%Vl)4)111)E1 B(0Ek

)

SPE1.T.inG voi UITSPRAAK

VREEMDE ETlTFNNikMEN.

01

H i it LT L 1 N -',

V00RAKIF.RAAs A\ r, '.':

1 1 ITSPRAAKLF.P R. DEN ll)uR.rAAAISTF, EUROPESCH T_\LEN

Tweede Uitgave.

TL AMSTERDAMBij

.HENDRIK FRIJLTNK 1'58

WOORDGNBOEIi

vuoi 1i1

U I 'I S P R A A K

VIIEEMDE EIGENNAMEN.

WOORUCNBOEK

VOOR D1

SPELLING EN UITSPRAAK

VAN

VREEMDE EIGENNADZEN.

A. JP1lLL1JL'S ALLGEMEINES WORTERBUC Ii VOOR II1T NEDERLANDSCUE JUBLIEE BEWERKT

DOOR

U. FULJLI%K. VQORAFGEGAAN VAN ERNE

UI T S P 1144 K L E E 11

DEN VOORNAA'ISTE

EUROPESCHE TALIE1N.

Tweede Uitgave.

TE AMSTERDAM, BJJ FIENDRIK FRTJLTNK. 1858.

GEDflUI(r BIJ w. J1 fl)1Elr

EERIGT VOOR DE TWEEDS UITGAVE.

In mijn 1 ieuw Handbook cler Aardrijhskunde, dat thans geheel afge

werkt bet licht ziet , ben jk bier en char in de uitspraak van vreemde hlaatsnamen to gemoet gekomen ; dit kon echter niet wel bij ieder vreemd wooed geschieden, wilde bet werk niet de beknoptheid to buiten gain, die ik er, behoudens deugdelijkheid, aan wenschte to geven . Na zou (lit Woordenboek, zoo ik mij durf vleijen, niet ondoelmatig zijn voor lien, die omtrent de uitspraak van vreemde eigennamen jets moor wenschten to weten, dan hetgeen in gemeld Handbook verklaard wordt ; ik word echter door eon mijner vrienden, tevens eon bevoegd beoordeelaar van alles wat linguistiek betreft, opmerkzaam gemaakt op den prijs der eerste uitgave. De som van f 4,90 toch, zij de prijs ook goedkoop voor hetgeen er voor geleverd wordt, is tamelijk bong voor velen, die zich hot work anders gaarne zouden aanschaffen . Ik hob derhalve , bij doze tweede uitgave , den prijs tot op bijna de belft verminderd en op f 2,50 gosteld, en hot werk daardoor voor eon veel grooter pubhek, dan bet vroegere, toegankelijk gemaakt .

Ik ben zeer dank baar voor de wijze , waarop de eerste uitgave in der tijd ontvangen is, en den lof, er mij voor toegekend. Hot verslag van eon mij onbekenden referent (bij teekent zich J . II. G.), geplaatst in de boe1 beschouwing der Vade~landsclae Letteroefeningen voor 18 5 3 , biz. 7 0 8 en very . , luidt gedeeltelijk aldus

De uiterlijke aanleiding, die den Schrijver tot bet bewerken van slit oordenboek bewoog , wordt in de Inleiding opgegeven. Het is zeker, dat bij zijile veelomvattende taalkennis bier op eene wijze heeft aangewend, die hem bet volste regt geeft tot de vaak zoo ongegronde bewering, dat a islet dozen arbeid in eene bestaande behoefte voorzien wordt." De eneyclopedische omvang van hetgeen tot a algemeene beschaving" wordt gerekend --eon omvang die vaak tot den inhoud in zoo tretiuig omgekeerde reden staat -- blijkt toch dagelijks menigeen niet to vrijwaren voor de wonderlijkste radbraking van vreemde namen. Schoon wij den geleerden Schrijver niet gaarne zouden toestemmen ii dat men de uitspraak van vreemde woorden veilig may houden voor eon maatstaf van iemands geestbeschaving," zoo is bet niettemin eon feit, dat men bet vrij algemeen werkelijk doet, en dat eon misslag hieriil vaak iemands uutstekende wetensehappelijke vorming voor

IV INLEIDING.

een oogenblikkelijken indruk van lets belagchelijks in de schaduw stelt. Daarorn zal dit nuttige week voor menigeen een hoogst welkom geschenk zijn, vooral voor redenaars van allerlei spreekgestoelten .

