06-11-2016 Meetplan InPrevent - WordPress.com · Het blessurepreventie plan voor de sport handbal...

06-11-2016

Meetplan InPrevent ‘’Het blessurepreventie plan voor de sport handbal’’

Koen Maessen, Joran Kruithof, Daan Lammers en Fleur Sevriens Klas SenB-MBPS02 Luuk Hulkens, Tjeu Maas 06-11-2016

1

Voorwoord Voor u ligt het meetplan dat opgesteld is door team InPrevent. InPrevent zet zich in om sportblessures binnen het handbal te voorkomen en/of te verminderen. Dit meetplan is opgesteld in het kader van de minor ‘Blessurepreventief samenwerken in de sport’, waarin aandacht wordt besteedt aan blessurepreventie. Deze minor wordt gevolgd aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). De minor zelf duurt van september 2016 tot en met februari 2017. InPrevent bestaat uit sport-/gezondheidsprofessionals die ieder eigen kennis en expertise uit het vakgebied hebben. De expertisegebieden bestaan uit Sport en bewegingseducatie (SBE) en Sport, Gezondheid & Management (SGM). Door deze kennis en expertise samen te voegen ontstaat een sterk team met veel kennis op gebied van sport. Het meetplan is opgesteld aan de hand van beoordelingscriteria die team InPrevent in samenwerking met elkaar hebben opgesteld. Door al deze criteria uit te werken is een gestructureerd meetplan ontstaan. InPrevent heeft twee handbalverenigingen benaderd in Deurne en Nijmegen, waar het meetplan uiteindelijk in te praktijk toegepast gaat worden. Bij de verenging in Deurne worden de heren 1 geanalyseerd, dit zijn mannen in de leeftijdscategorie tussen de 18 en 35 jaar. In Nijmegen is ervoor gekozen om het 1e damesteam te analyseren. De dames zitten in de leeftijdscategorie van 18 tot en met 35 jaar. In samenwerking met de handbalverenigingen wordt er gekeken naar de mogelijkheid om blessures te voorkomen en/of te verminderen en prestaties te verbeteren. Het meetplan is de voorbereiding op het uiteindelijke blessurepreventie plan dat wordt geschreven.

Wij wensen u veel leesplezier toe! Fleur Sevriens Koen Maessen Joran Kruithof Daan Lamers Nijmegen, 11 oktober 2016

2

Inhoud Voorwoord .............................................................................................................................................. 1

Blessureproblematiek in Nederland ........................................................................................................ 5

Hardlopen ............................................................................................................................................ 5

Voetbal ................................................................................................................................................ 6

Volleybal .............................................................................................................................................. 6

Tennis .................................................................................................................................................. 7

Handbal ............................................................................................................................................... 7

Analyse handbal tegenover de andere sporten .................................................................................. 8

Handbal blessures ................................................................................................................................... 9

Enkel inversietrauma ........................................................................................................................... 9

Oorzaken ......................................................................................................................................... 9

Diagnostische testen ....................................................................................................................... 9

Uitvoerbaarheid ............................................................................................................................ 10

Prognose ........................................................................................................................................ 11

Behandelingen ............................................................................................................................... 11

Preventie ....................................................................................................................................... 13

Knie; Voorstekruisbandletsel ............................................................................................................ 15

Oorzaken ....................................................................................................................................... 15

Symptomen ................................................................................................................................... 15

Diagnostische testen ..................................................................................................................... 16

Prognose ........................................................................................................................................ 17

Behandelingen ............................................................................................................................... 17

Preventie VKB letsel ...................................................................................................................... 21

Jumpers knee..................................................................................................................................... 22

Oorzaken ....................................................................................................................................... 22

Symptomen ................................................................................................................................... 22


Prognose ........................................................................................................................................ 23

Behandelingen ............................................................................................................................... 23

Subacromiaal impingement schouder .............................................................................................. 25

Oorzaken ....................................................................................................................................... 25

Symptomen ................................................................................................................................... 25


Prognose ........................................................................................................................................ 27

Behandeling & Preventie ............................................................................................................... 27

3

Voeding- en vochtinname tijdens herstel ..................................................................................... 28

Preventie ....................................................................................................................................... 28

Afsluiting ........................................................................................................................................ 28

Risicofactoren algemeen ............................................................................................................... 29

Overbelasting vs. Acuut ................................................................................................................. 29

Overtraining ................................................................................................................................... 29

Fysiek contact ................................................................................................................................ 30

Schouder ........................................................................................................................................ 32

Knie ................................................................................................................................................ 33

Enkel .............................................................................................................................................. 34

Tijdstip ........................................................................................................................................... 35

Voeding .......................................................................................................................................... 37

Sport specifieke meetmethoden ........................................................................................................... 39

Uithoudingsvermogen ....................................................................................................................... 40

Inspanningstest met ademgasanalyse .......................................................................................... 40

Spieruithoudingsvermogen ............................................................................................................... 42

Sargent-test ................................................................................................................................... 43

Blessurerisico ..................................................................................................................................... 44

Functional Movement Screen ....................................................................................................... 44

Squat .............................................................................................................................................. 45

Plank test ....................................................................................................................................... 46

Voeding .............................................................................................................................................. 47

Voeding bij blessurepreventie ........................................................................................................... 49

Food Frequency Exercise Questionnaire (FFEQ) ........................................................................... 49

Overige methoden............................................................................................................................. 49

Vragenlijst ...................................................................................................................................... 49

Observeren .................................................................................................................................... 50

Meetmethodes voor de lichaamssamenstelling ................................................................................... 51

Huidplooimeting ................................................................................................................................ 51

Lichaamsgewicht ............................................................................................................................... 52

Lichaamslengte .................................................................................................................................. 52

Voedingsmetingen............................................................................................................................. 53

Voedingsdagboek .......................................................................................................................... 54

Bronnen ................................................................................................................................................. 57

Bijlage .................................................................................................................................................... 65

Bijlage 1 ............................................................................................................................................. 65

5

Blessureproblematiek in Nederland Nederland behoort tot de beste Europese landen op het gebied van sportdeelname, 53 procent van de burgers sporten wekelijks (Sportdeelname, z.d.). Hiervan sport 8% zelfs minstens vijf keer per week (Sportdeelname, z.d.). Dit zijn mooie cijfers als het gaat om gezondheid en welzijn van de Nederlanders, maar er zijn ook wat negatieve gevolgen van sportdeelname. Zaken zoals blessures, overtraindheid en zelf arbeidsongeschiktheid door sportdeelname komen erg veel voor bij (top)sporters. In 2011 waren er naar schatting 3,9 miljoen blessures opgelopen die gerelateerd kunnen worden aan het beoefenen van een sport (Nationaalkompas, z.d.). De meeste blessuregevallen zijn mannen binnen de leeftijdscategorie van 5 tot 25 jaar, dit heeft te maken met de keuze van sporten die wat blessuregevoeliger zijn, zoals voetbal (Nationaalkompas, z.d.). Hoe groot is nu de blessureproblematiek in Nederland? En wat is de aard van deze blessures? Om een schatting hiervan te maken wordt er voor gekozen om de populairste sporten van Nederland te selecteren en te kijken hoe groot de blessureproblematiek binnen deze sporten is. Met deze resultaten wordt er een vergelijking gemaakt met de blessureproblematiek binnen de gekozen sport, handbal. Om een relevante vergelijking te maken met het handbal, worden de populaire sporten geselecteerd waarbij hoge fysieke inspanning vereist is. Binnen de gekozen sporten zijn raakvlakken te zien met handbal. Deze populaire sporten zijn in Nederland hardlopen (2,1 miljoen), voetbal (1.213.720 leden), Volleybal, tennis (622.807 leden)(Nationaalkompas, z.d.).

Hardlopen Hardlopen is een erg populaire sport dat voor iedereen laagdrempelig is om aan te beginnen. Hierdoor is ook snel sprake van een matige techniek en te weinig kennis over de juiste trainingsleer. Tussen 2000 en 2002 zijn er zo’n 510.000 mensen die hardlopen in Nederland (Schmikli, Schoots & de Wit, 2004). In totaal zijn er 49.000 sportblessures gemeld die door hardlopen zijn ontstaan, 20.000 van deze incidenten zijn medische behandeld (Schmikli et al., 2004). Ook bij deze cijfers over sportblessures kunnen kanttekeningen worden gemaakt. Hardlopen is zowel een individuele sport, als een sport die in groepsverband uitgevoerd kan worden. Veel mensen die hardlopen voor zichzelf zullen blessures niet altijd melden bij instanties. Hierdoor zal het daadwerkelijke sportblessure cijfer van hardlopen / joggen vele male hoger liggen dan het NOC*NSF aangeeft. De drie meestvoorkomende sportblessures die ontstaan bij hardlopen zijn als volgt beweren Schmikli, Schoots en de Wit (2004):

1. Enkelverstuiking: 27%; 2. Enkelbreuk: 4%; 3. Voet- / teenbreuk: 4%.

Die sportblessures ontstaan vaak door verschillende factoren. Hardlopen is geen contactsport, wat de factoren wel verkleind. Volgens Schmikli et al. (2004) ziet de top drie factoren die lijden tot sportblessures er als volgt uit:

1. Enkelverstuiking: 27%; 2. Enkelbreuk: 4%; 3. Voet-/teenbreuk: 4%.

Uit een recentere bron blijkt dat in 2014 maar liefst twee miljoen mensen in Nederland die hardlopen (Veiligheid, 2014). In dit jaar liepen die hardlopers maar liefst 710.000 blessures op, waarvan er 220.000 medische behandeld moesten worden (Veiligheid, 2014). Terugkijkend naar de cijfers zijn er wel vier keer zoveel mensen die hardlopen, echter is het aantal blessures met wel meer dan tien keer gestegen.

6

Voetbal Veldvoetbal is een veel gespeelde sport in Nederland, tussen 2000-2002 zijn er maar liefst 930.000 mensen die deze sport beoefenen. Helaas komen bij het beoefenen van sport ook sportblessures voor, zo ook bij veldvoetbal. Zo zijn er tussen het jaar 2000 en 2002 maar liefst 360.000 blessures geweest bij het veldvoetbal, waarvan er 190.000 medische waren (Schmikli et al., 2004). Echter is dit een schatting en niet de werkelijkheid, want niet alle blessures worden gemeld of doorgegeven. Dus het absolute aantal ligt nog hoger dan dat. Volgens Schmikli et al. (2004), zijn de meest voorkomende voetbalblessures tussen het jaar 2000 en 2002:

1. Enkelverstuiking: 14%; 2. Hand-/vingerbreuk: 6%; 3. Polsbreuk: 5%.

Sportblessures ontstaan niet zomaar, dit hangt af van verschillende factoren. Zo worden hieronder een top drie beschreven van de belangrijkste drie factoren die voor sportblessures zorgen bij veldvoetbal. Dit zijn de sportblessures die behandeld zijn op de spoed eisende hulp. Schmikli et al. (2004), beweren:

1. Lichamelijk contact: 31%; 2. Zwikken: 23%; 3. Vallen: 19%.

In 2013 zijn er 1,4miljoen mensen die voetballen in Nederland er zijn toen 850 duizend blessures gemeld (veiligheid, 2015). Er zijn in 2013 37duizend incidenten behandeld op de SEH (veiligheid, 2015). Terugkijkend naar de gegevens uit het jaar 2002 is het aantal voetballers met ongeveer vijftig procent gestegen. Het aantal blessures laat dezelfde stijging zien. Wat op valt is dat ondanks de stijgingen het aantal incidenten wat op de SEH behandeld zijn verminderd is de laatste jaren.

Volleybal Ook volleybal is een zeer populaire sport in Nederland, deze is dan ook terug te vinden binnen de tien meest populaire sporten in Nederland in de jaren tussen 2000 en 2002 (Schmikli et al., 2004). Rond die tijd waren er 280.000 mensen die sporten bij een volleybalclub. Totaal zijn er tussen het jaar 2000 en 2002 69.000 sportblessures voorgevallen, waarvan er 37.000 waren die medische behandeld moesten worden (Schmikli et al., 2004). Net als bij het veldvoetbal zijn dit niet de daadwerkelijke cijfers. Dit met als reden dat niet alle blessures gemeld worden. Het daadwerkelijke cijfer zal hierom vele male hoger liggen. Voor volleybal is er een top drie opgesteld van de meest voorkomende sportblessures die behandeld zijn op de spoed eisende hulpverlening (SEH). Volgens Schmikli et al. (2004) ziet de top drie er als volgt uit:

1. Enkelverstuiking: 28%; 2. Hand-/vingerbreuk: 10%; 3. Achillespeesletsel: 4%.

De vele sportblessures waaronder volleyballers lijden worden door verschillende factoren veroorzaakt. Volleybal is een contactsport, echter ontstaan blessures niet alleen door het contact met andere sporters. Schmikli et al. (2004) komen met de volgende top drie factoren die lijden tot sportblessures bij volleybal:

1. Zwikken: 36%; 2. Geraakt door de bal: 24%; 3. Val door sprong: 11%.

7

In 2014 zijn er maar liefst 168 duizend volleybalblessures gemeld, hiervan werden er 3100 behandeld op de SEH (veiligheid, 2016). Een positief bericht is dat het aantal incidenten dat behandeld moet worden op de SEH elk jaar verminderd.

Tennis In Nederland blijft tennis een populaire sport om te beoefenen. Tussen het jaar 2000 en 2002 zijn er maar liefst 620.000 Nederlanders die tennissen (Schmikli et al., 2004). In die tijd zijn er maar liefst 38.000 sportblessures gemeld waarvan 21.000 incidenten die medische behandeld moesten worden (Schmikli et al., 2004). Voor het jaar 2000 / 2002 is er een top drie opgesteld van meest voorkomende sportblessures. Schmikli et al. (2004) beweren het volgende;

1. Enkelverstuiking: 17%; 2. Spier-/peesletsel onderbeen: 9%; 3. Polsbreuk: 7%.

In tegenstelling tot voetbal en volleybal is tennis geen contactsport. Dit betekend dat de blessures alleen door handelingen van de speler zelf kunnen worden veroorzaakt. Voor tennis is er een top drie opgesteld van de drie meest voorkomende factoren die lijden tot sportblessures. Schmikli et al. (2004) beweren dat de top drie er als volgt uit ziet:

1. Zwikken: 35%; 2. Val: 21%; 3. Acute overbelasting: 21%.

In 2014 wordt tennis door 852 duizend mensen beoefend in Nederland (Stam & Valkenberg, 2016). Er werden maar liefst 188 duizend blessures gemeld in dat jaar. Hiervan zijn er tweeduizend incidenten geweest die bij de SEH behandeld moesten worden. In 2014 raakte de tennissers vooral geblesseerd aan de schouders, knie en elleboog (Stam & Valkenberg, 2016). Terugkijkend naar de blessurecijfers tennis in 2002 dan is te zien dat er zo’n ruime 200 duizend mensen meer zijn gaan tennissen. Echter zijn de blessures meer dan vier keer zoveel gestegen. Wel zijn er minder blessures die bij de SEH behandeld moesten worden.

Handbal Binnen het handbal komen veel diverse blessures voor. Dit heeft als oorzaak dat handbal een erg fysieke contact sport is, waarbij veel verschillende dynamisch bewegingshandelingen worden gemaakt (Olsen, 2004). Uit het artikel ‘Handball injuries during major international tournaments’ blijkt dat de meeste blessures binnen het handbal worden veroorzaakt door contact met een andere speler (langevoort, Myklebust, Dvorak & Junge, 2006). Er wordt in dit plan gericht op de blessure problematiek bij mannen en vrouwen, omdat twee teams bij twee verschillende verenigingen worden begeleid. De lichaamsdelen waar een mannelijke handballer gemiddeld de meeste blessures oploopt is de knie 27%, hand 20 %, het hoofd 18% en de enkel 13% (Luig & Henke, 2010). Bij de handbalvrouwen zijn de meest voorkomende blessures als volgt: de knie 49,1%, de enkel 17%, de hand/pols 13,2%, hoofd 7,5% en schouder 3,8% (Luig & Henke, 2010). De resultaten uit een onderzoek van Langevoort (2007) over blessures in zes grote handbal toernooien, blijkt dat een groot deel (42%) van de blessures om de onderste extremiteiten gaat, waarvan de knie en de enkel het meest. Bij een knieblessure komt een gescheurde kruisband het meest voor en bij de enkel gaat het om een inversietrauma. De meeste Handbalblessures (36,8%)

8

ontstaan door contact met de tegenstander. De andere oorzaken zijn springen en landen (24,2%), rennen (12,6%), vallen (9,9%) en overige zoals werpen (16,3%) (Henke et.al., 2010).

Analyse handbal tegenover de andere sporten Om een goed beeld te krijgen van de sportblessures in Nederland zijn een aantal sporten geanalyseerd. De geanalyseerde sporten zijn allemaal terug te vinden in de top tien populairste sporten die beoefend worden in Nederland. Uit deze top tien is de voorkeur uitgegaan naar deze sporten omdat ze het meeste raakvlak hebben met de sport waarvoor het meetplan is opgesteld, namelijk handbal. De sporten hebben ieder op zich een raakvlak met handbal, vandaar dat het interessant is om de blessure gegevens erbij te betrekken. Zo is het beter om na te gaan waardoor blessures ontstaan en hoe ze voorkomen kunnen worden. Doordat de sporten zijn geanalyseerd met cijfers uit zowel 2002 als 2014 is bij elke sport een verschuiving te zien. Bij de meeste sporten is het aantal mensen wat de sport beoefend gestegen, echter zijn de blessures vaak met een grotere factor gestegen. Dit is zorgwekkend! Wat op valt is dat bij benoemde sporten een enkelblessure in de top drie van blessures staat. De enkel is dus een zeer blessuregevoelig voor de meeste sporten waarin gesprint en gesprongen wordt. Uit de gegevens blijkt dat enkelblessures voorkomen bij zowel team en contactsporten als bij individuele sporten zonder contact. Dit is dan ook een aandachtspunt wat in de praktijk verbeterd kan worden door middel van training. Wat verder opvalt is dat bij handbal veel knie blessures voor komen. Bij de andere sporten zijn het niet specifiek de knieën maar blessures aan het gehele onderbeen. Uit de analyse blijkt dat een aantal blessures overeenkomen met elkaar. Omdat de blessures overeenkomen met de andere populaire sporten, kan bij het zoeken naar oplossingen verder gekeken worden dan handbal. Wellicht dat preventieve methodes die gehanteerd worden bij die sporten ook toepasbaar zijn bij de handballers.

9

Handbal blessures

Enkel inversietrauma

Figuur 1 Enkel inversietrauma (Corpus-vitae,z.d.)

Acute inversietrauma, oftewel enkelverstuiking/verzwikking/verdraaiing. Dit is de meest

voorkomende blessure binnen het handbal (langevoort et al.,2007, ; Schmikli et al., 2004, p. 21).

Een enkelinversietrauma is in drie graden te verdelen (Lynch , Renström, 1999, pp. 65-66 ; Renström,

Konradsen, 1997):

Graad 1 (mild letsel): Verrekking van de gewrichtsband (ligament) zonder scheurtjes, kleine Symptomen: zwelling, gevoeligheid, weinig tot geen functieverlies en geen verminderde instabiliteit van het enkelgewricht. Graad 2 (matig letsel): Kleine scheurtje in de gewrichtsband. Symptomen: Matige pijn, zwelling en gevoeligheid, Verminderde range of motion (ROM) en wat verminderde instabiliteit van het enkelgewricht. Graad 3 (zwaar letsel): Volledige scheur van de gewrichtsband Symptomen: zwelling, bloeduitstorting, gevoeligheid. Functieverlies, veel verlies ROM en instabiliteit van het enkelgewricht.

Oorzaken Wanneer een sporter een actie maakt waarbij de voet een explosieve beweging maakt of er een

grote kracht op komt, kan er een inversietrauma ontstaan. Dit komt doordat de stabiliserende

spieren rond de enkel te zwak zijn of deze reageren niet snel genoeg (Chan,Chan, Fong, Mok, Yung,

2009, p.3-4). Als een sporter land op de voet na een sprong kan de positie van de voet ook zorgen

voor een inversietrauma (Chan et al., 2009, pp. 3-4).

Diagnostische testen Gouden standaard volgens de Multidisciplinaire Expertgroep VSG (2010) om een diagnose te stellen

van een inversietrauma is een MRI-scan en via artrografie. Dit zijn testen die studenten niet kunnen

uitvoeren zonder de materialen die hiervoor nodig zijn.

10

Er zijn testen die uitvoerbaar zijn om een diagnose te stellen voor een enkel inversietrauma, een

voorbeeld van zo’n test is de voorste schuiflade test. Dit is een test die binnen de fysiotherapie wordt

gebruikt om onderscheid te maken tussen een distorsie en een laterale enkelband scheur. Ook kan

deze test gebruikt worden bij handballers om eventuele aanwezige mechanische instabiliteit te

kunnen bepalen (KNGF, 2006). De uitvoering van de voorste schuifladetest gaat volgens de

Werkgroep Vaardigheden Huisartsopleiding Nederland (2014) als volgt:

Voorste schuiflade test

De test wordt uitgevoerd bij de patiënt zittend of in rugligging, met het bovenbeen op de

onderzoeksbank en het onderbeen afhangend.

- Omvat de hiel en ondersteun de voetzool met de onderarm; breng de enkel vanuit de 0-stand in 10-

15% plantair flexie;

- Omvat met de andere hand de voorzijde van het onderbeen circa 10 cm boven de enkel;

- Vraag de patiënt te ontspannen;

- Beweeg de voet naar ventraal met gefixeerd onderbeen. De test is positief als de voet ten opzichte

van het onderbeen circa 1 cm of meer naar ventraal beweegt in vergelijking met de gezonde zijde.

Betrouwbaarheid

In een onderzoek van Chan en Yun (2004) is er bevestigt dat direct na een acuut inversietrauma de

betrouwbaarheid van de test te laag is voor een diagnosestelling. Dit komt door de aanwezige pijn,

zwelling en spierspanning. Het is dus niet betrouwbaar om de voorste schuiflade test direct na het

trauma af te nemen. De betrouwbaarheid neemt toe na 4 tot 5 dagen, wanneer de pijn en zwelling

zijn verminderd.

Uitvoerbaarheid De voorste schuiflade test is een uitvoerbare test voor specialisten als fysiotherapeuten. De

studenten die dit meetplan opstellen zijn niet bevoegd om deze test zonder oefening uit te voeren

omdat dit een vrij belastende test is. Er is daarom gezocht naar alternatieven, de kngf richtlijnen voor

een acute enkel inversietrauma (2006) geeft aan via een vragenlijst en functiescore de ernst van de

inversietrauma kan worden bepaald. Voor de studenten is er de mogelijkheid om aan de hand van

waarnemen zoals zwelling, pijn en blauwkleuring rondom de enkel te bevestigen dat er sprake is

geweest van een inversietrauma.

