Het Eilandje - Groenplan

< Mens en Ruimte

< Manuel de Solà Morales

Van haven naar stad

In de 16de eeuw is er voor het eerst sprake van een stukje stadsgebied in het noorden van Antwerpen. Maar om de werkelijke oorsprong van het huidige Eilandje te achterhalen moet men teruggrijpen naar de tijd van Napoleon. Vanuit militaire over-wegingen heeft hij zijn zinnen gezet op deze haven. Begin 19de eeuw laat hij een dok uitgraven – het Bonapartedok – in de havenbuurt van Antwerpen met haar reeds bestaande vlieten, pakhuizen, bedrijven en brouwerijen. Een tweede dok – het Willemdok – volgt enkele jaren later.

Na de val van Napoleon maakt men dankbaar gebruik van de aangelegde infrastructuur en komen er opnieuw handelsvestigingen bij. Dit zorgt voor een economische bloeiperiode van de haven. Zowel het aantal schepen als hun afmetingen worden alsmaar groter en dus wordt er meer noordelijk een nieuw dok gegraven, het Kattendijkdok. Rond de dokken groeit een stadskern en al snel begin-nen havenactiviteiten en stedelijk leven zich te vermengen. Door de afwisseling van bouwblokken en dokken lijkt het alsof de gebouwen op 'eilanden' liggen. Vandaar ook de naam Eilandje die nu nog steeds gebruikt wordt.

Nog voor het einde van de 19de eeuw volgt een zoveelste uitbreiding, nog meer naar het noorden

toe. Haven en stad geraken meer en meer ge-scheiden. Door de internationalisering en schaal-vergroting van de scheepvaart in de 20ste eeuw verdwijnt het hectische havengebeuren van weleer, mensen trekken weg en het Eilandje blijft als desolaat gebied achter.

Pas in de jaren ’70 steekt voor het eerst het besef de kop op van het potentieel van de verlaten dokken, kades en pakhuizen. Het gebied wacht op een eerste sein om heropgewaardeerd te worden. Maar het duurt nog tot 1990 alvorens men aan concrete plannen voor het Eilandje begint.

In feite gaf Stramien in haar globale structuurvisie van Antwerpen in 1990 het startschot voor een denkproces waarin de toekomstige ontwikkeling van de stad gestalte kon krijgen en waaruit later de ambitieuze organisatie ‘Stad aan de Stroom’ ontstond. De gebieden Oud- en Nieuw Zuid, de Scheldekaaien en het Eilandje kregen als opgave een nieuw ‘gezicht’ te maken naar de Schelde, waarin de Schelde als integraal onderdeel van de stad fungeerde: de stad aan de stroom. Een zestal architecten werden uitgenodigd hun visie neer te zetten. Een internationale prijsvraag werd geor-ganiseerd. Voor het Eilandje mocht Manuel de Solà Morales zijn plan verder uitwerken onder de

1. Historiek History

2

bezielende leiding van Jef Van den Broeck. Helaas miste dit mooie plan voldoende draagvlak en werden er na 1994 daarvoor geen middelen meer in de stadsbegroting opgenomen.

In 1996 wordt er onder Mieke Vogels (toenmalig schepen van ruimtelijke ordening) een richtnota voor het Eilandje opgesteld, om het planproces weer in gang te zetten. De stad Antwerpen en het Gemeentelijk Havenbedrijf verlenen één jaar later aan Mens en Ruimte de opdracht voor een structuurschets voor het eerste ontwikkelingsdeel van het Eilandje. Na de goedkeuring in 1997 krijgt hetzelfde studiebureau de vervolgopdracht dit beeld verder uit te werken voor een drietal deelgebieden: het gebied rondom de Oude Dokken, Montevideowijk en Cadixwijk. Hierbij wordt de projectleiding toegewezen aan René Daniëls en zijn Buro 5 uit Maastricht, om er zeker van te zijn dat de voorstellen realistisch en financieel haalbaar zijn en voldoende draagvlak hebben.

Dankzij deze laatste uitwerkingen slaagde Buro 5 Maastricht er uiteindelijk in om de ideeën naar een realistisch en uitvoerbaar plan te vertalen. In 2000 krijgt Buro 5 Maastricht de opdracht om een Masterplan voor een vergroot Eilandje te maken. In nauwe samenwerking met stad en haven krijgt

het laatste plan, behalve enkele fundamentele aanpassingen en inhoudelijke verdieping, een stevige inbedding in het totale stedelijke weefsel. Dit Masterplan wordt op 20 maart 2002 door het college goedgekeurd. Bovendien wordt René Daniëls vanaf 1 januari 2000 benoemd als projectmanager voor een periode van 5 jaar en richt hij meteen met een aantal medewerkers van zijn eigen bureau het projectbureau Eilandje op, die de opmaak en uit-voering van alle studieopdrachten en plannen op het Eilandje mee begeleidt en coördineert.

Het Masterplan is de stedenbouwkundige basis voor verdere ontwikkeling van het gebied. Het wordt verder gedetailleerd in het Beeldkwaliteit-plan voor de Buitenruimte, het Beeldkwaliteitplan voor de Architectuur, het Groenplan en het Waterplan. De financiële en organisatorische aspecten worden vastgelegd in een Publiek Private Samenwerking (PPS) en financieel plan. Al deze plannen worden juridisch bekrachtigd in het Bijzonder Plan van Aanleg (BPA).

