1

1 We worden Fransen en verdwalen in

het Departement van de Ourthe

Aan de vooravond van de Franse revolutie (1789)

De hoofdmeierij Tienen van Oostenrijks Brabant was onderverdeeld in vier ondergeschikte

entiteiten die men eveneens met de benaming meierij aanduidde. Dit waren Zoutleeuw,

Halen, Kumtich en de meierij van de Geten. Attenhoven, Eliksem, Ezemaal, Laar, Landen,

Neerhespen (Linter), Neerlanden, Neerwinden, Overhespen (Linter), Overwinden,

Rumsdorp, Waasmont, Wange, evenals het Waalse Raatshoven /Racour (Lincent) waren

begrepen in de meierij van de Geten die 21 dorpen en één stad (Landen) telde. Walsbets,

Wezeren en Walshoutem ressorteerden onder het prinsbisdom Luik (landdrossaardschap

Montenaken).

Fig. 1.1. De meierij van de Geten (Oostenrijks Brabant). Kaart van J.B. De Bouge (1789. Bron:

Nationaal Geografisch Instituut)

De heerschappij van Attenhoven werd de hertog van Brabant wel eens betwist door de

prins-bisschop van Luik. Op de Ferrariskaart (ca. 1777) wordt Attenhoven aangeduid

als een franchise of vrijheerlijkheid1. In 1740 was het Oostenrijks

2, in 1780 terug

Luiks3. Tijdens de Brabantse omwenteling (1789-90) laait er in het Landense een

2

gevoel van patriottisme op, vermits tientallen jonge mannen zich aanbieden voor de

strijd tegen de Oostenrijkers4, die echter terugkeren op 21 november 1790

5. Aan de

Luikse revolte komt een einde met de herintrede van de prins-bisschop op 12 juni 1791.

De Landenaren hebben bijgevolg gedurende vijftien maanden in een revolutionaire

onafhankelijke staat geleefd6. Na de Oostenrijkse en prins-bisschoppelijke restauratie

worden onze gebieden vanaf november 1792 bezet door de Fransen’7.

Fig. 1.2. Schematische kaart van de meierij van de Geten anno 1789 (eigen bewerking van de kaart van

J.B. Bouge)

Fig. 1.3 De meierij van Hannuit (Hannut) (Oostenrijks Brabant). Kaart van J.B. De Bouge (1789. Bron:

Nationaal Geografisch Instituut)

3

Maar na de tweede slag bij Neerwinden (18 maart 1793) werd het Oostenrijks gezag

tijdelijk hersteld8. De Fransen versloegen de Oostenrijkers echter definitief nabij

Fleurus op 26 juni 1794. Vanaf februari 1795 werd het duidelijk dat België een deel van

Frankrijk zou worden en werden de Landenaren Franse onderdanen.

Het kanton Landen in het departement van de Ourthe

Fig.1.4. Sinds 1795 vormden we de noordwestelijke uithoek van het departement van de Ourt(h)e

9

De Belgische gewesten werden na de annexatie bij Frankrijk op 1 oktober 1795

onderverdeeld in negen departementen. Dit was het werk van Charles-Lambert

Doutrepont. Zijn enige opdracht bestond erin het bestaande te verwijderen ‘pour

détruire tout à fait l’Ancien Régime’, alle sporen van het Ancien Regime uitwissen.

Met uitzondering van Ezemaal (ingedeeld bij het departement van de Dijle) behoorde

de huidige fusiegemeente Landen tot het departement van de Ourthe, met Luik als

hoofdplaats. Een departement werd ingedeeld in arrondissementen en deze laatste in kantons.

Landen werd hoofdplaats van het gelijknamige municipaal en gerechtelijk kanton en

ressorteerde finaal onder het administratief arrondissement Borgworm (Waremme) en

het gerechtelijk arrondissement Hoei (Huy).

