6. Breuklijnen in de samenleving

6.1. Wat zijn breuklijnen?

Gedurende je leven ben je lid van verschillende groepen. Doordat je lid bent van een bepaalde groep kan je geen lid meer zijn van een andere specifieke groep (bv. Vlamingen vs. Walen). Hierdoor kunnen spanningen ontstaan.

De groepen van mensen waarmee we goed kunnen opschieten en waar we graag toe behoren, wordt ook wel eens de in-group genoemd. De groepen van mensen waar we daarentegen niet mee kunnen opschieten, wordt dan de out-group genoemd. Tussen deze in- en out-groupen ontstaan scheidingslijnen. Meestal lukt het echter voor de groepen om op een goede manier samen te leven en kunnen conflicten opgelost worden. Maar soms kunnen de belangen van deze in- en out-group zo uiteenlopen dat er grote conflicten ontstaan waarvoor er geen, of alleszins moeilijk, een oplossing gevonden wordt. Deze conflicten kunnen breuklijnen in de samenleving veroorzaken. Er ontstaat dan een kloof tussen verschillende groepen binnen de samenleving.

Breuklijnen in de samenleving = sociale verschillen kunnen in samenlevingen aanleiding

geven tot felle strijd en soms tot burgeroorlogen. Het gaat om ernstige verschillen die

het wezen van een samenleving kunnen bedreigen.

In onze samenleving kunnen we o.a. breuklijnen zien tussen:

Autochtonen en allochtonen Arm en rijk Godsdiensten Werkenden en niet-werkenden …

Deze breuklijnen staan niet steeds allemaal op de voorgrond maar evolueren samen met de veranderingen in de maatschappij.

1

Macklemore & Ryan Lewis – Same Love (ft. Mary Lambert)

When I was in the third grade I thought that I was gay,'Cause I could draw, my uncle was, and I kept my room straight.

I told my mom, tears rushing down my faceShe's like "Ben you've loved girls since before pre-k, trippin' "

Yeah, I guess she had a point, didn't she?Bunch of stereotypes all in my head.

I remember doing the math like, "Yeah, I'm good at little league"A preconceived idea of what it all meant

For those that liked the same sexHad the characteristics

The right wing conservatives think it's a decisionAnd you can be cured with some treatment and religion

Man-made rewiring of a predispositionPlaying God, aw nah here we go

America the brave still fears what we don't knowAnd God loves all his children, is somehow forgotten

But we paraphrase a book written thirty-five-hundred years agoI don't know

And I can't changeEven if I tried

Even if I wanted toAnd I can't change

Even if I triedEven if I wanted to

My loveMy loveMy love

She keeps me warmShe keeps me warmShe keeps me warmShe keeps me warm

If I was gay, I would think hip-hop hates meHave you read the YouTube comments lately?

"Man, that's gay" gets dropped on the dailyWe become so numb to what we're saying

A culture founded from oppressionYet we don't have acceptance for 'em

Call each other faggots behind the keys of a message boardA word rooted in hate, yet our genre still ignores it

Gay is synonymous with the lesserIt's the same hate that's caused wars from religion

Gender to skin color, the complexion of your pigmentThe same fight that led people to walk outs and sit insIt's human rights for everybody, there is no difference!

Live on and be yourselfWhen I was at church they taught me something else

If you preach hate at the service those words aren't anointedThat holy water that you soak in has been poisoned

When everyone else is more comfortable remaining voicelessRather than fighting for humans that have had their rights stolen

I might not be the same, but that's not importantNo freedom till we're equal, damn right I support it

(I don't know)

2

And I can't changeEven if I tried

Even if I wanted toMy loveMy loveMy love

She keeps me warmShe keeps me warmShe keeps me warmShe keeps me warm

We press play, don't press pauseProgress, march on

With the veil over our eyesWe turn our back on the cause

Till the day that my uncles can be united by lawWhen kids are walking 'round the hallway plagued by pain in their heart

A world so hateful some would rather die than be who they areAnd a certificate on paper isn't gonna solve it all

But it's a damn good place to startNo law is gonna change us

We have to change usWhatever God you believe inWe come from the same one

Strip away the fearUnderneath it's all the same loveAbout time that we raised up...