3

From harbour to city

The Eilandje (Little Island) became a part of town in the North of Antwerp for the first time in the 16th century. However, to find out the true origin of the current Eilandje one has to go back to Napoleon’s time. Napoleon had his heart set on the port for military reasons. He had a dock dug out, the Bonapartedok, early in the 19th century in the Antwerp port area with its already existing water-ways, warehouses, enterprises and breweries. A second dock – the Willemdok – followed several years later.

After the fall of Napoleon the constructed infra-structure continued to be used and several trade establishments were added. This resulted in the port’s economic prime. The number of ships and their sizes increased so a more northern dock was dug, the Kattendijkdok. The city centre grew around the docks and not much later port activities and city life started to blend. Due to the alternation of blocks and docks it seemed as if the buildings were on ‘islands’. This explains the name Eilandje, which is still used today.

Before the end of the 19th century there was yet another expansion, even more towards the north. This resulted in the port and the city increasingly separating. Due to the internationalisation and expansion of shipping in the 20th century, the hectic port life of yesteryear disappeared. People left and the Eilandje was left behind desolated.

Not until the nineteen seventies did one come to realise the potential of the deserted docks, quays and warehouses. The area awaited a first sign of redevelopment, yet specific plans for the Eilandje did not commence until 1990.

In fact it was Stramien’s general structured version of Antwerp in 1990 that gave the start-ing shot for a mental process in which the future development of the city took shape, later resulting in the ambitious ‘Stad aan de Stroom’ (City on the River) organisation. The Oud Zuid and Nieuw Zuid and Scheldekaaien (Scheldt quays) areas and the Eilandje were to give the Scheldt a new ‘face’, in which it would act as a central part of the city: the city on the river. Six architects were invited to lay down their vision and an international prize contest was organised. Manuel de Solà Morales was chosen for the Eilandje. He worked out his plan guided by Jef Van den Broeck. Unfortunately this good plan lacked support and no means were included in the city budget after 1994.

In 1996, under Mieke Vogels (who was town and country planning alderman at the time), a guide note was finally drawn up for the Eilandje to restart the planning process. One year later, the City of Antwerp and the Local Port Authority assigned Mens en Ruimte to create a structural sketch for the first developmental part of the Eilandje. After approval in 1997, the same consultancy was assigned to

further develop this vision for three areas, namely: the area around the Oude Dokken, Montevideowijk and the Cadixwijk. The project was assigned to René Daniëls and his Buro 5 from Maastricht, to ensure that the proposals were realistic, financially feasible and had sufficient support. Thanks to the last development, Buro 5 Maastricht finally succeed-ed in translating the ideas into a realistic and feasible plan. In 2000, Buro 5 Maastricht was assigned to create a Master Plan for the enlarged Eilandje. In close cooperation with the City and Port, the plan was further deepened, widened and embedded in the total urban structure. The Board approved this Master Plan on 20 March 2002. In addition, René Daniëls was appointed as project manager from 1 January 2000, for a five-year period. He immediately set up his own Eilandje pro-jects bureau with several employees from his own bureau, which guides and coordinates the layout and execution of all study contracts and plans on the Eilandje. The Master Plan is the town planning basis for the further development of the area. More details are to be found in the Image Quality Plan for the Outdoor space (BKP-BR), the Image Quality Plan for the Architecture (BKP-AR), the Greenplan and the Waterplan. The financial and organizational aspects are captured in a Public Private Partnership (PPS) and a financial plan. All these plans are legally ratified in the Bijzonder Plan van Aanleg (Special Planning Scheme, BPA).

4

5

Het Eilandje ondergaat een transformatie van industriële site tot bewoonbaar stadsdeel. Omwille van de grote schaal van deze transformatie is dit een unieke kans om een strategie voor landschapsaanleg te ontwikkelen voor heel het gebied. De uitdaging hierbij is groen te introduceren in een wijk die nooit groen heeft gekend. Een nieuw stadsdeel met voor-namelijk een woonfunctie is immers ondenkbaar zonder groen.

Het Beeldkwaliteitplan Buitenruimte bevat al een visie over groen op het Eilandje. Het is echter niet vanzelfsprekend om deze visie rechtstreeks om te zetten in een reeks concrete projecten. Het doel van het Groenplan bestaat daarom uit het formuleren van een aantal richtlijnen en regels die helpen deze visie tot een reeks projecten uit te werken. Het Groenplan introduceert een soort ‘mec-cano’ opgebouwd uit verschillende bouwstenen die de landschappelijke aanleg vorm zullen geven. Zij schrijft bovendien voor hoe en waar deze bouwste-nen ingezet worden. Aan de hand van vier concrete casestudies worden deze bouwstenen verder uitgewerkt.

2. Waarom een Groenplan? Why an open space plan?

The Eilandje is currently undergoing a transforma-tion from industrial site to residential quarter. Due to the large scale of this transformation, this is a unique opportunity to develop a landscaping strategy for the entire area. The challenge here is to introduce green areas in a district that has never known green before. A new quarter with a mainly residential function is inconceivable without green areas.