De steden en dorpen met minder dan 5.000 inwoners hadden vrijwel geen autonomie en

werden in municipale kantons gegroepeerd10

. Fig. 1.4 en fig. 1.5 tonen de naam van de

achttien gemeenten die deel uitmaakten van het municipale kanton Landen. In 1800

bedroeg het aantal inwoners 5.057, waarbij de vijf volkrijkste gemeenten (Attenhoven,

Landen, Lijsem of Lincent, Raatshoven of Racour en Walshoutem) ongeveer de helft

uitmaken. Bij wet van 17 februari 1800 worden de municipale kantons en

kantonmunicipaliteiten afgeschaft. Na 1800 spreken we alleen nog van gerechtelijk

kanton of vredegerechtkanton.

4

Fig. 1.4

Fig. 1.5 Cartografische voorstelling van het municipaal kanton Landen met rechts het aantal inwoners

(jaar 1800)

5

Fig. 1.6

Het gerechtelijk kanton Landen

op de kaart van het departement

van de Ourthe (1804)11

Fig. 1.7

Geografische gebiedsindeling

van het gerechtelijk kanton

Landen.

6

Het toepassingsgebied van deze kantons beperkte zich geenszins tot de rechterlijke

macht12

. Het gerechtelijk kanton Landen krijgt, naast de achttien gemeenten van het

afgeschafte municipaal kanton Landen, de gemeenten Petit-Hallet, Grand-Hallet,

Avernas-le-Bauduin, Cras-Avernas, Bertrée, Trognée en Wansin van het vroegere

municipaal kanton Hannuit. Het kanton Landen omvat bijgevolg vijfentwintig

gemeenten waarvan vijftien Vlaamse en tien Waalse.

Bibliografie

1 A. L’homme (2006), p. 12-13 en p. 342.

2 R.A.L. Schepenbank Attenhoven, BE-A0518.82, 511.52 nr.1.

3 A.R.A.B., Officie Fiscaal van de Raad van Brabant, f. 1045. Verdrag van Fontainebleau, 26 augustus 1780.

4 A. Wauters p. 58.

5 A. L’homme, ibidem p. 41

6 A. L’homme, ibidem p. 41

7 C. Bruneel p. 553.

8 A. L’homme (2003), 270 p.

9 Essai de carte géologique et synoptique du département de L’Ourte et des environs. J.L. Wolff. Spa 1801.

Bron: Bibliothèque National de France. 10

S. Vrielinck (2000), p. 313. De leiding van de municipale kantons berustte bij een municipale raad, waarin

beambten (agents municipaux) en een vertegenwoordiger van het centrale gezag (commissaire du Directoire

exécutif) zetelden. Elke municipale beambte werd bijgestaan door een vervanger (adjoint) en vertegenwoordigde

een lokaliteit van het kanton. De gemeenschappen die hen afvaardigden, mochten zichzelf gemeente noemen. 11

Nouvelle Carte du Département de L’Ourthe divisée en trois arrondissements de sous-préfecture et

arrondissements de justice de Paix dresée d’après des renseignements exacts. Ph. J. Maillart et Soeur (1804).

Bron: Koninklijke Bibliotheek van België. Brussel. 12

S. Vrielinck, ibidem p. 465. De kantonindeling stond model voor administratieve, fiscale en electorale

organisatievormen. Gedurende het Napoleontische keizerrijk fungeerden ze las territoriale eenheden voor de

conscriptie, de bureaus voor weldadigheid en de kiezerskorpsen. In het jonge koninkrijk België stemden ze

grotendeels of volledig overeen met de kadastrale kantons, de ressorten van de burgerwacht en de ambtsgebieden

7

van de lokale gezondheidscommissies. Ook de landbouwdistricten en inspectieressorten voor het Lager

Onderwijs waren geënt op de gerechtelijke kantons. Een belangrijke fiscale toepassing is de administratie van de

Registratie en Domeinen. Ze vormden ook de kieskringen voor de Provincieraden…