen Jemaakteennatuurrampmeeengaatopde

vlucht.Schrijfeenverhaaloverwatjemeemaakt.

C Conflicten in de wereld Zoekopinternetinformatieovereenconflict

datnuinhetnieuwsis.Schrijfdaareenkrantenberichtover.

Samenofalleen

Alleen

Samenofalleen

Papier,kleurpotloden

Schrijfpapier

Computer

Lees en bekijk op bladzijde 84 van het lesboek de teksten en bronnen van opdracht A.

Kieswelkeopdrachtjewiltdoen: AIkmaakeenooggetuigenverslagvan

iemanddiederampheeftoverleefd. BWijmakeneenposterofeenpowerpoint-

presentatieoverderampmetdeTitanic.

A Ooggetuigenverslagd schrijfpapier Jehebtalseenvandeweinigenderampmetde

Titanicoverleefd. Schrijfeenverslagoverderamp.Schrijferhet

volgendein: •ofjearmofrijkwas; •waaromjemeegingopdeTitanic; •hoehetschiperuitzag; •hoedereisverliep; •hoejemerktedatereenongelukwasgebeurd; •watjetoenhebtgedaan; •hoejewerdgered. Jemagnatuurlijknaarinformatiezoekenop

internet,indemediatheekofdebibliotheek.OfbekijkdefilmTitanic.Maakookeentekeningbijjebrief.

B Posterc Deze opdracht doe je met z’n tweeën.d groot vel papier, kleurpotloden Maakeenmooieposterofpowerpoint-

presentatieoverderampmetdeTitanic.Zoekalsjetijdhebtextrainformatieopindebibliotheekofopinternet.Jeposterofpresentatiemoetiniedergevallatenzien:

•eentekeningofplaatjevanhetschip; •deroutevanhetschip; •hoehetschipverongelukte; •waterdaarnagebeurde.

Laat je verslag lezen door je docent. Laat je poster zien aan je docent. Misschien

mag je de poster daarna ophangen in de klas.


29Thema4Rampen en plagenMenukaart2Rampen in Afrika

B Vluchtelingen

C Conflictenindewereld

b ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Conflicten in de wereld’.

Lees op bladzijde 85 van het lesboek de tekst ‘Op de vlucht’.

Bekijk op bladzijde 85 van het lesboek de bronnen bron 23, 24 en 25.

d schrijfpapier Steldatjijeenvandevluchtelingenop

dezefoto’sbent.Jehebteennatuurrampmeegemaaktenbesluittevluchten.Schrijfeenverhaalvanongeveer300woordenoverwatjemeemaakt.Beschrijfiniedergevaldevolgendedingen:

•Watvoorsoortrampmaaktejemee? •Waarombesluitjetevluchten? •Metwievluchtje? •Watneemjemee? •Waargajeheen? •Wanneerkomterhulp? •Watvoorhulpkrijgje? •Hoezietjelevenernuuit? •Welkeplannenhebjevoordekomende

weken?

Laat je verhaal lezen door je docent.


30


32

Blok 3 Rampen in de middeleeuwen

Het gebied dat nu Nederland is, werd in de middeleeuwen regelmatig getroffen door rampen. Oorlogen, ziekten en overstromingen eisten veel slachtoffers.

DEELvRAAg vAN DIT BLOk: Wat waren de oorzaken en gevolgen van rampen in de middeleeuwen?

opdracht 1


1a Welketekstgaatoverhonger?

1b Welketekstenenwelkebrongaanoverziekten?

Teksten:

Bron:1c Welketekstenenbrongaanovergeweld?

Teksten:

Bron:1d Welketekstenenbrongaanovernatuurrampen?

Teksten:

Bron:

opdracht 2

Bekijk op bladzijde 86 van het lesboek de tijdbalk.

2a Bijwelketijdvakkenhorendeikonendievoordetitelvanblok3staan?

2b Hoenoemjedietweetijdvakkensamen?

2c InwelktijdvakvondendeVikingaanvallen

plaats?

opdracht 3

Bekijk op bladzijde 138 van het lesboek de Tijdwijzer.

3a Welketijdkwamvoordetijdvanmonnikenenridders?

3b Bedenk:welkegebeurteniswashetbeginvande

tijdvanmonnikenenridders? hetontstaanvanridders devalvanhetRomeinserijk dekomstvanhetchristendom3c Welkedriegroepenwarenerindetijdvan

monnikenenridders?

1

2

33d Elkegroephadzijneigentaak.Schrijfinfiguur1

degoedegroepachterdevolgendetaken.

Figuur 1

Taak groep

Bidden monniken

Vechtenenbesturen ridders

Werkenophetland boeren

Hongersnood.

De pest, Ellende in Europa

Vikingen vallen aan, Toen de Vikingen

weg waren ...

Watersnood: Sint-Elisabethsvloed

1421, Hier en toen: Watersnood 1953

31

28

29 en 30

De tijd van monniken en ridders en

tijd van steden en staten.

De middeleeuwen.

De tijd van monniken en ridders.

De tijd van Grieken en Romeinen.

monniken

ridders

boeren


33Thema4Rampen en plagen Blok3 Rampen in de middeleeuwen

opdracht 4

Lees op bladzijde 86 van het lesboek de tekst ‘Hongersnood’.

VergelijkhetRomeinserijkmetdetijdtussen500en1000.Vulhetschemavanfiguur2in.

opdracht 5

Lees op bladzijde 146 van het lesboek vaardigheid 3 verklaren.

c Deze opdracht doe je met z’n tweeën.d schaar, lijm, A4-papier5a Metdekaartjesvanfiguur3kunjeverklaren

waaromhetslechtgingmetdelandbouwtussen500en1000.

•Kopieerdekaartjesenknipzeuit. •Legdekaartjeszoneerdatzesamenverklaren

waaromhetslechtgingmetdelandbouw. •Plakdekaartjesophetvelpapier. •Geefmetpijlentussendekaartjesaanwelke

gebeurtenissenoorzakenengevolgenzijn.5b Inwelketijdginghetbetermetdelandbouw? IndeRomeinse tijd / tijd van monniken en ridders,

want

opdracht 6

Bekijk op bladzijde 86 van het lesboek bron 26.6a Metwelkgereedschapwerkendeboerenop

dezebron?

6b Deboerenmochtennietalleoogstzelfhouden.

Bijwelkdeelvanbron26horendevolgendezinnen?

•Eendeelvandeoogstisvoordeheerinhetkasteel.

boven / midden / onder •Eendeelvandeoogstwordtgebruiktomweer

intezaaien. boven / midden / onder •Eendeelvandeoogstkrijgendeboerenzelf. boven / midden / onder6c Welketweeoorzakenvanhongersnoodvoorde

boerenziejeindezeafbeelding?

