(Hoog)Begaafdheid

In-ZichtDesirée Houkema

info@hb-in-zicht.nl

© 2010-2012

Signalering van (hoog)begaafdheid

Achtergrond screening:Ontwikkeling en uitgangspunten

Visie op (hoog)begaafdheid

Screeningsinstrument: Werkwijze en functionaliteiten

Achtergrond screeningOntwikkeling en uitgangspunten

Ontwikkeling Achtergrond:

Technische Cognitiewetenschap Psychologie

2005: Start ECHA opleiding 'Specialist in Gifted Education' 2006-2007: Studiedagen m.b.t. gebruik signaleringsinstrumenten

Digitaal Handelingsprotocol Hoogbegaafheid(DHH) Begaafdheid In Beweging (MHR) SiDi R

2007: Pilot verrijkingsgroep "8+" op het VO (zonder intake/screening) 2008: Scriptie en onderzoek o.b.v. bestaande instrumenten 2008-2009: Onderzoek naar signalering in de praktijk

3 Regio's: Noordoostpolder en Urk, Gooi en Eemland, Den Haag 48 scholen met >9000 leerlingen

2008-2012: Ontwikkeling eigen tools Eenduidige intakeprocedure voor regionale overkoepelende voorzieningen 6/7+ en 8+ (2

VO scholen, 50 basisscholen + Speciaal Onderwijs) Screeningsinstrument (Hoog)begaafdheid In-Zicht Deskundigheid is noodzakelijk voor interpretatie, dus uitgangspunt! Jaarlijks updates o.b.v. (eigen) ervaringen en feedback van gebruikers

Uitgangspunten -1 Het verzamelen van informatie is doelgericht

Het biedt voldoende houvast voor het beantwoorden van de relevante vragen en is hierop ook expliciet gericht

De tijdsinvestering voor de betrokkenen is zo efficiënt mogelijk Uitvoering van de procedure is praktisch haalbaar, uitvoerbaar (en

betaalbaar)

De respondenten betreffen in ieder geval ouders en leerkracht, met ter aanvulling en vergelijking de leerling Ouders zijn als ervaringsdeskundige een belangrijke informatiebron Beeld van de leerling geeft een indruk van hoe de leerling zichzelf

ervaart en biedt aanvullende informatie bij verschillen van inzicht Gesprekken met ouders en leerlingen zijn erg belangrijk en kunnen

effectiever plaatsvinden aan de hand van vooraf verzamelde informatie

Uitgangspunten -2 De antwoorden zijn eenvoudig en systematisch te

vergelijken Overeenkomsten en verschillen van inzicht tussen

respondenten worden in één oogopslag duidelijk, zowel met betrekking tot de ingevulde antwoorden als de omschrijvingen waarop deze van toepassing zijn

Gegevensverwerking is waar mogelijk en zinvol geautomatiseerd Er is geen extra bewerking nodig als dit in feite, gebaseerd op

de ingevulde antwoorden van verschillende respondenten, ook geautomatiseerd verwerkt kan worden tot een verslag dat overzichtelijk en direct bruikbaar is als basis voor de vervolgstappen

Uitgangspunten -3 De resultaten worden overzichtelijk verwerkt tot

grafische weergaven Bij terugkoppeling naar de ouders en leerkracht kan dit gebruikt

worden als hulpmiddel bij het gesprek en bijdragen aan een voor de betrokkenen transparante werkwijze

De resultaten dienen ter ondersteuning van een deskundige op het gebied van (hoog)begaafdheid Voor de uiteindelijke interpretatie is deskundigheid altijd een

vereiste en vindt eerst terugkoppeling met de respondenten plaats, de resultaten zijn basis voor een gesprek

Er worden geen automatische adviezen of suggesties gegenereerd, dit is en blijft de taak en verantwoordelijkheid van de deskundige gebruiker

Uitgangspunten -4 Tools zijn modulair van opzet en hierdoor flexibel

inzetbaar Het is niet altijd noodzakelijk om voor alle leerlingen, van alle

betrokkenen, in alle situaties, alle gegevens te verzamelen Toepassing naar inzicht van de gebruiker, er is niet één vaste

werkwijze verplicht Alle beschikbare informatie die is verzameld en ingevoerd,

wordt verwerkt en weergegeven in de resultaten

Hoogbegaafdheid In-Zicht

Knelpunten

DemotivatieOnderpresteren

OMGEVING

LEERLING

Onvoldoendedeskundigheid

Onvoldoendedraagvlak

Geen budget

Geen passende begeleiding en onderwijsvoorzieningen

Gebrek aan visie

Geen beleid Gebrek aan inzicht in noodzaak, meer-waarde en mogelijkheden m.b.t. onderwijs op maat voor (hoog)begaafde leerlingen