The open space image quality plan contains a green vision for the Eilandje. However, turning this vision into a series of specific projects is not self-evident, which is why the objective of the open space plan consists of formulating several guidelines and regulations that help develop this vision into a series of projects. The open space plan introduces a kind of ‘Meccano’ built up of various building blocks that will shape the layout of the landscape. It also prescribes how and where these building blocks will be used. Four specific case studies go into these building blocks in more detail.

6

Het Groenplan voor het Eilandje biedt de unieke mogelijkheid om een strategie voor heel het gebied te ontwikkelen. Een dergelijke strategie moet een hoge mate aan flexibiliteit bezitten om de komende 10 jaar als richtlijn te blijven gelden. De strategie die wordt voorgesteld, definieert de regels van aan-planting zonder een eindbeeld vast te leggen.

The open space plan for the Eilandje offers an unique possibility for the development of a strategy for the entire area. Such a strategy must be extremely flexible if it is to remain the guideline for the coming ten years. The suggested strategy defines the rules of planting without determining a final image.

7

3. Groenplan als strategie Open space plan as strategy

4. Bouwstenen van het Groenplan Building blocks of the open space plan

8

Het Groenplan wordt opgebouwd uit vijf ‘bouwste-nen’, die samen visueel één geheel vormen. Deze bouwstenen worden gedefinieerd op basis van hun specifieke locatie en situatie.

Het Groenplan onderscheidt als verschillende bouw-stenen:1. boomgroepen langs de kades;2. boomgroepen in de binnenstraten;3. tijdelijke landschappen;4. parkstructuren;5. laanaanplantingen.

De laatste bouwsteen, de gekende rijtjesaanplan-ting van bijvoorbeeld platanen, wordt door de stad veelvuldig toegepast en behoeft geen verdere uitleg in het Groenplan.

De eerste vier bouwstenen worden verduidelijkt en uitgewerkt aan de hand van telkens een casestudy.

The open space plan consists of five ‘building blocks’ that form one visual whole. These building blocks are defined on the basis of their specific location and situation.

The open space plan distinguishes the following building blocks:1. groups of trees along the quays;2. groups of trees in the inner streets;3. temporary landscapes;4. park structures;5. avenue plantings.

The last building block, the row plantings of, for example, plane trees, is frequently used by the city and does not need any further explanation in the open space plan.

The first four building blocks have been clarified and developed on the basis of a case study.

boomgroep kade

boomgroep straat

parkstructuur

laanaanplanting

9

4.1 Fasering

In een eerste fase wordt voor elke bouwsteen de basisoppervlakte vastgelegd. Voor de boomgroepen komt dit neer op het definiëren van de plantstroken, voor de parkstructuren is dit de totale oppervlakte van het park en voor de laanaanplantingen de beplantbare zone tussen twee straten.In een tweede fase wordt voor elk van deze stroken of oppervlakken een concreet project gemaakt. Aan de hand van de opgedane kennis uit de case-studies, werd een simulatie gemaakt van een mogelijk eindbeeld van het Groenplan, bestaande uit boomgroepen, parkstructuren en tijdelijke land-schappen. Elk element dat bijdraagt tot het eindbeeld behoort tot één van de vijf bouwstenen.

4.2 Inplanten van boomgroepen

Een alleenstaande boom blijkt niet de juiste bouw-steen te zijn om op het Eilandje een groene structuur te realiseren. Hij weegt niet op tegen de openheid en de schaal van de site met zijn uitgestrekte kasseien kaden. Bovendien refereert de alleenstaande boom te veel naar de klassieke straataanplanting van het stadscentrum, dat qua buitenruimte sterk verschilt van het Eilandje.

samengesteld worden voor de diverse situaties.De bomen zullen geen zijtakken hebben tot een hoogte van minimaal 2,8 meter zodat een vrij door-zicht gewaarborgd blijft.

Bodembedekkers

Op de bodem komen bij voorkeur bodembedekkers. Deze optie combineert een ‘groene’ bodem met een minimum aan onderhoud. Indien dit gewenst is, kunnen de bodembedekkers vervangen worden door siergrassen. Deze optie kan in enkele specifieke situaties een meerwaarde geven aan de boomgroep. De siergrassen zullen niet hoger zijn dan 1 meter.

Platinnes met groene voegen

In het geval de boomgroep doorwaadbaar of toe-gankelijk moet zijn kan de bodem aangelegd worden met platinnes of kasseien, zoals de om-ringende verharding. Het Groenplan schrijft groene voegen tussen de verharding voor. Op die manier blijft de boomgroep leesbaar als rechthoekig vlak tussen de verharding.

Voor het Eilandje komt er een ander basiselement dat beter aansluit bij de eigenheid van de site, ‘de boomgroep’.

Een boomgroep is een cluster van een aantal klei-nere bomen met een gemeenschappelijke bodembe-dekking. Door hun aantal en hun dichtheid hebben deze clusters een grote impact op de beleving van de buitenruimte zonder een groot percentage daarvan in te nemen. Door geen te hoge bomen te gebruiken staan ze dichter bij de voetgangers.

