1

Structuur van hoofdstuk 5 Sociale stratificatie en sociale uitsluiting

5.1 beetje geschiedenis

5.2 het begrip stratificatie

5.3 stratificatie vandaag:

sociale klasse

8 x sociale ongelijkheid

2

5.1 beetje geschiedenis over stratificatie

Slavernij:

ander mens “bezitten” is juridisch geregeld

slaaf zijn was niet altijd even rampzalig als in de USA van 1619 tot 1865

3

strange fruit

beelden van lynchpartijen

shocking !http://www.youtube.com/watch?v=VUMJ3nhCJ08&feature=related

5

(According to the Center for

Constitutional Rights, between

1882 and1968, mobs lynched

4,743 persons in the United

States, over 70 percent of them

African Americans.)

6

nóg ‘geschiedenis’: kasten in India

Zéér homogene en gesloten opdeling in bevolkingsgroepen van brahmanen tot onaanraakbaren

Gebaseerd op hindoe geloof : reïncarnatie

Kastensysteem ≠ geschiedenis

Afgeschaft in 1947

En toch

Kasten geregistreerd bij volkstelling van 2011

40 à 60 % feitelijk uitgesloten uit maatschappij

7

8

standen-samenleving

Vanaf diep in de middeleeuwen

afbrokkeling zéér geleidelijk vanaf opkomst handel

(al vóór 1500)

crisis vanaf begin jaren 1700

officieel einde 1789

9

standen - samenleving

kernidee volgens het model:

God wil de maatschappelijke structuurer zijn drie orden, zij die…

… werken…bidden…strijden

10

strijden = ridders, de adel

bidden = de kerk

werken = de kleine vrije man

lijfeigenen

11

het model zei:

Deze drie zijn door God gewild.

Door samenwerking

houden zij de wereld in evenwicht.

Er was geen mobiliteit:

je bleef in de stand van geboorte.

12

de feiten in de standenmaatschappij

één grote chaos van intriges, gekruip, oorlogen…

er was wél mobiliteit,

maar wel vooral binnen adel en clerus

de laagste stand werd eeuwenlang uitgesloten,

maar kon groot worden tegen de jaren 1700…

Nieuwe instituties na standenmaatschappij

Privé eigendom

Contract

Loonarbeid

Samen: vermarkting

13

14

kortom: de “markt” werd belangrijker

dit heet: vermarkting

soms ook:

verzakelijking

voor de liefhebbers: commodificatie

15

groeiende vermarkting = ontstaan 2 nieuwe klassen

handelaars – industriëlen

loonarbeiders

16

veranderingen vanaf rond 1800gevolg voor structuur van maatschappij

Drie standen (geboorte is bepalend)

wordt

Twee klassen (bezit maakt het verschil)

17

twee-klassen-maatschappij

Auteurs van toen

maakten een “model” van hún tijd

18

Model van Marx (basis)

kapitalisten = bezitters van productiemiddelen

en dus van macht

proletariërs = bezaten niets

konden alleen “hun spierkracht”

verkopen = loonarbeid

19

Model van Max Weber

niet twee maar vier klassen:

handarbeiders – kleine burgerij – witteboorden – bezittende klasse

benadrukt het verschil in “levenskansen”

woord wordt nog steeds gebruikt

20

5.2 stratificatie = tijdsgebonden

begrip stratificatie:

gelaagdheid van samenleving in

hiërarchische lagen

Marx & Weber:

sociaaleconomische verschillen

21

na Marx & Weber: andere aandachtspunten

vb levensverwachting ~ plaats in hiërarchie

scholingsgraad

etc

meest recente: smaak - mediavoorkeur

22

exacte definitie stratificatie

ongelijkheid - in bezit van wat schaars is:

inkomen, macht, kennis

- in waardering

die “zichtbaar” wordt in

hiërarchische lagen (stratum = klasse)

23

definitie van sociale klasse

= sociale categorie

van mensen op gelijkaardige posities

in economisch subsysteem

gevolg: kunnen eigen subcultuur vormen

24

kenmerken sociale klasse

weerspiegeling machts- en bezitsverhoudingen

mobiliteit is (beperkt) mogelijk

waar je zit is

deels ascription, deels achievement (komt later)

