Wetenschap en alchimreVan de kennis die de mensen uitde oudheid hadden verworven envan de wetenschappen, die zichtoen hadden ontwikkeld, ging tij-dens de middeleeuwen zeer veelverloren. De Griekse en Romeinsebeschavingen werden immers alsheidens beschouwd en men schonker dan ook weinig aandacht aan,zodat ze spoedig in het vergeet-boek geraakten. Ook de genees-kunde ontsnapte niet aan dit lot.De ziekte werd nu als het ware,,vergeestehjkt"; ze werd be-schouwd als een soort louteringdoor God opgelegd, die men gela-ten moest aanvaarden. De gezon-de mens moest de zieke bijstaanals blijk van naastenliefde. Inde eerste helft van de middel-eeuwen onderscheidden zich voor-al de geestelijken bij het verzorgenvan zieken. De H. Benedictus vanNursia (6e eeuw) Iegde in zijnkloosterregels de ziekenzorg aanzijn volgelingen op. De monniken

hielden zich niet alieen praktischbezig met het verzorgen vanzieken, ze waren aanvankelijk ookde enigen die de geneeskunde, o{'beter, wat er van de geneeskundeuit de oudheid nog was overgebie-ven, als wetenschap kenden. Vanal wat de antieke wereld op ditgebied had gepresteerd, was bij-na niets meer bekend, te meer om-dat ook de Romeinen de Grieksetaal hadden gebruikt om hunideeën en hun kennis van demedische wetenschap te ver-spreiden. Deze taal was echterin de middeleeuwse kloostersvan het Westen weinig bekend.Al wat de monniken van ge-neeskunde afwisten, hadden ze

dus uit de praktijk moeten leren,terwijl in de Arabische wereld ge-leerden als Avicenna volop ge-bruik maakten van de Grieksewerken bij de uitbreiding van hunkennis. Het moet ons dan ook nietverwonderen, dat de Arabieren

op dit gebied een grote voorspronghadden. Toch hebben de monni-ken goed werk geleverd, vooral ophet gebied van de geneeskundigekruiden, waat:aar' zlj zeer veel be-lang hechtten.Vanaf de rre eeuw is er echterverandering in deze toestand te be-speuren. Omstreeks die tijd ont-staat wat we kunnen noemen eenmiddeleeuwse lekengeneeskunde.I)e geneeskunde wordt nu nietmeer uitsluitend door monnikenuitgeoefend, maar ook door leken,Te Salerno in Zuid-Italië werdtoen de eerste medischc school ge-sticht, die talrijke studenten uitvele Europese landen aantrok,Hier werd de Griekse geneeskun-de weer opgenomen en over Euro-pa verspreid. Ook de Arabischewerken waren daar bekend. Zowerd Salerno de rvegbereider vande eerste universiteiten van Bo-logna, Montpellier, Padua. Reedsin de r z eeuw verbood de Kerkaan de monniken zich nog metgeneeskunde bezig te houden en inde r3e eeuw rverd dit verbodook aan de seculiere (wereldlijke)geestelijkheid opgelegd.Nochtans kan men in deze periodenog steeds niet spreken van eenechte geneeskunde; het blijft veel-eer een louter discussiëren overtheoretische zaken, dan wel eenpraktische toepassing van de me-dische kennis. In dit verbandspreekt men van medische scholas-tiek. Eén van de bekendste verte-genwoordigers daarvan was Pietrod'Abano. Hij legde er zich vooralop toe, de tegenspraken die voor-kwamen in de werken van bekendepersooniijkheden op medisch ge-bied door een sofistische redene-ring weg te cijferen.Ondanks het feit dat de middel-eeuwen voor de echte geneeskun-de, zoals wij die nu kennen, weiniggepresteerd hebben, kunnen wetoch enkele positieve resultatenopsommen. Onder het impuls vande christelijke leer nam het zieken-huiswezen grote uitbreiding. Totde oudste ziekenhuizen van West-