1

2

Romeinse rijk Europa tussen 500 en 1000

Wegen goed / slecht goed / slecht

Oorlog veel / weinig veel / weinig

Handel veel / weinig veel / weinig

Steden veel / weinig veel / weinig

Landbouw wel / geen specialisatie wel / geen specialisatie

Figuur 2

Figuur 3

boerenverbouwenalleszelf=geenspecialisatie

weinighandel

slechtewegen

grondbrengtminderop

lageopbrengstlandbouw

veeloorlogen

de boeren specialiseerden zich niet.

Daardoor waren de opbrengsten niet hoog.

Sikkel, hark en schop.

De landbouw was primitief: de boeren

hadden eenvoudige gereedschappen

De boeren moesten een deel van de oogst

afstaan.

1

4

3

2

5

1


34

opdracht 7

Bekijk op bladzijde 86 van het lesboek bron 27.7a Watpastbijdezebron? •eenvoudig gereedschap / moderne machines • veel mensen bewerken een stuk grond / weinig

mensen bewerken een stuk grond •verbouwen eigen voedsel / verbouwen

producten voor de handel7b Vergelijkdezebronmetbron26.Ziejevooral

verschillenofovereenkomsten?

opdracht 8

Lees op bladzijde 87 van het lesboek de tekst ‘vikingen vallen aan’.

8a WiewarendeVikingen?

8b Waaromgingenzijopreis?

8c WaaromhaddendeVikingensuccesmethun

aanvallenopdekustvanEuropa?

8d SteldatdeVikingenindetijdvanhetRomeinse

rijkhunaanvallenuitvoerden.Zoudenzedanooksucceshebbengehad?Legjeantwoorduit.

opdracht 9 Bekijk op bladzijde 87 van het lesboek bron 28. Detekenaarheeftzijneigenopvattingoverde

Vikingen.VondhijdeaanvallenvandeVikingeneenrampofniet?Leguithoejedatziet.

Hijvonddeaanvalleneen ramp / geen ramp.Dat

zieikaan


Bekijk nog eens op bladzijde 87 van het lesboek bron 28.

Lees op bladzijde 152 van het lesboek vaardigheid 7g Werken met afbeeldingen.

d A4-papier10a Geefeenbeschrijvingvandetekeningdoor

zoveelmogelijkvragenuitStap1vanhetstappenplantebeantwoorden.Gebruikhiervoorhetvelpapier.

•Waarspeeltdescènezichaf? •Watisgrootenwatiskleinafgebeeld? •Zijnbepaaldeaspectenoverdrevenafgebeeld?

(bijvoorbeeldkaraktertrekken) •Watdoendepersonenopdeafbeelding?

(letopallepersonen) •Waarkijkendepersonennaar?

(letweeropallepersonen) •Welkevoorwerpenendierenzieje? •Wieheeftdeafbeeldinggemaakt?10b Geefeenverklaringvandetekeningdoorzoveel

mogelijkvragenuitstap2vanhetstappenplantebeantwoorden.

•Waaromisderuimtezoafgebeeld? •Waaromzijndevoorwerpenendieren

toegevoegd? •Wiezijndepersonen? •Waaromzijnsommigepersonenbelangrijker

dananderen? •Waaromzijndepersonendataanhetdoen? •Watisdeboodschapofbedoelingvande

afbeelding?10c Geefjemeningoverdetekeningdoordevraag

uitstap3vanhetstappenplantebeantwoorden. Zie voor de antwoorden op opdracht 10a, 10b

en 10c bladzijde 42.

Wistjedat? • Vikingen hun schatten begroeven, maar vaak

stierven voordat ze ze konden opgraven? Die schatten werden meestal pas eeuwen later bij toeval gevonden.

•Vikingkoningen angstaanjagende bijnamen hadden, zoals ‘de wrede’, ‘de ijzeren arm’, ‘bloedbijl’ en ‘scherpe tong’?

Vooral overeenkomsten. In bron 26 en 27 zie

je alleen eenvoudige gereedschappen en

verbouwen de boeren hun eigen voedsel.

Boeren uit Scandinavië.

Om huiden, hout en gedroogde vis te ruilen

voor andere producten.

Er waren allemaal kleine gebiedjes, en niet één

groot leger dat de Vikingen tegen kon houden.

Nee, want het Romeinse leger was wel heel

sterk.

de manier waarop hij de Vikingen

afbeeldt, als een stel woestelingen dat brand

sticht en mensen vermoordt.



opdracht 11

Lees op bladzijde 87 van het lesboek de tekst ‘Toen de vikingen weg waren ... ’.

11a DeVikingaanvallenhaddengevolgenvoorwetenschapenhandel.Vulopdelegeplekkeninfiguur4degoedewoordenin.

11b HoeprobeerdendemensenVikingaanvallentevoorkomen?

11c DetochtenvandeVikingenhaddenalleengevolgenvoordemenseninEuropa.Waaromisdatzo,denkje?

opdracht 12

c Deze opdracht doe je met z’n tweeën.d A4-papier en kleurpotloden gebruik figuur 5.12a Figuur5iseentekeningvaneenversterkte

boerderijrond900.Schrijfdevolgendewoordenopdegoedeplaats:uitkijktoren – gracht – brug – houten omheining – huis van de heer – plaats voor het vee – aarden wal – toegangspoort.

12b Stel,julliezijndeheervandeboerderij.JewordtaangevallendoordeVikingen.Bedenkhoejejegaatverdedigen.Dewapensdiejehebtzijn:

•speren; •pijlenboog; •zwaarden. Leggoeduithoejedeversterkteboerderij

gebruiktomjeteverdedigen. Kiessamenuithoejullielatenzienwater

gebeurt: verslagschrijven.Gebruikeenapartvel

papier. tekeningmaken.Gebruikeenapartvelpapier.12c WelkegevolgenhaddendeVikingaanvallenvoor

dekleineboeren?Streepdefoutewoordendoor. Kleineboerenkondennietgoedzichzelf

verdedigen / aanvallen.Zijzochtenintijdenvanrust / onrustbeschermingbijeenrijkeboerindebuurt.Derijkeboerenwerdendaardoormachtiger / zwakker.

Figuur 4

Wetenschap

1 Vikingen verwoesten

............................................. 2 Veel zeldzame .................... verbranden

3 Veel ............................ gaat verloren

Handel

1 Vikingen maken ..................

en kusten ............................ 2 ................................ durven niet meer op reis

3 .......................... die er was stort in

................................

Figuur 5

Rijke boeren gingen hun boerderijen

versterken.