And I can't changeEven if I tried

Even if I wanted toAnd I can't change

Even if I triedEven if I wanted to

My loveMy loveMy love

She keeps me warmShe keeps me warmShe keeps me warmShe keeps me warm

Love is patientLove is kind

Love is patientLove is kind

(not crying on Sundays)Love is patient

(not crying on Sundays)Love is kind

(I'm not crying on Sundays)Love is patient

(not crying on Sundays)Love is kind

(I'm not crying on Sundays)Love is patient

Love is kind

3

6.2. Gradaties van conflicten

Niet bij elk conflict tussen groepen wordt er van een breuklijn gesproken. Hierin zijn er gradaties:

1. Maatschappelijke tegenstellingen : conflicten binnen een samenleving rond één specifiek maatschappelijk probleem

2. Maatschappelijke scheidingslijnen : meningsverschillen rond een samenhangend geheel van conflicten

3. Maatschappelijke breuklijnen: zwaarste vorm van splijting waarbij de maatschappij door een conflict getekend is

6.3. Niveaus waarop breuklijnen ervaren worden

Een breuklijn wordt voor de uitgeslotene, dus deze aan de andere kant van de breuklijn, op drie manieren ervaren:

Relationele breuk: met personen, groepen en netwerken Maatschappelijke breuk : zij voelen zich uitgesloten uit de arbeidsmarkt en het

cultureel en maatschappelijk leven Ruimtelijke breuk: betreffende de woonplaats. Zij wonen in specifieke wijken of

buurten

6.4. Traditionele Belgische breuklijnen

België kent drie traditionele breuklijnen:

1. Religieus-filosofische breuklijn2. Sociaal-economische breuklijn3. Vlaams-Waalse breuklijn

De verschillende visies worden geïnstutionaliseerd om te vermijden dat de conflicten die uit de breuklijnen voortkomen uit de hand zouden lopen. Geïnstutionaliseerd wil zeggen dat elk standpunt in een ruimere organisatie wordt vertegenwoordigd. In België is deze organisatie meestal een politieke partij.

1. Religieus-filosofische breuklijn

De religieus-filosofische breuklijn is de breuklijn die de scheiding tussen Kerk en Staat betreft. Een verzuiling van katholieken en vrijzinnigen ontstond nadat er een verdeling van de macht over de verschillende maatschappelijke domeinen plaatsvond. De

4

religieus-filosofische breuklijn komt onder andere naar voren tijdens het debat over abortus en euthanasie, en in het verleden tijdens de schoolstrijd.

2. Sociaal-economische breuklijn

De breuklijn tussen werknemers en werkgevers wordt de sociaal-economische breuklijn genoemd. Deze wordt geïnstutionaliseerd in vakbonden tegenover werkgevers. De sociaal-economische breuklijn is ontstaan tijdens de industriële revolutie waarin er een strijd om de verdeling van de economische welvaart plaatsvond. Een gevolg van deze breuklijn is dat er onderhandelingen tussen vakbonden en werkgeverorganisaties in overlegstructuren gevoerd kan worden (= geïnstutionaliseerde klassenstrijd). Deze breuklijn komt tot uiting tijdens discussies rond flexibele arbeid, verlaging loonkosten,…

3. Vlaams-Waalse breuklijn

De Vlaams-Waalse breuklijn betreft de breuklijn tussen Vlamingen en Walen en wordt geïnstutionaliseerd in de Vlaamse beweging tegenover de Waalse. Deze breuklijn is ontstaan doordat de Vlamingen zich op basis van hun taal gediscrimineerd voelden aangezien Frans de enige officiële taal was in België. Vooral de middenklasse heeft toen actie gevoerd voor emancipatie en om tweetaligheid te bekomen. Dit onder andere in het onderwijs door het eisen van tweetaligheid in de

Brusselse scholen. Tegenwoordig wordt de strijd voornamelijk gevoerd rond economische belangen bv. splitsing sociale zekerheid.