Na bevestiging van een inversietrauma is het van belang om te bepalen of er een röntgenfoto nodig

is om te bepalen of er een breuk aanwezig is. Hiervoor zijn de ottawa ankle rules opgesteld, deze

methode is mogelijk wanneer de uitvoering bekend is. Wanneer één van de volgende klachten

aanwezig zijn is er kans op een breuk (NHG,2012):

Direct na het trauma onmogelijk om de enkel te belasten, meten door 4 stappen te lopen zonder hulp

pijn bij het drukken op de achterzijde van de onderste 6 cm van de laterale malleolus (A figuur 2)

11

pijn bij het drukken op de achterzijde van de onderste 6 cm van de mediale malleolus (B figuur 2)

pijn bij het drukken op de basis van het os metatarsale V (C figuur 2)

pijn bij het drukken op het os naviculare (D figuur 2).

Figuur 2 Ottawa ankle rules (NHG,2012)

Prognose De duur van het herstel van een

inversietrauma is afhankelijk van de ernst van de beschadiging. Bij een distorsie is na één tot twee

weken de patiënt vaak in staat om dagelijkse bewegingen te hervatten. Bij een ruptuur zal het herstel

enkele weken tot maanden in beslag nemen voor een terugkeer in de sport (NHG,2012).

Behandelingen De behandeling van een enkel inversietrauma tijdens vier fasen van herstel en een vijfde fase van

transfer naar sport volgens de richtlijnen van het KNGF(2016) is:

Fase 1: Ontsteking (0 tot 3 dagen)

Doelen: reductie van pijn en zwelling, circulatieverbetering en bevorderen van de partiële belasting.

• Belasten binnen de pijngrens, eventueel met elleboogkrukken.

• Oefenen van functies binnen de pijngrens, de voet en tenen bewegen, om zo de circulatie te

bevorderen.

Fase 2: Proliferatiefase (4 tot 10 dagen)

Herstel van functies en activiteiten en opbouw van de belasting.

• Lopen op geleide van de pijn, eventueel met elleboogkrukken;

• Wat meer belasting en actieve afwikkeling van de voet, zonder toenemende pijn en/of zwelling;

• Oefenen van functies en activiteiten;

• Conditie en/of de spierkracht op niveau houden;

Fase 3: Vroege remodelleringsfase (11 tot 21 dagen)

Doelen: Verbeteren van de spierkracht, de actieve (functionele) stabiliteit, de beweeglijkheid en het

verplaatsen (lopen, hardlopen en traplopen).

12

• Oefenen van functies en activiteiten: evenwicht, spierkracht, beweeglijkheid, verplaatsing en

dynamische stabiliteit.

Hier kan al worden begonnen met rustige squats en lunges wanneer dit binnen de pijngrens blijft.

Fase 4: Late remodelleringsfase (3 tot 6 weken)

Doelen: bevorderen van de belastbaarheid van de enkel, van loopvaardigheden en traplopen en

vaardigheden binnen het ADL en beoefende sport.

• Oefenen en sturen van functies en activiteiten;

• De coördinatie oefenen bij het uitvoeren van vaardigheden, zoals huppen en springen;

• De belasting steeds progressief vergroten door eerst statische oefeningen uit te voeren en daarna

dynamische en functionele oefeningen.

Fase 5: Transfer binnen de sport (6 tot 12 weken)

• Oefenen en sturen van functies en activiteiten binnen de sport;

• Dit opbouwen tot er bereikt is wat er binnen de sport nodig is aan belasting en activiteiten;

• Een trainingsprogramma volgen dat gericht is op de sport, maar wel met voldoende rusten

herstelmomenten binnen en tussen de trainingen.

De vijfde fase is belangrijk om dieper op in te gaan als begeleiders van de handballers. Wanneer een

persoon hersteld is van een enkel inversietrauma is en weer wil gaan sporten, dienen alle sport

specifieke bewegingen en belasting geoefend te worden. Daarom moet er een analyse worden

gemaakt over de sport. Uit observaties bij de handbalteams is gebleken dat tijdens de training en

oefenwedstrijd veel word heen en weer word gesprint, gesprongen en geland. Dit zijn bewegingen

waarbij veel kracht op de enkel komt te staan en de enkel in verkeerde posities terecht komt. Zoals

eerder genoemd in dit hoofdstuk kunnen deze factoren een inversietrauma veroorzaken (Chan et al.,

2009). De oefeningen die de persoon uitvoert moeten geleidelijk het niveau bereiken dat nodig is

voor een wedstrijd en training.

Oefenen van functies en activiteiten tot de terugkeer in de sport

Van de eerste fase van herstel tot de handballer weer volledig kan terugkeren in de sport is er een

trainingsopbouw vereist binnen dit herstel. Er zijn verschillen factoren waar op getraind moet

worden, hieronder word toegelicht welke dit zijn hoe er getraind moet word om weer te kunnen

participeren binnen het handbal

Coördinatie en balans:

Beginnen met statisch evenwicht en steeds hogere moeilijkheidsgraad. Bijvoorbeeld eerst op één

been staan op normale ondergrond en wanneer dit lukt zonder pijn, staan op één met een

hellingshoek. Hierna gaan we naar sport specifieke evenwicht bijvoorbeeld tegen de persoon duwen,

een bal laten vangen/werpen, gooien en draaien tegelijk.

Kracht en uithoudingsvermogen:

13

Beginnen met simpele leg extensions, hier uitbreiden naar squats en lunges. Wanneer dit lukt zonder

pijn grens kan het meer sport specifiek naar bijvoorbeeld squat- en lunge sprongen. Belangrijk is om

de persoon voldoende rust en herstelmomenten te geven en veel te trainen op spier

uithoudingsvermogen om dat dit belangrijk is binnen handbal.

Snelheid:

Snel kracht is van belang binnen het handbal en hier moet dus op getraind worden. Bij alle

oefeningen is het van belang om de snelheid rustig op te bouwen. Er word begonnen met cyclische

bewegingen en word gewerkt naar niet cyclische bewegingen. Bijvoorbeeld beginnen met een rustige

rennen en daarna sprinten met sprong, langzaam werken naar explosieve sprongen. Als einddoel kan

er een slalom worden gemaakt waarbij er word gesprint gesprongen en hard word gegooid.

Voeding- en vochtinname tijdens herstel

Binnen de lesstof van blessures voor de minor ‘blessure preventief samenwerken in de sport’ is er

door de docent Tieu behandeld wat belangrijk is om te eten tijdens het herstel. Hier is uit gekomen

dat het belangrijk is om zeker twee keer in de week vette vis te eten, in vette vis zit omega3 en dat

remt de ontstekingsreactie. Het is niet de bedoeling dat de sporter elke dag vette vis omdat dan de

ontstekingsreactie te veel word geremd en de ontstekingsreactie is ook nodig voor het herstel. Om

de beschadigde spieren en weefsels sneller te laten herstellen is het van belang om de eiwitinname

hoog te hebben, ongeveer 2 – 2,5 per kg lichaamsgewicht. Voldoende vochtinname kan ook een

positief effect hebben op herstel, minimaal twee liter water drinken per dag. Doordat het lichaam

moet herstellen kost dit ook extra energie dus de hoeveelheid kcal moet minimaal gelijk of licht

verhoogd worden maar ook zeker niet te veel omdat er sprake is van minder lichaamsinspanning.

Preventie Uit onderzoek van James, Keene, Timothy en McGuine (2009) is bij Amerikaanse schoolbasketballers

gebleken dat balans/proprioceptietraining zorgde voor 38% minder enkelverzwikkingen.

Basketbal heeft veel raakvlakken met handbal en de resultaten zijn daardoor ook relevant.

Dit wordt meegenomen in het blessurepreventief handelen binnen de handbalvereniging. In de

warming up kan de focus extra worden gelegd op balans en proprioceptietraining om zo de kans op

een enkelinversietrauma te minimaliseren.

Oefeningen die kunnen worden gebruikt bij de handballers en ook onderdeel zijn in het onderzoek

van James et al. (2009) voor balanstraining ter preventie van een enkel inversietrauma zijn

weergegeven in het onderstaand schema.

Single leg stance

Variatie

Met zwaaiende beweging andere been

Figuur 3 Single leg stance (James et al 2009)

Single leg stance Figuur 4 Single leg stance met activiteit (Sportsinjuryclinic,

14

Met handbal gerelateerde bewegingen zoals vangen, werpen, blokken.

2016)

Single leg squat

Evenwichtsbord Staan op een evenwichtsbord en het bord in cirkels draaien. Twee benen of één been. Variaties

Ogen dicht of bal vangen en gooien

Figuur 5 Single leg squat (Top.me, z.d.)

15

Knie; Voorstekruisbandletsel

Dit is een veel voorkomende knieblessure binnen het handbal (Langevoort et.al, 2007 pp. 402-402).

VKB letsel kan worden onderverdeel in drie graden, verrekking, deels gescheurd en een volledige

ruptuur (Engelen-Melick et al., 2014).

Oorzaken

Volgens David J. Magee (2008) kan voorstekruisband letsel ontstaan door geforceerde hyperextensie

knie door een kracht van buiten af of zonder contact. Ook als een sporter vanuit beweging naar

plotselinge stilstand komt na bijvoorbeeld een sprint en opeens moet omschakelen kan de VKB

beschadigt raken. Als er sprake is van hyper flexie en geforceerde exorotatie van de knie kan er ook

VKB letsel ontstaan.

Symptomen Bij VKB letsel is er sprake van instabiliteit van de knie, pijn, hoorbare plop en er kan sprake zijn van

een acute zwelling (Nederlandse Orthopaedische Vereniging, 2011, p. 20)

Figuur 6 Voorstekruisbandletsel (Fysiotherapie4all,2016)

16

Diagnostische testen

De gouden standaard voor een diagnose van voorstekruisbandletsel is een MRI scan, artroscopie of

artrologie (NHG, 2010).

Er zijn nog drie andere testen om een diagnose te stellen voor voorstekruisbandletsel (Benjaminse et

al.,2006):

1. Lachman test

Uitvoering volgens Benjaminse et.al (2006):

1. De patiënt ligt in rugligging met de aangedane extremiteit aan de kant van de onderzoeker.

2. Het femur wordt gestabiliseerd met één hand, met de knie in 20-30° flexie.

3. Vervolgens voert de onderzoeker met zijn of haar andere hand een naar anterieur gerichte

translatie uit van de tibia.

Uitslag

Een positiever uitslag van de test blijkt uit een toegenomen anteriore tibiale translatie met een zacht

eindgevoel in vergelijking met de het been dat niet geblesseerd is. Dit wijst op een mogelijke ruptuur

van de voorste kruisband.

De Lachman test heeft een meerwaarde bij het aantonen en het uitsluiten van VKB letsel.

Validiteit: Meest valide test, Sensitiviteit 85%, Specificiteit 94% (Benjaminse et al 2006).

2. Pivot Shift test

Uitvoering volgens Benjaminse et.al (2006):

1.De Pivot Shift test wordt uitgevoerd met de patiënt in rugligging. De onderzoeker staat aan de

aangedane zijde.

2. De onderzoeker omvat de calcaneus van het ge-extendeerde been met de homolaterale hand.

3. Vervolgens wordt vanuit extensie de knie naar flexie gebracht in combinatie met een interne

rotatie van het onderbeen. Tegelijkertijd wordt er een valgus stress component van de knie

toegepast met de heterolaterale duimmuis van de onderzoeker tegen de proximale fibula kop.

Uitslag: Een positieve uitslag test blijkt uit een plotselinge daling van het naar anterior gesubluxeerde

laterale tibiaplateu. Hiermee toont deze test goed aan of er sprake is van een voorste kruisband

letsel (Benjaminse et al 2006).

Validiteit: Sensitiviteit 24%, Specificiteit 98%, (Benjaminse et al 2006).

17

3. Anterior Drawer test Uitvoering volgens Benjaminse et al (2006): 1. De patiënt ligt in rugligging met de heup in 45° flexie, de knie in 90° flexie en het onderbeen in neutrale positie. 2. De onderzoeker stabiliseert de voet van de patiënt met zijn heup en plaatst beide handen achter de proximale gedeelte van de tibia met de duimen op het tibiaplateau. 3. De onderzoeker voert vervolgens een naar anterior gerichte trekkracht uit van de tibia en beoordeelt de hoeveelheid tibiale translatie. Uitslag Een toegenomen anteriore verplaatsing van de tibia in vergelijking met het niet geblesseerde been kan er sprake zijn van een scheur in de voorste kruisband (Benjaminse et al 2006). Validiteit: Bij chronische VKB letsel, sensitiviteit 92%, specificiteit 91% Bij acute VKB letsel is de sensitiviteit 49%, specificiteit 58% (Benjaminse et al 2006).

Uitvoerbaarheid

Deze drie testen zijn lastig uitvoerbaar en onverantwoord voor personen die hiervoor niet bevoegd

zijn. Het is mogelijk om het uit te voeren bij de handbalspelers maar wel onder begeleiding van een

specialist. Voor de uitvoerders van dit meetplan is het mogelijk om een inschatting te maken van een

mogelijke VKB ruptuur bij het waarnemen van een hoorbare plop, acute zwelling en pijn met een

instabiel gevoel (Nederlandse Orthopaedische Vereniging, 2011, p. 20).

Prognose Bij lichte verrekking : enkele dagen (NHG,2010).

Bij partiele scheur: Rond drie maanden (NHG,2010).

Wanneer de voorste kruisband volledig is gescheurd moet er operatief worden ingegrepen. Het

revalidatieproces na VKB-reconstructie is ongeveer 9-12 maanden. De duur is afhankelijk van de

hulpvraag, het behandeldoel en het eindniveau dat de patiënt wil bereiken. Twee jaar na de operatie

is de VKB pas weer op de volledige sterkte (Engelen-Melick et al., 2014).

Behandelingen Allereerst is het van belang dat er communicatie plaatsvindt tussen de fysiotherapeut en de behandelend medische specialist. De fysiotherapeut moet op de hoogte worden gesteld wat er tijdens de operatie heeft plaatsgevonden. Dit kan van alles zijn bv: letselschade, kraakbeenschade in de compartimenten, meniscectomie of meniscushechting of andere aanvullende adviezen. Er is onvoldoende wetenschappelijk bewijs tot nu toe beschikbaar over de trainingsvormen die de revalidatie kunnen beïnvloeden (Engelen-Melick et al., 2014). Toch kan er door wijze van literatuur tot de volgende conclusie gekomen worden: - Krachttraining dient zowel in gesloten als open keten uitgevoerd te worden om het beste resultaat te boeken (kracht links is kracht rechts) (Engelen-Melick et al., 2014). - Excentrische training van de quadriceps en de gluteaalmusculatuur kan zonder problemen in de eerste fase van de revalidatie worden ingezet (Engelen-Melick et al., 2014). - Niet alleen krachttraining maar ook neuromusculaire training moet aan het revalidatieplan worden toegevoegd (Engelen-Melick et al., 2014).

18

In het algemeen wordt er geadviseerd om direct na de operatie te starten met fysiotherapie. Er wordt een tijdsbestek van 9 tot 12 maanden aangeraden, afhankelijk van de hulpvraag van de client (Engelen-Melick et al., 2014). Deze termijn moet aangehouden worden om volledige terugkeer te realiseren naar de oorspronkelijke sport activiteiten en actief zwaar belastend werk. De fysiotherapeut zal voor iedere behandelsessie een tussentijdse evaluatie houden, hierop wordt de behandeling afgestemd. Deze tussentijdse evaluatie ziet er als volgt uit: - de stroke-test voor het vaststellen van hydrops; - de passieve range of motion (ROM), zowel patellofemoraal als tibiofemoraal ; - de mate van willekeurige aanspanning van de bovenbeenmusculatuur; - een ganganalyse (Engelen-Melick et al., 2014). Het behandelplan tot terugkeer in de sport bestaat uit drie uitgebreide fases.

Fase 1

Fase 1 heeft als doel om zowel de hydrops als de willekeurige quadriceps controle en het dynamische loopproces te verminderen. Wanneer de revalidatie op een normale wijze verloopt zal fase 1 zes tot acht weken duren (Engelen-Melick et al., 2014). Fase 1 is opgebouwd uit de twee deelonderwerpen functieniveau en activiteiten- en participatieniveau, die ieder ook deelonderwerpen bevatten. Functieniveau

Momenteel is de mobiliteit van de patella naar links en rechts ongelijk. Het is nodig dat er er gestreefd wordt naar een goede mobiliteit (duur vier tot zes weken) (Engelen-Melick et al., 2014). Het is van belang dat er actief wordt geoefend of passieve mobilisaties van de extensie wanneer er actief de extensie niet volledig behaald wordt. Wanneer de extensie groter is dan 10° worden heel props aangeraden (doorhangen). Dit kan indien nodig extra belast worden door gewicht op de knie te plaatsen. Het doel is om binnen twee tot vier weken een extensie van 0° na te streven.

Ter verbetering van de flexi-ROM kunnen Heel slides gedaan worden. Hierbij moet er gestreefd worden naar een flexie van 120°/130°, binnen vier tot zes weken.

Niet alleen de mobiliteit maar ook de kracht moet verbeterd worden. Er wordt begonnen met een motorische reactivering van de quadriceps. Om te beginnen wordt er gestart om de quadriceps aan te spannen vanuit de zit, dit wordt ook de actieve knie extensie genoemd.

Indien dit niet mogelijk is kan gebruikt worden van facilitatietechnieken of elektrostimulatie training.

Zolang er geen pijn of warmte ontstaat kan er gestart worden met isometrische quadriceps oefeningen. Deze oefeningen kunnen uitgevoerd worden met active leg raises.

De quadriceps kan ook getraind worden in een gesloten keten van 0° tot 60°. Oefeningen die hiervoor gebruikt kunnen worden zijn de squat, legpress en de step-up (Engelen-Melick et al., 2014).

Wanneer er sprake is van een BPTB-graft kunnen oefeningen uitgevoerd worden in een open keten met extra weerstand. Denk hierbij aan een verzwaarde leg extension ROM 90° tot 45°.

Bij de HS-graft kan ook in een open keten worden getraind met dezelfde ROM als bij de BPTB-graft, echter mag de oefening nu niet extra belast worden. De oefeningen van beide grafts mogen vanaf week 4 worden toegepast. Bij zowel de BPTB- en HS-graft mag vanaf week iedere week de extensie met 10° worden vergroot (Engelen- Melick et al., 2014). Dit betekend week 5 (90° tot 30°), week 6 (90° tot 20°) etc.

19

Activiteiten en participatieniveau De neurmusculaire training wordt uitgevoerd met beide benen. Hiervoor is perturbatietraining goed voor, hierbij staat de client op een kantelplank en worden er minimale balansverstoringen aangebracht. Tijdens de oefeningen wordt aan de schouders of het bekken getrokken of geduwd zonder dat het zichtbaar is voor de client. Hierdoor kan de client hier niet direct op anticiperen. De beweging kan worden uitgebreid met verschillende variaties zoals: staan op een been, sluit de ogen tijdens het balanceren, veranderd van stabiele naar onstabiele ondergrond en pas dubbeltaken toe door bv een bal te gooien en te balanceren. Het is van belang dat er tijdens de uitvoer wordt gelet op een goede positie van de bekken, heup, knie en romp.

Het is mogelijk om te wandelen en te fietsen. Bij het wandelen is het van belang dat het geopereerde been wordt ondersteund door middel van krukken zolang er nog geen actieve extensie gemaakt kan worden. Zodra de knieflexie 100° is kan er gefietst worden op een hometrainer, dit is tevens ook een mobiliserende oefening. Het behandelplan kan ook van het beloop afwijken, hiervan is sprake als:

de wond niet sluit of er een reflectie optreed;

als na zes tot acht weken de mobiliteit van de patella nog steeds niet verbeterd is;

na zes tot acht weken de extensie afneemt tot minder dan 0°;

na zes tot acht weken nog geen sprake is van willekeurige controle over de quadriceps;

als de client na zes tot acht weken nog steeds een afwijkend looppatroon heeft waarbij de knie niet juist kan extenderen (Engelen-Melick et al., 2014).

Fase 2

Het doel van fase twee is om sportspecifiek te kunnen bewegen en zwaar belast werk uit te kunnen voeren. Functieniveau

Bij mobiliteit moet de volledige ROM worden behouden zowel patellofemoraal als tibiofemoraal (Engelen-Melick et al., 2014). In fase twee kunnen diverse sportspecifieke krachtoefeningen worden uitgevoerd.

De quadriceps kunnen worden getraind in open keten, hierbij is de ROM in week 6 (90° tot 20°), in week 7 (90° tot 10°) en in week 8 is er sprake van een volledige ROM (Engelen-Melick et al., 2014).

Vanaf week 8 kunnen quadriceps oefeningen in gesloten keten worden uitgebreid. Hierbij is de ROM (0° tot 90° )(Engelen-Melick et al., 2014). Oefeningen die hierbij uitgevoerd kunnen worden zijn de eenbenige squat en de split squat. Een aandachtspuntje voor clienten die HS-graft hebben, daar mag pas vanaf week 12 weerstand aan de oefeningen worden toegevoegd.

Er kunnen spierversterkende oefeningen worden uitgevoerd voor de hamstrings, gluteaalmusculatuur en de kuitmusculatuur steviger te maken (Engelen-Melick et al., 2014).

Tevens kan bij alle spierversterkende oefeningen het aantal herhalingen worden verminderd terwijl de weerstand verhoogd mag worden (Engelen-Melick et al., 2014).

20

Activiteiten en participatieniveau

De neurmusculaire en perturbatietraining worden in deze fase uitgebreid van statisch naar dynamisch en van voor- achterwaarts naar zijwaarts (Engelen-Melick et al., 2014).

De perturbatietraining kan worden uitgebreid met diverse veranderingen zoals; richting, snelheid, voorspelbaarheid (Engelen-Melick et al., 2014). Het is mogelijk om de ondergrond te bewegen middels een kar of plyometrie toe te passen met twee benen. Tevens is het van belang dat bij de uitvoering rekeningen wordt gehouden van een correcte houding.

Wandelen en fietsen in deze fase is weer een uitbreiding op fase 1.

In fase 2 mag er voor het eerst buiten worden gefietst in plaats van op de hometrainer.

Aan het revalidatieprogramma worden cyclische belaste trainingsvormen toegevoegd, denk hierbij aan: roeimachine, de crosstrainer en/of het stepapparaat (Engelen-Melick et al., 2014).

Vanaf week 10 tot 12 mag er gestart worden met joggen, mits het symmetrisch de uitvoering symmetrisch is waardoor de knie niet reactief is (Engelen-Melick et al., 2014).

De conditionele training mag verzwaard worden denk hierbij vooral aan aeroob.

In fase twee mag er gestart worden met sportspecifieke training, voor dit plan is dit handbaltraining

Onder begeleiding mag er gestart worden met agilitytraining (wendbaarheid en snelheid).

Het is van belang dat er aandacht wordt besteed aan kwalitatief goede uitvoering van alle oefeningen.

Fase 3

Bij fase 3 is het doel om terug te keren naar participatieniveau, dit is zowel sportspecifiek als zwaar fysiek werk. Functieniveau Functieniveau is in fase drie exact hetzelfde als in fase 2.

Bij mobiliteit moet de volledige ROM worden behouden zowel patellofemoraal als tibiofemoraal (Engelen-Melick et al., 2014).