De Vikingen roofden alleen in Europese

landen. De Vikingen konden nog niet de

oceaan oversteken met hun schepen.

uitkijktoren

huis van de heer

toegangspoort

brug

plaats voor het vee

houten omheining

aarden wal

gracht

Vikingaanvallen

kloosters

boeken

kennis

rivieren

onveilig

Handelaren

Handel


36

opdracht 13

Lees op bladzijde 88 van het lesboek de tekst ‘Watersnood: Elisabethsvloed 1421’.

13a Watiseenwatersnood?

13b BedenkwaaromNederlandinhetverledenveel

lastheeftgehadvanwatersnoden.

13c Noeméénmanierwaaropmensenzichinde

middeleeuwenbeschermdentegenhoogwater.

13d Waaromwasdatindedetijdvande

Elisabethsvloedennietvoldoende?

opdracht 14

Bekijk op bladzijde 88 van het lesboek bron 29.14a Welkerampishierafgebeeld?

14b Watdedendemensendirectnaderamp?

14c Wiehebbenopdrachtgegevenomditschilderij

temaken?

14d Waaromgavenjuistzijdeopdracht?

opdracht 15

Lees op bladzijde 88 van het lesboek de tekst ‘Hier en toen: Watersnood 1953’.

Lees op bladzijde 145 van het lesboek vaardigheid 2 vergelijken.

15a Noemtweeovereenkomstentussendewatersnoodvan1953endeSint-Elisabethsvloedenindevijftiendeeeuw.

15b Noemeenverschiltussendewatersnoden.

15c Vindjedatervooralsprakeisvancontinuïteit

ofveranderingalshetgaatomwatersnodeninNederland?

opdracht 16

a gebruik gB 49D (BB –).16a HoelangheeftdeuitvoeringvanhetDeltaplan

geduurd?

16b Welkedammensluitendezeearmenvan

Zeelandaf?

16c Welkbelangrijkgevolgheeftdeafsluitingvande

Haringvlietgehad?

16d Bedenkwelkgevolgdatheeftvoordedierenen

plantenindeHaringvliet.

Een overstroming.

Het land ligt laag en wordt omringd door zee en

er lopen veel grote rivieren door het gebied.

Ze legden dijken aan.

De dijken waren niet goed onderhouden.

De Sint-Elisabethsvloed uit 1421.

De mensen probeerden zichzelf met hun

dieren en bezittingen in veiligheid te brengen

met bootjes.

De inwoners van Wieldrecht.

Hun dorp was verwoest. Het schilderij moest

ervoor zorgen dat de ramp niet werd vergeten.

1) De dijken waren slecht onderhouden.

2) Na de ramp werden de dijken verbeterd.

Na de watersnood van 1953 kwam er een

grootschalige hulpactie op gang. Dat zal in de

middeleeuwen niet zo geweest zijn.

Eigen antwoord.

1953-1988: 35 jaar.

Veersegatdam, Oosterscheldekering,

Brouwersdam, Haringvlietdam.

Het water is zoet geworden.

Er leven nu heel andere planten en dieren.

Zeevissen kunnen alleen in zout water leven.



opdracht 17

Lees op bladzijde 89 van het lesboek de tekst ‘De pest’.

Bekijk op de bladzijden 138 t/m 143 van het lesboek de Tijdwijzer.

gebruik figuur 6.17a Wanneerwasdetijdvanmonnikenenridders?

Kleurdietijd:geel.17b Wanneerwasdetijdvanstedenenstaten?

Kleurdietijd:bruin.17c Tekennueenrodelijnomdetweetijdvakken

samen.Schrijfonderdetweetijdvakken:middeleeuwen.

17d ZetschuinestreepjesindeperiodevandeVikingaanvallen.

Zeteenkruisjebijhetbeginvandepest.17e Geefinfiguur7aanbijwelketijddekenmerken

horen.

opdracht 18

18a Mensennamenallerleimaatregelentegendepest.Ookalwistenzenietwatdeoorzaakwasvandeziekte.Welkemaatregelenhielpenvolgensjou?Kruiszeaan.

Debemanningvaneennieuwaangekomenschipmoestzolangaanboordblijventotmenzekerwistdatergeenpestaanboordwas.

Mensengingenheelveelbidden. Stratenwerdengeschrobtenafvalwerd

verwijderd. Sommigemensensnedendepuistenvande

ziekenopen. Iemanddieziekwas,mochtopdemarkt

alleenmeteenwittestokaanwijzenwathijwildehebben.

Sommigemensenatenkonijnenkeutelsmetknoflook.

Indekerkmoestenpestlijdersapartzitten. Mensengingenzichzelfmeteenkettingslaan

ompijntelijden.18b Steldepestbreektnuuit.Bedenktweemaat-

regelendiejenuzounemenomdepesttebestrijden.

1

2

Figuur 6

1 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1200 1300 1400 1500 1600 1700 1800 19001100 2000

Figuur 7

kenmerk Tijd van monniken en ridders Tijd van steden en staten

Driestanden:geestelijkheid,adel,boeren X

Ambachtslieden X

Kloosters X

Stadspoort X

Depest X

Mensenwonendichtopelkaar X

Vikingen X

Bijvoorbeeld: contacten vermijden.

Bijvoorbeeld: een mondmasker dragen.

Middeleeuwen

1350: begin van de pestDe Vikingaanvallen beginnen in 810 en eindigen in 918


Figuur 8

38

opdracht 19

Bekijk op bladzijde 89 van het lesboek bron 31. gebruik figuur 8.19a Deafbeeldingbestaatuittweedelen.Zetin

figuur8metpotloodeenstreeptussendetweedelen.

19b Schrijfdevolgendewoordenonderhetgoededeel:

stad – platteland – geluk – verdriet – mooi – ellende – dood – leven

19c Watwildeschildermetdezeafbeeldinglatenzien?

Hetisgezonderomindestadtewonen. Ophetplattelandlevenveelmensenin

armoede. Jekuntnietsaandepestdoen. Destadiseengevaarlijkeplaatsomteleven.

19d Waaromkondepestzichindestedenzomakkelijkverspreiden?

opdracht 20

Lees op bladzijde 89 van het lesboek de tekst ‘Ellende in Europa.’

gebruik figuur 9. Vaakleidtdeenegebeurtenistotdeandere.Zet

denummersvandevolgendegebeurtenissenopdegoedeplekinfiguur9.

1 Voedselwordtduur 2 Erzijnteweinigboeren 3 Eristeweinigvoedsel 4 Veelmensensterven 5 Boerenkunneneisenstellen 6 Boerenkrijgenbeterbetaald 7 Mensengevenjodendeschuld

opdracht 21

Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de quiz over het leven in de tijd van monniken en ridders.

opdracht 22

Bb ga naar www.mundo-online en maak de opdracht ‘Watersnood in Zeeland.’