I

,MiLLERS WOvterbuch heeft overigens den Schrijver slechts tot leg-gel gediend. De staaltjes , door hem aangehaald van de wijze waarop in het Duitsehe werk vele eigennamen, die op ons land betrekking hebben, worden mishandeld, loen ons hem danken, dat hij den in-howl airs eene naauwkeurige herziening en omwerking onderwierp, en gelooven dat de Uitspraakleer van een veertiental Europesche talen, door hem voor MULLERS Allgemeine .4ussprachlehre van een tiental in de plaits gesteld, de waarde van het boek, zoo als het voor oils ligt, verve boven dat van M. verhoogt. Die Uitspraakleer-zelve, voor zoo verve wij er eene uitspraah over wagers (betreffende de tilers door den S, de Romanische en Germaansche genoemd) komt ons voor, naar den wensch des S., duidelijkheid aan eenvoudigheid to paren, en uitnemend aan hair doel to beantwoorden ; niet alleen voor 't yolk in het algemeen, waarvoor ze meer bepaald bestemd is, maar ook vooral voor Autodidacten, die deze verschillende talen alleen uit eene Spraakleer en de lectaur der Schrijvers-zelven kennen . Doch gaarne hidden wij er eene korte opgave bij gezien van de wijze, waarop gewoonlijk de Oud-Griekscfie en Latijnsche eigennamen in onze tail worden overgebragt, voor zoo verve die tot vaste repels is to brengen. Zmmers zeer algemeen, inzonderheid bij onze vrouwen, is het gebrek dat zij, die namen slechts uit de jinn hirer kindsheid zich herinnerende, toen zij schier uitslnitend, helaas ! Fransclze boeken als bronnen gebruikten, ze later op de wonderlijkste wijze onkenbaar la-ten klinken."

Aan hetgeen ref. werlschte omtrent het overbrengen van Oud-Griek-sche en Latzjnsche eigennamen in onze tail, en aan nog meer andere taken, heb ik bij deze tweede uitgave wel degelijk gedacht ; maar dat alles zou aan dit werk nog al uitgebreidheid geven, die niet vereenigbaar is met den prijs, waarvoor het thins verkrijgbaar wordt gesteld. Welligt doe ik zoo jets bij eene andere gelegenheid.

Junij 18 5 8.

II. FId IJLINK. INLEIft INCr.

Een pear jaren geleden sehreef de Maatschappij van Nederlandsche Letterfeunde, to Leiden, de volgende prijsvraag uit :

U Aangezien er nog willekeur, althans onzekerheid, schijnt te be-I,stain in hot dulden en overnemen van woorden uit vreemde talon u in de onze, en door eene gebrekkige handelwijze ten dozen opzigte N de rijkdom of de zuiverheid onzer tail gevaar loopt van schade to F, lijden, zoo vraagt de Maatschappij naar de beginselen, die bij de !1zuiverheid en verrijking onzer teal behooren in acht genomen to itworden, en naar de taalkundige repels, volgens welke vreemde woor

den opgenomen of geweerd moeten worden."

Vooral trok onze aandacht hot daarbij uitgedrukte verlangen, dat

in hot antwoord oolc de repels voor de spelling. van namen van

plaatsen en personen uit den vreemde" moesten uworden opgenomen."