Bij kracht mogen sportspecifieke oefeningen worden verbeterd en versterkt. Binnen handbal zijn deze oefeningen vooral: korte sprints, snelheid opvoeren, op hoge snelheid wenden en sprongen maken.

Activiteitenniveau en participatieniveau De neuromusculaire- en perturbatietraining mag worden uitgebreid:

Eenbenige sprongen kunnen worden uitgevoerd;

sportspecifieke oefeningen moeten worden toegepast, denk hierbij aan bv de goodmorning om de hamstrings te trainen (Engelen-Melick et al., 2014). Tevens moet ook in fase 3 rekening worden gehouden met een kwalitatief goede uitvoering.

Wandelen en fietsen kunnen worden uitgebreid in zowel duur als intensiteit. Het is van belang dat sportspecifieke belasting wordt opgebouwd, gekeken naar de energiesystemen. Voor handbal zijn dit zowel de aeroob als het anaeroob energiesysteem. Sportspecifiek kan er voor het handbal getraind worden in een sporthal, dit omdat de ondergrond anders is dan buiten.

Als laatste in deze fase kan de agilitytraining nog verder worden uitgebreid en verbeterd. Om de training zo sportspecifiek mogelijk te maken kunnen de trainingen weer hervat worden bij de sportclub (handbal vereniging).

21

Tijdens de revalidatiebehandeling wordt er tot nu toe niet gesproken over voeding. Na de operatie aan het VKB wordt meteen gestart met de revalidatiebehandeling. Zo wordt er meteen begonnen met lichte krachttraining in open/gesloten keten om omliggende spieren aan te sterken en te verbeteren. Om die redenen is het verstandig om tijdens de revalidatie de eiwitten te verhogen naar 2.0gr per lichaams Kg (Bernadot, 2006, p.15). Hierdoor hebben de spieren voldoenden brandstof om te herstellen en/of aan te sterken wat de revalidatie ten goede komt.

Preventie VKB letsel Door training zoals proprioceptietraining (balans/coördinatie ) , core stabiliteit, sprong en landings-

en looptechnieken en plyometrie, snelheid, en krachttraining kan de kans op voorstekruisbandletsel

aanzienlijk verlaagt worden (Grindstaff ,Hammill,Tuzson,2006). Tijdens de warming van de

handbalteams kan op deze trainingsonderwerpen worden gefocust. In het onderstaande schema is

weergegeven welke oefeningen per trainingsonderwerpen uitvoerbaar zijn:

Proprioceptie/ Balans

Core

stabiliteit

Loopscholing Plyometrie Krachtuithoudingsvermogen

One leg squat

met gooien,

werpen en

vangen

Planking

normaal en

zijwaarts

Skipping Boxjumps Squats

Balance board

oefeningen

Super mans Kaatssprongen Squat

sprongen

lunges

One leg stance Bruggetje Touwtje

springen

Lunge

sprongen

22

Jumpers knee

Figuur 7 Jumpers knee (Jump-science, z.d.)

De jumpers knee is een overbelasting letsel van de aanhechting van de patellapees aan de onderrand

van de patella (Zwerver,2008).

Oorzaken Het ontstaan van een jumper’s knee heeft verschillen oorzaken (Zwerver, 2008):

• Overbelasting

• Afgenomen belastbaarheid door bijvoorbeeld vermoeidheid

• Afgenomen kracht van de kuit-, quadriceps-, en bilmusculatuur

• Verminderde rompstabiliteit

• Verminderde hamstring- en quadricepsflexibiliteit

• Overmatige pronatie van de voet.

• Verminderde dorsaalflexie in de enkel, bijvoorbeeld na een enkeldistorsie.

Symptomen Symptomen die wijzen op een jumper’s knee zijn meestal pijnklachten bij de sporter aan de

onderkant van de knieschijf waar de patellapees zich aanhecht. Deze pijn verergert als er op wordt

gedrukt, bij het aanspannen van de quadriceps verergert de pijn. Een klacht is ook dat de sporter na

het sporten last heeft van pijn en stijfheid van de knie (Fysiotherapiegroningen, z.d.). Het zijn

voornamelijk pijnklachten maar er zijn gevallen waar het ook aan de buitenkant te waarnemen is, te

zien door een lichte zwelling onder de knieschijf (Roels,Martens, Mulier, 1978)

Er zijn vier graden van de ernst van een jumper’s knee (Roels et al. 1978)

Graad 1: Pijn na het sporten

Graad 2: Pijn in het begin en na inspanning

Graad 3: Altijd pijn tijdens inspanning

Graad 4: Constante pijn

23

Diagnostische testen Door het UMC in Utrecht (z.d.) wordt bij de diagnose gekeken naar de locatie van de pijn en de

drukgevoeligheid bij de aanhechting van de patellapees. Er wordt ook gekeken naar de mate van pijn

bij het provoceren met weerstand. Zwerver (2008) beschrijft een single-leg decline squat als een test

om de patellapees zwaar te belasten en pijn te provoceren, deze test wordt gebruikt om de diagnose

te onderbouwen. Hierbij zakt de sporter onder een hellingshoek van 25° geleidelijk op een been.

Uit deze diagnostische testen kan worden gekeken wat de mogelijkheden zijn voor diagnostiek

wanneer er persoon uit de handbalteams symptomen van een jumper’s knee heeft. Er kan worden

gedrukt op de aanhechting van de patellapees, wanneer deze pijnlijk en geïrriteerd aanvoelt is het

van belang om de sporter door te verwijzen naar een fysiotherapeut.

Prognose De prognose voor een jumper’s knee is meestal meer dan drie maanden, afhankelijk van de duur aan

pijnklachten (Zwerver,2008)

Behandelingen Bij een jumpers knee zijn de pezen beschadigd. Een beschadiging aan de pees duurt vele male langer doordat de doorbloeding in pezen niet optimaal is. Dit zorgt ervoor dat de revalidatieprocedure meer tijd in beslag neemt. Conservatieve behandeling Effectieve methodes die voor de korte termijn voor pijnverlichting zorgen zijn:

Ice packs, drie keer per dag 15-20 minuten.

Een patellabandje, zorgt ervoor dat de trekkrachten op de kniepees afnemen. 18

Voor de lange termijn zijn er ander behandelingen nodig. Met conservatieve behandeling volgt de patient een behandelprogramma bij de fysiotherapeut. Verder kan er gebruik worden gemaakt van taping en massages. Als de prestaties naar zes tot twaalf weken nog steeds belemmerd worden is er sprake van een vergevorderde fase. Hierbij is ook een intensievere behandeling voor nodig(Garret, 2008). Fysieke behandeling Uit studies is gebleken dat wanneer de patient gaat trainen dit positief is v oor de revalidatie (Garret, 2008). De patient zal nog niet mee kunnen deelnemen aan de sport maar wel kunnen trainen. Door de blessure zal de training niet gemakkelijk verlopen. Er word t beweerd dat excentrische training zorgt voor een verbetering van 50-70% van de knie (Garret, 2008).

Oefeningen die uitgevoerd kunnen worden tijdens deze behandeling is een single leg, decline squat. Uit onderzoek is bewezen dat wanneer de squat onder een hoek van 15º wordt uitgevoerd de patella tendon met 40% wordt verbeterd (Garret, 2008). Er kan getraind worden onder een hoek van 15-30º om de knieschijf pees te belasting te verhogen. Terwijl hoeken van 60ºof hoger moet worden vermeden omdat de belasting dan te groot wordt op de knieschijf. Injectie behandeling

Het is ook mogelijk om injecties te zetten in het gebied van de patellar. Uit een placebo onderzoek is gebleken dat 84% van de onderzochte succesvol zijn behandeld (Garret, 2008). De atleten konden naar de behandeling terugkeren naar sport specifieke training met weinig tot geen pijn. Hiervoor zijn twee tot vijf injecties nodig over acht maanden.

24

Electro shock wave behandeling

Uit twee recente studies waarin 73 atleten zijn onderzocht is gebleken dat Electro Shockwave Therapy succesvol is (Garret, 2008). Na drie tot vijf sessies en een herstelperiode van 24 maanden zijn de atleten succesvol teruggekeerd in de sport. Preventie

Als we kijken naar de mogelijke oorzaken van de jumper’s knee (Zwerver,2008) zijn er bepaalde

factoren waar preventief naar gehandeld kan worden. Dit zijn de afgenomen kracht van de kuit-,

quadriceps-, en bilmusculatuur, verminderde rompstabiliteit en de verminderde hamstring- en

quadricepsflexibiliteit. Als preventie kunnen er oefeningen worden uitgevoerd tijdens de warming-up

die de kans op een jumper’s knee af laat nemen. Mogelijke oefeningen met bijbehorende

trainingsonderwerpen zijn in onderstaand schema weergegeven.

Kuit

Kracht- uithoudingsvermogen

Quadriceps & bilmusculatuur Kracht- uithoudingsvermogen

Rompstabiliteit

Kracht- uithoudingsvermogen

Hamstring- en Quadricepsflexibiliteit Dynamisch en statisch rekken

Calf raises (eigen

gewicht)

Squats (hamstring,

quadriceps,

bilmusculatuur)

Planken Stif leg kicks/jumps

(dynamisch rekken

hamstrings)

Op tenen lopen (eigen

gewicht)

Lunges (hamstring,

quadriceps,

bilmusculatuur)

Bridges Zittend tenen raken

(statisch rekken

hamstrings)

Calf jumps Hip raises

(bilmusulatuur,

hamstrings)

Supermans Hakken-billen

(dynamisch rekken

quadriceps)

25

Subacromiaal impingement schouder

Figuur 8 Shouderimpingement (Schoudernetwerk,z.d.)

Schouder impingement, ook wel subacromiale klachten genoemd bestaan uit klachten die

voortkomen uit aandoeningen van structuren in de subacromiale ruimte in de schouder, meestal

veroorzaakt door inklemming van de rotatorcuffpezen. (Jansen, Brooijmans, Geraets,

Lenssen,Ottenheijm, Penning, de Bie, 2011)

Er zijn twee soorten schouder impingement ten eerste een primair impingement, dit is een

structurele vernauwing van de subacromiale ruimte, bijvoorbeeld vanwege zwelling van de

rotatorcuffpezen (Jansen et al., 2011) en een secundair impingement dit is een inklemming tijdens

specifieke houdingen en/of bewegingen (Jansen et al., 2011).

Oorzaken Er zijn verschillende oorzaken voor een subacromiaal impingement syndroom.

Ten eerste kan het veroorzaakt worden doordat structuren onder het schouderdak gaan zwellen of

extra ruimte in nemen, hierdoor raken zij beknelt (Jansen et al., 2011). Een tweede oorzaak kan

gezocht worden in een vernauwing van de ruimte onder het acromion doordat de humerus te ver

naar boven toe verplaatst. Dit kan onder andere gebeuren wanneer de rotatorcuff spieren

(supraspinatus, infraspinatus, teres minor en subscapularis) aangedaan zijn of een verstoorde

coördinatie hebben (Jansen et al., 2011).

Ook kan het zo zijn dat het acromion een ongunstige vorm heeft waardoor de subacromiale ruimte

kleiner is en er dus sneller een inklemming kan ontstaan (Jansen et al., 2011).

Symptomen Symptomen van een subarcomiaal impingement syndroom zijn (Zweers, 2000):

• Constante pijn aan bovenzijde en aan de voorzijde van de schouder

• Pijnklachten bij de abductiebeweging ‘Painful arc’

• Nachtelijke pijn

• Zwelling

• Stijfheid

• Krachtsverlies

26

Diagnostische testen Om vast te stellen dat er subacromiale klachten zijn kan de Hawkins-Kennedy test en het teken van

Neer worden gebruikt. Deze twee testen afzonder zijn van minimale waarde om een diagnose te

stellen voor subacromiale klachten. Bij een positieve score op de beide is het erg betrouwbaar om

subacriomale klachten te bevestigen. Indien de uitslag van één of beide testen negatief is, is er

waarschijnlijke geen sprake van een schouder impingement (Jansen et al., 2011). Voor het aantonen

van volledige peesrupturen van de m.supraspinatus is de Jobe-test geschikt (Jansen et al., 2011).

Uitvoering Hawkins-Kennedy test volgens Jansen et al.(2011): Uitgangspositie: De onderzoeker staat voor de patiënt. Uitvoering: De onderzoeker brengt de 90° geflecteerde elleboog van de patiënt in antefl exie tot 90°. In deze stand beweegt de onderzoeker de arm in endorotatie. Uitslag: De test is positief als de patiënt pijn aangeeft. Uitvoering teken van Meer volgend Jansen et al. (2011): Uitgangspositie: De onderzoeker staat naast de patiënt. Uitvoering: De onderzoeker stabiliseert met 1 hand de scapula aan de aangedane zijde van de patiënt om laterorotatie van de scapula te voorkomen. Met de andere hand brengt de onderzoeker de aangedane arm in anteflexie (arm is in endorotatie), totdat de patiënt pijn aangeeft of totdat de volledige uitslag is bereikt. Uitslag: De test is positief als de patiënt pijn aangeeft voordat volledige anteflexie is bereikt. Verondersteld wordt dat in dit geval een of meerdere structuren in de subacromiale ruimte zijn aangedaan. Uitvoering Jobe test volgens Jansen et al. (2011) Uitgangspositie: De onderzoeker staat voor de patiënt. Uitvoering: De onderzoeker brengt bij de patiënt beide armen passief in 90° abductie en 30° horizontale adductie, terwijl de duimen naar de grond wijzen (armen in endorotatie). Vervolgens drukt de onderzoeker de armen van de patiënt naar beneden, terwijl de patiënt probeert de armen in de bereikte positie te houden. Uitslag: De test is positief als de patiënt de positie niet kan behouden en de arm daalt terwijl er ook pijn optreedt. Uitvoerbaarheid Om een diagnose te stellen van een schouderimpingement bij de handballers zijn de bovenstaande testen (Jansen et al.,2011) niet uitvoerbaar omdat hier de bevoegdheid niet voor is. Wel is er de zogenoemde ‘painful arc’. Tijdens deze test moet de arm zijwaarts omhoog worden gehaald, wanneer er sprake is van een schouderimpingement (inklemming van een pees) is er tussen de 60 en 120 graden van de hefbeweging een toename in pijn (Pivotal Physiotherapy,2015).

Figuur 9 De 'Painful arc' (Pivotal Physiotherapy,2015)

27

Prognose Afhankelijk van de pijnklachten, in het algemeen zijn schouderklachten ongeveer 30% is hersteld na 6

weken, 50% na 6 maanden en 60% na 12 maanden (Jansen et al., 2011).

Behandeling & Preventie (Jansen et al., 2011)

Om een handballer met schouder impingement te behandelen tot de mogelijke terugkeer in de sport

bestaat een wetenschappelijk onderbouwd protocol uit range of motion (ROM), stretchoefeningen

voor de schouderen krachtoefeningen om de rotatorcuff spieren en scapulastabilisatoren te

versterken (Jansen et al., 2011).

ROM en stretchoefeningen schouder:

Het is belangrijk om vanuit de oorzaken te kijken hoe een impingement behandelt kan worden,

aangezien een verkeerd houding een belangrijke oorzaak kan zijn houdingsoefeningen, zoals

schouderophalen en schouderbladretractie van belang. Ook moet de persoon ROM oefeningen

uitvoeren door bijvoorbeeld armen alle kanten op te slingeren (Jansen et al., 2011).

Voor de dorsale beperking blijkt de cross body adductie (stretch) het meest effect te hebben. Voor

het rekken van de m. pectoralis minor (borstspier) die de schouder naar voren trekt is de beste

oefening staand met de armen leunend tegen de deurposten of muren in de hoek van een kamer

(Jansen et al., 2011).

Krachtoefeningen rotatorcuffspieren en scapulastabilisatoren (Jansen et al., 2011):

Voor de rotatorcuffspieren kan krachttraining gegeven worden in alle bewegingsrichtingen binnen de

pijngrens (Jansen et al., 2011). Hieronder staan mogelijke oefeningen afgebeeld.

Figuur 10 Rotatorcuff oefeningen (Dutch Fitness Community, 2015)

28

Voor de scapulastabilisatoren kan krachttraining worden gegeven met de volgende specifieke

oefeningen (Jansen et al., 2011):

- Opdrukken met de armen, zittend op een stoel (chair press)

- Opduwen vanuit licht gebogen ellebogen in kruiphouding

- Roeien, rechtop zittend met zelf vastgehouden elastieken band om de beide voetzolen.

Geadviseerd wordt 3 keer per week te oefenen met steeds meer sets en aantal herhalingen.

Hierna kan worden overgegaan op sport specifieke oefening als werpen vangen waarbij de

rotatorcuff spieren een rol spelen. Hier kan de intensiteit ook steeds omhoog worden gebracht door

harder te gooien, meer richtingen, tijdens het rennen en met zwaardere ballen te gooien. Wanneer

dit allemaal zonder pijn uitgevoerd kan worden kan de speler terugkeren in het handbal team.

Voeding- en vochtinname tijdens herstel Binnen de lesstof van blessures voor de minor ‘blessure preventief samenwerken in de sport’ is er

door de docent Tieu behandeld wat belangrijk is om te eten tijdens het herstel. Hier is uit gekomen

dat het belangrijk is om zeker twee keer in de week vette vis te eten, in vette vis zit omega3 en dat

remt de ontstekingsreactie. Het is niet de bedoeling dat de sporter elke dag vette vis omdat dan de

ontstekingsreactie te veel word geremd en de ontstekingsreactie is ook nodig voor het herstel. Om

de beschadigde spieren en weefsels sneller te laten herstellen is het van belang om de eiwitinname

hoog te hebben, ongeveer 2 – 2,5 per kg lichaamsgewicht. Voldoende vochtinname kan ook een

positief effect hebben op herstel, minimaal twee liter water drinken per dag. Doordat het lichaam

moet herstellen kost dit ook extra energie dus de hoeveelheid kcal moet minimaal gelijk of licht

verhoogd worden maar ook zeker niet te veel omdat er sprake is van minder lichaamsinspanning.

Preventie De behandeling van een subacromiaal impingement synrdroom is vrijwel gelijk aan het voorkomen

ervan. Door het werken aan de houding, rotatorcuff- en scapulastabillasoren zal de kans op een

impingement verkleinen. Tijdens de warming-up kunnen bovenstaande oefeningen worden

uitgevoerd door de handballers.

Als we naar de oorzaken van de peesoverbelasting kijken zijn de mogelijkheden tot preventie vooral

het verbeteren van de werptechniek, de bewegelijkheid van de schouder vergroten en werken aan

de stabiliteit van de schouder. Hierbij kunnen we oefeningen doen om de houding te verbeteren van

de handballers. Oefeningen als het oprekken van de borstspier, versterken van de rotatorcuff spieren

en het versterken van de spieren in de achterzijde van de schouder.

Afsluiting

Nu zijn de oorzaken, symptomen, prognose, diagnose, behandeling en mogelijke preventie van de

meest voorkomende en sport specifieke blessures binnen het handbal bekend. Het is van belang om

verder in te gaan op de risicofactoren op blessures om zo inzicht te krijgen in externe in interne

factoren die de kans op blessures vergoten. In het volgend hoofdstuk worden deze risicofactoren

beschreven en uitgediept.

29

Risicofactoren

In dit hoofdstuk worden de risicofactoren van handbal besproken. Eerst worden de algemene risico’s

benoemd, zowel intrinsiek als extrinsiek. Vervolgens wordt een onderscheid gemaakt tussen de

acute blessures, overbelastingblessures en overtraining. Daarna wordt de risicofactor fysiek contact

uitvoerig besproken d.m.v. verschillende onderzoeken. Risicofactoren die bij de meest voorkomende

handbalblessures komen kijken worden besproken, het kopje tijdstip volgt en er wordt afgesloten

met voeding bij blessures.

Risicofactoren algemeen Risicofactor is de aanwezigheid van een factor of kenmerk dat een sporter meer risico loopt op een

bepaalde aandoening/blessure dan een ander.

Er zijn extrinsieke en intrinsieke risicofactoren. Hieronder staan een aantal voorbeelden:

- Warming up, cool down

- Vocht/voeding

- Omgeving/ondergrond

- Genen/bouw

- Te vaak/te weinig trainen

- Vermoeidheid

- Schoeisel

- Geslacht

In 2012 is het aantal nieuwe sporters minder snel gestegen dan het aantal blessures. Dit wil zeggen

dat er een stijgend risico te zien is in het oplopen van een blessure (VeiligheidNL, 2014).

Het blessurerisico gemeten in het aantal blessures per 1000 sporturen geeft aan dat vooral sporters

tussen de leeftijd van 15 tot 34 jaar een groter risico lopen, net als mannen ouder dan 35 jaar

(VeiligheidNL, 2014).

Overbelasting vs. Acuut Overbelastingblessures worden vooral opgemerkt bij aerobe sporten met lange trainingssessies en

bij technische sporten waarbij dezelfde beweging meerdere malen wordt herhaald (Bahr, 2009).

Overbelastingblessures zijn blessures die geleidelijk ontstaan. Acute blessures daarentegen ontstaan

door een trauma door jezelf of door een ander (vallen, trap, etc.)

Acute blessures komen het meest voor bij teamsporten waar veel fysiek contact is tussen spelers en

bij sporten waarbij het risico op vallen groot is (Bahr, 2009).

Scandinavische studies tonen aan dat sportblessures 10-19% vormen van alle acute sportblessure

gezien worden in de meldkamer (Bahr & Holme, 2013).

Overtraining Meeussen, Duclos, Foster, Fry, Gleeson, Nieman, Raglin, Rietjens, Steinacker en Urhausen (2012)

geven aan dat er geen objectieve aanwijzingen zijn om overtraining op te lopen. Het is namelijk

onmogelijk om een atleet overmatig te laten trainen om zo een overtrainingssyndroom op te lopen.

Daarnaast zijn de risicofactoren erg individueel en kunnen eerdere ziekteperioden en/of letsel

meespelen.

Factoren zoals een negatieve energiebalans, onvoldoende koolhydraat- en/of eiwitinname, ijzer- en

magnesium tekort en allergieën kunnen leiden tot overtraining, doordat er niet evenveel inname is

dan de behoefte vraagt (Meeussen et al., 2012).

Ook een inbalans tussen belasting en herstel is een risicofactor om overtraining op te lopen

(Meeussen et al., 2012). Dit wil zeggen dat er onvoldoende hersteltijd is na een vorige/eerdere

30

belasting, waardoor vermoeidheid kan ontstaan. Vermoeidheid is volgens Meeussen et al. (2012) dan

ook een risicofactor, maar hiervoor is nog geen wetenschappelijk bewijs.

Naast onvoldoende herstel is het ook belangrijk om de risicofactor onvoldoende adaptatie/

getraindheid, monotonie tijdens trainingen, te veel wedstrijden en psychische problemen te

vermijden (Meeussen, 2012). Deze risicofactoren kunnen overtraining alleen maar triggeren vanwege

eenzijdig herhalen. Meeussen et al. (2012) geven dan ook aan dat afname van presatie tijdens

training en wedstrijden en de gemoedstoestand van de atleten een signaal is om het

overtrainingssyndroom mee te diagnosticeren. Verdere risicofactoren die de hierboven genoemde

risicofactoren kunnen versterken zijn techniekfouten, tegenstanders, foutieve omgeving en

schoeisel, een slechte warming up en cool down.