Figuur 9

In de stad leefden mensen dicht op elkaar.

Daar kon de pest zich makkelijk verspreiden.

stad, verdriet, ellende, dood

platteland, geluk, mooi, leven

Depestbreektuit

Jodenwordenvervolgd

1

7

4

23

5 6


Figuur 10

Oorzaak

1 Delandbouwindemiddeleeuwenwas primitief.

2 Vikingenmaaktendekustenenrivieren onveilig.

3 Boerenversterktenhunboerderijen.

4 DepestverspreiddezichoverheelEuropa.

5 Dijkenwarenindevijftiendeeeuwzwak dooroorlogen.

gevolg

A Dehandelwerdminderenveelkloosters werdenverwoest.

B Langzamerhandontstondenerstenenkastelen.

C Erwarenregelmatighongersnoden.

D Boerenkondenmeereisengaanstellen.

E Ervondengroteoverstromingenplaats.




Trekinfiguur10lijnentussenoorzaakengevolg.


24a Welkeoorzakenhaddendevolgenderampenindemiddeleeuwen?

• hongersnood

• watersnood

• Vikingaanvallen

• pest

24b Welkegevolgenhaddendevolgenderampenin

demiddeleeuwen? • watersnood

• Vikingaanvallen

• pest

Kennenenkunnen

Als je klaar bent met dit blok kun je:• uitleggenwaaromhongersnodenregelmatig

voorkwamenindetijdvanmonnikenenridders;

• uitleggenwaaromVikingenEuropakondenaanvallenindenegendeeeuw;

• uitleggenwatdegevolgenwarenvandeVikingaanvallen;

• deoorzakenengevolgennoemenvandeSint-Elisabethsvloedin1421;

• deoorzakenengevolgennoemenvandewatersnoodin1953;

• uitleggenwaaromdepestindeveertiendeeeuwzichzosnelkonverspreiden;

• degevolgennoemenvandepestvoordemenseninEuropa.

Begrippenkasteelridderspringvloedwatersnood

vaardigheden2Vergelijken3Verklaren7gWerkenmetafbeeldingen

TijdwijzerTijdvanmonnikenenridders(500-1000)Tijdvanstedenenstaten(1000-1500)

ExTRA OEfENBLAD vAARDIgHEDEN Vraagaanjedocentofjehetextra oefenbladBeschrijven over het rijk van Karel de Grotemoetmaken.

Landbouw niet gespecialiseerd, eenvoudig

gereedschap, boeren moesten een deel van

de oogst afstaan aan de heer.

Slechte dijken, springvloed.

Geen sterk leger in Europa dat Vikingen kon

tegenhouden. Vikingen willen rijkdommen.

In steden wonen mensen dicht op elkaar, daardoor

en door handel verspreidde de pest zich snel.

Ontstaan Biesbosch, dijken werden verhoogd.

Boerderijen werden versterkt (ontstaan kastelen).

Kloosters gingen zieken verzorgen, arbeiders

gingen meer eisen stellen, joden vervolgd.



A Moord op Bonifatius Maakeenstripverhaalofeentoneelstukoverhet

levenvanendemoordopdemonnikBonifatius.

B kloosters Ontdekhoehetlevenineenkloosterwas.C kastelen Hoeverdedigjeeenkasteeltegenaanvallenvan

buiten?

Metz’ntweeën

Alleen

Ineengroepjevanvier

Computer

Schrijfpapier

Grootvelwitkarton,vellenbruinkarton,schaar,lijm,kleurpotlodenofverf

40

A MoordopBonifatius

Menukaart 3

B Kloosters

Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Moord op Bonifatius’.

Lees op bladzijde 90 van het lesboek de teksten ‘Christendom’ en ‘Bidden en werken’.

Bekijk op bladzijde 90 van het lesboek de bronnen 32 en 33.

Lees de tekst in figuur 1. Hetishetjaar1000enjeleeftalsjongemonnik

ofnoninhetkloostervanSint-Odiliënberg

(Limburg).Eennoniseenvrouwdieineenkloosterwoont.Schrijfeenbriefaaneenvriend(in)waarinjevertelt:•waaromjehetkloosterinbentgegaan;•hoejedageneruitzien;•hoejehetvindtinhetklooster.Versierjebriefzoalsdemiddeleeuwsemonnikendatdeden.Lever je brief in bij je docent.Figuur 1

DAgINDELINg IN HET kLOOSTERMiddernacht: Eerstekerkdienst,deMetten (morgenzangen).01.00uur: Tweedekerkdienst,deLauden

(ochtendlofprijzingen).02.00uur: Demonnikengaanterugnaarbed.07.00uur: Kortekerkdienst,dePriem(eerste

gebedsuur).07.30uur: NadePriemblijvenenkelemonniken

indekerkomdeeerstemisvandiedagoptedragen.Demonnikendiedemisnietbijwonengaanzichwassenenhunklerenverschonen.

08.00uur: Ontbijt.Opvastendagengaandemonnikenaanhetwerkzonderontbijt.

08.30uur: Naardekerkvoordetweedemis,daarnavergadering.

09.30uur: Nadevergaderingzijndejongeremonnikenvrijomtewandelenenmetelkaartepratenindekloostergangen.

10.00uur: Hoogmis,deplechtigstedienst,metgezangen.

11.00uur: Middagmaal.ErwordtvoorgelezenuitdeBijbel.Sprekenisverboden.

11.30uur: Oudereenziekemonnikenmogeneenuurrusten.

12.30tot17.00uur: Demonnikengaanaanhetwerk.17.00uur: (indezomer18.00uur) NaardekerkvoordeVespers

(avondzangen)enCollatie(tekstenlezen).

18.00uur: (indezomer19.00uur) Avondmaaltijd.Daarnakunnende

monnikenzichterugtrekkenindekloostergangenofindetuinen.

19.00uur: (indezomer20.00uur) Delaatstedienst,deCompleten

(avondgebed).Hiernagaandemonnikennaarbed.


41Thema4Rampen en plagenMenukaart3 Rampen in de middeleeuwen

C Riddersenkastelen

c Deze opdracht doe je met z’n vieren. Lees op bladzijde 91 van het lesboek de teksten

‘verdedig het kasteel’ en ‘Op het slagveld’. Bekijk op bladzijde 91 van het lesboek de

bronnen 34 en 35.d groot vel wit karton, vellen bruin karton, schaar,

lijm, kleurpotloden of verf Julliegaanzelfeenkasteelmaken.Alshet

kasteelklaaris,leggenjullievoordeklasuithoejulliekasteelwordtverdedigdbijeenaanval.