4.3 Materialen

Bomen

Het Groenplan heeft als uitgangspunt om voor-namelijk die boomsoorten te kiezen die refereren naar bomen die spontaan groeien langs en in de omgeving van de Schelde en dus van nature in het gebied thuis horen.Het planten van louter decoratieve bomen wordt daarom vermeden. Er wordt gekozen voor basisele-menten die een zekere ‘natuurlijkheid’ introduceren op het Eilandje. Voor de verschillende bouwstenen is een lijst opgemaakt met mogelijke boomsoorten. Aan de hand van deze lijst kunnen typebeplantingen

10

1 Acer Platanoides ‘Olmsted / Esdoorn

2 Carpinus betulus / Gewone beuk

3 Fraxinus angustifolia ‘Raywood’ / Es

4 Fraxinus ornus ‘Arie Peters’ / Es

5 Fraxinus angustifolia ‘Elegantissima’ / Es

6 Carpinus betulus ‘Frans Fontaine’ / Gewone haagbeuk

7 Salix alba ‘Sercea’ / Gewone wilg

8 Alnus cordata / Hartbladige els

9 Alnus Glutinosa ‘Laciniata’ / Zwarte els

10 Alnus incana ‘Aurea’ / Goudels

11 Quercus frainetto / Hongaarse eik

1 2 3 4

5 6 7

11

8 9 10 11

4.1 Phasing

The first phase consists of outlining each building block. For the tree groups, this comes down to defin-ing plant strips. For the park structures, this is the surface area of the park and for the avenue plant-ings, the plantable area between two streets.The second phase consists of the development of a specific project for each of these strips or surface areas. On the basis of knowledge gained through the case studies, a simulation of a possible final image of the open space plan, consisting of groups of trees, park structures and temporary landscapes was created. Each element that contributes to the final image is part of one of the five building blocks.

4.2 Planting tree groups

A single tree is not the right building block to realise a green structure on the Eilandje, as it does not counter balance the openness and scale of the site with its vast cobblestone quays. Moreover, a single tree would refer to the city centre’s traditional street planting which differs greatly from the Eilandje with regard to outside space.

plantings can be created for the various situations.The trees will not have side branches up to a height of at least 2.8 metres, so a clear view is guaranteed.

Cover plants and ornamental plants

There will preferably be cover plants on the ground. This option combines a ‘green’ soil with a minimum of maintenance. If desired, the cover plants can be replaced by ornamental grass. This option can give tree groups added value in several specificsituations. The ornamental grass will not be higher than one metre.

Paving with green edges

If the tree group must be accessible, the ground can be paved with paving stones, like the surround-ing paving. The open space plan prescribes green edges between the paving. This way the tree group remains a rectangular surface between the paving stones.

There will be a different basic element for the Ei-landje that fits in better with the uniqueness of the site, namely ‘tree groups’.

A tree group is a cluster of several small trees with a common soil covering. These clusters have a major impact on the outside space due to their numbers and density, without taking up too much space. They are closer to the pedestrians as they are not too high.

4.3 Materials

Trees

The starting point of the open space plan is mainly to choose the right tree types which grow along and in the vicinity of the Scheldt naturally.For this reason, planting merely decorative trees will be avoided. The basic elements of choice introduce a certain ‘naturalness’ to the Eilandje. A list was drawn up for the various building blocks consisting of possible tree types. On the basis of this list, type

12

13

De bouwsteen ‘boomgroep kade’ is uitgewerkt aan de hand van het Willemdok als case study. Als uitgangspunt is niet de bestaande situatie, maar het voorliggende ontwerp voor de buitenruimte ge-nomen (ontwerp van Architectenbureau FDA).

Niet-beplantbare ruimte

Een analyse van het ontwerp geeft de mogelijkheden en de beperkingen van de site aan.Zones waar niet geplant kan worden zijn:- zones ingenomen door het wegverkeer: straten,

parkeerplaatsen en ondergrondse parkings;- geplande flaneer- of voetgangerszone op de

kaden langs de dokken.

Plantstroken

Tussen de niet-beplantbare zones wordt gezocht naar een aantal lineaire stroken die evenwijdig lopen met de dokranden. Deze ‘plantstroken’ zijn de zones waar boomgroepen kunnen komen. De breedte van elke plantstrook bepaalt één van de twee zijden van elk boomgroep; de andere zijde bedraagt steeds 5

In de langsrichting van de dokken wordt een gevoel van een grootschalige aanplanting gecreëerd. Door het perspectief vormen de verschillende boom-groepen visueel een aaneengeschakeld geheel.In de dwarsrichting van de dokken wordt een zo groot mogelijke openheid en transparantie be-houden. Op die manier wordt het zicht op het water vanuit de gebouwen niet belemmerd. In dwarse richting wordt zo het minerale karakter van de kade behouden.

Het groeperen van de bomen in boomgroepen, rekening houdend met de richting van het dok, geeft een maximaal ruimtelijk effect bij een minimale inbeslagname van de site.

meter. De plantstroken worden zo gedefinieerd dat zij het beste inspelen op de bestaande of de ontwor-pen buitenruimte. Parkeerplaatsen worden, indien mogelijk, op-genomen in een plantstrook. Elke reeks van naast elkaar liggende parkeerplaatsen kan zo door een boomgroep worden beëindigd. De breedte van een plantstrook langs de kade wordt zo gekozen dat de boomgroepen het meest gunstige ruimtelijke effect hebben op de dokken, rekening houdend met de voetgangerszone langs de kade en de vrij te houden zone langs de dokken. Het resultaat is een grote samenhang tussen de boomgroepen en de andere elementen van de buitenruimte. Daarom is er speciale aandacht voor de precieze inplanting van de blijvende bomen die het eindbeeld van de site zullen bepalen.