Gebrek aan tijd

Andere prioriteiten

Gebrek aan middelen en materialen

Signalering: leerlingen worden niet (h)erkend

Gevolg(waarneem-

baargedrag)

IMPASSE a.g.v. elkaar versterkende vicieuze

cirkels

Systematiek voor vaststellen onderwijsbehoeften Met welk doel? Op basis van welke informatie? Welke betrokkenen in welke “fase”?

Aandachtspunten

Systematische inbedding (protocol / werkwijze) In relatie tot beschikbare mogelijkheden (onderwijsaanpassingen) Aansluiten bij bestaande werkwijzen (Beter) gebruik maken van beschikbare leerlinggegevens Benutten van aanvullende instrumenten, waar mogelijk en zinvol Doelgericht (aanvullende) informatie verzamelen Ondersteuning van deskundige bij praktische vertaalslag

“Vaststellen” van (onderwijs)behoeften

Hoe kan aangesloten worden bij de ontwikkelingsmogelijkhedenen behoeften van de individuele ((hoog)begaafde) leerling op cognitief, sociaal én emotioneel gebied?

Onderwijs “verrijken”

Signaleren Onderwijsaanpassing ‘Identification Placement’ model

Structureel volgen Passend onderwijs ‘Assessment Education’ model

Stimulerend signaleren structureel rijk onderwijs voortdurend afstemmen

dus: in interactie mét de leerling

Rijk onderwijs !

"Ik verwacht van jullie allemaal dat jullie onafhankelijke, creatieve en kritische denkers worden die exact zullen doen wat ik zeg!"

Hoe signaleren??? Hoe creëer ik een rijke leeromgeving, die …

talenten stimuleert? rijke, stimulerende leeractiviteiten intrinsiek motiverende materialen (instrumenten) nieuwsgierigheid prikkelend effectieve interventies / professionele begeleiders

talenten niet afremt? demotivatie voorkomt door passende uitdagingen aanpassingsgedrag overbodig maakt binnen een niet-egalitaire cultuur

die uitgaat van verschillen (differentiatie) niet eerst signaleert, dan pas “verrijkt”,

maar: voortdurend afstemt en inspeelt op capaciteiten en interesses

Hoe zorg ik dat alle talenten zichtbaar mogen zijn en kunnen worden?

… zodat er altijd iets te signaleren is???

(Ver)rijk(t) onderwijs

gemiddeld bovengemiddeld zeer hoog

Compacten & verrijken (20-30%)

per vakgebied!

Uitgaand van een basisaanbod (bijv. reguliere methode), dat is afgestemd op “gemiddelde” leerlingen, heeft circa 30-40% van alle leerlingen structureel een

verrijkend aanvullend aanbod nodig, op één of meerdere vakgebieden!!!

Mate van gewenste differentiatie is groot: een hele uitdaging om een

afgestemd verrijkend aanbod samen te stellen voor bovengemiddelde t/m

(hoog)begaafde leerlingen

Doelen verrijkingsklas Omgang met gelijkgestemden

Samen werken en leren (na schooltijd: samen afspreken)

Begeleiding Faalangst, gebrekkige werk- en leerstrategieën, etc. Gespecialiseerde begeleiders!

Inhoud en activiteiten Afstemmen op (hoog)begaafden Aansluiten op àndere manier van denken en leren

Passend en uitdagend onderwijsaanbod Inspelen op brede interesses Aansluiten op eigen interesses

Een àndere belevingswereld…

Samenstelling van een gemiddelde klas

een hoogbegaafde leerling

Welke onderwijsaanpassing het beste?

Dit verschilt per leerling!

In de meeste gevallen:Verschillende onderwijsaanpassingen

noodzakelijk om tegemoet te komen aan álle behoeften van

een (hoog)begaafde leerling

Uitgangspunt: Wat heeft deze leerling op dit moment nodigom tegemoet te komen aan zijn behoeften op cognitief, sociaal en emotioneel gebied?