Doehetzo. •Kopieerdeplattegrondzogrootmogelijk. •Knipdeplattegronduitenplakhemopeen

grootvelwitkarton. •Maakvanhetbruinekarton: –detorens; –demurentussendetorens; –hetpoortgebouw; –detweeanderegebouwen. •Plakalleonderdelenopdeplattegrond. •Maakdeomgevingvanhetkasteel.Schilder

bijvoorbeeldeenslotgrachtendaaromheenakkers.

Laat je kasteel zien aan de docent.

Figuur 2Plattegrondvaneenkasteel.

Figuur 3 Tekeningvaneenkasteel.


42

Antwoorden opdracht 10

10a • Waar speelt de scène zich af?

buiten op een schip en aan land

• Wat is groot en wat is klein afgebeeld?

Groot is de Vikinghoofdman afgebeeld, de strijders zijn kleiner afgebeeld.

• Zijn bepaalde aspecten overdreven afgebeeld? (bijvoorbeeld karaktertrekken)

De strijders zien er strijdlustig uit, de Vikinghoofdman ziet er dapper uit.

• Wat doen de personen op de afbeelding? (let op alle personen)

Op de boot staat een man met een muziekinstrument, hij denkt na. Op de treeplank staat de

Vikinghoofdman, hij denkt na. Op de achtergrond vechten Vikingstrijders. Een van hen zwaait met

de buit.

• Waar kijken de personen naar? (let weer op alle personen)

De vikinghoofdman kijkt naar de horizon, over het strijdtoneel, de muzikant kijkt naar de gevechten.

• Welke voorwerpen en dieren zie je?

Voorwerpen: muziekinstrument, mooie zwaarden, schilden, helm, tonnen

Dieren: paarden en koeien (ossen) op de achtergrond.

• Wie heeft de afbeelding gemaakt?

Isings

10b • Waarom is de ruimte zo afgebeeld?

De tekenaar wil laten zien dat de Vikingen aankwamen met boten en dan aan land gingen om te

veroveren.

• Waarom zijn de voorwerpen en dieren toegevoegd?

Voorwerpen: hebben te maken met vechten en buit. De Vikingen gingen op reis om buit te veroveren.

• Wie zijn de personen?

Personen: vooraan staat de Vikinghoofdman, op de boot staat een dichter/muzikant.

• Waarom zijn sommige personen belangrijker dan anderen?

De hoofdman is het belangrijkst omdat hij leiding geeft aan de strijders.

• Waarom zijn de personen dat aan het doen?

De Vikingen leveren strijd om buit te veroveren.

• Wat is de boodschap of bedoeling van de afbeelding?

Laten zien dat de Vikingen met geweld Nederlands gebied aanvielen om buit te veroveren.

10c Eigen antwoord.


44

Blok 4 Is een ramp te voorkomen?

Een ongeluk zit in een klein hoekje, hoor je wel eens. Daarmee wordt bedoeld dat ongelukken en rampen vaak onverwacht gebeuren. Juist daardoor zijn mensen niet goed voorbereid op wat er kan gebeuren. Wat voor rampen kunnen er in Nederland voorkomen? Wat doen we eraan om ze te voorkomen? En welke maatregelen kun je zelf nemen om ongelukken, rampen en ziekten te voorkomen?

DEELvRAAg vAN DIT BLOk: Is een ramp te voorkomen?

opdracht 1


1a Hoeveeltekstenheeftblok4?

1b Hoeveelbeeldbronnenheeftblok4?

1c Overwelksoortongelukoframphebjijkort

geledennognagedachtdatjezoukunnenoverkomen?

1d Hoelangishetgeledendatjedaarovernadacht?

opdracht 2

Lees op bladzijde 92 van het lesboek de tekst ‘Hoe overleef je natuurgeweld?’.

2a Schrijfdevolgendebegrippenopdejuisteplaatsinfiguur1.

instortende gebouwen – ondergelopen kelders – overstromen rivier – uit elkaar schuivende platen – flexibele fundering – weggeslagen land – evacuatie – aardbeving – veel regen en smeltwater – vulkaanuitbarsting –

botsende platen – waarschuwingssysteem2b Zijnnatuurrampentevoorkomen?Legje

antwoorduit.

2c Kiesvandevolgendenatuurrampener

eenuitenleguithoevandierampdegevolgentevoorkomenoftebeperkenzijn:vulkaanuitbarsting, overstromen van een rivier, aardbeving, tsunami oforkaan.

Degevolgenvan

zijntevoorkomenoftebeperkendoor

opdracht 3

3a Watiseenrampenplan?

3b Bedenkwelkeberoepenveeltemakenhebben

meteenrampenplan.

Figuur 1

Natuurramp Oorzaak gevolg Beschermende maatregel

Overstromenrivier Veelregenensmeltwater Ondergelopenkelders Dijken

Tsunami botsendeplaten Weggeslagenland Waarschuwingssysteem

Aardbeving Langselkaarschuivendeplaten Instortendegebouwen Flexibelefundering

Vulkaanuitbarsting Uitelkaarschuivendeplaten Brandendegebouwen Evacuatie

3

6

Eigen antwoord.

Eigen antwoord.

Natuurrampen zijn niet te voorkomen. Sommige

gevolgen wel, zoals bij overstromingen door

bijvoorbeeld de aanleg van dijken.

bijv. een vulkaanuitbarsting

een

evacuatieplan, geulen graven om vermoedelijke

lavastromen om dorpen te leiden (zie ook blz. 48).

Een plan van de overheid of een bedrijf waarin

staat wat er bij een ramp moet gebeuren.

Politie, brandweer, ambulance, artsen,

militairen.


45Thema4Rampen en plagenBlok4Is een ramp te voorkomen?

3c ErzijnrampenplannenvoorheelNederland,maarookvooriederegemeente.Bedenkwaaromhetbelangrijkisdatelkegemeentezijneigenrampenplanheeft.


4a Bedenkwaarmenseninjouwbuurtnaartoemoetenalsjewijkgeëvacueerdmoetworden.

4b Bijevacuatieswillensommigemensenhunhuisnietverlaten.Vindjijdatmensenverplichtmoetenwordenomhunhuisteverlatenalsereenrampdreigt?Legjeantwoorduit.

4c Vindjijdatmensenverplichtzoudenmoeten

wordenomhunhuisteverlatenalsereenrampdreigt?Legjeantwoorduit.

opdracht 5

Bekijk op bladzijde 92 van het lesboek bron 36.5a Waarwerdditlandschapvoorgebruikt,toende

fotowerdgemaakt?

5b Bedenkwaarditlandschapindewintervoor

gebruiktkanworden.(Tip:hoezietditlandschaperindewinteruit?)