25

indeling in klassen: een ouwe kraker uit 1941

na onderzoek in Yankee city

26

Structuur van hoofdstuk 5 Sociale stratificatie en sociale uitsluiting

5.1 beetje geschiedenis

5.2 het begrip stratificatie

5.3 stratificatie vandaag:

sociale klasse

8 x sociale ongelijkheid

27

meeste info komt uit jaarboeken armoede en sociale uitsluiting

(in onze bib)

Beschrijving van de sociale stratifiactie

8 keer sociale ongelijkheid

28

5.3.2 Inkomen & vermogen

inkomen = uit arbeid = verdienen

+ te onderzoeken via belasting

vermogen = bezit = hebben

doorgaans financiële activa

zijn duister,

moeilijk te onderzoeken

29

grote vermogens zijn zeer geconcentreerd

10% vd belgen bezit 50% van vermogens

wereldwijd: 0,5% vd mensen bezit 40%...

en ongelijkheid neemt systematisch toe

30

we hebben geen flauw benul van extremen in de vermogensverdeling

waarom niet?we spiegelen ons aan referentiegroepen vlakbij

31

we hebben geen flauw benul van extremen in de vermogensverdeling

waarom niet?

bovendien

we hebben vertekend beeld door de media

(échte vermogens = achter de schermen)

32

een poging tot “benul”

waar zitten de grote vermogens??

de politici??

vergeet het:

politici hebben een stevig inkomen,

geen vermogen(sommigen wel maar niet via politiek)

33

een poging tot “benul”

waar zitten de grote vermogens??

de showbizz en de BV’s??

sommigenmaar… grootste vermogens zitten

achter de schermenVbn (cijfers uit 2005-6)

34

waar zitten de grote vermogens??

de CEO’s van grote bedrijven??

ja!

inkomen per jaar 1,5 – 2,… miljoen

plus !!!

vermogen dmv aandelen, opties e.d.

35

Bert De Graeve, CEO van

staaldraadproducent Bekaert,

verdiende vorig jaar 1,55 miljoen

euro. … Daarbovenop komt nog eens

162.000 euro voor zijn pensioen,

51.000 euro voor zijn bedrijfswagen

en 24.500 euro aan verzekeringen.

Hij krijgt ook 30.000 opties.

Nochtans was 2011… geen goed jaar…

schrapte 609 jobs in België en

1.250 in China.

De vakbonden reageerden bijzonder

wrang op het nieuws.

De Standaard 30 maart 2012

36

Christian Jourquin, topman van Solvay,

heeft vorig jaar ruim 1,98 miljoen

euro verdiend.

… 22.402 voor de bedrijfswagen.

Jourquin kreeg ook nog 25.000

aandelenopties. Hij heeft er nu in

totaal 180.000.

De Standaard 30 maart 2012

37

Carlos BritoAB Inbev

bonus 2012:

133 miljoen euro

schol!

38

waar zitten de grote vermogens??

de CEO’s van grote bedrijven??

ja!

let op:

dit zijn loontrekkenden

in dienst van de aandeelhouders

39

waar zitten de grote vermogens??

de aandeelhouders van grote bedrijven

de zgn captains of industry??

voilàprobleempje:

zijn zo goed als onzichtbaar

40

de échte groten der aarde

vb meneer Mittal (Indië)

koopt in één klap

quasi de hele Europese staalindustrie

vermogen … miljard euro

41

besluit: financiële ongelijkheid isgigantisch groter dan we vermoeden

én

stijgt enorm sinds jaren 1980

42

besluit: financiële ongelijkheid is

gigantisch groter dan we vermoeden én neemt toe

gemiddeld in USA

werknemer directeur

1980 1 $ 42 $

2013 1 $Bron: Robert Shiller, nobelprijs economie 2013 in de standaard 19 oktober 2013

Volgens Lynda Gratton, ‘de werkrevolutie’, 2011 is het nog veel hoger. Doet her ertoe?

230 $ !!