Hoe zal het eruitzien?

Een reeks snedes toont de concrete uitwerking en inplanting van deze boomgroepen in functie van de verschillende randen van de Oude Dokken. De snedes tonen aan hoe de boomgroepen de ruimte van de kade organiseren.

5. Boomgroep kade Quay tree group

14

15

The ‘quay tree group’ building block was developed on the basis of the Willem dock case study. The starting point is not the existing situation, but the design available for outside space (designed by architect bureau FDA).

Non-plantable space

An analysis of the design shows the possibilities and limitations of the site.Zones that cannot be planted on are:- zones taken up by traffic: streets, parking spaces

and underground car parks;- planned pedestrian zones on the quays along the

docks.

Plant strips

In between non-plantable areas there will be vari-ous linear strips parallel to the dock edges. These ‘plant strips’ are the zones where there could be tree groups. The width of each plant strip determines one of the two sides of each tree group; the other side will always be five metres. The plant strips are de-fined in such a way that they anticipate the existing or designed outside space.

Plant strips are included in parking spaces where possible. This way, a tree group can line each series of joining parking spaces.

The width of a plant strip along the quay will be chosen so that the tree groups have the most favour-able spatial effect on the docks, taking into account the pedestrian zone along the quay and keeping the zone along the docks free. The result is a major con-nection between the tree groups and other elements of outside space. That is why special attention will be paid to the exact planting of the permanent trees that will determine the final image of the site.

16

Evolutie in de tijd

Zowel op het ogenblik van de aanplanting als na een periode van 20 jaar moet een interessante groen-structuur verzekerd kunnen worden. De boomgroep zal daarom een evolutie in de tijd ondergaan. Con-creet gebeurt dit door zowel snelgroeiende bomen (wijkers) als duurzame bomen (blijvers) te planten.

Bij aanplanting wordt in elke boomgroep een zekere bladermassa of gemeenschappelijke kruin bekomen door de dense aanplanting van enkele blijvers en meerdere wijkers. In opeenvolgende fases worden de wijkers uitgedund, zodat de blijvers kunnen doorgroeien. Het eindbeeld wordt bepaald door de blijvers. Deze laatste worden van bij het begin op een bepaalde positie geplant binnen de boomgroep, zodat uiteindelijk zij alleen structuur geven aan de buitenruimte. Daarom worden de blijvers, binnen de verschillende boomgroepen, op eenzelfde lijn geplant.

Evolution in time

An interesting green structure should be ensured at the time of planting as well as after 20 years, which is why the tree group will evolve in time. This specifi-cally comes down to planting fast-growing trees (temporary) as well as permanent ones.

When planting, each tree group has a certain leaf mass or joint crown through dense planting of several permanent trees and temporary ones. In the next phase, the temporary trees are thinned out so the permanent ones can continue to grow. Perma-nent trees will determine the final image. The latter are planted in a certain position in the tree group from the start, so only these trees give the outside space its final structure. This is why the permanent trees are planted on the same line within the various tree groups.

17

Inrichting bodem

Voor de bodem van de ‘boomgroep kade’ zijn er drie opties.- Aanplanting van bodembedekkers. Deze optie geniet de voorkeur. Ze combineert

een groene bodem met een minimum aan onder-houd.

- Bestrating met groene voegen. Indien het een doorwaadbare boomgroep be-

treft, wordt gekozen voor bestrating met groene voegen. Deze optie combineert een grote toegan-kelijkheid met een speciale specificatie van de bodem.

- Aanplanting van siergrassen. Dit zal alleen op uitdrukkelijk verzoek van stad en

gebruikers worden toegepast, omdat deze optie namelijk een verhoogd onderhoud en afscher-ming vraagt. In enkele specifieke situaties

kunnen siergrassen echter een meerwaarde geven aan de aanleg van de boomgroep. De siergrassen mogen niet hoger zijn dan 1 meter.

Boomgroepen aan de verschillende dokken

Het principe van de ‘boomgroep kade’ werd verder uitgewerkt voor elk van de dokken. Hierbij werd telkens getracht een basismaat te vinden zodat ver-lichting, parkeerplaatsen en boomgroepen dezelfde regels volgen.

Godefriduskaai - Vertrekpunt is de afstand tussen de ver- lichtingselementen. Deze bedraagt 16 meter. Op basis hiervan is de grootte van de boomgroep

vastgelegd op 5 meter met 3 meter tussen- afstand. - De parkeerplaatsen worden opgenomen in een

plantstrook. Waar mogelijk wordt elke parkeer-strook begrensd door een boomgroep.

Entrepotkaai- Hier is de afstand tussen de verlichtingsele-

menten 20 meter. De maat van de boomgroep is 5 meter met telkens 3 meter tussenafstand.

Kempischdok-Westkaai & Kattendijkdok-Oostkaai- Hier zijn nog geen afstanden tussen verlichtings-

elementen gedefinieerd. Er is uitgegaan van een tussenafstand van 24 meter, wat de optimale maat is voor de inplanting van de boomgroepen.