"-l

tl" ,)J1h*n *,'i

; r: t&1fu-$Ëhvêrzorging in hef llôtêl-Did"te Parl;s

408

Tijdens de middeleeuwen ge-raakten de',heidense" weten-schappen uit de oudheid op ,

het achterplan. Zo verginghet ook de geneeskunde. Aan-vankelijk hielden alleen mon-niken zich met ziekenzorgbezig. maar in de rre eeuwontstond de lekengeneeskun-de. Belangrijke verwezenlij-kingen zijn echter de toepas-sing van kruiden en het ont-staan van het ziekenhuiswezen.Ook de alchimie speelde toeneen belangrijke rol.

Europa behoren het Hôtel-Dieuvan Lyon (6e eeuw) en dat vanParijs (7e eeuw) . Ook bestondener duizenden ieprozerieën, waarmen de melaatsen verzorgde. Eenander positief element was, datmen vaststelde dat infectie, de oor-z.aak ts van vele ziekten. Genees-heren van de universiteiten vanBologna en Montpellier boektenop dit gebied goede resultaten.Wanneer wij bcdenken, dat juistin de middeieeuwen Europa doormeedogenloze ziekten, als de pesten de melaatsheid, werd geteisterd,dan is het dubbel erg, dat de ge-neeskunde toen nog zo machteloosstond. Vooral tegenover de pestwas de mens weerloos. Men ken-de wel enkele nuttige voorbehoed-middelen om br-smctting te ver-mijden, maar over het ontstaanvan de ziekte deden vele onzinnigepraatjes de ronde; men beschul-digde de joden ervan de kwaai teverspreiden of men bracht hetontstaan ervan in verband met desterren. Ook gaf men de mensenallerlei,,raadgevingen", b.v. niette lang te slapen ! Niemand dachter echtcr nog aan, dat reeds Avi-cenna de ratten als de verspreidersvan de pest had aangewezen.De melaatsheid, veel minder be-smettelijk, was op het einde van der5e ecuw bijna helemaal over-wonncn, dank ,rj maatregelenals de afzondering van de melaat-sen in leprozerieën en de ver-

plichting een speciale kleding tedragen. De melaatsen moestenook houten ratels bij zich dragenom de gezonde mensen, die in hunbuurt kr'r,amen, op afstand tehouden.Eén van de stelregels die de mid-deleeuwse geneeshercn bij het be-strijden van ziekten volgden rvas,dat men het gelijke met het gelijk-soortige moest bestrijden. Zotrachtten zij b.v. zomersproetente verwijderen met luipaardenvet;ontstoken ogen moest men behan-delen met een geneesmiddel ge-maakt uit pauwenogen en tegengeelzucht waren gele kippeborst-.jes aangeraden. De middeleeur,vsegeneesmiddelen waren dus weizeer zonderling. Bovendien be-vatten ze dikwijls wel een twintig-tal verschillende eiementen.Een aan de geneeskunde aanver-wante bedrijvigheid was de alchi-mie. Zrj was reeds in de oudheidtot ontwikkeling gekomen, maarkenrle in de middeleeuwen haarhoogste bloei. De alchimist hield

alchirnisten

zich bezig deels met wetenschap-pelijke, deels met filosofische op-zoekingen. Hù zocht naar de(Ésteen der wijsheid", naar hetalheiismiddel. Hij trachtte edelemetalen samen te stellen, vertrek-kende van andere, minder kost-bare materialen. Onder hen warener merkwaardige mensen, die uit-blonken in allerlei proefnemingenen die mogen beschouwd wordenals de voorlopers van de heden-daagse scheikundigen. Maar err,raren ook andcr,'n, avonturiers,aftruggelaars, bedriegers en op-lichters, die de alchimie beoefen-den om de mensen op een sluwemanier hun geld te ontfutselen.We moeten nog rvachten tot detijd van de renaissance v6ôr we opmedisch gebied geleerden metnaam aantreffen, die de genees-kunde een nieuwe, moderne rich-ting zullen aanwijzen.

ËEê

æ

409