6.5. Nieuwe Belgische breuklijnen tussen laag- en hooggeschoolden

Door de voortdurend evoluerende maatschappij kunnen bestaande breuklijnen vervagen, hun relevantie verliezen of zelfs helemaal verdwijnen. Daarnaast kunnen er nieuwe breuklijnen ontstaan. In België zien we dat de religieus-filosofische breuklijn stilaan op de achtergrond komt te staan en dat er een nieuwe breuklijn optreedt: de breuklijn tussen laag- en hooggeschoolden.

In de 19de eeuw werd je plaats in de samenleving bepaald door je afkomst. Dit is vandaag de dag niet meer het geval. Onze hedendaagse maatschappij is geëvolueerd naar een kennismaatschappij. Dit houdt in dat men zowel bij productie als bij consumptie van verschillende goederen meer moet weten en kunnen. Deze kennismaatschappij brengt nieuwe vormen van ongelijkheid teweeg. Opleiding en diploma worden belangrijker en zorgen voor verschillende levenskansen (gevaar voor inkomensverlies door ziekte, werkloosheid,…). Dit geeft aanleiding tot een nieuwe breuklijn: de breuklijn tussen laag- en hooggeschoolden

5

6

6.5. Verscherping van de breuklijnen in de wereld door globalisering

Hierboven schreven we reeds dat de voortdurend evoluerende maatschappij er voor kan zorgen dat bestaande breuklijnen vervagen, hun relevantie verliezen of zelfs helemaal verdwijnen. Het omgekeerde is ook waar. De evolutie van de maatschappij kan er ook voor zorgen dat er nieuwe breuklijnen ontstaan of reeds aanwezig breuklijnen verscherpt worden. De toenemende globalisering zorgt voor zo een verscherping van een aantal belangrijke breuklijnen.

Door de hedendaagse mobiliteit van kapitaal, goederen, mensen en info is er een wereld ontstaan die gekenmerkt wordt door globalisering. Globalisering duidt op het openstellen van grenzen tussen landen waardoor goederen en diensten zich gemakkelijker kunnen verplaatsen. Het speelt zich af op verschillende vlakken waaronder economisch, technologisch, financieel, sociaal, ecologisch, politiek, en cultureel.

Deze toenemende globalisering kenmerkt de wereld en treft alle samenlevingen met positieve, maar ook met negatieve gevolgen. Één van deze gevolgen van de globalisering is het verscherpen van de breuklijnen tussen o.a.:

- Arme zuiden en rijke noorden = ontwikkelingsperspectief- Economie en ecologie = milieuperspectief- Islam en Christendom = godsdienstperspectief

6.5.1. Ontwikkelingsperspectief: breuklijn tussen arme Zuiden en rijke Noorden

De economische ongelijkheid neemt wereldwijd nog steeds toe. Amper 85 mensen hebben evenveel vermogen als de 3,5 miljard armste mensen (ngo Oxfam).

Door oneerlijke wereldhandel, de grondstoffencrisis en de schuldenlast wordt de kloof tussen Noord en Zuid in stand gehouden.

Videofragment uit Wereld in beeld: het verdelingsvraagstuk – de kloof tussen rijk en arm

7

6.5.2 Milieuperspectief: breuklijn tussen economie en ecologie

Uitputting- Aardolie- en aardgasvoorraden gaan nog maar 50 jaar mee- De zeeën worden aan een hoog tempo leeggevist- 50 tot 100 planten- en diersoorten verdwijnen elke dag- Het regenwoud wordt gekapt aan een snelheid van 2 voetbalvelden per seconde

Vervuiling- Radioactief afval- Giftige stoffen in lucht, water en bodem

Exploitatie van het zuiden

6.5.3. Godsdienstperspectief: breuklijn tussen Islam en Christendom

Na de terroristische aanslagen van 11 september in 2001 werd er een nieuwe breuklijn getrokken. De wereld werd verdeeld in twee kampen: die van de moslims en die van de christenen. Zowel Bin Laden als president Bush (V.S.) betrokken hun geloof bij het conflict.