- Vanaf de straat wordt er telkens een strook van 5 meter breed aangelegd waarin parkeerplaatsen kunnen worden opgenomen. Het voorstel is om het parkeren langs de dokken vooral loodrecht op de dokrand te organiseren en de voorziene parkeerplaatsen langs de bebouwing weg te laten. Op die manier wordt aangesloten bij de huidige praktijk, en bij het ontwerp van de site rond de Oude Dokken.

- Naast deze parkeerstrook wordt een flaneerzone van 3,5 meter breed aangelegd.

- Een tweede plantstrook is voorzien tussen deze flaneerzone tot op maximaal 6 meter van de dokrand. Deze 6 meter zijn nodig om toegang tot het water te verzekeren.

18

Layout of the soil

There are three options for the soil of the ‘quay tree group’.- Planting cover plants. This is the preferred option. It combines green

soil with a minimum of maintenance.- Paving with green edges. If the tree group must be accessible, the ground

is paved with green edges. This option combines major accessibility with special soil specification.

- Planting ornamental grass. This will only be applied upon the express

request of the city and users, as this option requires increased maintenance and protection. However, in some specific situations ornamental grass can give the layout of a tree group added value. The ornamental grass may not be higher than one metre.

Tree groups by the various docks

The principle of the ‘quay tree group’ was developed further for each of the docks. A basic measurement was sought so lighting, parking spaces and tree groups follow the same rules.

Godefriduskaai - The starting point is the distance between the

lighting, which is 16 metres. On this basis, the

size of the tree groups is determined at 5 metres with 3 metres space in between.

- The parking spaces are included in a plant strip. A tree group borders each plant strip where pos-sible.

Entrepotkaai- Here the distance between the lighting is 20 me-

tres. The size of the tree group is 5 metres with 3 metres space in between.

Kempischdok-Westkaai & Kattendijkdok-Oostkaai- Lighting distances have not yet been defined

here. The presumption is 24 metres of space in between, which is the perfect measurement for planting the tree groups.

- From the street, 5-metre strips will be laid where parking spaces are included. The idea is to park alongside the docks, mainly perpendicular to the dock edge and to omit the parking spaces provided along the buildings. This way it will be in keeping with current practice and with the design of the site around the Oude Dokken.

- There will also be a pedestrian area 3.5 metres wide.

- A second plant strip is provided between the pedestrian area up to maximum of 6 metres from the dock edge. These 6 metres are necessary to ensure access to the water.

19

Deze tweede bouwsteen geldt voor de binnen-straten. De ‘boomgroep straat’ is uitgewerkt aan de hand van de casestudy Brazilië- en Montevideo-straat.

Niet-beplantbare ruimte

Deze zones zijn:- zones ingenomen door straten en parkeerplaatsen; - voetpaden, voorzien langs de gebouwen.

Plantstroken

In de binnenstraten vallen de beplantbare stroken samen met de parkeerstroken die hierin geïnte-greerd worden. Voor het kruispunt is een detail gemaakt dat aantoont hoe deze boomgroepen kunnen worden ingeschreven in het straatbeeld. De onderlinge afstand tussen de boomgroepen bedraagt steeds een veelvoud van de nodige afstand voor een parkeer-plaats. Op die manier ontstaat een grote flexibiliteit en onderlinge verwisselbaarheid tussen parkeer-plaatsen en boomgroepen.

Boomgroepen

De boomgroepen worden voorzien in functie van de bestaande inritten en de gewenste hoeveelheid

- Doorwaadbare boomgroep: bestrating met groene voegen. Deze optie combineert een grote toegankelijkheid met een specificatie van de bodem.

parkeerplaatsen. Buiten parkeerplaatsen en boom-groepen moet er in de plantstrook ook ruimte worden voorzien die toelaat de straat over te steken. Dit wordt gerealiseerd door een plaatselijke verbre-ding van het voetpad.

Een technische snede toont de volgende aspecten:- de aanleg van groene voegen bovenop het boom-

plantvak door het gebruik van straatbomenzand. Het gebruik van straatbomenzand laat toe bo-men te planten tot vlak naast de rijweg zonder dat er daartoe extra verstevigingen moeten worden voorzien;

- de borduur tussen straat en voetpad wordt doorgetrokken. Ze scheidt de boomgroep van de rijweg;

- ondergrondse kluitverankering;- meerdere bomen in één boomgroep zonder

geometrisch aanplantingspatroon;- boomput van minstens 2 meter breedte bij 1,5

meter diepte;- geen borduur tussen platinnes van het voetpad

en platinnes met groene voegen van de boom-groep. Eventueel kan een metalen kader de afscheiding verduidelijken voor de onderhouds-diensten.

Voor de bodem van de ‘boomgroep straat’ zijn er twee opties.- Bij voorkeur: aanplanting van bodembedekkers.

Deze optie combineert een groene bodem met een minimum aan onderhoud.

6. Boomgroep straat Street tree group

This second building block applies to the inner streets. The ‘street tree group’ is developed on the basis of a case study of the Braziliëstraat and the Montevideostraat.

Unplantable space

These areas are:- zones taken up by streets and parking spaces;- footpaths provided along the buildings.