5c Bedenkwelkgevaarerindewinterindit

landschapis.

5d Bedenknuwaardezehekkenvoorbedoeldzijn.

opdracht 6

Lees op bladzijde 92 van het lesboek de tekst ‘Hoe veilig leef ik?’

Bekijk op bladzijde 92 van het lesboek bron 37.a Zoek in de atlas de Oosterscheldekering op.6a Waaromisditbouwwerkgemaakt?

6b DeOosterscheldeisniethelemaalafgesloten

vandeNoordzee.BedenkwaaromdevolgendegroepactievoerderstegendeafsluitingvandeOosterscheldewaren.

1 Milieubeschermers:

2 Vissers,mossel-enoesterkwekers:


gebruik figuur 2.7a BehalvedoordezeekanNederlandookdoor

rivierenoverstromen.Doordezeespiegelstijgingstijgtookdewaterstandinderivieren.Figuur2bestaatuittweedelen,eenboven-

aanzicht(kaart)eneenzijaanzicht(doorsnede)vandeRijn,dievanAnaarB/Cstroomt.Hetbovenstedeelvanfiguur2ishetbovenaanzicht / zijaanzicht.

7b SteldatdezeespiegelstijgttothoogteC.Tekendenieuwehoogtevandezeeindeonderstehelftvanfiguur2.

7c Hetzeewaterstroomtdoordezeespiegelstijgingookderiviermondingin.Geefinfiguur2aantothoeverdedijkenlangsderiviermoetenwordenverhoogdombeschermdtezijntegenhetgestegenwater.

7d Dedijkbijhetdorpmoet wel / nietwordenverhoogd.

7e Dedijkenlangsdezeeenderivierwordengenoegverhoogd.DerivierkomtdusnogsteedsbijpuntB/Cinzee.HetwaterstroomtgelijkmatigvanpuntAnaardemonding.Tekennuinfiguur2dewegvanhetwaterindeRijn,vanAnaardemondingvandegestegenzee.

7f Conclusie:OmdatdoordezeespiegelstijginghethoogteverschilinderiviertussenAendemondingkleiner / groter wordt,stroomthetwatersneller / langzamer.Hetwaterisdaaromkorter / langer onderweg.Erisdaaromopeenbepaaldtijdstipmeer / minderwaterinderivierendedijkbijhetdorpmoetdaaromwel / nietwordenverhoogd.

Figuur 2

B/C

A

A

B

C

rivier met dijkdorp

dorpdijk

zee

zee

Omdat een ramp niet altijd op landelijk niveau

plaatsvindt. Elke gemeente heeft zijn eigen risico’s,

zoals gevaarlijke bedrijven, overstromingsgevaar.

Hoger gelegen gebieden, gebouwen.

Mensen zijn bang voor plunderingen of ze

willen hun vee of akkers verzorgen.

Eigen antwoord, bijvoorbeeld: Ja, niet iedereen

kan het risico van een ramp goed inschatten.

Hoog in de bergen.

Skiën, wintersport.

Lawinegevaar.

Voor het stoppen van (beginnende) lawines.

zodat het bijzondere

zoutwatermilieu niet zou worden aangetast.

voorkomen dat

oesters en mosselen niet goed meer zouden groeien.

Om te voorkomen dat bij een storm het

gebied achter de kering onder water loopt.


46

opdracht 8

8a Zetinfiguur3eenkruisjeachterderampen waartegenjijjezelfkuntbeschermen.8b Zetookinfiguur3hoejijjetegendierampkunt

beschermen.

opdracht 9

c Deze opdracht doe je met z’n tweeën. Lees figuur 4.9a Onderstreepinfiguur4deleeftijdsgroepvoor

wieeenfietshelmverplichtzoumoetenworden.9b Onderstreepindetekstwieditvoorstelt.9c DeFietsersbondprobeerthetgebruikvande

fietsalsvervoermiddelzoveelmogelijktestimuleren.BedenkwatdeFietsersbondvanditvoorstelvindt.

9d Watvindjijvanhetvoorstel?Legjeantwoord

uit.

opdracht 10

Lees op bladzijde 93 van het lesboek de tekst ‘Daar en nu: Het beperken van de schade na een ramp’. Bekijk op bladzijde 93 van het lesboek bron 38.

10a NoemvierredenenwaaromdeschadedoordeolierampindeGolfvanMexicoachterafeenbeetjemeeviel.

1

2

3

410b Leguitwatbron38temakenheeftmethet

beperkenvandeschadenaderamp.

10d Bedenkwatermetdeoliezouzijngebeurdals

diebijeenarmlandinzeewasgestroomd.

opdracht 11

Lees op bladzijde 93 van het lesboek de tekst ‘Het gaat mis … en dan?!’.

11a InelkopenbaargebouwinNederlandhangenplattegrondenmetvluchtroutes.Waarhangendezeplattengrondeninjouwschool?

11b Bedenkwaaromerveelvluchtrouteszijn.

11c Bedenkwaaromdeurenenramengesloten

moetenwordenalserbrandis.

11d Bedenktweeredenenwaarombijeenbrand-

enbommeldingtassenenjassenmoetenachterblijven.

1

2

Figuur 3

Hiertegen kan ik mezelf Hoe beschermRamp beschermen jij je hiertegen?

Terroristischeaanslag

Aids X veiligvrijen

Vitaminetekort X gezondeten

Brandwonden X oplettenmetvuur

Besmettelijkeziekten inententegenziektes

Verkeersongeluk X opletteninverkeer

Figuur 4

Alskinderenenjongerenverplichteenhelmopdefietsdragen,kunneneenheleboelongelukkenwordenvoorkomen.DatsteltTraumaNetAMC,hetsamenwerkingsverbandvanziekenhuizeninderegiorondAmsterdam.Hetsamenwerkingsverbandwildediscussieoverfietshelmenaanzwengelen.Metnamevoorkinderentussendetienenveertienjaarishetverplichtenvaneenhelmergbelangrijk.

Bron:NU.nl,4oktober2010

Niet direct voor, want mensen vinden een helm vaak

niet prettig. Mogelijk gaan er minder mensen fietsen.

Eigen antwoord.

De gelekte oliesoort verdampte snel.

Warm zeewater brak de olie snel af.

Door schermen kwam de olie niet bij de kust.

Er waren die zomer geen zware orkanen.

Met dit drijvende scherm probeerde men de

drijvende olie van de kust te houden.

Die zou waarschijnlijk wel op de kust zijn

gekomen.

Eigen antwoord.

Vanuit alle ruimtes moeten er (verschillende)

vluchtroutes zijn.