8

6.6. Conflicten door breuklijnen in de maatschappij

- Sociale conflicten : tussen werkgever en werknemer

- Economische conflicten : een staat voelt zich bijvoorbeeld oneerlijk beconcurreerd door de industrie van een andere staat, of ergert zich over het feit dat een andere staat via subsidies of heffingen zijn binnenlandse markt afsluit en wel exporteert

- Religieuze conflicten : diverse religieuze en niet-religieuze stromingen kunnen in conflict geraken met elkaar

- Etnische conflicten : oorlog tussen etnische groepeno Etnische groepen = een verzameling personen die één of meer van de

volgende kenmerken gemeen hebben Godsdienst/levensbeschouwing Raciale afkomst (blijkend uit gemakkelijk herkenbare lichamelijke

kenmerken) Nationale afkomst, of Taal en culturele tradities

- Juridische conflicten : conflicten op het niveau van de wetgeving

6.7. Sociologische theorieën over maatschappelijke conflicten

Verschillende sociologen en psychologen trachten via theorieën het grote aantal conflicten tussen groepen te verklaren. Het gaat dan zowel om spanningen tussen groepen met een verschillende cultuur of godsdienst, sociaal-economische groepen, houdingen ten opzichte van holebi’s,…

De komende theorieën bekijken deze conflicten vanuit verschillende invalshoeken. Een eenduidige verklaring is er tot nu toe niet voor handen.

6.7.3. Zondeboktheorie

Mensen die door een economische crisis of andere omstandigheden niet kunnen bereiken wat ze willen, voelen zich gefrustreerd. Deze frustratie zoekt een uitweg en kan in sommige gevallen leiden tot agressie. De agressie kan echter vaak niet geuit worden tegen de ware bron van frustratie aangezien men het moeilijk kan opnemen tegen wereldgebeurtenissen of tegen een overheid die zijn verantwoordelijkheden ontloopt. Daarom gaat men deze agressie verplaatsen naar een zwakkere minderheidsgroep (een out-group). Deze out-group wordt gezien als de oorzaak van al de

9

ellende en krijgt bijgevolg de schuld van alles wat misloopt. René Girard (1923) was de eerste om te spreken van ‘de zondebok’.

Zoeken van een zondebok = De neiging van gefrustreerde of ongelukkige

individuen/groepen om hun agressie af te wentelen op groepen die impopulair,

zichtbaar en relatief machteloos zijn.

Voorbeelden van typische zondebokken zijn: joden, migranten, homo’s, vluchtelingen, werklozen,…

Deze groepen worden gekozen omdat ze:

- Impopulair zijn- Gemakkelijk bereikbaar zijn- Goed herkenbaar zijn (vallen op)- Machteloos zijn kunnen geen tegenreactie geven

Bepaalde groeperingen misbruiken de gevoelens van machteloosheid, de armoedesituatie en concrete samenlevingsproblemen om hun aanhang, al dan niet via verkiezingen, te vergroten. Het hebben van een zondebok geeft bovendien gevoelens van verbondenheid en brengt mensen samen.

6.7.4. Projectietheorie

You can tell more about a person by what he says about others than you can by what others say about him – Audrey Hepburn

De bovenstaande theorie van de zondebok is een voorloper van de projectietheorie.

Projectie = de tendens om kenmerken of emoties van zichzelf die men tracht te

ontkennen, verbergen of verdringen toe te schrijven aan anderen zonder dat hiervoor

enige objectieve grond is.

Het uitgangspunt van deze theorie is dat een vooroordeel verborgen zit in onze eigen, onderdrukte impulsen. We gaan het onderwerp van het vooroordeel projecteren in anderen.

Binnen de context van etnocentrisme kunnen we drie types van projectie onderscheiden:

10

a. De directe projectie : we beschouwen een negatief kenmerk van onszelf alstypisch voor de andere

b. De splinter-balk projectie : we overdrijven sterk bij de ander een kenmerk dateigenlijk typisch is voor onszelf maar waar we onsniet bewust van zijn. Dit kenmerk wordt uitvergroot bij de ander. Er wordt in feite een karikatuur vangemaakt zodat we onszelf niet moeten verwijten datwe dat kenmerk bezitten

Denk hierbij aan het spreekwoord: ‘de splinter in andermans oog wel zien, maar niet de balk in het eigen’ (= over kleine fouten van een ander vallen terwijl de eigen grote fouten niet worden gezien)

c. De complementaire projectie : we schrijven onze eigen emotionele toestand toe aande kenmerken van anderen

Hoe meer iemand bepaalde kenmerken in zichzelf veracht, hoe meer hij door projectie ook zijn zondebokken zal verachten.