Deze algemene risicofactoren van overtraining komen ook voor bij de sport handbal. Handbal is over

het algeen een vorm van duurtraining. Een duurtraining heeft vaak een eenzijdig karakter, wat zorgt

voor een hoger risico op overtarining. Dit komt doordat duuratleten de inspanning langer vol moeten

houden en grotere volumes trainen met daarbij vaak onvoldoende rust.

Er zijn dan ook aanwijzingen dat atleten die een overtrainingssyndroom hebben ontwikkeld een

groter risico lopen op terugval (Meeussen et al. 2012).

Om het risico om een overtrainingssyndroom te ontwikkelen gedurende periodes van intensieve

training te verminderen moet een atleet zijn vocht, koolhydraten en energie inname verhogen om

aan de verhoogde waardes te voldoen (Meeussen et al., 2012).

Fysiek contact Tijdens het 24e mannen handbal wereldkampioenschappen 2015 in Qatar hebben Bere, Alonso,

Wangensteen, Bakken, Eirale, Dijkstra, Ahmed, Bahr & Popovic (2015) de risicofactoren van blessures

onderzocht. Hieruit kwam naar voren dat in totaal meer dan de helft van de blessures (61,4%) zijn

ontstaan door fysiek contact tussen spelers, 15,9% zijn geen fysieke contact trauma’s en 12,1%

bestaan uit overbelastingblessures.

De meest voorkomende blessures door fysiek contact waren

te zien bij het hoofd (82,4%), de knie (80%) en de enkel (65,2%)

(Bere et al., 2015).

Er was geen verschil te zien in oorzaken van blessures tussen

verschillende posities op het veld (Bere et al., 2015).

Figuur 1. Number of injuries distributed according to injury cause for all injuries and time-loss injuries. Overgenomen uit Injury and illness

surveillance during the 24th Men’s Handball World Championship 2015 in Qatar (p. 3) door T. Bere, J-M Alonso, A. Wangensteen, A.

Bakken, C. Eirale, H.P. Dijkstra, H. Ahmed, R. Bahr, N. Popovic, (2015), Qatar. Copyright 2015, Uitgeverij Br J Sports Med.

Meest voorkomende sportblessures: Belangrijkste ontstaansmechanismen van sportblessures:

Figuur 2. Meest voorkomende sportblessures. Figuur 3. Belangrijkste ontstaansmechanismen van sportblessures. Overgenomen uit Sportblessures. Het totale speelveld Overgenomen uit Sportblessures. Het totale speelveld (p. 25) door (p. 21) door S.L. Schmikli, W. Schoots, M.J.P de Wit, 2004, S.L. Schmikli, W. Schoots, M.J.P. de Wit, 2004, Arnhem. Copyright 2004, Arnhem. Copyright 2004, Uitgeverij Ontwerpburo Arnhem. Uitgeverij Ontwerpburo Arnhem.

31

Handbal is een sport die snelle richtingsverandering vraagt; constante bewegingen en draaiingen;

bewegingen van abrupte versnelling en pauze; springen en landen op één voet (Frisch, Croisier,

Urhausen, Seil, & Theisen, 2009). Kans op omzwikken is dan ook groot.

Volgens het onderzoek van Giroto, Hespanhol Junior, Gomes & Lopes (2015) zijn de enkel en knie dan

ook het meest gevoelig voor acute blessures en schouder en knie voor overbelastingblessures.

Figuur 4. Body region of injuries in elite handball players. Overgenomen uit Scandinavian Journal of Medicine & Science in sports (p. 3) door

N. Giroto, L.C. Hespanhol Junior, M.R.C. Gomes, A.D. Lopes, 2015, Brazilië: Sau Paulo. Copyright 2015, Uitgeverij John Wiley & Sons A/S.

32

Het Meeuwisse model (Bahr & Holme, 2003) beschrijft de interactie tussen meerdere factoren om

blessures op te lopen. Het model is onderverdeeld in persoonlijke risicofactoren van een

atleet(intrinsiek) en omgevingsrisicofactoren van een atleet(extrinsiek).

Figuur 5. A dynamic, multifactorial model of sport injury etiology – adapted from Meeuwisse(1994). Overgenomen uit Risk factors for

sports injuries – a methodological approach (p. 385) door R. Bahr, I. Holme, 2003, Noorwegen: Oslo. Copyright 2003, Uitgeverij Oslo Sports

Trauma Research Center.

Voordat de testen uitgevoerd worden op de handbalverenigingen worden intrinsieke en extrinsieke

factoren gevraagd aan de handbalspelers, die voor ons te meten zijn.

Intrinsieke factoren: leeftijd, geslacht, gewicht en gezondheidsgeschiedenis (eerdere blessures).

Extrinsieke factoren: menselijke factoren(teamgenoten/tegenstanders), bescherming,

omstandigheden(vloer/temperatuur) en trainingen(dagen/tijden).

Eerdere blessures zijn een niet-beïnvloedbare risicofactor. De Braziliaanse onderzochte

handbalspelers die eerder een blessure hadden gehad, liepen 2,5 keer een hoger risico om een

nieuwe overbelastingblessure op te lopen dan spelers die nog nooit geblesseerd waren geweest

(Wedderkopp et al., 1997; Moller et al., 2012).

Schouder Handbal is een sport die veel vergt van de schouders van spelers, zowel door het vele werpen als het

vaak hebben van fysiek contact. In het damesteam van Hastu te Nijmegen hebben dan ook 2 van de

14 speelsters door het handbalspel een schouderblessure opgelopen.

Uit het onderzoek van Clarsen, Bahr, Andersson, Muck & Myklebust (2014) kwam naar voren dat

schouderproblemen rondom handbalspelers één van de blessures is met de grootste impact op

sportparticipatie en prestaties.

108 ondervraagde spelers (52%) uit het onderzoek van Clarsen et al. (2014), melden problemen te

hebben aan hun dominante schouder gedurende het seizoen. 15 spelers daarvan geven aan milde

pijn te hebben, zonder functionele consequenties, 50 spelers geven substantiële pijn aan, wat

gepaard gaat met een vermindering van participatie en prestatie. 55 spelers melden problemen te

hebben aan hun niet-dominante schouder gedurende het seizoen. Zeven daarvan gaf milde pijn aan

en 14 anderen weer substantiële pijn.

Het onderzoek naar risicofactoren voor schouderblessures bij de handbalspelers gaf aan dat de

prevalentie van schouderklachten hoog was (Clarsen et al., 2014). Verschillende intrinsieke

risicofactoren die samenhangen met schouderblessures zijn scapulaire dyskinesie(afwijking van het

33

normale bewegen van het schouderblad), verminderde externe rotatie kracht en totaal roterende

beweging. Deze risicofactoren vergroten de kans op schouderblessures gedurende het seizoen.

Bij een blessure aan de schouder kan werpen een provocerende beweging zijn, wat kan leiden tot

inklemming van de pezen van de m. subscapularis, de m. infraspinatus, en de m. biceps brachii (Cools

AM, De WL, Van TA, et al., 2014). Wanneer er sprake is van een inklemming in de schouder, spreken

we van een schouder impingement. De weke delen kunnen ingeklemd worden. Dit is geen diagnose,

maar een syndroom. Zo zijn er risicofactoren die de kans op een impingement vergroten, onder te

verdelen in beïnvloedbare risicofactoren en niet-beïnvloedbare. De niet-beïnvloedbare risicofactoren

kunnen aangeboren zijn, de factor ouder worden, peesverandering en de anatomische verandering

van de acromion(type 1, 2 of 3). Beïnvloedbare risicofactoren kunnen te maken hebben met een

foutieve warming up, repetitief handelen waar een training op aangepast moet worden,

bovenhandse beweging at zorgt voor overbelasting.

Daarnaast kan een verkeerde houding ervoor zorgen dat de acromiale ruimte wordt verkleind.

Hierdoor is er minder ruimte voor de weke delen en kan er sneller een impingement optreden.

Abnormale spieractiviteit, instabiliteit en een trauma uit het verleden vergrootte ook de kans op een

impingement. Door hiermee aan de slag te gaan, kunnen de spieren er omheen versterkt worden en

wordt de kans verkleind op het oplopen of herhalen van een impingement.

Een scapula dyskinesie is een afwijking van het normale bewegen. Aan de schouder hechten 17

spieren, die allemaal coördinatie nodig hebben. Als dit niet goed werkt/gecoördineerd wordt, wijkt

het af van hoe de schouder zou moeten bewegen en is de scapula dyskinesie ook een risicofactor op

het eerder oplopen van een impingement. Een trainer kan dit zien door in stilstand of beweging naar

de schouderbladen te kijken.

Tipping; onderste schouderbladpunt steekt uit

Winging; binnenste schouderbladrand steekt uit

Shrugging; het optrekken van het schouderblad

Symmetrisch patroon; hierbij bewegen de schouderbladen symmetrisch (Fysiotherapie 4all, 2016).

Knie Zoals in hoofdstuk 2 te lezen is, is een voorste kruisbandruptuur een veel voorkomende blessure

binnen de handbalsport. Risicofactoren voor een VKB blessure zijn onderverdeeld in intrinsiek en

extrinsiek (Smith, Vacek, Johnson, Slauterbeck, Hashemi, Schultz & Beynnon, 2012).

Intrinsieke variabele behorend tot een individu, zoals geslacht, hormonen, genetische factoren,

neuromusculaire en cognitieve functies, anatomische variabelen en eerder letsel aan de knie of de

onderste extremiteit.

Extrinsieke factoren liggen buiten de alteet en kunnen het niveau en de aard van de activiteit, het

type speelveld, omgevingsomstandigheden en het gebruikte apparatuur omvatten.

Smith et al. (2012) hebben het risico op het oplopen van een VKBruptuur in combinatie met

neuromusculaire controle onderzocht d.m.v. een sprong-landingstest. Dit onderzoek is vergelijkbaar

met handbal, omdat hier ook veel sprongen en landingen worden gemaakt.

Een eerste risicofactor is het verschil tussen mannen en vrouwen. Bij vrouwen komt een VKB ruptuur

meer voor dan bij mannen, vanwege het skelet. Vrouwen hebben bredere heupen waardoor x-benen

kunnen ontstaan. Daarnaast zijn de hormonale factoren, zoals de mensturatiecyclus ook van invloed

op de VKB. Het onderzoek van Smith et al. (2012) liet ook zien dat vrouwen na een sprong landen

met mindere knie en heup flexie, verhoogde knie valgus, verhoogde interne rotatie van de heup

i.c.m. verhoogde externe rotatie van de tibia en verhoogde quadriceps activatie. Smith et al. (2012)

geven aan dat deze bewegingen de kans op een ruptuur in de VKB verhogen en het grote verschil in

34

knieblessures tussen mannen en vrouwen toegeschreven kan worden aan neuromusculaire

verschillen. Bij het damesteam van Hastu zijn dan ook 2 van de 14 vrouwen die een VKB ruptuur

hebben opgelopen. Bij het mannenteam uit Deurne ligt dit lager en heeft niemand binnen het team

een VKB ruptuur. Binnen deze twee teams is dus ook al het verschil tussen mannen en vrouwen

merkbaar.

Core stabiliteit omhelst alles, de productie, controle/stabiliteit en de overdracht van kracht en

beweging van distale segmenten van de kinetische keten. Smith et al. (2012) veronderstellen dat een

tekort in core neuromusculaire controle onstabiliteit kan veroorzaken en een risicofactor kan zijn

voor een blessures binnen de kinetische keten.

Een anatomische risicofactor die in het onderzoek van Smith et al. (2012) naar voren komt is de knie

geometrie, wat slaat op de intercondylaire spleet waar de kruisbanden in liggen. De ruimte tussen de

twee condylen, onder- en bovenbeen, is anatomisch bepaald. Hetzelfde geldt voor de helling van het

scheenbeen, VKB volume, anterior-poterior knie laxiteit(beweeglijkheid), gewrichtslaxiteit, de

onderste extremiteit en de lichaamssamenstelling. De anatomische risicofactoren zijn bijna niet

beïnvloedbaar.

Gekeken naar verschillende spieren fungeren zij ook als risicofactor van de VKB.

De gluteus medius hecht aan de zijkant vast, aan de femur. Wanneer deze niet sterk genoeg is, klapt

de heup naar buiten, de knie naar binnen en ontstaat een VKB ruptuur.

Wanneer een atleet een verschil in quadriceps en hamstrings ontwikkeld, vergroot dit de kans op een

VKB ruptuur. Als de quadriceps aanspannen, gaat de kracht naar de knieschijf en okmt er een

trekrichting op het onderbeen. De tibia beweegt hierdoor in voorwaartse richting. De hamstrings

zullen dan een tegenwerkende kracht moeten leveren. Wanneer dit ongelijk is, overheerst een

bepaalde richting meer en ontstaat een ruptuur in de VKB.

Een Dyndamische knievalgus wordt ook tot een risicofactor van de VKB geschaald (Paterno, Schmitt,

Ford, Rauh, Myer, Huang, & Hewett, 2012). Dit is een valgusbeweging van de knie in het frontale vlak

tijdens het afzetten, landen en draaien tijdens het handbalspel. De bijdrage van de hipabductie,

hiprotatie en knie abductie verhogen het risico op een VKB blessure (Paterno, et al. 2012). Bij deze

beweging eindigt het midden van de patella recht boven de mediale zijde van de grote teen.

Nog een aantal risicofactoren als overgewicht, eerdere blessures, kwaliteit van bewegen,

omgevingsfactoren, schoeisel en een slechte warming up vergroten de kans op een VKB ruptuur.

De risicofactoren op knieblessures kunnen getest worden. Dit wordt verder toegelicht in Hoofdstuk

4.

Enkel Een inversietrauma is een probleem waarbij zowel intrinsieke als extrinsiek beïnvloedbare factoren

een rol spelen bij het ontstaan.

Willems, Witvrouw, Delbaere, Mahieu, de Bourdeaudhuijf en Clercq (2005) hebben onderzoek

gedaan naar de risicofactoren bij mannen om een enkeldistorsie op te lopen. 44 van de 241 mannen

uit het onderzoek heeft een enkeldistorsie opgelopen. De mannen met een tragere rensnelheid,

mindere cardiorespiratoire uithouding, mindere balans, verminderde dorsiflexie spierkracht,

verminderde dorsiflexie ROM(range of motion), verminderde coördinatie en snellere reactie van de

musculus tibialis anterior (voorste scheenbeenspier) en musculus gastrocnemius (kuitspier) hebben

een grote risico om een enkeldistorsie op te lopen.

35

Zo hebben Willems et al. (2004) hetzelfde onderzoek ook bij vrouwen uitgevoerd. Bij de vrouwen

hebben 32 van de 159 vrouwen uit het onderzoek een enkeldistorsie opgelopen. Bij 80% van de

enkeldistorsies was heet dominante been beschadigd.

Een risicofactor die bij de vrouwen naar voren kwam is een ongunstige passieve gewrichtsstand van

de enkel. In tegenstelling tot de mannen is bij vrouwen een verhoogd dorsiflexie spierkracht een

risicofactor op enkeldistorsie. De vrouwelijke risicofactor die een verhoogd risico geeft aan een

enkeldistorsie is de posturale controle die ervoor moet zorgen dat de balans gehandhaafd blijft.

Al de genoemde vrouwelijke en mannelijke risicofactoren kunnen gekoppeld worden aan de

handbalsport. Hierbij komt veel sprintwerk, sprongen en snelle, onverwachte bewegingen kijken,

waarbij balans, coördinatie, dorsiflexie, uithoudingsvermogen en rensnelheid dus een must is.

In hoofdstuk 2 komt naar voren dat een enkeldistorsie één van de blessures is die vaak bij de sport

handbal voorkomt. Dit doordat de spieren rondom de enkel simpelweg te zwak zijn. De risicofactor

‘eerdere blessures’ sluit hier dan ook weer bij aan. Zo ook bij de dames en heren uit de

handbalverenigingen in Deurne en Nijmegen. Zij gaven aan dat de enkels na of tijdens een

enkelblessure erg onstabiel aanvoelden en vooral ‘vertrouwen’ een bijkomende factor was.

Daarnaast is de voetplaatsing ook van groot belang bij het oplopen van een enkeldistorsie en behoort

dit ook tot één van de risicofactoren (Willems et al., 2005).

De risicofactoren op schouderblessures kunnen getest worden. Dit wordt verder toegelicht in

Hoofdstuk 4.

Tijdstip In het onderzoek van Bere, Alonso, Wangensteen, Bakken, Eirale, Dijkstra, Ahmed, Bahr & Popovic

(2015) komt naar voren dat de meeste blessures opgelopen worden tijdens het eerste half uur van

de wedstrijd (0-30 min) in vergelijking met de tweede helft (31-60min): 126.7 blessures/1000 spelers-

uren versus 63.4 blessures/1000 spelers-uren. In totaal was het hoogste risico op blessures te vinden

in het tweede deel van de eerste helft (Bere et al., 2015). Dit is waarschijnlijk te verklaren, doordat

de spelers in de tweede deel van de eerste helft meer vermoeid raken en het spel intensiever wordt.

Conditie is in zo’n geval dan een punt van verbetering.

Wanneer dit te zien is bij de handbalverenigingen in Deurne en Nijmegen kan er een

conditieverbeteringsprogramma worden opgesteld.

Moller, Attermann, Myklebust en Wedderkopp (2012) zagen in hun onderzoek dat blessure

incidentie rondom handbalspelers gedurende een wedstrijd(topsport) hoger is dan bij

recreatiehandbal.

In figuur 6 hieronder is daarentegen te zien dat blessures net iets vaker opgelopen worden

gedurende een training dan tijdens een wedstrijd.

36

Figuur 6. Characteristics of injuries in elite handball players. Overgenomen uit Scandinavian Journal of Medicine & Science in sports (p. 3)

door N. Giroto, L.C. Hespanhol Junior, M.R.C. Gomes, A.D. Lopes, 2015, Brazilië: Sau Paulo. Copyright 2015, Uitgeverij John Wiley & Sons

A/S.

In tabel 3 is af te lezen, dat in tegenstelling tot het onderzoek van Bere et al. (2015), het

blessureaantal juist in de tweede helft van de wedstrijd hoger ligt. Beide onderzoeken zijn in 2015

uitgegeven, waarbij zowel mannen- als vrouwenteams betrokken zijn. Bij het onderzoek van Giroto

et al. (2015) participeren 339 spelers en bij Bere et al. (2015) 384. Dit zijn geen factoren die de

discrepantie tussen de onderzoeken direct kunnen verklaren. Een verschil tussen de onderzoeken is

wel dat de onderzoeksperiode van Giroto et al. (2015) loopt van mei tot november 2011 t.o.v. de

onderzoekperiode van 15 januari tot 1 februari 2015 bij Bere et al. (2015). Giroto et al. hebben dus

een langer tijdsbestek gehad om te onderzoeken in welk deel van de wedstrijd het risico om een

blessure op te lopen het hoogst is.

Daarnaast heeft de medische staf bij het onderzoek van Bere et al. (2015) alle blessures gedurende

wedstrijden en trainingen vastgelegd. Bij het onderzoek van Giroto et al. (2015) waren het de

participanten zelf die vragenlijsten invulden over de blessures. De resultaten gegeven door een

medische staf geven hele andere uitslagen dan resultaten van de participant zelf.

Aan de hand van tabel 3 worden bij de gekozen handbalverenigingen in Deurne en Nijmegen

gekeken naar de risicofactoren tijdens handbal. Er wordt gekeken naar:

- Het aantal trainingsdagen/tijdstippen

- Type vloer

- Fysiek contact

- Positie op het veld

- Eerdere blessures

37

Voeding Wanneer er sprake is van een blessure is het van belang dat er op de voeding gelet wordt. Zo stijgt de

energiebalans, de BMR(Basal Metabolic Rate) kan wel 15-50% hoger zijn. Hierop moet de voeding

dan ook aangepast worden. Het is belangrijk om verantwoord gevarieerd volwaardige voeding te

nuttigen, aangezien dit van invloed is op de prestaties.

Koolhydraten zorgen bij inspanning voor energie en alertheid. In de PowerPoint presentatie van

Kristin Jonvik HAN t.b.v. EUG 2012 Cordoba (heren team Nijmegen) wordt aangegeven dat

handballers te weinig koolhydraten eten. Wanneer dit te weinig of te veel wordt genuttigd is de

energiebalans niet meer in orde en de alertheid niet meer optimaal. Dit kan daarom ook

toegeschreven worden aan een risicofactor bij het sneller oplopen van een blessure.

In dezelfde PowerPoint van Jonvik staat dat onder de handballers vaak te veel vet wordt genuttigd.

Vetten zorgen evenals koolhydraten voor energie en daarnaast voor isolatie. Zo geldt ook voor

vetten dat dit een belemmerende factor, risicofactor, kan zijn bij het eerder oplopen van blessures.

Daarnaast is de normale behoefte aan omega3(W-3) vetzuren nodig (één keer vette vis per week). De

W-3 vetzuren zorgen ervoor dat het spierherstel stijgt en de ontstekingsreactie daalt.

Eiwitten daarentegen zorgen vooral voor de opbouw van spiermassa en het herstel. Wanneer er

sprake is van een blessure, mag de eiwitinname verhoogd worden naar 2.0 – 2.5 g/kg

lichaamsgewicht. Herstel is, zoals eerder beschreven in dit hoofdstuk, één van de risicofactoren bij

het oplopen van verschillende blessures.

Creatine in de voeding kan spierafbraak tegengaan, zelfs wanneer er geen anabole prikkel is. Dit is

natuurlijk nuttig nu er niet / tot weinig wordt bewogen.

Bij het onderzoek van Póvoas, Ascensão, Magalhäes, Seabra, Krustrup, Soares en Rebelo (2014) is

een elite mannen handbal team onderzocht op de vermoeidheid. Gedurende een handbalwedstrijd

hebben de spelers 1.5 – 2,9 L aan vocht verloren en 0,7 – 1,6 L aan vocht ingenomen. Hieruit kan

geconcludeerd worden dat er te weinig vochtinname is naar de behoefte gedurende de wedstrijd. Uit

ditzelfde onderzoek (Póvoas et al., 2014) is gekomen dat dehydratatie zorgt voor eerdere

vermoeidheid. Zoals eerder besproken in dit hoofdstuk en te zien is in figuur 7 is ‘vermoeidheid’ één

van de risicofactoren op het oplopen van blessures.

Figuur 6. Effecten zweetverlies. Overgenomen uit PowerPoint Kristin HAN t.b.v. EUG 2012 Gordoba (heren team Nijmegen) door K. Jonvik,

2012, HAN & NOC*NSF.

38

Door alcohol wordt de ontstekingsreactie gedempt en de spierafbraak verhoogt. Het is dus

verstandig om dit niet te nuttigen of tot hele kleine mate te beperken. Daarnaast kan alcohol ervoor

zorgen dat je analgetisch(ongevoelig voor pijn) wordt. Naast de alcohol geeft ook roken een neven

effect bij blessures. Het zorgt ervoor dat er minder zuurstof opgenomen kan worden, wat het herstel

vertraagd. Het bevorderen van het oplopen of verergeren van een blessure wordt hiermee

aangemoedigd, wat dus duidt op een risicofactor.