43

5.3.3 ongelijkheid en arbeidsmarkt

“levenskansen” op arbeidsmarkt w bepaald door

maatschappelijk individueel

onderwijsniveau werklust

geslacht ambitie

leeftijd netwerken

ethnische herkomst

woonplaats

44

grote discussie

ascription

je positie is toegewezen

wat je “van huis” uit mee krijgt

achievement

je positie is verworven

door eigen inspanning,intelligentie, werklust, ellebogen…

45

de onderkant van de arbeidsmarkt

volgens steunpunt WSE:

(kenniscentrum Werk & Sociale Economie)

generatiekloof

genderkloof

onderwijskloof

etnische kloof

46

onderkant van arbeidsmarkt

jobs met typische kenmerken:

laag loon

weinig autonomie

weinig perspectief

zwaar, gevaarlijk, ongezond

onregelmatige uren

47

onderkant van arbeidsmarkt

Steunpunt tot bestrijding van armoede en Eurostat, eigen grafiek

Working Poor

48

undercover in de wereld van de working poor

bestseller in USA in 2001

“… full-time workers earning a median income $23 a week below the poverty

level…”

haar “werk”-gevers:

pizza-tenten

hotels

cleaning services

selling at Wall-Mart

49

ónder de arbeidsmarkt

risicogroepen die geen toegang

krijgen tot arbeidsmarkt

opnieuw dezelfde risicofactoren

50

probleem in midden en hoog

tijdsgebrek:

tussen 25 - 45 à 50 jaar:

gecomprimeerde loopbaan

spitsuur van het leven

rat race….

zie ook par. over vrijetijd en ongelijkheid

51

work – life balance, wat te doen?

tijdskrediet

+-50% vd vrouwen werkt deeltijds

dienstencheques

commerciële diensten vb was- en strijk

52

5.3.4 ongelijkheid en onderwijs

scolariteitsgraad stijgt

na secundair:

1990: 39%

2002: 62%

goede resultaten

in internationale

tests

(vooral wiskunde)

ongelijke participatie:

achterstand van

éénoudergezinnen

allochtonen

vóór begin secundair

kenniskloof:

alleen de top

haalt goed resultaat

53

ongelijke participatie:

achterstand van

éénoudergezinnen

allochtonen

vóór begin secundair

TSO

BSO

DBSO

BuSO

leer-contract

universiteit

Bachelor

niet -gekwalificeerde

uitstroom

+

+

-

54

vanwaar die achterstand?

geen betrokkenheid vd ouders

geen perspectief

cultuurclash thuis – school

discriminatie & racisme op school

55

eigenaar van een woning

75% van de Vlamingen

probleem van financiering,

zeker jongeren

2 inkomens nodig

voordeel: bestaanszekerheid (bejaarden!)

5.3.5 Ongelijkheid en huisvesting

56

private huurmarkt

jongeren, in afwachting van eigen woning

risicogroepen:

ééninkomensgezinnen

laaggeschoolden

allochtonen

illegalen ~ huisjes-melkerij

57

sociale huisvesting

rechthebbenden: 320.000 Vlamingen

woningen: 130.000

wachtlijst: 75.000 gezinnen

gemiddeld 744 dagen

58

laagste strata: vaker ziek, sneller dood

waarom?

voeding

huisvesting

psycho-sociale problemen

minder naar dokter

5.3.6 Ongelijkheid en gezondheid

59

gebruik van gezondheidszorg

kosten voor dokter, tandarts, bril, apotheek…

zorgen voor financiële problemen

middenklasse: 7% vd gezinnen

laagste strata: 70% vd gezinnen

60

uitstel van medische zorg

ziek maar niet naar dokter of apotheker…

middenklasse: 3%

laagste strata: 30%

61

achtergrond: probleem verzekering

private hospitalisatieverzekering te duur

niet in orde met mutualiteit in 2003:

160.000

62

oorzaak verzeker - probleem

kafka en catch 22 in sociale zekerheid

“cultureel” tekort,

geen bureaucratisch vermogen

63

5.3.7 ongelijkheid en vrijetijd

64

paradox van de vrije tijd

(1) WE WERKEN MINDER

1958: werkweek van 54 – 58 uur2007: werkweek van 44 uur

bovendien: veel tijdsbesparing:vervoer (kn: ???)