6.7.5. Anomietheorie

De anomietheorie is één van de meest bekende en klassieke theorieën die een verklaring bieden over wat deviant of afwijkend gedrag is (deviant gedrag = gedrag dat de normatieve regels van een groep of maatschappij overtreedt). Durkheim introduceerde dit begrip in de sociologie. Het waren echter Merton en andere sociologen die de anomietheorie ontwikkeld en uitgewerkt hebben.

Anomie = een toestand waarbij de samenleving niet langer in staat is richting te geven

aan het (alledaagse) doen en laten van haar leden

Voor de verklaring van het ontstaan van anomie verwijst Durkheim naar het feit dat wij mensen geen fysiologische rem hebben op onze behoeften. Ons lichaam vertelt ons bv. wel wanneer we honger hebben of wanneer we moeten gaan slapen. Maar we beschikken niet over een automatisch mechanisme dat onze sociale of morele behoeften, zoals het streven naar macht en sociale status, regelt. Om er voor te zorgen dat we onze driften toch kunnen beheersen zijn er regels, in de vorm van waarden en normen, opgesteld. Deze regels bieden voor iedereen in de samenleving duidelijkheid bv. over

11

wat zijn/haar plaats is in de samenleving, wat de rechten en plichten zijn verbonden met deze plaats, wat ze kunnen verwachten,…

Twee specifieke situaties kunnen voor ontregeling van de samenleving zorgen waardoor de samenleving in een toestand van anomie komt:

1) Periodes van extreem hoge of lage economische conjunctuur2) De overgang van agrarische naar industriële samenleving

Ongeveer 40 jaar later werkte Merton deze anomietheorie verder uit en hij onderscheidt in de samenleving een sociaal en een cultureel systeem.

- Cultureel systeem: de doelstellingen, wensen, verwachtingen en waarden waar mensen naar streven

- Sociaal systeem: schrijft voor hoe leden van de samenleving deze culturele doelstelling op legitieme wijze kunnen bereiken. Dit zijn de geïnstutionaliseerde middelen

De culturele doelstelling zijn voor de meeste leden van de samenleving dezelfde. Bovendien proberen ze deze ook op een legitieme manier te bereiken. De meeste leden van de samenleving gedragen zich dan ook conform. Men gedraagt zich conform als de culturele doelstelling en middelen om ze te bereiken op elkaar zijn afgestemd.

Maar, niet iedereen gedraagt zich conform. Merton beschrijft vier anomische situaties:

1) Innovatie2) Ritualisme3) Rebellie4) Terugtrekking

Culturele doelstellingen(waarden)

Geïnstutionaliseerde doelstellingen (normen)

Conformisme + +Innovatie + -Ritualisme - +Rebellie +/- +/-Terugtrekking - -

1) Innovatie

We spreken van innovatie wanneer een individu de culturele doelstelling nastreeft maar deze met niet-legitieme middelen probeert te verkrijgen

12

2) Ritualisme

Merton spreekt van ritualisme wanneer de maatschappelijke regels onderdanig gevolgd worden maar de culturele doelstelling nog weinig betekenis hebben. Deze personen hebben het opgegeven of trachten niet meer verder te geraken

3) Rebellie

Bij rebellie worden zowel de doelstellingen als de middelen om deze te bereiken verworpen en vervangen door andere

4) Terugtrekking

Van terugtrekking wordt gesproken wanneer de doelstelling en de middelen verworpen worden maar men niet in opstand komt. Deze personen leven in de marginaliteit en dus aan de rand van de samenleving

6.7.6. Toepassing

Tot 5 jaar cel voor Bloed Bodem Eer en Trouw-kopstukken

Het kopstuk van Bloed Bodem Eer en Trouw krijgt vijf jaar cel, waarvan één met uitstel. De rechtbank van Dendermonde acht het bewezen dat Bloed Bodem Eer en Trouw een terreurgroep was die een nationaal-socialistisch regime in ons land wou installeren, door aanslagen tegen mensen en gebouwen te plegen.