Visie op (Hoog)begaafdheidKennis, vaardigheden, attitudeInzicht, ervaring, affiniteit

"Ik zie, ik zie wat jij niet ziet…"

Signaleren = (kennen herkennen verkennen) erkennen

Erkennen

Kennen

HerkennenVerkennen

Basis: kennis Voor alle leerkrachten / begeleiders

Leer- en begaafdheidskenmerken Kenmerken onderpresteren Profielen begaafde leerlingen Passende onderwijsvoorzieningen Rijke leeromgeving

Zicht op en inzicht in: Belemmerende factoren Aandachtspunten Stimulerende factoren Aanknopingspunten

Vereist specifieke expertise ter ondersteuning

Signalering o.b.v.

indicatoren

Herkenbaar?

Alle ouders denken en willen dat hun kind (hoog)begaafd “is”?

Sociaal en emotioneel achter??? Of cognitief, sociaal en emotioneel voor?

Tja… af en toe ook best vermoeiend, die (van nature) oneindige nieuwsgierigheid… maar ook: genieten! vooral stimuleren dus!Toch afremmen???Aanpassingsgedrag is geen probleem???(Hoog)begaafdheid uit zich altijd (nog) in hoge prestaties???

(H)erkenning van begaafde leerlingenStructureel ingebedde systematiek voor signalering, o.b.v. subjectieve en objectieve informatiebronnen

Gesprekken met ouders… Gesprekken met leerling… Observaties leerkracht… Nominatie door andere leerlingen… (School)resultaten… Evt. intelligentieonderzoek…

Kenmerkend: Andere manier van denken… Persoonlijkheidskenmerken…

Doelgericht observeren… Waar let je dan op?

Leerkenmerken Cognitieve vaardigheden

(Grote) taalvoorsprong Scherp waarnemingsvermogen Snelle en brede informatieverwerving Snelle informatieverwerking Goed generaliserend (abstraherend) vermogen Conceptueel begrip boven leeftijdsniveau Goed probleemoplossend (analytisch)

vermogen

(hoog)begaafdheid

ontwikkelings-potentieel gedrevenheid

creërend (denk)vermogen

probleem oplossing

problemen herkennen

meerdere oplossingen

meerdere invalshoeken

autonoom

scherpe waarneming

intens

snel

zelfsturend

zelf ontdekkend

reflecterend

procesgericht

plezier in creëren

productief

flow

origineel

enthousiast voor passies

brede interesse

specifieke, diepgaande interesses

kritisch

sterk rechtvaardigheidsgevoel

zoekend naar betekenis

zet dooractief

veel energie

ondernemend

initiatiefrijk

nonconformistisch

nieuwsgierig

intrinsiek gemotiveerd gefocust

veel ideeën

Dweck:

FIXED vs growth mindset

Luc Stevens

Dabrowski:overexcitabilitie

s

rijk en levendig voorstellingsvermogen

Ken Robinson

rijke fantasie

flexibel

omgaan met ambiguïteit

Csikszentmihalyi

perfectionistisch

veeleisend

eigengereid

eigen-wijsheid

veel willend

leergierig

kennishonger

opvallend gevoel voor

humor

gevoelig

Begaafdheidskenmerken Intens (Intrinsiek) gedreven Actief / veel energie Kritisch Houdt van leren en

uitdagingen Zelfkritisch /

perfectionistisch Sterke (behoefte aan)

autonomie Leer- / nieuwsgierig Creatief en fantasierijk

Onderzoekende houding Divergente denker Originele, flexibele denker Associatieve denker Intuïtief Gevat gevoel voor humor Gevoelig voor

verwachtingen en gevoelens van anderen

Sterke morele en ethische waarden

Aandachtspunten Kenmerken zijn niet altijd (meer) zichtbaar

door aanpassingsgedrag en/of onderpresteren Niet alle kenmerken gelden voor alle (hoog)begaafde

leerlingen Herkenning van veel begaafdheidskenmerken is een

indicatie, géén identificatie

Overig: Antwoordtendens: voorzichtigheid (veilig in het midden

antwoorden), of té doordacht Bescheidenheid / onderschatting of overschatting Ontkenning begaafdheid Beladen term "(hoog)begaafdheid" Gehanteerde referentiekader (m.n. bij hoogopgeleide ouders en/of

meerdere (hoog)begaafde kinderen in een gezin)

(Hoog)begaafdheid kent vele gezichten

ZelfsturendAutonoom

AangepastSuccesvol

UitdagendCreatief

Onderduikend

(Kenmerken van)

Leer- en/ofgedragsproblemen

Risicoleerling(Drop-out)

P

R

E

S

T

A

T

I

E

S

GOED

SLECHT

SOCIAAL

AANGEPAST ONAANGEPAST?TE

Profielen van Betts & Neihart:http://hoogbegaafdheid.slo.nl/begeleiding/profielen

Risico: Drop-out !