Figuur 6. Relationship between hypohydration level and VO2max decrement, and physical exercise capacity during heat exposure.

Overgenomen uit Hydration effects on thermoregulation and performance in the heat (p.685) door M.N. Sawka, S.J. Montain, &W.A.

Latzka, 2000, USA. Uitgeverij Elsevier Science Inc.

39

Sport specifieke meetmethoden Sport specifieke meetmethodes kunnen op verschillende niveaus worden uitgevoerd. In dit meetplan komen twee onderdelen aan bod. Dit is het uithoudingsvermogen, zowel aeroob als anaeroob, en het component kracht waarbij ook lenigheid wordt meegenomen. In dit hoofdstuk zullen meetmethodes worden beschreven, die gebruikt kunnen worden binnen onder andere handbal. Vervolgens worden de testen geselecteerd die daadwerkelijk uitgevoerd gaan worden. Hierbij is het doel om inzicht te krijgen in de aerobe en anaerobe conditie, maar ook om blessurerisico’s te inventariseren binnen de spelersgroep. Zoals al eerder is besproken, is handbal een sport die snelle richtingsveranderingen vraagt. Daardoor is er een verhoogd risico op acute blessures van de enkel en knie. Bij de knie is er vaak sprake van verdraaiing van het gewricht. Dit kan zorgen voor letsel aan banden of andere weefsels in de knie. De blessures aan de enkel ontstaan vaak bij de landing na een sprongschot. Vaak is er dan sprake van een enkelverstuiking. De verstuikingen van de enkel kan ook gevolgen hebben voor de omliggende structuur van de enkel en beschadigingen veroorzaken (Bere et al., 2015). Naast enkel en knie wordt binnen handbal ook veel gedaan met de schouder. De schouder wordt namelijk gebruikt bij het werpen en het verdedigen van de tegenstander. Tijdens het verdedigen van de tegenstander is er veel fysiek contact waardoor de schouder veel kracht te verwerken krijgt en het in onstabiele posities terecht kan komen (Clarsen et al, 2014). Bovenstaande lichaamsdelen zijn binnen handbal dus blessuregevoelige lichaamsdelen. Naast dat deze lichaamsdelen belangrijk zijn bij het leveren van kracht, zijn deze ook belangrijk bij het uithoudingsvermogen. Op het gebied van uithoudingsvermogen is de sport handbal zeer intensief. Snelle bewegingen, abrupte veranderingen in het spel en de duur van de wedstrijd zorgen voor een zwaar karakter op het gebied van uithoudingsvermogen. Er is zowel aeroob als anaeroob uithoudingsvermogen nodig binnen handbal. Aeroob vooral voor de duur van de handbalwedstrijd en het genereren van voldoende energie. Het anaerobe uithoudingsvermogen is vooral van toepassing op de explosieve en krachtelementen binnen de wedstrijd (Clarsen et al, 2014). Om een beter beeld te krijgen welke testen van belang kunnen zijn voor het testen van de spelers, is er een bewegingsanalyse gemaakt van de sport handbal. Zo wordt inzicht verkregen in de verschillende bewegingen in een wedstrijd en welke mogelijke risicofactoren er zijn. Binnen het handbal zijn er veel verschillende bewegingen. In het bovenlichaam zijn de schouders en armen lichaamsdelen die blessuregevoelig zijn. De schouder in het handbal wordt gebruikt binnen het hele spel bij het gooien van de bal, bij het verdedigen van de tegenstander en in aanvallend opzicht het passeren van de tegenstander. Bij een overtreding op de schotarm in de aanval kan de schouder behoorlijk geforceerd worden. Ook armen en polsen zijn blessuregevoelig zowel in de aanval als in de verdediging. Er komt veel kracht kijken bij het passeren of verdedigen van een tegenstander. Een verkeerde techniek bij het passeren kan leiden tot bewegingen van de arm/pols die deze niet aankunnen. In het onderlichaam zijn de knieën en enkels blessuregevoelige lichaamsdelen. Dit komt doordat handbal veel richtingsveranderingen kent. Springen, sprinten, aanschuifpas en reageren op de tegenstander zijn snelle bewegingen die uitgevoerd worden in het spel handbal. Bij al deze bewegingen komt vaak lichaamscontact kijken. Dit lichamelijk contact kan er in veel situaties voor zorgen dat de beweging niet meer stabiel uitgevoerd waardoor spieren en banden de extra klap moeten opvangen. Wanneer deze kracht te veel wordt en het niet opgevangen kan worden, kan dit resulteren in een enkelinversietrauma of een scheuring in de banden van de knie. Ook tijdens het vallen in een wedstrijd kunnen veel van de bovenstaande lichaamsdelen een grote klap opvangen. Ook hierbij is er een groot risico op het ontstaan van een blessure (Bere, Alonso, Wangensteen et al, 2015).

40

Aan de hand van de bovenstaande beschrijving van de sport is er gekeken naar geschikte meetmethoden om inzicht te krijgen in het uithoudingsvermogen. Daarnaast is er ook gekeken naar testen die een beeld geven van krachtelementen die van belang zijn bij bijvoorbeeld een sprongschot. Hieronder worden de testen beschreven aan de hand van de gouden standaard, validiteit, betrouwbaarheid en de praktische uitvoerbaarheid.

Uithoudingsvermogen Wat is uithoudingsvermogen? Uithoudingsvermogen betreft twee concepten die ieder los van elkaar werken, maar wel met elkaar verband houden binnen het uitvoeren van sport. Cardiorespiratoir uithoudingsvermogen heeft betrekking op het functioneren van het hele lichaam om activiteiten langdurig vol te houden. Het vervoeren van zuurstof in het lichaam is hierbij een belangrijke component die goed ontwikkeld moet zijn (Wilmore, Costill, & Kenney, 2013, p. 256-257). Om het uithoudingsvermogen te testen, zijn er verschillende testen te gebruiken. Alle testen zijn

echter verschillend en zullen daardoor makkelijk te gebruiken zijn of juist niet. Hieronder zullen een

aantal testen worden beschreven die aan de hand van betrouwbaarheid, validiteit en praktische

toepasbaarheid getoetst zullen worden.

Inspanningstest met ademgasanalyse Gouden standaard De gouden standaard om de fitheid te meten bij een individu gebeurt aan de hand van de VO2max. Deze waarde kan worden gemeten aan de hand van een maximale inspanningstest met ademgasanalyse. Binnen deze maximale inspanningstest zijn er verschillende protocollen die gevolgd kunnen worden. Bij iemand met hart- of longproblemen zal er eerder gekozen worden voor een langzamer oplopend protocol. Een geldige inspanningstest duurt 8 tot 12 minuten. Daarnaast kan er gekozen worden voor een test op de fietsergometer of de loopband (Takken, 2007, p. 71-72). Uit de ademgasanalyse kan er aan de hand van verschillende parameters worden gekeken naar de lichamelijke conditie die iemand heeft. Uit deze test valt bijvoorbeeld af te lezen hoe het lichaam omgaat met de verbranding van vetten en koolhydraten. Met andere woorden, er kan worden bepaald wanneer het lichaam overgaat op pure anaerobe verbranding in plaats van aerobe verbranding. De belangrijkste parameter voor het uithoudingsvermogen is de VO2max. Ook deze wordt nauwkeurig bepaald met de ademgasanalyse. De VO2max geeft aan wanneer iemand zijn maximale grens heeft bereikt om zijn VO2 te laten toenemen (Centrum voor Bewegen, 2015). De validiteit en betrouwbaarheid van de maximale inspanningstest met ademgasanalyse is positief. Tijdens de test wordt de VO2max direct gemeten. Bij andere testen wordt de VO2max vaak geschat aan de hand van de bereikte hartslag op een bepaald moment. Dit is bij deze test niet zo. Doordat direct wordt gemeten wat er gemeten moet worden, is er een hoge validiteit bij deze test. De apparatuur die de gaswisseling meet, staat bekend en wordt aanvaard als de gouden standaard. Dit geeft aan dat de betrouwbaarheid van de meting het grootste is (Hagenaars, Khater, & Mostert, z.d.). De maximale inspanningstest met ademgasanalyse is in de praktijk niet gemakkelijk toepasbaar. Dit heeft verschillende redenen. De aanschaf van de benodigde apparatuur is duur. Er zijn goedkopere alternatieven maar ook die zijn voor veel organisaties het investeren al niet waard. Laat staan dat een sportvereniging deze investering kan doen. Benodigde instrumenten zijn onder andere een elektronisch gestuurde fietsergometer, de apparatuur voor de ademgasanalyse en niet te vergeten de kennis die ervoor nodig is om de test te mogen afnemen. Zoals al eerder is beschreven bestaat de sport handbal veelal uit sprints van 25 meter, snelle bewegingen, sprongbewegingen en draait het daarnaast ook om een goed uithoudingsvermogen om de wedstrijd van 60 minuten vol te houden. Het is voor beide verenigingen niet mogelijk om de

41

gouden standaard te gebruiken voor het meten van het uithoudingsvermogen van de spelers. Om toch het niveau van de spelers te bepalen, is er gekeken naar een andere test die het mogelijk maakt om iets te zeggen over het uithoudingsvermogen van de spelers. Yo-Yo intermittent recovery test De Yo-Yo intermittent recovery test (IR) bestaat uit het herhalend op en neer rennen. Het veld bestaat uit een startlijn, finishlijn, een uitloop vak en een keerpunt. De deelnemers rennen twee keer 20 meter binnen de gestelde tijd die wordt aangegeven met piepjes door het protocol op cd. Vervolgens is er een actieve rustperiode van 10 seconden waarbij de deelnemers gebruik kunnen maken van het uitloop vak om rustig uit te lopen en om te draaien richting de startlijn. Wanneer een deelnemer het twee keer niet haalt om binnen de gestelde tijd van de startlijn tot finishlijn te komen, moet de deelnemer stoppen met de test. Er zijn twee levels van de Yo-Yo IR. Level 1 begint op een snelheid van 10 km/u en loopt tot maximaal 19 km/u. Level 2 begint op een snelheid van 13 km/u en loopt op tot maximaal 22 km/u. Beide testen zullen tussen de 6 en 20 minuten in beslag nemen. Dit is afhankelijk van het uithoudingsvermogen van de deelnemers (Krustrup et al., 2003). De Yo-Yo IR is een gemakkelijke en valide manier om de capaciteit per individu vast te stellen om intensieve activiteit herhaaldelijk vol te houden. Ook is met deze test de verandering in prestatie te meten wanneer deze test meerdere malen wordt herhaald. In het gunstige geval zullen de resultaten van de test positief verbeteren (Bangsbo, Iaia, & Krustrup, 2008). Daarnaast is er een andere studie die laat zien dat er een relatie is tussen de score op de Yo-Yo IR1 en de afgelegde afstand tijdens wedstrijden bij jonge mannelijke handballers (M=14,3) (Souhail, Castagna, Mohamed, Younes, & Chamari, 2010). De validiteit van de Yo-Yo IR zal met name gebruikt worden om de vooruitgang te meten in de afstand die de deelnemers afleggen gedurende de test. De betrouwbaarheid van de Yo-Yo IR hoog. Volgens De Vries (2015) is dit een betrouwbare test die nauw samenhangt met de VO2max score. Dit maakt dat de test als richtlijn gebruikt kan worden ten opzichte van de gouden standaard. De gouden standaard is secuur en kan per individu de VO2max exact meten. Bij de Yo-Yo IR wordt de VO2max geschat op basis van de score op de test. Ook is de Yo-Yo IR gevoeliger voor vals spel ten opzichte van de gouden standaard. De menselijke factor speelt bij de Yo-Yo IR een grotere rol (Bangsbo et al, 2008). De Yo-Yo IR weerspiegelt situaties die zich ook in de wedstrijd voordoen. Bij de Yo-Yo IR zijn korte sprints en het snelle draaien de basis van de test. Beide elementen komen ook voor binnen een handbalwedstrijd. Dit maakt de Yo-Yo IR een geschikte test voor het meten van het uithoudingsvermogen van de handbalspelers. Aangezien de snelheid binnen de handbalwedstrijd niet continu op topsnelheid ligt, is er gekozen voor de Yo-Yo IR level 1. Deze heeft namelijk een lagere beginsnelheid maar de opbouw blijft gelijk. Om meer te kunnen zeggen over het uithoudingsvermogen van de spelers zijn er normwaarden nodig om de waarden mee te vergelijken. Er is een normwaardentabel die een oordeel geeft aan het aantal bereikte meters of het behaalde level van de test, uitgesplitst in resultaten voor mannen en vrouwen. De normwaardentabel (Topendsports, 2016) staat op de volgende pagina weergegeven in tabel 1.

42

Tabel 1: Yo-Yo Intermittent Recovery Test Level 1 norms for adult men and women

Rating

Males Meters

Level

Females Meters

Level

Elite > 2400 > 20.0 > 1600 > 17.5

Excellent 2000 - 2400 18.7 - 20.0 1280 - 1600 16.5 - 17.5

Good 1520 - 2000 17.3 - 18.7 1000 - 1280 15.6 - 16.5

Average 1000 - 1520 15.6 - 17.3 680 - 1000 14.6 - 15.6

Below average 520 - 1000 14.2 - 15.6 320 - 680 13.1 - 14.6

Very poor < 520 < 14.2 < 320 < 13.1

Topendsport. Overgenomen van Yo-Yo Test Norms van Topendsport, 2016 (http://www.topendsports.com/testing/norms/yo-yo.htm).

In de wetenschappelijke literatuur zijn geen normwaarden te vinden waaraan een handballer zou moeten voldoen wanneer deze speler de Yo-Yo IR uitvoert. Doordat deze waarden niet bekend zijn, wordt de norm beredeneerd vanuit eigen expertise. Om goed te kunnen presteren binnen de sport handbal is een goed uithoudingsvermogen vereist. Dit komt door de duur en intensiteit van de wedstrijden. Voor iedere positie binnen het handbalveld is volgens eigen expertise minimaal een gemiddelde score nodig. De score op de test van een keeper zal naar verwachting lager zijn dan de overige spelers die op andere posities spelen. Volgens Hermassi et al. (2015) bestaat er een relatie tussen de score op de Yo-Yo IR en scores op andere testen waaronder sprongvermogen en sprinten. Wanneer de score van de Yo-Yo IR hoger waren bij een tweede test, was het sprongvermogen en sprintvermogen ook verbeterd. Het verbeteren van de score op de Yo-Yo IR kan een positief effect hebben op andere elementen die nodig zijn binnen handbal.

Spieruithoudingsvermogen Spieruithoudingsvermogen is het vermogen van een spier om een herhaalde activiteit vol te kunnen houden. Dit geldt ook voor herhaalde of statische activiteiten. Dit spieruithoudingsvermogen is van belang wanneer een dergelijke activiteit niet langer aanhoudt dan één of twee minuten. Spieruithoudingsvermogen is vooral gericht op de werking van een specifieke spier of spiergroep (Wilmore et al, 2013). Binnen handbal wordt naast reguliere spierkracht ook gebruik gemaakt van kracht als power. Denk hierbij aan de vele sprinten sprongelementen. Power wordt gezien als het vermogen om bepaalde arbeid te leveren. De combinatie van power bestaat uit kracht en snelheid. Het kan zijn dat twee personen hetzelfde gewicht kunnen duwen bij de leg press, maar ze doen dit beide met een verschillende maximale snelheid. Diegene die een hogere snelheid bereikt met het uitvoeren van de kracht, heeft dan het meeste vermogen terwijl de kracht gelijk blijft (Wilmore, Costill, & Kenney, 2013, p. 220-221). Power is door middel van verschillende testen te meten. Hierbij kan er nog verschil worden gemaakt in de ledematen die gemeten worden. Zo kan power gemeten worden in de benen, armen en romp.

http://www.topendsports.com/testing/norms/yo-yo.htm

43

In de literatuur is voor het meten van de sprongkracht geen duidelijke gouden standaard te vinden. Er zijn wel betrouwbare instrumenten die een goede test-hertest betrouwbaarheid laten zien. Uit onderzoek is gebleken dat de sprongmat een hoge test-hertest betrouwbaarheid laat zien. De sprongmat rekent de vluchttijd om naar de spronghoogte. De scores op deze test zijn significant hetzelfde. Daarnaast laten de resultaten zien dat een sprongtest zonder arminzet een hogere betrouwbaarheid laten zien in tegenstelling tot de sprongtest met arminzet. De verklaring hiervan zit in de manier waarop mensen hun armen inzetten tijdens de sprong. De sprongmat wordt binnen dit onderzoek als gouden standaard beschouwd (Melick, & Cingel, 2010). Het gebruiken van de sprongmat in de praktijk is niet ideaal. Binnen de verenigingen is er geen toegang of beschikbaarheid tot de benodigde materialen. Dit maakt het uitvoeren van de test met sprongmat niet mogelijk. Het toepassen van de sprongmat is niet praktisch en zal dus niet gekozen worden als test bij het meten van de sporters. Er is gekeken naar een test die wel uit te voeren is op locatie en waar de beschikking is over de benodigde materialen.

Sargent-test De Sargent-test is een makkelijk uit te voeren test waarbij de deelnemer zo hoog mogelijk moet springen. Vaak wordt de gesprongen hoogte gebruikt als het sprongvermogen. Dit is echter niet helemaal de juiste manier om het sprongvermogen te bepalen. Het gewicht van iemand speelt hierbij ook een belangrijke rol. Uit de test komt de hoogte die de deelnemer daadwerkelijk heeft gesprongen. Door het Lewis-nomogram te gebruiken, kan de spronghoogte samen met het gewicht worden omgezet in het sprongvermogen. Door het sprongvermogen te nemen in plaats van de spronghoogte, kan er in het geval van gewichtsverlies met dezelfde maat gemeten blijven worden (Takken, 2007, p. 56-57). Het Lewis-nomogram wordt hieronder weergegeven:

Figuur 11: Lewis-nomogram (Takken, 2007) De Sargent-test is op validiteit getest onder voetballers van 15 jaar en jonger in een onderzoek van Salles (2012). De test is een valide manier om explosieve kracht te meten in groepen die dezelfde onderzoekspopulatie betreft als het bovenstaande onderzoek. De resultaten van de Sargent-test zijn betrouwbaar mits het doel van de test overeenkomt met het daadwerkelijk te meten gegeven, namelijk het meten van explosieve kracht in vermogen. Daarnaast is de test in de praktijk gemakkelijk toe te passen. Er zijn geen dure apparaten nodig die voor een vereniging ontoegankelijk zijn. De meting kan op iedere locatie worden uitgevoerd.

44

Om de handballers te beoordelen op hun sprongvermogen, zijn er normwaarden gezocht die hun prestaties in beeld kunnen brengen. De normwaarden zijn echter alleen uitgedrukt in het aantal gesprongen centimeters. In de resultaten zal de sprongtest aan de hand van de hoogte in centimeters worden getoetst. In de praktijk is het vermogen echter belangrijker om in de gaten te houden. Zo blijft het resultaat in geval van gewichtsverandering gelijkwaardig te meten. De beoordeling uit de normwaarden zal dus vooral als richtlijn dienen. De normwaardentabel (BrianMac Sports Coach, 2016) is weergegeven in tabel 2. Tabel 2: Normwaarden Sargent-test voor volwassen mannen en vrouwen

Gender Excellent Above Average Average Below Average Poor

Male >70cm 56 - 70cm 41 - 55cm 31 - 40cm <30cm

Female >60cm 46 - 60cm 31 - 45cm 21 - 30cm <20cm

Bron: BrianMac Sports Coach. Overgenomen van Sargent Jump Test, van BrianMac Sports Coach, 2016 (https://www.brianmac.co.uk/sgtjump.htm#ref).

De normwaarden die hierboven staan benoemd, zijn normwaarden die gelden voor sporters in het algemeen. Sportspecifieke normwaarden voor handbal zijn er niet. Aangezien springen een belangrijk onderdeel is van de sport, wordt deze test wel zinvol geacht. Wel dient vermeld te worden dat de Sargent-test een andere manier van uitvoeren heeft dan dat de sprong heeft binnen de sport handbal. Vanuit eigen expertise is het minimaal halen van een gemiddelde score het ideaalbeeld (Hermassi et al, 2015).

Blessurerisico In eerdere het voorgaande hoofdstuk zijn risicofactoren besproken op het ontstaan of krijgen van blessures. Dit zijn zowel beïnvloedbare als niet-beïnvloedbare risicofactoren. Om de risicofactoren te inventariseren worden er een aantal fysieke testen uitgevoerd die iets kunnen zeggen over het ontstaan van bepaalde blessures. Daarnaast wordt er ook gebruik gemaakt van een vragenlijst en observaties gedurende trainingen. De fysieke testen en overige middelen worden hieronder beschreven en toegelicht.

Functional Movement Screen Volgens het Nederland handbal verbond is Functional Movement Screen (FMS) een valide en

betrouwbare test om de lenigheid en coördinatie van handballers in kaart te brengen (Handbal,

2012). Het FMS is een meetinstrument, dat middels zeven verschillende oefeningen de beperking of

zwakke schakels qua stabiliteit, flexibiliteit en mobiliteit van het lichaam in kaart brengen (Teyhen,

Shaffer, Lorenson, Halfpap, Donofry, Walker, Dugan & Childs, 2012).

Uit de test komen bepaalde waardes naar voren. Aan de hand van deze waardes is te zien in hoeverre er beperkingen zijn in het lichaam. Door het gebruik van de FMS krijgt men inzicht waar beperkingen zich bevinden, waardoor bewegingen niet optimaal uitgevoerd kunnen worden. Tijdens een Functional Movement Screen worden de volgende zeven testen uitgevoerd: 1. Inline lunge 2. Hurdle step (Horde stap) 3. Deep Squat (diepe squat) 4. Quadruped rotary stability (Core stabiliteit) 5. Active straight leg raise (Actief gestrekte been hef) 6. Shoulder mobility (Schoudermobiliteit) 7. Trunk stability push up (Rompstabiliteit opdrukken) (Teyhen et al., 2012).

Figuur 12: FMS 7 oefeningen (Teyhen, Shaffer, Lorenson, Halfpap, Donofry, Walker, Dugan & Childs, 2012).

https://www.brianmac.co.uk/sgtjump.htm

45

De score van de FMS wordt bepaald door de oefeningen. Bij iedere oefening kan er een maximaal aantal van 3 punten gescoord worden. In totaal kan er dus een puntenaantal gehaald worden van 21. Bij een score van 14 punten of lager is de kans bijna drie maar zo groot om een blessure op te lopen. Toch blijkt dat de helft van de mensen die lager scoren dan 14 punten, helemaal niet geblesseerd raken. Het is dus niet altijd nodig om alleen maar naar de totaalscore te kijken. De knelpunten bij de oefeningen zelf geven inzicht in de beperkingen van het individu en waar aandacht aan geschonken moet worden. Uit vele onderzoeken is gebleken dat de FMS een betrouwbare test is. Ongeacht of de beoordelaar van de test veel of weinig ervaring heeft met de test. Wel wordt benadrukt dat een test met gediplomeerde beoordelaars kan leiden tot een hogere betrouwbaarheid van de test. De validiteit van de test wordt vooral in twijfel getrokken om het feit dat het lastig is abnormale bewegingen te zien voor ongetrainde mensen. Ook is niet aan te tonen dat de score van 14 punten of lager zorgt voor een verminderde krachtsinspanning in vergelijking met de personen die meer punten scoorden (Bonazza, Smuin, Onks et al., 2016).