Op het proces stonden 16 leden van de groep terecht voor racisme en negationisme en voor terrorisme. De rechter acht het bewezen dat Bloed Bodem Eer en Trouw wel degelijk een extreemrechtse terreurgroep was met een duidelijk doel: "het destabiliseren van de nationale orde en daartoe confrontatie tussen verschillende vijanden uitlokken - zodat angst bij de bevolking zou ontstaan en zij status konden opbouwen bij de publieke opinie -, financiële basis en netwerk uitbouwen, bewapening voorzien en personeel opleiden en voorbereiden, in beperkte mate zelfs acties ondernemen tegen volksvijanden".

In het vonnis staat dat tijdens bijeenkomsten "een geweldverheerlijkende, extremistische ideologie werd aangehangen en gepredikt, leden werden beïnvloed en ideologisch rijp gemaakt". De rechtbank tilde zwaar aan een propagandafilm tegen "zwarten", waarbij een getekend hoofd als schietschijf gebruikt werd. Verder benadrukte de rechtbank dat de groep duidelijk gestructureerd was, er een grote loyauteit was tussen de leden en er gezamenlijk naar gevechts- en schietoefeningen gegaan werd.

Uit de combinatie van de ideologische pamfletten, verspreiding van het gedachtegoed, de propagandafilm, het wapenarsenaal en de oefeningen met actiebereidheid, werd het terroristische oogmerk voor vier leiders en acht leden bewezen. De rechtbank is overtuigd dat de leden en leiders de bedoeling hadden de democratie "in haar hart te raken" en de bevolking "ernstige vrees aan te jagen door het beramen van aanslagen - die talloze personen het leven kunnen kosten - en acties om terreur te zaaien, zodat de tijd rijp zou zijn om de gehele rechtsorde om te gooien."

13

De rechter hield er rekening mee dat concrete acties op relatief korte termijn te verwachten waren, gezien het wapenarsenaal, hoewel ze ook erkende dat "sommige handelingen amateuristisch aandeden".

"Al bij al lichte straf"

De rechtbank gelooft dus dat de leden van Bloed Bodem Eer en Trouw aanslagen wilden plegen tegen mensen en gebouwen om zo de macht in ons land over te nemen en een extreemrechts regime te installeren.

Het kopstuk van de groep heeft vijf jaar cel gekregen, waarvan één jaar met uitstel. Hij moet ook een boete betalen van 8.250 euro en kreeg nog eens twee keer zes maanden cel voor andere dossiers van slagen en verwondingen en handel in anabolica.

Volgens zijn advocaat Michel Van Assche is het een evenwichtig vonnis. "Het is ongeveer de helft van wat het openbaar ministerie vroeg", merkt hij op. "Ik ga me niet over de feiten uitspreken of een reactie van mijn cliënt geven."

De andere leiders van de bende kregen 30 maanden tot 4 jaar cel. Andere verdachten kregen celstraffen tussen 6 maanden en 3 jaar, geheel of gedeeltelijk met uitstel, en boetes tot 5.500 euro. Naast straffen werden de veroordeelden ook voor vijf jaar ontzet uit hun burgerrechten. Voor vier verdachten werd een eenvoudige schuldigverklaring uitgesproken, één persoon werd vrijgesproken. Er werden ook geldsommen en wapens verbeurdverklaard en er werd een verdeling van de gerechtskosten bepaald.

Volgens advocaat Frank Scheerlinck die een van de leiders verdedigde, kreeg zijn cliënt "al bij al een lichte straf" (18 maanden, red.). "Ik ben daar zeer tevreden. Hij werd vervolgd en is nu veroordeeld als leider van een terroristische organisatie. Maar hij heeft een veroordeling gekregen waardoor hij niet meer naar de gevangenis terug moet, waardoor ik niet anders kan dan zeer tevreden zijn."

De burgerlijke partijstelling van Dyab Abu Jahjah is ongegrond verklaard. Eén persoon kreeg een schadevergoeding. Het CGKR kreeg één euro morele schadevergoeding.

Bron: http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.1865391 - 7 september 2014

14