Zelfsturende autonomeleerling

P

R

E

S

T

A

T

I

E

S

GOED

SOCIAAL

Is creatief / origineel

Doet goed mee in de klas

Ontwikkelt eigen doelen

Is ondernemend / initiatiefrijk

Werkt enthousiast voor passies

Werkt zonder bevestiging

Neemt risico

Komt op voor eigen opvattingen

Deze leerling dúrft te leren:

weet wat hij/zij kan en laat dit ook zien

ZelfsturendAutonoom

Uitdagende creatieveleerling

P

R

E

S

T

A

T

I

E

S

GOED

SLECHT

SOCIAAL

ONAANGEPAST?

Is creatief / origineel

Corrigeert de leerkracht

Stelt regels ter discussie

Competitief

Slechte zelfcontrole

Inconsistente werkwijzen

Deze leerling verveelt zich

wordt onvoldoende uitgedaagd

ZelfsturendAutonoom

UitdagendCreatief

Leerling met(kenmerken van) leer-/gedragsproblemen

P

R

E

S

T

A

T

I

E

S

GOED

SLECHT

SOCIAAL

ONAANGEPAST?

Onderpresteerder in absolute zin:

Presteert gemiddeld of minder

Werkt inconsistent

Verstoort, reageert af

Deze leerling presteert

ver onder zijn eigen kunnen

Slechte prestatiemotivatie

Gebrekkige werk- en leerstrategieën

(Mogelijk: leerproblemen)

ZelfsturendAutonoom

UitdagendCreatief

(Kenmerken van)

Leer- en/of gedragsproblemen

Risicoleerling(Drop-out)

P

R

E

S

T

A

T

I

E

S

GOED

SLECHT

SOCIAAL

ONAANGEPAST? Kenmerken van

leer-/gedragsproblemen

Is creatief / origineel

Zoekt buitenschoolse uitdaging

Maakt taken niet af

Verwaarloost zichzelf

Isoleert zichzelf

Bekritiseert zichzelf en anderen

Defensief

legt (bijna) alle verantwoordelijkheid buiten zichzelf

Op het Voortgezet Onderwijs:

loopt een groot risico zonder diploma de school te verlaten drop-out

ZelfsturendAutonoomAangepaste

succesvolleleerling P

R

E

S

T

A

T

I

E

S

GOED

SLECHT

SOCIAAL

AANGEPAST

(Te) perfectionistisch

Zoekt bevestiging van de leerkracht

Vermijdt risico

Accepterend en conformerend

Stelt zich afhankelijk op

Deze leerling wordt onvoldoende aangesproken

op de eigen mogelijkheden:

onderpresteren in relatieve zin

leert niet te leren dúrft niet te leren

risico: faalangst

ZelfsturendAutonoom

AangepastSuccesvol

Onderduikendeleerling

P

R

E

S

T

A

T

I

E

S

GOED

SLECHT

SOCIAAL

AANGEPAST ONAANGEPAST?TE

Presteert goed op tests

Presteert gemiddeld in de klas

Ontkent eigen begaafdheid

Vermijdt uitdaging

Wil niet meedoen aan geboden versnellings- /verrijkingsactiviteiten

Zoekt sociale acceptatie

Wisselt in vriendschappen

Deze leerling doet alles om niet op te vallen!

Zeer onzeker, faalangstigRisico: depressief

terugtrekken

"ziek" thuis drop-out

De succesvolle leerling

De uitdagende leerling

De onderduikende leerling

De drop-out De leerling met leer-en

gedragsproblemen

De zelfstandige leerling

0%

25%

50%

75%

100%

Profielen Leerkracht Ouders Leerling

% m

atch

“Het” beeld van een leerlingVerschillende profielen in verschillende situaties!

Wat zie je? En wat zie je nu?

Verschillende perspectieven

Kikker of paard?

ScreeningsinstrumentWerkwijze en functionaliteiten

WerkwijzeStappen en betrokkenen

Je had ook gewoon mij

kunnen VRAGEN…

Ik heb ALLES geprobeerd om haar te motiveren!

Rapportage / leerlingdossier