huishouden

communicatie ICT

65

de paradox

(1) minder uren werk & tijd besparen

(2) “druk druk druk” in de middenklasse

66

nostalgisch beeld van vroeger

geen scheiding tussen wonen – werken

“werken om te leven”

weinig consumptie – subsistentie-economie

kn: absoluut onwetenschappelijk

stress ??

we wéten het gewoon niet

rustig & geborgen maar ook verstikkend

67

en nu: druk druk druk?

flexibel werken

druk gezinsleven

druk sociaal leven

veel hobbies

spitsuur tussen 25-54 jaar

68

vroeger = rustigvanwaar dat beeld?

van buitenaf opgelegd :

(EXTERN voorschrift)

orde en structuur

tijdsindeling

69

nu: druk druk druk – WAAROM?

1 vrije tijd = druk om te kiezen2 commercialisering vrije tijd3 vrije tijd = symbolentijd

70

(1) je moet zo vaak kiezen…

als consument

over je beroep / studie (pdt!!!!)

binnen je beroep: meer autonomie

thuissituatie

vrijetijdsbestedingINTERN – IN ONS HOOFD

71

(2) commercialisering vrije tijd

spectaculaire stijging levensstandaardimmo – auto’s – reizen – ICT – kledij – voeding…

consumptie kost tijdTV – DVD – uitgaan – vakantie – koken…

vrije tijd =

consumptietijd

72

(3) vrije tijd = symbolen-tijd

Wie we zijn hangt niet meer af van afkomst, religie of zuil, … diploma.

We zijn wat we in onze vrije tijd doen, de boeken en films die we

consumeren, de reizen …, cultuur….

73

… de vrijheid om de eigen identiteit vorm te geven met zelfgekozen koopwaar, modespullen, gadgets, boeken, reizen, …

vrijheid?

…we kiezen niet meer of we een GSM kopen, maar welke kleur de GSM heeft

74

samengevat: 3 x druk

We hebben zeer veel keuzemogelijkheden

We willen veel consumeren

We willen onze vrije zelfrealisatie SYMBOLISCH naar buiten brengen.

75

3 x druk SO WHAT?

3 x druk is ons ideaal,

…teken van een geslaagd en avontuurlijk leven

…teken van geslaagde zelfrealisatie (Mazlow)

…alleen ‘losers’ leven in sleur en routine

76

Druk druk druk = eigen keuze

we kiezen luxe ipv tijd

we kiezen vrije zelfrealisatie

en ondertussen: symptoombestrijding:arbeid spreiden

meer mannen deeltijds

work-life balance

77

Gevolg van onze keuze

Vrije tijd als belangrijke uiting van

Sociale ongelijkheid

78

2e onderwerp: vrije tijd en sociale ongelijkheid

er is grote samenhang tussen vrijetijdsbesteding en sociale klasse

er is elitaire ◄►volkse vrijetijdsbesteding

verband “vrije tijd / smaak & sociale klasse” wordt verder uitgewerkt in hfdst over

Bourdieu

79

5.3.8 ongelijkheid en Sociale Zekerheid

onderste strata =

cluster van problemen:inkomen – werk – school – huis – ziek – vrijetijd

méér dan armoede: sociale uitsluiting

80

Gelukkig is er de Sociale Zekerheid

Die is er om armoede tegen te gaan, die helpt deze mensen aan een minimaal inkomen.

Bijvoorbeeld een alleenstaande zonder inkomen krijgt een leefloon.

81

leefloon vandaag

Aantal leefloners in ons land stijgt

aanzienlijkAuteur: Inne Verhoogen

vr 27/09/2013 - 12:22 www.deredactie.be

Inne Verhoogen Het aantal Belgen dat moet rondkomen met een leefloon is dit jaar opnieuw aanzienlijk gestegen. Dat blijkt uit cijfers van de Programmatorische Overheidsdienst (POD) Maatschappelijke Integratie. Tegen het einde van het jaar zal de groep mogelijk met 3 procent zijn aangegroeid.