Squat Met de squat test kan de kracht worden gemeten in de benen. Bij de squat spelen de quadriceps en de hamstring een belangrijke rol. Deze twee spieren zijn ook een mogelijke voorspeller van een kruisbandruptuur en een jumpers knee . Bij het maken van de squat tijdens de squat test is het belangrijk dat dit met de juiste techniek wordt uitgevoerd. De voeten staan op schouderbreedte. Het is belangrijk dat de borst recht is. Hierbij is het makkelijk om recht vooruit te kijken gedurende de gehele oefening. Houdt de buikspieren aangespannen gedurende de gehele oefening om stabiel te blijven. De knieën blijven ten alle tijden boven de voeten en komen niet verder dan de tenen. Druk de kont zover mogelijk naar achteren tot de knieën een hoek van 90 graden hebben bereikt. Wanneer de hoek van 90 graden is bereikt, wordt de beginpositie weer ingenomen en dit wordt herhaald (FITsociety, 2016). Hieronder staan de normwaarden van de squat test weergegeven volgens BrianMac Sports Coach (2016).

Age 20-29 30-39 40-49 50-59 60+

Excellent > 34 > 32 > 29 > 26 > 23

Good 33-34 30-32 27-29 24-26 21-23

Above average 30-32 27-29 24-26 21-23 18-20

Average 27-29 24-26 21-23 18-20 15-17

Below Average 24-26 21-23 18-20 15-17 12-14

Poor 21-23 18-20 15-17 12-14 9-11

Very Poor < 21 < 18 <15 <12 <9

Bron: Wood, Squat Test at Home, 2008

46

De betrouwbaarheid van de test zit vooral in de correcte uitvoerding van de test. Een verkeerde techniek bij de test kan leiden tot verkeerde resultaten en kan dus een verkeerd beeld geven van de werkelijkheid. De validiteit van deze test is in dit geval aan de lage kant. Het doel is om de kracht van de quadriceps en de hamstrings te meten. Dit zijn echter secundaire spiergroepen bij het uitvoeren van de test. De uitkomsten zouden eventueel kunnen wijzen naar de quadriceps en de hamstrings, maar dit is niet met zekerheid te zeggen. Toch wordt deze test uitgevoerd aangezien er geen andere test is die het krachtsverschil meet tussen de quadriceps en de hamstrings.

Plank test Volgens Heijting (z.d.) wordt onder core stability verstaan de stabiliteit/sterkte van de spieren in de kern van het lichaam. Ook is bekend dat een goede core stability kan leiden tot een verkleining van de kans op verschillende blessures, waaronder de voorste kruisband. Dit is een veelvoorkomende blessure binnen het handbal. Aan de hand van de plank test wordt gekeken hoe de ontwikkeling is van de core spieren, met als doel de kans op voorste kruisbandletsel in te schatten. Dit wordt niet alleen bepaald door de plank test, maar ook door gebruik te maken van andere metingen.

Op figuur 3 is te zien hoe de plank uitgevoerd dient te worden. Er wordt gesteund op beide ellebogen en tenen. Hierbij staan de ellebogen recht onder de schouders. Daarnaast is het zaak ervoor te zorgen dat de rug- en bilspieren in één lijn zijn met de rest van het lichaam. De plank test heeft een hoge test-hertest betrouwbaarheid (Jernstedt,

Saporito, & Miller, 2015). Dat betekent dat de plank test kan dienen als test om de kracht van de core te meten. In hetzelfde onderzoek is gekeken naar een relatie tussen de curl-up en de plank test. Deze

correlatie is niet gevonden. Daaruit hebben de onderzoekers geconcludeerd dat niet kan worden vastgesteld of er een hoge validiteit is van de plank test. De plank test kan niet worden vergeleken met de gouden standaard, aangezien er tot op heden geen gouden standaard is voor het meten van de core stability. Dit maakt dat de plank test de beste test is om de core stability te meten (Greefhorst & Jukkema, 2013). Om de scores van de spelers te kunnen beoordelen, is een normtabel nodig met wat de beoordeling is bij een bepaalde score. In tabel 3 (Wood, 2016) zijn de algemene normwaarden te zien op het gebied van de plank test. Tabel 3: Normwaarden plank test

Rating Time

Excellent > 6 minutes

Very Good 4-6 minutes

above average 2-4 minutes

Average 1-2 minutes

below average 30-60 seconds

Poor 15-30 seconds

very poor < 15 seconds

Bron: Wood. Overgenomen van Plank Test, van Topend Sports, 2015 (http://www.topendsports.com/testing/tests/plank.htm).

Figuur 13: Core stability training (Heijting, z.d.)

http://www.topendsports.com/testing/tests/plank.htm

47

In de literatuur zijn geen gegevens gevonden over de normwaarden die een handbalspeler zou moeten hebben om goed te kunnen functioneren binnen het handbalveld. Afgaande op het feit dat handbal een fysiek zware sport is met veel lichamelijk contact, zal een gemiddelde score zeker nodig zijn. Dit is gebaseerd op eigen expertise aangezien de literatuur niet toereikend is. Aan de hand van de score kan een indicatie gegeven worden over de kans van het oplopen van voorste kruisbandletsel. Een verminderde core stability geeft namelijk een hogere kans op deze blessure (Grindstaff ,Hammill, Tuzson et al., 2006).

Voeding Bovenstaande testen zijn allemaal fysieke testen die afgenomen kunnen worden om een inschatting te kunnen maken van iemands lichamelijke gesteldheid op het gebied van prestatie en blessure. Er is nog een andere belangrijke component die een belangrijke invloed kan hebben op het voorkomen of verminderen van de kans op een blessure. Deze component is voeding. Ook voeding kan een bijdrage leveren aan het voorkomen van blessures. In de richtlijnen gezonde voeding 2015 van de Gezondheidsraad (2015) zijn de algemene richtlijnen omtrent voeding beschreven. Wanneer deze richtlijn wordt gevolgd, heeft dit een positief effect op de algemene gezondheid. Deze richtlijnen zijn gebaseerd op de macronutriënten. Daarnaast wordt dit ook toegespitst op verschillende soorten producten als groente, fruit, vette vis etc. Naast de richtlijn gezonde voeding zijn er ook richtlijnen die gericht zijn op het innemen van voeding rondom inspanning. Voor handbal is het duuruithoudingsvermogen dominant, vandaar dat er hier verder wordt ingegaan op de richtlijnen voor duurinspanning. Koolhydraten zijn een belangrijke bron van energie voor handballers. Dit komt omdat er veel explosieve bewegingen plaatsvinden gedurende het spel. Het aanvullen van koolhydraten voor inspanning zorgt voor het optimaliseren van de glycogeenvoorraden in de lever. De adequate koolhydraatinname over de gehele dag zorgt voor het bijvullen van de glycogeenvoorraden in de spier (Wardenaar, Maas, Leijen et al, 2014). Op de volgende pagina wordt een tabel weergegeven waarin de aanbevolen hoeveelheid koolhydraten wordt aangegeven. Hierbij is het goed om te vermelden dat de sporters die worden getest, allemaal amateursporters zijn en dus geen professioneel karakter hebben. In veel gevallen zal dan ook de bovengrens niet worden bereikt. De bovengrens van de aangegeven hoeveelheden is alleen van belang wanneer er structureel veel wordt gesport en er een snelle aanvulling van de voorraden nodig is. Bij de groep sporters in Deurne en Nijmegen zit er ruim voldoende tijd tussen de trainingen om de voorraden aan te vullen middels de dagelijkse voeding of een minimale toevoeging.

Koolhydraat inname voor de training 1 tot 4 gram per kg lichaamsgewicht.

Koolhydraatinname tijdens de training (>60min) 30 tot 60 gram koolhydraten per uur.

Koolhydraatinname inname na de training 1,0 tot 1,2 gram per kg lichaamsgewicht.

Dagelijkse herstel 7 tot 10 gram per kg lichaamsgewicht per dag.

Tabel 4: Burke, Hawley, Wong et al. (2011) Carbohydrates for training and competition

48

Naast koolhydraten hebben eiwitten ook een belangrijke functie in het lichaam. Eiwitten worden in

het lichaam voornamelijk gebruikt als bouwstof, maar kan ook als brandstof fungeren in het lichaam.

Bijna alle weefsels in het lichaam bestaan uit eiwitten. Wanneer er schade is aan weefsels, kan dit

hersteld worden door de eiwitten die iedereen dagelijks binnenkrijgt. Eiwitten zijn niet alleen nodig

voor het herstel van de weefsels, maar ook om het weefsel te onderhouden en te laten groeien.

Naast dat eiwitten ook belangrijk zijn voor het immuunsysteem, hebben zij ook een belangrijke

functie in het bloed. In het bloed zit namelijk hemoglobine, een transporteiwit, die zorgt voor het

transporten van zuurstof in het lichaam (Mens en Gezondheid, 2016).

Eiwit inname voor de training 20 tot 25 gram

Eiwit tijdens de training (>60min) Eiwit inname tijdens training heeft geen toegevoegde waarde.

Eiwit inname na de training 20 tot 25 gram

Dagelijkse herstel 1,2 tot 1,7 gram per kilogram lichaamsgewicht

Tabel 5: Philips & Loon. (2011). Dietary protein for athletes: From requirements to optimum adaptation. De vochtaanvulling gedurende de dag is ook belangrijk. Water bevindt zich in en tussen de cellen. Ook dient water als smeermiddel rondom de samentrekking van spieren. Daarnaast dient water ook als transportmiddel van voedingsstoffen, afvalstoffen, hormonen mineralen en vitaminen. Bij het in stand houden van de lichaamstemperatuur speelt water ook een belangrijke rol. Dit is ook zeer belangrijk bij inspanning. (Voedingswaardetabel, 2016). Volgens Mevrouw Ingrid Ceelen (Hoorcollege Vocht, 4 oktober 2016) is er een prestatieafname wanneer er dehydratie van 2% van het lichaamsgewicht of meer plaats vindt. Daarom is het belangrijk om tijdens de wedstrijden en trainingen op tijd voldoende vocht aan te vullen om deze grote dehydratie te voorkomen.

Vocht inname voor de training 400 tot 600 ml 2-3 uur voor inspanning en 300 tot 450 ml 25 minuten voor inspanning.

Vocht tijdens de training (>60min) Naar behoefte óf 150 tot 350 ml per 15 minuten.

Vocht inname na de training Tot 150% van het vochtverlies binnen 1 á 2 uur.

Dagelijkse herstel Minimaal 1,5 liter

Tabel 6: Ingrid Ceelen. Vocht. 4 oktober 2016

49

Voeding bij blessurepreventie Koolhydraten, eiwit en vocht zijn op ieder zijn eigen manier belangrijk rondom inspanning en kunnen een bijdrage leveren aan het verminderen van blessures. Het aanvullen van koolhydraten zorgt voor voldoende brandstof voor het lichaam om te kunnen blijven functioneren tijdens inspanning. Door vermoeidheid kan het lichaam niet meer voldoende energie halen uit de vetverbranding en zal de energielevering van koolhydraten steeds belangrijker worden (Ingrid Ceelen, hoorcollege Koolhydraten, 27 september 2016). Eiwitten zijn vooral belangrijk voor en na inspanning. Het aanvullen van voldoende eiwti zorgt er namelijk voor dat het lichaam goed kan herstellen na inspanning. Eiwit is namelijk de bouwstof van het lichaam die beschadigde weefsels hersteld. Wanneer er na inspanning niet voldoende eiwitten worden ingenomen, bestaat er de kans dat het lichaam niet voldoende kan herstellen van de inspanning. Dit heeft als gevolg dat sommige weefsels in het lichaam minder belastbaar worden en dat de kans op een blessure kan toenemen (Ingrid Ceelen, hoorcollege Eiwit, 13 september 2016). Zoals al eerder is vermeld, speelt vocht een belangrijke rol in het lichaam met betrekking tot het transporteren van middelen door het lichaam en het in stand houden van de lichaamstemperatuur. Dehydratie van 2% of meer kan zorgen voor het minder functioneren van het lichaam. Gezien de belangrijke functie van vocht is het belangrijk deze voldoende aan te vullen. Ook het te weinig aanvullen van vocht kan zorgen voor een toename van de blessuregevoeligheid binnen iedere sport, zo ook bij handbal (Ingrid Ceelen, hoorcolege Vocht, 4 oktober 2016).

Food Frequency Exercise Questionnaire (FFEQ) Zoals hierboven is beschreven speelt voeding een belangrijke rol bij blessurepreventie. Dat is ook de reden dat het voedingsgedrag van de handballers in Deurne en Nijmegen wordt onderzocht. Dit wordt gedaan door middel van de Food Frequency Excercise Questionnaire (FFEQ). De FFEQ is een korte vragenlijst die inzicht geeft in de vocht- en voedingsinname rondom inspanning. Het gaat erom dat de handballers aangeven wat zij precies gegeten en gedronken hebben voor en tijdens inspanning. Het doel van deze vragenlijst is te achterhalen of de handballers voldoen aan de richtlijnen van voeding rondom inspanning zoals deze eerder in dit verslag staan beschreven. De FFEQ wordt afgenomen via internet. Dit betekent dat de spelers de vragenlijst krijgen toegestuurd via de mail en zij zelf verantwoordelijk zijn voor het invullen van de vragenlijst. De onderzoekers zullen de spelers er regelmatig op attenderen dat dit ook daadwerkelijk gebeurt. De FFEQ is een betrouwbaar en valide meetinstrument. De vragen die worden gesteld meten daadwerkelijk de ingenomen hoeveelheden die door de spelers zelf worden ingevuld. Toch moet er ook in de betrouwbaarheid rekening mee worden gehouden dat spelers foutieve aantallen kunnen geven in de vragenlijst waardoor er een verkeerd beeld ontstaat van de vocht- en voedingsinname. Het onderzoeksteam van HAN Seneca Sports and Exercise Nutrition is sinds februari 2015 bezig met een onderzoek met de FFEQ. Met dit onderzoek testen zij de gevalideerde vragenlijst. In de literatuur zijn er echter geen uitkomsten te vinden over de validiteit van de FFEQ. Aangezien de vragenlijst wordt aangeraden door de opleiding, zal dit de meest valide manier zijn om de vocht- en voedingsinname te bepalen. Ook is er geen gouden standaard waarmee deze test kan worden vergeleken (HAN Seneca Sports and Exercise Nutrition, z.d.).

Overige methoden

Vragenlijst Naast de fysieke testen die de prestatie en het blessurerisico van de handballers meet, wordt ook een vragenlijst afgenomen. Het doel van deze vragenlijst is inzicht te krijgen in de blessurehistorie van ieder individu.

50

De vragen hebben betrekking op de blessurehistorie van ieder individu. In de vragenlijst komen sportblessures, behandelingen en huidige blessures aan bod. De blessurehistorie kan invloed hebben op het opnieuw ontstaan van dezelfde blessure. De vragenlijst is bijgevoegd in bijlage 1.

Observeren Om de risicofactoren verder in kaart te brengen wordt ook gebruik gemaakt van observaties. Deze kunnen plaatsvinden tijdens trainingen en wedstrijden. Bij deze observaties wordt op verschillende dingen gelet. Zo wordt er gekeken naar:

Werptechniek

Herhaaldelijke bewegingen

Houding van de spelers

Warming-up

Eet- en drinkmomenten

Etc. Door deze observaties kunnen er meerdere onvoorziene factoren worden gesignaleerd die wellicht een bijdrage leveren aan de blessureproblematiek. Hierop kan wellicht verdere actie worden ondernomen.

51

Meetmethodes voor de lichaamssamenstelling Om de spelers van het handbalteam beter te kunnen analyseren is het van belang dat de lichaamssamenstelling in kaart wordt gebracht. Er zijn drie kenmerken van het lichaam die van belang zijn voor een goed meetplan, namelijk: vetpercentage, lichaamsgewicht en lichaamslengte. Sinds 1900 zijn er verschillende methodes ontwikkeld om de lichaamssamenstelling in kaart te brengen (Former, van Asseldonk, Drenth & van Duinen, 2015, p.87). Door de methodes te gebruiken wordt de mogelijkheid geboden om veranderingen in de lichaamssamenstelling te analyseren. Een andere mogelijkheid die deze methodes met zich meebrengen is om het effect van voeding en/of specifieke fysieke activiteiten te meten. Verder kan er duidelijkheid worden gegeven over het meest optimale gewicht van de handbalspelers. De vele methodes die de lichaamssamenstelling meten verschillen heel erg in nauwkeurigheid, complexiteit, benodigde tools en prijs. Zo is het dat enkele methodes alleen maar in laboratoria kunnen worden uitgevoerd, terwijl andere methodes meer geschikt zijn voor praktijksituaties.

Huidplooimeting Door middel van een huidplooimeting wordt het vetpercentage van een persoon in kaart gebracht. Tot een aantal jaren terug was hiervoor een gouden standaard, namelijk onderwaterwegen (Former, van Asseldonk, Drenth & van Duinen, 2015, p.103). Omdat deze methode niet voor iedere persoon toepasbaar is, is deze methode achterhaald. Echter was het ook niet de meest praktische methode om thuis of bij de handbalvereniging toe te passen. Met de huidplooimeting kan een goede inschatting worden gemaakt hoeveel procent lichaamsvet een persoon heeft. Hiermee wordt er rekening gehouden met je lengte en gewichtMiddels deze methode wordt de dikte van verschillende huidplooien gemeten. De methode van Durnin is hiervoor vrij geschikt. Dit komt omdat deze methode eenvoudig is aan te leren en vrij praktisch is. Bij het uitvoeren van deze methode hoeft de testpersoon alleen maar het bovenlichaam te ontbloten. De onderzoeker meet de huidplooien aan de rechterzijde van de testpersoon (Durnin & Womersly, 2007). Tijdens het meten van de huidplooien worden de huid, het onderhuidbindweefsel en onderhuids vet goed vastgepakt en van de spieren afgetrokken. De huidplooi van de testpersoon moet worden opgelicht tussen de duim en wijsvinger van de onderzoeker. Hierna wordt met de huidplooimeter een centimeter onder de hand van de onderzoeker gemeten. Nu is de dikte van de huidplooi af te lezen op de meter. Afhankelijk van het type meter gebeurt dit op de millimeter nauwkeurig. Het is van belang dat elke meting twee keer wordt uitgevoerd, waarvan het gemiddelde moet worden gebruikt. Dit gemiddelde wordt later meegenomen in de berekening van het lichaamsvetpercentage. De meetfout wordt gemiddeld geschat op zo’n twee tot drie procent, dit kan soms vaak oplopen tot vijf procent. De huidplooimeting gebeurt middels een 4 puntsmeting. De huidplooi wordt gemeten op vier plekken:

1. Tricepshuidplooi: De testpersoon moet de rechterarm ontspannen laten hangen. De onderzoeker moet de tang van de meter verticaal op de triceps (achterkant bovenarm, midden tussen de schouder en elleboog) plaatsen.

2. Bicepshuidplooi: Ook bij deze meting moet de testpersoon de rechterarm ontspannen laten hangen. De onderzoeker moet de tang van de meter op de biceps (voorkant bovenarm), verticaal plaatsen. Dit moet net als bij de eerste meting in het midden gebeuren tussen de schouder en elleboog in.

52

3. Subscapulaire huidplooi: Deze huidplooi wordt gemeten aan de achterkant van de romp. Als de onderzoeker dan het schouderblad ziet zitten, moet de tang worden gezet op het onderste punt ervan.

4. Suprailicale huidplooi: Deze huidplooi wordt gemeten bij het eerste uitstekende punt van de bekken. Deze bevindt zich aan de voorkant van de romp. De meter moet onder een hoek van 45 graden worden aangebracht door de onderzoeker (Schermers, Simons, Vries, Bakker & Jongert, 2008).

Door de huidplooimeting op exact de vier punten te meten is de meting valide. Omdat bij herhaling van de test niet altijd precies hetzelfde stukje huid wordt vastgepakt moet de meting twee keer worden gedaan. Zoals hierboven al is benoemd wordt hier het gemiddelde van genomen, hierdoor wordt de meting valide. Dit is een van de meest betrouwbare methode om het vetpercentage te meten (Former et al., 2015). Echter wordt het meten bij ouderen minder betrouwbaar, omdat hier de spieren en huid slapper zijn. Wanneer alle metingen zijn gedaan kunnen de waarden van de huidplooien worden opgeteld. Uit deze waarden kan het vetpercentage worden afgelezen met behulp van tabellen. Er zijn specifieke tabellen voor mannen en vrouwen. Omdat de onderzoeksgroep uit handballende mannen bestaat, is alleen de tabel van mannen in de bijlage terug te vinden (bijlage 1).

Lichaamsgewicht De gouden standaard voor het wegen van spieren, botten, water en vet is het 4 componenten model. Dit is een relatief duur model om toe te passen in de praktijk en dus niet praktisch. Het is mogelijk om voor een andere mogelijkheid te kiezen die wel praktisch goed is uit te voeren. Alleen wanneer deze methode af wordt gezet tegen de gouden standaard, zullen er altijd onnauwkeurigheden optreden. Vanwege dat het lichaamsgewicht van de handballers op de trainingslocatie gemeten moet worden en we zo min mogelijk tijd in beslag willen nemen, wordt er gekozen voor een praktische methode. Zo wordt het lichaamsgewicht gemeten met een weegschaal. De handballers moeten de sokken en schoenen uittrekken, dit is extra gewicht. De sportkleding mogen zij aanhouden, hiervoor wordt 1 kg van het totale gewicht afgetrokken. Om de meting nog betrouwbaarder te maken moeten de spelers in de onderbroek gewogen worden. Bij deze manier van meten is er geen correctie van 1kg nodig. Wel is het van belang dat de weegschaal geijkt is. Dit betekent dat de weegschaal onbelast ook daadwerkelijk op 0 staat (Schermers, Simons, Vries, Bakker & Jongert, 2008). Er mag een kleine correctie van honderd gram inzitten. Zodra de weegschaal geijkt is, kunnen de metingen ook valide worden uitgevoerd. Het uittrekken van de kleding wat extra gewicht is zorgt er ook voor dat de meting zo betrouwbaar mogelijk wordt uitgevoerd. Wanneer de metingen nogmaals uitgevoerd moeten worden is het van belang dat de spelers hun kleding en schoenen uittrekken. De weging wordt zo betrouwbaar mogelijk uitgevoerd wanneer de spelers in de onderbroek worden gemeten op een geijkte weegschaal.

Lichaamslengte Voor het meten van de lichaamslengte wordt vaak gebruik gemaakt van een mictoise. Een mictoise is een lengtemeter die op een voetstuk staat en tegelijkertijd ook aan de muur bevestigd moet worden (Schermers, Simons, Vries, Bakker & Jongert, 2008). Het is van belang dat de meter op een vlakke ondergrond wordt geplaatst.