Om de aanvoer van zuurstof/lucht te

voorkomen zodat het vuur niet meer

aangewakkerd wordt.

In een tas kan een bom verstopt zitten.

Het kost minder tijd om direct het gebouw uit

te lopen, dat is veiliger.


47Thema4Rampen en plagenBlok4Is een ramp te voorkomen?

opdracht 12

Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Prikken’.

opdracht 13

Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Hoe veilig is mijn buurt?’.


Infiguur6ziejeoorzakenvanverschillenderampen.

14a Kleurderampen,ziektenofongelukkendiedeoverheidkanvoorkomengeel.

14b Kleurderampen,ziektenofongelukkendiejezelfkuntvoorkomenblauw.

14c Kleurderampen,ziektenofongelukkendiemoeilijktevoorkomenzijnrood.

14d Opwelkemanierkunjedeschadeenhetaantalslachtoffersvanderampeninopdracht15cwelzoveelmogelijkvoorkomen?


15a Vulachteriedersoortrampeenvoorbeeldinvaneenmaatregeldiejekuntnemenombijdierampdeschadetebeperken.

Aardbeving:

Vulkaanuitbarsting:

Storm:

Overstroming:

15b Hoekunjeervoorzorgendatjeooktijdensenna

eenrampgoedemaatregelenkunttreffenomdeschadevaneenramptebeperken?


Kennenenkunnen

Als je klaar bent met dit blok kun je:• voorbeeldengevenvanmaatregelendieje

vóóreenrampkuntnemenenmaatregelendiejetijdensennaeenrampneemt;

• vertellenhoeNederlandzichbeschermttegenhoogwatervanzeeenrivieren;

• voorbeeldennoemenvanrampenwaartegenjejezelfkuntbeschermen;

• voorbeeldennoemenvanrampenwaartegenjejenietzelfkuntbeschermen;

• uitleggenwathetverschilistussenhetomgaanmetrampeninarmeeninrijkelanden.

•

•

Begrippenevacuerenrampenplan

Figuur 6

Overstromenvaneenrivier

Aardbeving

Tsunami

Deziektetetanus

Brand

Vitaminetekort

Terroristischeaanslag

Aids

Overstromingvandezee

Stevige huizen bouwen.

Niet op plaatsen bouwen

waar de lava langs zal stromen.

Ramen dichtspijkeren.

Stevige dijken bouwen, ruimte

voor water maken.

Door het zorgen voor een goed rampenplan.

Eigen onderwerp.

Eigen onderwerp.

Goede voorlichting en/of waarschuwings-

systemen.


48

Antwoord opdracht 2c:

- De gevolgen van het overstromen van een rivier zijn te voorkomen of te beperken door dijken en/of terpen te

bouwen.

- De gevolgen van een aardbeving zijn te voorkomen of te beperken door stevige huizen te bouwen.

- De gevolgen van een tsunami zijn te voorkomen of te beperken door evacuatieplannen op te stellen,

waarschuwingssystemen te ontwikkelen.

- De gevolgen van een orkaan zijn te voorkomen of te beperken door stevige huizen te bouwen, mensen

eventueel te evacueren, ramen dicht te spijkeren.


Eindsprint

50

opdracht 1

Bekijk het schema in figuur 1.1a Vuldewoordenwaarvanaleenletterisgegeven

aan.

1b Streepvandeschuingedruktewoordensteedshetfoutewoorddoor.

1c Zetdevolgendewoordenopdegoedeplek:800 – kennis – uit – magma – aardmantel – aardkorst – handel/reizen – onder – platen – dijken – noodhulp – handel – Vikingen – kloosters – aardkern – vruchtbaar – hygiëne – epidemie –

eisen – monniken – rampenplan – inenten – aardbevingen – trog en vulkaan – lava – ridders – pest – kastelen – Joden

Figuur 1

Oorzaken:•slechte•veelcontacttussenmenseninverschillende

gebieden,door:

•

•

voorkomen en bestrijden van rampen

•bouwenvan tegenoverstromingen

•gevenvan aanslachtoffers

•mensen tegenbesmettelijkeziektes

•makenvaneen ,waarinstaatwatermoetgebeurennaeenramp

Platen bewegen gevolgen

•langselkaar

•botsen

• elkaarschuiven trogenvulkaan

• elkaarschuiven mid-oceanischerug

Gesmoltengesteenteindezelaag=

Komtbijvulkaanuitbarstingnaarbuitenals

Alshetisafgekoeld,isdezegronderg

Hongersnood

Kwamveelvoorindetijdvan

en .

Gevolgen• werdenverwoest,

veel gingverloren.

• storttein.

•Rijkeboerenversterkenhun

boerderijen:worden

Gevolgen•Erzijnminderarbeiders.Zijkunnen

hogere stellen.

• warenzondebok

enwerdenvervolgd.

Aardebestaatuitlagen:

•buitenstelaag: .

Dezelaagisgebarstenenbestaatuit:

•daaronder:

•middenvandeaarde:

Natuurrampen

Oorzaken:•navalvanR rijkiser

geengrootlegermeer.

Oorzaken:eindevanR rijk•veel / weinigoorlog•veel / weinigonderhoudaanwegen•veel / weinighandel•boerenspecialiseren / verbouwen van alles wat

Menselijke rampen

Oorlog

Voorbeeld:

uitScandinaviëvallenrond

Europesekustaan.

Ziekte

Veelmensenwordeninkorte

tijdziek:

Voorbeeld,rond1350:

aardkorst

platen

aardmantel

aardkern

onder

uit

aardbevingen

trog en vulkaan

magma

vruchtbaar

lava

monniken

ridders

Vikingen

800

kloosters

kennis

Handel

eisen

Joden

epidemie

pest

dijken

noodhulp

inenten

rampenplan

handel/reizen

hygiëne

omeinse

omeinse

kastelen


51Thema4Rampen en plagenEindsprint

opdracht 2

Bekijk op de bladzijden 138 t/m 143 van het lesboek de Tijdwijzer.

Bekijk de tijdbalk in figuur 2.2a Kleuropdetijdbalk: •detijdvanGriekenenRomeinen:geel; •detijdvanmonnikenenridders:rood; •detijdvanstedenenstaten:blauw.2b Schrijfdevolgendelettersbijdetijdbalk: A 500:valvanhetRomeinserijk B 800:VikingenrovenenplundereninEuropa C 1000:erwordeninEuropasteedsmeer

stedengesticht D 1350:depestepidemiezorgtvoorveeldoden

inheelEuropa E 1421:Sint-Elisabethsvloed:polderdeGrote

Waardstroomtover2c WaardoorwerdendeVikingeninEuropaniet

gemakkelijktegengehouden?

2d Waardoorkondepestzichzosnelverspreiden?