Hoe wenschelijk hot voor ongeletterden mope zijn, dat uitheemsche woorden in onze teal z66 worden geschreven, als zij moeten worden uitgesproken, stain evenwel aan de invoering van zulk omen repel zwarigheden in den weg, die niet ligtelijk to overwinnen zijn .

Men heeft din tot heden vrij algemeen bet stelsel gevolgd, van de oorspronkelijke spelling der vreemde eigennamen to behouden, en de uitspraak aan den lezer over to laten, wanneer, namelijk, doze namen zijn ontleend uit eene tail, die geheel of bijna de zelfde letterteekens heeft als de onze, to weten, de Romeinsche of de Duitsche. Sleehts enkele uitzonderingen zijn door hot gebruik geijkt, zoo als de namen

,Paris, London, Ken/en, Berlijn, TVeenen, ilongarife, enz. Eer1

INLEIDLNG.

tinder geval is hot echter met namen uit eene tail, welker alphabet geheel van hot onze verschilt, b, v., om flog maar in Europa to blijven, hot }tussisch, Serbisch, NieuwGrieksch, Turksch, enz. Geschreven in hunne oorspronkelijke vormen, zijn zij, zelfs voor verreweg hot grootste gedeelte van den beschaafden stand, geheel onleesbaar, en men is alzoo genoodzaakt de vreemde teekens to vertolken, of, wat hot zelfde is , die namen met onze gewone letters zdto schrijven, als zij worden uitgesproken. Onze naburen, de Franschen, Duitschers en Engelschen, ;even gewoonlijk de oorspronkelijke uitspraak van vreemde eigennamen, inzonderheid die van personen, vrij good terug, ten minste, zoo ver hun alphabet dit toelaat ; dock bij ons heerscht in dit opzigt, helaas ! gene schromelijke verwarring, met betrekking zoowel tot spelling als uitspraak. De oorzaak hiervan is , dat tot heden bij ons Been deskundigen zich opzettelijk hebben bezig gehouden met een naauwkeurig onderzoek naar de oorspronkelijke schrijfwijze en uitspraak van eigennamen nit de minder bekende talon, *) maar dat men zich heeft vergenoegd met do vreemde woorden, doorgaans onveranderd, over to namen uit Fransehe, Engelsche en vooral uit Duitsche geschriften, -cone overtreding, waaraan zelfs verdienstelijl e schrijvers rich schuldig makers.

Eene verkeerde uitspraak is hiervan hot natuurlijk gevolg. Wanneer men toch, om een voorbeeld to noemen, bij eon Hollandsch schrijven, cone rivier Ughi in Engelsch-Indie vindt, wordt men dan niet verleid dien naam bijna zoo uit to spreken als hij staat geschrevei~ --ten zij men vote, dat do schrijven eon Hoogduitsch work heeft

*) Al vat wij, zoover ons bekend is, van dozen acrd bezitten, is hot Woordenhock den in hot 0 . T, voorkoniende eigennamen , door den doer S . J. VAN Ronxna, to Groningen, en aldaar in 1835 uitgegeven . Dit work behandelt de stof'e met zooveel naauwkeurighcid en juistheid, als men kan verlangen ; maar hot Inapt slechts over con klein gedeelte van do uitspraakleer den eigennamen , en flog wel over een gedeelte, waarvan do kennis voor velen onverschillig zal wezen , of waarvan de orthrplwnie door ande en , als niet orthodox , nil wonders

vcrworpcn.

INLE1DING . Vii

gcvolgd , cii het de zelfde stroorn is , dies de Engelselien Iloogley en

de Franschen Ougley noernen P

IIMain" za men misscliien zeggen , II wat doet liet er eigeiilijk toe,

'Ihoe een vreemde eigennaarn woide geschreven of uitgesproken , als

I, vij elkander rnaar begrijpen ?" Wij wagen het, hierop to antwoordeii,

dat men de uitspraak van vreernde woorden veilig mag houden voor

een maatstaf van iernands geestbeschaving. Wanneer wij een ander