Momenteel zijn 98.427 mensen in ons land aangewezen op een leefloon. In 2007, het jaar voor de economische crisis uitbrak, waren dat er nog 80.489.

In 2011 en 2012 was er nochtans een stabilisering. Vooral jongeren hebben het moeilijk.

Jongeren tussen 18 en 24 vormen nu een derde van de groep leefloners, terwijl ze

nauwelijks 10 procent van de bevolking uitmaken. Zij hebben het in deze crisis

moeilijk om een eerste job te vinden en moeten snel op een leefloon terugvallen.

Volgens Julien Van Geertsom van de POD Maatschappelijke Integratie moeten jongeren vooral de kans krijgen om een diploma te verwerven, "want een diploma is een ticket voor de samenleving".

82

Ook vrouwen zijn duidelijk oververtegenwoordigd in de cijfers: van de

leefloongerechtigden met kinderen is liefst 80,1 procentprocent een vrouw. Vooral alleenstaande vrouwen met een gezin hebben het moeilijk.

"We moeten vooral investeren in vrouwen die gezinshoofd zijn van een

eenoudergezin", zegt Van Geertsom. "Zij moeten ook de mogelijkheid krijgen om werk te vinden waarmee kinderen en een gezinsleven te combineren valt.

Op die manier investeren we ook in die kinderen", klinkt het.

83

84

Sociale zekerheid helpt niet altijd

(leefloon is maar één vb)

de achtergrond is een

lang verhaal…

85

sociale uitsluiting = dualisering?

volksmond:

werkenden ◄►niet werkend

“mee”◄►”niet mee”

“geïntegreerd ◄► niet geïntegreerd

want oorzaak is centenkwestie

dualisering is economisch probleem

dus Sociale Zekerheid zal het wel oplossen

86

Nee, zegt Bea Cantillon

dualisering is geen kwestie van werk/geen werk

maar

oorzaak = sociale factoren

87

dualisering is geen kwestie van werk / geen werk

Er is géén toename van armoede bij mensen die werkloosheidsuitkering trekken

M.a.w. het probleem “armoede” situeert zich niet zozeer bij “doppers”

88

waarom armoede niet zozeer bij doppers?

CSB bekijkt welvaart per gezin

we leven in meer-verdienerstijd

dus: als er meer inkomens zijn in ‘t gezin, is

dop geen probleem

welnu: dop werd een

neveninkomen ipv een

vervangingsinkomen

89

dop is nu neveninkomen

dus, inderdaad:

de gezinssituatie van de dopper

bepaalt of hij-zij in armoede leeft

dat zijn sociale factoren

90

sociale processen

werken als

uitsluitingsprocessen

voor nieuwe risicogroepen

91

belangrijkste factor: scholing & sociale homogamie

sociale homogamie in tweeverdienersmodel leidt op zich al naar vergroting van ongelijkheid tussen koppels:

92

bijkomende factor: veel éénverdieners bij laaggeschoolden

93

nog bijkomende sociale factor

laaggeschoolde met zwakke positie op A’markt

“sleurt” de partner mee: ook lage positie

94

Sociale Zekerheid en sociale uitsluiting: overzicht

soc. uitsluiting is geen kwestie van werk – niet werk

want: dop werd neveninkomen

de oorzaak ligt in sociale factoren:

scholingsgraad (speelt sterker in tweeverdienersmodel)

sociale homogamie: (veel koppels laaggeschoolden)

veel éénverdieners bij laaggeschoolde koppels

laaggeschoolden hebben negatieve invloed op elkaar

95

gevolg: nieuwe risicogroepen

laaggeschoolden

zeker als partner ook laaggeschoold is

nog meer als er slechts één inkomen is

Sociale zekerheid biedt hier

geen oplossing !!!

96

oorzaak op de achtergrond:

sociale zekerheid dateert van 1944

is ontworpen voor risico’s van kostwinnerstijd

nu: meerverdienerstijd

met nieuwe risico’s

97

5.3.9 Moraal voor Sociaal Werk

De bedoeling is dat je mensen helpt:

SZ = insluiting

De praktijk is soms dat je bezig bent met (onbewust – met beste bedoelingen)

laatste stap van sociale uitsluiting