53

Wanneer de lengte van de handbalspelers gemeten gaat worden, is het belangrijk dat zij hun schoenen en sokken uitdoen. Hierdoor wordt de meting zo nauwkeurig mogelijk gedaan. De handballers moeten met hun rug vlak tegen de muur gaan staan, de enkels moeten naast elkaar staan en elkaar raken (Schermers, Simons, Vries, Bakker & Jongert, 2008). Ook moet het hoofd in een bepaalde houding worden gehouden om de meting zo betrouwbaar mogelijk te maken. Hiervoor is de ‘Frankfort horizontal Plane’ houding ontworpen (Former, van Asseldonk, Drenth & van Duinen, 2015, p.89). Het hoofd moet hierbij zo horizontaal mogelijk worden gehouden. De ogen en oren moeten hierbij op een horizontale lijn liggen. Door hier rekening mee te houden worden de metingen betrouwbaar en valide uitgevoerd.

Voedingsmetingen De doelgroep waar het om gaat zijn 2 handbalteams bij handbalverenigingen uit Deurne en

Nijmegen. Bij de handbalvereniging in Deurne gaat het om Heren 1 met een leeftijd tussen de 18 en

35 jaar. Bij de handbalvereniging in Nijmegen gaat het om Dames 1 met een variërende leeftijd

tussen de 21 en 30 jaar oud. Ondanks dat beide teams op een vrij hoog niveau spelen, vallen zij nog

wel onder de amateursporters. Gekeken naar de richtlijnen van de Gezondheidsraad(2001) worden

de voedingsrichtlijnen voor amateursport voor, tijdens en na inspanning aangehouden.

Binnen de sport wordt 40-70 en% koolhydraten aangeraden (Whitney & Rolfes, 2013). De

koolhydraatvoorraad is ongeveer na 1,5 uur leeg. Bij een zware training zelfs eerder.

Tijdens zeer intensieve inspanning worden voor een groot deel koolhydraten verbrand om de actieve

spieren van energie te voorzien (I. Ceelen, persoonlijke communicatie, 26 september 2016).

Tijdens zeer intensieve inspanning is de glycogeenvoorraad binnen 60 tot 90 minuten uitgeput.

Wanneer de glycogeenvoorraad is uitgeput kan de atleet niet meer dezelfde inspanningsintensiteit

halen en gaat het prestatievermogen omlaag. Door tijdens inspanning koolhydraten aan te vullen,

kan de atleet langer op een hoge inspanningsintensiteit inspannen en blijft het prestatievermogen

hoog. Door de dagen voorafgaand aan zware inspanning meer koolhydraten te eten wordt de

glycogeenvoorraad vergroot en kan de atleet ook langer op een hoge intensiteit inspannen.

Tijdens inspanning van matige intensiteit leveren naast koolhydraten ook vetten energie aan de

actieve spieren. Bij een inspanning van matige intensiteit zal de glycogeenvoorraad minder snel

uitgeput zijn en kan de inspanning langer volgehouden worden.

Binnen de sport wordt 20-30 en% vet aangeraden (Whitney & Rolfes, 2013). Voor de verbranding van

vetten is meer zuurstof nodig. Dankzij de omzetting van vet naar energie, kunnen de spieren in het

lichaam bewegen.

Wanneer je gaat bewegen komt de energie uit spierglycogeen, bloedglucose, vrije vetzuren uit het

bloed en andere vetbronnen. Hoe hoger de inspanning hoe hoger de waardes en wordt er meer

gehaald uit spierglycogeen.

De optimale vetverbranding zit ongeveer rond de 60-70% van je VO2max. Deze inspanning kun je

niet heel lang volhouden.

Wanneer je stopt met bewegen en gaat rusten blijft de vetverbranding nog wel even doorgaan(kan

24-48 uur zijn). In rust wordt een groot gedeelte gehaald uit vrije vetzuren uit het bloed en een

beetje uit bloedglucose (I. Ceelen, persoonlijke communicatie, 19 september 2016).

54

Binnen de duursport wordt 1.2-1.8 g/kg eiwit aangeraden. Binnen de krachtsport is dit 1.6-1.7 g/kg

eiwit (Whitney & Rolfes, 2013). Handbal is een combinatie van kracht- en duurinspanning.

De inname van vocht wordt aangeraden op 1,5 L vocht per dag.

Voor het sporten is het van belang om 2-3 uur vooraf 400-600 ml water inclusief laatste maaltijd te

nuttigen en 15 min voor start 300-450 ml hypotone of isotone drank (HAN, 2016).

Tijdens inspanning bij inspanning >30 min: 150-350 ml per 15-20 min of drinken naar behoefte.

Natriumgehalte sportdrank 20-40 mmol/L. Maximaal 2% dehydratatie (HAN, 2016).

Na inspanning moet binnen 2-3 uur vochtinname genuttigd worden van 150% van het verlies.

Natrium bevattende voedingsmiddelen stimuleren vochtretentie. Daarnaast vertraagt alcohol

rehydratie (HAN, 2016).

Om een beter beeld te krijgen van de voedingsinname van de sporters gaan wij gebruik maken van

twee verschillende voeding meters, het Voedingsdagboek en de FFeQ.

Wij verzoeken de sporters dan ook om de voedingsinname naar waarheid in te vullen. Hierna kunnen

wij een inschatting maken van de energie-inname.

Wel geven we de spelers tips mee bij het invullen van de voedingsinname.

- Houdt rekening met hoeveelheden(3 sneeën brood, 150 gram kwark, 200 ml koffie, etc.)

- Houdt rekening of het rauw of gaar is(rauwe pasta geeft bijvoorbeeld niet dezelfde

hoeveelheid aan als gekookte pasta)

- Houdt rekening met productdetails(20+ kaas, cola light, etc.)

- Houdt ook nadrukkelijk de vochtinname bij.

- Houdt rekening met bakproducten(olie of boter)

Waar wij als ‘coach’ vooral naar gaan kijken zijn koolhydraten, eiwitten en vocht. Niet zozeer naar de

vetten. Vetten zijn niet noodzakelijk voor de amateursporters voor, tijdens en na inspanning.

Voor een training of wedstrijd: koolhydraten en vocht.

Tijdens een training of wedstrijd: vocht.

Na een training of wedstrijd: eiwitten, koolhydraten en vocht vet wordt zelfs afgeraden, omdat dit

de verbranding vertraagd.

Voedingsdagboek Wij gaan gebruik maken van de Eetmeter van het Voedingscentrum. De Eetmeter kan bijgehouden

worden op de PC, maar ook via de app. Dit vergemakkelijkt het bijhouden van de voedingsinname

gedurende de dag. De Eetmeter geeft namelijk aan of je voldoende voedingsstoffen en energie

binnenkrijgt. Wij verwachten dan ook dat er door het eenvoudige invullen en kunnen bijhouden van

de voedingsinname, er een realistisch beeld naar voren komt over wat de spelers innemen

gedurende de dag. Volgens Livingstone en Robson (2004) is het voedingsdagboek een valide en

frequent gehanteerd meetinstrument voor adolescenten. Al is het ook voor adolescenten moeilijk

om de precieze hoeveelheden van de inname te schatten. Dit geeft dan ook enige twijfels aan de

validiteit en betrouwbaarheid van het voedingsdagboek.

De Eetmeter wordt bijgehouden op één dag waarin getraind wordt, één ‘rust’ dag(geen training) en

één wedstrijddag.

De Eetmeter geeft inzicht in waar je te weinig of juist teveel van eet. Om zo inzicht te krijgen in de

energiebehoefte ten opzichte van het energiegebruik.

55

Team InPrevent ziet de volgende voordelen bij het voedingsdagboek:

- Je weet precies wat iemand eet op een dag;

- De sporter is bewuster bezig met wat hij eet;

- Het is mogelijk om zowel schriftelijk als digitaal een voedingsdagboek bij te houden;

- Het voedingsdagboek is makkelijk af te lezen;

- Wij als ‘coach’ kunnen goed adviseren wat de sporter kan verbeteren in zijn eetgewoonten.

Team InPrevent ziet de volgende nadelen bij het voedingsdagboek:

- De sporter moet ‘moeite’ doen om het bij te houden;

- Er is een kans dat de sporter afhaakt/vergeet of onvolledig invult;

- Het invullen neemt wat tijd in beslag;

- Het voedingsdagboek is niet specifiek(bv. hoeveel is nou 3 eet/opscheplepels);

- Er staat niet vermeld wat nou goed voor je is.

Team InPrevent ziet de betrouwbaarheid van het voedingsdagboek als redelijk betrouwbaar.

Het ligt voornamelijk aan de motivatie van de sporter om het zo volledig mogelijk in te vullen en bij

te houden. De kans is aanwezig dat de sporter het niet volledig of eerlijk invult.

Team Inprevent ziet het voedingsdagboek als een erg valide meting, omdat je precies weet wat de

persoon aan micro- en macronutriënten binnenkrijgt.

Food Frequency Exercise Questionnaire(FFeQ)

Gedurende duurinspanning spelen optimale vocht- en voedingsinname een belangrijke rol bij het

behouden van prestatievermogen. Het kennisteam Sport and Exercise Nutrition van de Hogeschool

Arnhem Nijmegen heeft naar aanleiding van het onderzoek over vocht- en voedingsinname tijdens

duurinspanning een vragenlijst ontwikkeld, de Food Frequency Exercise Questionaire(FFeQ).

Afgelopen jaar, 2015, is de FFeQ valide verklaart voor de doelgroep duuratleten (HAN Seneca Sport

and Exercise Nutrition, 2015).

De FFeQ wordt gebruikt om inzicht te krijgen in de vocht- en voedingsinname op een wedstrijddag. Er

wordt ingezoomd tot 60 min voor aanvang van de wedstrijd, tot het moment dat de wedstrijd is

geëindigd.

Team InPrevent ziet de volgende voordelen bij de FFeQ;

- Sport specifiek;

- Toe te passen op alle sporters;

- Er komt geen rekenwerk aan te pas;

- Er komt duidelijk naar voren wat er voor, tijdens en na inspanning wordt geconsumeerd.

Team InPrevent ziet de volgende nadelen bij FFeQ;

- De algemene voeding valt niet te bepalen, omdat er alleen gekeken owrdt naar de voeding

en vocht inname voor, tijdens en na de inspanning;

- Er is geen vast staand format voor.

Team InPrevent ziet de betrouwbaarheid van de FFeQ als redelijk hoog. De FFeQ vragenlijst wordt

binnen 24 uur afgenomen.

Team Inprevent ziet de FFeQ niet als een erg valide meting, omdat er niet precies gemeten wordt

wat je wil weten. Dit omdat er niet specifiek staat hoeveel je hebt gegeten en gedronken. Dit is wel

handig om te weten om een goed advies te kunnen geven.

56

Om de FFeQ in het blessurepreventieplan van Team InPrevent zowel betrouwbaar als valide te

maken, worden de volgende zaken van de spelers verwacht.

1. De spelers moeten gedurende de week van 7-11-2016 één keer de FFeQ vragenlijst invullen.

Dit is nodig, omdat hiermee de verwachte inname van de spelers wordt ingevuld (wat zij zelf

denken rondom wedstrijden te eten en te drinken).

2. De spelers moeten voor de tweede keer nogmaals de FFeQ invullen, maar dit keer binnen 24

uur na de wedstrijd. Dit is nodig, omdat hiermee duidelijk naar voren komt wat de spelers

precies gegeten en gedronken hebben rondom en tijdens de wedstrijd.

57

Bronnen Backx, FJG., Coumans B. (1997) Sport, Bewegen & Gezondheid. Preventie en zorg in de praktijk. Nr. 2.

Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum, in samenwerking met NOC*NSF;

Bahr, R, MD, Odd-Egil Olsen, PT, MSc*, Grethe Myklebust, PT, PhD, Lars Engebretsen, MD, PhD, and,

PhD Injury Mechanisms for Anterior Cruciate Ligament Injuries in Team Handball (2004)

Bahr, R. (2009). No injuries, but plenty of pain? On the methodology for recording overuse

symptoms in sports. British Journal of Sport Medicine, 43, 966-972.

Bahr, R., & Holme, L. (2003). Risk factors for sports injuries – a methodological approach. Br J

Sports Med 2003, 37, 384-392.

Bangsbo, J., Iaia, F. Marcelo, & Krustrup, P. (2008). The Yo-Yo Intermittent Recovery Test: A Useful

Tool for Evaluation of Physical Performance in Intermittent Sports. Gedownload op 6 oktober

2016, van https://www.researchgate.net/profile/F_Iaia/publication/5767970_The_Yo-

Yo_Intermittent_Recovery_Test_A_Useful_Tool_for_Evaluation_of_Physical_Performance_in

Intermittent_Sports/links/54cac03f0cf2517b75600dd3.pdf?origin=publication_detail.

Benjaminse A, Gokeler A, van der Schans CP.(2006) Clinical diagnosis of an anterior cruciate ligament rupture: a meta-analysis. J Orthop Sports Phys Ther. Pp. 267–288. Gedownload op 4 november 2016, van http://www.jospt.org/doi/pdfplus/10.2519/jospt.2006.2011

Bere, T., Alonso, J-M., Wangensteen, A., Bakken, A., Eirale, C., Dijkstra, H.P., Ahmed, H., Bahr, R. &

Popovic, N. (2015). Injury and illness surveillance during the 24th Men’s Handball World

Championship 2015 in Qatar. Br J Sports Med. Published Online First: 17 July 2015.

Bernadot, D. (2006). Advanced Sports Nutrition. United States: Human Kinetics. Berton,A. Denaro, V. ,Mafulli,N. & Marinozzi,A. (2012) The FIFA 11+ Program Is Effective in Preventing

Injuries in Elite Male Basketball Players A Cluster Randomized Controlled Trial

Besseling RW(2008) Biomechanical determinants of the jumper’s knee in volleyball [proefschrift].

Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.

Bie de, R.A., Bloo, H., Feijts, Y.A.E.J., Hendriks, H.J.M., Lenssen, A.F., van Moorsel, S.R., Opraus,

K.W.F., Ouderland, R., Rondhuis, G., Simons, A., Swinkels, R.A.H.M., Vaes, E., Verhagen, E.,

van der Wees, Ph.J.,(2006) KNGF richtlijn: enkelletsel.

Bonazza, N.A., Smuin, D., Onks, C.A., Silvis, M.L. & Dhawan, A. (2016). Reliability, Validity, and Injury

Predictive Value of the Functional Movement Screen: A Systematic Review and Meta-analysis.

Geraadpleegd op 3 november 2016, van

http://ajs.sagepub.com/content/early/2016/04/29/0363546516641937.

BrainMac Sports Coach. (2016). Sargent Jump Test. Geraadpleegd op 15 oktober 2016, van https://www.brianmac.co.uk/sgtjump.htm#ref.

BrianMac Sports Coach. (2016). Squats Test. Geraadpleegd op 6 november 2016, van

https://www.brianmac.co.uk/squatest.htm.

https://www.researchgate.net/profile/F_Iaia/publication/5767970_The_Yo-%20%20%20%09Yo_Intermittent_Recovery_Test_A_Useful_Tool_for_Evaluation_of_Physical_Performance_in%09Intermittent_Sports/links/54cac03f0cf2517b75600dd3.pdf?origin=publication_detail



http://www.jospt.org/doi/pdfplus/10.2519/jospt.2006.2011

http://ajs.sagepub.com/content/early/2016/04/29/0363546516641937

https://www.brianmac.co.uk/sgtjump.htm

https://www.brianmac.co.uk/squatest.htm

58

Burke, L.M., Cox, G.R., Cummings, N.K., & Desbrow, B. (2001). Guidelines for daily carbohydrates

intake. Geraadpleegd op 18 oktober 2016, van

http://xa.yimg.com/kq/groups/19520777/1315638676/name/burke+revis%C3%A3o+CHO.pdf.

Burke, L.M., Hawley, J.A., Wong, S.H.S., & Jeukendrup, A.E. (2011). Carbohydrates for training and

competition. Geraadpleegd op 4 november 2016, van

http://dx.doi.org/10.1080/02640414.2011.585473.

Centrum voor Bewegen. (2015). Intake. Geraadpleegd op 6 oktober 2016, van

http://www.centrumvoorbewegen.nl/bij-aanvang-intake/.

Chan KM, Chan YY, Fong DTP, Mok KM, Yung PSH (2009). Understanding acute ankle ligamentous sprain injury in sports. Sports Medicine, Arthroscopy, Rehabilitation, Therapy & Technology, pp. 1:14. Gedownload op 13 oktober 2016, van https://bmcsportsscimedrehabil.biomedcentral.com/articles/10.1186/1758-2555-1-14

Chan KM, Yung PSH.(2010) Acute management of ankle sprain–on-field treatment. In: Chan KM,

Karlsson J, editors.ISAKOS-FIMS World Consensus Conference on Ankle Instability: p. 32

Clarsen, B., Bahr, R., Andersson, H.S., Munk, R., & Myklebust, G. (2014). Reduced glenohumeral

rotation, external rotation weakness and scapular dyskinesis are risk factors for shoulder

injuries among elite male handball players: a prospective cohort study. Br J Sports Med.

Published Online First: 19 June 2014. Doi: 10.1136/bjsports-2014-093702.

Cools AM, De WL, Van TA, et al. Measuring shoulder external and internal rotation strength and

range of motion: comprehensive intra-rater and inter-rater reliability study of several

testing protocols. J Shoulder Elbow Surg 2014. Published Online First: 10 April 2014. doi:

10.1016/j.jse.2014.01.006

Corpus-Vitae fysio en manuele therapie. (z.d). Enkelklachten (verzwikte enkel). Geraadpleegd op 10 oktober 22016, van http://www.corpus-vitae.nl/enkelklachten/ David J. Magee (2008) Orthopedic physical assessment. St. Louis, MO: Saunders Elsevier.

Drs. Schermers, P., Drs. Simons, M., Drs. Vries, S.I. de., Dr. Bakker, Ir.I., & Drs. Jongert, M.W.A. (2008, Juli). Evaluatie scoren voor gezondheid. Gedownload op 04 oktober 2016, van

http://leidraad.nisb.nl/projecten/svg/rapport_tno_svg-200_2008.pdf Durnin, V., G., A., J., & Womersly, J. ( 2007, 09 March). Body fat assessed from total body density and

its estimation from skinfold thickness: measurements on 481 men and women aged from 16 to 72 Years. Geraadpleegd op 01 november 2016, van

http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.662.8591&rep=rep1&type=pdf Dutch Fitness community (2015) Schouderklachten: rust nemen, huisarts raadplegen of doorgaan met trainen? Geraadpleegd op 4 november 2016, van

http://www.dutchfitnesscommunity.nl/schouderklachten-rust-nemen-huisarts-raadplegen- of-doorgaan-met-trainen/

Engelen-Melick, N., Hullegie, W., Brooijmans, F., Hendriks, E., Neeter, C., Tienen, T. van, & Cingel, R. van. (2014). KNGF Evidence Statement Revalidatie na voorste-kruisbandreconstructie. Geraadpleegd op 04 november 2016, van

http://xa.yimg.com/kq/groups/19520777/1315638676/name/burke+revis%C3%A3o+CHO.pdf

http://dx.doi.org/10.1080/02640414.2011.585473

http://www.centrumvoorbewegen.nl/bij-aanvang-intake/

https://bmcsportsscimedrehabil.biomedcentral.com/articles/10.1186/1758-2555-1-14

http://www.corpus-vitae.nl/enkelklachten/

http://leidraad.nisb.nl/projecten/svg/rapport_tno_svg-200_2008.pdf

http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.662.8591&rep=rep1&type=pdf

http://www.dutchfitnesscommunity.nl/schouderklachten-rust-nemen-huisarts-raadplegen-%20%20%20%20of-doorgaan-met-trainen/

http://www.dutchfitnesscommunity.nl/schouderklachten-rust-nemen-huisarts-raadplegen-%20%20%20%20of-doorgaan-met-trainen/

59

http://www.rpajanssen.nl/images/user/files/es_revalidatie-na-voorste-kruisbandreconstructie.pdf

FITsociety. (2016). Squat. Geraadpleegd op 6 november 2016, van http://www.fitsociety.nl/fitness-

oefeningen/squat/.

Former, J., Asseldonk, G. van., Drenth, J., & Duinen, J. van. (2015). Informatorium voor Voeding en diétetiek. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Frisch A, Croisier JL, Urhausen A, Seil R, Theisen D. Injuries, risk factors and prevention initiatives

in youth sport. Br Med Bull 2009, 92, 95–121.

Fysiotherapiegroningen (z.d.) Jumpers knee (Springers knie). Geraadpleegd op 1 november 2016, van http://fysiotherapiegroningen.nl/ziektebeelden/jumpersknee-springersknie/

Fysiotherapie4al (2016) Jumpers knee. Geraadpleegd op 6 oktober 2016, van

https://www.fysiotherapie4all.nl/klachten/aandoeningen/item/wat-is-een-jumpers-knee

Garret, S. (2008, September/October). Jumper’s Knee in Volleyball Athletes: Advancements in Diagnosis and Treatment. Geraadpleegd op 06 oktober 2016, van http://sci-hub.cc/10.1249/jsr.0b013e31818709a5 Gezondheidsraad. (2015). Richtlijnen gezonde voeding 2015. Geraadpleegd op 4 november 2016, van

https://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/201524_richtlijnen_goede_voeding_2015.

pdf.

Giroto, N., Hespanhol Junior, L.C., Gomes, M.R.C., & Lopes, A.D. (2015). Incidence and risk factors of injuries in Brazilian elite handball players: A prospective cohort study. John Wiley & Sons A/S. Gedownload op 20 oktober 2016, van

https://www.researchgate.net/profile/Alexandre_Lopes3/publication/286542020_Incidence_and_risk_factors_of_injuries_in_Brazilian_elite_handball_players_A_prospective_cohort_study/links/56ae0ad908ae19a38515f504.pdf

Greefhorst, J. & Jukkema, M. (2013). Het weten en meten van de “core stability” in de

fysiotherapeutische praktijk. Geraadpleegd op 3 november 2016, van

http://kennisbank.hva.nl/document/490684.

Grindstaff T, Hammill R, Tuzson A, et al. Neuromuscular control training programs and noncontact

anterior cruciate ligament injury rates in female athletes: a numbers-needed-to-treat

analysis. J Athl Train 2006;41:450-6

Hagenaars, K.N., Khater, J., & Mostert, S. (z.d.) Welk meetinstrument is het meest geschikt om het

aërobe vermogen te meten bij patiënten die bètablokkers gebruiken?. Geraadpleegd op 6

oktober 2016, van http://kennisbank.hva.nl/document/218740.

HAN Seneca Sports and Exercise Nutrition. (z.d.). FFEQ Onderzoek. Geraadpleegd op 4 november

2016, van https://blog.han.nl/hansportnutrition/onderzoek/ffeq-onderzoek/.