Plant strips

In the inner streets, the plantable strips coincide with integrated parking strips. A detailed plan has been made for the crossing indi-cating how the tree groups are included in the street scene. The mutual distance between the tree groups is always a multiple of the distance needed for a parking space. This way there is major flexibility and mutual changeability between parking spaces and tree groups.

20

Tree groups

The tree groups are provided in view of the existing entries and the desired amount of parking spaces. There must also be room for crossing the road. This will be realised by widening of the pavement locally.

A technical cross section shows the following aspects:- the layout of the green edges on top of the tree

planting area through the use of street tree sand. The use of street tree sand enables the planting of trees up to right next to the road without the necessity of additional fortification;

- the border between the street and the pavement will be extended. It divides the tree group and the road;

- underground clod of earth anchoring;- various trees in one tree group without a geo-

metric planting pattern;- tree drain of at least 2 metres wide and 1.5

metes deep;- no border between pavement and green edge

paving of the tree group. A metal frame could indicate the border for maintenance services.

There are two options for the ‘street tree groups’.- Preferably: planting cover plants. This option

combines green soil with a minimum of mainte-nance;

- Accessible tree group: paving with green edges. This option combines major accessibility and soil specification.

21

In een eerste fase wordt het bouwblok uit het Masterplan, dat pas in een latere fase uitgevoerd zal worden, als een voorlopig landschap ingericht. In een tweede fase wordt het bebouwd. Het prin-cipe van de tijdelijke landschappen is uitgewerkt aan de hand van de site van het nieuwbouwpro-ject ‘Het Gouden Anker’ aan de westkaai van het Kempischdok. Een voorlopig landschap wordt daar voorgesteld als voorloper op de later voorziene bebouwing.

Verschillende opties

In een reeks van drie tekeningen worden drie verschillende opties voor dit tijdelijke landschap getoond:- ofwel wordt geopteerd om de huidige parkeer-

plaatsen zo goed mogelijk te integreren;- ofwel wordt getracht zoveel mogelijk publieke

ruimte te creëren;- ofwel wordt een maximale oppervlakte groen

aangelegd.Voor elk van deze principes wordt nagegaan hoe ze over de volledige lengte van het Kempischdok kan worden aangelegd. Tenslotte worden deze drie

basisprincipes gecombineerd om tot een samenspel te komen tussen parkeerruimte, openbare en groene ruimte.

Technische snede

Een technische snede geeft aan hoe deze tijdelijke landschappen gerealiseerd worden op de bestaan-de kade. Het principe gaat uit van een minimale kost voor een maximaal resultaat. Aangezien een aanzienlijk deel van de kosten van buitenaanleg ondergronds verdwijnt, hebben we een systeem uitgewerkt waarbij de groenaanleg op de bestaande infrastructuur geplaatst wordt. Het bijhorende schema toont aan hoe dat gebeurt: over een hoogte van 60 tot 80 centimeter wordt een laag teelaarde op de bestaande bestrating gelegd. Deze wordt nadien beplant met siergrassen en bloemen.

Referentieproject

In een reeks beelden wordt getoond hoe dit principe werd toegepast in het ontwerp voor de Lyon Promenade Saone in Frankrijk.

In the first phase, the block from the Masterplan, which will be developed in a later phase, will be de-signed as a temporary landscape. It will be built-on in the second phase. The principle of temporary land-scapes has been developed on the basis of the site of building project ‘Het Gouden Anker’ at the west quay of the Kempischdok. A temporary landscape is being suggested as a precursor of the building later on.

Various options

Three options are indicated for this temporary land-scape in a series of drawings:- either the best possible integration of current

parking spaces;- or the creation of as much public space as possible;- or the layout of a maximum surface area of

green.For each of these principles, we are examining how they can be laid out along the full length of the Kempischdok. Finally, these three basic principles are combined to create parking spaces, public and green space.

7. Tijdelijk landschap Temporary landscape

22

Technical cross section

A technical cross section indicates how these tem-porary landscapes will be realised on the existing quay. The principle departs from minimum cost for maximum result. As a considerable part of the costs of outside construction will disappear underground, we have developed a system of placing the green on the existing infrastructure. The accompanying dia-gram shows how this is done: a layer of leaf mould is placed on the existing paving at a height of 60 to 80 centimetres. Ornamental grass and flowers will be planted here later on.

Reference project

A series of images indicate how this principle was applied in the design of the Lyon Promenade Saone in France.

7. Tijdelijk landschap Temporary landscape

23

Naast de laanaanplantingen, de boomgroepen en de tijdelijke landschappen heeft het Groenplan nog een bouwsteen: de grotere parken of parkstructuren. Er werd een casestudy uitgewerkt voor een park aan het Douane-gebouw. De bedoeling is daar twee grote ‘stadsparken’ te realiseren, toegankelijk voor publiek.