2e WaardoorrichttedeSint-Elisabethsvloedzoveel

schadeaan?

opdracht 3

Bekijk de kaart in figuur 3.3a Schrijfdenaamvanhetlandachterdejuiste

letter.

A

B

C

D

E

F

G

H 3b Schrijfdenaamvandestadachterhetjuiste

cijfer.

1

2

3

4

53c Schrijfdenaamvanderivierachterdejuiste

letter.

a

b

c

Figuur 3

A

1

2

3

4

5

B

C

a

b

cD

E

F

G

H

1000 km5000

Jaarlijkse neerslagminder dan 250 mm

meer dan 250 mm

Er waren geen sterke legers die het land tegen

de Vikingen konden beschermen.

Handelaren verspreidden de pestbacterie. In

de steden leefden veel ratten door de slechte

hygiëne. Via rattenvlooien verspreidde de

pestbacterie zich.

De dijken waren verwaarloosd.

Marokko

Egypte

Sudan

Somalia

Kenia

Zuid-Afrika

Democratische Republiek Kongo

Nigeria

Cairo

Khartoum

Johannesburg

Kinshasa

Lagos

Nijl

Niger

Kongo

Figuur 2

-4000 -3000 -1000-2000 1 1000 2000

A B C DE


52

aardbeving(blok1LBblz.75)Eenschokdieontstaatdoordattweeaardplatenplotselinglangselkaarschuiven.• Door een zware aardbeving ontstaat grote

schade, storten gebouwen en viaducten in en kan de elektriciteit uitvallen.

aardkern(blok1LBblz.74)Hetbinnenstevastedeelvandeaarde.• De aardkern is vast en erg heet: 5000 graden

Celsius.

aardkorst(blok1LBblz.74)Debuitenstehardelaagvandeaarde.• De aardkorst is in vergelijking tot de doorsnede

van de hele aarde maar erg dun.

aardmantel(blok1LBblz.74)Dezachteengloeiendhetelaagtussendeaardkorstendeaardkern.• In de aardmantel zorgen stromen van vloeibaar

gesteente voor heel langzame bewegingen van de platen van de aardkorst.

epicentrum(blok1LBblz.75)Deplekaanhetaardoppervlakwaareenaardbevinghetsterkstis.• Het epicentrum van de aardbeving in Pakistan in

2005 lag in een slecht bereikbaar berggebied.

epidemie(blok2LBblz.80)Eenuitbraakvaneenbesmettelijkeziektedieveelmenseninkortetijdkrijgen.• Door de pestepidemie rond 1350 stierven

miljoenen mensen.

evacueren(blok4LBblz.92)Vluchtenvoordateenrampplaatsvindt.• Als er een ramp dreigt, kan de regering besluiten

de mensen in het gebied te laten evacueren.

kasteel(blok3LBblz.87)Versterkthuisofboerderij,gebouwdvansteen.• Ridders bouwden kastelen om zich te beschermen

tegen rovers en andere ridders.

krater(blok1LBblz.76)Hetgatindevulkaanwaardelavauitkomt.• Bij een uitbarsting van een vulkaan vult de krater

zich eerst met lava, als de druk verder oploopt, kan de hele top van de berg uit elkaar spatten.

lava(blok1LBblz.76)Hetgloeiendegesteentedatuitdevulkaanstroomt.• Bos en houten gebouwen die door een

lavastroom worden geraakt, vliegen meteen in brand.

magma(blok1LBblz.74)Hetgesmoltengesteenteindeaardmantel.• Als magma bij een vulkaanuitbarsting aan het

aardoppervlak komt, wordt het lava genoemd.

mid-oceanische rug(blok1LBblz.76)Eenuitgestoldelavaopgebouwdebergrugopdebodemvandeoceaanwaartweeplatenuitelkaardrijven.• Precies tussen Europa en Noord-Amerika ligt de

Mid-Atlantische Rug, een voorbeeld van een mid-oceanische rug.

noodhulp(blok2LBblz.83)Hulpdiemeteennaderampwordtgegeven,zodatmensenkunnenoverleven.• Na de aardbeving werd noodhulp gegeven:

voedsel, medicijnen en tenten gingen direct naar het rampgebied.

platen(blok1LBblz.75)Delossestukkenwaaruitdeaardkorstisopgebouwd.• Doordat platen langs de breuken in de aardkorst

bewegen, ontstaan aardbevingen.

rampenplan(blok4LBblz.92)Eenplanvandeoverheidofeenbedrijfwaarinstaatwaterbijeenrampmoetgebeuren.• Elke gemeente heeft een rampenplan voor grote

ongelukken of overstromingen.

ridder(blok3LBblz.87)Eenedelmandievandekoningdetaakhadgekregenomhetlandteverdedigen.• Ridders hielden toernooien om zich te oefenen in

het vechten.

Begrippen


53Thema4Rampen en plagenBegrippen

springvloed(blok3LBblz.88)Hogevloeddietweekeerpermaandoptreedt.• De watersnood van 1953 werd veroorzaakt door

een combinatie van springvloed en een zware noordwesterstorm.

trog(blok1LBblz.76)Eenzeerdiepstukzee,opdeplaatswaardeeneplaatonderdeandereschuift.• Troggen zijn de diepste stukken van de zee, soms

wel meer dan tien kilometer diep. De diepste troggen zijn dieper dan de hoogste berg.

vulkaan(blok1LBblz.76)Eenbergdieontstaatdoordatlavauitdeaardkorstaanhetaardoppervlakstolt.• In Italië liggen de vulkanen Etna en Vesuvius.

watersnood(blok3LBblz.88)Eenoverstromingsramp.• In 1953 was er een grote watersnood in Zuidwest-

Nederland.



54

Illustratieverantwoording

Vormgeving&opmaak: In2vorm,BarchemCartografie: EMK,DeventerTechnischtekenwerk: TiekstraMedia,GroningenBeeldresearch: LineairFotoarchief,Arnhem VerbaalBureauvoorVisueleCommunicatie,VelpFotoomslag: AsahiShimbun/Reuters

Deuitgeverheefternaargestreefddeauteursrechtenteregelenvolgensdewettelijkebepalingen.Degenendiedesondanksmenenzekererechtentekunnendoengelden,kunnenzichalsnogtotdeuitgeverwenden.


55Thema4Rampen en plagen?Illustratieverantwoording


06488210 Mundo KGT TS4 AWM proef 2 - Wikiwijs · 2016. 9. 14. · 2e editie thema schrift Mens en...

Documents

Transcript of 06488210 Mundo KGT TS4 AWM proef 2 - Wikiwijs · 2016. 9. 14. · 2e editie thema schrift Mens en...