Handbal. (2012, 3 maart). Breakoutmagazine is een uitgave van de handbalacademie en bestemd voor handballers en handbalsupporters. Geraadpleegd op 20 september 2016, van http://www.handbal.nl/userfiles/Nieuwsbrief_3_maart_2012.pdf



http://www.fitsociety.nl/fitness-oefeningen/squat/

http://www.fitsociety.nl/fitness-oefeningen/squat/

http://fysiotherapiegroningen.nl/ziektebeelden/jumpersknee-springersknie/

https://www.fysiotherapie4all.nl/klachten/aandoeningen/item/wat-is-een-jumpers-knee

http://sci-hub.cc/10.1249/jsr.0b013e31818709a5

https://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/201524_richtlijnen_goede_voeding_2015.pdf

https://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/201524_richtlijnen_goede_voeding_2015.pdf




http://kennisbank.hva.nl/document/490684

http://kennisbank.hva.nl/document/218740

https://blog.han.nl/hansportnutrition/onderzoek/ffeq-onderzoek/

http://www.handbal.nl/userfiles/Nieuwsbrief_3_maart_2012.pdf

60

Heijting, B.(z.d.). Core Stability Training. Geraadpleegd op 3 november 2016, van

http://www.fysiotherapierotterdam.nl/documenten/core-stability-training.pdf.

Hermassi, S., Aouadi, R., Khalifa, R., Tillaar, R. van den, Shephard, R.J., & Chelly, M.S. (2015).

Relationships Between the Yo-Yo Intermittent Recovery Test and Anaerobic Performance Tests

in Adolescent Handball Players. Geraadpleegd op 28 oktober 2016, van

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4415833/.

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. (z.d.). Factsheet Functional Movement Screen. Gedownload op

3 november 2016, van https://study.han.nl/sites/M-

ISBSBPS/act1/GS/Resources/Factsheet%20Functional%20Movement%20Screen.docx?Web=1.

James S., Keene, MD., Timothy A., McGuine, PhD, ATC., (2009). Effect of a Balance Training Program on the Risk of Ankle Sprains in High School. pp. 1103-1111.

Gedownload op 10 oktober 2016, van https://www.researchgate.net/profile/Timothy_Mcguine2/publication/7299920_The_Effect_of_a_Balance_Training_Program_on_the_Risk_of_Ankle_Sprains_in_High_School_Athletes/links/56089f4a08ae5e8e3f3a8ca6.pdf

Jansen,M.J., Brooijmans, F., Geraets, J.J.X.R., Lenssen, A.F.,Ottenheijm, R.P.G., Penning,L.I.F., de Bie, R.A.(2011) KNGF evidence statement; subacromiale klachten. Gedownload op 5 november 2016, van

https://www.fysionetevidencebased.nl/images/pdfs/evidence_statements/subacromiale_klachten_2011/es_subacromiale_klachten.pdf

Jansen, S. (2010). Huidplooimeting, meet vetpercentage met de huidplooimeter. Jernstedt, G.M., Saporito, G.M., Miller, H.W., & Coste, S.C. (2015). Test-Retest Reliability and Validity

of the Plank Exercise. Geraadpleegd op 3 november 2016, van

http://digitalcommons.linfield.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1112&context=symposium.

KNGF (2006) KNGF- Richtijn enkelletsel. Gedownload op 13 oktober 2016, van https://www.fysionetevidencebased.nl/index.php/richtlijnen/richtlijnen/enkelletsel/downloads-enkelletsel

Kniechirurgie (2016) Symptomen van het voorste kruisbandletsel. Geraadpleegd op 7 oktober 2016, van http://www.kniechirurgie.nl/symptomen-voorste-kruisbandletsel Krustrup, P., Mohr, M., Amstrup, T., Rysgaard, T., Johansen, J., Steensberg, A., Pedersen, P.K., &

Bangsbo, J., (2003). The Yo-Yo Intermittent Recovery Test: Physiological Response, Reliability,

and Validity. Geraadpleegd op 6 oktober 2016, van

https://www.researchgate.net/profile/Magni_Mohr/publication/10824514_The_Yo-

Yo_Intermittent_Recovery_Test_Physiological_Response_Reliability_and_Validity/links/55f7

3b9208aec948c46acd99.pdf.

Langevoort, G., Myklebust, G., Dvorak, J., & Junge, A. (2006, 28 june). Handball injuries during major international tournaments. Geraadpleegd op 01 november 2016, van

http://www.injuryprevention.no/upload/Publication/Langevoort_2007_SJMSS_Handball%20injuries%20during%20major%20international%20tournaments.pdf

http://www.fysiotherapierotterdam.nl/documenten/core-stability-training.pdf

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4415833/

https://study.han.nl/sites/M-ISBSBPS/act1/GS/Resources/Factsheet%20Functional%20Movement%20Screen.docx?Web=1

https://study.han.nl/sites/M-ISBSBPS/act1/GS/Resources/Factsheet%20Functional%20Movement%20Screen.docx?Web=1

https://www.researchgate.net/profile/Timothy_Mcguine2/publication/7299920_The_Effect_of_a_Balance_Training_Program_on_the_Risk_of_Ankle_Sprains_in_High_School_Athletes/links/56089f4a08ae5e8e3f3a8ca6.pdf





http://digitalcommons.linfield.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1112&context=symposium

http://www.kniechirurgie.nl/symptomen-voorste-kruisbandletsel

https://www.researchgate.net/profile/Magni_Mohr/publication/10824514_The_Yo-Yo_Intermittent_Recovery_Test_Physiological_Response_Reliability_and_Validity/links/55f73b9208aec948c46acd99.pdf





61

Langevoort G, Myklebust G, Dvorak J, Junge A. Handball injuries during major international

tournaments. Scand J Med Sci Sports 2007, 17(4), 400–407.

Livingstone M.B., Robson P.J. (2004). Issues in dietary intake assessment of children and adolescents.

British Journal of Nutrition, (92), S213-S222.

Luig, P., & Henke,T.(2010) Safety in Sports; Inventory on the Burden of Handball Injuries, Existing

Prevention Measures and Safety Promotion Strategies. Geraadpleegd op 01 november 2016,

van file:///D:/Users/Jose/Downloads/4.1.%20Sports%20Injuries%20in%20Handball.pdf

Lynch SA, Renström PA. (1999) Treatment of acute lateral ankle ligament rupture in the athlete,

conservative versus surgical treatment. Sports Med 1999 Jan;27 : pp. 61-71.

Magee David J. (2008) Orthopedic physical assessment. St. Louis, MO: Saunders Elsevier.

Medisch centrum back-up (2016) Gescheurde kruisban. Geraadpleegd op 6 oktober 2016, van http://www.mcbackup.org/sportarts/blessures/voorste-kruisband-blessure/

Meeussen, R., Duclos, D., Foster, C., Fry. A., Gleeson, M., Nieman, D., Raglin, J., Rietjens G., Steinacker, J., & Urhausen, A. (2012). Prevention, diagnosis and treatment of the overtraining syndrome: Joint consesus statement of the European College of Sport Science (ECSS) and the American College of Sports Medicine (ACSM). Loughborough University. Published Online First: 16 October 2012. Melick, N. van., & Cingel, R.E.H. van. (2010). Test hertestbetrouwbaarheidvan de ProJump-

sprongmat. Geraadpleegd op 11 oktober 2016, van

https://www.studeersnel.nl/nl/document/vrije-universiteit-amsterdam/analysetechnieken-

in-de-sport/overige/test-hertestbetrouwbaarheidvan-de-projump-

sprongmat/33476/view?auth=1&auth_prem=0&new_title=0.

Mens en Gezondheid (2016) Jumpers knee oorzaken, symptomen en behandeling. Geraadpleegd op 7 oktober 2016, van

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/83644-jumpers-knee-oorzaken- symptomen-en-behandeling.html

Mens en gezondheid. (2016) Enkelverzwikking - De oorzaak, symptomen en behandeling. Geraadpleegd op 9 oktober 2016, van

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/130546-enkelverzwikking-de-oorzaak- symptomen-en-behandeling.html

Mens en Gezondheid. (2016). Wat zijn eiwitten? Functies van eiwitten. Geraadpleegd op 4 november

2016, van http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/gezonde-voeding/69345-wat-zijn-eiwitten-

functies-van-eiwitten.html.

Moller, M., Attermann, J., Myklebust, G., & Wedderkopp, N. (2012). Injury risk in Danish youth and

senior elite handball using a new SMS text messages approach. Br J Sports Med.

Published Online First: 3 May 2012. Doi: 10.1136/bjsports-2012-091022.

Multidisciplinaire Expertgroep Vereniging voor sportgeneeskunde (2010) Acute inversietrauma van

de enkel p. 17. Gedownload op 13 oktober 2016, van

http://www.sportgeneeskunde.com/files/Richtlijn%20'Acute%20inversietrauma%20van%20d

e%20enkel'.pdf

http://www.mcbackup.org/sportarts/blessures/voorste-kruisband-blessure/

https://www.studeersnel.nl/nl/document/vrije-universiteit-amsterdam/analysetechnieken-in-de-sport/overige/test-hertestbetrouwbaarheidvan-de-projump-sprongmat/33476/view?auth=1&auth_prem=0&new_title=0



http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/83644-jumpers-knee-oorzaken-%20symptomen-en-behandeling.html

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/83644-jumpers-knee-oorzaken-%20symptomen-en-behandeling.html

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/130546-enkelverzwikking-de-oorzaak-%20symptomen-en-behandeling.html

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/130546-enkelverzwikking-de-oorzaak-%20symptomen-en-behandeling.html

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/gezonde-voeding/69345-wat-zijn-eiwitten-functies-van-eiwitten.html

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/gezonde-voeding/69345-wat-zijn-eiwitten-functies-van-eiwitten.html

http://www.sportgeneeskunde.com/files/Richtlijn%20'Acute%20inversietrauma%20van%20d%09e%20enkel'.pdf

http://www.sportgeneeskunde.com/files/Richtlijn%20'Acute%20inversietrauma%20van%20d%09e%20enkel'.pdf

62

Nationaal kompas. (z.d.). Hoe vaak komen sportblessures voor, hoeveel mensen sterven hieraan en neemt dit toe of af? Geraadpleegd op 11 oktober 2016, van

http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-en-aandoeningen/letsels-en- vergiftigingen/sportblessures/trend/ Nederlandse Huisartsen Genootschap (2010) NHG-Standaard Traumatische knieproblemen geraadpleegd op 4 november 2016, van

https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-traumatische-knieproblemen Nederlandse huisartsen genootschap (2012) NHG-standaard enkelbandletsel 2de herziening. Geraadpleegd op 13 oktober 2016, van

https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-enkelbandletsel-tweede- herziening

Nederlandse Orthopaedische Vereniging(2011) Richtlijn Voorste kruisbandletsel. Gedownload op 4 november 2016,van

http://www.kwaliteitskoepel.nl/assets/structured-files/2011/voorste_kruisband.pdf Nugteren van K, Winkel, D. (2006) Onderzoek en behandeling van peesaandoeningen tendinose,

Orthopedische casuistiek. Houten: Bohn Stafleu van Loghum;

Paterno, M.V., Schmitt, L.C., Ford, K.R., Rauh, M.J., Myer, G.D., Huang, B., & Hewett, T.E. (2012).

Biomechanical Measures During Landing and Postural Stability Predict Second Anterior

Cruciate Ligament Injury After Anterior Cruciate Ligament Reconstruction and Return to

Sport. The American Journal of Sports Medicine.

Philips, S.M., & Loon, L.J.C. van. (2011). Dietary protein for athletes: From requirements to optimum

adaptation. Geraadpleegd op 4 november 2016, van

http://dx.doi.org/10.1080/02640414.2011.619204.

Pivotal Physiotherapy (2015) Sub acromial Shoulder Impingement Syndrome. Geraadpleegd op 4 november 2016, van http://pivotalphysio.com/subacromial-shoulder-impingement-syndrome/

Póvoas, C.A., Ascensão A.M.R., Magalhäes, J., Seabra F.T., Krustrup, P., Soares M.C., & Rebelo, N.C.

(2014). Analysis of Fatique Development During Elite Male Handball Matches. National

Strengt hand Conditioning Research. Published First Online: September 2014.

Renström PA, Konradsen L.(1997) Ankle ligament injuries. Br J Sports Med 1997, 31: pp. 11-20

Roels, J., Martens, M., Mulier,J.C. (1978) Patellar tendinitis (jumper’s knee) The American Journal of Sports Medicine. pp. 362-368. Gedownload op 1 november 2016, van

file:///C:/Users/jkrui/Downloads/roels1978.pdf

Salles, P.G., Vasconcellos, F.V., Salles, G.F., Fonseca, R.T., & Dantas, E.H. (2010). Validity and

Reproducibility of the Sargent Jump Test in the Assessment of Explosive Strength in Soccer

Players. Geraadpleegd op 11 oktober 2016, van

https://www.degruyter.com/downloadpdf/j/hukin.2012.33.issue--1/v10078-012-0050-

4/v10078-012-0050-4.xml.

https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-traumatische-knieproblemen

https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-enkelbandletsel-tweede-%20%20%20%20%20%20%20herziening

https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-enkelbandletsel-tweede-%20%20%20%20%20%20%20herziening

http://www.kwaliteitskoepel.nl/assets/structured-files/2011/voorste_kruisband.pdf

http://dx.doi.org/10.1080/02640414.2011.619204

http://pivotalphysio.com/subacromial-shoulder-impingement-syndrome/

https://www.degruyter.com/downloadpdf/j/hukin.2012.33.issue--1/v10078-012-0050-%20%094/v10078-012-0050-4.xml

https://www.degruyter.com/downloadpdf/j/hukin.2012.33.issue--1/v10078-012-0050-%20%094/v10078-012-0050-4.xml

63

Sawka, M.N., Montain, S.J., & Latzka, W.A. (2000). Hydration effects on thermoregulation and

performance in the heat. Elsevier Science Inc. Published First Online: 4 December 2000.

Schmikli, S.L., Schoots, W., & Wit de, M.J.P. (2014). Sportblessures, het totale speelveld.

Kerncijfers en trends van sportblessures in Nederland 1997-2002. NOC*NSF

Breedtesport.

Schoudernetwerk Noord-Brabant (z.d.) Schouder impingement. Geraadpleegd op 5 november 2016 op: http://www.schouderfysiotherapie.nl/patienten/schouderaandoeningen/impingement.html SMA Midden Nederland. (z.d.). Sportmedische vragenlijst. Gedownload op 3 november 2016, van

http:// www.smamiddennederland.nl/wp-content/uploads/2014/03/Sportmedische-

vragenlijst-SMA-Midden-Nederland.doc.

Smith, H.C., Vacek, P., Johnson, R.J., Slauterbeck, J.R., Hashemi, J., Schultz, S., & Beynnon B.D. (2012).

Risk Factors for Anterior Cruciate Ligament Injury: A Review of the Literature – Part 1:

Neuromuscular and Anatomic Risk. SportHealth. Published First Online: January-February

2012

Sportsinjuryclinic (z.d.) Ankle sprain exercises. Geraadpleegd op 3 november 2016, van

http://www.sportsinjuryclinic.net/sport-injuries/ankle-achilles-shin-pain/sprained-

ankle/ankle-sprain-exercises

Sportdeelname. (z.d.). Cijfers & trends. Geraadpleegd op 11 oktober 2016, van http://www.fleurdelysmassagevoordevrouw.nl/downloads/sportblessurestotalespeelveld.pdf Sportdeelname. (z.d.). Mulier instituut: Eurobarometer 2013. Geraadpleegd op 11 oktober 2016, van

http://www.sportdeelname.nl/nieuws/landelijk/mulier-instituut-eurobarometer-2013/

Sportzorg (2016) Handbal. Geraadpleegd op 8 oktober 2016, van https://www.sportzorg.nl/sporttakken/handbal

Stam, C. & Valkenberg, H. (2016, juni). Tennisblessures, blessurecijfers 2014. Gedownload op 01 november 2016, van file:///D:/Users/Jose/Downloads/Cijfersfactsheet%20Tennis%202014.pdf Takken, T. (2007). Inspanningstests. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg.

Teyhen, S, D., Shaffer, W, S., Lorenson, L, C., Halfpap, P, J., Donofry, F, D., Walker, J, M., Dugan, L, J., & Childs, D, J. (2012, June). The Functional Movement Screen: A Reliability Study. Timothy A. McGuine J. K. 2006. Effect of a Balance Training Program on the Risk of Ankle Sprains in

High School.

Toght van der CR, Zweers MF. (2000)Sport, Bewegen & Gezondheid. Preventie en zorg in de praktijk.

Nr. 15. Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum, in samenwerking met de Vereniging voor

Sportgeneeskunde.

Topendsport. (2016). Yo-Yo Test Norms. Geraadpleegd op 14 oktober 2016, van http://www.topendsports.com/testing/norms/yo-yo.htm.

Top-Me (z.d.) One Leg Bodyweight Squat. Geraadpleegd op 3 november 2016, van

http://www.schouderfysiotherapie.nl/patienten/schouderaandoeningen/impingement.html

http://www.smamiddennederland.nl/wp-content/uploads/2014/03/Sportmedische-vragenlijst-SMA-Midden-Nederland.doc

http://www.smamiddennederland.nl/wp-content/uploads/2014/03/Sportmedische-vragenlijst-SMA-Midden-Nederland.doc

http://www.sportsinjuryclinic.net/sport-injuries/ankle-achilles-shin-pain/sprained-%20%20%20%20%09ankle/ankle-sprain-exercises

http://www.sportsinjuryclinic.net/sport-injuries/ankle-achilles-shin-pain/sprained-%20%20%20%20%09ankle/ankle-sprain-exercises

http://www.fleurdelysmassagevoordevrouw.nl/downloads/sportblessurestotalespeelveld.pdf

http://www.sportdeelname.nl/nieuws/landelijk/mulier-instituut-eurobarometer-2013/

https://www.sportzorg.nl/sporttakken/handbal

http://www.topendsports.com/testing/norms/yo-yo.htm

64

http://www.top.me/single_exercise/one-leg-bodyweight-squat UMC Utrecht (z.d.) Jumper’s knee. Geraadpleegd op 5 november 2016, van

http://www.umcutrecht.nl/nl/Ziekenhuis/Ziekte/Jumpers-knee

Veiligheid NL. (2014, 16 april). Hardloopblessures, blessurecijfers 2014. https://www.veiligheid.nl/sportblessures/kennis/cijfers-over-sportblessures VeiligheidNL. (2014). Sportblessures: Blessurecijfers. Gedownload op 26 september 2016, van

https://www.veiligheid.nl/sportblessures/kennis/cijfers-over-sportblessures

Veiligheid. (2015, april). Sportblessures, blessurecijfers. Geraadpleegd op 01 november 2016, van http://www.injuryprevention.no/upload/Publication/Langevoort_2007_SJMSS_Handball%20injuries%20during%20major%20international%20tournaments.pdf

Veiligheid. (2016, augustus). Volleybalblessures, ongevalcijfers. Geraadpleegd op 01 november 2016, van file:///D:/Users/Jose/Downloads/Factsheet%20volleybalblessures%202014.pdf Voedingswaardetabel. (2016). Water. Geraadpleegd op 6 november 2016, van

https://www.voedingswaardetabel.nl/watiswat/water/.

Vries, R. de,. (2015). Welke testen meten het beste?, Geraadpleegd op 6 oktober 2016, van http://www.pmcinbalans.nl/site/wp-content/uploads/2015/09/artikel_Ren%C3%A9e_de_Vries.pdf. Wardenaar, F., Maas, T., Leijen, E. van, Dijk, J.W. van, Pannekoek, S., & Danen, S. (2014).

Dieetbehandelingsrichtlijn wedstrijdsport.

Wedderkopp N, Kaltoft M, Lundgaard B, Rosendahl M, Froberg K. Injuries in young female players in

European team handball. Scand J Med Sci Sports 1997, 7(6), 342–347.

Werkgroep Vaardigheden Huisartsopleiding Nederland, (2014) Inversietrauma enkel. Gedownload op 10 oktober 2016, van

http://www.huisartsopleiding.nl/images/toetsing/icpc/Toetsstation_Inversietrauma_enkel_201409.pdf

Whitney, E., & Rolfes, S.R. (2013). Understanding Nutrition. USA, Belmont: Wadsworth. Willems, T.M., Witvrouw, E., Delbaere, K., Mahieu, N., De Bourdeaudhuij, I., & De Clercq, D. (2005). Intrinsic risk factors for inversion ankle sprains in male subjects: a prospective study. Am J Sports Med. Willems, T.M., Witvrouw, E., Delbaere, K., Philippaerts, R., De bourdeaudhuij, I., & De Clerq, D. (2004). Intrinsic risk factors for sports injuries to the lower leg and ankle. Department of Rehabilitation Sciences and Physiotherapy, Ghent University. Published First Online: 9 November 2004. DOI: 10.1111/j.1600-0838.2004.00428.x Wilmore, Jack H., Costill, David L., Kenney, W. Larry. (2013). Inspannings- en sportfysiologie.

Amsterdam: Reed Business Education.

Wood, R. (2015). Plank Test. Geraadpleegd op 3 november 2016, van

http://www.topendsports.com/testing/tests/plank.htm.

http://www.top.me/single_exercise/one-leg-bodyweight-squat

http://www.umcutrecht.nl/nl/Ziekenhuis/Ziekte/Jumpers-knee





https://www.voedingswaardetabel.nl/watiswat/water/

http://www.pmcinbalans.nl/site/wp-content/uploads/2015/09/artikel_Ren%C3%A9e_de_Vries.pdf



http://www.topendsports.com/testing/tests/plank.htm

65

Wood, R. (2008). Squat Test at Home. Geraadpleegd op 6 november 2016, van

http://www.topendsports.com/testing/tests/home-squat.htm.

Zwerver J. (2008) Patellatendinopathie (‘jumper’s knee’); een veelvoorkomende en lastig te

behandelen sportblessure. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. 2008;152:1831-7

Bijlage

Bijlage 1 Onderstaande vragenlijst is overgenomen van SMA Midden Nederland (z.d.) (Durnin & Womersly, 2007).

Medische voorgeschiedenis

Hebt u wel eens een sportblessure gehad?

Blessure Wanneer Behandeling Resultaat (hersteld?)

Bent u wel eens overtraind geweest? Ja/ nee toelichting: Indien bekend: wat is uw hartslag in rust en maximale hartslag? Rusthartslag:………………….. Maximale hartslag:……………. Bent u wel eens door een medisch specialist behandeld (zowel poliklinisch, via de eerste hulp van een ziekenhuis als tijdens een ziekenhuisopname)?

Aandoening Wanneer Behandeling Resultaat (hersteld?)

http://www.topendsports.com/testing/tests/home-squat.htm

66

Hebt u op dit moment klachten wat betreft de gezondheid of blessures waardoor u gehinderd wordt bij het sporten? Ja/ nee toelichting: Bent u op dit moment onder behandeling van huisarts, fysiotherapeut of specialist? Ja/ nee toelichting: Bent u de laatste 4 weken verkouden of ziek geweest?

Ja/ nee toelichting:

06-11-2016 Meetplan InPrevent - WordPress.com · Het blessurepreventie plan voor de sport handbal...

Documents

Transcript of 06-11-2016 Meetplan InPrevent - WordPress.com · Het blessurepreventie plan voor de sport handbal...