Groene reserves

We zien deze parken als groene reserves op het Eilandje. Er wordt een soort natuurlijkheid aange-bracht, naar analogie met de grotere parken die in de 19e eeuw in de Verenigde Staten gerealiseerd werden. Ze worden met een hoge dichtheid aange-plant, maar er worden wel open plekken voorzien. De bomen worden geplant volgens parallelle lijnen, op 6 meter van elkaar. Op elke lijn worden deze bomen met verschillende dichtheden aangeplant, zodat het effect van opeen-volgende coulissen gecreëerd wordt. Op die manier ontstaan er zichtlijnen die toelaten enerzijds het dok en anderzijds de bebouwing te zien doorheen het park.

van coulissen en prairie wordt weergegeven in een perspectief. Een massaplan en een bodemplan geven aan hoe dit idee van een prairie vertaald kan worden naar de aanleg van een publiek park.

Speelterreinen

In de parken worden geen speelterreinen voorzien. De speelterreinen bevinden zich langs de kades, tussen de boomgroepen die zo ingeplant zijn om de speelterreinen een plaats te geven. Ook in het nabijgelegen park op het voormalige spoorweg-emplacement is heel wat ruimte om te spelen voorzien.

Geïntegreerde parking

De nieuwe parking wordt georganiseerd in parallelle stroken, die terzelfdertijd plantstroken zijn. Op die manier wordt de parking opgenomen in het plant-systeem van het Eilandje. Hier moet een hoge dicht-heid aan boomgroepen voorzien worden, zodat de parking als een uitloper van het park ervaren wordt.Enkele parkeerplaatsen worden aangeplant volgens het principe van de boomgroepen. Deze beplante zones van 2,5 meter op 5 meter sluiten zo nauw mogelijk aan bij de andere elementen van het Groenplan.

Prairie

Voor de bodem van het park refereren we naar grotere prairiezones. Sommige zones worden verhard uitgevoerd, andere worden aangeplant. Tussenin worden paden aangelegd. Deze paden zien we als versteende rivieroevers die zich tussen de verschillende zones een weg zoeken. Dit wordt gerealiseerd door verschillende breedtes van voegen te voorzien tussen de betegeling. Het samenspel

8. Parkstructuur Park structure

24

25

Apart from avenue planting, the tree groups and temporary landscapes, the open space plan has another building block, namely larger parks or park structures. A case-study was developed for a park at the Douane building. The intention is to realise two large city parks that are accessible to the public.

Green reserves

We see these parks as green reserves on the Eilandje. A new type of naturalness is being introduced, by analogy to the larger parks that were planted in the USA in the 19th century. They will be densely planted, but open spaces will be provided. The trees are planted according to parallel lines with a 6-me-tre distance. The trees are planted with varying density on each line, so the effect of successive side wings is created. This creates sight lines that enable a view of the dock and the buildings through the park.

Integrated car park

The new car park will be organised in parallel strips that also act as plant strips. This way the car park is included in the Eilandje’s plant system. High density of tree groups will be provided here so the car park

will seem like an extension of the park.Several parking spaces will be introduced according to the tree group principle. These planted areas of 2.5 metres by 5 metres thus fit in with the other elements of the open space plan.

Prairie

We refer to larger prairie zones for the park ground. Some zones will be hardened and others cultivated. There will be paths in between. These paths are like petrified riverbanks finding a way through the various zones. This will be realised through various widths of edges provided between the tiles. The combination of side wings and prairie is indicated in a perspective. A mass plan and a soil plan show how this idea of a prairie can be converted into the layout of a public park.

Recreational areas

There are no recreational areas in the parks. They can be found along the quays, between the tree groups planted to give recreational area a place. The nearby park on what used to be the railway yard also provides a lot of recreational space.

26

Contacts

PROJECTBUREAU EILANDJE

(tot eind juni 2005)

Kattendijkdok Oostkaai 2 - 2000 Antwerpen

Tel.: +32 (0)3 232 72 56

Fax: +32 (0)3 231 75 41

pbe@skynet.be

ANN WITTEMANS

Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen

Entrepotkaai 1 - 2000 Antwerpen

Tel.: +32 (0)3 205 23 09

ann.wittemans@haven.antwerpen.be

CLAIRE MERTENS

stad Antwerpen - Ontwikkelingsbedrijf

Desguinlei 33 - 2018 Antwerpen

Tel.: +32 (0)3 244 51 87

Fax: +32 (0)3 244 51 09

claire.mertens@stad.antwerpen.be

Colofon

Opdrachtgever: stad Antwerpen

Gemeentelijk Havenbedrijf

Antwerpen

V.U. Eddy Schevernels

Desguinlei 33, 2018 Antwerpen

Redactie: Ariel Daniëls

Eindredactie: Claire Mertens

Vormgeving: Liquid Media, Mechelen

Vertaling: Masters @ Work, Leuven

Druk: Antilope, Lier

D/2005/0306/37

27

Met dank aan de medewerkers van het Projectbureau Eilandje die zich vanaf 1998 tot heden hebben ingezet voor de totstand-koming van het integraal plannenkader voor het Eilandje: René Daniëls, Veva Roesems, Katrien Embrechts, Griet Lecompte, Wim Beursgens, Filip Smits en Ariel Daniëls.

A big thank you to the workers of the Eilandje Project Bureau who have worked on the realisation of the integral plan frame-work for the Eilandje from 1998 to the present: René Daniëls, Veva Roesems, Katrien Embrechts, Griet Lecompte, Wim Beursgens, Filip Smits and Ariel Daniëls.

www.antwerpen.be/eilandje

03 22 11 333